bulo: ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat ng team teresa

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/

1

Unibersidad ng Pilipinas

Kolehiyo ng Gawaing Panlipunan at Pagpapaunlad ng Pamayanan

Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayanan

“BULO” Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat…

Isang pag-aaral sa pagpapatatag ng Bayembi Abuyod

Teresa Rizal Organic Farmers’ Association (BATROFA)

bilang isang samahang nagsusulong ng likas-kayang

pagsasaka sa Abuyod, Teresa, Rizal.

PAULA BIANCA AGUILAR CHARLOTTE FRANCIS MARIE AMBAS ANGELO HERNAN MELENCIO CZERIDAN PARUNGAO MARILAINE AGNES PINKY SUMALABE Team Teresa

DR. MA. CORAZON JIMENEZ-TAN Field Supervisor

Oktubre 22, 2009


2

PASASALAMAT Nais naming pasalamatan ang lahat ng naging parte ng

aming karanasan sa pakikipamuhay sa komunidad.

Lubos na nagpasalamat ang Team Teresa unang una sa

Panginoong Maykapal sa pagpapatnubay at pag-gabay sa aming

paglalakbay sa kanayunan.

Ang mga tao ng Abuyod, Teresa, Rizal (ATR) sa

pagtanggap sa amin at sa pagturing sa amin bilang bahagi ng

kanilang komunidad. Pinasasalamatan din namin ang Bayembi

Abuyod, Teresa, Rizal OrganicFarmers’ Association (BATROFA)

sa pagsisilbing mga guro namin sa komunidad na naging susi

upang aming maisapraktika ang aming mga natutunan sa mga kurso ng Community Development. Salamat din sa

Christian Foundation for Children and Aging (CFCA) at Magsasaka at Siyentipiko para sa Pag-unlad ng Agrikultura

(MASIPAG) na naging mga katuwang ng kolehiyo sa fieldwork program na ito. Nagpapasalamat din kami kina Ma'am

Malou, Ate Irene at Kuya Loi na tumutulong sa amin tuwing may mga pagpupulong at aktibidad sa komunidad.

Nagpapasalamat din kami kina Kuya Chris at Kuya Ralph na nagbigay sa amin ng kaalaman sa organikong

pagsasaka at pinatnubayan kami sa mga aktibidad ng BATROFA.

Pati na rin Kay Kapitan Norberto Casiano na nagbigay ng mga

dokumento ng Abuyod at ng Dalig. Kay Tatay Enoch na tumulong sa

amin na makakuha ng mga datos sa Munisipiyo ng Teresa.

Nagpapasalamat lalo na ang Team Teresa sa aming mga tinuluyan

na pamilya na nagsilbing pamilya namin sa komunidad.

Nagpapasalamat kami kina Nanay Vinia at Tatay Celso sa

pagtanggap kina Pinky at Idan na maging bahagi ng kanilang

pamilya. Nagpapasalamat rin kami kina Nanay Belen at Tatay Indo

sa pagpapatuloy kina Paula at Chai sa kanilang bahay sa maikling

panahon at nagpapasalamat din kami kina Nanay Stella at Tatay Mario sa pagbabahagi ng kanilang bahay kila Enan,

Chai at Paula. Nais din namin na bigyang pahalaga si Jun-jun na naging kasama namin sa bawat panayam at pag-

iikot sa komunidad.

Sa aming adviser na si Ma'am Marion Tan na gumabay sa amin sa buong fieldwork experience. Pati na rin

ang mga guro na sina Sir Angelito Manalili at Sir Sammie Formilleza na tumulong sa pagkakaroon ng tukoy na

gawain sa komunidad at iba pang mga guro na nagbigay sa amin

ng mga kaalaman sa pagpapaunlad ng komunidad. Hindi din

namin makakalimutan sina Kuya Manny at Kuya Ponsing na

naghahatid sa amin sa Abuyod. Pati na rin sa aming mga kaklase

mula sa Team Camarin, Silang, Hagonoy, Pampanga, Mindoro, at

Nakar sa pakikinig sa aming pagbabahagi at pagbabahagi rin ng

kanilang mga karanasan sa kanilang komunidad.

Sa lahat ng mga tao na tumulong samin. MARAMING SALAMAT!.

☺☺


3

MGA NILALAMAN Pasasalamat

Panimula .............................................................................................................................. 1

Ang Field Instruction Program .................................................................... 1 Mga Gawain sa Komunidad ....................................................................... 1 Metodolohiya............................................................................................... 2 Sakop at Limitasyon.................................................................................... 4

KABANATA I: ANG PAGSASAKA NG PALAY.................................................................. 5

A. Kasaysayan ............................................................................................ 6 B. Pag-marginalize ng mga Magsasaka ..................................................... 6 C. Organikong Pagsasaka .......................................................................... 8

KABANATA II: ANG ABUYOD, DALIG, TERESA, RIZAL ................................................. 9

A. Ang Teresa, Rizal ................................................................................... 10 B. Ang Barangay Dalig................................................................................ 13

KABANATA III: ANG BATROFA......................................................................................... 17

KABANATA IV: ANG MGA KABALIKAT NG BATROFA .................................................. 23

A. Christian Foundation for Children and Aging ......................................... 24 B. Magsasaka at Siyentipiko para sa Pag-unlad ng Agrikultura................. 30 C. Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayanan – CSWCD..................... 32

KABANATA V: ANG PAKIKIPAGSAPALARAN NG TEAM TERESA AT BATROFA ...... 34

A. Pag-aaral sa Kahirapan ng Abuyod........................................................ 35 B. Case study ng Organic Farming ng BATROFA...................................... 64 C. Pagsasagawa ng Organization Diagnosis ............................................. 76 D. Pagpaplano ng BATROFA ..................................................................... 84 E. Paggawa ng Constitution and By-Laws ng BATROFA........................... 89 F. Herbal Medicine Training at Women’s Planning..................................... 92 G. Farmers’ Rights Seminar ....................................................................... 94 H. Paggawa ng Adoptor’s Profile ................................................................ 96 I. Pag-aaral ukol sa Kalagayan ng mga Lokal na Magsasaka.................... 98

KABANATA VI: ANG PAKIKIPAGSAPALARAN NG TEAM TERESA SA ONDOY.......... 108

A. Ang Ondoy at ang Abuyod ..................................................................... 109 B. Ang Ondoy at ang kolehiyo .................................................................... 110 C. Ang Ondoy at ang San Mateo, Rizal ...................................................... 110 D. Ang Ondoy at ang Ultra Sports Complex ............................................... 113 E. Ang pagbalik ng Team Teresa sa Abuyod ............................................. 114

KABANATA VII: MGA REKOMENDASYON....................................................................... 115

A. Sa LGU ................................................................................................... 116 B. Sa BATROFA ......................................................................................... 116 C. Sa kababaihan........................................................................................ 117 D. Sa partner agencies ............................................................................... 117 E. Sa CSWCD............................................................................................. 118

KABANATA VII: MGA PAGNINILAY .................................................................................. 119

Apendiks .............................................................................................................................. 133


PANIMULA "Bulo" ang tawag ng mga taga-Abuyod sa

batang kalabaw.

Inihahanlintulad ng Team Teresa ang

kanilang sarili bilang isang bulong unang isinabak

sa mundo ng development work. Madalas na

nadadapa ngunit sa bawat galos na natatamo ay

natututo. Madalas na nadadapa ngunit

bumabangon muli upang harapin ang susunod na

pagsubok.

Ang grupo ay parang isang bulong sabik na matuto ngunit nangangailangan pa ng gabay. Siya ay

nagpapayabong sa mga aral na napupulot niya sa kanyang kapaligiran at sa mga elementong kumikilos

dito. Siya ay patuloy na minumulat ng kanyang paglubog sa komunidad.

Maaaring maituring na kalabaw na punong-puno ng karanasan pagdating sa mga gawaing

pagsasaka ang BATROFA ngunit inihahalintulad sila ng Team Teresa sa isang bulong naglalakbay sa

mga palikulikong dynamiks ng organization development.

"Bulo" rin ang palayaw ng aming naging gabay sa komunidad. Malaki ang naiambag niya sa pag-

aaral na ito.

Field Instruction Program

Ang Field Instruction Program (FIP) ng

Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayanan ay

naglalayon na tulungan ang mga mag-aaral ng

BS Community Development (BS CD) na

maiugnay ang mga teorya at konsepto na

natutunan sa loob ng silid aralan, tulad ng

Community Organizing, sa mga gawain sa

komunidad.

Ang mga partners na maaaring people’s

organizations, non-government organizations, at local government units ay ang siyang naghahandog ng

1

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ mga programa at proyekto na nagbibigay ng

oportunidad sa mga estudyante para

maisapraktika ang mgas natutunan nila.

Sa dalawang semestre, ang komunidad

ang magsisilbing paaralan ng mga mag-aaral at

ang mga tao sa komunidad ang siyang mga

karagdagang guro. Ikalawa, matuto sa mga

karanasan ng pag-oorganisa ng komunidad

kasama ang mga partner agencies at maging

katuwang sa pagbuo ng isang likas-kayang

“organic farming community” sa Abuyod, Teresa, Rizal. Kaugnay nito, nilalayon din ng grupo na

makatulong sa pagpapaunlad at pagpapayabong ng samahan at maging katuwang sa pagtuklas ng mga

balakid sa pagsulong ng likas-kayang pagsasaka.

Mga gawain sa komunidad

Pangunahing gawain ng grupo sa komunidad ay ang makipamuhay sa mga tao rito. Nariyan ang

pakikipagkwentuhan sa mga nanay at tatay, pagsama sa bundok, at iba pang mga nakasanayan sa

komunidad. Kapag mayroong programa ang mga samahan sa loob ng komunidad, madalas na imbitahan

ang grupo upang dumalo. Bukod sa pakikipamuhay, bahagi din sa gawain ng grupo ang pangangalap ng

datos tungkol sa komunidad at tingnan ang mga problema at balakid dito. Gawain din ng grupo ang

tulungang paunlarin ang organisasyon ng mga magsasaka. Naatasan ang grupo na magsagawa ng mga

trainings, seminars at interviews upang makatulong sa pagpapatatag at pagpapaunlad ng samahan.

Metodolohiya

Sa buong karanasan sa Teresa, Rizal ng

Team Teresa, maraming metodolohiya ang

ginamit ng grupo sa pangangalap ng datos. Ang

mga ito ay nagbigay daan upang makakuha ng

mga impormasyon tungkol sa komunidad.

Narito ang mga metodolohiya na ginamit

ng grupo:

1. Poverty Study – Nagkaroon ng

2


dalawang bahagi ang paggawa

ng pag-aaral na ito. Una dito ay

ang pagsasagawa ng interview

sa sampung taong pinili gamit

ang purposive sampling.

Kinuha ang kanilang pananaw

ukol sa kahirapan. Ang

ikalawang bahagi naman ay

ang pagkumpirma sa mga

naunang nakalap na

impormasyon. Sa bahaging ito

ay gumamit ang grupo ng focus group discussion bilang metodolohiya sa pagkalap ng

datos.

2. Household Profile – Nagsagawa ang grupo ng Socio-Economic Baseline Survey sa

sampung nakapanayam sa poverty study. Layunin nito na makita ang kasalukuyang

kalagayan ng mga pamilya sa komunidad.

3. Case Study – Nagsagawa ng focus group discussion ang grupo para manaliksik ukol

sa organic farming ng BATROFA bilang isang proyekto. Dinaluhan ito ng labing-isang

magsasaka nagsasagawa ng organikong paraan ng pagsasaka.

4. Herbal medicine Training – Sa tulong ng MASIPAG at CFCA, nagsagawa ng dalawang

araw na pagsasanay ukol sa paggamit ng mga halamang gamot. Ito ay upang tugunan

ang problema sa access ng komunidad sa basic medicine.

5. Planning Workshop – Nagkaroon ng pulong ang samahan upang mapag-usapan ang

kanilang plano para sa samahan. Dito tinalakay ng grupo ang kahalagahan ng

kolektibong pagpaplano.

6. Member’s Profile ng BATROFA

– Upang magkaroon ng

masmalalalim na pagkakilanlan

sa mga magsasakang kasapi

sa samahan, nagsagawa ang

grupo ng Socio-Economic

Baseline Survey sa bawat isa.

7. Adoptor’s Profile – Upang

magkaroon ng datos ukol sa

3


mga itinatanim ng mga kasapi ng BATROFA, nagkaroon ng panayam sa bawat isa.

8. Organization diagnosis (OD) – Isang malaking bahagi ng kabuuang framework ng

Organization Development ang OD. Ito ibinase ang mga susunod na hakbangin na

isinagawa ng samahan.

9. Training Needs Analysis – Ang grupo ay nagsagawa ng key informant’s interview sa

ilang mga nanay sa komunidad ukol sa kanilang kaalaman sa paggawa at paggamit ng

halamang gamot. Ang resulta nito ang siyang ginamit para sa Herbal medicine

Training.

Sakop at Limitasyon

Ang pag-aaral na ito ay nakatutok sa mga magsasaka sa ATR na kasapi sa BATROFA, ngunit

hindi lamang limitado rito. Ang mga impormasyong nakalap ay hango sa mga karanasan ng mga tao sa

komunidad ng ATR.

Bagamat may mga naganap na trainings na maraming taga-Sitio Abuyod ang dumalo, ang

paglalagom at pagsusuma ng pag-aaral sa pagpapalakas ng samahan ng BATROFA ay maaaring

maging iba kung masmaraming tao ang magiging kalahok ng pag-aaral.

Ang mga impormasyon na ginamit sa pag-aaral ng BATROFA ay nakalap lamang sa mga kasapi

ng samahan at mga miyembro ng komunidad. Maaaring maging iba ang resulta ng pag-aaral kung may

mga impormasyon din na nakuha mula sa mga organisasyong naging partner ng lokal na samahan sa

labas ng barangay.

4

5


KABANATA I.

Ang Pagsasaka ng Palay


A. Kasaysayan1

Ang pagsasaka ng palay ay nagsimula sa Asya tinatayang 6,000 taon na ang nakalipas. Ito ay

ang pangunahing pagkain o staple food ng mahigit sa kalahati ng populasyon sa mundo.

Ang pagkakaroon ng maraming varities ng palay ay bunsod sa pag-aangkop nito sa iba-ibang

kalagayan ng agro-environment, gawi ng paglaki, gamit, lasa, at kulay. Ito ang dahilan kung kaya’t may

mga variety na angkop sa mga lupang tuyo at sa mga lupang nakababad sa tubig, pati na rin ang iba’t

ibang katangian tulad ng mabango, malagkit, pula, lila, mahaba at payat, at maiksi at bilugan.

Ang mga magsasaka ay nagpaunlad ng kaalaman upang makayanan ng mga palay ang mga

hamon at problema ng kalikasan. Pinagtugma nila ang mga partikular na variety sa mga partikular na

pangangailangan nito tulad ng klima. Dahil dito, ang mga magsasaka ay may kalayaang mag-ipon,

magpaunlad, makipagpalitan, at makapagbenta ng mga binhi.

B. Pag-marginalize ng mga magsasaka

Ang pormal na pag-aaral ng pagpapalahi ng palay sa

mga pamantasan at research institutions ng gobyerno ang

siyang nagbigay daan sa pag-unlad ng makabagong seeds

and management technology. Tinatayang 100 taon na ang

nakalipas nang ang paralis sa agrikultura ay nailipat sa pormal

na sektor mula sa mga magsasaka.

Green Revolution

Ang "pagpapaunlad" ng teknolohiya sa pagbibinhi at

agrikultura ay buhat ng pagpapakilala ng Green Revolution

(GR). Inihain nito ang mga "makabagong" binhi na maganda

1 EMPOWERING SMALL RICE FARMERS:The MASIPAG Approach ng PANAP RICE SHEETS

6

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ang tubo kapag ginamitan ng kemikal na pestesidyo, abono, makinarya, at irigasyon. Kaakibat din ng

pagpasok ng GR ang production loans.

Ang mga binhi ng palay ay napunta sa kontrol ng mga pribadong tao at kumpanya dahil sa

pagpapatupad ng Plant Breeders’ Rights, patente, at teknolohiya ng genetic engineering.

Dahil sa pagsasantabi sa mga magsasaka sa usapin ng pagpapaunlad ng pagbibinhi at

teknolohiyang pang-agrikultura, sila ay na-marginalize hanggang sa dumating sa puntong nabitawan nila

ang kanilang mga tradisyunal na kaalaman sa pagsasaka ng palay.2

Simula noong kalagitnaan ng 1960 ay pataas

ang bilang ng ani ng palay sa Pilipinas dahil sa

paglinang ng uri ng palay na marami kapag

nagbunga. Ang uri ng palay na ito ay tinawag na high

yielding varieties (HYV’s) at isang variety nito ang

may pangalan na miracle rice. Ang mga HYV’s ay

ipinakilala ng International Rice Research Institute

(IRRI). Ang panahong ito kung saan malawakan ang

pagtatanim ng ganitong uri ng palay ay tinawag na

GR.

Noong taong 1989, mahigit kumulang 9.5 bilyong toneladang palay ang naani ngunit habang

tumatagal ay pababa ng pababa ang ani ng palay. Kapag ikukumpara sa ibang bansang Asyano ay higit

na mababa ang ating ani ng palay kaysa sa kanila. Kung noon ang Pilipinas ang nagbebenta ng palay sa

iba't ibang bansa, ngayon ay ang bansa na ang bumibili nito mula sa kanila.

Ang pangunahing dahilan sa pagbaba ng ani ng

palay ay dahil ang mga HYV’s ay nakadepende sa mga

kemikal. Mula 668 tonelada noong 1976 ay naging 1,222

tonelada noong 1988 ang ginagamit na kemikal na pataba

ng mga magsasaka. Noong 1980's rin ay nagkaroon ng

problema ang pagtatanim ng palay kung saan bumaba ng 0.9% ang taunang paglaki ng bilang nito.3

Isang dahilan ng pagbaba ng bilang ay nagkaroon ng mga hindi inaasahang sakuna tulad ng

lindol, tag-tuyo at bagyo sa mga sumunod na taon kung kaya't naapektuhan ang mga tanim ng mga

2 EMPOWERING SMALL RICE FARMERS:The MASIPAG Approach ng PANAP RICE SHEETS 3 http://countrystudies.us/philippines/62.htm (Oct. 6, 2009)

7

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ magsasaka at lalong lumala ang pagbaba ng ani. Sa ngayon ang patuloy na pagbaba ng supply ng bigas

at ang pagkakalubog ng mga magsasaka sa mga utang sapagkat kaakibat ng GR ang mga kemikal na

nilalagay sa tanim at ang malaking gastos ng mga magsasaka sa pagbili nito.4

C. Organikong pagsasaka

Dahil sa mga negatibong epekto ng GR ay

umaasa na muling ibalik ang organikong pagsasaka

kung saan hindi na nangangailangan gumamit ng

kemikal na pataba at pestisidyo ang mga magsasaka.

Ito ang tradisyunal na paraan ng pagtatanim kung

saan hindi kinakailangang lagyan ng kemikal ang mga

palay upang mamunga. Ang paraang ito ay ang

paggamit ng mga organikong binhi na hindi nakadepende sa mga kemikal kundi nangangailangan

lamang ng mga organikong pataba tulad ng dumi ng hayop, compost, atbp. Ang mga pestisidyo na

ginagamit din dito ay organiko tulad ng binurong bituka ng isda at asukal, binulok na katas ng mga prutas,

atbp.

Ang GR ay maaaring nakapagpalaki ng ani

ng mga magsasaka ngunit nakapagpalaki din ito ng

gastos ng mga magsasaka at ng posibilidad ng

pagkakaroon ng sakit dahil sa mga kemikal na

ginagamit dito. Ang tradisyunal na pagsasaka naman

o organikong pagsasaka ay mayroong maskaunting

ani kung ihahambing sa HYV’s ngunit

masnakakatulong naman ito sa mga magsasaka

sapagkat hindi na sila gumagastos sa pataba at pestisidyo. Ang mga bunga ng organikong pagsasaka ay

higit na masligtas, masmasustansya, at masmasarap kung ikukumpara sa mga palay na laking-kemikal.

