caderno de campo nº6. agosto 2013

A existencia da figura do Pandigueiro nas montañasorientais de Galicia en tempos históricos recentes vénsustentada nas testemuñas directas -entre as queteño que incluír a miña propia- e nun difuso fato deacenos culturais que, en conxunto, constitúen apenasunha proba indiciaria do alcance, significado e con-tinxencia da figura do Pandigueiro entendido comopersonaxe habitante do imaxinario popular que adoi-taba traerlles agasallos ós nenos contra a fin do ano.

Neste sentido o Pandigueiro pertence ó grupo de figu-ras semellantes, o dos pródigos arquetípicos con valornormativo, que teñen unha ampla distribución portodo o continente europeo. Dentro deste elenco depersonaxes destaca a recente -século XIX- recreacióndo san Nicolás dos inmigrantes holandeses enNorteamérica que foi posto ó día grazas ó talento lite-rario de J.Washintong Irwing1 no 1809, e outroscomo Henry Livingston Jr.ou, probablemente, o sacer-dote Clement C. Moore coasúa publicación no xornalThe Sentinel no 1823 dunrelato con valor fundacional2e descritivo da función dapersonaxe. Os debuxantesThomas Nast a finais do XIXe Habdon Sundblom no1931, descendente de inmi-grantes finlandeses, fixaron avixente fasquía da personaxeque foi derivando dende adun trasgo europeo, peque-cho e delgado, cara á actualque ben coñecemos.

O Apalpador das serraslucenses; o Esteru ou asAnjanas que traen agasallosós nenos polo Nadal, docu-méntanse en Cantabria, domesmo xeito e ocupando omesmo espazo mitolóxicoque o Olentzero vasco, ou o Angulero en Asturias.No resto de Europa verifícase a presenza de diferen-tes figuras equivalentes como o Télapó en Hungría,

Moç Craciun en Romanía, Joulupukki en Finlandia,Weihnachtsmann en Alemania, Julemanden eJulenissen en Dinamarca e Noruega, etc. Isto é, aexistencia da figura ou función representada portodos estas personaxes e outras semellantes, constá-tase por toda Europa. As súas características sonsemellantes e basicamente as mesmas polo que asaparentemente diversas estruturas significantes acu-billan un mesmo significado. Son pois, a mesmacousa.

A lembranza, xa que xa non presenza efectiva doPandigueiro é plenamente coherente dentro destecontexto cultural, e a súa desaparición fronte o pulodoutras propostas é tamén a evolución histórica espe-rable nunha tradición que elabora o seu discurso den-tro dos parámetros da invernía, a importancia dasinterrelacións sociais para supervivencia e o que

poderiamos definir como ocarácter mitopoiético da fini-tude estrutural dos recursos.Deste xeito o Pandigueirocedeu espazo ou presenzasocial, tal e como fixeron asdemais versións continentaisdo mito invernal, solsticial epromisorio, cando as socieda-des tradicionais nas que tiñao seu cometido foron indo ávalga durante os séculos XIX eXX. Neste escenario deviñe-ron redundantes e, sobretodo, menos pródigas e pro-misorias fronte a outrosmodelos "omnipotentes" esublimados que, cómpresalientar, tamén foron recrea-cións pola vía da reutilizacióndos elementos esenciais dapersonaxe. Mais a desapari-ción destas entidades foi maisaparente que efectiva. Nonovo contexto de crise ou

creba do paradigma imperante nos dous séculos ante-riores e que exhibiu o fetiche da abundancia esencialfronte ó tradicional da solidariedade, semellan rexur-

Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga

3C a d e r n o d e C A m p o

Nº 1 Decembro 2011

Artigo

Icona Ortodoxa grega. S.XVII, Creta.http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Mamant.jpg/200px-Mamant.jpg

O PANDIGUEIRO NAS TERRAS DE TRIVESMiguel Losada

1 A History of New York from the Beginning of the World to the End of the Dutch Dynasty.

http://en.wikipedia.org/wiki/Washington_Irving

http://books.google.es/books?id=v98hAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false

2 Visit from St. Nicholas http://en.wikipedia.org/wiki/A_Visit_from_St._Nicholas

É común que a biblio-grafía se refira áCéltica, ou célticaspeninsulares, comounha unidade de estu-do para moitos temas.Dentro delas unha dasmáis conspicuas é aVetónia, o pais dosVetóns. No pasado mesde xuño unha parte do equipo da SAGA des-prazouse a terras e Ávila para coñecer in situparte deste universo cultural da Celtiberia, foiunha viaxe ó país dos Vetóns.

Os vetóns ocuparon un grande territorio nocentro do oeste da Península entre o Douro e oTexo, principalmente. Foron veciños, cara onorte e o oeste, de Lusitanos, Astures eVacceos aínda que deberon ter relación taméncon outros, coma os Galaicos.

Culturalmente o seu desenvolvemento corres-ponde co período denominado "Cogotas II" dehai uns 2.500 anos. Existiu anteriormente un"intre" cultural e arqueolóxico, denominado"Cogotas I", que afondaría as súas raigañas naIdade do Bronce e que, como resposta ó novocontexto da segunda metade daquel milenio,tería desenvolvido unha sociedade castrexa, tanmilitar e aristocrática como agropecuaria elabrega. Unha sociedade acumuladora de rique-zas e produtos, diversificada, e instalada en pé,sobre a súa propia terra, no centro dunhaampla rede de intercambios económicos, mer-

cantís, e simbólicos.

En Ávila, no museoda Torre de losGuzmanes, contem-plamos a exposiciónque glosa o seumundo da Idade doFerro. O percorridopor ela é moi reco-mendable, ademaisde pola boa calidadeda didáctica dos con-tidos, pola posibili-dade de aproximár-monos á un mundotan semellantedaquel que deu orixeó noso paradigmacultural e facelocunha ollada limpados prexuízos que

adoitan atolda-lo panorama da historiografíagalega.

En efecto, nesta mostra do museo abulense fála-se sen complexos de xerarquías militares enobiliarias, de clans, familiares e de castros cogranito como material base, sen esquecérmonosdos apeiros, ferramentas, recipientes e armasmetálicas. Unha sociedade " …piramidal cunhaelite no cimo, que tiña cabalos e armas de luxofronte a un grupo de guerreiros máis amplo queposuía un armamento máis modesto. Por baixoestarían artesáns e comerciantes. Finalmente

1

C a d e r n oC a d e r n o d ed e C a m p oC a m p o

Nº 1 Decembro 2011

Boletín Informativo da Sociedade Antropolóxica Galega

SAGASociedade Antropolóxica GalegaGalician Anthropological Society

[email protected]

S A G ASociedade Antropolóxica GalegaGalician Anthropological Society

www. antropoloxiagalega.orghttp://sociedadeantropoloxicagalega.wordpress.com

[email protected]

Sociedade Antropolóxica Galega

Nº 6 Agosto 2013

I S S N : 2 2 5 4 - 3 4 0 6

Parafitas na necrópole de LaOsera

UUNNHHAA VVIIAAXXEE ÓÓ PPAAIISS DDOOSS VVEETTÓÓNNSS

Castro da Mesa Miranda

A Sociedade Antropolóxica Galega ven de unirse activa-mente ó proxecto para a creación do Espazo Natural eArqueolóxico dos Sete Camiños. De feito, dous dosmembros da directiva da SAGA —o antropólogo RafaelQuintía e o arqueólogo Lukas Santiago— forman parte dacomisión técnica para a posta en marcha deste proxecto.

