BUSINESS PLUS | JULY 2012

คุณผูอานเคยซื้อสินคาจากตลาดมืดไหมครับ หลายทานอาจจะเคยซื้อเครื่องใช ไฟฟา เครื่องสาํอาง บหุรี ่หรอื สุรา จากตลาดมดื เพยีงเพราะทานเหน็วาสนิคาจากตลาดมดืมรีาคาถกูกวาราคาปกต ิแลวคณุผูอานเคยคิดตอไหมครบัวา ทาํไมสนิคาจากตลาดมดืถงึมรีาคาถกู ใครกนัแนเปนผูจายสวนตางของราคาสินคาเหลานั้น?

ธุรกิจสีดําในตลาดสีเทา

ดร.ณัฐวุฒิ พิมพา ผูอาํนวยการหลกัสตูรปรญิญาตรสีาขาธรุกจิระหวางประเทศ มหาวทิยลยัอารเอม็ไอท ีประเทศออสเตรเลยี (RMIT University)

@nattpimpa

ในแวดวงนกัวชิาการด้านธรุกจิและการค้าระหว่างประเทศนัน้ เรามีแนวคิดเรือ่งธุรกจิในด้านมดื (Black Economy) ทีเ่ป็นตวัขบัเคลือ่นล้อธุรกจิในภาพใหญ่ของการด�าเนินธุรกิจระหว่างประเทศ ธุรกิจในด้านมืดนั้นอาจให้ค�าจ�ากัดความได้ยากพอสมควร เพราะบรรทัดฐานแห่งจริยธรรมในการด�าเนินธุรกิจของแต่ละประเทศ แต่ละสังคมและวัฒนธรรมล้วนแต่มีความแตกต่างกัน ยกตัวอย่างเช่น การใช้แรงงานคนยากจนในประเทศก�าลังพัฒนา เช่น ไทย บังคลาเทศ หรือ เวยีดนาม อาจมองว่าเป็นสิง่ท่ีถกูต้อง เพราะเป็นการจ้างงานและสร้างรายได้ให้กบัผูค้นท่ีด้อยโอกาส และผูค้นเหล่าน้ันมักจะขาดการสนับสนุนจากรฐับาล หรอืองค์กรธุรกิจในประเทศของเขาเอง แต่ก็มีนักวิจารณ์กระแสหลัก เช่น Naomi Klien ทีไ่ม่เหน็ด้วยกบัการจ้างแรงงานโดยราคาถกู แต่ได้เมด็เงนิและผลประโยชน์ต่างๆ โกยกลับประเทศตนเป็นจ�านวนมหาศาล ที่ส�าคัญ โครงสร้างทางสถาบันสังคมและธุรกิจ รวมไปถึงข้อกฎหมายในประเทศก�าลังพัฒนา ล้วนมีช่องว่างที่เอื้อให้บรรษัทข้ามชาติสามารถเข้าไปกอบโกยผลประโยชน์ โดยขาดการดูแลคุณภาพชีวิตที่ดีของประชากร และไม่เอื้อต่อการสร้างความเข้มแข็งขององค์กรที่มีบทบาทในการเรียกร้องสิทธิอันพึงมีพึงได้ของประชาชนในประเทศนั้น

ตวัอย่างขององค์กรท่ีมคีวามจ�าเป็นในการสร้างพลงัต่อรองต่อบรรษทัข้ามชาติก็น่าจะประกอบไปด้วย สหภาพแรงงาน กลุ่มเอ็นจีโอจากต่างประเทศหรือในท้องถิ่น รวมไปถึง องค์กรในชุมชนนั้นเอง เช่น สภาต�าบล สถาบันทางศาสนา เป็นต้น แต่ในความเป็นจรงิของหลายๆ ประเทศก�าลงัพฒันาพบว่า สถาบนัเหล่าน้ีโดนท�าให้ง่อยเปลีย้เสยีขาโดยกลไกของรฐัและบรรษัทข้ามชาตเิอง และส่งผลกระทบต่อการเติบโตของตลาดมืดในประเทศเหล่านั้น