4 http://www.fasid.or.jp/chosa/forum/fasidforum/ten/fasid10/dl/1-4-p.pdf (Oct. 8, 2009)

8

9


KABANATA II. Ang Abuyod, Dalig, Teresa, Rizal

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ A. Ang Teresa, Rizal

Heograpiya

Ang munisipyo ng Teresa ay isa sa 14 na

bayan at siyudad sa probinsya ng Rizal. Ang

probinsya ng Rizal ay nasa kanlurang bahagi ng

Maynila, na siyang pinkamalaking siyudad sa bansa

at bahagi ng administratibong

Ang Teresa ay 32 kilometro mula sa

Maynila. Ang oras ng biyahe mula sa munisipyo ng

teresa ay 2 oras. Mula naman sa Maynila, dadaan

sa Marcos Highway-Sumulong Highway o sa ruta

ng Ortigas Ave Extension-Tikling na dadaan sa

Antipolo Rizal. Mag mula naman sa probinsya ng

Laguna, ang bayan ng Teresa ay mararating sa

pagdaan sa Baras-Tanay-Pililia.

Ang Munisipyo ng Teresa ay bahagi ng Ikalawang Distrito ng Rizal at ng kahabaan ng mga

munisipyo ng Baras, Cardona, Jala-jala, Morong, Pililla, Rodriquez, San Mateo, at Tanay Rizal.

Land Area

Ayon sa mga dokumento ng munisipyo, ang kabuoang lawak ng Teresa ay 16,198 ektarya na

umaabot hanggang probinsya ng Quezon. Ayon naman sa dokumento ng probinsya, ang munisipyo ay

may kabuoang lawak na 1,860 ektarya.

Sa kasalukuyan, ang Teresa ay

mayroong 9 na barangay : (1) Bagumbayan, (2)

Dalig, (3) Dulumbayan, (4) May-iba, (5)

Poblacion, (6) Prinza, (7) San Gabriel, (8) San

Roque, (9) Calumpang-Sto. Cristo.

Populasyon Ayon sa opisyal na bilang ng

populasyon ng teresa noong Septyembre 1,

10

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ 1995 ang bayan ay nag rehistro sa kabuoang populasyon na 23,906 o household population na 23,891.

Ang Teresa ay pangatlo sa pinka maliit na munisipyo sa Rizal ayon sa bilang ng populasyon, sumunod

and Jala-Jala at Baras.

Ang estimang bilang ng populasyon sa munsipyo ng Teresa sa taong 2000 ay 27,68 ang

prodyeksyong ito ay nagawa sa pamamagitan ng geometric formula, na Population projection method na

ginamit ng NSO.

Ang barangay May-Iba ay ang pinka malaking populasyon, sumusunod naman ang Dulumbayan

na may 5,180 and 4,979 katao. Nag pinka maliit na populasyon ay ang barangay Calumpang Sto. Cristo

na may 1,542 katao.

Educational Profile

Mayorya (38 and 33%) ng populasyon sa

gulang na 5 taon pataas ay nasa elementarya at

secondarya. Ang 11% ay mga academic degree

holders. Mga 4% ng populasyon sa gulang na 5

taon pataas ay hindi nakatapos ng anumang

grado.

Ang edukasyon at mga pasilidad ay

nangangailangang mapabuti sa pamamagitan ng

pagbibigay ng mataas na kalidad ng edukasyon

sa mga residente.

Agrikultura

Cropland: 633 hectares

Crops:

(a) Rice- 77% (488has), 361 has ( irrigated rice), 127 has( rainfed rice)

(b) Corn-5.5% (35has)

(c) Fruits -64.0%( cashew, banana, and citrus)

(d) Vegetables-4.7% (30has)

(e) Rootcrops-2.5% (16has)

11

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Cropland of Rizal: 3.75% (16,866.48 has.)

represents 34% of the total land area

Animal Production

Hogs (1,415,816) Goat(360)

Chicken (308,695) Carabao

Cattle (339)

Mga Problemang kinakaharap ng Teresa:

Konteksto ng Heograpiya:

I. Kakulangan sa Tubig

II. Di maayos na daanan o kalsada

III. Polusyon sa ilog

IV. Ingay na dulot ng pag-quarry

V. Pagkasira ng mga bundok

Konteksto ng Agrikultura:

(a) Relasyon ng mga magsasaka at may-ari ng lupa

(b) Pagtungon ng mga magsasaka sa mga programang pang-agrikultura

(c) Di sapat na pagsuporta ng Gobyerno

(d) Mababang bilang ng produksyon

(e) Kakulangan ng sapat na

pasilidad para sa irigasyon

(f) Lack of market support

mechanism

(g) Polusyon dulot ng commericial

farms at mga pabrika

12


Emerging Trends:

(a) Pagpapatuloy ng agrikultural na

produksyon

(b) Aktibong mga samahan ng mga

magsasaka

(c) Agrikultura at Seguridad sa Pagkain

bilang pangunahing programang

isinusulong ng gobyerno

(d) Pagtaas ng halaga ng mga makina at pasilidad na kinakailangan sa agrikultura

(e) Pagtaas ng halaga ng feeds

(f) Walang mapagkunan ng sapat na binhi

(g) Kakulangan sa pondo para sa sektor ng agrikultura

(h) Land Conversion

B. Ang Barangay Dalig

Kasaysayan

Taong 1945 ng matamo ng bansang Pilipinas ang kalayaan mula sa pananakop ng bansang

Hapon. Maraming mga kasapi ng hukbong

sandatahan ng Pilipinas ang lumabas at

nagrebelde sa pamahalaan. Ito ang tinatawag na

Hukbalahap.

Ang mga tao ng panahong iyon ay

karaniwang naninirahan sa Barrio Pantay,

Buhangin at Abuyod, kung saan ito ay malayo sa

kabayanan ng Teresa, Rizal. Malaki ang takot nila

sa Huk balahap. Kapag nakakakita sila ng Huk

Balahap agad silang nagtatago. Ayaw nilang

makita sila at makausap ng mga Huk.

13


Dahil dito, upang maging panatag ang kalooban at makaiwas sa mga Huk balahap ay nagpasiya

ang mga tao na umuwi sa kabayanan at dito ay magtayo ng sariling tahanan. Dumami ang mga tao dito

at nawalan naman ng tao ang Pantay, Buhangin at Abuyod.

Dito na napagpasiyahan ng Pamahalaan Pambayan ng Teresa na gawing isang barrio ang lugar

na pinamayanan ng mga taong mula sa Pantay, Buhangin at Abuyod. Ito ay tinawag na Barrio Dalig

hanggang sa kasalukuyan.

General Data

Ang Barangay Dalig ay isa sa 9 na

barangay ng Teresa. Ito ay may lawak na 2,957

hektarya at may populasyong 9,595 mula

3,826(1995). Karamihan sa mga naninirahan dito

ay mga tagalog. Ang sentro o bayan ay

matatagpuan sa katabing Sitio ang May-iba.

Sa maraming taong nakalipas, marami na

ang naging pagbabago sa barangay Dalig, kabilang dito ang inprastraktura at mga pampublikong

pasilidad. Ang Dalig (Pantay, Buhangin) ay isa sa mga barangay na sumuporta sa programang MRF or

Material Recovery Facilities (Teresa Integrated Solid Waste Management Facility)

Ang Sitio Abuyod ay isa sa mga Sitio sa baranggay Dalig. Dito sa Sitio Abuyod nakasentro ang

aming grupo. Mula sa May-iba o mula sa palengke ng Teresa, isang tricycle lamang ang sasakyan upang

marating ang Sitio Abuyod. Sa unahan ay makikitang sementado ang daan ngunit ang kalahati nito ay

lubak pa din kaya’t mahirap ang biyahe dito. Sa

ngayon ay sinisimulan ng patagin ang daan dahil

ayon sa mga taga- abuyod malapit na daw ang

eleksyon. Mayroon ding paaralan na malapit dito.

Parehong elementary at highschool ay makikita

dito.

Sa buong barangay Dalig ay may 3

paaralan: Abuyod Elementary, Abuyod High

school, PHILSIN Marine Technical College

Foundation Inc. Ang pangunahing hanap buhay

14

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ng mga tao dito ay pagsasaka, ang kadalasang itinatanim ay palay, mais, prutas, gulay, at halamang

ugat. Ngunit sa pagdating ng mga pabrika tulad ng FR Cement Factory (Dragon Cement), Teresa Marble,

and ABC Chemical Factory, ang bilang mga magsasaka ay unti-unting nababawasan.

Dalig Barangay Council and Staffs

NORBERTO S. CASIANO, Barangay Captain

NOEL C. SAN DIEGO, Councilor

Committee on Health

GERALD P. LOPEZ, Councilor

Committee on Agriculture

ARIEL P. DE LEON, Councilor

Committee on Public Works

RODANTE SJ. STO. DOMINGO JR., Councilor

Committee on Education

LOLITO B. SAN DIEGO, Councilor

Committee on Peace and Order

WILLIAM C. PEDROSO, Councilor

Committee on Disaster Preparedness

15


JEREMIAS C. ANGELES, Councilor

Committee on Finance

KRISTEL MAY SJ. CARIGMA, SK Chair

ELIGIO S. ALEGRE JR., Barangay Secretary

ROSA S. ANGELES, Barangay Treasurer

JULIETH ANNE B. ESTRELLA, Barangay Bookkeeper

Term Based Barangay Development Plan 2007 – 2010

Ang Dalig ay mayroong Tatlong (3) Taong Planong Pang-kaunlaran. Ito ay sinimulan noong

2008. Taong 2008, ang proyekto at maipagawa ang bakod o perimeter fence ng barangay upang

magkaroon ng maayos sa bakod ang lote ng barangay sa tulong ng municipal, provincial at national

goverment. Taong 2009, ang proyekto ay makabili ng mini dump truck upang magamit sa pangongolekta

ng basura ng barangay, ayon sa dokumento ng Teresa ang dalig ay mayroong dumpsite na may 800

hektarya sa Sitio Panay. Sa parehong taon, may proyekto din na maipagawa ang tulay o hanging bridge

sa sitio korokan upang magamit ng ligtas.

Sa taong 2010, planong mapagawa ang open canal sa loob ng loteng sakop ng barangay upang

malunasan ang pagbaha sa mga kalapit na kabahayan, kasabay nito at mapagawa ang kalsada sa

gitnang palayan o access road para sa kaunlaran ng mga kabarangay. Ayon sa mga tao sa Sitio Abuyod

ang ilang proyekto ay hindi naisakatuparan ngunit ang iba naman ay naipagawa. Ilan pa sa mga proyekto

ng barangay Dalig ay ang Barangay Health Program at Day Care Program.

16

17


KABANATA III. Ang Bayembi Abuyod Teresa Rizal Organic Farmers’ Association

(BATROFA)


Ang Bayembi Abuyod Teresa Rizal Organic

Farmers’ Association o maskilala bilang BATROFA

ay isa sa mga organisasyon ng magsasaka sa Sitio

Abuyod na nagsasapraktika ng organikong

pagsasaka. Nagsimula ito noong 2006 at sa

kasalukuyan, mayroon na itong dalawampu’t

dalawang (22) miyembro.

Si Tatay Danilo “Danny” Dichoso ang kasalukuyang pangulo ng BATROFA. Respetado ng bawat

miyembro ng BATROFA si Tatay Danny, kaya

naman marami sa mga miyembro ang sa kanya

umaasa sa mga plano at gawain ng organisasyon.

Isa rin ito sa mga dahilan kung bakit mula sa

pagbuo ng BATROFA ay patuloy siyang hinahalal

na presidente.

Kabilang din si Tatay Juan Dichoso sa

samahan. Nakatira siya sa Sitio Buhangin, na may

kalayuan sa Sitio Abuyod. Hindi siya masyadong

nakakapunta sa mga pagpupulong dahil nga sa

malayo ang kanyang bahay. Bagamat miyembro siya ng

BATROFA ay hindi naman siya nag-oorganiko sa kanyang

pagsasaka. Ayon sa kanya, mahirap makapag-organiko

sapagkat nakikisaka lamang siya sa lupa at hindi pabor ang

may-ari ng lupa na siya ay mag-organikong pagsasaka.

Si Tay William Dichoso naman ay ang bunsong

kapatid nila Tatay Danny at Tatay Juan. Nakikisaka at

nakikihati din siya ng lupa ni Tatay Danny. Maliban sa

pagsasaka, isa rin siyang service driver ng isang kolehiyo sa

bayan.

Bukod kay Tatay William, nakikisaka din sa lupa ni

Tatay Danny ang miyembrong si Tatay Virgilio “Boy”

Esguerra. Maraming ibang trabaho din si Tatay Boy, tulad ng

18


19

pagtitinda ng prutas. Nagtatrabaho din siya bilang

magtatabas ng damo sa mga kalye, sa ilalim ng

DPWH. Madalas ay prutas ang itinatanim ni Tatay

Boy sa lupa ni Tay Danny. Ang iba sa mga tanim

noyang prutas, ang siyang pinambabayad ni Tay

Boy kay Tay Danny.

Si Tatay Manuel “Maning” Navarro ang

bise-presidente ng organisasyon. Nasa bundok pa

ang bahay ni Tay Maning kaya hindi siya madalas

nakakausap ng grupo. Ngunit, sa kabila nito

kapag nagkaroon ng gawin ang mga magsasaka ay aktibong naman siyang dumadalo. Marami

magagandang opinyon tuwing may pagpupulong itond si Tay

Maning. Dahil dito ay isa rin siya sa mga pinakikinggan at

sinusunod ng mga miyembro.

Si Tatay Celso Dicen naman ang kasalukuyang Ingat-

Yaman ng organisasyon. Sa kanyang bahay din

pansamantalang tumutuloy ang ilan sa mga fieldwork

students. Hindi lamang ingat yaman ang ginagampanang

posisyon ni Tatay Celso, marami din siyang katungkulan sa

organisasyon. Paminsan ay nagiging sekretarya at auditor si

Tatay, kapag hindi nakakapunta ang sekretarya at auditor sa

pagpupulong.

Si Tatay Gabriel “GG” Gaviola ang Kalihim ng

samahan. Kadalasan ay tahimik, ngunit

mapagbiro si Tatay GG. Nagsaska din itong si

Tatay GG, ngunit ang pangunahing hanapbuhay

niya ay ang pagtatrabaho sa construction o di

kaya ay pagtatanim sa ibang sakahan. Ito rin ang

dahilan kung bakit hindi siya masyado

nakakadalo sa pagpupulong. Kung minsan tuloy

ay ang asawa niya na si Nay Emily ang

humahalili sa kanya.

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Si Tatay Leslie “Les” Newton ay may

kakaibang apelyido dahil may lahi siyang

Amerikano. Madalas ay nagtatrabaho siya sa

isang industrial farm malapit sa Abuyod Gabi na

kadalasan umuuwi si Tatay, pati na rin ang

marami sa mga miyembro na may maraming

hanapbuhay. Dahil dito kadalasan ay sa gabi

namin idinadaos ang mga pagpupulong ng

samahan.

Bukod dito ay mayroon pa silang

tindahan ng hamburger, shakes at streetfoods malapit sa kanilang bahay na madalas naming

pinagmemeryendahan. Si Tay Les ay ang kasalukuyang Auditor ng samahan. Isa din si Tay Les sa mga

nasiraan ng bahay noong nakaraang Bagyong Ondoy. Kaya ngayon ay abala sila sa pagaayos muli ng

kanilang tirahan.

Ang kapitbahay at bilas ni Tay Les na si

Tay Nicolas “Kulas” Ermeno naman ay isa rin sa

mga nasalanta ang bahay noong bumagyo.

Malapit kasi sa ilog ang kanilang bahay kaya

madali silang inabot ng baha. Pagsasaka ang

kasalukuyang hanapbuhay ni Tay Kulas.

Madalas siyang nasa palayan at nakikita na lang

naming bumababa kasama ang kanyang

kalabaw. Napakatahimik ni Tay Kulas. Taliwas

sa kanyang asawa na si Nay Basyon na mas maboka kapag nagkakaroon ng pagpupulong ang

samahan.

Si Tay Benjamin “Ben” Herrero ay baguhang

miyembro ng BATROFA. Ngayon pa lang siya

sumusubok na mag-organikong pagsasaka dahil mas

nakakatipid daw siya sa mga gastusin. Abala din itong

si Tay Ben sa pagmamaneho ng dalawa niyang

tricycle, ngunit aktibo pa din siyang dumadalo sa mga

pagpupulong ng samahan.

Si Tay Romeo “Romy” Cayubit, ang

20

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ mensahero o PRO ng samahan. Madalas makikita si

Tay Romy na palakad lakad sa lugar, upang kausapin

ng mga miyembo ng BATROFA. Siya rin ang minsan

nagsasabi sa amin ng mga problema o isyu ng

samahan.

Kapatid ni Tay Romy si Tay Jesus Cayobit na

siya na atang pinakamatandang miyembro ng

samahan. Madalas ay hindi na siya nakakapagsaka

sa kanilang lupa, kaya nakikihati din siya sa sinasaka

ng kanyang kapatid at mga anak.

Isa pa si Mario “Bulo” Cayobit Jr. sa miyembro ng

pamilyang Cayobit na siyang miyembro din ng BATROFA.

Bulo ang palayaw niya dahil para daw siyang bulo o batang

kalabaw - malakas at maaasahan talaga sa sakahan. Si Bulo

ang pinakabatang miyembro ng samahan na siyang

pinakamalapit sa aming mga estudyante. Madalas kasi ay

siya ang nakakasama ng grupo sa pagakyat sa bundok,

kapag kailangan makipagusap sa ibang miyembro. Siya din

ang inaasahan ng samahan na magpatuloy ng gawain nila sa

mga sususnod na panahon. Sa pamilya din ni Bulo

naninirahan sila Enan, Pau at Chai.

Si Tay Juanito “Johnny” Sto. Tomas ay isa sa mga

pinkaunang nagsa-praktika ng organikong pagsasaka sa

komunidad. 1980’s pa lang nang siya’y nagsimulang mag-organikong pagsasaka. Siya tuloy ang malimit

na nagiging consultant ng mga miyembro ukol dito.

Si Tay Johnny ang kaisa-isang miyembro ng

gumagamit ng irigasyon sa pagpapatubig. Sa

kasalukuyan ang palayan ni Tay Johnny ang

pinakanasalanta, noong nakaraang bagyo.

Ang magkapatid naman na sila Tay Roy at

Tay Rolly Fortaleza ay nitong Setyembre lamang

nakauwi mula sa Mindanao. Si Tay Rolly ang may

pinakamaraming bilang ng nasasakang palay sa

21


grupo. Bagkus, sila rin ang may sapat na ani na

kayang ipagbenta sa CFCA.

Una namang tinirhan nila Pau at Chai ang

bahay nila Tay Pedro “Indo” Ilagan. Hindi na

nakakapagsaka itong si Tay Indo dahil sa atake

sa puso at mahinang pangangatawan. Kaya

naman si Nay Belen, ang kanyang asawa, ang

nag-aasikaso ng lahat ng gawain sa palayan at

pati sa pagdalo sa mga pagpupulong.

Ang kanila namang anak na si Tay Manoling “Manny” Ilagan ay miyembro din ng BATROFA. Sa

bundok din nakatira itong si Tay Manny. Ang kubo niya ang madalas gawing pahingahan nang mga

umaakyat sa bundok.

Ang miyembro namang si Tay “Sonny

Boy” Javier ay madalang naming makasama

sapagkat abalang-abala siya sa pakikisaka sa

ibang mga lupa. Mayroon din silang tindahan ng

gulay sa kanilang bahay. Lumalabas ang

pagkabata ni Tay Sonny Boy kapag may mga

palaro sa lugar dahil aktibong-aktibo siyang

sumasali dito.

Si Tatay Cresencio “Abat” Tamo ay isa din sa may mga pinakamalalayong bahay sa bundok.