O proxecto para a creación do Espazo Natural eArqueolóxico dos Sete Camiños é unha iniciativa queapoian preto dunha vintena de colectivossocioculturais e veciñais de Pontevedra,Marín e Vilaboa, máis un grupo de arqueó-logos que avalan a súa posta en marcha. Éunha proposta que pretende pór en valor oimportante e valioso patrimonio natural earqueolóxico da zona.

Este espazo estaría situado no contorno doCouto do Pornedo e dos Sete Camiños, nomonte comunal das parroquias deLourizán e de Salcedo, no concello dePontevedra, e no de San Xulián de Marín deArriba, no concello de Marín. Así pois, esteespazo está dividido entre dous concellos:Marín e Pontevedra; e tres parroquias: SanXulián, Lourizán e Salcedo. Pero hai que ter presente queconforma unha unidade natural. Ademais, o proxecto decreación deste espazo aspira a incluir nun futuro próximoparte do patrimonio arqueolóxico de Postemirón., no con-cello de Vilaboa.

Neste espazo, cunhaárea relativamentepequena, atopamosconcentrados todaunha serie de xace-mentos arqueolóxi-cos e outros elemen-tos que forman partedo noso patrimonionatural e cultural.Dentro do patrimo-nio arqueolóxico cabe sinalar a presenza de varias mámoase petróglifos. En canto ás mámoas, trátase das dúas mámo-as de Chan da Lagoa (GA 36038039, nº 1 e nº 2); e amámoa do Catadoiro (GA 36038037); ás que se sumaba amámoa de Louredo (GA 36038060), destruída polos mili-tares da Brilat no ano 2009. A estas hai que sumar outrasposibles novas mámoas que están sen catalogar, como otúmulo da Campana, que aparece mencionada no Estudode Impacto Ambiental da Liña de Alta Tensión Lourizán –Cangas do 2003, así como unha nova mámoa que apareceuna Prospección de dita liña. Estes cinco xacementos podenconsiderarse un conxunto, pois son da mesma natureza,

túmulos funerarios de época megalítica; e concéntransenun área reducida (menos de dous km en liña). A súa vez,forman parte do conxunto máis amplo que constitúe ocampo de mámoas de Domaio, que ten en Chan de Armada(Marín) e Chan de Arquiña (Moaña) os seus máis coñecidosexpoñentes; xa que xeograficamente sitúanse nunha dasestribacións desta serra. Ademais disto, temos o Conxuntode gravados rupestres do Pornedo, no límite dos concellosde Marín e Pontevedra; o Petróglifo de Sete Camiños, e o

Conxunto de gravados rupestres de Pinaldo Caeiro, ambos en territorio marinense; eo Conxunto de gravados rupestres doRegato dos Buracos, na parroquia deSalcedo. Tamén podemos mencionar oAbrigo Rochoso de Catadoiro, probable-mente do Paleolítico, na parroquia deLourizán.

A isto debemos engadir dentro deste espa-zo natural, diferentes formacións xeolóxi-cas de interese, así como dous miradoirosnaturais privilexiados pola súa vista pano-rámica sobre a ría. Un é o de Pornedo eoutro o Mirador Natural do MonteCatadoiro.

A zona do Monte do Pornedo e Os Sete Camiños constitúeun espazo privilexiado, de singular relevancia natural epatrimonial. Esta área, que forma parte da Serra de

Domaio, está cha-mada a convertersenunha zona de lecerdos Concellos dePontevedra; Marín eVilaboa, unhaextensión naturaldo Parque da Lagoade Castiñeiras, quepode chegar a ser unimportante referen-te, que axude a enri-quecer, fortalecer e

diversificar a oferta cultural e turística da comarca. A pro-posta de creación do Espazo Natural e Arqueolóxico dosSete Camiños representa unha alternativa viable para con-vertelo nun referente identitario para a comunidade localademais de constituír un recurso social e economicamenterendible; destacando a necesidade de conservar, estudar edifundir este espazo pola súa importancia patrimonial,polo valor didáctico e polo poder identitario das pegadasdeixadas na paisaxe polos nosos devanceiros.

2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga

C a d e r n o d e C A m p o

Nº 1 Decembro 2011

Artigo

A SAGA CO PROXECTO PARA A CREACIÓN DO ESPAZO NATURAL E ARQUEOLÓXICO DOS SETE CAMIÑOS

Máis información na web: http://www.espazosetecaminhos.tk

Comisión Técnica doEspazo Natural eArqueolóxico dos SeteCamiños

Paz CastroXornalistaLukas SantiagoRealizador e ArqueólogoRafael QuintíaAntropólogo e EconomistaDavid SuárezEspecialista en Multimedia

estaba a masa da poboación (campesiños e indi-viduos máis humildes, quizais servos e escra-vos), con enxovais pobres e distintos grados deriqueza." Segundo a tradución dun dos paneisda exposición.

Asistimos pois á lembranza dunha sociedadeplena, cunha estrutura ideolóxica ben desenvol-vida e segmentada. Unhas comunidades nasque a relixión e a relación co transcendentefican ben recoñecible na presenza de santuarioscomo o do colosal Castro de Ulaca que taménvisitamos, ou os abraiantes "Verracos", figurasde vulto redondo feitos en granito cunha finali-dade emblemática, tal e como no noso contextogalaico puideron te-las cabezas de xabaril, comoa do castro de Mallou, Carnota, e outras.

O santuario de Ulaca, polas súas similitudesarquitectónicas con algúns dos posibles altaresatopados no territorio da antiga Gallaecia e porpertencer a un contexto histórico e culturalsimilar ou vinculado ó noso, é un dos lugaresque máis interese amosa para os nosos traba-llos no eido da relixiosidade e das xeografíashierofánicas. O chamado "altar" rupestre deUlaca é un conxunto ritual e simbólico feito narocha que se atopa no interior do Castro.Actualmente está constituído pola pegada dei-xada sobre o granito, dos tres espazos princi-pais do que debeu ser un recinto sacro ou deespecial significado cultural. Consta de dúasliñas diferentes de chanzos orientados cara o

sur e cara o oeste. A primeira delas ten novechanzos. A segunda ten seis.

No cimo destas estruturas existen dúas pías,feitas tamén na rocha, que resultan plenamen-te coherentes dentro dun contexto de ofrece-mento de sacrificios de vítimas propiciatoriastal e como está moi ben documentado no so nocontexto cultural europeo, mais tamén noutros.Compre lembrar que mesmo hoxe en día e den-tro dun paradigma tan diferente coma poida sero cristianismo, a idea de sacrificio ritual é unhaidea viva. De feito, cada domingo, Cristo resul-ta "sacrificado" no seu avatar de "año de Deus"ou Agnus Dei.

