. c. a İlahiyat Fakültesi De_rgisi

XI/1 - 2007, 317-358

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hilyesi Mehtap ERDOGAN'

Özet

Kaynaklara göre asıl adı Seyyid Mehmed olan Hakim'in doğum tarihi bilinmemektedir. H. 11841 M. 1770'te vefat eden Hakim Mehmed Efen­di iyi bir eğitim görmüştür ve yirmi kadar eseri bulunmaktadır. Bunlar­dan biri de kaynaklarda Nazire-i Hilye-i Hakani adıyla geçen ancak Hakani'ye nazire olmadığını düşündüğümüz hilyesidir. Bu çalışmada ön­ce hilye hakkında genel bilgiler verilmiş, Türk edebiyatındaki belli başlı mensur ve manzum hilyelerin adları ve yazarları sıralanmıştır. Daha sonra Hakim Mehmed Efendi'nin hayatı, eserleri ve hilyesi hakkında bilgi verilerek çalışmanın sonunda dört nüshaya dayanılarak hazırlanmış olan hilye metni eklenmiştir. ·

Anahtar Kelimeler: Hilye, peygamber, Hakim Mehmed E.fendi, şe mail

Abstract

Hakim whose essential name is Seyyid Mehmed accourding to archives isn't k·nown his birth date. Hakim Mehmed Efendi who died in Muslim era 1184, the Christian era 1770 had had a good education and there are about twenty achievements. One of them is his hilye who is called Nazire-i Hilye-i Hakani in archives but l think that isn't pastiche. İn this work firstly general knowledge about hilye is informed, known is prose and in vers hilyes's names and writers in Turkish literature iS· lined up. Then as knowledge about Hakim Mehmed Efendi's life, achievemeııts and hilye is informed, in end of then work, hilye text which is prepared as bases on four copy is added.

Key Words: Hilye, prophet, Hakim Mehmed.Efendi, features

C.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Araştırma Görevlisi (merdogan@cumhuriyet.edu.tr).

318 * Mehtap Erdoğan

"Arapça bir isim olan hilye. kelimesine Arap diliyle ilgili sözlük­lerde 'süs, bezek, vasıflandırmak, nitelendirmek, yaratılış, suret, sıfat, değerli taşlar ve madenlerle yapılmış süs ve insanın dış görü­nüşü' gibi manalar verilmiştir. Türkçe sözlüklerden Lehce-i Osmani'de 'hilye: zinet-i çehre, suret, hey'et. Hilye-i Şerife: Ta'rif-i eşkal-i Resul Aleyhisselam.' şeklinde ve -Kamus-ı Türki'de 'süs, zinet, zib, sıfat-ı hasene, sOret-i hasene' gibi sözlük anlamları ve­rildikten sonra, 'Fahr-i kainat efendimizin evsaf-ı mübarekesi ve bundan bahseden kitab: Hilye-i Hakani.' ifadeleriyle kelimenin dili­mizde kazandığı ıstılahi anlam verilmiştir. Türk Lugatı'nda da aynı şekilde, 'insanın medar-ı temayüzü olan evsaf-ı hariciyesi, zinet, süs, bezek' gibi lugat anlamlarının yanı sıra 'hilye-i şerife: tavsifi: Cenab-ı nebiyy-i muhteremin evsaf u seeaya-yı aliyesini havi kitap ve levha' şeklindeki ıstılahi anlamı da kaydedilmiştir."1 Sözlük an­lamının dışında hilye, Hz. Muhammed'in fiziki görünüşünü, güzel vasıf ve sıfatiarını anlatan manzum veya mensur eserlerin genel adıdır. Ayrıca Hz. Peygamber'in yanı sıra diğer peygamberlerin, dört halifenin, aşere-i mübeşşereden diğer sahabelerin, Hz. Hasan ve Hüseyin ile evliya kabul edilen önemli zatların ve bazı makbul kişilerin fiziki yapılarını anlatan hilyeler de bulunmaktadır. Ancak bu durum, hilyelerin asıl peygamberimizle ilgili eserler olma özelli-ğini kaybettirmemektedir. ·

Peygamberimiz için yazılaniarına Hilye-i Şerif, Hilye-i Fahr-i Alem, Hilye-i Nebevi, Evsafu'n-Nebi, Hilye-i Sa'adet gibi adlar veri­lir. Hilyeler müstakil eserler olabildiği gibi, miraciyeler ve mevlidlerin içinde yer alanları da vardır.

Edebi bir tür olarak hilyeler aslında şernaillerden doğmuştur ve daha sonra ayrı bir edebiyat türü haline gelmiştir. Şemailler, hilye­lere göre daha geniş anlamlar ifade eder. Bu tür eserlerde pey­gamberimizin hem dış görünüşü, yüz hatları, boyu, bedeni, giyinişi, yaşantısı, ibadetleri, eşyaları, davranışları hem de ahlakı, huyları, iç dünyası verilmiştir. Hilye ile şernail arasındaki diğer bir fark da hilyelerin peygamberimiz yanında diğer peygamberler, dört halife ve bazı İslam büyükleri için de yazılabilmesine karşın şema'illerin yalnızca peygamberimiz için yazılmış olmasıdır.

Hilyelerin ve şemaillerin kaynağını kütüb-i sitte adıyla bilinen altı büyük hadis kitabında ve diğer hadis kitaplarındaki hadis-i şerifler oluşturmaktadır. Bu konudaki hadisleri rivayet edenler ara-

1 Zülfikar Güngör, "TOrk Edebiyatmda Hi/ye-i Nebevi Tiirünün Doğuşu, Gelişimi ve Sebepleri", Tasavvuf ilmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl:4, 5.10, Ocak­Haziran 2003, s.186.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi* 319

sında Hz. Aişe, Abdbillah b. Abbas, Ebu Hureyre, Abdullah b. Ömer, Hasan b. Ali gibi isimler bulunmaktadır.

Hilyelerin müstakil bir tür olarak gelişmesinin birçok nedeni vardır. Hz. Peygamber'in, vefatından bir süre önce kızları Hz. Fatıma: "Ya Resulallah, senin yüzünü bundan sonra göremeyece­ğim." diye ağladıkları zaman Hz. Peygamber de "Ya Ali! Hilyemi yaz ki vasıflarımı görmek beni görmek gibidir!" buyururlar. Bu ha­dise Müslüman Türkler arasında hilye türünün ortaya çıkışı ve ge­lişmesinde büyük etken olmuştur.

Hilye türünün ortaya çıkmasını sağlayan başka bir etken de Hakanl'nin, hilyesinde naklettiği 1 . daha sonra başka hi Iyelerde de zikredilen ancak hadis mecmualarında bulunmayan şu rivayettir: Rüviye 'an 'aliyyi'bni Ebi Talib radiyallahu 'anh ve kerremallahu vecheh sallallahu .'aleyhi ve selllem; men re'a hilyetl min ba'dl fe­ke'ennema re'anl ve men re'aha şevkan ileyye harremallahu cesedehu 'ale'n-nar ve yü'menü min fitneti'l-kabri vela yuhşeru 'uryanen fı yevmi'l-haşri ve'l-karari sadaka res01allah. 2

Hakani daha sonra şu beyitlerle sözlerine devam eder:

Bu ]:ıadl~ içre budur ~avi-i ehem

Ya'ni Allahu Te'ala a'lem

Nice pakize sübandan sonra

Fabr-ı 'alem didi benden sonra

l:lilye-i pakimi kim görse benim

Ola görmüş gibi veeh-i J:ıasenim

Gördügince müteşevvi~ olsa

t.ıaşılı l)üsnüme 'aşı~ olsa

2 Hakani, Hilye-i Hakani, 06 Mil Yz A 1127/2, v.Sb. (Ebu Talip'in oğlu Hz. Ali'den rivayet edildiğine göre, şöyle buyurdu: Resulallah (s.a.v.) buyuruyor ki: "Hilyemi

·gören kişi, benden sonra beni görmüş gibidir. Kim ona şevkle bakarsa (beni görmüş olacağı için) Allah o kişiye cehennem i haram kılar, ka bir azabından emin olur. Mahşer ve karar (verilecek) gününde çıplak (sevapsız) haşrolunmaz."

320 * Mehtap Erdoğan -------------------------------

Arzu itse yüzüm görmege ol

l)..albine neş'e-i I:Ia~ itse )JuiCıl

Ateş-i dCızau olur afia )Jaram

Eyler ikr~m ile firdevse oıram

Fitne-i ~abrden ol merd-i J:.Iuda

Yevm-i mizana dek emn üzre ola

Dabi l)aşr itmeye 'uryan anı I:Ia~

Ola gufranına I:Ia~~'ıfi müi)Jal5.

Anı l)ırz eyleye bir ehl-i sefer

Zarar irmez afia dir peygamber

Bu rivayat-ı keşirü'l-berekat

Böyle na~l aldı 'AII'den bi'~-~at3

Yukarıdaki beyitlerde de ifade edildiği gibi Hz. Peygamber kendisinden sonra hilyesini gören kişinin, kendisini görmüş gibi olacağını, ona özlem duyarak bakan kişiye Allah'ın cehennemi ha­ram kılacağını ve. onu kabir fitnesinden emin kılacağını, kıyamet gününde çıplak olarak haşretmeyeceğini söylemiştir. Hakani bu ri­vayetin bizzat Hz. Ali'den nakl edildiğini söylemektedir.

Hz. Peygamber'in hilyesini ezberleyen kişinin, ahirette büyük mük§fatlara erişeceği inancı Hz. Peygamber'in hilyesinir:ı manevi bir koruyucu olarak düşünüldüğünü göstermektedir.

Hz. Peygamber "Beni rüyada gören kimse beni sağlığımda görmüş gibi olur, çünkü şeytan benim suretime giremez." diyerek kendisini rüyada görmenin faziletini açıklamıştır. İşte Hakani Hz. Peygamber'i rüyasında görmek isteyenin onun hilyesini okuması gerektiğini anlatmak için hilyesinde şu hikayeye yer vermiştir: Günlerden bir gün siyahlar giyinmiş bir fakir HarCın er-Reşid'in ya­nına gelerek sarığından çıkardığı bir kağıdı ona sunar. Bu kağıtta Hz. Peygamber'in hilyesi yazılıdır. HarCın er-Reşid bunu görünce

3 Hakani, Hilye-i Hakani, 06 Mil Yz A 1127/2, v.Sb.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/ye!:?i * 321

çok memnun olur. O dervişe birçok ihsanda bulunur, keseler dolu­su mücevherler verir. Aynı günün gecesinde Hz. Peygamber'i rüya­sında görür. Hakani daha sonra şu beyitlerle hikayeye devam eder:

Ol gice va~ı'ada gördi resOI

Ta sera-perdesine itdi nüzOI

Didi bin ıuıf ile kim ya HarCın

Çünki f:ıilyem görüp oldun memnun

Bana ta':ı:im idüp iclal itdin

Kendiili Iayı~-ı i~bal itdin

Ol fa~ir old ı 'aıarı ile gani

Ben de mesrCır ideyim bari seni

Rabb-i 'izzet bana ferman itdi

Müjdeler eyledi i~san itdi .

Didi kim bilyeni şad olsa görüp

ı.ıırz-ı can eylese anı götürüp

Abirü'l-emr olıca~ rCız-ı ~ıyam Cismine nar-ı caf:ıim ola f:ıan3m

Ol kiş·i çekmeye bi'l-cümle 'a~ab.

Ne bu dünyada ne 'u~bada 'u~ab

Layı~-ı devlet-i didarım ola

Dahi şayeste-i envarım ola4

4 Hakani, Hilye-i Hakani, 06 Mil Yz A 1127/2, v.6a-6b.

322 ' i''iı:.:/IL,,~; ı:.ı uuyan

· İşte Hz. Peygamber'i rüyada görme' arzusu da yukarıda Hakani'nin bahsettiği hikayede görüldüğü gibi hilyelerin yazılma ve okunma nedenlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Hz. Muhammed daha peygamber olmadan önce, yaşadığı top­lum fertleri tarafından "el-emin" olarak nitelenmiş, son derece mü­tevazı, sevecen, müsamahakar, şefkatli, merhametli, dürüst bir şahsiyettir. Peygamberimizin bu mükemmel kişiliği karşısında as­habı ona son derece sevgi ve saygı göstermiştir. İşte hilyelerin or­taya çıkmasında ve yaygınlaşmasında Hz. Peygamber'e karşı duyu­lan bu büyük sevgi ve saygının etkisi de büyük olmuştur. Böylece Hz. Peygamber'i dünya gözüyle göremeyen mürninler hilyeler sa­yesinde onun maddi ve manevi güzelliklerini gözlerinde canlandır-ma imkanı bulmuşlardır. ·

Bahsettiğimiz bütün bu nedenlerden başka hilye sahipleri de eserlerinin "sebeb-i te'lif" ve "hatime" kısımlarında hilye yazmaları­nın nedenlerinden. bahsetmişlerdir. Buna göre Hakani hilye yazarak Hz. Peygamber'in şefaatine nail olmak istediğini ve söyledikleriyle gönül ehli insanlardan bir dua alma arzusunda olduğunu şu beyit­lerle dile getirmektedir:

Bunı ey cümle-i manluka muta'

Eylerim vasıta-i istişfa'

Umarım ide beni ehl-i cinan

Yümn-i evsaf-ı Nebiyy-i 'Adnan

Hem necatuma berat ola benim

Seyyi'atım l)asenat ola benim

Güft u gudan budur el-bal} matiOb

Bir du'a eyleyeler ehl-i ·l}ulub5

. .

Hilye sahipleri genellikle hilyelerinin sonunda, yazdıkları hilye­ler vasıtasıyla, Hz. Peygamber'in, diğer peygambelerin ya da dört halifenin hürmetine bağışlanmak arzusunda olduklarını da dile ge­tirmişlerdir.

5 Hakani, Hilye-i Hakani, 06 Mil Yz A 1127/2, v.6b-7a.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 323 ----··-·--·------------------------

Cevrl:

Eyleyüp lutf u 'inayet Mevla

İde Cevrl'ye hidayet Mevla

Ol sa'adetlülerin hürmetine

Cahına rütbesine 'izzetine

Ana şayeste idüp gufranı

Cümleten 'avf oluna 'işyanı

Ola dünyada ana kar-ı şavab

Mediri peygamber-i al ü aşl)ab6

Neşatl:

Budur ümmld-i Neşati-i bazin

Ki ola l)ayyiz-i il)sana l}arin

Dem-i abirde bi-nur-ı tevfıl):

Eyleye lutfını Allah refı1}7

Hakim, insanların Hz. Peygamber'in hilyesine baktıkça onun hatırlanmasını diler.

l:lifye-i paküne itdikçe na?:ar

Olde-i şev~ ile emlak u beşer

Ola bin kerre tal)iyyat u selam

Ravza-i paküne ey bayr-ı enam8

6 Cevri, Hilye-i Çehar-Yar-ı Güzin, 06 Mil Yz A 2826/4, v.7a. 7 Neşati, Hilye-i Enbiya, 06 Mil Yz A 2826/5, v.9b. 8 Hakim, İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar Bölümü No: 1224., v.16a.

- ··----- --·--------------

324 * Mehtap Erdoğan ----------------------------------------

Nahifi, Hilyetü'I-Envar adlı hilyesinde,

Ba-şeref-i hilye-i pak-i reşGI

Eyleye piraye-i levh-i kabul

Budur ümmidüm gören ehl-i 'ata

İde beni mazhar-ı hayr-ı dua

diyerek hayırla anılmak istediğini ifade etmiştir.