Bukod sa pagsasaka ay nagaalaga din ng hayop para sa iba itong si Tay Abat. Tuloy, ay hindi siya

masyadong nakakadalo sa mga pagpupulong.

Sa kasalukuyan ay may dalawang (2) bagong miyembro ang BATROFA. Sila ay sina Tay Jose

Teleroso at Tay Rene Feliciano.

22

23


KABANATA IV. Ang Mga Kabalikat ng BATROFA

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ A. Christian Foundation for Children and Aging

Ang CFCA o Christian Foundation for Children and Aging ay isang organisasyon na nagsimula sa

America noong 1981. Ito ay nabuo sa pamumuno ng misyonaryo at magkakapatid na sina Jin Hentzen,

Bud Hentzen at Bob Hentzen, kasama si Nadine Pearce at Jerry Tolle.

Sa umpisa pa lang ay malinaw na sa mga bumuo ng organisasyon na tumulong sa mga

mahihirap, partikular sa mga bata at matatanda. Ito ay sa pamamagitan ng sponsorship ng mga gustong

tumulong sa mga bata o matanda. Inahalintulad nila ang sponsorship sa isang 2-way street, kung saan

nagagawang maipreserba ang dignidad ng taong tinutulungan at mapakinabangan ang tulong mula sa

personal na bigay ng mga sponsors.

Sa kasalukuyan ang CFCA ay may tatlong daan at sampung libo (310,000) na bata at matandang

sinusuportahan. Mayroon din itong dalawampung daan at pitumpu’t tatlong (273,000) na tumutulong o

sponsors, project staff members at partners sa dalawampu’t apat (24) na bansa sa Asya, Africa at Timog

Amerika. Sa Kansas, USA matatagpuan ang pangunahing opisina ng organisasyon.5

Misyon6

Ang layunin ng CFCA ay tumulong sa mga mahihirap at marhinalisadong sector sa buong

mundo, sa pamamagitan ng:

• Pagbibigay ng personal na atensyon at direktang tulong sa kabataan at matatanda, pati ang

kanilang pamilya, upang makapamuhay sila ng may dignidad, matugunan ang kanilang mga

potensyal at maging aktibong miyembro ng lipunan.

• Paghikayat sa mga mabubuting tao na mamuhay at makatulong sa mga mahihirap na tao sa

mundo, sa pamamagitan ng one-to-one sponsorship.

• Pagbuo ng komunidad kung saan ang lahat ay may ugnayan na may respeto sa bawat isa,

pagkakaunawaan at pagtutulungan na walang pinipiling kultura o relihiyon.

5 http://www.cfcausa.org/aboutus/history.html (Oct. 14, 2009) 6 http://www.cfcausa.org/aboutus/mission.html (Oct. 14, 2009)

24

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Ang CFCA sa Pilipinas7

Nagsimula ang CFCA sa bansa noong 1982 at nagbunga ng limang (5) proyekto, sa iba’t ibang

lugar. Ito ay ang Legazpi, Manila, Quezon, Zamboanga at Antipolo Projects. Kilala rin ang proyektong ito

bilang Serve the Children and Older People Project.

Ang CFCA sa Rizal

Pinakaunang proyekto ng CFCA ay

nagsimula sa probinsiya ng Rizal, pangunahin na

sa bayan ng Antipolo. Ito ay pinamumunuan sa

kasalukuyan ni Ginang Malou G. Navio. Ang

kanilang opisina ay matatagapuan sa bayan ng

Angono, Rizal. Bukod sa Antipolo, kabilang na rin

sa mga bayan sa Rizal na tinutulungan ng CFCA

ay ang; Angono, San Mateo, Tanay, Taytay,

Baras, Cainta, Binangonan, Morong at Teresa.

Ang CFCA sa Teresa

Nagsimula ang Antipolo Project sa Teresa

noong 1999 nang mapag-alaman nila na ito ay

ginawang “relocation site” ng mga tao mula sa

siyudad. Sa kasalukuyan ay may walong libo

(8,000) na taong tinutulungan ang CFCA sa siyam

(9) na barangay ng Teresa. Kabilang dito ang

Barangay Dalig, partikular na ang Sitio ng

Abuyod.

Ang CFCA sa Sitio Abuyod

Sa simbahan ng Sitio Abuyod unang nagsimula ang programa ng CFCA sa lugar, noong 2006.

Nagsimula ito sa simpleng pagtuturo sa mga bata tungkol sa Diyos at Bibliya. Tuluyan na ring nagkaroon

ng sponsorship dito. Sa kasalukuyan nga ay mayroon nang isandaan at pitumpu’t anim (176) na

matatanda at batang tinutulungan sa Abuyod.

7 http://www.cfcausa.org/wherewework/cp_philippines.jsp

25

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Sa kasalukuyan si Kuya Lhoy Serrano ang staff-in-charge ng CFCA sa Abuyod. Gawain niya ang

pakikipagusap at pagdalo sa mga pagpupulong ng mga miyembro ng CFCA at paguulat nito sa opisina.

Si Kuya Lhoy din ang nangangasiwa ng lahat ng programa at proyekto ng CFCA sa Abuyod.

Dahil sa dami ng natutulungan ng CFCA sa samahan ay kinikilala at nirerespeto ang CFCA sa

Abuyod. Marami ang nagnanais na matulungan sila ng CFCA at nagsasabi ng pasasalamat nila sa mga

naitulong ng CFCA sa kanilang buhay.

Programa ng CFCA sa Abuyod

Educational Assistance

Sa Abuyod, karamihan sa mga miyembro

ng CFCA ay kabataan. Lahat ng miyembro ay

binibigyan ng suporta sa gastusin sa eskuwela,

mula sa kanilang mga sponsors. Ang mga

sponsors ay maaaring mula sa Pilipinas o sa

ibang bansa. Bawat bata ay may kani-kaniyang

sponsor na siya naming binibigyan ng mga bata

ng liham kada buwan. Sa liham na ito

nakakapagpasalamat at nakakapagkuwento ang mga bata at pamilya tungkol sa mga pangyayari sa

kanilang buhay. Ang CFCA ang siyang nagpapadala ng mga sulat na ito sa mga sponsors.

Monthly Goods

Buwan-buwan, ang bawat miyembro ng CFCA, ay binibigyan ng libreng pagkain ng CFCA.

Kabilang sa mga ibinigay ay labinlimang (15) kilo ng bigas, gatas, asukal, itlog atbp. Sa simbahan ng

Abuyod, karaniwang ibinabagsak ang pagkaing ito na pinipilahan, kadalasan ng mga kananayan.

Sa pagdaan ni Ondoy ay napilitang ibigay

kaagad ang goods para sa susunod na buwan.

Marami kasi sa mga nasalanta ay miyembro ng

CFCA kaya mabuting mapakinabangan na nila ito

kaagad.

Tulong Medikal

Para sa mga miyembrong nagkasakit,

lalo na sa matatanda, mahalaga ang

pagkakaroon nila ng libreng tulong medikal. Sa

26


prosesong ito, ay maaaring ipakita ng miyembro

ang resibo ng kanyang mga nabiling gamot o

bayarin sa hospital at maaari naman itong

bayaran ng CFCA o sponsor.

Pagpapaputang

Bukod sa mga libreng ibinibigay ng CFCA

ay nagpapautang din sila sa mga miyembro na

may balak na magtayo ng negosyo o kabuhayan.

Madalas ay sa mga samahan sa Abuyod ito

ibinibigay. Kabilang sa mga napag-uusapan nang

hanapbuhay na maaaring pondohan ng CFCA ay ang paggawa ng hollow blocks at tsinelas.

Crime Intervention

Marami sa mga tao sa Abuyod na aming nakapanayam ang nagsabing nakatulong talaga ang

CFCA upang maibsan ang pagkakaroon ng mga krimen sa lugar. Bago pa pumunta ang CFCA sa lugar,

ay sinasabi nang pugad ng mga kriminal ang Abuyod.

Layunin din kasi ng CFCA sa Abuyod ay ang matanggal na ang krimen sa lugar sa pamamagitan

ng pagbabalik loob sa Diyos. Hinihikayat ng CFCA na ang bawat miyembro ay dumalo sa mga ispiritwal

na pagpupulong at gawain ng CFCA.

“Kapitbahayan”

Sa Sitio Abuyod ginamit ng CFCA ang sistema ng “kapitbahayan”, upang mas maging madali ang

pagpupulong at pagoorganisa sa lahat ng miyembro ng CFCA sa barangay. Nahati sa walo (8) na

kapitbahayan ang Abuyod, na mas kilala sa tawag na K-1 hanggang K-8.

Ang bawat kapitbahayan ay may kanya-kanyang isekdyul ng pagpupulong. Dito sila ay

naguusap-usap ng kanilang mga sariling kalagayan, hinaing at rekomendasyon sa samahan. Dito rin

tinatalakay ang mga kasalukuyang takbo ng proyekto at programa ng CFCA sa kanilang lugar at pati na

rin ang pagpaplano mga susunod pang mga proyekto o programa. Ito ay pinangungunahan ng mga lider

ng bawat kapitbahayan Matapos nito ay magpupulong ang bawat lider ng kapitbahayan sa simbahan

kaharap si Kuya Lhoy ng CFCA. Ito ang tinatawag nilang “Bukluran”, na ginaganap tuwing unang Linggo

ng buwan. Dito inuuulat ng bawat lider ang napagusapan ng kanilang mga kapitbahayan upang malaman

ng CFCA. Dito rin naibababa ni Kuya Lhoy at CFCA ang kanilang mga susunod na gawain, proyekto at

programa para sa Abuyod.

27


Empowerment and Reaffirmation of Paternal

Abilities (ERPAT)

Dahil napansin ng CFCA na madalas ay

ang mga kananayan lamang ang nagiging aktibo

sa CFCA at sa gawain ng kanilang mga anak, ay

naisipan nilang bumuo ng organisasyon na

maghihikayat na aktibong makasali ang mga

katatayan. Kaya naman nabuo ang ERPAT noong

2006, na may pangunahing layunin na maging

epektibong padre de pamilya sa kanilang pamilya

at sa buong komunidad ng Abuyod. Sa kasalukuyan, ang ERPAT, ay pinamumunuan ni G. Cecilio

Pinero.

28

Proyekto ng ERPAT

Kabilang sa mga proyekto na tinututukan

ngayon ng ERPAT ay ang pagpaplano ng mga

gawaing pangkabuhayan tulad ng paggawa ng

sabon at bumbilya, mga leadership trainings at

suporta sa mga kapwa tatay sa tulong ng

bayanihan.

Antipolo Project Parents’ Association (APPA)

Kung mayroon naming grupo ng katatayan, ay mayroon

ding grupo ng mga kananayan, na pawang miyembro ng CFCA.

Ang APPA ay nagsimula noong 2007 na noon ay mayroon

lamang labintatlo (13) na miyembro. Una itong pinamunuan ni

Mean Pabyos.

Proyekto ng APPA

Sa panunungkulan ni Ate Mean Pabyos sinimulan ang

mga proyekto tulad ng communal garden na siyang

magtataguyod ng pagkakaroon ng suplay ng halamang gamot sa

komunidad. Subalit naitigil ito dahil sa may nagmay-ari na ng lupa


na kanilang tinatamnan. Unti-unti na din itong

napabayaan ng mga tao.

Nagkaroon din ng proyekto sa pabahay

ang APPA sa panunugkulan ni Ate Mean.

Nakapagpatayo ng siyam (9) na bahay sa Abuyod

na ginastusan ng limang libong piso (P5,000.00)

bawat isa.

Kasama nga dito ang pagpapatayo ng

maliit na silid-aklatan na itinayo sa bahay ni Nay

Virginia “Vinia” Dicen.

Pagsulong ng Organikong Pagsasaka

Isa sa sinusuportahan ng CFCA ay ang

pagtataguyod ng ligtas na pagkain para sa bawat

pamilya. Ang sagot dito ay ang pagsuporta sa

mga organikong pagkain at sa organikong

pamamaraan ng pagsasaka.

Katuwang ang organisasyon na

MASIPAG ay napagpasiyahan ng CFCA na

hikayatin ang marami sa mga magsasaka sa

Abuyod na magsa-praktika ng organikong pagsasaka. Naging eksklusibo para lang sa mga

magsasakang nag-oorganiko ang CFCA. Tuloy ay sinimulang itayo ang BATROFA, isang organisasyon

ng magsasaka na gumagamit ng paraan ng organikong pagsasaka sa Abuyod.

Mga tulong na naibigay na ng CFCA sa

BATROFA:

• Makina sa Pagsasaka - Kabilang sa mga

programa ng CFCA para sa BATROFA ay

ang pagpapaputang nila ng labinlimang

piso (P15,000.00) sa samahan upang

makabili ng sarili nilang kuliglig at water

pump, na gagamitin sa pag-aararo at

29


pagpapatubig ng lupa. Noon kasi ay

umuupa pa sila sa ibang mayroon nito o

di kaya ay pinagtatiyagaan ang mahirap

na proseso gamit ang kalabaw.

• Kalabaw - Mula sa pondo ng CFCA ay

nakapagbigay sila ng kalabaw sa iilang

miyembro ng BATROFA upang

makatulong sa pagsasaka. Marami kasi

sa mga miyembro ay wala pang kalabaw

kaya mas mapapadali at mas

makakatipid sila kung magkakaron ng

kalabaw. Kapag nagkaanak na ang kalabaw na inaalagaan ng isang miyembro ay

mapapasakanya na ang anak nito. Ang nanay na kalabaw naman ay ibibigay sa susunod na

miyembro na wala pang kalabaw upang siya naman ang magkaroon ng pagkakataong

magkaroon ng kalabaw.

• Pondo Sa Trainings at Seminars - Malaking porsyento ng pondo ng BATROFA ay mula sa bigay

ng CFCA. Tuwing nagkakaroon ng seminar at training ang samahan ay madalas itong

pinopondohan ng CFCA, para sa badyet sa pagkain at pamasahe.

B. Magsasaka at Siyentipiko para sa Pag-unlad ng Agrikultura8

Ang Magsasaka at Siyentipiko para sa Pag-

unlad ng Agrikultura o MASIPAG ay isang network

ng mga samahan ng magsasaka, mga non-

government organizations, at mga siyentipiko na

nagsusulong ng likas-kayang paggamit at

pamamahala ng biodiversity sa pamamagitan ng

pagkontrol ng mga magsasaka sa mga rekurso,

produksyon ng ani, at angkop na kaalaman.

Para sa MASIPAG, ang palay ay buhay.

Noong 1980, sa paglaganap ng kahirapan sa mga kanayunan sa Pilipinas, may ilang mga NGO’s

at grupo ng mga progresibong siyentipiko ang nagsagawa ng konsultasyon sa mga magsasaka sa iba’t

ibang lugar sa bansa. Ang mga konsultasyon na ito ay tinalakay ang epekto ng high yielding varieties

(HYV’s) sa mga maliliit na magsaska at iba pang mga problema ukol sa pangangalakal ng bigas.

8 EMPOWERING SMALL RICE FARMERS:The MASIPAG Approach ng PANAP RICE SHEETS

30


31

Noong kalagitnaan ng 1985, isang

pambansang pagpupulong na binansagang ”BIGAS

Conference” o Bahanggunian Hinggil sa Isyu ng

Bigas ang naganap. Pagkalipas ng isang taon,

isang partnership ng mga magsasaka, siyentipiko,

at NGO ang nabuo at ang unang proyekto nito ay

ang pagkawala ng kontrol sa industriya ng palay ng

mga lokal at multinasyunal na kumpanya ng abono

at pestisidyo, multi-lateral rice research institutes, at

mga malalaking naglalako ng bigas.

Ang MASIPAG ay nagsusulong ng isang

holistic approach sa pagpapaunlad, pagpapalakas

ng pamayanan, at pagkuha ng mga magsasaka ng

control sa agrikultura bilang kontribusyon sa

pangkalahatang pagkilos tungo sa

masmaginhawang buhay para sa maliliiit na

magsasaka.

Ang pinakamithiin ng MASIPAG ay mapaangat ang antas ng buhay ng mga maliliit na

magsasaka at mapalakas sila sa pamamagitan ng:

• Sama-samang pagpaplano at pagpapaunlad,

• Epektibo at mahusay na paggamit ng mga lokal na rekurso,

• Akseso at kontrol sa produksyon ng rekurso, katulad ng binhi, teknolohiya, at lupa,

Ang development approach ng MASIPAG ay may limang stratehiya:

• Ang pagtutulungan ng magsasaka at siyentipiko upang pagsamahin ang mga teorya at

teknikal na kaalaman ng mga

siyentipiko sa mga karanasan at

mga praktikal na kaalaman ng

mga magsasaka

• Isang bottom-up na pamamaraan

upang mapahalagahan ang mga

pangangailangan ng komunidad,

ang kanilang mga problema at

pangarap


• Pananaliksik at pagsasanay na

pinapangunahan ng mga

magsasaka sa pamamagitan

ng mga trial farms na

pinamamahalaan ng mga

magsasaka

• “”Magsasaka para sa

magsasaka” na pamamaraan

ng pagtuturo ng teknolohiya

• Pagtataguyod para sa likas-

kaya/organikong agrikultura,

tunay na reporma sa lupa, mga karapatan ng magsasaka, at pagsalungat sa pagpatent

ng buhay, genetically engineered organisms, mga kasunduan ng GATTWTO sa

agrikultura at ibang mga isyu na nakakaapekto sa magsasaka.

Nagpasya ang mga magsasaka na simulang gumamit ng tradisyunal na mga variety ng palay sa

kadahilanang hindi ito masyadong nangangailangan ng pestisidyo at abono at madaling nakakaakma sa

kapaligiran. Ang pagpapalahi ng palay ang kinilala na pangunahing pag-aaralan upang mapabuti ang

mga tradisyunal na varieties. Kaagapay ng pananaliksik sa pagpapalahi ng palay, pag-aaralan din ang

alternabing pagkontrol sa mga peste upang hindi na gumamit ng mga kemikal na pestisidyo, at

pamamahala ng kalusugan ng lupa upang maging likas-kaya ang produksyon ng palay. Ang layon ay

mabawasan ang gastos na dulot ng pagbili ng magagastos na kemikal na abono at pestisidyo.

Sa ngayon, ang MASIPAG ay may 456 na samahan ng magsasaka, 42 na NGO, at labing limang

siyentipiko.

C. Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayan – Kolehiyo ng Gawaing Panlipunan at Pagpapaunlad ng Pamayanan (DCD – CSWCD)

Ang mga miyembro ng Team Teresa ay

mga mag-aaral ng DCD – CSWCD sa

Unibersidad ng Pilipinas Diliman na kumukuha ng

kursong BS Community Development.

Pinatitingkad ng kagawaran ang huling taon ng

mga mag-aaral sa pamamagitan ng Field Instruction Program (FIP) kung saan sila ay pinapadala sa iba’t

32

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ibang lugar sa bansa upang mailapat at mag-analisa ng mga natutunan nila sa loob at labas ng apat na

sulok ng silid-aralan.

Ang DCD FIP ang nagiging oportunidad ng mga estudyante na matuto sa mga people’s

organizations, non-government organizations, at local government units na ang mga programa, proyekto,

at mga gawain ay magpapakita ng ugnayan ng teorya at praktika, at magpapaunlad at magpipino ng

kakayahan at kasanayan sa Community Organizing – Community Development.

Ang mga mananaliksik ng pag-aaral na ito ay naitalaga sa Teresa, Rizal kung kaya’t nabuo ang

Team Teresa. Sila ay ginagabayan ni Dr. Ma. Corazon Jimenez-Tan, isang propesor ng CSWCD.

Mga layunin sa Teresa, Rizal

33

34


KABANATA V. Ang Pakikipagsapalaran ng Team Teresa at ng BATROFA


Gender Distribution

20%

80%

Male

Female

A. Pag-aaral sa Kahirapan ng Abuyod (Poverty Study of Abuyod)

Kaugnay ng pag-aaral tungkol sa

komunidad ng Abuyod sa Dalig, Teresa, Rizal,

nagsagawa ang grupo ng isang pag-aaral

tungkol sa kahirapan na nararanasan ng mga

tao sa komunidad.