As vítimas eran inmoladas ou ofrecidas, proba-blemente en función do seu tamaño e mobilida-de, no cimo da estrutura. O seu sangue, como entantas culturas e tradicións, era ofrecido ásdivindades co gallo de favorecer as condiciónspara a vida da comunidade. Outro exemplopode ser o da inscrición votiva doutro santuariosemellante como é o de Panoias, Portugal, noque nunhas inscricións feitas nas rochas doutrosantuario semellante, descríbese o protocolo de

2 Nº 6 Agosto 2013

Armas dos guerreiros: Espada e punta de lanza danecrópole de La Osera (tombas 200 e 270) e puñal

da necrópole de Las Cogotas(tomba 605)

Inscrición conmemorativa no solar dos Toros deGuisando

Os clans dos Vetóns








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







actuación do que debeu ser unha actividaderelixiosa preexistente respecto destes textos enlatín e grego.

Tamén noutra inscrición lusitana, a de Cabeçodas fraguas, Portugal, faise referencia ó sacrifi-cio de diferentes animais esta vez na honra dosdeuses célticos.

Na banda leste do de Ulaca existiu un templocon dúas estancias. Dotado de teito, semellater sido escenario da parte mais sacra e exclu-siva dos ritos. Os dous espazos remiten cara aidea de dúas "intensidades" de aproximación áhierofanía propia do lugar.

Despois do que poderiamos sintetizar como ociclo do sangue, está o ciclo da auga. Domesmo xeito, tamén, que noutras tradicións.Debeu haber en todos estes espazos rituaisunha fonte inmediata de abastecemento deauga. No caso de Ulaca semella ter estado cons-tituída por un depósito, hoxe desaparecido, quesegundo algúns autores puidera ter estadoxusto pola parte de atrás do altar, xa que nestelugar fica inda o que pode ser a súa pegada nochan baixo a forma dunha depresión do terreo

con dimensións regulares e compatibles cas dundepósito pétreo ou doutra natureza. As ablu-cións rituais eran unha parte transcendentaldos oficios da liturxia tal como amosan variosexemplos documentados. (MENENDEZ FDZ. Met Alii. Pp. 355-ss. 2013)1. É neste contexto noque compre entende-la existencia neste oppi-dum de Ulaca

No castro de Ulaca existe tamén unha intere-sante —e infrecuente na Celtiberia— saunacastrexa na máis clara liña das atopadas noscastros galaicos, o que volve a incidir nun con-texto relixioso, cultural e mesmo social similaró noso.

Nº 6 Agosto 2013 3

Castro: Disposición dun campo de pedras fincada e emprazamento probable das esculturas dos " Verracos"

Detalle do interior dunha casa vetona

1 Prehistoria reciente de la península ibérica. Menéndez Fdz. Et alii. ed.UNED 2013











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





En canto ós verracos, estes representadospoden ter tamaños moi variables. Son touros ouxabarís entre os que destaca o conxunto dos"Toros de Guisando". Dáse a circunstancia deque no 1468 a que despois chegaría a ser araíña Isabel la católica houbo de reforza-la súalexitimidade real neste xa daquela antiquísimolugar, liminar e marxeante de distintas zonas ecomunidades. Un claro e patente exemplo deperduración dos atributos simbólicos predica-bles dun lugar, en función dunha mesma per-cepción das súas calidades transcendentes porparte de sociedades diferentes que reciclan unpasado común.

Outro dos principais elementos de reflexión é oda existencia de dúas das mellores necrópolesda península ibérica. (Sic.)

Os camposantos de Las Cogotas, con 1.613 tom-bas dispostos en catro sectores e La Osera, doCastro da Mesa Miranda, con 2.230 tombas,divididas en 6 sectores e máis de 5.000 pezasrecuperadas. Segundo os paneis da exposición émoi posible que cada zona corresponda con cadaunha dos clans e liñaxes que poboaban cadacastro. Algunha das tombas máis ricas estabanrematadas cun túmulo de terra ou pedras emesmo con pedras altas, pedras longas postasen pé. Noutros moitos casos as sepulturas queincluían armas foron dispostas nas fendas dasrochas dos camposantos.

Altares con chanzos e pías, saunas castrexas,pedrafitas e estelas vinculadas a túmulos, espa-das nas fendas das rochas...non lles resultafamiliar este mundo simbólico? Permanezanatentos ó traballo da SAGA.

4 Nº 6 Agosto 2013

Santuario de Ulaca

Sauna de Ulaca

Verracos








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







A antropóloga toledana Carmen Arnau (espe-cializada en pobos siberianos) convidounos áSociedade Antropolóxica Galega ó VVIIIIEEnnccuueennttrroo IInntteerrccuullttuurraall que se celebrou o pasa-do sábado 8 de xuño no seu etnomueseo de LasVentas con Peña Aguilera (Toledo). Alí estive-mos unha representación da SAGA e aproveita-remos tamén para agasalla-los participantes noencontro cunha mostra da nosa música tradicio-nal. Foi un auténtico pracer poder colaborarneste evento cultural e poder representa-lanosa terra neste interesante encontro intercul-tural.

Crónica

Nº 6 Agosto 2013 5

PPAARRTTIICCIIPPAAMMOOSS NNOO ""VVIIII EENNCCUUEENNTTRROO IINNTTEERRCCUULLTTUURRAALL"" DDAA FFUUNNDDAACCIIÓÓNN CCAARRMMEENNAARRNNAAUU ((TTOOLLEEDDOO))

Os membros da SAGA Miguel Losada, Antonio Vázqueze Rafael Quintía no Etnomuseo dos pobos siberianos

xunto unha bania (sauna siberiana)

Achegámo-las ligazóns da web de Carmen Arnau,da súa fundación e do seu etnomuseo para todoaquel que estea interesado en coñecer máis sobre otraballo desta antropóloga:

http://www.carmenarnaumuro.com/http://www.etnomuseosiberia.org/http://www.fundacioncarmenarnaumuro.org/

Grupo de música tradicional da SAGA posandona porta dunha yurta

Actuación do Coro do Centro Ruso de Ciencia eCultura











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





Crónica

6 Nº 6 Agosto 2013

Actuación do Coro da Escola Musical de SanPetesburgo

O grupo de música tradicional da SAGA cogrupo folclórico da asociación cultural

Algazara

OO CCOOMMPPAAÑÑEEIIRROO DDAA SSAAGGAA FFRRAANNCCIISSCCOO SSUUTTIILL IILLUUSSTTRRAA CCUUNN DDOOSS SSEEUUSS CCAADDRROOSS EETTNNOO--GGRRÁÁFFIICCOOSS OO CCAARRTTAAZZ DDOO XXLLIIII DDÍÍAA DDAA MMUUIIÑÑEEIIRRAA EENN PPOONNTTEEVVEEDDRRAA

Coa antropóloga Carmen Arnau Muro

Francisco Sutil; pintor, restaurador de artee membro da SAGA








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







Continuando co noso labor a prol da investiga-ción e da divulgación dos diferentes aspectosantropolóxicos da cultura galega, a SAGA puxoen marcha a súa ""II XXoorrnnaaddaa ssoobbrree mmúússiiccaa ttrraaddii--cciioonnaall"" co ánimo de axudar a divulga-los distin-tos aspectos do que posiblemente sexa un dosmáis ricos e variados folclores de Europa. Esteprimeiro ano adicámosllo á zanfona na músicagalega.