Hakani'nin hilyesi o kadar beğeniimiştir ki daha sonraki hilye sahipleri, eserlerinde Hakani'nin adını ve hilyesini anmadan geçe­rnemişler ve ona gıbta ettiklerini ve bu nedenle kendilerinin de bi­rer hilye kaleme aldıklarını söylemişlerdir.

Bundan evvel )}alem-i I:Ial}ani

Şuret-i ma'niye virmiş canı

Olmuş ol şa'ir-i pakize-eda

Na:?ım-ı bilye-i mal)bub-ı Ijuda

Bulmuş ol devlete isti'dadı

l.lilye na:?mında anılmış adı

E~er-i mu'cize-i medb-i resul

Eyleıı:ıiş anı müsellem mal}bul

Resm-i inşafı idenler icra

Olmasa ana mul}allid evla

Lik ben gıb~a idüp bu eşere

Şevl}im artardı getürsem na:?ara9

9 Cevri, Hilye-i Çehar-Yar-ı Güzin, 06 Mil Yz A 2826/4, v.2a-2b.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 325 --------··----- -· ----------~---------

İslam inancr putlardan ve putlaştırılabilecek kimselerin tasvir­lerinden şiddetle kaçınmıştır. Bu nedenle İslam dünyasında resim ve heykel sanatı yerine yazı sanatı ve minyatür gelişmiştir. Bu minyatürlerde Hz. Peygamber'in yüzü ya yeşil bir örtüyle örtülüdür ya da yüzü beyaza boyanarak hatlar belirsizleştirilmiştir. Hristiyan aleminde Hz. İsa için uygulanan hayali resim yerine, İslam dünya­sında görenlerin doğru tariflerinden faydalanarak Hz. Peygamber'i aniatma yolu tercih edilmiştir.

Sonuç olarak Hz. Peygamber'e duyulan eşi görülmemiş büyük sevgi, onun hilyesini okuyanın ve ezberleyenlerin bu dünyada ve ahirette büyük mükafatlara erişeceği, onu rüyasında göreceği ve birçok felaketten korunacağına dair oluşan inançlar, peygamberin şefaatine vasıl olma isteği, iyi bir eser bırakarak gelecek nesiller tarafından anılma arzusu, hilye sahasında Hakani'nin gösterdiği başarının daha sonraki hilye yazarları üzerinde bıraktığı tesir ve Hz. Peygamber'in resminin yapılmasına İslam inancının izin vermemesi bu türün ortaya çıkmasında ve yaygınlaşmasında rol oynayan önemli etkenlerdir diyebiliriz.

Herhangi bir dini dayanağı tespit edilememekle beraber aşağı­daki beyitlerde de Hakani'nin söylediği gibi hilye yazanın ve okuyanınn yeryüzü belalarla bile dolu olsa o kişinin her türlü sıkın­tıdan uzak olacağı ve içinde hilye bulunan eve fakirlik, sıkıntı, kor­ku ve şeytanın giremeceği kısacası dünyada ve ahirette o kişinin bütün şerlerden korunacağı ifade edilmiştir.

Meş'al-i ~afile-i ehl-i ya~in

IJazret-i şeyb-i cihan Şadrü'd-din

Didi bu IJilye-i 'ali-cahı Kim ki yazup na;r:ar itse gahi

İde ı.ıa~ cümle belalardan emin

Pür-bela olsa eger rGy-ı zemin

Füc'edenvesveseden oatimeden Anı IJıft.: eyleye Zü'I-Fazl u Minen

Olduğı oanede fal~r u gam u birn Olmaya girmeye şeytan-ı radm

326 * Mehtap Erdoğan

l:lacc u i'ta~ şevabın her an

Ana il)san ide Dadar-ı cihan

Mübtela olmaya emraza teni

Rabne-dar olmaya burc-ı bedeni

~adem urunca diyar-ı 'ademe

Olmaya ana musallaı ;ı:aleme

Şerr-i dünya vü 'af:ab-ı 'u~ba

Ana ya~laşmaya dir icmala10

Bu durum da Osmanlı Türklerinin, hattatlara hilye levhaları

yazdırtarak evlerine asmalarına vesile olmuştur. Aynı zamanda bu levhalar göğüs ceplerinde de taşınmıştır.

"Hilye-i Şerif levhalarının ilk numunelerinin 1090/1679-1680 tarihlerinde meşhur hattat Hafız Osman Efendi ( ö. ı 109-1110/1698) tarafından yazıldığını Uğur Derman11 belirtmektedir. Abdülkerim Abdülkadiroğlu ise meşhur hattat Ahmet Karahisari (ö. 963/1556)'ye ait olduğunu iddia ettiği bir hilye hakkında yazdığı makalede, Derman'ın vermiş olduğu tarihin en az yüzyıl daha öne çekilebileceği tezini ortaya atmıştır. " 12

Hilye levhaları şu bölümlerden oluşur: 1. Baş makam; Buraya besmele yazılır. 2. Göbek: Gövde olarak da adlandırılır. Hilye met­ninin büyük bir kısmı burada bulunur. Daire, oval veya dörtgen bi­çimindedir. 3. Hilal: Göbek, daire şeklinde olduğunda uçları baş makama doğru olan ve fazla genişliği olmayan bir hilallle çevrele­nir. 4,5,6,7. Hulefa-yı Raşidln isimleri: Göbeğin köşelerinde bulu- , nan bu dört makama sırasıyla Hz. Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali'nin yani dört halifenin adları yazılır. Bazen de bunun yerine Hz. Peygamber'in Ahmed, Mahmud, Hamid, Hamld adlarının da yazıldı-ğı olur ya da aşere-i mübeşşerenin isimleri yazılır. 8. Ayet: Buraya doğrudan Hz. Peygamber'le ilgili bir ayet yerleştirilir. 9. Etek: Hilye

10 Hakani, Hilye-i Hakani, 06 Mil Yz A 1127/2, v.5b-6a. 11 Uğur Derman, "Hi/ye-Hat", TDV İslam Ansiklopedisi, C.18, s.47. 12 Zülfikar Güngör, "Türk Edebiyatmda Türkçe Manzum Hi/ye-i Nebeviler ve Nesimi

Mehmed'in Gü/istan-t Şemail'i", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İs­lam Tarihi ve Sanatları (Türk-İslam Edebiyatı) Ana Bilim Dalı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2000.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 327

metninin devamı ve dua burada bulunur. Eğer metnin tamamı gö­bekteyse bu kısım bulunmayabilir. Bu kısmın sonunda hattattın im­zası ve levhanın yazıldığı tarih bulunur. 10-11. Koltuk: Etek kısmı­nın iki tarafında bulunan boşluklardır.

"Arap edebiyatında hilye ve şemaillere Hz. Peygamber'in vefa­tından sonra yazılan siyer ve ıiıegazi gibi kitaplarda da yer yer me­tinler halinde rastlanırsa da bunlar bir şernail ve hilye tekniği ile yazılmamışlardır. Urve b. Zübeyr, Veheb b. Hind, Ebu Muhammed Yahya b. Saidü'I-Emevi gibi ilk siyer tarihçilerinin eserlerinde Hz. Peygamber'in gazaları vesile edilerek yazılan onun vasfı, seeiye ve meziyetlerini tasvir eden şernailimsi kısımlar vardır."13

İlk şernail ve hilye kitabı İmam Tirmizi'ye aittir. Hz. Peygam­ber'in maddi ve manevi özellikleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmış ol­m-asına rağmen edebi bir gaye ile yazılmadığı için eser, hilye vadi­sinde bir çığır açamamıştır. Ancak bu türün ilk örneği olması ve Osmanlı Türklerine hilyecilik konusunda temel kaynak olması ba­kımından _önemli. bir eserdir. İmam Beyhaki'nin Delailü'n­Nübüvve'si, Hafız Isfahani'nin Tarih-i Isfahan'ı, Cemaleddin Hafız Abdurrahman'ın Vefa fi Fezail-i Mustafa'sı ve Kadı İyaz'ın Şifa-ı Şerif adlı kitapları Arap edebiyatının başlıca şernail ve hilye kitaplarıdır.

Türk edebiyatında birçok hilye yazılmasına rağmen İran edebi­yatında şernail ve hilye türüne hemen hemen hiçbir yerde rastla­namamıştır. Bunu gözönünde bulundurarak bu edebi türün Müslü­man Türklere ait bir çeşit milli edebiyat türü olduğu söylen~bilir.

"Bizde manzum hilye-i Nebevi sahasında ilk eser Şerlfi mah­laslı bir şairimize aittir. İki yüz elli beş beyitlik Risale-i Resul adlı eser Kanuni Sultan Süleyman'ın oğlu Şehzade Bayezid'e takdim edildiğinden hareketle eserin bu şehzadenin vefat tarihi olan 969/1562'den önce yazıldığını söylememiz mümkündür."14

Dini-tasavvufi Türk edebiyatının hilye türündeki en mükemmel eseri Hakani tarafından verilmiştir. Cevri, Neşati, Nahifi, hilyelerin­de, İstanbul kütüphanelerinde pek çok yazma nüshası bulunan Hakani'nin eserinden -övgüyle bahsetmiş ve onun açtığı yolda yürü­dOklerini söylemişlerdir. 15

13 Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları "Hi/ye Maddesi", İstan­bul 1981, C. 4, s. 237.

14 Zülfikar Güngör, a.g.m., s. 191. 15 Hilye hakkında ayrıntılı bilgi için şu eseriere bakılabilir: Faruk Taşkale, Hüseyin

Gündüz, Hilye-i Şerife, Hz. Muhammed'in Özellikleri, s.17-29 1 Zülfikar Güngör, a.g.t. 1 Mustafa Uzun, "Hi/ye", TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, s. 167,168. 1 Uğur Derman, "Hifye-Hqt", TDV İslarri Ansiklopedisi, C.18, s.47. 1 "Şemiiil Maddesi" Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları, C.8,

: \

328 * Mehtap Erdoğan

Türk Edebiyatındaki belli başlı mensur ve manzum hilyeler şunlardır:

Mensur Hilyeler:

"1. Abdullah b. Şakir b. Mustafa Elbistani Yemliha-zade, Hilyetü'ş-Şerife ve'n-Na'tu's-Seyyime

2. Ahmed b. Receb ei-İstanbuli, Nüzhetü'I-Ahyar Fi Şerh-i Hilyeti'I-Muhtar

3. Ahmed Şemsi Halveti, Hilye-i Şerife

4. Akkirmani Mehmed Efendi (ö. 1174/1760-1761L Şerhu Hilyeti'n-Nebi

5. Akkirmani Muhammed b. Mustafa, Hilye-i Saadet

6. Ali Molla, Hilye-i Şerif-i Resuluilah

7. Erzurumi Mehmet Hanefi Efendi, Hilye-i Şerife

8. Fethi Mehmet Ali Efendi (ö. 1274/1857L Hilye-i Saadet Tercümesi

9. Halil b. Ali ei-Kırımi, Hilye-i Nebevi

10. Hilmi Efendi, Hilye-i Muhammed

1 ı. Hulusi Arif Eskişehri, Şerh-i Hilye-i Nebevi

12. İbn-i l<emal Paşa, Hilye-i Şerife Şerhi

13. İsmail Sadık Kemal b. Muhammed Vecihi Paşa, Hilye-i Şerife-i Cenab-ı Peygamberi

14. Kadi Şami, Hilye-i Şerife

s.128. 1 "Hi/ye ve Hi/ye/er Maddesi", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları, C.4, s.235-238. 1 Mustafa Uzun, "Hi/ye", TDV İslam Ansiklo­pedisi, C.18, s.44-51. 1 "Hakfmi ve Hi/yesi", Büyük Türk Klasikleri, Ötüken­Söğüt, C.4, s. 129-132. 1 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I, İstanbul 1993, s. 842. 1 Abdurrahman Güzel, Dini­Tasavvufi Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ, Ankara 2004, s.634. 1 Adem Ceyhan, Türk Edebiyatında Hz. Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara 2004, s. 35-38. 1 Abdullah Karahan, "Peygamber Sevgisinin Bir Tezahürü Olarak Şernail-i Nebi", Yedi İklim, Peygamberimiz Özel sayısı, S. 194, Mayıs 2006, s. 48-52. 1 Mustafa Özçelik, "Hz. Peygamber'i Konu Alan Eser/er", Yedi İklim, Peygamberimiz Öf.el sayısı, S. 194, l'vlayıs 2006, s. 66-74. 1 Vedat Ali Tok, "Peygamber Efendimiz Ne­ye Benzerdi?", Yedi İklim, Peygamberimiz Özel sayısı, S. 194, Mayıs 2006, s. 275-279. 1 Necla Pekolcay, Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, Mustafa Uzun, Hüsrev Subaşı, İslami Türk Edebiyatma Giriş, Dergah Yayınları, İstanbul 1981, s. 216-222. .

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * · 329

15. Mantıki Mustafa Efendi (ö. 1244/1828), Mufassal Hilye-i Şe rife

16. Mehmet Ergüneş, Hilye-i Şerif Muhammediye, Bergama , Basımevi t.y: Bu eser, tespitierimize göre müstakil mensur lıilye-i şerifler içinde matbu olan tek kitaptır. 29 Mart 1959'da yazılmıştır.

17. Müstakimzade Süleyman Sa'üdüddin Efendi (ö. 1202/1787), Hilye-i Nebeviyye ve Hulefa-i Erba'a

18. Nuri, Hilye-i Nebevi

19. Şeyh Emir Tarikatçı, Hilyetü'n-Nebi

20. Şeyhi, Hilye-i Nebeviyye

21. Şeylıü'I-İslam Hoca Saadettin Efendi (ö. 1008/1599L Hil­ye-i Celile ve Şemail-i Aliyye

22. Vahdi İbrahim b. Mustafa (ö. 1126/1714), Terceme-i Hil­ye-i Şerif

23. Vecdi Ahmed, Hilye-i Nebi

Manzum Hilye-i Nebeviler

ı. Şerifı, Risale-i Hilyeti'r-ResUI

2. Hakani Mehmed Bey, Hilye-i Sa'adet

3. Nesimi Mehmet Efendi, Gülistan-ı Şemail

4. Aziz Mahmud Hüd.ayi, Hilye-i ResUluilah

5. Mustafa b. Muhammed Nüvazi, Riyazü'I-Hilye

6. Selimi Dede, Hilye-i Nebi

7. Süleyman Nahifı, Hilyetü'I-Envar

8. Hayrullalı Hayri Efendi, Hilye-i Şerif

9. Hakim Seyyid Mehmed Efendi ve Hilye-i Hakima

10. Arif Süleyman Bey, Hilye-i Nebi

11. Mehmet Necip Efendi ve Nazire-i Hakani

12. Aşık Kadri, Hilye-i Şerif

13. Mustafa Fehmi Gerçeker, Hilye-i Fahr-i 'Alem

14. Bosnalı Mustafa, Tercüme-i Hilyetü'n-Nebi

15. Ruscuklu Fethi Ali, Milad-ı Muhamediyye-i Hakaniyye ve Hilye-i Fethiyye-i Sultaniyye

16. Tırhalalı Murad Oğlu Ali (Hızrl), Nazmu'n-Nur fi Silki's­Sürur

;i

330 * Mehtap Erdoğan

17. Abdülvahab Dursun, Hilye-i Şerife

18. Hızri, Hilye

19. Hilye-i Şerif, yazarı belli değil

20. Cenab-ı Nuri Kastamonu, Hilye-i Manzume-i Resulullah" 16

Hilye-i Enbiyalar

ı. Dursun-zade Abdülbaki Efendi (ö. 1015/1606), Hilyetü'I-Enbiya ve Hilye-i Çeha-yar:-ı Güzin ·

2. Şeyhülislam Karaçelebi-zade Abdülaziz Efendi . (ö. 1068/1658), Hilyetü'I-Enbiya Mir'atü's-Safa fi Ahvali'I­Enbiya