Nagkaroon ng dalawang bahagi ang

pag-aaral, una ay ang pangangalap ng

impormasyon kung saan ay nagsagawa ng interview survey ang grupo sa pamamagitan ng purposive

sampling at ang ikalawa naman ay ang kumpirmasyon kung saan ay nagkaroon ng isang focus group

discussion.

Sa unang bahagi ng pag-aaral, ginamit bilang metodolihiya ng grupo ang pagsasagawa ng

interview. Purposive sampling ang ginamit ng grupo sa pagtukoy ng mga magiging bahagi ng pag-aaral.

Sa kabuuan ay nakapag-interview ang grupo ng sampung residente ng Sitio Abuyod.

Ang ikalawang bahagi naman ng pag-aaral ay ang kumpirmasyon sa mga unang nakalap na

impormasyon. Ginamit naman ng grupo na metodolohiya ay ang focus group discussion o FGD. Ang

naging kalahok naman dito ay labing-isa at pawang mga miyembro ng BATROFA.

Pero bago natin tingnan ang kahirapan sa loob ng komunidad, ang grupo ay nagsagawa din ng

isang Socio-Economic Baseline Survey upang mas mapalalim ang pagkilala sa mga kalahok sa pag-aaral

na ito.

Demographic Data

Makikita sa unang graph ang gender

distribution ng mga kalahok sa pag-aaral. Walo sa

mga ito ay babae samantalang dalawa naman ay

lalaki. Kapansin-pansin sa komunidad na ang mga

babae ang kadalasang naiiwan sa bahay sa

kadahilanang ang mga lalaki ay nagtratrabaho sa

labas.

35


Sa chart naman na ito makikita ang edad

ng mga respondents ng pag-aaral. Makikita na

karamihan sa mga kalahok ay nasa 35 hanggang

39 ang edad. Ang pinakabatang kalahok ay 30

taong gulang at ang pinakamatanda naman ay 69

na taong gulang.

Kung titignan naman ang tagal nilang

naninirahan sa Sitio Abuyod, makikitang

karamihan sa mga kalahok ay 10 – 15 na taon at

36 – 40 na taon ng nandito. Marami sa mga

naninirahan sa komunidad ay mga pinalipat ng

gobyerno mula sa urban poor communities sa

Maynila

Age Range

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

30 - 34 35 - 39 40 - 44 45 - 49 50 - 54 60 - 64 65 - 69

Frequency

Length of Stay in Abuyod

30%

10%10%

30%

10%10%

10 to 15

21-25

26-30

36-40

41-45

46-50

Educational Attainment

R Number Educ (yrs) Educ years

1 3rd Yr HS 9

2 HS Graduate 10

3 2nd Yr HS 8

4 1st Yr HS 7

5 Grade 2 2

6 2nd Yr College Undergrad 12

7 3rd Yr HS 9

8 1st Yr College Undergrad 11

9 HS Graduate 10

10 1st Yr College Undergrad 11

36


Sa unang table naman makikita ang natamong edukasyon ng mga nakapanayam ng grupo. Ayon

dito, wala sa mga kalahok ang nakatapos ng kolehiyo ngunit tatlo sa kanila ang naktungtong naman dito.

Makikita din na ang pinkamataas na antas na naabot ng kalahok ay 2nd year sa kolehiyo at ang

pinakamababa naman ay Grade 2. Kung titignan ang average na taon nila sa pag-aaral, makikita na 9 na

taon ito kung saan ang average educational attainment ay 3rd year sa highschool

Mapapansin naman sa table sa ibaba

na ang lahat ng pangunahing

pinagkukuhanan nila ng kita ay mga

trabahong mahahanay sa sektor ng

manggagawa. Marapat lang na sabihin natin

na karamihan ng mga tao sa Abuyod ay mga

manggagawa.

Anim sa mga kalahok ay walang

pangalawang pinagkukuhanan ng kita.

Kadalasan kasi, ang mga trabahong ito ay

ginagawa ng mga asawang babae o anak na lalaking panganay

Pangunahing pinagkukunan ng kita

MAIN SOURCE OF INCOME 2ND SOURCE OF INCOME

Security Guard 2 None 6

Scrapper 2 Midwife 1

Construction Worker 2 Naglalaba at namamalantsa 1

Taxi Driver 1 Sari-sari Store 1

Street Sweeper 1 Part-time Industrial Farmer 1

Industrial Farmer 1

None 1

Ayon sa table sa ibaba, makikita dito ang mga impormasyon tungkol sa mga pamilya ng mga

kalahok sa pag-aaral. Makikita na mayroong kabuuang 29 na kabataan ang nasasaklaw ng Socio-

Economic-Baseline Survey at 29 din ang bilang ng mga adults. Sa kabuuan, ang bilang ng mga kalahok

sa pag-aaral ay 58 katao.

37

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Kung titingnan naman ang average educational level ng bawat household, kapansin-pansin na

walang umabot sa kolehiyo o kahit sa 4th year high school man lang. Ang pinakamataas ay 3rd year high

school at ang pinakamababa ay Grade 2. Halos walang pinagkaiba sa educational attainment ng mga

kalahok. Ang average years in education ng lahat ng households ay pitong taon na nangangahulugan na

ang average educational level ng lahat ng households ay 1st year high school.

Household Data

Ave. age Number

No. of child living

in the household

No of other HH

member Children Adult

Educ level Educ

(Yrs)

1 3 1 15 42 3rd Yr HS 9

2 5 1 9 38 Grade 6 6

3 1 3 17 30 2nd Yr HS 8

4 6 5 9 31 2nd Yr HS 8

5 0 0 0 69 Grade 2 2

6 3 1 9 55 Grade 5 5

7 4 1 5 33 Grade 6 6

8 2 2 5 30 3rd Yr HS 9

9 5 2 12 29 3rd Yr HS 9

10 0 3 0 31 2nd Yr HS 8

Sa chart na ito makikita naman ang age group

ng mga kabataan na parte din ng pag-aaral.

Karamihan sa mga kabataan ay nasa edad na 15

hanggang 18 na taong gulang. Ang pinakakaunti ay

ang mga nasa 10 hanggang 14 na taong gulang. Ang

pinakabata sa lahat ng nasasaklaw ng pag-aaral ay 2

buwang gulang, samantala ang pinakamatanda ay 18

na taong gulang.

Age group of children

24%

28%14%

34%

0 to 4

5 to 9

10 to 14

15 to 18

`

38


Age group of Adult

18%

10%10%

18%

3%7%

3% 3% 3% 3%

21%

19-21

22-25

30-33

34-37

38-41

42-45

46-49

50-53

58-61

62-65

66-69

Sa kabilang banda, narito naman ang

age group ng mga nakatatanda o adult na

bahagi din ng pag-aaral. Makikita na

karamihan ng masasabing adults ay nasa 19

hanggang 21 na gulang pa lamang. Sumunod

naman ang mga nasa 22 hanggang 25 na

taong gulang kung kaya’t maaaring sabihing

bata pa ang populasyon ng Sitio Abuyod.

Employment and Income Sources

Main Source of Income (Annual)

20%

20%

10%10%10%

10%

10%10%

20,000-25,000

46,000-50,000

51,000-55,000

56,000-60,000

66,000-70,000

81,000-84,000

96,000-100,000

>100,000

Bahagi din ng pag-aaral ang kita ng

mga kalahok sa isang taon. Dito sa ikalimang

chart makikita na mayorya sa mga pamilyang

nakapanayam ay kumikita ng Php 20,000

hanggang Php 50,000 bilang pangunahin

nilang pinagkukuhanan ng kita.

Siyam sa sampung pamilyang kalahok

ng pag-aaral ay kumikita ng mas mababa pa

sa Php 100,000 sa isang taon.

2nd Source of Income (Annual)

60%10%

10%

10%10%

0

11,000-15,000

21,000-24,000

31,000-35,000

106,000-110,000

Sa apat na pamilyang may sekondaryang

pinagkukuhanan ng kita, dalawa ang mayroon pang

ikatlong pinagkakakitaan. Ito ay ang pagbebenta ng

gulay at pagtratrabaho ng panganay na anak.

39


Other source of income (Annual)

80%

10%10%

0

46,000-50,000

66,000-70,000

Mayorya naman ng mga

nakapanayam ay walang pangalawang

pinagkakakitaan. Samakatuwid, ang mga

pamilyang ito ay umaasa lamang sa kita ng

kanilang bread winner.

Per Capita Income

Per Capita Income R Number

Annual Monthly Daily

TOTAL INCOME

Number of HH Members

1 16,800 1400.00 46.03 84,000 5

2 7,714 642.86 21.14 54,000 7

3 12,000 1000.00 32.88 60,000 5

4 9,000 750.00 24.66 108,000 12

5 24,000 2000.00 65.75 24,000 1

6 25,248 2104.00 69.17 126,240 5

7 12,000 1000.00 32.88 72,000 6

8 57,900 4825.00 158.63 289,500 5

9 12,000 1000.00 32.88 96,000 8

10 18,000 1500.00 49.32 72,000 4

Sa talahanayang ito makikita naman kung paano ang bahagian budget sa loob ng pamilya ng

mga kalahok sa pag-aaral na ito. Kung papansinin ang daily per capita income sa taas, nakalagay doon

ang budget ng bawat miyembro ng household para sa isang araw. Halimbawa ang pamilya ni

Respondent 1 na kumikita ng Php 84,000 sa isang taon ay may badyet na Php 46.03 para sa bawat

miyembro ng kanyang pamilya para sa isang araw. Ang Php 46.03 na ito ay nagsasaklaw na ng lahat ng

gastusin katulad ng pagkain, kuryente, damit, gastos para sa edukasyon, pamasahe, mga bisyo, atbp.

40

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Mapapansin na bagamat kumikita ng

Php 108,000 sa isang taon ang pamilya ni

Respondent 4, ang bawat isa sa labingdalawang

miyembro ng kanyang household ay may

budget lamang na Php 24.66 bawat isa.

Samakatuwid kahit na malaki ang kinikita sa

isang taon ng pamilya, kung marami rin naman

ang miyembro ng pamilya, maliit pa din ang

budget ng bawat isa.

Kung titignan ang average annual,

monthly, at daily per capita income para sa lahat ng households ay Php 19,466.23, Php 1,622.19, at Php

53.33.

Annual Expenses

Annual Expenses

63%

3%

1%

3%

1%

1%

5%

3%

6%

0%

2%12%

Food

clothes

kitchen fuels

Electricity

DrinkingwaterFurniture

Education

Health

Fiesta, etc.

House repair

Cigars,liquorsOthers

Sa graph namang ito makikita na pagkain ang pangunahing pinaggagastusan ng mga

nakapanayam. Pumapangalawa rito ang ibang gastusin tulad ng pamasahe at puhunan sa mga maliliit na

negosyo.

41

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Per Capita Expense

Per Capita Expense R Number Total Annual Monthly daily

Number of HH

Members

1 86,858 17,371.60 1,447.63 47.59 5

2 42,952 6,136.00 511.33 16.81 7

3 73,550 14,710.00 1,225.83 40.30 5

4 73,758 6,146.50 512.21 16.84 12

5 57,200 57,200.00 4,766.67 156.71 1

6 84,062 16,812.40 1,401.03 46.06 5

7 112,108 18,684.67 1,557.06 51.19 6

8 135,278 27,055.60 2,254.63 74.12 5

9 149,558 18,694.75 1,557.90 51.22 8

10 46,450 11,612.50 967.71 31.82 4

Sa bawat araw, gumagastos ang bawat

miyembro ng household ni respondent 1 ng Php

47.59. Kung ikukumpara natin ito sa kanilang

daily per capita income na Php 46.03,

makikitang hindi sapat ang kinikita ng kanilang

household para sa pang-araw-araw na

gastusin.

Lima sa mga household na

nakapanayam ay kulang ang kinikita para sa

araw-araw, at lima rin naman ang may sobra

pang kita o kaya’y halos sakto lang.

Kung ikukumpara natin ang average per capita income ng lahat ng households na Php 53.33 at

ang average per capita expense ng lahat ng households na Php 53.27, masasabing on the average halos

sakto lang ang kanilang kinikita para sa kanila.

42

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Household Assets

Housing Toilet Light Source R

Number 1 2 3 1 2 3 1 2 3 4

1 √ √ √

2 √ √ √

3 √ √ √

4 √ √ √

5 √ √ √

6 √ √ √

7 √ √ √

8 √ √ √

9 √ √ √

10 √ √ √

Housing Toilet

1 - Concrete - all

cement, wood or

tiled floor, tile roof

1 - Toilet w/ septic

tank

2 - Semi concrete -

combination of

wood, cement and

tile roof

2 - Toilet w/

underground filter

3 - Light - wood,

bamboo, leaves,

grasses, soil floor 3 - Others

Light source

1 – Electricity

2 – Petrol lamp

3 – Pump Lamp

4 – others Sa table 6 naman makikita ang assests ng mga pamilya na kabilang sa pag-aaral na ito. Ayon

dito, karamihan sa mga bahay ng mga kalahok ay gawa sa kahoy, semento, at yero. May iilan na gawa

sa kahoy ang bahay na ang sahig ay yung lupa mismo.

Lahat naman ng nakapanayam ng

grupo ay mayroong palikuran na may inidoro at

septic tank, ngunit ang ilan sa mga ito ay

pinaghahatian ng dalawa hanggang tatlong

pamilya.

May dalawa sa sampung nakapanayam

ang walang kuryente sa bahay kung kaya’t

lampara ang gamit nilang ilaw sa gabi.

43

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Household Assets

Fuel for Cooking Source of Drinking WaterR

Number 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

1 √ √

2 √ √

3 √ √

4 √ √

5 √ √

6 √ √

7 √ √

8 √ √

9 √ √

10 √ √

Legend

Fuel for cooking

1 – Electricity

2 – Petrol/Gas

3 – Firewood

4 – Charcoal

5 – Others

Source of drinking water

1 - Water tap

2 – Artesian well

3 – Rain water

4 – pump

5 – Others

Kung papansin naman ang talahanayang ito, makikita na karamihan sa kanila ay panggatong na

kahoy ang ginagamit kapag nagluluto. Samantala, ang inumin naman nila ay nagmumula sa poso.

Household Assets – Land

Have Land R Number

Yes No Land Size (sq m) ownership arrangements

1 √ 60 government owned










Narito naman sa table na ito ipinapakita ang tungkol sa mga lupa na tinitirikan ng kanilang bahay.

Lahat sa mga nakapanayam ng grupo ay mayroong lupa kung saan ang pinaka-maliit ay 20 sq. m at ang

pinakamalaki naman ay 80 sq. m. Ngunit ang lahat ng lupa na tinitirikan ng kanilang lupa ay hindi nila

pagmamay-ari. Sila lamang ang nag-aalaga nito pero ang nagmamay-ari ay ang gobyerno. Samaktuwid,

44

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ang lupang kanilang tinitirhan ay kanila lamang inaalagaan at dadating ang panahon na maaari silang

mapaalis dito na kanila namang kinatatakutan.

Isa pang tinitignan na assets ng mga pamilyang bahagi ng pag-aaral ay ang mga durable goods

o appliances. Sa table sa ibaba mapapansin na halos lahat ng nakapanayam ng grupo ay mayroong

colored TV maliban sa isa dahil siya ay bulag na kaya’t tanging radio na lamang ang kaniyang pang-aliw

sa kanyang sarili. Apat naman sa sampung nakapanyam ng grupo ay mayroong DVD O VCD player sa

kanilang bahay. Dalawa din sa sampu ang mayroong karaoke sa bahay at isa ang may rice cooker at

washing machine. Makikita din na kalahati sa mga nakapanayam ang nagmamay-ari ng cellphones. Pero

mayroon din sa mga nakapanayam na walang anumang appliances sa bahay dahil wala silang kuyente.

Household Assets – Durable Goods

Type of Durable Goods R Number

1 2 3 4 5 6 7 8 9 Others

1 √ √ DVD player and mini-karaoke

2 √ Cellphone

3 √ √ DVD player and cellphones (4)

4 √ √ VCD player and cellphones (3)

5 √ 6 None. No electricity. 7 None. No electricity.

8 √ √

Rice cooker, washing machine, DVD player, karaoke, and cellphones (3)

9 √ √ DVD player and cellphone 10 √

Legend:

1 - motorcycle / motorboat 2 – Bicycle 3 - Black & White television

4 - Colored television 5 – Radio 6 – Furniture

7 – Refrigirator 8 - Gas Stove 9 – Electric Fan Sa table na nasa ibaba ipinapakita ang credit facility o kung saan nagungutang ang mga kalahok

sa tuwing kinakapos ng panggastos. Mapapansin na dalawa lamang sa sampung nakapanayam ang

walang pinagkakautangan at 8 dito ay mayroong mga utang.

45

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Ayon dito, karamihan sa mga kalahok ay may utang o nagkaroon ng utang sa taon na ito. Marami

rin sa mga kasama nila sa bahay ang may utang. Makikita din na lahat sila ay nanghiram ng pera sa mga

informal na institusyon tulad ng mga kooperatiba o sa kanilang mga kamag-anak. Ang karaniwang

dahilan naman nila ng pangungutang ay upang mayroong pandagdag sa pang-araw-araw na

pangangailangan, pagsisimula o pagpapatuloy ng negosyo, at pangpapadoktor.

Makikita din dito na iba-iba ang sistema ng kanilang pagbabayad dahil na rin sa ito ay informal na

pautang lamang. Iba-iba din ang interes na ipinapataw pero karamihan sa kanila ay walang interes na

binabayaran sa tuwing sila ay mangungutang.

Access to Credit Facility

Have Credit

HH have credit Source of credit Purpose of Credit

R Number

Yes No Yes No Formal Informal 1 2 3 4 5

Payment

Interest (%)

1 √ √ √ √ weekly 3%

2 √ √ NA

3 √ √ √ √ 6 months 5%

4 √ √ √ √ indefinite none

5 √ NA

6 √ √ √ √ √ 2 months 3%

7 √ √ √ √ 4 months 5%

8 √ √ √ √ √ indefinite none

9 √ √ √ √ 3 weeks none

10 √ √ √ √ √ √ indefinite none Legend:

1 – Daily needs 4 – medicines/hospitalization

2 – Business/livelihood investment 5 – Others

3 – Operational cost in livelihood

46

Bulo: Ang pagkadapa, paUnanghttp://teamteresa.m

gbangon, at pagmulat... Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky

ultiply.com/

47

Legend :

1 – Difficult to obtain credit sources 2 – Difficult in transaction costs 3 – Hard to repay

4 – Live far from credit source 5 – do not understand credit preferences

6 – there is collateral 7 – high interest rates

Reasons for Informal Credit Preference

Mapapansin na isa sa kanila ang nagsabi na kaya hindi sila nanghihiram ng pera sa mga bangko

ay dahil mahirap daw itong bayaran. Anim naman s kanila ang nagsabi na malayo rin kasi ang mga

bangko sa kanilang lugar kaya’t mahihirapan

silang pumunta dito para lanag mangutang. Isa

rin ang nagsabi na hindi niya naiintindihan ang

proseso sa bangko kaya’t mas gusto niyang sa

kamag-anak na lang mangutang. Lima naman

ang nagsabing wala silang maibibigay na

collateral dahil wala naman silang ari-arian.

Anim naman sa sampung nakapanayam ang

nagsabi na mabigat daw masyado ang interest

rates ng mga bangko kaya’t di nila kakayanin na

magbayad dahil hindi din regular ang

pinagkukunana nila ng income para sa pang-

araw-araw.

Dito naman makikita sa table na ito ang mga kadahilan kung bakit lahat ng nakausap ng grupo ay

hindi sa bangko nangungutang ng panggastos.