A xornada tivo lugar o venres 5 de xullo naCasa das campás de Pontevedra e o acto contoucun interesante programa de charlas e actua-cións e un elenco de participantes de primeironivel. Dende aquí queremos dá-las grazas atodos eles pola súa desinteresada participación,así como ó concello de Pontevedra polo súa cola-boración e á Universidade de Vigo por cedérno-las instalacións da Casa das Campás.

Crónica

Nº 6 Agosto 2013 7

Apertura da xornada. De esquerda a dereita FélixCastro, Castor Castro, Rafael Quintía e Pablo

Quintana

AA SSAAGGAA OORRGGAANNIIZZAA AA SSÚÚAA""II XXOORRNNAADDAA SSOOBBRREE MMÚÚSSIICCAA TTRRAADDIICCIIOONNAALL"" ..EESSTTEE AANNOO OO TTEEMMAA FFOOII ""AA ZZAANNFFOONNAA NNAA MMÚÚSSIICCAA GGAALLEEGGAA""











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





Crónica

8 Nº 6 Agosto 2013

Palestra dos irmáns Castro: "Santalices,a zanfona, novos achádegos"

Actuación de DavidIglesias

Palestra de Pablo Quintana: "A zanfona e os cantosde cego na música popular"

Palestra de César Loureiro: “Procesode construción dunha zanfona, selec-

ción de materiais e innovacións” Actuación de Benito Salgado acompaña-do de Antonio Vázquez á percusión

Actuación de XandreOuteiro

Actuación de César Loureiro e CarmenGallego

Os vídeos correspondentes ás distintas inter-vencións e actuacións están dispoñibles nonoso blog e no noso canal de youtube.

FFoottooggrraaffííaass ddee MMiigguueell--ÂÂnnggeellooBBiieeiitteess ee ddoo aarrqquuiivvoo ddaa SSAAGGAA








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







Crónica

Nº 6 Agosto 2013 9

Reseña publicada o domingo 21 de abril, na sec-ción Anaquel dos Libros do suplemento domini-cal do Diario de Pontevedra.

O pasado Sábado 22 de xuño presentamos noprograma OO SSoommbbrreeiirroo ddee MMeerrllíínn de RadioObradoiro o anuario Fol de Veleno 2013 (nº3).Foi unha marabillosa tertulia con tódolos convi-dados ó programa dirixido por Alicia López.

OO SSoommbbrreeiirroo ddee MMeerrllíínn é un programa literarioe cultural no que se propicia o encontro dasartes, as ciencias e as humanidades e que dendeaquí recomendamos a todo o mundo interesadonestes temas, non só polos seus sempre intere-santes contidos senón tamén polo bo facer doequipo do programa comandado pola ben queri-da Alicia.

OO AANNUUAARRIIOO ""FFOOLL DDEE VVEELLEENNOO"" NNAA CCOONNTTRRAACCAAPPAA DDEE EELL CCOORRRREEOO GGAALLLLEEGGOO

OO AANNUUAARRIIOO ""FFOOLL DDEE VVEELLEENNOO 22001133"" NNOOSSUUPPLLEEMMEENNTTOO DDOOMMIINNIICCAALL DDOO DDIIAARRIIOO DDEE

PPOONNTTEEVVEEDDRRAA

PPRREESSEENNTTAACCIIÓÓNN DDEE AANNUUAARRIIOO ""FFOOLL DDEEVVEELLEENNOO NNºº33"" EENN RRAADDIIOO OOBBRRAADDOOIIRROO

LLIIGGAAZZÓÓNN ÁÁ WWEEBB DDOO PPRROOGGRRAAMMAA::http://www.radioobradoiro.com/programas/?pag1=2&int1=63











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





O pasado sábado 25 de maio organi-zamos un novo roteiro do EEssppaazzoonnaattuurraall ee aarrqquueeoollóóxxiiccoo ddooss SSeetteeCCaammiiññooss. Neste ocasión o compañei-ro Rafael Quintía encargouse deguia-lo membros do grupo de sendei-rismo do Ilustre Colexio de Avogadosde Pontevedra, que amosaron o seu

interese por coñece-lo patrimonionatural, arqueolóxico e etnográficoque atesoura este valioso espazo dosmontes do Morrazo. No roteiro acom-pañáron tamén o compañeiro daSAGA João Bieites e Fran, colega daComisión Técnica para a creación doEspazo natural e arqueolóxico dosSete Camiños.

Crónica

10 Nº 6 Agosto 2013

NNOOVVOO RROOTTEEIIRROO NNOO ""EESSPPAAZZOO DDOOSS SSEETTEE CCAAMMIIÑÑOOSS""CCOO CCOOLLEEXXIIOO DDEE AAVVOOGGAADDOOSS DDEE PPOONNTTEEVVEEDDRRAA

Diario de Pontevedra

Polo Monte Catadoiro.

No cruzamento dos Sete Camiños Nos petróglifos do Outeiro das Mouras

Camiño do miradoiro do Monte Pornedo

Diario de Pontevedra








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







PPRROOGGRRAAMMAA::

Crónica

Nº 6 Agosto 2013 11

Este pasado domingo 12 de maio naaldea portuguesa de Pitões dasJúnias, nunha paisaxe espectacular erodeados das impresionantes monta-ñas do Gerês-Xurés, remataron as IIIIJJoorrnnaaddaass ddaass lleettrraass ggaalleeggoo--ppoorrttuugguuee--ssaass con grande éxito de participación.

A fin de semana do 11 ó 12 de maiotiveron lugar as ""IIII JJoorrnnaaddaass ddaasslleettrraass ggaalleeggoo--ppoorrttuugguueessaass"" que secelebraron na vila portuguesa dePitões das Júnias, nunha paisaxeespectacular e rodeados das impre-sionantes montañas do Gerês-Xurés.As xornadas, nas que participaron os nososcompañeiros Rafael Quintía e Miguel Losada,contaron con grande éxito de participación. ASAGA quixo estar presente nesta edición dun-has xornadas que estamos certos cada ano seirán consolidando máis e máis ata ser un refe-rente fundamental no calendario cultural non

só do Barroso senón de ámbalas bei-ras administrativas da Gallaecia. Unacto de irmandade cultural e poéticade pobos que son fillos dunha mesmanai.

Foi unha intensa fin de semanaonde tivemos tempo, non só paradegusta-la marabillosa cociña doBarroso, senón tamén para conver-sar, intercambiar opinións, gozar dapoesía e facer novos amigos. Foi unpracer para nós poder compartirpalestras con Santiago Bernárdez,António Alijó e Clara Pinto Correia,

e un luxo tamén poder pasar estes días co sabioe ben querido Padre Fontes e poder gozar daactuación sentida e entregada do BruxoQueiman.

Dende este boletín queremos darlle os parabénsós organizadores por este interesante evento.

OOSS CCOOMMPPAAÑÑEEIIRROOSS RRAAFFAAEELL QQUUIINNTTÍÍAA EE MMIIGGUUEELL LLOOSSAADDAA PPAARRTTIICCIIPPAANN NNAASS""IIII JJOORRNNAADDAASS DDAASS LLEETTRRAASS GGAALLEEGGOO--PPOORRTTUUGGUUEESSAASS""

Dia 11 de Maio Sábado (Hora portuguesa)

12:00: Juntança de irmandade, convívio e jantarna casa de Turismo Rural do Padre Fontes NossaSra dos Remédios em Mourilhe

16:00: Apresentação em Pitões das II Jornadas dasLetras galego-portuguesas. Temática: ""LLuuggaarreessmmáággiiccooss ddaa GGaallllaaeecciiaa"".