3. Neşati Ahmet Dede (ö. 1085/1674), Hilye-i Enbiya (man-zum)

4. Nuri, Hilye-i Peygamberan (manzum)

5. Müellifi belli olmayan Hilye-i Peygambera.n (manzum­mensur karışık)

6. Müftü Abdülgaffar Efendi, Hilye-i Enbiya

7. Müellifi belli olmayan Hilyetü'l- Enbiya (mensur)

8. Müellifi belli olmayan Hilye-i Enbiya (mensur)

Hilye-i Çehar-Yarlar

ı. Mehmed b. Sa'deddin b. Hasan Can (ö. 1024/1615), Gülistan-ı Şernail (manzum)

2. Cevri İbrahim Çelebi 1 Hilye-i Çehar-yar-ı Güzin (man­zum)

3. Cudi mahlaslı iki şairden hangisine ait olduğu tespit edile­meyen Hilye-i Çehar-yar ·

Hilye-i Aşere-i Mübeşşereler

ı. EI-Güfti el Edirnevi1 Hilye-i Aşere-i Mübeşşere

2. Na'ti IV!ustafa Bey b. Hüseyin Paşa ed-Defteri1 Hilye-i Aşe­re-i Mübeşşere

16 Zülfikar Güngör, a.g.t., s. 23-25, 91, 92.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi* 331

3. Mehmed Şakir, Hilye-i Aşere-i Mübeşşere

Hilye-i Hasaneynler

ı. Abdullah Salahi-i Uşşakl (ö.1196/1732), Hilye-i Hasaneyn-iAhseneyn

2. Şair Güfti, ·Hilye-i Hasaneyn

3. Mehmet Şakir, Hilye-i Aşere-i Mübeşşere Bu eserin son kısmında Hz. Hasan ve Hüseyin'in hilyelerine yer verilmiştir.

4. Rıza, Hilye-i Hazret-i Ebü'I-Hasan İmam Ali eş-Şazeli

Din ve Tarikat Büyükleri Hakkındaki Hilyeler

ı. Ahmed Vecdi Efendi, Hilyetü'I-Evliya ve Ravzatü'I-Asfiya

2. Neccar-zade Rıza Efendi, Hilye-i Hace Bahaeddin Şah-ı Nakşibendi

3. Nakşl Mustafa Dede, Hilye-i Mevlana

4. Sursalı Rıza Dede, Hilye-i Mevlana

s. Lütfi Çelebi, Hilye-i Mevlana

6. Tahirü'I-Mevlevl, Hilye-i Mevlana

7. Ebu Nuaym ei-Isfahanl, Hilyetü'I-Evliya

8. Safhl, Hilye-i Eimme-i Erbaa-i Müctehidin

Hakim Mehmed Efendi'nin Hayatı17

17 Hakim Mehmed Efendi'nin Hayatı ve Eserleri Konusunda şu kaynaklardan fayda­lanılmıştır: Hafız Hüseyin Ayvansarayi, Mecmua-i Jevarih, Haz. Fahri Ç. DERİN­Vahid ÇABUK, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:3092, İstan­bul 1985, s. 215, 368. 1 Şefkat, Tezkire-i Şu'ara, Haz. Filiz KILIÇ, Ankara 2005, s.54-55. Ramiz, Adab-ı Zurefa, Haz. Sadık ERDEM, İncelemeli-Tenkitli ·Metin-İndeks-Sözlük, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kültür Merkezi Yayını, S. 79, Tezkireler Dizisi, S.1, Ankara 1994, s. 67,68,69. / Arif Hikmet Bey Tezkiresi, Haz. M. Naci ONUR (Mezuniyet tezi), Atatürk Üniversitesi Fen­Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Erzurum 1968, s. 14. 1 Esad Mehmed Efendi, Bağçe-i Safa-Enduz, Haz. Rıza OGRAŞ, İnceleme-Tenkitli Me­tin-Dizin, Burdur 2001, s. 32-33, 154-155. 1 Mehmed Cemaleddin, Osmanlı Ta­rih ve Müverihhleri, -Ayine-i Zurefa-, Haz. Mehmet ARSLAN, İstanbul 2003, s.60. 1 Salim Efendi, Tezkiretü'ş-Şu'ara, Haz. Adnan İNCE, Atatürk Yüksek Ku­rumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara 2005, s. 293,294. 1 Şemseddin Sami, Kamusti'l-'Aiam, C.3, Tıpkıbasım, Kaşgar Neşriyat, Ankara 1996, s. 1915. 1 Müstakimzade Süleyman Sa'deddin Efendi, Tuhfe-i Hattattin, Türk Ta­rih Encümeni Külliyatı Aded 12, İstanbul Devlet Matbaası 1928, s. 408. 1 Melımed Süreyya, Sicill-i Osmani Vahud Tezkire-i Meşahir-i Osmaniyye, II. C., Matbaa-i Amire 1311, s.101,102. 1 Bursalı Mehmed Tabir, Osmanlı Müellif-

332 * Mehtap Erdoğan

l<aynaklara göre asıl adı Seyyid Mehmed'dir. Gedikpaşa Mahal­lesindeki caminin imamı Bıçakçızade Emir Çelebi diye bilinen Seyyid Halil Efendi'nin oğludur. Kaynaklarda doğum tarihiyle ilgili bilgi bulunmamaktadır. Şefkat Tezkiresi, Bağçe-i Safa-EndOz ve Sicill-i Osmani'de ölüm tarihi 1185 olarak verilirken, Hakim Mehmed Efendi hakkında bilgi veren diğer kaynaklarda bu tarih H.1184 1 M. 1770 olarak gösterilmektedir.

İstanbullu olan Hakim Mehmed Efendi dönemin ünlü isimlerin­den Yanyalı Esad Efendi ve Sursalı İsmail Hakkı Efendi'den ders okumuştur. Sülüs v.e nesih hatlarını İsmail Efendizade Abdi Efen­di'den öğrenir, Devhatü'l-küttab müellifi Suyolcuzade Mehmed Necib'den kitabet icazeti alır. Gülşeni tarikatının Sezaiyye kolunun kurucusu Hasan Sezai Efendi'den feyiz alan Hakim Mehmed Efendi, Nakşibendl tarikatına intisap eder. Sadaret MektObl Kaleminde bir süre görev yaptıktan sonra hacegan sınıfına dahil olur. Ardından da silahdar katibi olur. 4 Mayıs 1753 tarihinde İzzi Süleyman Efen­di'nin yerine vakanüvisliğe getirilen Hakim Mehmed Efendi'nin bu görevi 3 Aralık 1766 tarihine kadar devam eder. Vakanüvislik gö­revi devam ederken 1753'te haslar mukataacısı, 1759'da cebeciler katibi, 1761 Mayıs'ında sipahiler katibi, 1763 Nisan/ında maliye tezkirecisi tayin edilir. 4 Kasım 1766'da ikinci defa cebeciler katip­liğine getirilen Hakim Mehmed Efendi'nin son resmi görevi küçük rCıznameciliktir.

1184 yılının Regaib gecesinde (25-26 Ekim 1770) vefat eden Hakim, Haydarpaşa/da Ayrılık Çeşmesi Mezarlığına defnedilmiştir.

Hakim Mehmed Efendi'nin Eserleri

ı. Tarih 18: "Vakanüvis sıfatıyla yazdığı, 1166-1180 (1752-

1766) yılları olaylarını ihtiva eden eser iki cilt olup başlıca konuları­nı tayin, tevcilı, teşrifat, Hicazra surre gönderilmesi, donanmanın Akdeniz'e çıkışı, mevacib dağıltılması, hırka-i şerif ziyareti, bayram merasimleri, İstanbul yangınları, vefeyat, cami, çeşme ve kütüp­hane inşası gibi İstanbul ve saray hadiseleri, nadiren de taşra olay­ları teşkil eder. Müellif nakli tarihçilik geleneğine bağlı olup hadise­leri bu anlayış içinde ele almış, hakikati lafza feda ederek sebep­netice münasebeti kurma ve mukayese etme ihtiyacı duyrhamıştır.

leri, C. ll, istanbul Matba'a-i 'Amire, s. 142,143. 1 "Hakim Seyyid Mehmed Efen­di Maddesi", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları, C.4, s.26-27. 1 Mücteba İlgürel, "Hakim Efendi Maddesi", TDV İslam Ansiklopedisi, c. 15, s.189-190.

18 Eser, Topkapı Sarayı Müzesi B231(1. cilt) B233 (2. cilt)'te Vakayi-i Devlet-i Aliyye bi-Kalem-i Seyyid Hakim adıyla kayıtlıdır.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 333. --------··-···-·-~------ ···----··----------

İnşa sanatındaki ustalığı çağdaşlarınca da kabul edilen Hakim'in dili çok ağırdır. Nazım ve nesirdeki maharetini göstermek isteyen mü­ellif olayların önemli olanını olmayanından ayırmaya özen göster­memiş,· yer yer manzum kıtalar, mensur inşa denemeleri ve çeşitli istitratlar arasında olayların aniaşılmasını güçleştirmiştir. Hakim'in Tarih'inin müsveddeleri, Mür'i't-Tevarih müellifi Şem'danizade Fın­dıklılı Süleyman Efendi tarafından kaynak olarak kullanılmıştır; Fa­kat eserden asıl faydalanan Vak'a-nüvis Ahmed Vasıf Efendi'dir. Sadece azil ve tayin kararlarından ibaret olduğunu söyleyerek eseri küçümseyen, ancak 1752-1766 olayları için yegane kaynak olarak kullanan Vasıf, yaptığı aşırı kısaltmalar yüzünden çok defa vak'aların seyrini takip etmeyi güçleştirmiş, böylece araştırmacıları asıl kaynağa başvurmaktan müstağni kılamamıştır.Eseriı:ı bilinen yazma nüshaları Arkeoloji Müzesi, Topkapı Sarayı Müzesı, İstaı:ıbul Üniversitesi ve Upsala Üniversitesi kütüphanelerinde bulunmakta­dır. Son zamanlarda Marburg'da da bir nüshanın bulunduğu ortaya çıkmıştır. Franz Babinger kitabın M. Norberg tarafından kısmen ter­cüme edildiğini belirtmektedir."19

2. Divan: Müretteb bir divandır. 422 beyitlik bir hilye-i şerif ile başlar. 1 mesnevi, 9 kaside, 4 tahmis, 4 tarih, 1 terci-i bend, 117 gazel, 5'1ugaz, 27 rubai, 14 kıt'a, 3 müfredden oluşan toplam 1341 beyitli orta hacimli bir divandır. Divanda 215 manzume bulunmak­tadır. Bunlardan 29'u ·Arapça ve Farsçadır. Divanın İstanbul Üniver­sitesi Türkçe Yazmalar Bölümünde TY 1224 ve 5586 numarayla kayıtlı olan iki nüshası bulunmaktadır. 1224 numaralı nüshada müstensih ·adı bulunmamaktadır. 1224 numaralı nüshanın yaprak sayısı 75, satır sayısı 17'dir. Divan ta'lik ile istinsah edilmiştir. 5586 numaralı nüsha ise oldukça yıpranmıştır. Yaprak sayısı 48, satır sayısı 21'dir. Ta'lik ile i5tinsah edilmiştir. 20

Gerek Tarih'inde gerekse bazı mecmualarda görülen bol mik­tardaki Türkçe, Farsça, Arapça şiirler ve çeşitli vesilelerle düşürdü­ğü tarihler, yazdığı nazireler onun güçlü bir şair olduğunu göster.: mektedir. ·

19 Mücteba İlgiirel, "Hakim Mehmed Efendi Maddesi", TDV İslam Ansiklopedisi, c.ıs, s. ıs9. . ·

20 ÇAKIRCI, Melımet, "Hakim Mehmed Efendi Divam İnceleme-Transkripsiyonfu Me­tin", Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2006.

334 * Mehtap Erdoğan --····---------------

4. Aca'ibü'I-Ahb~r Fi Ahbari Seyyidi'I-Ahyar

(s_iyer kitabı)

4. Şerh-i Divan-ı Şevketü'I-Buhari

Bunlardan başka özellikle Arapça ve Farsça bazı eseriere şerh­ler olmak üzere yukarıdakilerle birlikte toplam 20 kadar eseri var­dır ki şunlardır: Tevhidname, Kava'idü'I-Fürsi, Şerh-i Kaside-i Örfı, Şerh-i Ruba'H Hazret-i Mevlana, Şerh-i Kaside-i Ka'b b. Züheyr, Şerh-i Kaside-i Dimyatiyye, Nazire-i Hilye-i Hakan:, Şerh-i Esrna-i Hüsna, İşarat, Risaletü'I-Mehdiyeti'I-Hakika, Tehlilname, ROhH Bağdadi'nin Terkib-i Bend'ine Nazire, Nefhatü'z-zat Ve's-sıfat (Attar'ın tasavvufı bir eserine şerh), FüsOsu'I-Hikem tercümesi, Mi'raciye, Risaletü'I-Mehdiyyetü'I-Hanefiyye21

, Manzum Şerh-i Esrna-i Hüsna (Topkapı, Yeni Yayınları, 652)22

Esas konumuz dışında olduğu için Hakim Mehmed Efendi'nin bazı eserleri hakkında kısa bilgi vermekle ve bazı eserlerinin de yalnızca adını vermekle yetindik.

Hakim Mehmed Efendi'nin Hilyesi

Hakim Mehmed Efendi'nin hilyesinin dört nüshası bulunmakta­dır. Bunlardan ikisi İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar Bölümü TY 1124 ve 5586 numaralarıyla kayıtlı oliın divanın baş kısmında yer almaktadır. 1124 numaralı nüsha, divanın 1b-16a, '5586 numa­ralı nüsha ise 1b-10b varakları arasındadır. Bu iki nüsha birbirinin aynıdır. Her ikisi de 422 beyittir. Bu çalışmada İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar Bölümü TY numara 1124'te kayıtlı olah nüsha esas alınmıştır. Gerektiği yerde 5586 numaralı nüshaya da baŞvu­rulmuştur. Diğer iki nüshadan biri Hilye-i Nebl adıyla Millet Ktb. Ali Emir( Manzum 1391'de kayıtlıdır. 17 satır, 15 varak ve 424 beyittir. Diğeri ise Süleymaniye Ktb., Yazma Bağışlar nr. 813'te Nazire-i Hilye-i Hakani adıyla kayıtlıdır ve 293 beyitli eksik bir nüshadır. Ancak diğer nüshalarla arasında bazı farklar olduğu için edisyon-kritiğe dahil edilmişti~. ·

Hakim Mehmed Efendi'nin hilyesi aruzun ."Fe'ilatün Fe'ilatün Fe'ilün" kalıbıyla yazılmıştır ve toplam 424 beyittir.

21 "Hakim Seyyid Mehmed Efendi Maddesi", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yayınları, C.4, s.26-27. 1 Mücteba İlgürel, "Hakim Efendi Maddesi", TDV İslam Ansiklopedisi, C.15, s.189-190.

22 Şahin KIZILABDULLAH, "Hakim· Seyyid Mehmed Efendi Hayatt, Eserleri ve Man­zum Şerh-i Esrna-i Hüsna'sı", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü .İslam Tarihi Sanatları ABD. Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2004.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 335

Bütün nüshalarda başlangıç beyti:

Besmeleyle idelim bed'-i mal}al

şayd ola ta ki hüma-yı ~i-bal

Bütün nüshalarda bitiş beyti:

Ola biil kerre tal)iyyat u selam

Ravza-i paküne ey oayr-ı enam

Hakim'in hilyesinde otuz iki başlık bulunmaktadır. Bunlar:

Besmele: 1-57. beyitler arası

Tevhid: 58-103. beyitler arası

Na't: 104-147. beyitler arası .