Reasons for Preferring Informal Credit R Number 1 2 3 4 5 6 7 1 √ √ 2 √ √ 3 √ √ √ 4 √ √ 5 √ 6 √ √ √ 7 √ √ 8 √ √ 9 √ 10 √

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Decision – making patterns

Areas of Decision - making

1. Infusion of additional capital to current livelihood activity

2. Going to new business/ livelihood activity

3. Marketing of products (whom to sell, what price?)

Who usually

makes final decision

MA FA Both Relatives NARelatives

NA Both Relative

s NA MA FA Both Relatives NA

1 √ √ √

2 √ √ √ 3 √ √ √ 4 √ √ √ 5

(Lives alone)

6 √ √

√

7 √ √

√

8 √ √

√

9 √ √

√

10 √ √ √

Table 12. Patterns of Decision Making Legend : MA – Male Adult FA – Female Adult

48



4. Expansion of existing household business or livelihood

activity 5. Purchase of new equiptment

6. Build or repair house

Who usually makes final

decision

MA FA Both Relatives NA MA FA Both Relatives NA MA FA Both Relatives NA

1 √ √ √

2 √ √ √ 3 √ √ √ 4 √ √ √ 5

(Lives alone)

6 √ √ √

7 √ √ √

8 √ √ √

9 √ √ √

10 √ √ √ Legend : MA – Male Adult FA – Female Adult

49



7. Purchase of new durables in the house

8. Transfer employment in different place

9. Going outside the village

Who usually

makes final decision

MA FA Both Relative

s NA MA FA Both Relative

s NA

MA FA Both Relatives NA

1 √ √ √ 2 √ √ √ 3 √ √ √4 √ √ √ 5

(Lives alone)

6 √ √ √

7 √ √ √

8 √ √ √

9 √ √ √

10 √ √

Legend : MA – Male Adult FA – Female Adult

50

gbangon, at pagmulat... Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky

ultiply.com/

51


10. Education o the Children 11. Involvement in community

politics 12. Family Planning Who

usually makes final

decision

MA FA Both Relatives

NA MA FA Both Relative

s NA MA FA Both Relatives NA

1 √ √ √ 2 √ √ √ 3 √ √ 4 √ √ √ 5

(Lives alone)

6 √ √ √ 7 √ √ √ 8 √ √ √ 9 √ √ √ 10 √ √

√

Bulo: Ang pagkadapa, paUnanghttp://teamteresa.m

Legend : MA – Male Adult FA – Female Adult

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Ipinapakita ng table na ito ang ilan sa mga bagay na kailangan pagdesisyunan sa loob ng

pamilya at kung kanino ang pinal na desisyon sa mga ito.

Makikita na lalaki ang kadalasang nagdedesisyon sa pamilya lalo na sa usapin ng pagkakaroon

ng kita para sa pamilya, mga bagay na mabibigat tulad ng pagaayos ng bahay at maging pagbili ng mga

kasangkapan sa bahay. Mapapansin naman na parehong lalaki at babae ang nagdedesisiyon sa usapin

ng edukasyon ng mga anak at ng family planning. Katulad ng ibang pamilya, ganoon din ang paraan ng

pagdedesisyon sa komunidad ng Abuyod.

Matapos makilala ng husto ang mga taong bahagi ng pag-aaral at sumailalim sa socio-economic

baseline survey, tingnan na natin ang kanilang naging pagtingin sa kahirapan.

Pananaw sa Kahirapan

Mula sa naganap na “World Summit on Social Development” 9 na ginanap sa Copenhagen, ang

United Nations (UN) ay nagbigay ng panlipunang depinisyon ng pangkalahatang kahirapan o overall

poverty (Gordon, 2005). Ayon dito, ang kahirapan ay maaaring tumukoy sa sumusunod:

• Kahinaan • Lack of human capital

• Powerlessness • Pagkahiwalay

• Kakulangan sa

pangangailangang materyal

• mababang pagtingin sa lipunan

Ang mga ito din ang ginamit ng grupo sa pagtingin ng kahirapan ng mga naging bahagi g pag-

aaral.

Material deprivation

Isa sa mga tinitignan na konsepto ng kahirapan ay ang kakulangan sa materyal na kagamitan ng

mga tao sa komunidad. Kadalasang inihahambing ng mga tao ang kahirapan sa kawalan ng appliances,

luho at pera.

9 Mula sa 1995 World Summit for Social Development ng Copenhagen kung saan tinalakay ang pangkalahatang plano ng aksyon upang labanan ang kahirapan. Ang pagtitipong ito ay dinaluhan ng 117 na pinuno ng mga bansa – pinakamalawak na pagtitipon ng mga pinuno ng bansa, sa buong kasaysayan.

52


Base sa mga nakapanayam ng grupo, 5

sa kanila ang walang trabaho at ang 5 naman

ay mayroong napagkukunan ng panggastos sa

pang araw-araw. Ang kanilang kita ay umaabot

sa P300 – P1000 sa isang buwan. Kung

titignan, hindi sapat ito kung marami sa

pamilya. Kaya’t kadalasan na gingawa ay hindi

na bumibili ng mga bagay na hindi naman

kailangan. Tanging sa pagkain at gamot

nailalaan ng pamilya ang kanilang kinikita.

Ayon sa mga nakalap na datos, nakita ng grupo na karamihan sa kanila ay di sapat ang kanilang

kita para makabili ng mga kagamitan para sa bahay at iba pang kailangan nila.

Anim sa aming nakausap ang nagsabi na ang kanilang budget ay napupunta lamang sa pagkain, gamot,

kuryente at tubig. Madalas kapag sila ay kinapos sa pera lalo na kapag may nagkasakit sa pamilya,

nangungutang na lamang sila sa kapitbahay.

Nakita din ng grupo na karamihan sa kanila ay may mga appliances tulad ng TV, DVD at electric

fan. Isa lang sa 10 na aming nakausap ang mayroong refrigirator at isa din lang ang mayroong washing

machine. Karamihan sa kanila ay kahoy ang gamit upang makapagluto. Isa lamang sa kanila ang

nagsabi na mayroon silang stove sa kanilang bahay. Pero kahit mayroon sila ng mga kagamitang ito, ang

kapalit naman nito ay ang bayad sa pagkonsumo ng kuryente.

Dahil dito, makikita na sila ay walang kakayahan na makuha ang kanilang mga luho. Hindi sapat

ang kanilang kinikita upang makabili ng mga gamit sa bahay. Inilalaan nila ang kanilang kita sa kanilang

pagkain at pambayad sa kuryente at mga gamot. Kaya’t naiisip ng mga tao na sila ay mahirap dahil wala

sila ng mga gamit na mayroon ang ibang tao. Wala silang kakayahan na makuha ang kanilang gustong

bilhin bukod sa kanilang pangunahing

pangangailangan.

Mababang pagtingin sa sarili

Isa din sa naging basehan upang

makita ang kahirapan ay ang pagtingin ng mga

tao sa kanilang estado. Kadalasan na ang

mahihirap ay iniisip na wala silang kakayanan

upang maipagtanggol ang sarili dahil mababa

ang kanilang estado sa lipunan.

53


Ayon sa mga nakapanayam ng grupo,

lahat sila ay nagsabi na wala silang kakayanan

na tumakbo sa pulitika dahil wala silang pera at

wala silang sapat na kaalaman. Anim sa kanila

ang nakatungtong ng highschool na kung saan

2 sa kanila ay natapos ang 4 na taon. 3 naman

sa kanila ang nakatungtong ng kolehiyo ngunit

isa lang ang nakatapos. Ang isa naman sa

kanila ay hanggang grade 2 ang narating. Dahil

dito mababa na ang kanilang tingin sa kanila

dahil hindi sapat ang kanilang kaalaman

kumpara sa ibang tao. Bukod dito, naitanong din ng grupo sa mga nakapanayam kung nakaranas na ba

sila ng pagtataboy sa mga establisamento tulad ng ospital, malls at iba pa. Anim sa mga nakapanayam

ang nagsabi na sila ay nakaranas na ng pagtataboy sa ospital. Kadalasan nilang sinasabi na dahil wala

silang pambayad kaya’t di sila maaaring gamutin sa ospital. Dahil dito, kahit gustuhin man nila na

pumunta sa ospital kapag mayroong nagkasakit sa kanilang pamilya ay di na nila magawa dahil alam

nilang itataboy lamang sila dahil wala silang perang pambayad. Ang kanila na lamang ginagawa ay

gumagamit ng halamang gamot o di kaya ay sa mga health centers na lang pumupunta.

Maging ang pagtatanggol ng sarili sa batas ay hindi nila kaya ayon sa kanila. Isa sa kanilang

dahilan ay ang batas ay nabibili ng pera. Tanging mayayaman lamang ang may kaya na gawin ito. Ang

isa pa ay dahil wala silang pera pambayad ng kanilang abugado kaya’t di nila kakayanin na ipagtanggol

ang sarili.

Ang isa pang dahilan ng kanilang mababang pagtingin sa kanilang sarili ay dahil na rin sa

kanilang edad. Nabanggit ng isa sa mga

nakausap ng grupo na dahil matanda na siya ay

umaasa na lang siya sa kanyang anak.

Kung titignan ang ganitong sitwasyon,

makikita na dahil din sa kapwa natin kaya’t

naiisip ng mga tao na sila ay mahirap. Tulad sa

mga ospital na nagtataboy sa mga tao kapag

walang maipambabayad. Dahil dito, mas

tumatalima sa isipan ng tao na wala silang pera

at mahirap lang sila. Hindi nila kakayaning

54

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ tumakbo sa pulitika at makapasok sa mga

ospital. Kaya’t nagiging mababa ang kanilang

pagtingin sa kanilang estado sa lipunan dahil sa

mga ito. Dahil din sa kanilang edad kaya’t

naiisip nila na wala na silang kakayanan na

mataguyod ang kanilang pamilya. Kaya’t naiisip

nila na mahirap sila at mababa ang estado sa

lipunan.

Isolation

Ang pagkakahiwalay ay maaaring

maramdaman sa pagiging malayo sa mga lugar na madalas ay kailangang puntahan tulad ng palengke,

munisipyo, eskuwelahan, pagamutan at iba pa. Malimit kasi ay sa mga sentro o kapitolyo ng bayan

matatagpuan ang mga ito. Kaya naman marami sa mga komunidad na nasa labas ng sentro ang hindi

madaling nakakatanggap ng mga serbisyong pampubliko.

Maaari din naman itong sanhi ng kawalan ng sapat na akses sa mga proyekto ng gobyerno.

Siyam (9) ang nagsabing malayo ang palengke, munisipyo, health center at ospital sa kanilang

lugar. Sa ‘bayan’, sa may Barangay Dalig, pa kasi ang pinakamalapit na palengke, munisipyo at health

center. Upang makapunta dito ay kailangan pang mamasahe ng apatnapung piso (P 40.00) papunta pati

pabalik sa traysikel. Ang biyahe ay kadalasang umaabot ng labinlimang (15) minuto papuntang bayan.

Dahil nga malayo ang palengke, marami sa kanila ang bumibili na lang sa mga naglalako ng

gulay mismo sa lugar.

Wala namang matatagpuang ospital sa

Teresa, Rizal. Ang pinakamalapit na

pampublikong ospital ay nasa katabing bayan

ng Morong at Antipolo pa. Kadalasan, ang

pamasahe papunta ay nasa tatlumpung piso (P

30.00) at ang biyahe naman ay maaaring

umabot ng mga tatlumpung (30) minuto.

Isa (1) lamang ang sumagot na hindi

siya nalalayuan sa pagpunta sa bayan o sa

ospital. Para sa kaniya, madali lang naman

55


pumunta ng bayan basta may pamasahe. Kung

wala naman ay kaya naman daw itong lakarin

kahit medyo mahirap. Mahirap, dahil

maalikabok at minsan maputik ang daan

papuntang bayan.

Madali lang puntahan ang eskuwelahan

ayon sa lahat ng aming nakausap na pamilya.

Nasa loob lang kasi ng Sitio Abuyod ang

mababa at mataas na paaralan, na malapit lang

sa kanilang mga bahay.

Ngunit, lahat din sila ang nagsabing malayo na sa kanila ang kolehiyo. Sa Morong o Antipolo din

kasi matatagpuan ang malalapit na kolehiyo. Bukod dito ay mahal din ang pamasahe kung sakaling

uwian ang mag-aaral.

Sa aming mga nakapanayam ay iisa lamang ang may pinag-aaral sa kolehiyo sa Maynila.

Marami ang tumigil na pagkatapos ng hayskul upang mag-trabaho.

Kaalaman sa mga proyekto ng gobyerno

Lahat sila ay nagsabing kanilang nalalaman ang mga proyekto ng gobyerno kapag may

nagbabahay-bahay sa kanila o kaya ay sa sabi-sabi ng mga kapitbahay.

56

Kadalasan sa mga proyekto na isinasagawa sa lugar ay libreng tulong-medikal, programang

pangkabuhayan at libreng pakain. Bukod dito, lahat din sa kanila ang nabisita at nakapanayam na ng

CENSUS.

Nang amin silang tanungin kung may

nagawa na ba ang gobyerno upang maibsan

ang kahirapan sa kanilang lugar, marami sa

kanila ang di-sumangayon. Walo (8) sa kanila

ang naniniwalang wala pang ginagawa ang

gobyerno sa kanilang lugar. May nagsabi din

na puro lang pangako pero hindi naman

natutupad. Dumadami lang daw ang proyekto

kapag eleksyon pero pagkatapos ay nalilimutan

na din sila.


Samakatuwid, masasabi nating hindi pa

ganap na nararamdaman ang epekto ng

gobyerno sa mga pamilyang aming

nakapanayam. Masasabi ring hindi sapat ang

mga proyektong kanilang isinasagawa upang

maibsan ang kahirapan sa lugar.

Kung ating titingnan, masasabi nating

mahirap ang mga nakapanayam ng grupo sa isyu

ng isolation. Marami kasi sa kanila ang

naniniwalang sila ay malayo sa mga

mahahalagang lugar na puntahan. Malayo na nga ito ay mahal pa ang pamasahe bagkus, lalo pang

humihirap ang kanilang kalagayan. Marami din ang nagsasabing hindi nila nararamdaman ang mga

proyekto ng gobyerno laban sa kahirapan. Mayroon mang proyekto ay panandalian lamang ang tulong

na nabibigay.

Vulnerability

Isa sa mga sukatan ng kahirapan ng isang tao ay ang kakayahan nitong makaiwas at

makabangon sa pagkakasakit at sa mga kalamidad.

Ang pagkakaroon ng sakit sa pamilya ang nangungunang pinakamahirap na karanasan ng mga

pamilyang aming nakapanayan. Ayon sa kanila, mahirap magkasakit dahil mahal ang gamot, malayo

ang botika, klinika o ospital, at maaaring hindi makapagtrabaho kapag may sakit.

May ilan din naming pamilya ang iniiwasan na ang pagkakaroon ng sakit sa kanilang mga anak.

Sa sampung (10) pamilyang aming

nakapanayam, apat (4) lamang sa kanila ang

nagpapainom ng bitamina sa kanilang mga

batang anak upang makaiwas sa sakit. Ngunit,

magkaiba rin ang badyet nila para dito. Dalawa

(2) sa kanila ang may badyet na tatlong daang

piso (P 300.00) sa isang buwan, para sa

dalawang anak. Isang libong piso (P 1,000.00)

naman ang badyet ng natirang dalawang (2)

pamilya kada isang buwan, para sa tatlo o higit

pang anak.

57


Kung susumahin, pito (7) sa pamilya

ang sinasali ang gamot o bitamina sa kanilang

badyet. Kadalasan ay gumagastos sila ng

tatlong daang piso (P 300.00) hanggang isang

libong piso (P 1,000.00) kada buwan, sa gamot

pa lamang.

Kung atin itong ibabase sa buwanang

suweldo ng pamilya, malaki ang nakakain na

pera ng gamot sa badyet ng pamilya. Upang

makatipid, dalawa (2) sa pamilya ang

gumagamit muna ng halamang-gamot kapag may nagkakasakit. Bukod sa epektibo at madaling ihanda

ay marami din ang mapagkukuhanan ng mga halamang-gamot sa kanilang lugar.

Ngunit, isa (1) sa aming nakausap, na sa kasamaang-palad ay nabulag, ang nagsabing hindi na

niya kayang ipagamot ang kanyang mga mata dahil matanda na raw siya, walang trabaho at walang

perang pang-opera o pambili ng gamot. Hindi rin naman daw ito kayang tustusan ng kaniyang

inaasahang anak, na sa ngayon ay nagbibigay sa kanya ng pagkain at tirahan.

Bukod sa pagkakasakit, isa rin sa inalam ng grupo ay ang kakayahan ng pamilyang makaiwas o

makabangon sa kahit anumang kalamidad. Mula sa kanila, napagalaman na ang madalas na kalamidad

na nararanasan sa lugar ay ang pagbagyo at pagbaha.

58

Siyam (9) sa aming nakapanayam ang hindi pa nakakaranas ng kalamidad na dulot ng bagyo at

baha sa Sitio Abuyod. Iisa lamang ang nasalanta na ng bagyo ang kanilang bahay kaya’t napilitang

lumikas sa simbahan.

Kami rin ay nagtanong tungkol sa

kanilang sariling pananaw sa kakayahan nilang

makabangon sakaling maapektuhan sila ng

kalamidad sa lugar. Iba-iba ang naging sagot

ng bawat pamilya.

Isa (1) sa kanila ang di kumpiyansa,

kung kakayanin ng kanilang bahay ang isang

malakas na bagyo. Mahina lang daw kasi ang

pundasyon ng kanilang bahay.


Subalit, siyam (9) sa kanila ang

sumasang-ayon na kahit na mahirap, ay kaya

naman ng kanilang pamilya na makabangon

pagkatapos matamaan ng bagyo o baha. May isa

(1) rin ang nagsabing marami naman ang

magbibigay ng tulong kung sakaling masalanta

sila.

Samakatuwid, masasabing marami pa rin

sa kanila ang naniniwalang kaya nilang mai-ahon

ang sarili sakaling matamaan ng kalamidad, tulad

ng bagyo o baha.

Lack of human capital

Kadalasan ang pagiging mahirap ay iniuuganay din sa kawalan ng kaalaman, problema sa

kalusugan na kung saan naaapektuhan ang kanilang gawain at walang kapasidad na makapagatrabaho.

Ayon sa mga nakapanayam ng grupo, karamihan sa kanila ang nakatungtong lamang ng

hayskul. 2 lamang sa mga ito ang natapos ang 4 na taon sa hayskul. Dahil dito ay wala silang kapasidad

na makakuha ng trabaho na bubuhay sa kanilang pamilya. Kadalasan ay ang mga nakatapos ng kolehiyo

ang tinatanggap sa mga trabaho. Mayroon din iba na tumigil sa pag-aaral upang magtrabaho na lang.

Pero dahil hindi sila nakapagtapos ng pag-aaral, ang nakukuha nilang trabaho ay mababa lang ang

sahod. Kaya’t di pa din sapat ang kanilang kinikita upang maging maasyos ang kanilang pamumuhay.

Ang isa pang nakitang dahilan ng grupo ay ang pagkakasakit ng miyembro sa pamilya. Ayon kasi

sa mga nakapanayam ng grupo, ang

pinakamahirap na naranasan nila sa buhay ay sa

tuwing may nagkakasakit sa kanilang pamilya. 3

sa mga ito ang nagsabi na dahil wala silang pera

ay di nila maipagamot ang kanilang kapamilya.

Dahil din sa pagkakasakit ay di sila makakagawa

ng kanilang mga gawain o di kaya ay hindi sila

makapagtrabaho dahil mahina ang kanilang

pangangatawan. Mas mahirap pa kung ang

nagkasakit ay ang taong nagtatrabaho para sa

pamilya dahil sa kanila lang sila umaasa.