16:30: Momentos poéticos

17:00: 1ª Palestra: AAnnttóónniioo AAlliijjóó:: "Árvores e pedrasmágicas do mundo celta."


18:00: 2ª Palestra: RRaaffaaeell QQuuiinnttiiaa "Geografiasmíticas da Galiza e espaços hierofânicos. Mitos,rito e crença"


19:00: Visita turística pela aldeia de Pitões

20:00: Ceia-Convívio na Taberna Celta

22:00: Atuação do Bruxo Queimam

Dia 12 de Maio Domingo (Hora portuguesa)

10:00: 3ª Palestra: SSaannttiiaaggoo BBeerrnnaarrddeezz:: "Os"Annála Ríoghachta Éireann" e as relações entre aGaliza e Éire na Idade Moderna"


11:00: 4ª Palestra: MMiigguueell LLoossaaddaa:: "Os que termamdo céu. Imagens da Sacralidade antiga ou quandoo mundo era um templo."


12:00: Conclusões e encerramento.


13:00: Descanso

14:00: Comida num restaurante da aldeia

16:00: Roteiro e explicação pelos exteriores dePitões











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





Crónica


Xantar de convivencia e benvida do Padre Fontes(foto: José Goris)

Palestra de Rafael Quintía Palestra de António Alijó

Palestra de Miguel Losada

Palestra de Santiago Bermúdez Intervención da escritora portuguesa Clara PintoCorreia

Un momento estelar da actuación do Bruxo Queimanco Padre Fontes de fondo esconxurando ás forzas

malignas








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







A Sociedade AntropolóxicaGalega (SAGA) participou comoentidade colaboradora namarabilloso aventura do castrode Mallou. Un pro-xecto de arqueoloxíasocial promovidopolo concello deCarnota, dirixidopolo arqueólogoAntón Malde e coor-dinado a nivel decomunicación e pro-dución por ManuelGago.

A parte de colaborar nos labores de escavación,os compañeiros da SAGA Rafael Quintía eMiguel Losada levaron a cabo unha investiga-ción antropolóxica na aldea de Mallou e un tra-ballo de recollida de tradición oral xunto conSole Felloza.

Como broche de ouro deste proxecto organiza-mos tamén dúas actividades:

1º) Unha mostra de escultura en directo, onde oescultor e canteiro Marcos Escudero realizou nopropio castro de Mallou e durante toda a xorna-da do sábado 27 a escultura da cabeza de porcoque, segundo a tradición veciñal, foi baixa-da do castro e que luciu na aldea, no murodun veciño, ata que foi roubada hai unsanos. A cabeza do porco foi entregada comoagasallo ós veciños de Mallou nun acto sim-bólico de agradecemento e de restitucióndaquela vella cabeza de porco castrexa rou-bada no pasado.

Na web e no blog de Marcos Escudero pode-redes descubrir algunha das marabillasque saen das mans deste artista de Mos,entre elas a reprodución do deus Xano.

Web de Marcos Escudero:http://www.m-arte.eu/

Blog de Marcos Escudero:http://aspedrasquefalan.blogs-

pot.com.es/

2º) Un recital de zanfona, violín e nyckel-harpa que correu a cargo dos músicosCarmen Gallego e Cesar Loureiro. O fan-tástico recital fíxose na croa do propiocastro o sábado 27 á tardiña e supuxounha auténtica viaxe polo tempo e poloespazo a través da zanfona e da nyckel-harpa, unindo coas súas notas o mundoatlántico galego co mundo atlántico

escandinavo, unha viaxe por Jacobsland dendeo castro de Mallou ata aTorre dos Mouros, un perco-rrido musical pola nosa his-toria dende os célticossupertamáricos que habita-ron estas terras á sombrado sagrado Monte Pindo ataos homes do dragón quechegados dende as incógni-tas terras do norte asolaronestas costas cabalgando oindómito mar de Fisterracos seus temibles drakkarsviquingos.

Crónica


AA SSAAGGAA PPAARRTTIICCIIPPAA NNOO PPRROOXXEECCTTOO DDOO CCAASSTTRROO DDEE MMAALLLLOOUU

Os compañeiros da SAGA Rafael Quintíae Miguel Losada no castro de Mallou

Os compañeiros Antonio Vázquez e João Bieites noalto do trono daa raíña Lupa.

Ós seus pés a aldea de Mallou

O escultor Marcos Escuderofacendo a cabeza de porco

do castro de Mallou











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





A SAGA quere agradecer expresamente ós ami-gos Marcos Escudero, Cesar Loureiro e CarmenGallego a súa desinteresada colaboración nes-tas actividades e a súa xenerosidade para connós ó non dubidar en apuntarse a este proxectocando así llelo propuxemos. Moitas grazas com-pañeiros, por bos e xenerosos.

A campaña do castro de Mallou durou 10 díasdivididos en dous períodos de traballo: do 17 ó21 e do 24 ó 28 de xullo. Tendes toda a informa-ción sobre este proxecto na web: http://castrode-mallou.net/

Crónica


Facendo recollida con Sole Felloza na aldea de Mallou.Ó fondo o castro da raíña Lupa

Rafael Quintía traballando na excavación arqueolóxica

O compañeiro Tomé Martínez realiza unha entrevista óarqueólogo e director da intervención Antón Malde

Un momento do recital de Carmen Gallego e CesarLoureiro

Parte do equipo da SAGA no castro de Mallou

O compañeiro Miguel Losada contándolle a un grupo devisitantes algunha das lendas recollidas








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







LLiimmiiaarr

As representacións de cánidos son frecuentesna arte rupestre post-glacial. As súas dataciónscorresponden coas idades do bronce e do ferro.Imos analiza-las funcións que puideran ter sidoatribuídas a estes animais segundo as repre-sentacións que os atinxen.

XXeenneerraalliiddaaddeess

O can, Canis lupus familiaris, é un mamíferodoméstico da familia dos cánidos e está próximoó lobo e ó raposo. A relación entre os cans e oshumanos semella vir de moi vello. Restos delobo de hai 400 000 anos teñen sido atopados enasociación cos de homínidos.

A domesticación dos cans comezou probable-mente contra o 16000/15000 antes da nosa era.Compre lembrar que a do cabalo aconteceu carao 4000/3000 antes da nosa era. O can é o únicoanimal mantido como dependente que debeuamosa-las mellores calidades para o proceso deprimitiva socialización. Ten ó lobo por devancei-

ro; nembargante, certas experiencia recenteslevadas a cabo mediante recastados selectivosde raposos, semellan dar resultados semellan-tes ós obtidos no caso do can.

Na prehistoria o can era utilizado na caza, nocombate ou na produción de carne. Mais eratamén o soporte de crenzas e de ritos de tiporelixioso.

Na actualidade existen numerosas razas decans.