Hz. Peygamber'in tasvir edildiği ana bölüm: 148-407. beyitler arası (boyu: iki başlık altında 148-161. beyitler arası; ten rengi, yüzü: 162-169. beyitler arası; saç ve sakalı: dört başlık altında 170-188. beyitler arası; başı ve saçı: 189-201. beyitler arası; alnı: 202-209. beyitler arası; kaşları: iki başlık altında 210-225. beyitler arası; burnu: 226-233. beyitler arası; yüzü; 234-249. beyitler ara­sı; ağzı: 250-257. beyitler arası; gözleri: 258-271. beyitler arası; kirpikleri: 272-281. beyitler arası; boynu: 282-289. beyitler arası; kilosu: 290-298. beyitler arası; göğsü: 299-304. beyitler arası; omzu: 305-309. beyitler arası; bedeni, vücudundaki kılları: 310-317. beyitler arası; avuç içi ve bilekleri: 318-335. beyitler arası; parmakları: 336-342. beyitler arası; ayakları ve yürüyüşü: üç baş­lık altında 343-374. beyitler arası; peygamberlik mührü: 375-389. beyitler arası; karakteri, yaradılışı: 390-407. beyitler arası)

Hatime: 408-424. beyitler arası

Bazı kaynaklarda23 Hakim'in hilyesinin Hakani'ye nazire olduğu söylenmektedir. Ancak Zülfikar Güngör'ün24 de ifade ettiği gibi Ha­kim'in hilyesi bu bilgiyi doğrulamamaktadır. "Eserin hiçbir yerinde Hakani'nin adı geçmemektedir. Halbuki bu şairimize nazire yazan müelliflerimizin tamamı, onu ve hilyesini övücü ifadelerle eserlerin­de zikretmişlerdir. Ayrıca bu eserin tertibi ile Hakani'nin hilyesinin

23 Bursalı Mehmed Tahir, osmanlı Müellifleri, C.II, istanbul Matba'a-i 'Amire, s. 142,143. 1 Mücteba İlgürel "Hakim Mehmed Efendi maddesi", TDV İslam Ansik­lopedisi, C.15, s.189-190. 1 Mustafa Uzun, "Hi/ye", TDV İslam Ansiklopedisi, C.18, s. 44-51.

24 Zülfikar Güngör, a.g.t., s.75.

ı

'ı

,i '

1.

336 * Mehtap Erdoğan

tertibinde de farklılıklar mevcuttur. 1125 Eserin tertibi konusunda benzer olan tek yön her ikisinin de besmele, tevhid ve na't ile baş­layıp hatime kısmı ile son bulmasıdır. Hakan!, hilyesinde na'ttan sonra "İftitah-ı Kelam ve İbtida-i EvsaF-ı Seyyidi'I-Enamu başlığı altında Hz. Peygamber'in vasıflarından ve bunu anlatmanın güçlü­ğünden, kendisinin bu konudaki acizliğinden bahsederken, Hakim bunun için ayrı bir başlık açmamış, bu konudaki acizliğini na'tın so­nunda dile getirmiştir. Ayrıca Hakani, Hz. Peygamber'in vasıflarının anlatıldığı ana bölüme geçmeden önce hilyelerle ilgili iki başlık al­tında bazı rivayetlere yer vermiş ve konuyla ilgili "Hikayet-i HarCın er-Reşid EI-Abbasi11 başlığı altında bir de hikaye anlatmıştır. Hakani ancak bu hikayeden sonra gelen ve hilyesini nasıl bir yöntemle yazdığını anlattığı bölümden sonra ana bölüme geçmiş ve işe Hz. Peygamber'in yüzünü vasfetmekle başlamıştır. Hakim ise na'ttan hemen sonra ana bölüme geçmiş, ilk olarak 'da peygamberimizin boyunu tasvir etmiştir. Bundan sonraki peygamberimizin azalarının anlatımındaki sıralama da tamamen farklıdır. Hakim, peygamberi­mizin başı, sırtındaki peygamberlik mührü ile bilek ve avuçları için ayrı başlık açmışken Hakani'nin hilyesinde bu bölümler bulunma,­maktadır. Hakani'nin "Hafıfü'I-Lahm Latifü'ş-Şahm 11 başlığıyla pey­gamberimizin kilosundan ve vücudundaki yağlarından bahsettiği kısım ile Hz. Peygamber'in kendisinin en çok insanoğlu içinde Hz. Adem'e ve Hz. İbrahim'e benzediğini söylediği bölüm Hakim'in hil­yesinde bulunmamaktadır. Bütün bunlar bize Hakim Mehmed Efen­di'nin, hilyesini Hakani'ye nazire olarak yazmarlığını düşündürmek­tedir. Ancak aşağıdaki beyitlerde de görüleceği gibi Hakim yer yer Hakani'nin beyitlerine ben·zer beyitler de yazmıştır. Bu durumu bel­ki de bir etkilenme olarak düşünebiliriz. Nitekim Hakani'nin hilyesi bu alanda çok beğeniimiş ve şöhret bulmuş bir eserdir.

Besmeleyle idelim fetb-i kelam

Fet)J ola ta bu mu'amma-yı benarn

Hakani

Besmeleyle id elim bed'-i ma~al

şayd ola ta ki hüma-yı ?i-pal .

Hakim

Bilmeyen şevket-i bismillahı

Anlamaz sırr-ı kelamullahı

Hakani

25 Zülfikar Güngör, a.g.t., s.75.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 337 -------------~------------------------------------

ı.ıaıı iden müşkil-i bismillahı

Fet!) ider genc-i kelamullahı

Hakim

i~tiza itdi münezzeh ;?atı

Sebeb-i bil~at-i mevcOdatı

Hakanı

i~tiza eyledi Çünki ;?atı

Silk-i na/,:ma çeke mevcOdatı

Hakim

İtdi ol dernde hernan 'aş]} ?:uhOr

Oldı el-~ışşa hüveyda bir nOr

Hakanı

(Jubb-ı ;?atlden id üp 'aş]} ?:u hOr

Mevc-ulz aldı o dem lücce-i nOr

Hakim

Şah-ı kevneyn imamü'l-l)aremeyn

Cedd-i sıbteyn ü nebiyyü'ş-şal}aleyn

Hakani

Şeh-i kevneyn resOiü'ş-şal}aleyn

Malik-i şer' ü imamü'l-l)aremeyn

Hakim

Nice ta'rlf ideyin evşafıfi

Nice şer!) eyl~yeyin elt€ıfıfi

Hakanı

Nice vaşf eyleyeyim evşafufi

I:Ja~ senüfi olmuş iken vaşşafufi

Hakim

Ba~ma no~şanıma ibsan eyle

'Afv u gufranımı ferman eyle

· Hakani

Bl-kesim l)alime imdad eyle

l;lakima bendefii dil-şad eyle

Hakim

338 * Mehtap Erd,ağaı, ---------------------

Didesinde ne idi dirsen o al

Dabi çeşminde idi cam-ı vişal

Hakani

Ki beyazında ola bumret ü al

Böyledir mest-i mey-i cam-ı vişal

Hakim

Tig-ı tevhid idi ebrO-yı resul

Görinürdi iki seyf-i meslOI

Hakani

Ra gibi bançer-i ebrO-yı resul

Tig-ı şer' idi cihana meslOI

Hakim

Veeh-i pakinde olan Iabm-ı latif

Ne keşlr idi dimişler ne ga_fıf

Hakani

Lal}m-ı pakize-i rubsar-ı esil

Ne ziyadeydi na?:arda ne ]}alil

Hakim

Hakim'in Hilyesine Göre Peygamberimizin Fiziksel

Özellikleri

ResOluilah orta boylu olup çok uzun değildi, boyu belki biraz ortanın üstünde idi. Ancak orta boylu olmasına rağmen uzun boy­luların arasında herkesten uzun görünürdü.

· Teninin rengi süt gibi beyaz da değildi, çok esmer de değildi. Esmere yakın beyaz idi ve pembemsiydi. Parlak ve güzel yüzlü idi.

Saçları ne düz ne de kıvırcıktı. İkisinin ortasıydı, gürdü, siyah­tı. Genellikle saçlarını kulak memesine kadar uzatırdı. Bazı rivayet­lere göre de saçları omuzlarına ve kürek kemiklerine kadar inerdi. Bazen kulağı etrafında toplardı; ama genellikle dört bölük halinde bırakırdı. Saçları misk gibi anber gibi güzel kokuluydu. Saç ve sa­kallarında sayılacak kadar az beyaz vardı. Allah onu yaşlılık ala­metleriyle kusurlu kılmamıştı ..

Başı biraz büyükçe idi, hoştu.

Rengi parlak ve berraktı, yanakları gül gibiydi ve alnı genişti.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 339

Kaşları yay gibi olup gözün ucuna uzanmış idi. Siyahtı, sıktı; fakat birbirine bitişik -değildi. İki kaşı arasında bir damar vardı. Gazab anında belirirdi ve peygamberin hiddetlendiğine delildi; ama asla kendi nefsi için kimseyi azarlamamıştı.

Burnu, ay gibi olan yüzünde hoş duruyordu, münasip uzunluk­ta idi, basık değildi. Onda bir nur yükselirdi. Dikkat etmeyenler ilk anda onu uzun burunlu zannederlerdi.

Sakalları gür olup güzel kokuluydu. Çenesi gül gibi hoştu.

Yanağının eti ne azdı ne de çok. Yanakları çukur ve yumru de­ğildi. Pak yüzünde bir değirmilik vardı. Yüzü etrafa nur saçardı, ayın parlaması gibi parlardı. Kısacası onun güzelliğinin benzeri yok­tu.

Ağzı büyükçe olup dişleri seyrekti. Başka bir rivayete göre iki ön dişi seyrekçe idi. O mübarek dişleri beyaz ve berraktı. Konuştu­ğu veya gülümsediği zaman çlişl~ri inci gibi görünür ve etrafa ·ışık saçard ı.

Gözlerinin hoş bir siyahlığı vardı, büyücek idi. Gözlerinin arası genişti ve akında kırmızılık vardı.

Kirpikleri sık ve uzundu. Siyah saçları gibi kirpikleri de seçkin­di. Gözleri ve kirpikleri doğuştan sürmeli gibiydi.

Boynu son derece güzel olup gümüşten daha beyaz idi, ber­raktı. Ne uzun ne de kısaydı.

Bütün azaları uyumlu idi. Bedeni gül gibi tazeydi, kuvvetliydi. Vücuduna hiç zayıflık gelmemişti. Allah onu bu durumdan uzak tutmuştu.

Göğsü genişti, parlak ve beyazdı, karnıyla aynı hizadaydı. Sırtı ve karnı da göğsü de düz idi.

Omuzlarının arası genişti. Kemik başları (bilek ve diz kapağı gibi aynak yerleri) büyüktü.

Teni nurlu ve parlaktı. Bedeni bir gül yaprağı kadar nazikti. Bütün bedeni kıllı değildi. Göğsünden göbeğine kadar kıllar bir çizgi gibi uzanmıştı. Kollarında, omuzlarında ve göğsün üst kısmiarında kıl vardı.

Bilekleri uzunca, avuçları genişçe idi.

Parmakları itidal üzre uzu.ndu~

Ayakları düz taban olmayıp üzeri düzdü. Yürürken ayağını yere sürmezdi. Öne eğilerek vakar ve sükunetle geniş adımlar atardı, adımları sık olmazdı, acele etmeden yürürdü. Yürürken sanki yük­sekten iner gibiydi.

340 * Mehtap Erdoğan

Bir kişiye dönüp bakacağı zaman sadece boynunu çevırıp bakmazdı, bütün vücuduyla dönerdi. Diğer insanlar gibi sebepsiz yere etrafına bakınmazdı. Bakışları ibretle doluydu. Gökyüzüne ba­kacak olsa utanırdı. Bunun için bakışları daha· çok yeryüzüne yöne­lirdi. Ashabıyla birlikte yürürken onları kollayıp gözetmek için arka­dan yürürdü. Biriyle karşılaştığında ilk olarak selamı o verirdi. Yü­rüdüğünde melekler de onun ardı sıra yürürdü.

İki omzunun arasında, daha çok sağ tarafa yakın bir yerde peygamberlik mührü vardı. Bu mühür büyük bir bendi, rengi sarıya yakındı ve etrafı dik duran kıllarla çevriliydi. Kimisi de bunun bir yağ bezesi olduğunu ve renginin de kırmızıya yakın olduğunu söy­ler.

İnsanların en doğru, en fasih konuşanı idi. Güzel huyluydu. Onu ansızın görenler heybetli görünüşünden dolayı dehşete düşer­lerdi, konuşacak güçleri kalmazdı. Ancak onunla aynı ortamda bu­lunup sohbet ettiklerinde onu çok severierdi ve devamlı sohbetle­rinde bulunmak isterlerdi. Onu vasf edenler "Ondan evvel ve sonra ona benzer hiçbir kimse görmedim ." demişlerdir.

Der-Ta 'rif-i 'Unvan-ı Bismilliihi (Fe'iliitün Fc'ilatün Fe'ilün) 7 ibtidfi lcvi:ıa-i ta]$.dire 'alem

Besmete resmini çekdikde l5alcm B is m il tahirrabman irrai:ılm

8 Şekl-i ta IŞilde oldı icmal Besmclcylc idetim bed'-i maJs:al Aşi-ı <:şyaya olup şilreti dal Şayd ola tii ki hüma-yı ~i-bal

9 Cevher-i şilret-i I:ıarl._i :adedi 2 Bcsmc1c olmasa ger vird-i zeban Virdi ervai:ı u 'u]$.file mededi

l'vlurg-ı naz,m cyleycmczdi tayeriin· 10 Gilyiyii bcsmele oldı ta1sam

..; Bcsmelc iiyine-i ~iit oldı Batın-ıma'ni-i ism-i a'~am :ı

IJilye-i pakine ı:nir'iit oldı ll ism-i a'~amdır anufi cismine rili~

4 Afilayan bcsmelenüfi cilvesini Felek-i ma 'ri fet-i vai:ıdete yili) Fehm ider nCır-ı tJudii. bilyesini

5 Ziver-i tac-ı kerem besmeledir 12 Eyledi anı l:Judavend-i 'alim 'Alemüfi müşkili bir mes'eledir Tarek-i Na:{:m-ı Celil'e dlhim

6 l:lall iden müşkil-i bismillahı 13 Heft-i~llm-i ma'ani-seyyar Feti:ı ider genc-i ke1amulliihı Eyledi seb'a-meşiinlde J5ariir

14 Şevket ü rıf'atına eyle na~ar Oldı icliil ile ser-tac-ı süver

Başlık: iü ve AE'dc yok.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 341

15 Sünbül-i hfig-ı Leeelil-i vücud. 30 Meded-i bil~at-i eşyaya giivah Gi.il-i şad-herg-i teselil-i şiihud Medd:i eld-i 'unu~-ı bismillfih

16 ~ulzüm-i val)dete ~atı gevher 31 Bade-i şun'a sebfi-yı memlfi J~arliniifl her birisi bir cevher Toptolu feyz ii bikem tfr-be-~elfi

17 Şecer-i bag-ı 'ataya-yı ~ıdem 32 Kemer-i 'izzetine bançer-i mlm Bartiniifl her hiri agşan-ı kerem Oldı şfiretde mi§al-i ha-mlm

18 Vara~-ı bil'at-ı şabı i'rab 33 Lat':?atulli\hdaki hemze-i ~at Şerner-i ~fit-ı meziiya-yı kitiib Buldı ~at-ı al)adiyyetde §ebat