59


Sa kabuuan, naaapektuhan ng

edukasyon at kalusugan ang pagkakaroon ng

limitadong pantaong kapital. Kapag hindi sapat

ang edukasyong natamasa, nalilimitahan din ang

kakayahan ng tao na makakuha ng malaking

suweldo at matatag na trabaho. Kapag nagkaroon

naman ng sakit, lalo na kung ang nagkasakit ay

ang nagtatrabaho para sa apmilya, nalilimitahan

din ang kapasidad ng tao na magtrabaho kung

kaya’t hindi din maganda ang kita. Dahil sa isyu

sa edukasyon at kalusugan, kadalasan na

nahihirapan ang mga tao na makakuha ng mapagkakakitaan kaya’t naiisip nila na sila ay mahirap.

Powerlessness

Ang kahirapan ay iniuugany din sa hindi ganap na nabibigyan ng pagkakataong mabisang

makilahok sa lipunan o sa mga proyekto at serbisyo ng gobyerno.

Nakita ng grupo sa resulta ng mga panayam, nararamdaman nila na sila ay mahirap dahil wala

silang kakayanan na maipagtanggol ang kanilang sarili sa batas. Ayon sa kanila, ang batas ay nabibili ng

pera kaya’t tanging mayayaman lang ang may kayang gawin ito. Wala din silang kapasidad na makakuha

ng magaling na abugado para sila ya maipagtanggol. Mahal daw ng serbisyo ng mga abugado kaya’t

swerte na sila kung sila ay makakuha ng libreng serbisyo ng abugado.

Bukod dito, ang pagsali nila sa pulitika ay kabilang din sa mabisang pakikilahok sa lipunan. Pero

ayon sa mga nakapanayam, lahat sila ay walang

kakayahan na tumakbo sa kahit anong posisyon

sa pulitika dahil wala silang sapat na kaalaman at

pera. Nakikita nila na ang pulitika ay puro pera

kaya’t di nila ito kakayanin na pasukin.

Mahalaga na magkaroon tayo ng parte sa

ating lipunan. Maganda na mayroon tayong

pakikilahok sa gobyerno upang makabahagi tayo

sa mga proyekto at serbisyo mula sa gobyerno.

Pero dahil sa kahirapan, hindi nagagawa ng

60

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ karamihan na makilahok sa ganitong pagkakataon. Wala silang sapat na kaalaman at pera upang

mapasok ang pulitika at kahit maipagtangol lamang sila sa batas.

Social exclusion

Ang kahirapan ay uri ng pamumuhay na minsa'y nakakapagdulot ng ekslusyon o paghihiwalay ng

mga tao sa ibang tao sa komunidad. Sa Abuyod di ito nangyayari sapagkat halos pare-parehas ang

estado at ang nararanasan ng mga tao doon. Sa halip na sila ay maghiwa-hiwalay ay lalo pa silang

naglalapit dahil parehas sila ng dinaranas kung kaya't sila ay nagtutulungan na lang upang maka-angat

ang isa't isa.

Ang kadalasang ekslusyon na naranasan ng aming mga nakapanayan ay ang pagtataboy sa

kanila sa mga ospital at iba pang lugar na nagbibigay ng medikal na serbisyo. Si Tatay Melchor ay

nakaranas ng ipagtaboy sa isang maternity clinic sa kadahilanang wala silang perang pambayad ng

caesarean na panganganak ng asawa. Si Nanay Merla naman ay nakaranas ng di lapatan ng lunas ang

kanyang anak noong nakagat ito ng aso. Katulad ng nangyari kay Tatay Melchor ay tinanggihan din sila

gamutin sa ospital sapagkat wala siyang pambayad. May iba pang nakuwento ang aming mga

nakapanayan ukol dito ngunit kadalasan ay ukol ito sa di pagtanggap ng mga ospital sa mga pasyente na

wala o kulang ang pambayad para sa ospital.

Di naman sila nakakaranas ng pagtataboy sa simbahan, paaralan, mall, restaurant at iba pa.

Income poverty

Ang income poverty ay isa ring aspeto na tiningnan ng grupo upang maanalisa ang kahirapan sa

Abuyod, Teresa Rizal. Nakapaloob dito ang pagkakaroon ng mababang sahod, mga matatanda, mga

may kapansanan, ang mga manggagawang walang lupa at ang geograpikal na kalagayan ng lugar. Ang

mga nabanggit ay kasalukuyang nararanasan ng mga tao na nakapanayan ng grupo.

Kadalasan ang mga haligi ng tahanan o ang mga ama ang nagtatrabaho at nagbibigay ng

kabuhayan sa pamilya ayon sa aming mga nakapanayam. Nakadepende ang buong pamilya sa sweldo

ng ama. Ito ang pinagpipilitang pagkasyahin ng nanay upang matustusan ang mga pangangailangan ng

pamilya. Nalaman din ng grupo hindi sapat ang kinikita ng ama para sa kanyang pamilya. Mababa ang

sahod na binibigay sa kanila at kadalasan ay hindi ito sumasapat sa araw-araw na gastusin ng pamilya.

Si Tatay Luisito na isang construction worker ay kumikita ng Php 4500.00 kada buwan at ito ang

pinagkakasya ni Nanay Angelita sa kanilang pamilya na may 7 miyembro kung saan 4 sa kanila ay nag-

aaral pa. Si Tatay Ronald naman ay kumikita ng Php 200.00 kada araw sa pagiging laborer. Wala ding

kasiguraduhan ang kitang ito sapagkat may mga araw na walang trabaho si Tatay Ronald. Hindi sapat

para sa pamilya ang kanilang sweldo, hindi rin ito sapat para sa kanilang pagod sa pagtratrabaho.

61


Ang mga matatanda at may

kapansanan ay madalas na di na nakakakuha

ng trabaho kung kaya't karaniwang umaasa na

lang sila sa tulong ng anak, kamag-anak o sa

panlabas na tulong tulad ng mga organisasyon.

Dalawa sa sampung nakapanayam ay senior

citizen na. Si Tatay Jesus ay 69 na taong

gulang at si Nanay Violeta naman ay 62 taong

gulang. Parehas silang di na nagtatrabaho dahil

sa di na sila tinatanggap at baka di na rin

kayanin ng kanilang katawan. Si Nanay Violeta

maliban sa matanda na ay isa rin siyang bulag. Sila ay umaasa na lamang sa suporta ng kanilang mga

anak at sa tulong ng CFCA. Si Nanay Violeta ay di na umaasa na uunlad pa ang kanyang kalagayan.

Para sa kanya ay wala na siyang pag-asa upang umunlad. Sinabi din niya na hinihintay na lamang niya

ang kanyang kamatayan. Ang mga matatanda at may kapasanan ay di na nabibigyan ng oportunidad

upang kumita ng pera kung kaya't sila ay dumedepende na lang sa tulong ng iba.

62

Ang mga magsasaka sa Abuyod, Teresa, Rizal ay nagsasaka ng lupang di kanila. Karamihan sa

kanila ay di nila pagmamay-ari ang lupang sinasaka o di kaya'y sila ay manggagawa na inuupahan ng

mga may-ari ng lupa upang magsaka. Ang mga magsasaka dito ay nangangamba sa mga maaaring

mangyari kapag dumating na ang may-ari ng lupa na sinasaka nila at ang ibang magsasaka naman na

inuupahan ay kinakailangan pang magbayad o magbigay ng ani sa may-ari ng lupa. Sa parehas na

sitwasyon ay lugi ang mga magsasaka dahil walang kasiguraduhan ang kanilang buhay at kita sa

pagsasaka at ito ay nakadepende lamang sa may-ari ng lupa. Sila ang mga magsasakang halos 20-30

taon ng nagsasaka sa lupang iyon, sa lupang di nakapangalan sa kanila. Sila ay mga manggagawang

naglalaan ng oras at pagod upang paunlarin ang lupang di naman kanila.

Pagkumpirma ng nakalap na datos

Sa ikalawang bahagi naman ng pag-

aaral, nakita ng grupo na mayroong pagkakaiba

sa mga naging sagot nang ikinumpirma ng

grupo ang naunang nakalap na datos.

Sa usapin ng material deprrivation,

ayon sa mga kalahok, totoong hindi nila kayang

bumili ng mga appliances at iba pang

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ kasangkapan sa bahay. Dahil hindi regular ang trabaho ng halos lahat ng pamilya sa kanilang

komunidad, minsan ay ang kita ay para lamang sa gastos sa bahay tulad ng pagkain at pambayad sa

kuryente. Mas inilalaan nila ang kanilang kita sa pangunahing pangangailangan. Pero ayon din sa kanila,

kakayanin nilang makapag-invest ng mga ganitong bagay kung magsisikap sa pagtatrabaho.

Ang usapin naman sa low social status, hindi naman sinang-ayunan ng mga kalahok ang naging

resulta ng unang pag-aaral. Ayon sa kanila ay kahit walang pinag-aralan o di sapat ang mga napag-

aralan, hindi ito dahilan upang maging mababa ang pagtingin sa sarili. Hindi rin sila sumang-ayon na na

dahil sa edad at kapansanan ay mababa na rin ang pagtingin sa kanila. Pare-pareho pa din na

namumuhay ng tama kung kaya’t hindi ito basehan para sabihin na mababa ang kanilang katayuan

kumpara sa ibang tao.

Pagdating naman sa isolation o

pagkakahiwalay, ayon sa mga naging

bahagi ng kumpirmasyon, sumang-ayon

naman sila na medyo may kalayuan ang

mga ospital, palengke at maging police

station sa kanilang lugar. Kailangan ng pera

para pamasahe upang makarating dito.

Pero dahil rin sa hirap ng buhay ay maging

ang pamasahe ay mahirap na din na

mahanap kaya’t minsan lang sila

makapunta sa mga lugar na nasa bayan. Ang proyekto naman ng gobyerno ay minsan lang din nila

maramdaman. Kadalasan ay tuwing eleksyon lamang nila nakikita na may ginagawa ang gobyerno. Iilan

pa lamang ang kanilang nakitang ibinahagi ng mga pulitiko sa kanilang komunidad. Ito ay ang paaralan,

ang pagkakabit ng kuryente at paggawa ng daan.

Sa pagiging vulnerable sa sakit, kalamidad at baha ay ayon sa kanila ay hindi sila naaapektuhan.

Paminsan-minsan ay mayroong nagkakasakit sa komunidad pero hindi naman ito kadalasang

nangyayari. Kapag mayroong kalamidad tulad ng bagyo ay nararanasan nila ito pero hindi nakakaapekto

ang mga ito sa kanila. Hindi rin daw sila apektado ng baha dahil ang kanilang lugar ay nasa mataas na

lugar kaya’t hindi kayang bahain. Unang beses lamang nangyari sa komunidad ang nangyaring pagbaha

na sumira ng maraming bahay. Hindi daw nila ito inakala na mangyayari kaya’t ang lahat ay gulat sa

pangyayaring iyon. Pero kitang-kita sa kanila na kahit ano pa ang mangyari ay kaya nilang umahon lalo

na kung nagtutulungan ang bawat isa sa komunidad.

63


Ayon naman sa mga nakausap ng grupo, ang usapin naman sa lack of human capital ay hindi

dahilan ang kakulangan sa kaalaman o kahinaan sa pagkakaroon ng maayos na trabaho na sasapat ang

kita para sa pamilya. Ayon sa kanila katamaran lamang ang umiiral kung kaya’t hindi sila nakakakita ng

trabaho. Nasabi din nila na kailangan lamang na maging maabilidad upang makakita ng trabaho na

sasapat sa gastusin ng pamilya.

Ayon sa naging FGD, nabanggit ng mga kalahok tungkol sa usapin ng powerlessness, kaya

nilang ipagtanggol ang kanilang sarili sa legal na paraan. Hindi dahilan ang kulang sa kaalaman o kahit

sa pera. Maging ang pagtakbo sa pulitika ay kaya naman kung ito ay barangay level lamang. Ayon sa

kanila kahit kulang ang kaalaman at salat sa pera, kung ang naisin naman ay sa ikabubuti ng komunidad,

malakas ang magiging laban .

Pagdating sa social exclusion, ayon sa mga kalahok ay ito ay karamihan sa komunidad ay di

nakakaranas nito. May ilan sigurong nakaranas ng ipagtabuyan sa mga ospital, mall o restaurant pero

hindi naman karamihan sa kanila anng nakaranas nito.

Ang income poverty naman ay masasabing totoo lalo na sa usapin sa lupang sinasaka. Ang mga

magsasaka sa komunidad ay nangangambang mawala ang kanilang lupa kapag dumating ang panahon

na kunin ng mga nagmamay-ari ang kanilang lupang sinasaka. Maging ang pag-asa ng mga nakatatanda

sa komunidad at may kapansanan ay totoo. Pero, ang edad ay hindi hadlang upang maging mababa ang

pagtingin sa sarili. Kaya pa din ng mga nakatatanda

ang ilang gawin kaya’t di maituturing na wala na

silang kapasidad na gawin ang mga bagay-bagay.

Ang pagkakaroon naman ng mababang sahod ay

totoo ding nararanasan ng karamihan sa Sitio

Abuyod. Hindi regular ang kanilang trabaho dahil

halos lahat ay nasa construction nagtatrabaho na ibig

sabihin ay hindi araw-araw ay may kinikita ang mga

ito.

B. Case study ng Organic Farming ng BATROFA bilang isang community project

Ang Bayembi Abuyod Teresa Rizal Organic

Farmers’ Association (BATROFA) ay sinusuportahan

ng Christian Foundation for Children and the Aging

(CFCA). Sa layuning magkaroon ng ligtas at likas-

64

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ kayang supply ng bigas para sa mga taga-

Abuyod, Teresa, Rizal (ATR), pinakilala ng CFCA

sa BATROFA ang Magsasaka at Siyentipiko para

sa Pagpapaunlad ng Agrikultura (MASIPAG)

upang magkaroon sila ng kaalaman sa

organikong pagsasaka.

Noong 2006, sa tulong ni Kuya Tony at

Kuya Chris na mga coordinators ng MASIPAG sa

ATR, nagsimulang dumalo sa libreng seminars at

trainings ukol sa organikong pagsasaka ang

BATROFA. Ang mga seminars ay naglalaman ng mga impormasyon ukol sa mga benepisyo na maaaring

makuha mula sa organikong pagsasaka. Isa sa mga ito ay ang pagkakaroon ng masmaliit na gastos sa

pagsasaka

bawas gastos sapagkat hindi na kinakailangan bumili ng komersyal na abono at pestisidyo ng

magsasaka at ang kabutihang maidudulot nito sa ating kalusugan sapagkat hindi ito ginagamitan ng kahit

anong kemikal. Dumalo din ang BATROFA ng mga trainings kung saan sila ay tinuruan sa organic

farming mula sa pagpapataba ng lupa, pagsasagawa ng trial farm, pagtatanim ng organikong binhi,

paggawa ng mga organikong pataba at pestisidyo, at pagaalaga ng organikong palay. Dahil sa pagdalo

ng seminars at trainings ay nalaman ng BATROFA ang mga benipisyo na maaari nilang makuha mula sa

organic farming kung kaya't napagpasyahan nilang gawin ito. Pagkatapos ng ilang buwan na pagsasanay

at pag-aaral ng mga miyembro ng BATROFA sa organikong pagsasaka ay sinimulan na nila ang trial

farm noong taong 2006. Ang kanilang pagtatanim ng napiling organikong binhi sa kanilang palayan ay

nagsimula noong sumunod na taon na 2007. Ang pagsasagawa ng trial farm at isang beses kada taon sa

isang palayan ng miyembro at ngayon ay apat (4) na beses na ang naisagawang trial farm ng BATROFA.

Patuloy din ang organikong pagsasaka ng mga

kasapi ng samahan at sa ngayon ay may anim (6)

hanggang pitong (7) hektarya na ng lupa ang

kanilang natatamnan ng organikong palay.

Ipagpapatuloy ng BATROFA ang organikong

pagsasaka upang maabot ang kanilang mga

pangarap na masuportahan ang feeding program

ng CFCA, maitaguyod ang organikong pagsasaka

sa Pilipinas, at higit sa lahat ay ang makapag-ani

ng sapat na bigas para sa sambayanang Pilipino.

65


Proseso ng Organikong Pagsasaka

Ang pagsasagawa ng organic farming

ay mahahati sa tatlo na bahagi. Ang unang bahagi ay

ang pagkakaroon ng trial farm, ang pangalawa ay ang

pagtatanim ng binhi at pangangalaga sa palay at ang

pangatlo ay ang pag-ani ng bigas at paghahanda

upang mailuto o maibenta.

Ang unang bahagi ay sinisimulan sa pag-

aararo kung saan binubungkal ang lupa upang ito ay

mabasag at mapadali ang susunod na proseso na

pagsusuyod ng lupa. Ang pagsusuyod ay isa ring

proseso kung saan dinudurog ang lupa upang

masmaging pino ito bago tatamnan ng mga binhi. Ang

sunod na proseso ay ang paglilinang ng lupa kung

saan ang pinapantay na ang lupa. Ito ang huling

proseso sa paghahanda ng lupa. Ang huling proseso sa bahaging ito ay ang pagbababad ng binhi sa

tubig. Ilalagay ang mga binhi sa sako saka ito ibababad sa isang drum ng tubig sa loob ng dalawampu't

apat (24) na oras. Ang susunod na proseso ay ang maayos na paglalagay ng naibabad ng binhi sa

nilinang na lupa. Pagkatapos ng labinglimang araw (15) ay handa ng ilipat tanim ang mga binhi.

Ang pangalawang bahagi ay magsisimula sa paglilipat ng napiling binhi mula sa trial farm. Tulad

ng naunang proseso ay itatanim ito sa nalinang na lupa. Palagian itong bibisitahin at aalagaan.

Pagkatapos ng isang buwan ay maaari na itong lagyan ng organikong pataba tulad ng dumi ng kalabaw

at ng organikong pestisidyo tulad ng binurong bituka ng isda. Maaari rin na gamasan o tanggalan ng

damo ang palayan kung marami ng damo ang tumutubo dito. Patuloy lang ang proseso ng paglalagay ng

organikong pataba at pestisidyo at paggagamas hanggang magkaroon na ng bunga sa katawan ng

palay. Kapag mayroong bunga na ang katawan ng palay ay kinakailangang itigil na ang paggagamas

sapagkat maaaring maapektuhan nito ang bunga.

Magsisimula ang pangatlong bahagi pagkatapos ng tatlong (3) buwan mula ng paglipat tanim.

Ang karet ang ginagamit upang anihin ang mga palay. Pagkatapos makuha ang mga palay ay ipapagpag

ito upang bumaba o mahulong ang mga bunga. Tapos ay papahanginan ang mga bunga ng isang araw

bago ito ibibilad upang matuyo sa loob ng isa (1) hanggang (2) araw. Pagkatapos ibilad ang mga bunga

ay hahakutin na ito upang ipakiskis. Ang pagkikiskis ay isang mabilis na proseso lamang sapagkat

66


ginagamitan na ito ng makinarya. Ang isang

kaban ay natatapos sa pagkikiskis sa loob ng

isang oras. Pagkatapos mapakiskis ay pwede ng

ibenta at iluto ang bigas.

Ang tatlong bahaging ito ay paulit-ulit

lamang ginagawa sa bawat simula ng

pagtatanim. Dahil isang beses pa lamang sa

isang taon nagtatanim ng palay ay karaniwang

nagsisimula ito ng Hunyo hanggang Oktubre o

Hulyo hanggang Nobyembre. Kung bibilangin ang

mga araw ay tinatanyang isang daan at dalawampung araw ang gugugulin mula trial farm hanggang pag-

ani.

Problema sa organikong pagsasaka

Ang mga problemang hinaharap kadalasan ng mga miyembro ng BATROFA sa kanilang

organikong pagsasaka ay ang kawalan o kakulangan ng pambayad sa mga tao na tutulong sa

pagsasaka. Ang solusyon na kanilang ginawa dito ay nagtutulungan sila maghanda ng lupa upang

matamnan na ng binhi. Kasali dito ang proseso ng

pagbasag, pagsuyod at paglinang ng lupa. Kapag

natapos ng ihanda ang lupa ng isang miyembro ay

lumilipat sila ng palayan at ibang miyembro naman

ang kanilang tutulungang maghanda ng lupa.