สนิค้าบางประเภททีม่ผีลกระทบต่อสขุภาพของผูบ้รโิภค เช่น บุหรี ่สรุา หรอื อาหารขยะที่มีปริมาณไขมันหรือน�้าตาลสูง ล้วนแล้วแต่โดนวิพากษ์จากกลุ่มผู้

148 Business & EthicBiz Solution

JULY 2012 | BUSINESS PLUS

เป็นการซื้อขายใต้ดินเพื่อหลีกเลี่ยงการจ่ายภาษีให้กับรัฐบาลของประเทศนั้น

ดงันัน้ สนิค้าประเภทบหุรีห่รอืสรุาทีอ่าจมรีาคาแพงในกลุ่มประเทศที่ก�าลังพัฒนา เนื่องจากการตั้งก�าแพงภาษีเพื่อปองกันการไหลบ่าของสินค้าประเภทนี้ เพื่อปองกันผลกระทบต่อสุขภาพของประชากรในบ้านเมืองของตน จึงสามารถน�ามาขายในราคาที่ต�่าได้ในตลาดสีเทาใต้ดิน นักวิเคราะห์หลายคนจากหลากองค์กร ตัง้ข้อสงสยัว่า จรงิๆ แล้ว ผู้ผลิตสินค้านั้นอยู่เบื้องหลังการสนับสนุนสินค้าตนเองในตลาดมดืหรอืไม่ เพราะการเพิม่ยอดขายท่ีสูง แม้ก�าไรจะไม่มากเพราะสินค้าไปอยู่ในตลาดสีเทา แต่ก็สามารถก่อให้เกิดการเสพ และการใช้สนิค้าของตนในปรมิาณมากจนเป็นนิสยั จนอาจถงึขั้นขาดไม่ได้ หากเรื่องนี้เป็นจริงก็นับได้ว่า เป็นกลยทุธ์ทางการตลาดท่ีไร้ซ่ึงจรยิธรรมในการด�าเนินธุรกิจเป็นอย่างมาก

สิ่งหนึ่งที่ประชาคมโลกต่างต้ังประเด็นสังเกตก็คือ ในตลาดมืดของสินค้าสีด�า เช่น บุหรี่ และ สุรานั้น กระบวนการการจัดการสินค้าต้ังแต่ต้นน�้าถึงปลายน�้า “น่าจะ”’ มีการฉ้อราษฎร ์ และ บังหลวง โดยกลุ ่มอาชญากรข้ามชาตทิีมี่อ�านาจและเงนิท่ีมากจนกระทั่งสามารถ “ซื้อ” เจ้าหน้าที่

ของรัฐและองค์กรในประเทศก�าลังพัฒนาที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการขายสินค้าดังกล่าวในวงจรอุบาทว์นี้ และสามารถสร้างอิทธิพลเหนือกฎหมายที่บังคับใช้ในประเทศนั้น ขั้นตอนเหล่านี้อาจรวมไปถึงการใช้แรงงานข้ามชาตแิละการค้ามนษุย์ทีผ่ดิกฎหมาย การใช้อ�านาจฉ้อฉลของเจ้าพ่อ เจ้าแม่ที่หน้าฉากอาจมาปรากฏกายในคราบนักบญุ ทีบ่รจิาคเงนิช่วยคนยากคนจน และท่ีส�าคัญ รัฐบาลหรือผู้น�าของประเทศเหล่านั้นอาจมี (หรือไม่มี) ส่วนรู้เห็นเป็นใจกับขั้นตอนการท�าธุรกิจที่ไม่ถูกต้องเหล่านี้

จากประเดน็ของสนิค้าจากตลาดมดื คุณผูอ่้านคงพอจะเห็นภาพได้นะครับว่า ท�าไมเราจึงไม่ควรสนบัสนนุ สนิค้าจากตลาดมดื หรอืสนิค้าทีค้่าขายในตลาดสเีทา เพราะมันมีปัจจัยหลายประการทีท่�าให้สินค้าตัวหน่ึงไปปรากฏตัวตนในตลาดมืด อ�านาจ ความโลภ การวางช่องทางและกลยทุธ์ทางการตลาดทีไ่ม่ชอบมาพากล ล้วนแล้วแต่มท่ีีมาทีไ่ปทัง้สิน้