19 Fetl)ası genc-i kerem fetbine dal 34 Şuret-i hemzeye gelmekle şii'un Zummesi rıl~at-ı her şan-ı celal Lam-ı ta'rife o dem geldi siikun

20 Cerresi eylernede l)atz-ı cenab 35 Lam-ı §ani anı itdi te'kid Gösterir rfiy-ı tevfi:lu'da necab Buldı ta'rlf-i miisemma te'yld

21 No~tası oldı rub-ı aline bal 36 Şuret-i :?fihir olan medde-i lam IJGb-rfilu~da bulup biisn ii kemal Öaybet-i ~ata delll oldı tamam

22 Ma'ni-i vuşlata her cezmi delil 37 Gonca-i ha-i hiiviyyet fibir Şeddesi şedd-i va'ld-i tenzit Latiatulli\hda oldı :?fihir

?., _.) l:lartiniifl meddesi eyler ima 38 Zat-ı bal) ta o zam ir itdi rücu'

·Alem-i ~udse olup ralı-niima Afia riici'dir uşul ile 11irı1'

24 Sin' e peyveste bat-ı tfilanl 39 Fikr-i her 'aşı~-ı pfiyende odur Ehru-yı nfişıye-i rfibfinl Zikr-i her zinde vii gfiyende odur

25 Bii'sıdır bfiril$a-i bedr-i celal 40 Zikr-i en tas-ı zarfiridir hfi No~tası l}ilye-i iibftsma bal Yild-kerd-i dem-i surldir bu

2o Muttaşıl hemze-i vaşl-ı isme 41 Piçiş-i ziil f gibi virdi bahfi Gfiyiya rfil)-ı mu~firin cisme Rug-ı Rabman u Rablm'e iki bii

27 Şfireti olmadı ?fihirde 'ayan 42 Besınele siinbül-i bag-ı iclal Rfil}-veş cisme göre oldı nihan Laliatullah gül-i şiib-ı celal

28 Gösterüp gevher-i dendanı sin 43 Lam-ı ta'rıt:.i Ral)lm ii Rabman Dürc-i l:ıikmctdir o diirre Yasin Oldı tekrilr-ı 'ataya burhan

29 Uzadır 'aşı~ ma gerden-i sim 44 Ebru-yı rfiy-ı kerem-pirası

Anı bfis eylemek içiin !eb-i mlm Şahid-i rabmetüfi iki rası

45 Çeşm-i cadfisı iki bal~a-i mlm

2%-miın S 1 cim i O. AE Sil)ri Harfit'a iderler ta'llm

342 * Mehtap Erdoğan

46 Gonca-i bag-ı riyiiz-ı rei)amOt 59 Niimı her dilde anufi şu'lc-fürOz Nergis-i rag-ı l)iya:Z-ı melekOt 'Aş~ınufi keın-şcrcri 'alem-sOz

47 rvieclis-i rabmete ol kilse-i nun 60 Güllu güy-ı süban-ı pubte vü bam Biide-i lu ır ile ınemlı1 meşl)ı1n Na't-ı val)detde olur bl-enciim

48 No~tası ~ulzüın-i il)siina güher 61 Düşnıeseydi sübana şlven ü şOr Şadef-i nOn ı idüp ciiy u ma~ar Rabne bulnıazdı sebO-yı ınanşOr

49 NOndur hey' et-i derya-yı neviii 62 Vaşı::.ı vabdetde şa~ın olma dillr Şekl-i 'işyan-ı siyeh no~ta mi~iil Pençefii eyleme hem-pençe-i şlr

50 Yii olup I'Jşıla-i ınim-i Ral)lın 63 O şeh-i val)det-i !'erd-i al)adl Mcvc-biz oldı yem-i babr-i 'am im Millik-i mesned-i mülk-i Şamedi

51 l):ulzüm-i ral)m idi ol balJr-i kerem . 64 Şınr-ı insiina idüp lutf-ı 'aınlın Cı1ş iclüp anda ?Uhı1r eyledi yem Eyledi rfıy-ı keremden ta' Ilm

52 ya olup baril~a.:i bed, -i ni?am 65 'Aleın-i val)detine old ı gü va h f\1lülk-i hestlye virüp ınim-i bitarn Ma'ni-i rfışcn-i "la-Rabbe sivalı"

53 Yil'nun altında olan iki ım~a! 66 Bu !ahıl-biine-i kc~retde ncva itdi lma iki ma'niiyı ta~a! Çalımır gfışuma val)detle şadfı

54 Rabınet-i 'fılenı olan nfır-ı ceslm 67 Yelişür val)del-i ;r;iitına güviilı İki ral)ınetle ~ılınclı tevslın Na~ar-ı nıabv ilc eşyiiya nigiilı

55 Birisi ral)mcl-i biiş u biri 'iiın 68 Lıl\l'ımı 'alem ü iideın mul)tfıc Bunı tab~il~ bil ür ebi-i keliiın Uan-ı cüdında ~oınaz kimseyi ac

56 f:iitını itcli Lfudii 'azze ve cell 69 Lazım-ı ;r;atı anufi vaşf-ı kemal Rabmct-i şümile-i mal):Za mal)al ller keınalatcla bl-şibh ü mi~iil

57 Bu l)uşüsiyyele belır-i ta' lim 70 Salike hcdre~a-i rfılı u rell~ Namını eyledi Ral)ıniin u Ral)lm Plş-i g.iimraha çeriig-ı tevll~

Tevl;ıfd Be-Ceniib-ı Kibriya-i 71 Ral)ıneti 'alenıiyana meb?-fıl

Müte'iil Cellet 'A?ametü Şanibi Kendielir kendüsine rali-ı vüşül

5R Uamd o Bi-çün-ı ljuda-yı ezele 72 Val)det-i ?-alına ayiil-ı Celll rvı innet ol piiclişch-i Leın-yczel 'e tvfa'ni-i şüret-i insana delil

73 Malikü'l-mülk ljuclavencl-i 'a7,:im 47. hcyit iÜ'de yok. Şani'-i bal~-ı cihan l:layy u 'Alim 51 a-ral.ıııı A E, S 1 \•c lı ın i O 52h-rnirn-i AE. S 1 resın-i i O 74 i~tizii eyledi çünki ?-atı 55 ilc 18(ı. heyiller arası S'de yok. Silk-i na~ma çeke mcvcüclatı 57a-ıa'liııı i O 1 ta'{.irn i\ E

~

f 1

1

1 [

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 343

75 Ola her f:Crrc-i a'yan-ı vücfıd 91 Çarümln ~ısmıiıa oldı mesned l.lüccet-i ~i\~ı'a-i nfır-ı şühfıd Mülket-i emn ü redi-yı sermed

76 Kenz-i muhll iken ol f:il.t-ı ganl 92 Bu mal.ıalden dagi itdikde güf:ar il~tiza itdi ;ı:uhfırın ya'nl Lu~r ile itdi o ~ısmı yirie çar

77 IJuhb-ı ~atldcn iclüp 'aşi} :?Uhfır 93 l):ısm-ı evvelden idüp 'al}l ?Uhfır Mevc-biz olclı o dem lücce-i nfır Oldı 'ilm ile bilim şani-i nfır

78 Dicli ol nfıra ki sensin mal}şfıd 94 Şiliişi 'işmet ü tevfl~ oldı AIJıncd ü !Jiiıııid ü Tfihfi Mabınüd l:Iikmct-i IJai} hufia ta'll~ oldı

79 Ümmü'l-cşyi\dır o pakize neseb 95 Çilrümln ~ısınına bi-reyb ü bale] !3udur üınml la~ab olmağa sebeb Mesnccl-i şerm ü ])ayii oldı mal)al

80 Bii'iş-i bill}at-i eşyii oldı 96 Lu~r ilc çü n na?:ar itdi afia I:la~ Sebeb-i rabmet-i Mevlii oldı Dökeli rugsaresi şcrm ilc 'ara~

81 On sekiz bifi sene ol nfır-ı şab!b 97 Oldı her bir 'aral$~ı ~atre-i ter Mesned-i l}urbda itdi tesblb Rfıb-ı pakize-i her peygamber

82 Çiir-l~ısm itdi anı şofira tJudii 98 Kimi erviib-ı şehid ü şulebii Birbirinden olup ol l}ısm cüda Kimi de ehl-i ta~! vü sü'eda

83 !). ısın-ı evvelden olup 'arş-ı Mecid 99 Şofira ol nfırı tJuda-yı müte'iil Oldı şanisi ile kürsi bedld Perver-iş ~ıldı bezaran meh ü sal

84 I): ı sm-ı şal işle bulup şfıret-i nal}ş 100 Ta :?Uhfir eyleyicek heykcl-i bak I:Jazin-i kürsi vü darende-i 'arş Na?ır idi afia çeşm-i etlak

85 Çarümln ~ısmı dagi itdi tamam 101 'Aşıl}-ı ~al 'at-ı d! dar idi ol Mesncc.l-i 'izz ü ınababctde ~ıyiim

Matla'-ı tabiş-i enviir idi ol

86 Anı da eyledi dörde ta~slm 102 Gelmedin 'alem-i icil.da Şafiy l~udret-i şamilc-i I:layy u 'Allm

Şah-ı kcvneyn idi ol nfır-ı vefiy

87 !):alem i.i levi) ü behişt ü bfıran 103 Ma?har-ı f:il.l u şıHit olmuş idi Oldı üç l}ısm ile bil~atde 'ayan

Zatı iiylne-i ~at olmuş idi

88 Çfirüınin ~ısınına her-vech-i ni?iiın Fı-Medl.ı-i I:Iairet-i Sultan-ı Mesnccl-i b n vf da bi old ı mai}am Kevneyn Şallallahu 'Aleyhi ve

g9 (,.~ar l}ısın itdi anı yine !Juda Se ll em

Ki virc 'filem-i kada baba

90 ~cms ü .m ch kcvkeb ü ecriiın-ı felek 91 b-Miilket-i AE 1 Memleket iü Oldı üç ~ısm ile meşbfıd-ı melek 95a-!ıalcl AE 1 'ile! iü

lOOb-elliik İÜ /emlak AE

344 * Mehtap Erdoğan

104 Şeh-i kcvncyn ü rcsfılü'ş-şa~aleyn 118 Sidre olmadıgına afia 'adil Malik-i şer' ü imfimü'l-l;ıaremeyn Şahid-i 'adi durur Ceb~ii'!l

105 Şfırct-i 'alem-i ma'ni-i ezel 119 Veeh-i piikindcki simii-yı sürfır Ma'ni-i şfırct-i idid-ı milel Tarah-ı cennet ü ncv-bande-i J:ıur

106 Mecma'-ı nıa{:har-ı evşiif-ı kemal 120 l.lilye-i ccbhesi mch-tab-ı felek Ma{:har-ı ınecma'-ı eşnaf-ı celal Gurre-i niişıyc-i ins ü melek

107 'illet ü gayet-i !cad-ı şuver 121 Rfıb-ı ~uds!ye olup cismi maJ:ıal Öayet-i 'illet-i al)kam-ı ~ader Yaraşıır olsa cesim ü ebcel

108 Mebde-i neş'et-i aşı:lr-ı {:Uhfır 122 I:Iilye-i cismine 'arş oldı meş!l Menşe-i ltı!f u m eserrat u J:ıubfır 'Arş-ı nın'niidır o mal)bfib-ı cemil

109 Hey'et-i lu!l'-ı tecelli-i cemal 123 ljaste-i çcşmi olup l)urü'l-ln Peyker-i bilri~a-i şems-i celal Gice oldı gözine buld-ı her'in

1 lO Çün nüzül itdi l)a:Ziz-i bake 124 Şekl-i çcşmindeki vaşf-ı eşkel

Kfıy-ı cililki aşup titrake Ahuvan-ı l)areme virdi sebel

11 ı Ncem-i 'Adnan-ı hümayfın tali' 125 Şaf-ı ınüjganı siyah u ehdeb Oldı a~ıar-ı cihana lami' Navek-endaz-ı nişan-gah-ı cdeb

112 Pür-fürug itdi tecelll l:,'Üneşi 126 Mfı-be-mfı her birisi sehm-i ~aza Uf'u~-ı sfil)a-i al-i ~ureşi Tayy olur sür~atinc medd-i ~azil

113 Sayesi düşmemiş idi ferşe 127 Şekl-i ehrüsı ki olmuşdı ezecc I.Iilyesi lik yazıldı 'arşa Milh-ı nev gibi güşade cblec

ı 14 Sayesi şGrcı-i eilak u 'u~fıl 128 ".[5:abe ~avseyn" afia ta'blr o ldı Mabz-ı en var-ı tecellisidir ol ~aş ları vaşfına telsir old ı

115 Silyesi mihr-i cihan-tab-ı felek 129 ~lilye-i 'ilrız-ı paki meh-lilb Payesi tabt-ı ınu'alla-yı melek Tfi~-ı ebrfısı cihana mibrilb

116 ~fimeti dcvba-i gülziir-ı vücı1d 130 Eyledi şun'-ı lJudii-yı müte'iil Sayesi şu'le-i didiir-ı şühfıd Öurre-i ınahı ol ebrfıya mişal

117 Olmadı ~add-i dırabt-ı Tfıbil 131 Vaşf-ı dendam olup lü'lü-i ter ]Jilyc-i ~ameti gibi ra'na Leb-i la'line nümfinc kevşer

llnşlık: f'i-Medl)-i IJazrel-i Sultan-ı Kevneyn İÜ 1 132 Böyle bir fat-ı kerlmü'ş-şanufi f'i Ya'ni peygamber-i 'illi-şilnufi

Medl_ı-i Sul(.'inii'I-Kcvneyn AE 1 04n-kcvneyn ii AE 1 kcvneyıı iü ll Oh-nşup iü 1 al up AE ı ı 9b-l.ılir AE 1 !ıfır iü 115b-ınclck /\E /!Cick iü 120. beyil lü ve S'de yok.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 345

133 Zikr ide midl)atini I:Jayy-ı celll l:lilyc-i piiki ola na?:m-ı cem

134 Gah ide ~at-ı şeritine ~asem Na~ş ide ol ~asemi levl)e ~alem

135 Tac-ı levlfık ile ta':;(im oluna Llil~al-i pakine tekrlm oluna

136 Nice vaşf cyleyeyiın evşafun IJa~ senün olmuş iken vaşşati.ın

137 Eyledim gerçi nice cürın ü hata Midl)atüi'idc senün ey kan-ı 'ata

13R Eylcriın 'avli..ıfiı her lab?:a ümid itme cGd u keremünden nevmld

139 l.lilyc-i piiküfii na?:ına ~uvvet Gerçi yo~ bende buna ehliyyet

ı 40 Nice ehliyycl ola bende buna Olıca~ rfih-zeniın nefs ü heva

141 1 ~yle bu bendene lu\li.ın talışlş it giribiinımı gamdan talıllş

142 Bi-kesim l)üliıne iındad eyle IJiikima bendeni dil-şiid eyle

143 Ta ki ıurdul~ça bu nüh-ta~-ı 'ali\ Lilıni' oldu~ça ıneh ünecm-i sernil

144 Nazil oldu~ça tal)iyyat u selam Ravza-i paküne ey Faor-ı enam

145 RGşen oldul~ça ola çaro-ı bülend f:.lak-i dcrgfihı reciiya peyvend

ı46 ide bi'~-~fit bedl'ü's-semevat Nice bin kerre tal)iyyat u şalat

ı47 Al ü aşl)abına bi'l-cümle tamam Ola her lalna şalat ile selam

143a-ıun.lu~ça iü 1 ı.lurdu~ça AE 146a-hedi'ii 's-scıncv:il i O 1 hcdi'ii'n-nesemiit AE

Kiine şallalliihu 'aleyhi ve sellem reb'aten Jeyse bi'Ftavili veHi bi'l-15:aş1ri.