Isa ring problema na nararasan ng mga

miyembro ng BATROFA ay ang paggawa ng mga

organikong pataba at pestisidyo. Dahil nga ay organic

ito ay kinakailangan talaga itong paggugulan ng oras

sa paggawa. Ang mga sangkap ng organikong

pestisidyo ay di naman binibili tulad ng mga dumi ng

hayop, balat ng saging, bituka ng isda at iba pa. Sa

ngayon ay pinagsisikapan na lamang nila maglaan ng

oras sa paggawa ng mga pestisidyo at pataba na

organiko.

67

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Pamamahala at mga polisiyang uniiral sa

organikong pagsasaka ng BATROFA

Ang pamamahala ng organikong

pagsasaka ay nagbabago kada taon sapagkat

ang namamahala dito ay ang taong nagsasaka

sa lupa na pinagganapan ng trial farm. Siya ang

magdidikta kung kalian sisimulan ang

paghahanda sa lupa bago magtanim, kailan

magtatanim at maglalagay ng organikong

pataba, ang pag-gagamas at iba pang proseso

sa pagtanim. Ang trial farm ay nagaganap at inililipat kada taon sa mga miyembro ng BATROFA.

Ang organikong pagsasaka ng bawat

miyembro ay walang polisiya ngunit ang

pagsasagawa ng trial farm ay may mga alituntunin

o tila gabay na dapat sundin tulad ng saktong

sukat, bilang ng variety na itatanim, layo at lapad

ng pagtatanim. Ang mga sukat na ito ay mula sa

MASIPAG na nagturo sa kanila ng organikong

pagsasaka.

Ayon sa Saligang Batas ng BATROFA

ang bawat miyembro ay obligadong dumalo at

tumulong sa trial farm ng samahan. Hinihikayat rin silang dumalo sa mga pagtulong o bayanihan na

ginagawa ng BATROFA upang matulungan ang kanilang kasapi na makapagtanim sa oras at

mabawasan ang gastos sa upa ng mga

manggagawa sa sakahan.

Mga nakamit at pagbabago sa buhay ng

BATROFA dahil sa organikong pagsasaka

Sa loob ng apat (4) na taon nilang

nagoorganikong pagsasaka ay madami ng

nakamit at kahit papaano ay nabago ang buhay

ng BATROFA at pati na rin ang mga miyembro

nito. Dahil sa patuloy na pagbibigay ng mga

68

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ seminars sa kanila ng MASIPAG ay patuloy rin

ang pagdagdag ng kanilang kaalaman ukol sa

organikong pagsasaka. Mula sa kanilang unang

natutunan na mga benepisyo at proseso ng

organikong pagsasaka ay nagkaroon na rin sila

ng kaalaman sa pagpapalahi ng mga binhi,

paggawa ng iba't ibang organikong pataba at

pestisidyo, sa pagaalaga ng organic o native na

manok at baboy, paggawa ng halamang gamot at

ang pagtatanim ng iba't ibang organikong gulay.

Maliban sa mga kaalaman na ito ay lumiit din ang

gastos ng mga miyembro sa pagsasaka sapagkat di na sila bumibili ng pataba at pestisidyo. Dumami rin

ang mga variety ng palay na kanilang tinatanim, kung dati ay dalawang (2) variety lang ngayon ay apat

(4) na ang variety o higit pa ang kanilang tinatanim. Nakabuti din sa kanilang kalusugan ang pagkain ng

organic dahil ayon sa kanila ay masnaging maliksi at magaan ang kanilang pangangatawan. Ang organic

farming din ay nakapagbigay sa kanila ng pagkakataon na makapunta sa iba't ibang lugar tulad ng

Camarines Sur, Nueva Ecija, Bicol at iba pa.

Di lang sa kanilang mga sarili nagkapagdulot ng pagbabago ang organic farming kundi pati na rin

sa kanilang mga pamilya. Dahil sa organikong pagsasaka ay masmarami ng naiimbak para sa konsumo

ng kanilang pamilya. Kahit na maskaunti ang kanilang ani ngayon kaysa noong di pa sila organiko ay

masmalaki naman ang kanilang natitipid sapagkat malaki ang gastos nila noon sa mga pataba at

pestisidyo. Masmasustansya na rin ang kinakain ng pamilya ng mga miyembro ng BATROFA sapagkat

walang kemikal ang mga gulay at bigas na kanilang naaani.

Nagbago din ang kalagayan ng BATROFA simula ng sila ay nagorganic farming sapagkat

masnakilala sila sa ibang mga samahan ng magsasaka, gobyerno at organisasyon na tumutulong sa mga

samahan. Ang bunga ng pagiging kilala ay nagkaroon ang samahan ng tulong mula sa labas tulad ng

kalabaw, kagamitan at patubig mula sa ibang organisasyon. Dahil sa maraming lugar na nakilang

napuntahan, mga pagaaral na kanilang nagawa at sa mga taong kanilang nakasalamuha ay tumaas ang

kanilang tingin sa kanilang samahan at sa mga kasapi nito. Isa ring pagbabago ng samahan ay naging

masmasaya ang kanilang pagsasama kaysa noon sapagkat ngayon ay wala na silang pinoproblema na

pera pambili ng pataba at pestisidyo. Ang BATROFA din ay naging buo dahil sa parehas ang kanilang

gawain sa sakahan ngayon at iba ito kaysa sa ibang magsasaka na di nagoorganiko. Higit sa lahat ang

BATROFA o Bayembi Abuyod, Teresa, Rizal Organic Farmer's Association ay di nakagapos sa Teresa o

sa Rizal lamang sapagkat ngayon ay nakakapagturo na rin sila sa ibang samahan ng magsasaka sa

Rizal at pati na rin sa labas ng Rizal ng organikong pagsasaka.

69


Pag-uugnay ng organikong pagsasaka sa pag-

aaral sa kahirapan

Material Deprivation

Isa sa mga tinitignan na konsepto ng

kahirapan ay ang kakulangan sa materyal na

kagamitan ng mga tao sa komunidad.

Kadalasang inihahambing ng mga tao ang

kahirapan sa kawalan ng appliances, luho at

pera.

Ayon sa mga miyembro ng BATROFA ay natulungan sila ng organic farming upang makabili ng

mga kagamitan sa bahay at magkaroon ng mga kagamitan sa pagsasaka at ng mga alagang hayop tulad

ng kalabaw. Ang di pagbili ng mga kemikal na pataba at pestisidyo ay ang naging dahilan upang makabili

ng mga kagamitan sa sarili, sa bahay at sa pagsasaka ang mga miyembro sapagkat nabawasan ang

kanilang dating gastos pagsasaka dahil sa mga kemikal na ito. Dahil din sa organic farming ay patuloy

silang sinusuportahan ng CFCA at MASIPAG kung saan nakakakuha sila ng tulong upang makabili ng

kagamitan sa pagsasaka.

Low Social Status

Isa din sa naging basehan upang makita ang kahirapan ay ang pagtingin ng mga tao sa kanilang

estado. Kadalasan na ang mahihirap ay iniisip na wala silang kakayanan upang maipagtanggol ang sarili

dahil mababa ang kanilang estado sa lipunan.

Ang organic farming ay nakatulong sa

mga miyembro ng BATROFA na magkaroon ng

masmataas na pagtingin sa kanilang sarili at na

makita ang kahalagahan ng mga magsasaka sa

ating lipunan. Ang realisasyon na ito ay dahil sa

mga pagpupulong at seminar na nadaluhan ng

mga miyembro ng BATROFA. Dahil din sa

CFCA at MASIPAG ay masnagkaroon sila ng

lakas ng loob na maipagtanggol ang sarili sa

batas kung sakaling bawiin sa kanila ang

kanilang mga lupang sinasaka. Umaasa silang

tutulungan at di sila pababayaan ng kanilang mga sponsor organizations.

70


Pagkakahiwalay

Ang pagkakahiwalay ay maaaring maramdaman sa pagiging malayo sa mga lugar na madalas ay

kailangang puntahan tulad ng palengke, munisipyo, eskuwelahan, pagamutan at iba pa. Malimit kasi ay

sa mga sentro o kapitolyo ng bayan matatagpuan ang mga ito. Kaya naman marami sa mga komunidad

na nasa labas ng sentro ang hindi madaling nakakatanggap ng mga serbisyong pampubliko.

Ang mga miyembro ng samahan na BATROFA ay di naiiba sa mga tao sa kanilang komunidad

sapagkat tulad nila ay nararanasan din nila ang kahirapan sa pagpunta at akses sa mga lugar tulad ng

palengke, munisiyo, ospital at iba pa. Ngunit kahit na malayo sa sentro ang kanilang lugar ay nakakaabot

naman sa kanila ang mga programa ng gobyerno. Dahil sa malayo sa kanila ang mga pagamutan ay

gumagawa na lang sila ng halamang gamot na kanilang natutunan mula sa mga seminars ng MASIPAG

at CFCA.

Ang pisikal na lokasyon lamang ang maituturing dahilan kung bakit masasabing nakahiwalay ang

BATROFA o Abuyod sa ibang parte ng Rizal ngunit kung titingnan ang ibang aspeto tulad ng

pakikipagugnayan sa mga tao sa labas ng komunidad ay masasabing di sila hiwalat dito sapagkat

madami ng napuntahan at nakilala ang samahan dahil sa organikong pagsasaka at kasalukuyan silang

may tinuturuang samahan ng magsasaka sa Balatik na nagsisimula na rin magorganikong pagsasaka.

Kahinaan

Isa sa mga sukatan ng kahirapan ng isang tao ay ang kakayahan nitong makaiwas at

makabangon sa pagkakasakit at sa mga kalamidad. Ang organic farming ay nakatulong sa mga

miyembro ng BATROFA pati na rin sa kanilang mga pamilya na magkaroon ng masmalakas na

pangangatawan sapagkat ang kanilang mga kinakain ay walang kemikal. Ayon sa kanila ay masgumaan

ang kanilang pakiramdam at di sila gaanong nagkakasakit. Dahil din sa kanilang kaalaman sa halamang

gamot ay nakakagawa na sila kahit papaano ng

lunas at naagapan nila ang paglala ng sakit

maging ito man ay sa kanilang sarili o sa kanyang

pamilya.

Lack of Human Capital

Kadalasan ang pagiging mahirap ay

iniuuganay din sa kawalan ng kaalaman,

problema sa kalusugan na kung saan

naaapektuhan ang kanilang gawain at walang

kapasidad na makapagatrabaho.

71


Nakabuti ang organic farming sa mga miyembro ng BATROFA sapagkat dahil dito ay naging

masustansya na ang kanilang pagkain kung kaya't masnaging malakas at masigla ang kanilang

pangangatawan. Dahil din sa masmaliit o halos wala ng gastos sa organikong pagsasaka ay

nakakapagimbak na sila ng masmaraming pagkain para sa kanilang pamilya.

Ang patuloy na pagoorganic farming ay nakapagbigay sa mga miyembro ng BATROFA ng

kaalaman sa mga organikong pamamaraan sa pagsasaka at pagaalaga ng mga hayop, pagpapalahi ng

binhi, pagtatanim ng iba't ibang gulay, paggawa ng halamang gamot at marami pang iba.

Powerlessness

Ang kahirapan ay iniuuganay din sa hindi

ganap na nabibigyan ng pagkakataong mabisang

makilahaok sa lipunan o sa mga proyekto at serbisyo

ng gobyerno.

Ang mga miyembro ng BATROFA ay

nagkaroon ng kakayahan maipagtanggol ng sarili sa

batas dahil sa mga kaugnayan nito sa CFCA at sa

MASIPAG na sumusuporta sa kanilang samahan.

Dahil rin sa napaliit na gastos ng mga miyembro sa

pagsasaka ay masnakakaipon sila para sa

edukasyon ng kanilang anak. Kaugnay na rin nito ay

tinutulungan sila ng CFCA upang mapagaaral ang

kanilang mga anak sa pamamagitan ng sponsorships

ng ibang tao mula sa iba't ibang bansa.

Social Exclusion

Ang kahirapan ay uri ng pamumuhay na minsa'y nakakapagdulot ng ekslusyon o paghihiwalay ng

mga tao sa ibang tao sa komunidad. Malaki ang naitulong ng organic farming sa mga miyembro ng

BATROFA sa aspetong ito sapagkat dahil sa patuloy nila na pagaaral, pagpupunta sa mga seminars at

pagpupulong at palagiang pagkakaroon ng bisita sa komunidad ay lukas na ang kanilang kumpyansa sa

sarili at di na sila nahihiyang makihalubilo at makisama sa mga tao sa komunidad at pati na rin sa mga

tao sa labas ng kanilang komunidad.

72


Income Poverty

Nakapaloob dito ang pagkakaroon ng

mababang sahod, mga matatanda, mga may

kapansanan, ang mga manggagawang walang

lupa at ang geograpikal na kalagayan ng lugar.

Halos lahat ng miyembro ng BATROFA

ay di pagmamayari ang lupang kanilang sinasaka

ngunit di naman ito gaanong nagiging problema

sa ngayon sapagkat di sila sinisinigil ng mayari ng

lupa at di sila pinaaalis dito. Nakatulong naman sa mga miyembro ang organic farming dahil bawas ang

kanilang gastos sa pagsasaka at maaari rin na sa masmataas na presyo nila ibenta ang kanilang mga

organikong bigas at gulay sa merkado.

Konklusyon

Ang mga magsasaka ang naghihirap upang magkaroon tayo ng bigas na mailuluto upang

makain sa araw-araw. Ang bigas ay ang pangunahing pagkain sa Pilipinas kung kaya't di nakakapagtaka

na malaki ang pangangailangan natin dito. Dahil sa pangangailangan ito ay ipinakilala ng IRRI ang mga

high yielding varieties na nakakapagbigay ng masmaraming bunga kasya sa ibang lahi ng palay. Ngunit

di nagtagal ay naramdaman na ng mga magsasaka ang mga negatibong epekto ng paggamit nito.

Lumaki ang nga ang kanilang ani ngunit lumaki rin ang kanilang gastos sa pagsasaka sapagkat

nangangailangan ang mga lahing ito ng mga kemikal na pataba at pestisidyo upang mamunga. May

kamahalan rin ang mga kemikal na ito kung kaya't kadalasan ay nababaon sa utang ang mga magsasaka

upang makabili lamang nito. Maaari nga na mataas ang kanilang ani ngunit kung tutuusin ay mababa

parin ang kanilang kita sapagkat malaking halaga rin ang kanilang ginamit upang makabili ng mga

kemikal. Isa ring negatibong epekto na di

agarang naramdaman ay ang negatibong

epekto ng mga kemikal sa katawan ng tao.

Humihina ang resistensya ng taong

kumokonsumo nito at madalas magkasakit ang

mga taong nakatira sa paligid ng sakahan dahil

sa mga kemikal na ginagamit sa pagsasaka.

Dahil sa mga kadahilanang ito ay maraming

grupo na ang nanghihikayat na ibalik sa

tradisyunal o organikong pagsasaka ang

pamamaraan ng pagtatanim kung saan ang

73

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ binhi ng palay ay di nakadepende at nangangailangan ng kahit anong kemikal. Isa na ang organisasyon

ng MASIPAG sa mga nanghihimok at tumutulong sa mga magsasaka na bumalik sa dating pamamaraan

ng pagsasaka. Ang organikong pagsasaka ay makakatulong parehas sa magsasaka at sa kokonsumo

nito sapagkat di kailangan bumili ng mga magsasaka ng mga kemikal at di naglalaman ng kemikal ang

mga bigas na kakainin ng mga tao.

Sa ngayon isa sa mga tinutulungan ng MASIPAG sa pagoorganikong pagsasaka ay ang

BATROFA kung saan sila ay sinimulang bigyan ng seminars noong 2006 at nakapagsimula ng mag

organic farming noong taong 2007. Ang BATROFA ay sinusuportahan rin ng CFCA sa kanilang

pagoorganikong pagsasaka kung saan sila ay binigyan ng kalabaw, kagamitan sa pagsasaka at patubig.

Patuloy hanggang ngayon ang organikong pagsasaka ng BATROFA. Mayroon na silang 6 hanggang 7

hektaryang lupa na may tanim na organikong palay at nakagawa na rin sila ng 4 na beses na trial farm.

Ang pagsasagawa ng organic farming ay mahahati sa tatlo na bahagi. Ang unang bahagi ay ang

pagkakaroon ng trial farm kung saan inilalagay ang 50 uri ng palay sa isang palayan at titingnan kung

anong uri ang pinaka angkop para sa kanilang lupa. Kapag tumubo na ang mga palay na itinanim ay pipili

ka ng 1 hanggang 3 uri ng palay na gusto mong itanip sa iyong lupa at dito nagsisimula ang pangalawang

bahagi kung saan nagaganap ang pagtatanim ng

binhi at pangangalaga sa palay. Ang pangatlong

bahagi naman ay ang pag-ani at mga paghahanda

na ginagawa sa palay upang maging bigas. Ang

tatlong bahaging ito ay paulit-ulit lamang na

ginagawa ng BATROFA.

Hindi maiwasan na magkaroon ng problema

ang mga magsasaka sa kanilang pagtatanim ng

organiko at ang ilan dito ay ang kakulangan ng pera

upang ipangbayad sa mga tao na kanilang katulong

sa pagtatanim at ang oras na ginugugol nila sa

paggawa ng organikong pataba at pestisidyo. Ang

mga problemang ito ay kanila naman

nasosolusyunan sa pamamagitan ng pagtutulong-

tulungan sa pagtatanim sa palayan ng bawat isa ng

walang bayad o bayanihan.

Ang BATROFA ay isang samahan na mayroong mga namumuno ngunit pagdating sa organikong

pagsasaka ay hindi ang mga pinuno ang namamahal nito kundi ang taong mayari ng palayan na

74

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ginanapan ng trial farm. Ang mga batas naman ng samahan sa organikong pagsasaka ay ang bawat

miyembro ng BATROFA ay dapat dumalo sa trial farm at hinihikayat sila na tumulong sa pagtatanim sa

palayan ng bawat miyembro kabilang ang kanilang palayan.

Maraming nang nakamit ang BATROFA at ang kanilang mga miyembro mula ng sila ay

nagsimulang mag organic farming 4 na taon na ang nakakaraan. Masasabi nila na tila nabago na ang

kanilang buhay pati na rin ang kanilang paningin sa kanilang samahan, kasamahan at sa kanilang sarili.

Dahil patuloy ang kanilang pagdalo sa mga seminars ng MASIPAG ay patuloy din ang paglago ng

kanilang kaalaman. Pati ang bilang ng uri ng palay na kanilang itinatanim ay nadagdagan rin mula ng sila

ay nagorganikong pagsasaka. Ayon din sa kanila ay nakabuti sa kanilang kalusugan ang organic farming

sapagkat walang kemikal ang kanilang kinakain at nakakaiwas din sila sa paglanghap ng mga kemikal.

Dahil nga halos walang gastos ang organikong pagsasaka ay masmarami na ang bigas na kanilang

naiimbak para sa konsumo ng kanilang pamilya at masnakakaipon din sila ng pera. Ang organic farming

din ay naging daan ng BATROFA upang maging maskilala ng iba't ibang organisasyon at ng gobyerno

kung kaya't masmadali silang nakakahingi ng tulong dito. Tumaas rin ang kanilang pagtingin sa kanilang

mga sarili sapagkat madalas na silang nakikisalamuha sa iba't ibang tao may katungkulan man o wala.

Kung susumahin ay masasabi na malaki talaga ang naitulong ng organikong pagsasaka sa BATROFA.

Ang organikong pagsasaka ay naiugnay din namin sa naging resulta ng aming pag-aaral sa

kahirapan kung saan lumabas ang kanilang kalagayan pinansyal, emosyonal atbp. sa kahirapan. Ayon sa

aming mga nakalap na datos ay nakatulong ang organikong pagsasaka sa mga miyembro ng BATROFA

upang sila ay makaipon ng pera na kanilang ibinili ng mga kagamitan sa bahay, sa sarili at sa pagsasaka.