บรโิภคเป็นอย่างมากว่า ควรทีจ่ะต้องแสดงความรบัผิดชอบต่อสังคมให้มากกว่าสินค้าประเภทอื่น เนื่องจากเม็ดเงินจ�านวนมหาศาลที่บริษัทเหล่านั้นได้รับตอบแทนจากการค้าขายนั้น มีผลกระทบทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อสุขภาพของผู้บริโภคสินค้า กลุ่มสินค้าที่จัดอยู่ในหมวดสินค้าเสพติด เช่น บุหรี่หรอืสรุา ล้วนแล้วแต่ต้องผ่านกระบวนการตรวจสอบโดยสถาบันกฎหมายและกลุ่มต่างๆ ทางสังคมตามที่กล่าวไว้ในเบื้องต้น

จากงานวิจัยทางสาธารณสุขและสุขภาพล้วนยืนยันตรงกันว่า การสูบบุหรี่หรือการได้รับควันบุหรี่ทัง้ทีไ่ม่ได้สบูบหุรี ่ (Second hand Smoker) ส่งผล- กระทบต่อสุขภาพของมนุษย์เป็นอย่างมาก แต่รายงานวจิยัของศาสตราจารย์ Elisa Tong และคณะวจิยัท่ีตพีมิพ์ในวารสาร Circulation ได้แสดงให้เหน็ถึงความพยายามของบรรษัทยักษ์ใหญ่ผู้ผลิต และจ�าหน่ายบุหรี่ในตลาดโลก ที่จะบิดเบือนข้อเท็จจริงในเรื่องผลกระทบของบุหรี่ต่อสุขภาพในระยะยาวของผู ้สูบ และพยายามหาหนทางเชื่อมโยงกับรัฐบาลในประเทศก�าลังพัฒนาในหลายประเทศที่กฏหมายด้านการจ�าหน่าย และโฆษณาชวนเชื่อของสินค้าบุหรี่ในสื่อสาธารณะ ยังไม่มีความเข้มแข็งเพียงพอ บรรษัทข้ามชาติเหล่าน้ีตระหนักดีว่า การสร้างโมเดลทางธุรกิจท่ีสั่นสะเทือนตลาดบุหรี่ เช่น ในอดีตท่ีบุหรี่ยี่ห้อ Marl-boro เคยท�า โดยฉายภาพของความสมชายและฉกรรจ์ ของผู้สูบบุหรี่ Marlboro นั้น ไม่น่าจะใช้ได้ผลแล้วในโลกยุคปัจจุบันนี้ เพราะผู ้บริโภคในวยัย่ีสบิถึงสีส่บิล้วนตระหนกัถงึพษิภยัของบหุรี ่อนัเป็นผลมาจากนโยบายสาธารณสขุทีเ่ปลีย่นไป ดังนั้นผู้ผลิตสินค้าที่โดนจัดว่าสินค้าสีด�า จึงมองหาตลาดใหม่ที่มีโอกาสในการจัดจ�าหน่ายในปริมาณท่ีสูงกว่า ตลาดมืดจึงเป็นทางเลือกที่น่าสนใจ

เราพบว่าประเทศก�าลังพัฒนาในเอเชียใต้ แอฟริกา และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีประชากรในกลุ่มเยาวชน (ต�่ากว่า 25 ป) ที่สูบบุหรี่ต่อวันเป็นปรมิาณสงูกว่าในกลุม่ประเทศพฒันาแล้ว นอกจากนีร้ายงานด้านการตลาดโลกของ The International Trade Commission (ITM) ยังแสดงให้เห็นถึงการเจริญเติบโตอย่างน่าตกใจของสินค้าสีด�าในตลาดมืด หรือ ตลาดสีเทา (Gray Market) อันหมายถึง ตลาดที่สินค้านั้น ถูกขายในราคาที่ต�่ากว่า แต่

ส่ิงหนึ่งที่ประชาคมโลกตางตั้งประเด็นสังเกตก็คือ ในตลาดมืดของสินคาสีดํา เชน บุหรี่ และ สุรานั้น กระบวนการการจดัการสนิคาตัง้แตตนนํา้ถงึปลายนํา้ “นาจะ”’ มีการฉอราษฎร และ บังหลวง โดยกลุมอาชญากรขามชาติที่มีอํานาจและเงินที่มาก

149