148 J.>:ad-i ra'na-yı şehen-şah-ı cihan Ya'ni ol gülbün-i gülziir-ı cinan

ı 49 l'tidiil üzre idi lı Gb u latif Reşk-i Tilbil idi ol ~add-i şerif

ı 50 ~ad-i mevzi'ın ile ol nur-ı bihi Bag-ı şun'a dikilen serv-i sehi

ı 5 ı Old ı glıyft eli ı:-i val)det-i ~at O gül-'endiim-ı tecclli-barekftt

152 J.>:ftmeli oldıgına badd-i vasaı Vftsı\a oldıgıdır I:Ia~~·a fa~al

1 53 Bftn-ı gülzftr-ı risftletdir o ~ad Böyle bal~ itmiş anı Fcrd ü Şamcd

Ve 'an Bera' Bin 'Azib racJiyalliihu 'anhu: Vehüve ile't­tuıl al5:fabu. Ve fi rivayeti 'Abdullah İbnü'l-İmam A.l)med: EnnehG 'aleyhi'ş-şalatü ve's­selam fevl5:a'r-reb'ati. Ve 'an •Ayişe racJiyalliihu 'anhuma: Kane yensibü'r-reb'ate. Ve 'an Eb1 Hale racJiyallahu 'anhu: Kane etvale mine'l-merbil'i ve al5:şara

mine'l-müşegeb.

154 Bu rivayiil ider anı i?:har Ki ola ~add-i nebiyy-i muntftr

Başlık: Rcsfılulblı orta boylu olup çok uzun de­. ğildi, kısa da değildi.

Başlık: Ber:l bin Azib nıdiyalliilıu unh diyor ki: O (!Iz. Peygamber), uzuna yakın boyluydu. Ab­dullah ibni lıniiın Alımed'in rivayetinc· göre: Hz. Peygamber'in boyu ortanın listünde idi. Ayişe radiyallahu unhümii diyor ki: Orta ve düzgün boylu idi, eğilsc orta boya yakııı görii­niirdii. Ebi Hdle radiyalliilıu anlı diyor ki: Orta boyludan uzunca idi; fakat çok uzun boyludan uzon değildi yani orlıı boylu olduğu halde uzun hnylularııı yanında onlardan uzun göriinürdii.

346 * Mehtap Erdoğan

155 Azacıl5 IJadd-i vasa(dan atvel Rcb'adan olmaya hem dagi el5al

156 Eyleycnler bu mal:ıalde tedl5115 Eylemiş beynelıümayı tevtil5

157 İki bi\lill5ad arasında meger Olsa idi egcr ol rabr-ı beşer

158 Görinürdi ikisinden bala Vasatü'l-15add iken ol sidre-nüma

159 Düş-ı pakizcsi lıcngfim-ı 15u'ı1d Hem-nişininden olurdı memdud

160 'izz ilc mi.inrcriden i tse bıram Ciörinürdi vasatü'l-15ame tamam

161 Vasatü'l-15ilnıc idi gerçi resul Mu'eiz idi !5acl-i ra'nasına ol

Vela bi'l-ebya.Zi'l-ernh$ vela bi'l-ademi. Ve 'an Enes Bin Malik raqiyallahu 'anh: Kfuıe

şallalHihu 'aleyhi ve sellem: Ezherü'l-lcvni ve kane ebya.Za mellbu'l-vcehi.

162 Ezherü'l-levn idi ol fabr-ı cihan Rir gül-i Lilzc idi rüyı heman

163 Süd gibi o!ıııadı al~ u emhal5 Pek siych-çcrde degildi mutlal}

164 Rüy-ı pür-Lilhı degildi esmer Gül-i ra 'n ii gibi idi ezher

165 Mutla'-ı ııür idi ol veeh-i eemll Yüzine 'ilşıl5 idi Cebrfi'll

Başlık: Resulullfılıııı tenlerinin rengi kireç gibi beyaz olmayıp esıncr de değildi, kırrnızıya ka­rışık niirfıni beyaz idi. Enes Bin Malik radiyalhilıu anlıtaıı rivayet edilmiştir: Parlak yüzlü idi, heyaza yakın güziii yüzlü idi.

166 Zatını ~ılmış idi çünki l.Jucla Muşbar-ı l;üsn-i teeelll-i bahfi

1 67 Yed-i ~udrctle olunmuş taşvlr Süre-( Nür'a cemali tersir

168 Şems-i envar idi ol pak-cebin Şeb-çerag-ı barem-i 'iliiyyln

169 IJayret-cfza idi ol veeh-i şabib IJüb-rüyan-ı cihan içre melit:ı

Ve reva'l-Beyhal}iyyü 'an Encs Bin Malikin raçliyallahu 'anhu: Kiine ebya.Za beya:luhu ile's­sümreti. Ve 'an İbni 'Abbas rat;liyallahu 'anhüma: Kane labmuhG ve cismuhı1 abmere ile'I­beyazi şalla!Hihu 'aleyhi ve seli em.

170 ibtilill' eylediler çünki ruvfit Böyledir müttefil5-i chl-i ~il~iit

171 Sümrele mii'il olan 'ilrız-ı büh Olmuş idi yine buınrctle meşüb

172 Gül-i rüyında olan reng-i selid IJumret olurdı beyazında bedicl

Vela bi'l-ca'di'l-l}atati velii ·bi's­sebti.

173 Böyledir çünki rivayilt-l şabib MGy-ı dil-efiy-ı şehen-şah-ı faşlb

Başlık: Bcylıaki, Enes Bin M.ılik radiyalliilıu aniılan rivayel ediyor: Peygamberin (yiizli de) esmere yakııı beyaz idi. İbn i Abbas radiyallıilıu anlıiiın5dan: Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin elinin rengi de cisıninin rengi de hc­yaza yakın kııınızı (pembemsi) idi.

Başlık: Saçları ne diiz ne de kıvırcıktı, ikisinin ortası idi.

173b-şclıen-şiilı-ı tlışil.ı i O 1 şelıen-ş51ı u şabil.ı i\ E

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 34 7

174 Ne ~ıvırcı~ idi gayet ne dıraz Bu iki vaşliJan oldı mümtaz

175 Zülr-i mi.işgln-i dil-ilrası anufi Nür-ı çeşmiycli şeb-i isranufi

176 Oldı iişüllesi iisı1de iken Dil-i gCın-iibe-i alıü-yı tiuten

ı 77 Old ı zencir-i di)-i rül)iinl Tilr-ı glsı1-yı 'ablr-efşanı

Vema kanc fi re'sib'i ve hl;ıyetibi 'ışrı1ne şa'reten beyza'e. Ve 'an Enes raçiiyallahu 'anhu: Lem yeşinhullahu bi'ş-şeybi şallalHihu

ve sellem teslimen keşira.

178 Böyle nal5l itdi ruviit-ı ümmet Nükte-güyiln-ı şi~iit-ı millet

179 Lil)ye vü re's-i şeritinde setld Az idi fi'l-me~el itsefi ta'dld

180 itmeeli anı !Judil 'azze ve cell l.fi\let-i 'iirıza-i şeybe mal;ıal

181 Şeyhden gerçi oluımıazsa nüllır Anda li'l-ci.imle gelür tab'a fütı1r

l82 f.iitını çi.inki l:Jucla ~ıldıl)asen Şeyb olımıdıgıdır mi.istal;ısen

Ve kanc şallalHibu. 'aleylıi ve sellem: 'A?imü'l-cümmeti ilii şal;ımeti ü~neyhi. Ve fi ba'zi'r-rivayati: İHi ketifeylıi ve menkibeyhi ev yaçlribu

menkibeybi şallallabu 'aleyhi ve sellem.

183 Böyle "na~! eylediler cümle I'ubCıl tiıbret-ii~ar-ı abiidiş i.i nü~Cıl

184 Kamil-i mi.işg-i şefi'ü'l-ümmet Çog idi ya'ni 'a?lmü'l-ci.immet

ı 85 Bfıg-ı cennetde biten si.inbi.il idi Cennetüfi sünbüli ol kilkül idi

186 Ekşcrl kiiki.ilin olmalı-mi~fıl Gı1ş-ı pakine iderdi irsiil

187 Tiir-ı müşglnini i tse ber-düş Alıu-yı cenneti eyler bl-lıı1ş

188 Leyle-i ~adr idi ol zülf-i siyah Ve'çl-çlubii pertev-i rüyına güviih

Ve kane şalla!Hilıu 'aleyhi ve sellem 'a?imü'l-hiimeti ini'nfere~at 'a~i~atulıfi ferrel}ahii ve illa fela yücavizü şa'ruhfi

şal;ımete ü~neyhi i~en hüve vefferehfi.

189 Mest-i ınedhı1ş-ı cemal-i ezell IJGb-rCıyiin-ı cihanufi !:,TÜZel i

190 Vaşf iden bilye-i 'all-nesebüfi Didi bu vech ile ol ;(:i.i'l-basebüfi

Başlık: Alliılı'ın salat ve sehımı onun üzerine olsun, peygamberin gür olan saçları kulak memelerine kadar ulaşırdı. Bazı rivaycllerdc: Saçları oınuzlarıııa ve kürek kemiklerine kadar i nerdi veya kürek kemiklerine dokumırdu.

Başlık: Allalı 'ııı salat ve selamı onun üzerine --------------...,om-ısun, peygamberin başları büyükçe olup eğer

Başiıle Onun saç ve sakallarında yirmi kadar beyaz kıl ya vardı )•n yoktu. Enes rndiyaii5Iıu aıılıtaıı: Allah, pı.:ygamheri yaşlılık alametleri ilc kusurlu kılmaınışlır.

saçları kendiliğinden iki tarala ayrılsa onu öy­lece bırakır. başının iki larnlina uzalırlnrdı; eğer böyle değilse kendi haline toplu bir şekil­de bırakırlardı. Snçıııı uzattığı vakit kulak mc­mesini geçınezdi.

348 * Mehtap Erdoğan

191 Ser-i icli\Jini ol I;Iayy u 'Alim Ziit-ı vUiiisı gibi itdi 'a?lm

192 Ya'ni ol rc's-i hümiiyi'ın-ı şerif ROy-ı bul~ında 'a?lm idi ]atif

193 Cem' idüp nıfıyını senıt...:i ı:,rfişa l:layret-elzü idi 'a~J u hi'ışa

194 Tagıdup gilhi o 'anber-şikeni Eyler iişüfte gazal-ı ljuten 'i

195 Ekşer ol kilkül-i 'anber-bfiyı Dört bölük. eylemek idi bi'ıyı

196 Iki bölügi inüp gilşına dek irişür ikisi tfı dilşma dek

197 Tiir-ı züllinden ider taşra ?Uhilr Gerdcnindcn görinen Jem'a-i nur

L9R Ber~ urup 'iileme ol ni'ır-ı ziya 'Aşı~uı1 çeşminc virürdi cilii

199 Leyli-i zi.il1:.i 'abir-el'şiinı itdi ıncenun dil-i insanı

200 Degil insi\n ana iişü1le melek Döner 'a~~ıyla bu nüh-çarb-ı felek

201 1\nberin-[urresinüf( her ta rı Fdegin kevkcb-i glsu-darı

Kane şallallahu 'aleyhi ve sellem ezberü'l-levni vesi'u'l-cebin.

202 Böyledir na~ l-ı şaril;ı-i eşher ltıJiler böyle rivayetlikşer

203 Ezherü'I-Jevn idi sultan-ı rüsül Yl}'ni pek ag idi ol 'iirız-ı !:,riil

Başlık: Allıılı'ın salal ve selamı onun üzerine olsun, renkleri herrak ve hcyaz olup alnı geniş­

. li. 202h-rivüycl iü. S 1 rivıiyül AE

204 Şafvet üzreydi beyazı amma I.Jumret-iili'ıd idi ol miih-1i~ii

205 Dabi ol cebhe-i pür-nOr-ı J:ıubilr O meh-i enver-i sima-yı sürOr

206 . Vüs'at üzreydi o nıeh-tiib-ı şühi'ıd Mevc-i envfir-ı mclii'ik nıesci'ıd

207 Şafl;ıasında o ceblnün nıersfim !}:alem-i ~udrct ile na~ş-ı 'ulfim

208 Lenı'a-piiş olmada ol nur-ı cebin MuşiJal:.ı J:ıüsnine ayiiL-ı mübln

209 'Aleme eyler idi babş-ı ziya Fart-ı enviir ilc ol cebhe-güşfi

Ezeccü' Hıavlicibi se:vabiga fi gayri 15;arenin.

210 Böyle na~l eyledi erbab-ı nü~fil Ya'ni ebru-yı dil-iirii-yı resul

211 Şöyle nı'nii idi biirlk ü siyah Ki anun mişli idi gurre-i mfih

212 Mily-ı ebrfısı idi gerçi l'üzfin ljficibuyni degil idi mal5.rfin

213 Ra gibi bançer-i ebru-yı resul Tig-ı şer' idi cihana meslul

214 ljam-ı ebrusına üllade hilal Cami' -i 15-urbda mitırab-ı cemiii

215 .l}:ıble-giih idi 15-aşı Cibrll'e Medd-i hismillah idi tenzile

216 !teli ferman-ı risiiletde tiuda Şekl-i ebrusını gfiyfi tugrii

Başlık: Kaşları yay gibi olup gözün ucuna· uzan­mış idi. Son dcreec güzel, ince, birbirine ya­kındı; llıkal bitişik değildi, ıırası açıktı .

214b-Ciimi'-i AE. S 1 Ka'bc-i 10

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 349

217 !5.aşları vaşfın idenler tal;ırlr "!5.fihe ~avscyn';-ile eyler ta'blr

218 Ben didim itdi I:Juda 'azze ve cell Maıla'-ı şallJa-i dlvfin-ı ezcl

219 Cehhesi mat la' -ı en var-ı vesl' Iki ebrüsı niŞan-ı tev~l'

228 Semt-i ebrfiya ya~ln halfisı Ya'ni anufi cihet-i a'lası

229 Nfır ilc miimteli olmagla şcha Mürtcli' ?ann olunurdı ı:.rüyii

230 Bu celaletle o ~at-ı ekrem Görint'ırdi na?ar itdikde eşeın

Beynehümil 'ırl5:un yedurruhu'l- 231 Şanki ol bini-i ra'na hey'et Gonca-i Hile-i bag-ı cennet gcıZabu.

220 Vaşf idenler o şeh-i ~ü'l-l;ıasebi J.laşiml-ncsl ü ~ureyşl-nesebi

221 Didiler var idi bir ince tamar [~aşları arasın itmişdi mal}ar

221 Giih olup ol reg-i mizab-ı celfil Cfiy-ı bidclctle. tolardı ti'l-l)al

223 Z,ahir olsa o reg-i pak-i nebll Gazab u hiddete olurdı de111

114 Nchy-i IJa~ olınadıgı yerde müdiim itmez idi gazab ol fabr-i enam

225 Kimseyi iLmedi aşlfi azar Kendi nclsi içün ol nlgı1-kar

Alpıe'l-'ımine lehı1 nı1run

yal;ısebuhı1 men ]em ye-te'emmelhu eşemme.

226 Şekl~i bini-i celfilet-etzfin l'vfah-rfıyında latlr ü mevzfin

227 IJfib u matbfı' idi gayet de latlf Zinet-i l)iisn idi ol enf-i münlf

Başlık: iki knşı amsıııda bir damar olup gazap anında belirinli.

Başlık: Rıımu basık olmayıp münasip uzunlukta, ince idi ve onda bir nur yüksel irdi. Dikkat et­meksizin bakanlar ilk anda uzun burunltı zan· nedcrlcrdi.