11..-- RReepprreesseennttaacciióónnss ddee ccáánniiddooss eennFFrraanncciiaa

11..11..-- PPiirreennooss oorriieennttaaiiss

Os cans non son representados máis que nosgravados lineais.

11..11..11..-- FFoonnttccoobbeerrttaa LLaa PPeettrraa ssccrriippttaa ((FFiigg..11))O panel 1 da Petra Scripta abrangue 13 cansincluídos nunha escena de caza. Na estremaesquerda da escena vese un gran cervo axotado.Mesmo por riba do cervo, poden intuírense doushomes armados e dispostos para entrar enacción. Os homes semellan domina-la escena.Os cans están representados nunha manda.Pode observarse que os cans teñen as patas lon-gas e finas, as orellas guichas e o rabo empena-do, algúns teñen a boca entreaberta e a linguacolgante. Segundo Mean Abélanet, poderíatratarse de lebreis "Canis vertragus". Estescadelos eran coñecidos polos celtas e os galo-romanos. Esta escena está recuberta denumerosos trazos entrecruzados que dificultana súa lectura.

No panel 2 (fig. 2) vese un home e un can.Podería tratarse dunha parte complementariado panel separado da escena precedente porunha fenda ou diáclase.

Artigo


AASS RREEPPRREESSEENNTTAACCIIÓÓNNSS DDEE CCÁÁNNIIDDOOSS NNAA AARRTTEE RRUUPPEESSTTRREEFFrraanncciiaa ((PPiirreenneeooss,, AAllppeess)) EEssppaaññaa ((GGaalliicciiaa)) IIttaalliiaa (( VVaall CCaammóónniiccaa))

Marie-Claude Auffret. Arqueóloga

Fig.1. Font Coberta la Petra Scripta, panel 2. Calco deMean Abélanet en: Prehistòria de Catalunya Nord. Les

roches gravées nord catalanes











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





Un molde desta escena pode verse no museo deBélesta.

11..11..22 -- PPrruunneett,, PPllaa ddee VVaalllleelllleess ((ffiigg..33))A pouca distancia da Petra Scripta atópaseoutra caza do cervo. Os catro cans queperseguen ó cérvido son diferentes dos da PetraScripta. Non teñen o rabo empenado senón nahorizontal. Jean Abélanet analiza o animal quese atopa máis abaixo do cérvido como unhacerva. Como no caso da precedente, esta figuraestá enmascarada por outros trazos.

11..22..-- AAllppeess.. HHaauuttee MMaauurriieennnneeOs cánidos de Haute Maurienne están repre-sentados en movemento. Teñen as orellas cur-tas e o seu rabo pode estar empenado ou hori-zontal. Adoitan estar sexuados. En relación ótamaño doutros zoomorfos e antropomorfos,teñen un tamaño mediano.

11..22..11..-- AAuussssooiiss ((SSaavvooiiee)) LLeess LLoozzeessOs gravados de Aussois, pola súa cantidade,diversidade e orixinalidade, constitúen un dossitios máis importantes dos Alpes Occidentais.Na zona de Haute Maurienne, o parque deLozes é a máis rica en cánidos. Os de aquí estánrepresentados en escenas de caza e tamén davida cotiá. (Fig. 4 a 8).

As representacións de cánidos na arte rupestre


Fig.2. Fontcoberta, La Petra Scripta. Panel 2. Calco deJean Abélanet en: Prehistòria de Catalunya Nord. Les

roches gravées nord catalanes

Fig.3. Prunet, Pla de Vallelles. Calco de Jean Abélanet en:Prehistòria de Catalunya Nord. Les roches gravées nord

catalanes

Fig.4. Aussois, Zona 3 (Calco: François Ballet et PhilippeRaffaeli. Rupestres)

Fig.5. Aussois, Zona 11. Auténtica escena de caza do íbexeuropeo (Capra ibex). Algúns cánidos están sexuados.(Calco: François Ballet et Philippe Raffaeli. Rupestres)








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







11..22..22..-- TTeerrmmiiggnnoonn.. SSaavvooiiee.. LLaacc ddee SSoolllliièèrreessEsta zona illada onde nos non coñecemos outrospetróglifos, é salientable pola súa iconografía.

Na parte superior da rocha (Fig. 9) non se vemáis que un único cánido. A figura cruciforme

que aparece por baixo do can amosa fondasanaloxías con aquela de Rosis, na parte deHerault. (Fig. 10)

Polas beiras da rocha 4 (Fig. 11), temos auténti-cos frisos animalísticos gravados sobre peque-nas plataformas de paredes verticais. Aíndaque os gravados estean repartidos en diferentespaneis, debemos considerar que as tres partesforman unha escena única. Todos estes animaisson dabondo difíciles de ver, cómpre agardar aque o sol estea ben baixo.

Sobre a rocha 6 pódense ver cánidos acompaña-dos dun antropomorfo feminino. (Fig12).

As outras rochas nas que aparecen cánidos sonas rochas 3, 11 e 14. (Fig. 13).

A rocha 16 amosa diferentes antropomorfos enactividades variadas, zoomorfos e cánidos.(Fig.14).



Fig.6, a seguir e 6b porbaixo. Aussois. Outros

detalles da zona 11

Fig.7. Aussois Zona 13. (Calco: François Ballet et PhilippeRaffaeli. Rupestres)

Fig.8. Aussois. Zona 14. Outra escena de caza da Capraibex. (Calco: François Ballet et Philippe Raffaeli.

Rupestres)

Fig.9. Sollières Rocha 4. (Calco GERSAR)

Fig.10. Cruciforme deRosis. (Calco M.-C.

Auffret segundoFotografía)

Fig.11. Sollières. Rocha 4. Frisos das partes laterais.(Calco GERSAR)











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





11..22..33..-- TTeerrmmiiggnnoonn.. LLee VVaalllloonneett.. ((FFiigg..1166))A grande rocha do Vallonet, actualmente cuber-ta e protexida, amosa unha escena medieval naque están presentes os cans. Preséntanse enliña baixo unha ringleira de cabaleiros dacaba-lo. Os cans están en posición dinámica, a súarepresentación é moito máis esquemática queaquelas da prehistoria.

11..22..44..-- LLaannsslleevviillllaarrdd.. RRoocchhee aauuxx bboouuqquueettiinnss11..O único can, representado na dereita da escena,fica por tras do cabaleiro que terma dunhalanza. Ten o aspecto habitual (orellas guichas,rabo empenado, tamaño medio). SegundoGiovanni MENNELLA, o can, axexante, ficaretido polo cazador.

22..-- RReepprreesseennttaacciióónnss ddee ccáánniiddooss eennIIttaalliiaa

22..11..-- VVaall CCaammóónniiccaaOs gravados de cans son particularmentenumerosos aló. O can figura normalmente nasescenas de caza. Xeralmente, está representadodun en actitude dinámica. O seu tamaño, queadoita ser medio, pode ser variable (a escalaven dada polos outros zoomorfos e antropomor-fos presentes na escena). Frecuentemente estárepresentado co rabo empenado e coas orellasguichas por riba da cabeza. É pouco común queapareza só. Ten as patas relativamente longas.