232 Gı1yiya kim eliF·i val;ıdet-i ıat Şekl-i binl-i 'ablrü'n-nelcl)iiL

233 NellJa-i bfıy-ı tecelliydi aiia Erec-i tib-i rızii ~urb-ı !Juda

Ve kane şallallahu 'aleyhi ve sellem keşşe'l-hl;ıyeti temelle'e şadmhfi sehlü'l-baddeyni. Ve fi rivayeti'l-Beyhal}i: Seylü'l­gaddeyni. Velem yekün bi'l­mutahhami vela bi'l-mükelşemi ve kane fi vechihi tedvlrün yetele'le'ü vechuhfi tele'lü'e'l-15ameri leylete'l-bedri şallallahu

'aleyhi ve sellem.

234 O şehen-şahı şehen-şahanufi Ya'ni peygamber-i 'all-şiinuii

235 Lil)yc-i pfik-i 'ablr-efşanı Müşg-sii idi 'aceb nurani

236 O mel)asin ki anufi sinesine . Ber~ ururdı ı:.rümi.iş ayinesine

Başlık: Peygamberin sakalı gür olup yanakları diiz idi. Sinesine ışık, zincl verirdi. Beyhaki'nin ri­vayctinde: Yanakları çukur ve yumru değildi. kırınızısı kırınızı akı ak idi. Yüzü Jeğirıni idi; fakat çok da Jeğirmi değildi. Yüzleri bedir gc­cesinde ayın parlaması gibi parlardı. Allalı'ın salat ve selamı onun üzerine olsun.

350 * Mehtap Erdoğan -----------------------------------------------

237 Gül gihi çün o zenagdan-ı lat1f Sih-i i'dz idi bil~atde şer]f

238 Giyeb-i mihr idi ollibye-i pak Çeınen-i gülşen-i bag-ı leviilk

239 Rub-ı pür-ııCır-ı l)abibü'ş-şa~aleyn

Vaşridenler didi sehlü'l-baddeyn

240 Lul)ın-ı pfıkize-i rugsar-ı es'il Ne ziyadeydi na;ç.arda ne ~al'il

241 Beyha~'i elieli es'ilü'l-bad afia Selıl-i baddir dimek olur ma'na

242 Ba'zı ravi-i şema'il dabi dir Veeh-i pakinde var idi tedv'ir

243 Yog idi veclıine manend ü şeblh Vechi yo~ itınede malıa teşb'ih

244 Yiizi ınir'at-ı cemal-i l:lal): idi Ziitui'i envarına ınüstagra~ idi

245 Veeh-i pakincieki nfirı her an idüp etraı:-ı cihana leme'an

246 Nitekim bedr-i cihan-tab-ı sema Virür C!rfı ra nice nur u ziya

247 Rfiy-ı pakinde anui'i şu'le-i nur Gün gibi 'aleme eylereli :fUhfir

248 Maçla '-ı nur idi ol şems-i hüda Maşrıl):-ı lcyz-i cihan-tab-ı ziya

249 IJaşılı büsnine olmazdı na:ftr l'ür-liirCıg olmada nıch-tiib-ı ınünir

l)all'ul-femi müfellecü'l-esniini. Ve fi rivayetin: Eflece'l­şinyeteyni İ?;ii tekelierne yüra ke'n-nfiri yatJrucu min şenayalı

şallallahu 'aleyhi ve sellem.

Başlık: Ağzı biiyiikçe olup dişleri seyrekti. Başka bir rivayeıte: iki ön dişleri seyrekçe idi, konuş-

250 l:likınct olla'l-i lcbc mülhem idi Dehen-i paki i:all'u'l- tem idi

251 Gfiyiya müşg-i leın-i pak-i resul Gonca-i gülşen-i i'caz idi ol

252 Hem o pakize mübarek dendan Dcheninden ider idi lemc'an

253 Ab-dar idi vü bcrral): u sefi'd Lcm'asından olup envar bed!d

254 Dürc-i la'linde şcnayası anui'i Seyrck idi o şch-i devranufi

255 'izz ü devletle tekcilümde iken Dür-i elencianı olup şu'le-likcn

256 Der ü divara virür nur u ziya Mütebessiın ola ol bedr-i düca

257 Dür-i şchvar idi ol gevher-i pak Bu ldı anufila ş erer tak-i erak

Ed'acü'l-'ayneyn. Ve 'an 'All kerremallahu vecheh: Kane şallallahu 'aleyhi ve sellem esved ü' 1-bade~ati. V e fi rivayetin: Kane .encelü. Ve 'an Cilbir Bin Semürete: Eşkelü'l-'ayni. Ve ~ile li's-Semmak vehüve'l-merviyyü .'indema: Eşkelü'l-'ayni fç~ale

tav1lün şa~a'l-'ayni şallallahu

ta'ala 'aleyhi ve sellem.

258 Siyeh-i çeşın-i l.:.fuda-b'in-i resul Pek siyah idi !atif ü mal): bul

lukları zaınan dişler inci gibi göriiniir ve bu in­ciler arasında nur helirirdi. Allah'ın salal ve se­lamı onun üzerine olsun.

Başlık: Gözleri kara ve büyücek idi. Hz. Ali k'~rremalliilıu vechehtcn: Peygamberin göz be­bekleri siyah idi. Başka bir rivayette: Büyiik, iri göziii idi. Ciibir Bin Scmiiret'ten: Gözleri­nin akında biraz kınnızılık vardı. Scmmiik'tan: Gözlerinin ar.ısı geniş! i (badem gözlü idi), göz­lerinin akında kırınızılık vardı. Allalı'ın salat ve selamı onun üzerine olsun.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 351

259 Mest-i şahhfı-yı tecelli-i cemal 'Aşı~-ı n ür-ı ccmfil~i Müte'al

260 Siyeh-i çeşıni süveyda-yı derfın Nigehi bfı'iş-i sevda-yı cüm1n

261 "'Kul)l-ı ıııa-zı.ig" ile olmuşdı siyiih 'Ayn-ı 'ibretle olunsaydı nigah

262 Ba'zılar dj di ki .olınuşdı sehel Nergis-i çcşm-i siyfıhı eneel

263 Vasi'ü'ş-şnl$1$ idi )1a'ni mergfıb <;cşın-i iihfı gibi tfilani vü bfıb

264 Eşkelü'l-'ayn idi elieli Ciibir Böyledir ımı'ni-i eşkel :{:iihir

265 Ki beyfizında ola l)umret ü al Böyleelir nıcst-i nıey-i cam-ı vişiil

266 tvla'ni-i cşkcle didi Sernınlik Ki odur riivi-i ehl-i idrilk

267 Viisi'ü'ş-şa~l5a ki elieli cncel 1 lem hu ma'niiya elimişelir eşkel

268 IJayret-elza idi ol nfır-ı başar Lut!' ile eylese tevcih-i na:{:ar

269 Dil-şikar idi o şeh-biiz-ı cihan Liine-i 'arşı idereli tayeran

270 Mest-i şahha-yi nigalıı Cibrll Çcşnı-i ilhüsına dil-beste balll

271 ~urretü'l-'ayn-ı gaziilan-ı berln l.,laste-i çeşmi idi l)Grü'l-'in

Ehdebü'l-eşfiir.

272 ()idiler rfıvi-i aşar u uşı11 Ya'ni müjgan-ı şaf-iira-yı resfıl

1Ci0h-bti 'iş-i scvdd-yı elin ün iü, AE 1 'ayn-ı tecelli-i şii'ün S

Başlık: Kirpikleri sık ve uzundu.

273 Hem siyi.llı idi şıl} idi vü dırfiz Tilr-ı gisfıları gibi mümtaz

274 Şahid-i leyle-i mi 'ra c idi ol "Kul)l-ı ıııa-zii(( ilc olınu_ş ınekl)UI

275 Mülk-i ciin u dil-i bfırfına meger Navek-i naz idi ol kirpikler

276 Nevk-i ınüjganına olınuşdı nişfın O şehen-şah-ı cihanufi dil ü can

277 Gird-i çcşmindc o müjgfin-ı siyah MG-be-mü 'al}lı iderlereli lclıiih

278 Çeşm-i şchbazına iki per idi Şehpcr-i 'işvc ile hem-ser idi

279 Müje-i nergis-ira'na-yı resul Şayet-ı şlr eylcycıi i.ihfı idi ol

280 Kubl-ı ~ati-i leeelli evvel İtdi ol nergis-i nazı ekbel

281 İktil:ıfil ilmesc idi faraza Ekl)elü'l-'ayn idi ol nur-ı IJudfi

Kane 'unul}ahı1 ceydü dümyetin fi şafii'i' 1-fığğati.

282 l:lilye-güyan-ı cemal-i nebevi Vaşıfan-ı siyer-i Muştatavi

283 Didiler gerden-i nıal:ıbfıb-ı cclil Simden a~ idi bern11} u cemil

284 İ' ticiili üzre idi bu !:i u latif Şiir u ma[bfı' i eli gayet de şerif

285 Dicliler ol 'unu~-ı berriil}a Nürclan şeın'a idi affıl}a

Başlık:· Peygamberin boyunları son derece güzel olup, glimüş gibi parlak, temiz, saf ve herrak idi.

352 * Mehtap Erdoğan

286 Egıneyen gerden-i rıJı:Jı:ıyyet afia Mch-i Ken'fin ise baJı:ınam m eşe la

287 'Alcmi.ifi gerelenine m inneti tavlı: Şehd-i lutfı elehen-i 'aleme ~evJı:

288 İ teli ser-genn o cihfin sultanı IJaşre dek ni.ih-felek-i gerelanı

289 I:lfişılı l)üsn-i gelü-sfızı anufi Zi.ibde-i şun'ı idi Mevla'nufi

Mu'tedilü'l-balJı:i mütemasikün.

biidinüfi

290 Dicliler cümle ruvat-ı ümmet Ya'ni ol şfil)ib-i din i.i millet

291 Mi.iteniisib idi a'zfiları hep Ya'ni biiJı:atde şeril"ü enseb

292 Kuvvet-i tam u şeca'atle tamam l:JalJı: olundı beden-i fabr-ı enam

293 Ui.il gibi cismi taravetele idi Nur-ı mal)z idi lctfil'etde idi

294 Ya'ni anda yog idi istirba Mütcmiisik idi cümle a'za

295 Gelmedi cisnıine hiç za'fu fütur IJaJı: anı itdi bu !)aletden dur

296 Böyle naJı:l eyledi aşl}ab-ı kiranı Bu idi mu'cize-i tlıbr-ı enanı

297 Cism-i piikindeki nirGy u Jı:uva Yelmiş ficlenı Jı:aclar idi meşelii

28Ga-Egıneyen iü 1 Eymeycn S Başlık: Etine dolgun ve çok zayıf olmayıp bütün

azası ahenk li ve mülenasip idi. 293b-Nür-ı mal_ız idi le!:1tctdc idi S 1 ~uvvet-i tfim

u şcc:1"aldc idi lO; AE

298 I:lfişılı.bil!ı:at-i a'zfi-yı şerif Ter i.i Lfizeydi bu Jı:uvvetlc Iatif

'Arizu'ş-şadrı seva'e'l-batni ve'?:­?alıri ve'ş-şadrı.

299 Zi.ibcle-i rütbe-nişinan-ı şudur I:Iilye-gfıyan-ı şiJı:at-ı cumhur

300 Didiler olmuş idi şadr-ı nebi Pür-şaiU bir gümüş aylne gibi

30 I lle m 'ariz idi la tır idi vesl' Genc-i rfiz itcl'anı IjallaJı:-ı bed!'

302 Vüs'at-i şadr-ı şerifi ma'lfım Şıgclı zira afia esrar•! 'ulum

303 Sine-çfik itdi mehi 'aşJı:ı ile Dilg-ber-dildir anufi şevJı:i ile

304 Şikem-i pak ile ol ?alır-ı şerit' Şadr-ı.raki gibi hem-var u la til.

Ba'ide ma-beyne'l-rİıenkibeyni ı;la)Jme'l-keradisi.

305 Böyledir mütteliJı:-i chf-i nuJı:ul Ki ser-i duş-ı hümayun-ı resul

306 Sa'ire nisbet ile a'{:am idi Yaşşı yagrınlı idi efbam idi

307 Hem dabi rükbeleri nıirl'alı: ilc Zabm idi bilJı:ati emr-i I:lalı: ilc

Başlık: Göğüsleri geniş olup karınlarıyla bir lıiza-daydı, sırtı ve karnı da göğşü de düz idi.

299a-nişiniin-ı lü, S 1 şiniisiin-ı AE 299b-§i~at-ı AE, s 1 ni~iib-ı iü 300h-Pür-şaffi S 1 Simden lü, AE 301 b-Ijallii~-ı iü, AE/ l:layy u S Başlık: İki omuzlarının arası geniş idi, ınalsal

kemikleri, kemik başları (bilek ve diz kapağı gibi oynak yerleri) büyük idi.

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 353

308 _ Ser ü dfişı arası aldı ba'ld Ya'ni etvilr-ı şehametde mezld

301) Uil~at-i piiki şecl'ü'l-etvar Cism-i pür-nuri ceslm ü hem-var

Envere'l-mütecerredi ecredü ~­mesrübetin. Ve fi rivayetin: Da~' 1-mesrübeti mevşfilün ma-beyne'l-lebbeti ve's-sürreti bi-şa'rin yecri ke'l-gatti.

3 1 O Ten-i pür-nfir-ı l;ıablb-i ekrem Mfiydan 'ari idi dirler hem

3 1 1 Mütecerrid idi mildan bedeni Simden şiir u beyaz idi ten i

3 12 Beden-i pakini itmişeli tıuda Nurdan serd-i berin-ira'na

3 1 3 Berg-i gülden dagi nazik-ter idi Semen-i cennet ile hem-ser idi

314 Şan ki mir'iit-ı tecelliydi tamarri Ba~san ol fıyine-i nur-endam

315 Var idi bir baH ra'na mildan Sürre-i pakine dek şadrından

316 Çekilüp sine-i billur üzre l:Jat-ı müşgin idi kaffir üzre

317 Elit:.i val;ıdet-i ?at idi o bat Kilk-i ~udret anı yazmışdı fa~at

Eş'are'~-~ira'ayni ve'l­minkebeyni ve e'allyü'ş-şadn

Başlık: Ve fi rivayelin iü, S 1 Ve tl Riviiyeti'+ Tinnizi AE

Başlık: Soyunduklarıııda ciltleri nurlu ve parlaktı. Cümle bedenleri kıllı değildi. Göğsünden karnma uzanan bir kıl çizgisi vardı. Bir başka rivayetle: Göğsün üst taratindaki çukurla gö­bek amsındaki kı_llar bir çizgi gibi uzanmıştı.

311 a-mfıdan AE, S 1 mevz[ın iü 313b-Seınen-i AE, S 1 Sinesi İÜ

tavilü~-~endeyni ral;ıateyni.

ral;ıbe'r-

318 Dagi ol seyyid-i 'all-l;ıasebüi'i Ya'ni ol şiih-ı _ıs:ureyşl-nesebüfi

319 Ser-i c!Gşı ile bazu-yı şerif Dahi hem sinesi lev]$:inde latlf

320 Mfiylar var idi anda didiler Giych-i müşg idi yiigud 'anbcr

321 ~lüsn-i bil~atde bu evşiif-ı cemi) Tavr-ı matbu'ına olmuşdı delil

322 Didiler dahi o nfirü'Nal}aleyn Val}ı'ii oldı tavllü'z-zendeyn

323 Füşal;ıii dirler anufi birine ku' Birisine dahi dirler kürsfi'

324 Gayre nisbetle tavli idi sehel Böyle bal~ itd(tiuda 'azze ve cell

325 I;Iüsn-i biizfida budur bill}at-i bfib K'ola her 'uzvı l;ıabibün mergfıb

326 Viisi'ü'l-kefT idi ol şiih-ı kerem Ket:.i pür-cfidı semadan ekrem

327 Vasi' idi o kef:.i ebr-i 'ata Oldı her ~atresi 'ummiin-ı seba

328 Her bir engüşt-i 'atiiyii-nesebi Çeşıne-siir-ı kereme lfile gibi

329 Parmagından al}ıqup ab-ı reviin Oldı sir-iib-ı 'atası 'atşiin

330 _ıs:ulzüm-i lutf idi çün ol kef ü de st Babr-ı fazfaz-ı semiil;ıat-peyvest

Başlık: Kollarında, omuzlarında ve göğsün üst kısımlarında lı! vardı, bundan başka vücudun­da kıl yoktu. Bilekleri uzunca, avuçları geniçe idi.

==-------------------------- ------------

354 * Mehtap Erdoğan

331 Hem vesi' idi lablm idi şerif

(Hiyetü'l-gaye nu'ümetde lapf

332 Unet-i desl-i şerıtinde enes

i\fia manend-i I:ıarlr itmedi mes

333 ~adem-i piik-i sa'adet-mal$:dem

Linet-i desline manend idi hem

334 Nur-ı çcşmiın olan ol pay-ı teref

V irdi 'arş u l'elege zlb ü şeref

335 Başmasa 'alem-i imkana l$:adem

Z:ahir olmazdı bu şal:ıra-yı 'adem

Kane şaUallahu 'aleyhi ve sellem sa'ilü'l-etrafi bumşane'l­

agmeşeyni.

336 Ra vi yan eylediler böyle beyan·

Ki ser-engüşt-i resul-i Yezdan

337 ~alem-i şun' idi mevzfın u latlf

Mu'tedil !Jil~at-i ra'nası şerif

338 Gfiyiya ol ket'-i pür-cfid-ı kerem

Nfir idi rfil)esi engüşti ~alem

339 Seyelan-ı kereme ma'il idi

Kan u dcrya o kel'e sa'il idi

340 Vasat-ı pay-ı şerlti ekrem

l:Jamş idi yire to~unmaz idi hem

Başlık: Allah'ııı snlat ve selamı onun üzerine olsun, pegamberin pannakları itidal üzre uzun idi, ayakları düz taban olmayıp üzeri de düz idi. .

341 Tilde-i 'an bere başsaydı c ger

Eylemezdi hiç afia na~ş u e~er

342 Uk vaz' eylcsc bir senge l$:adem

Eşeri anda nümü-dar idi hem

Mesii:ıa'l-ls:ademeyni yenbil 'anhüme'l-ma'u İ\?a ezale zale l$:al'an ve yemşi hevnen \?erl'a'l­mişyeli İ\?ii meşa k e' ennema yenbanu min şabebin.

343 Didilcr hem da!Ji ol pay-ı şerif

Emles ü leyyin idi gGb u lat'lf

344 Meşy iderken ~adem-i paki heman

Şan ki jib üzre serl'ü '1-cereyan

345 Yire si.irmezdi mübarek payın

~u]' idi meşyde afia ayin

346 irtilU' üzre ideritse bırarn

Yirc sürınez ayagın l'abr-ı enfim

347 Hem şalınmazdı o şlrin-re!lfir

Yürise {:ahir olur l)ilm ü va~ar

348 Meşy-i pfikinde idi hevn ü 'arar

Eylemişler bunı tab~!~ esliif

349 Vasi'ü'I-!Jatve idi meşy-i resul

Şıl$: adım atınuyup olmazdı 'acıli

Başlık: Ayakları düz taban olmayıı'J üzeri de düz idi, (dökiilen) su dunnayıp aknrdı. Yürürken ayaklarını yerden kuvvetle kaldırır., (sağa sola salianmadan biraz) önlerine eğilerek vakar ve sükunetle çabuk ve uzun adımlarla (acele et­meksizin) yürürlerdi. Yürürken sanki yüksek­ten iner gibiydi.

346a-itse iü, AE 1 ise S

Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 355 -------------------------------350 Bu seklnelıe 'adaletle Hudii

- u

l'vleşyine virmiş idi büsn ü baba

35 1 Dabi ol nalıl-ı tecelll-endiim Öi'iine mii'il idi itse bırilm

352 fvleşy-i erbilb-ı bamiyyet bu imiş l:liilet-i şerm ü sekinet bu imiş

Ve i~e'l-tefete iltefete cemi'an lıiifaza 't-tarfı mq:arubfı ile'I-ani etviilü min na?:rihi ile's-semii'i cü ll ün na?:arubu '1-müliil;ı~atü.

353 Ol nihai-i çcmene şerm ü bayii Serv-i gi.ilziir-ı leriidis-i veffi

354 iltifat eylese bir şabşa eger Beden-i piiki ile cümle döner

355 Ya'ni hir şey'e nigah itse o miih Çeviri.ip gcrden·in itmezdi nigiih

356 Bu ş ı fat çü n ki olurmuş her bar · l'vliini'-i heybet ü icliil-i va~iir

357 Ziitına virmedi I:Ia~ bl-şek ü reyb Hiçbir biilct ile vaşmet-i 'ayb

358 Eylemezdi dabi ol nur-ı başar Öayriler gibi her etrafa na;ı:ar

llaşlık: Ilir şeye yönelmek istediklerinde (sadece başlarıyla değil) bütün vücutlarıyla dönerler, sebepsiz hiçbir tamfh bakınazlardı. Yeryüzüne bakınaları gökyüzüne bakmalarından daha çok olurdu. Ekseriyetle bakışları göz ucuyla ve ib­retle dolu idi.

J54a-eylese AE 1 eyleye iü, S

359 Uiifızi.i't-tarr idi ol nur-ı tiudfi Mütc'cınnıil idi her dem gGyii

360 Tarr-ı çeşmiyle olan batz-ı nigfih Fikri nıüstevcib olurmuş her giih

361 Oldığ;ı-çi.in o gül-endiim-ı bayii Gonca-i gül-bün-i gülzar-ı vcfi.\

362 Si'ıy-ı elliike nigiih i tse eger Şerın ider gonca gibi ol gül-i ter

363 Bu sebebden anun old ı dil' im Man;ı:ar-ı çeşm-i teri biik-i edlm

364 Ek§eriyii na?:ar-ı piiki anun Fikr idi şun'ını çün l'vlevliinui'i

365 ~!aşılı de'b-i müli'ıkiinesinüi'i. Ya'ni ayin-i emiriinesinüi'i

366 Nice müınkin ide ta~r'ir ü beyiin Vaşlinui'i biiide birini insan

y esi'ı~ aşl;ıiibebfı ve yebdürü men I*iye ye~lü sellem:

bi' s-seliimi. şaliaHiilm

I;Ia1lev melii'iketi.

Ve kiine 'aleybi ve ?abri li'l-

367 Bu idi 'adet-i mabbGb-ı enam ider aşl)abınui'i ardınca bırarn

363a-oldı dii'iın iü, AE 1 olınuşdı ınüdim S Başlık: Aslıabıyla beraber giderken (onları kolla­

yıp gözetmek için) arkadan yüriirlerdi. Karşı­laştığı kimseye selamı ilk olarak kendileri ve­rirdi. Allalı 'ın salat ve selamı onun üzerine ol­sun, peygamber der ki: Yürüdüğüm zaman me­lekler arknından gelirlerdi. ·

356 * Mehtap ErcJ.oğan

368 Öficc yürür idi aşbab-ı !:,ıiizln Gelür ardınca o şahen-şeh-i din

369 Bed' iderierdi selama her gah

Gördigi mü'mine ol nur-ı ilah

370 Mani' olmazdı anun rıf'atına

Ya'ni ta'llın idi bu üınmetine

371 Şaff:.ı emlak olur ardınca zil;ıam

'Azın-i rah i tse ger ol fagr-ı enam

372 Cebre'il gaşiye-ber-duşı anun 'A vn-ı l:fa~ hem-reh ü hem-dfışı anun

373 Sipeh-i mülki .süruşan u melek

Her gören dir ana "el- 'izzetü I ek"

374 Mevkib-i nuşrc~i şiran-ı bumat

Aı ü aşl)abı diliran-ı küınat

Beyne ketifeyhi gatemü'n­nübüvveti vehüve gatemü'n­nebiyyine ecvedü'n-nasi şadren.

375 Böyledir müttetil}-i cümle şil}at

Ya'ni tabl}ll}-i abadiş-i ruvat

376 Ketifeyni arasında o şehün

Ya'ni şag canibe al}reb o mehün

377 Var idi mühr-i nübüvvetle gitam

IJiitemü'r-rüsl idi ol fagr-i enam

378 Vaşf-ı pakinde didi ehl-i nül}ul

Bir büyük bal idi ol mühr-i l}abOI

Başlık: iki omzunun arasında peygamberlik müh­rü vardı, o son peygamberdi, kalben insaniann en cömerdi, en iyisi, en eli açığı idi.

379 Şaruya ına'il idi reng-i sehel Böyle bal~ itdi ljudii 'azze ve ccll

380 MOylar var idi müjgfin-asa

Dik turup çevresin almışdı şehfi

381 igtilfif üzre ri vayat-ı k eş ir

1-Iey'et-i şekl-i şerilinde şehir

382 Kimisi satb-ı bedenden bahir

Gudde-i !abm idi didi ?iihir

383 ~luınrete rengi anun ma'il idi

Nice aşl)fib bunı l}a'il idi

384 Reng-i rengini olup bumret i.i al

Oldı hem da'iresinde nice bat

385 IJilller üzre olup ınuy-ı la tır

1:11\şılı böyle idi ınühr-i şerlr

386 Ecvedü'ş-şadr idi ol fagr-ı ümeın

Ya'ni şadrında idi cfıd u kerem

387 Ecvcdü'l-l}alb dimckdir ya'ni

Ecvedi.i'ş-şadrda olanma'ni

388 Şadrı şa~~ olmağın ol falır-i melek

Geldi ba~~ında "elem neşrab lek"

389 l:lal} bununla ana tekrim itdi

Ayet-L "şerb" ile ta'?lm itdi

Ve aşda~'n-nasi lehceten ve elyenehüm 'ariketen ve ekremehüm 'aşireten men re'ahu bedibeten babebU ve men

384b-dii'ircsindc AE, S 1 zii'idcsinde 10

· Hakim Mehmed Efendi'nin Manzum Hi/yesi * 357

haletabii ma'rifeten ehabbahu ye~fllu nii'ıtuhii lem era ~ablehii velii ba'dehfi mişlehfi.

390 Aşda~u'n-nas idi ol fabr-i cihan

Lchce-i pakine 'alem bayriin

391 Cami'-i büsn-i eda idi faşlb

I:lüsn-i gülları beliigatde şaıib

392 'Alim-i cümle meziiya vü luğat

Mu'ciz-intü~ u bediiyi'-kelimiit

393 I:lüsn-i güllarına bayran tüşebii

Mış~a'-ı nildire-sene-i bülegii

394 Nut~-ı şirlni beliğ-ı mergub

Gelse gü lifıra ider ce~b-i ~lfib

395 Tab'-ı ma[bfı'ı şeril'ü. elyen

LJul~-ı meındfiiJı latifü absen

39.6 Tab'-ı pfikizesi ınecbiil-i vidiid

Ülfet ü şıd~-ı veliiya mu'tiid

397 Dfidman-ı kereıne genc-i 'ata

Gül-i nev-biive-i abya-yı seba

Başlık: ınişlchfı İÜ 1 mişlelıfı şallallfilıu 'aleyhi ve selleın AE

Başlık: Konuştuğunda insaniann en doğru, en· tlısih konuşanı idi. Huy, tabiataçısından insan­ların en yumuşak huylusu idi. Sohbetinde ve çevresindekileric ilişkisinde insaniann en iyisi, en cöıncrdi idi. Onu ansızın görenler heybetin­den, vakarından dehşete düşerlerdi. Onun soh­betinde bulunanlar ona öyle alışırdı, onu öyle severierdi ki devamlı sohbetinde bulunmak is­lerlenli. Onu vasf cdc~ler "Ondan evvel ve son ın ona benzer hiçbir kimse gönnedim." dcr­ler.

398 Zübde-i dfide-i 'Adnan u kerem

Nesi-i Haşim'den olan pak-şiyem

399 HeybeL-i I:Ia~ afia virmiş icliil f:at-ı 'iili-şiyeıni 'ayn-ı celal

400 Bi'l-bedlhe gören anı evvel

Uavta olurdı dil ü canı maiJal

401 Heybeti dilde olurdı ınubkem Nuı~a ~almazdı anuii ~udreti hem

402 Lik hem-ıneclis olup şobbet ide O şehen-şiih ile kim ülfet ide

403 Şefef ü bubbı olurdı müzdad

.[5:ullugından olamazdı azad

404 Derd-i 'aş~ına olup etgende

Olur ol şiih-ı cihana bende

405 Ol ki oiınuşdı tfuda ınabbiibı Nice olmaya cihan meqiibı

406 Ya nice ola ana şi_bh ü meşil

I:Ia~ Te'fila anı bal~ itdi cemi!

407 ljul~ u bil~alde bulup IJüsn-i ni~iim

Ma'ni vü şOretini itdi tamam

ijatimetü '1-Kitab

408 Ey kereın-kar-ı şehen-şiih-ı 'ata

Ey himem-kar-ı tındavend-i sega

402a-şobbct S 1 'işret İÜ, AE 404a-Derd-i AE, S 1 Dild-ı İÜ Başlık: ljiitiınctü'I-Kit5b iü, S 1 ljfitime AE

358 * Mehtap Erdoğan

409 Na;ı:ar-ı ıuıruna nml)tac 'alem Dest-i il)sanuna peyveste kerem

410 Sana mensGb olan ey nur-ı hüda Olur elbette seza-var-ı 'ata

41 ı ljak-i dergahufia üftade olan Olur elbette şeh-i mülk-i cihan

412 Eyledim cünıı ü ~uşfirı bl-l:ıad Eyle lutl'tınb bana 'atv u meded

413 Nice l)addinı ola ta'rlfitmek l:lilye-i pak ün i tavşlf i tmek

414 Vaşf-ı paküfi senüfi ey nfır-ı cemil

Yine Allah bilür bi't-tafşll

415 Bendefii lutfuna ınu'tiid eyle Bl-kesim l)filinıe inıdiid eyle

416 Aldı ctriiliını iişGb u nıelal

,.- Oerd-i l)asrctle perişani-i !)al

417 · Eylesem cevr-i dehirden şekva Kimse feryadıını itmez ışga

418 Safia ma'lCıın dcgil mi her dem Çekdigim ey şeh-i i~llm-i kerem

419 Z,fitun olmuşken eya genc-i 'ata Sebeb-i ral)nıet-i lu!l'-ı Mevlii

420 Diig-ı slncın kime i7,.har ideyim

Kimi feryfid ile bldar ideyim

416b-J.ıasrctlc AE, S 1 !ınstcyle iü 420b-Kiıni fcryi\d ilc hid:ir ideyiın S 1 Kime

tcry:id idcyim ağinyayım iü, AE

421 Ey şiiU-saz-ı 'alilan-ı ümem işte ben bende-i mııl)tac u kcreıiı

422 Luıl'u.i1.Jsanuna ]$aldı karım

Ey kerem-kar-ı cihan na-çarım

. 423 I:lilye-i paküne itdikçe na7,.ar Dide-i şev~ ile emlak u beşer

424 Ola bin kcrrc tal)iyyat u seH1ın Ravza-i paküne ey bayr-ı eni\m