O can aparece nos gravados rupestres de ValCamónica no 4º milenio a.de C. o can acompañaó home. Aquí, coma por calquera parte, o canten sido verdadeiramente o primeiro animal enser domesticado. Aínda que representado na



Fig.12. Sollières. Rocha 3. (Calco GERSAR)

Fig.13. Sollières. Rochas 3, 11 e 14. (Calco GERSAR)

Fig.14. Sollièrs, rocha 16.(Calco GERSAR)

1 Cfr. No tocantes a esta rochedo gravado, o nosoartigo " Interrogatións sur la Roche auxBouquetins".Bulletin du GERSAR .nº61.Septembre 2011.Pp.21-24

Fig.15. Val Camonica. Foppe di Nadro. (Calco de DanielRiba. Les gravures rupestres du Val Camónica)








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo









meirande parte das veces como compañeiro dohome e gardián do lugar habitado e dosrabaños, pódese ver nunha rocha de Foppe diNadro unha escena de culto ó can. (Fig.15).Mais, tal como sinala Daniel Riba, poderiamosconsiderar que esta escena relata un combatena que se opoñen un home e un grupo de cans.Coma no caso do cervo, o can xoga na prehisto-ria un rol psicopompo.

Nun artigo consagrado á caza señorial enaltura, unha práctica ritual da idade do ferro,Filippo María Gambari aporta numerosos ele-mentos sobre os cánidos deste período.Menciona dúas especies de cans, como osSeguiu (Segusia = Susa). O nome Seguiu tenperdurado até a idade media. Os descendentesactuais destes cans son os beagles tricores. Asegunda especie é a dos Vertragii (transposiciónlatina do galo Vertragos: (pé rápido). Estes cansde carreiras teñen sido empregados na persecu-ción da lebre e do xabaril. Filippo MaríaGambari explica que a crianza especializada decans para a caza amosa non só o prestixio edifusión da caza señorial nos Alpes, senóntamén as conexións económicas. Este tipo decaza permaneceu inalterada até o renacementoe aínda se conserva na caza do raposo enInglaterra.

33..-- RReepprreesseennttaacciióónnss ddeeccáánniiddooss eenn EEssppaaññaa..

33..11..-- GGaalliicciiaaO rol dos cans representados nosconxuntos rupestres semella serunicamente o de compañeiro decaza do home. Existen moipoucos exemplos recoñecidos decánidos gravados. Na rocha deCova da Bruxa2, existen dous

cans acompañando a un cazador. (Fig. 17). Estaescena non ten sido moi destacada, ó contrario,é particu-l a r m e n t ediscreta.

Bibliografía:

-Abelanet, Jean. Les roches gravées nord catala-nes.

-Arca, Andrea. Arte rupestre in valle di Susa eAlta Moriana: recente scoperti e sviluppo dellericerche.

-Gambari, Filippo Maria. La spada sulla la roc-cia.(La caccia signorile in quota: una praticarituale delléta del ferro) e La roccia degli stam-becchi: scene di caccia e iscrizioni votive di etàromana fra Moncenisio e Monginevro.

-Nehl. Georges. Les gravures rupestres de HauteMaurienne. Les Cahiers du GERSAR, nº 2.

-Riba, Daniel. Les gravures rupestres du ValCamonica.

-VV.AA. Rupestres. Musée Savoisien.

-VV.AA. Histoire en Savoie. Lárt rupestre deMaurienne. Société Savoisienne d´Histoire etdÁrcheologie. Numero Spécial. 1996.

2 Auffret, Marie-Calude e Valois, Laurent CÉRVIDOS E RETICU-LADOS: Un estudo comparativo, Galicia- Val Camonica- Macizode Fontainebleau. Boletín do GERSAR nº 61 (Setembro 2011)

Fig.16. Termignon. Le Vallonet (Calco GERSAR)

Fig.17. Galicia, Cova da Bruxa. Calco: Antonio de la PeñaSantos e José Manuel Rey García. Petróglifos de Galicia











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





DESCRICIÓN:

Xunto a unha das entradas cara o pobo de

Castroverde e rodeado de casas e unha área de lecer,

aparece un grupo de penedos coa súa parte superior

redondeada e orientados cara a poñente, na caída

cara o río Barbaña.

Na superficie dun deles vemos unha especie de

Achádego


PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOO DDOO LLIIMMPPIIAADDOOIIRROOCoordenadas: Situación:

42.277210538443256,-7.833961397409439 http://goo.gl/maps/3pCnz

Descuberto recentemen-te polo historiador e com-pañiero da SAGA XabierMoure na parroquia deVilouta (Becerreá).

Situado entre os castrosde Vilouta de Abaixo eVilouta de Arriba e próxi-mo ao dolmen coñecidocomo A Pedra Cobertoira.Quizais actuou comomarco divisorio entre ambas as das aldeas quepertenceron ao mosteiro cisterciense dePenamaior. Trátase dun fito de xisto e cuarzo defeitura regular que presenta sección cadrada ecaras sen labrar, cunhas medidas en cada ladoduns 25 centímetros e de pouco máis dun metrode altura. Na actualidade atópase tirado á beiradun regato pero no mesmo lugar onde estivochantado. Segundo me contaron falta parte dapedra que antes de seren derrubada tiña unhaaltura aproximada de 1,5 metros. Como apun-

tei, é probable que actua-ra como marco, maischamoume poderosa-mente a atención a lendaque circula ao seu redor.Dise que foi chantado nolugar por unha moura eque os mouros que habi-taban no túnel quecomunica os castros deVilouta de Abaixo eVilouta de Arriba ataban

ao marco os seus cabalos. Tamén foi unhamoura a que colocou a tampa do dolmen daPedra Cobertoira que trasladara sobre a súacabeza dende o monte que aínda hoxe en día secoñece como A Moura, nas abas da Serra doPico. Non moi lonxe está A Ponte da Moura, etamén a Pena de Pascua, unha rocha onde sepoden ver unha especie de banzos; ademais deque no lugar se xuntaban antano os pegureirospara xantar, en tempos non precisados os mou-ros facían sacrificios humanos.

MMAARRCCOO DDEE VVIILLOOUUTTAA

NNOOVVOOSS AACCHHÁÁDDEEGGOOSS DDOO CCOOMMPPAAÑÑEEIIRROO JJ.. GGAAVVIILLAANNEESS

PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOOSS IINNÉÉDDIITTOOSS NNOO CCOONNCCEELLLLOO DDEE SSAANN CCIIBBRRAAOO DDAASS VVIIÑÑAASS

http://patrimoniogalego.net/index.php/47762/2013/08/petroglifo-do-limpiadoiro/








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







cráter na parte máis alta que semella que, polo

menos, foi rebaixado no seu perímetro.

Na súa cima ten varias cazoletas agrupadas no que

sería a meseta superior dese cráter, catro delas orde-

nadas en cruz. Bordeando a estas aparece un círcu-

lo, e polo seu perímetro exterior amósase rodeado

doutras cazoletas, estas máis pequenas cas superio-

res.

Cerrando o conxunto ten outro círculo que encerra

todo o descrito anteriormente.Tamén presenta algunha coviña máis espallada pola

superficie do penedo, aínda que de maior tamaño.

Achádego


DESCRICIÓN:

Pequena peneda de 2,5 m de longo por 1,70 m de

ancho e 35 cm de alto no que podemos ver gravuras

de varias tipoloxías e distintas épocas.

Primeiramente vemos tres cazoletas aliñadas e

orientadas de nacente a poñente, dun tamaño medio

de 5 cm de diámetro.

Logo distinguimos polo menos tres cruces, unha

delas con círculos nos extremos, esta é a que parece

de tipoloxía latina. As outras dúas son semellantes

ás de termo que vemos normalmente, cos catro bra-

zos da mesma lonxitude.

Por último, tamén aparece unha curiosa gravura

que non podemos identificar, aínda que puidese ser

unha cruz modificada, a que se lle alongaron dous

extremos e xuntándoos cerrando unha especie de

cadrado.

.

A poucos metros desta peneda atópase unha Mámoa,

a Número VI da Seara, neste Outeiro das Nogueiras

no Monte Cubreiro.

Petróglifo do Limpiadoiro

TIPO DE BEN: Petróglifo

LUGAR: O Limpiadoiro

PARROQUIA: Noalla (San Salvador)

CONCELLO: San Cibrao das Viñas

CRONOLOXÍA: Idade do bronce

COORDENADAS:42.277210538443256

-7.833961397409439

DATA ACHADO: 16-07-2013

DESCUBRIDOR: J.A.Gavilanes

PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOOSS IINNÉÉDDIITTOOSS NNOO CCOONNCCEELLLLOO DDEE BBAAÑÑOOSS DDEE MMOOLLGGAASS

PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOO DDEE AA SSEEAARRAACoordenadas: Situación:42.258659, -7.724086 http://goo.gl/maps/fuLPj

http://patrimoniogalego.net/index.php/46487/2013/06/petroglifo-da-seara/

Petróglifo de A Seara


LUGAR: Outeiro das Nogueiras(M.Cubreiro)

PARROQUIA: Betán (San Martiño)

CONCELLO: Baños de Molgas


COORDENADAS:42.258659

-7.724086













2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





DESCRICIÓN:

A escasos 350 m. da capela da Virxe do Monte, direc-

ción sur-oeste, atopamos un afloramento de xisto

pertencente a unha falla que recorre en diagonal a

zona inferior a esta capela. Sobre estes penedos

podemos ver o petróglifo formado por unha boa can-

tidade de cazoletas concentradas nunha zona case

plana da rocha.

Pódese ver algunha cazoleta máis espallada por

outra zona da peneda.

A rocha atópase moi erosionada e chea de liques,

pero iso non nos impide ver este curioso petróglifo.

O tamaño das cazoletas e duns 5 cm de diámetro.

Achádego


PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOOSS IINNÉÉDDIITTOOSS NNOO CCOONNCCEELLLLOO DDEE EESSGGOOSS

PPEETTRRÓÓGGLLIIFFOO VVIIRRXXEE DDOO MMOONNTTEE IIIICoordenadas: Situación:42.35611195684146,-7.669916152954102 http://goo.gl/maps/LoCWD

http://patrimoniogalego.net/index.php/46434/2013/06/petroglifo-virxe-do-monte-ii/

Petróglifo Virxe do Monte II


LUGAR: Regueira

PARROQUIA: Os Pensos (San Pedro)

CONCELLO: Esgos


COORDENADAS:42.35611195684146

-7.669916152954102



Xa está listo o documentario “O PALLEIRO DE HERBA”, segun-do da triloxía das CONSTRUCIÓNS VEXETAIS EFÉMERASDO VAL DO RÍO TOMEZA (GAFOS) promovida pola asociaciónmedioambiental VVaaiippoolloorrííoo de Pontevedra e cuxa realización,gravación e edición correu a cargo de João Bieites da SociedadeAntropolóxica Galega (SAGA).

Por outro lado,rematáronse nestemes os traballos degravación do que seráa terceira entrega datriloxía:O documentario

" CENTEO".

Novas

PPRRÓÓXXIIMMAA EESSTTRREEAA DDOO DDOOCCUUMMEENNTTAARRIIOO ““OO PPAALLLLEEIIRROO DDEE HHEERRBBAA””








Bole

tín

da

Socia

da

de

Antr

op

oló

xic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo







O departamento de Historia Artee Xeografía dependente daUniversidade de Vigo por mediodo Grupo de Estudos enArqueoloxía, Antigüidade eTerritorio, vai desenvolver nestaparte sur da provincia deOurense un proxecto de investi-gación no que tamén vai colabora-la Sociedade AntropolóxicaGalega xunto coa AsociaciónCultural do alto Támega.

Trátase dun proxectointerdisciplinar for-malizado en catroáreas temáticas queevidencia a relaciónentre a paisaxe natu-ral e cultural destecurso alto do río.Contémplanse catroaccións concretas:

• O estudo, rexistro e posta en valor dospetróglifos do Penedo das Pisadiñas, conce-llo de Laza e do de "Covas Rubias" (nomeprovisional) recentemente descuberto pormembros da SAGA.

• Revisión e estudo territorial dos xacemen-tos da prehistoria recente do Val doTámega (Concellos de Laza, Castrelo doVal, Monterrei, Verín e Oimbra).

• Unha primeira aproximación ó patrimonioindustrial e xeolóxico mineiro da bisbarra,especialmente no tocante ós cotos mineirosde Arcucelos e Vilameá.

• A proxección destes bens, en tanto querecursos endóxenos da comarca, medianteaccións de dinamización social e culturalen colaboración con diversos axentessociais.

Neste contexto cómpre salienta-lautilización de tecnoloxías inno-vadoras como as metodoloxías derexistro tridimensional da arterupestre ou a realización dunestudo piloto multidisciplinarsobre as cavidades feitas nasrochas.

Non será menos innovador nestabisbarra o desenrolo dun modelo de traballo noque as comunidades locais participarán activa-mente na creación do corpus de coñecementoaberto e permeable, que haberá de posibilitarun mellor desenvolvemento social e económicodeste val. Esta implicación na escala local seráa garante da continuidade e calidade dasactuacións propostas.

Novas


AA SSOOCCIIEEDDAADDEE AANNTTRROOPPOOLLÓÓXXIICCAA GGAALLEEGGAA SSAAGGAA PPAARRTTIICCIIPPAARRÁÁ NNOO PPRROOXXEECCTTOODDEENNOOMMIINNAADDOO ""AALLTTOO TTÁÁMMEEGGAA:: AACCCCIIÓÓNNSS NNAA PPAAIISSAAXXEE PPAATTRRIIMMOONNIIAALL""











2

Bo

letí

nda

So

cia

da

de

An

tro

po

lóxic

aG

ale

ga


Nº 1 Decembro 2011

Artigo





Imaxes da SAGA


Procesión de Santa Marta de Ribarteme29 de xullo de 2013. As Neves, Pontevedra

Autor: Pedro LosadaPromesa

O Cristo de Xende, PontevedraAutor: Pedro Losada

CirioO Cristo de Xende, Pontevedra

Autor: Pedro Losada

Curro da EnxaA Coruña

Autor: Pedro Losada

Alfareme17 Maio 2013

Festa da RaigameVilanova dos Infantes, Celanova

Autor: Pedro Losada

caderno de campo nº6. agosto 2013

Documents