Dahil din sa mga seminar na kanilang nadaluhan ay nalaman nila ang kahalagahan ng isang magsasaka

kung kaya't naging masmataas ang kanilang

pagtingin sa kanilang sarili. Ang CFCA at

MASIPAG rin ay mga organisasyong patuloy na

sumusuporta sa BATROFA sa kanilang mga

pangangailangan kung mayroon man.

Masasabi rin na mas nakakaiwas sila sa

pagkakaroon ng sakit sapagkat wala ng kemikal

ang kanilang mga kinakain at ayon din sa

kanila ay gumaan ang kanilang pangangatawan

simula ng sila ay regular ng kumakain ng

organiko. Kung malawakang titingnan ang

organikong pagsasaka at iuugnay ito sa

75

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ kahirapan ng mga miyembro ng BATROFA ay masasabi na kahit papaano ay naging malaki ang

naitulong nito upang tugunan ang kahirapan ng mga miyembro ng BATROFA kung kaya't masasabi nila

na masnaging mabuti ang kanilang estado sa buhay simula ng sila ay nagorganikong pagsasaka.

Ang proyektong organikong pagsasaka ng BATROFA ay nakadulot ng malaking epekto sa

kanilang mga buhay. Ngayon ay masasabi nila na napabuti ang kanilang kalagayan ng dahil dito. Ayon

sa kanila ay pagpapatuloy nila ang pagtatanim ng organiko hanggang makamit ang kanilang mga

pangarap na masuportahan ang feeding program ng CFCA, maitaguyod ang organikong pagsasaka sa

Pilipinas, at higit sa lahat ay ang makapag-ani ng sapat na bigas para sa sambayanang Pilipino.

C. Pagsasagawa ng Organization Diagnosis kasama ng mga magsasaka

Ang organization diagnosis (OD) ay isang bahagi ng kabuuang framework ng Organization

Development.

Ito ay isang prosesong dinadaanan ng isang samahan na nakaangkla sa mga karanasan at

kakayahan ng mga miyembro nito upang magkaroon ng sama-sama at masmalalim na pag-unawa sa

sistemang nagpatakbo at nagpapatakbo sa samahan.

Ito rin ay isang pagsusuri sa kalakasan at kahinaan ng samahan, pati na rin ang mga oportunidad

at balakid na kanilang kinakaharap, at mula rito ay kolektibong magpaplano upang tugunan ang mga

problema, mapagbuti ang mga sistema ng samahan, at makamtan ang kanilang nagkakaisang pangarap.

76


Ang pag-aaral ng samahan na ito ay

isinasagawa mismo ng samahang kasangkot.

Para sa OD design na ginawa ng Team

Teresa, pakitingnan sa Apendiks.

Layunin ng Organization diagnosis:

Isahang pagtanaw sa:

• Layunin ng samahan

• Sistema ng pagpapatakbo at

pamamahala ng samahan

• Kalakasan at kahinaan ng

samahan

• Mga pangarap ng samahan

Ang Organization diagnosis ay may apat na

mahalagang bahagi:

1. Pagbalik-tanaw sa samahan

Ito ay isinagawa upang magkaroon ng

iisang pagkakilala sa samahan at maisalaysay

ang kasaysayan nila. Ipinakita ng mga

magsasaka kung paano at bakit nabuo ang BATROFA, ang naging bahagi ng kababaihan sa

pagkakabuo nito, at ang kanilang mga dating

paraan ng pagpaparami, pagpapakalat ng

impormasyon, pagpapanatiling aktibo ng mga

kasapi, pagpupulong at pagpaplano, at

pangangalap at pangangasiwa ng pera.

Tinukoy din ang mga nakaraang suliranin na

kinaharap ng samahan.

2. Pagtingin sa kasalukuyang kalagayan

ng samahan

77


Ito ay isinagawa upang sama-sama

nilang masuri ang kasalukuyang kalagayan ng

BATROFA, matukoy nila ang mga naging

pagbabago sa kanilang samahan, matuklasan

ang kanilang mga kalakasan, kahinaa,

oportunidad, at balakid, at maanalisa ang

istruktura ng kanilang samahan.

3. Pagsipat sa isang matatag na samahan

Isinagawa ito upang maunawaan ng

bawat miyembro ng samahan ang mga elementong nagpapatatag sa isang samahan at inilapat nila ito sa

BATROFA.

4. Pagtanaw sa hinaharap para sa samahan

Dito inilatag ang mga pangarap ng bawat miyembro at bumuo sila iisang pangarap para sa

samahan.

Mga nakalap na datos:

Noon

Hindi na bago sa mga magsasaka ang pag-oorganisa.

Nabuo ang samahan bunsod sa hirap ng pagsasaka. Ang mga maliliit na magsasaka ng Abuyod

ay walang pangbayad ng mga tao upang tulungan silang magsaka at wala rin silang pondo upang bumili

ng mga gamit sa pagsasaka. Naisip nilang

magtulungan na nagsimula lamang sa limang

magsasaka. Nagtutulungan ang lima sa pag-

aararo, pagsusuyod, pagpipilapil, at paglilinang ng

kanilang mga sakahan. Sa paulit-ulit na

pagsasagawa nito, tinawag nila itong ”bayanihan.”

Sa paglipas ng panahon, ang limang

nagbabayanihan ay naging labingtatlo, kaya

noong 2004 nagdesisyon silang bumuo ng isang

pormal na samahan na tinawag nilang Samahang

Magsasaka ng Bayembi (SMB).

78


Kaya naman sa pagpasok ng MASIPAG sa ATR noong 2006, hindi na kinailangan pang iorganisa

ang mga magsasaka. Binago na lamang ng SMB ang pangalan ng samahan noong nagsimula silang

magsagawa ng organikong pagsasaka.

Ang mga asawa ng magsasaka ay may malaking naiambag sa pagbuo at pagpapanatiling aktibo

ng mga miyembro ng samahan. Tuwing may mga pagpupulong ang samahan, maaga silang gumigising

upang maghanda ng merienda at tanghalian. Sila rin ay dumadalo sa mga pagpupulong, nakikialam,

nagmumungkahi, nagbibigay ng suhestiyon, at nagpaplano. Sa kabila nang patakaran ng BATROFA na

sila ay hindi maaaring maging miyembro ng samahan, sila ay nananatiling aktibo at nakikibahagi sa mga

gawain ng kalalakihan.

Nagpaparami ang samahan sa pamamagitan ng pag-iimbita ng mga magsasaka na sumapi sa

kanila. Hinihikayat nila ang ibang magsasaka na sumapi sa kanila sa pamamagitan ng pagiging

magagandang mga halimbawa ng mga magsasakang may nakukuhang magagandang benepisyo sa

organikong pagsasaka at may magandang naidudulot sa kapaligiran at ganun na rin sa komunidad.

Regular na nagpupulong ang BATROFA

kada huling linggo ng buwan. Ang pagpapaalala sa

mga kasapi na may nalalapit na pagpupulong o

may biglaang pagpupulong ay ginagawa ng mga

PRO o Tagapamalita ng samahan sa pamamagitan

ng pagbahay-bahay.

Mayroong buwanang butaw na Php 20.00

ang mga kasapi para sa pondo ng samahan. Ito ay

kinakalap at tinatago ng kanilang Tresurero o Ingat-

yaman. Kadalasan ay nakukuha nila ang kanilang

mga rekursong pinansyal sa CFCA.

Sinasabing sa pagdedesisyon ay

nagbobotohan ang samahan, ngunit sa mga

masmadalas na panahong hindi na sila

makakapagbotohan ay ang mga opisyal na ang

nagbibigay ng desisyon.

79


Maganda ang pakikitungo ng bawat

miyembro at maluwag nilang nasasabi ang mga

saloobin sa isa’t isa.

Binalak ng BATROFA na mag-alaga at

magparami ng native na manok. Nakapagpagawa

na sila ng kulungan ngunit sa kakulangan ng

pondo ay hindi sila nakabili ng mga manok.

Ngayon

Ngayon ang BATROFA ay may

dalawampu’t dalawa kasapi at kung ikukumpara dati, masmarami na silang aktibong miyembro.

Sinasabi rin ng mga magsasaka na ang mga seminars at trainings na dinadaluhan nila sa iba’t

ibang lugar sa Pilipinas ay nagbigay sa kanila ng lakas ng loob. Hindi na sila mahiyain ngayon.

Masmataas na ang tingin nila sa kanilang mga sarili at sa mga magsasaka ng bansa.

Naging matagumpay ang samahan sa pagbibigay ng mga sakahan sa mga miyembrong walang

lupang sasakahan. Nagkaroon na rin sila ng mga kagamitan sa pagsasaka na ibinigay ng CFCA at ng

Asian Social Institute.

Ayon sa BATROFA, isa sa kanilang kalakasan ay ang pagkakaroon ng bayanihan. Bukas-loob

silang nagtutulungan ng walang hinihinging kapalit. Walang patakarang umiiral sa pagbabayanihan ng

mga magsasaka. Kung hindi gustong pumunta ng isang kasapi, hinahayaan lang nila at iniisip nilang

80


maaaring may masmahalagang ginagampanan

ang kasamahan nilang iyon. Ang pagkakaroon ng

bayanihan ay isang patunay na may malasakit sa

isa’t isa ang mga magsasaka ng Abuyod. Isa itong

patunay na hindi basta-basta mabubuwag ang

samahan.

Isa rin sa kalakasan ng BATROFA ay ang

pagkakaroon ng magagaling na opisyal. Mataas

ang pagtingin at nirerespeto nila ang kanilang

pamunuan, lalong lalo na kay Tatay Danny na

siyang Pangulo ng samahan simula pa noong nabuo ang SMB. Isang elemento sa pagkakaroon ng

malakas na samahan ang pagkakaroon ng matinding pagtiwala sa mga opisyal nila.

Ayon sa kanila, isa naman sa kanilang kahinaan ay ang hindi madalas na pagdalo ng mga ilang

miyembro sa kanilang mga pagpupulong. Marahil isa ito sa dahilan kung bakit itinuturing nilang ang

Pangulo ang siyang may huling sabi sa pagdedesisyon ng samahan. Dahil sa minsan ay kaunti lang ang

dumadalo, ang Pangulo na ang nagdedesisyon kaysa antayin pa nila ang araw na makukumpleto sila

tapos doon lamang magdedesisyon.

Ang hindi pagkakaroon ng sariling pondo ang isa rin sa kahinaan nila. Hindi na raw nasusunod

ang pagbabayad ng buwanang butaw at may mga pagkakataon pa raw na nauutang ang pondo ng

samahan ng ilang mga kasapi.

81

Dahil sa ilang malakabuteng mga miyembro at mga kasaping hindi nagbabayad ng butaw,

nadiskubre nilang isa sa mga dahilan nito ay ang hindi nila pagkakaroon ng mga polisiya. Tinitingnan nila

ito bilang isang kahinaan.

Nakikita ng samahan na isang

oportunidad para sa kanila ang pagkakaroon ng

maraming natatanggap na suporta mula sa

labas ng komunidad. Unang una na ang CFCA

na ang pangunahing nagbibigay ng suportang

pinansyal sa BATROFA. Meron ding MASIPAG

na nagbibigay ng suportang teknikal, Team

Teresa ng CSWCD na nagbibigay ng suporta

sa pagpapalakas ng samahan, at nabanggit din

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ nila na Local Government Unit ay pinakikinggan ang mga hinaing ng mga magsasaka sa Teresa.

Isa sa mga panganib o threat na nakikita ng samahan ay ang hindi pagiging sigurado sa lupang

kanilang sinasaka. Walang magsasaka sa BATROFA na makapagsasabing sa kanila ang lupang

kanilang sinasaka. Karamihan sa kanila hindi pa nakikita ang nakarehistrong may-ari sa mahigit na

dalampung taong pagsasaka sa lupa. Ang kinatatakot nila ay maaaring biglang dumating ang sinasabing

may-ari, bawiin sa kanila ang lupa, at hindi nila alam kung ano ang mga hakbang na dapat gawin upang

mapagtanggol nila ang lupa at kanilang sarili.

Mulat ang mga tao sa ATR. Alam nilang dependent na sila sa CFCA at alam nilang hindi ito

makapagdudulot ng maganda lalung-lalo na kapag umalis na ang CFCA sa kanilang lugar. Marahil ay

naging dependent sila dahil din sa approach ng CFCA na buwan-buwan nag-aabot ng dole-outs sa mga

sponsored families nila.

Tradisyunal ang paraan ng kanilang pagbabalangkas ng samahan – nasa itaas ang opisyal at

nasa ibaba ang mga miyembro.

Ang isang matatag na samahan ay…

Ayon sa mga kasapi, ang isang matatag na samahan ay may matatag na pundasyon. Matibay

dapat ang pagkakatayo ng mga kasapi ng samahan upang hindi ito basta-basta na lamang babagsak.

Isang elemento rin ng pagiging matibay ng samahan ay ang dami ng mga kasapi nito. Naniniwala sila na

dapat marami ang mga miyembro upang maging matatag ang pundasyon ng BATROFA.

Nabanggit din nila na dapat ay unahin munang isipin ng samahan ang pagpapatatag kaysa sa

pagpapataas nito.

82


Alam din ng mga kasapi na

mahalagang may nagbibingkis sa mga

miyembro ng samahan, at yun nga raw ang

mga opisyal nito. Ayon sa kanila, dapat ay

pinananatili ng pamunuan na sama-sama at

nagkakaisa ang miyembro.

Sa usapin ng pagbuo ng samahan,

kolektibo raw ang pagkilos para masiguradong

lahat ng paraan upang maging matibay ito ay

naimungkahi.

Mahalaga rin para sa mga magsasaka ang hindi pagiging mayabang ng mga opisyal sa

kadahilanang masmadali raw bumagsak ang mga samahang ganito.

Hinaharap

Tangan ang pagsusuri sa nakaraan at kasalukuyan na kalagayan ng BATROFA, sama-sama

silang bumuo ng kanilang mga pangarap. Tatlo ang pangarap na nabuo nila:

Sa mga pangarap na ito inangkla ng BATROFA at Team Teresa ang kanilang mga sumunod na

aktibidad sa komunidad.

May mga ibang isyu rin ng samahan na lumabas sa OD – ang pagtingin nila na dapat mga

kalalakihan lamang ang maging kasapi at ang hindi pagsasagawa ng kolektibong pamamahala ng

samahan. Ninais din ng Team Teresa na talakayin ang mga isyung ito.

83


D. Pagpaplano ng samahan ng BATROFA

(Planning Workshop) Layunin ng Planning Workshop na matuto

ang mga tao sa komunidad na magplano ng mga

susunod na gawain. Layunin nito na maging

malinaw sa mga tao sa komunidad ang

kahalagahan ng pagpaplano ng sama-sama.

Sa unang sesyon nagpahayag ang bawat

kasapi ng kanilang mga inaasahan sa maghapong

gawain. Inasahan ng bawat isa na maging malinaw ang mga mapag-aralan, magkaroon ng katuparan

ang mga pangarap para sa hinaharap, karagdagang kaalaman para sa pagpapatatag ng samahan,

magkasundo-sundo ang lahat, maipagpatuloy

ang mga napagkasunduan, magkaroon ng

pagbabago at pag-unlad ang

samahan,maraming magawa sa mga

napagkasunduan, makabuo ng isang planong

matatatag para sa samahan, maunawaan ang

kahalagahan ng pagpaplano at maunawaan ng

lahat ang pagpaplano.

Sa ikalawang sesyon, nagbigay ng

oryentasyon ang MASIPAG tungkol sa kanilang

kasaysayan at magbalik tanaw sa pagsali ng BATROFA sa MASIPAG. Inilatag din ang layunin ng

MASIPAG na isulong ang likas kayang pagsasaka (Sustainable Agriculture) sa pamamagitan ng

pagpapataas ng kontrol sa binhi at pagsasaka sa

organikong pamamaraan. Nagbalik tanaw din sa

kung paano nabuo ang MASIPAG at inilatag ang

pilosopiya ng MASIPAG na “makataong uri ng

pamumuhay para sa maliliit na taong

magsasaka”, kasabay ang paglalatag ng bisyon

at misyon na ibalik ang kontrol sa binhi sa

pamamagitan ng istratehiyang pangekonomiya.

Sa ikatlong sesyon naglayong maipakita

ang kahalagahan ng sama-samang pagkilos ng

84


isang samahan at maalala ang pagkakabuo

ng samahan. Inilatag ang mga pagbabago sa

samahan sa pagbabaliktanaw sa noon

ngayon at bukas ng samahan, noon ay

regular ang pagpupulong, nagtutulungan ang

samahan, mayroong mahigit sa sampu ang

miyembro, at nagpupulong upang magbahay-

bahay sa pagiimbita. Sa ngayon, regular pa

rin ang mga pagpupulong ng samahan,

nanatili ang pagtutulungan, humigit na sa

dalawampu ang miyembro at hanggang

ngayon ay pinagpapatuloy ang paghikayat sa mga pagpupulong. Sa bukas ng samahan (Fig. 1.1),

inaasahang lalao pang mapalakas ang samahan, makabuo ng mga komite, mag-organisa ng kabataan,

magkaroon ng sariling bodega at gilingan, magkaroon ng sakahan ang bawat miyembro at patuloy na

palaganapin ang organikong pamamaraan ng pagsasaka.

BUKAS

I-organisa ang mga kababaihan

Magkaroon ng sariling taniman ang bawat miyembro

Magkaroon ng sariling bodega at gilingan

Bumuo ng mga Komite

Malakas na samahan

Palaganapin ang organikong pagsasaka

Nag balik tanaw din sa mga dahilan ng pagkakabuo ng samahan ng BATROFA: Noo’y walang

“bonding” o pagsasama-sama ang mga magsasaka, nagkakanya-kanya lang sa gawain sa pagsasaka,

dahil dito, naisip na magandang magsama-sama ang magsasaka lalo na ang magkakatabing sakahan,

isa sa dahilan ng pagkakabuo ng samahan ay upang maipahayag at makuha ang tulong ng goyerno.

Nabuo din ang samahan dahil sa CFCA at MASIPAG.

85


Bago matapos ang ika’tlong sesyon

iniugnay ang kahalagahan ng malakas na

samahan sa paggawa ng straw tower noong

nakalipas na Organization diagnosis. Mula dito,

nagkaroon ng realisasyon patungkol sa

pagkakaroon ng matibay na pundasyon, sama-

samang paggawa, pagkakaroon ng pagkakaisa,

pagkakaroon ng maraming

miyembro,pagkakaroon ng isahan layunin. Sa

lahat ng ito, ang naging aral ng samahan ay

ang pagkakaisa ng lahat sa anumang gawain at

kahalagahan ng sama-samang pagkilos ng samahan.

Sa ika-apat na sesyon ang pagsasagawa ng sama-samang pagpaplano, ang sesyong ito ay

naglayong maipakita kung papaano magplano ang samahan. Nagsimula ang talakayan sa kahalagahan

ng pagpaplano sa pamamagitan ng pagtukoy sa mga plano ng samahan at ang pamamaraan ng

pagpaplano ng BATROFA para sa isang proyekto at programa ng samahan para sa isang taon. Nagbigay

ng halimbawa na proyekto kung saan ikinumpara ang pagkakaiba ng tradisyunal at sama-samang

pagpaplano

SAMA-SAMANG PAGPAPLANO TRADISYUNAL NA PAGPAPLANO

Officer

Officer Plan LAN P
Member
High leadership development

members ang nagdedevelop at

members ang pagpaplano.

Officer

Member

– officers at

ramdam ng

Low in

nagpap

ang pla

Members

leadership development – officers lang ang

lano, maaring hindi magawa ng buong puso

no.

86


Ang mga sumusunod ang naging

realisasyon ng samahan:

Mas maganda ang samasamang

pagpapalano dahil bukas sa loob ng mga

miyembro ang napagusapan ng mga officer, (2)

kinakailangan ang kalahatang pagpupulong sa

pagpili ng leader, (3) natututo ang mga miyembro

na maging lider.

Matapos ito ay sinimulan ang

pagsasagawa ng plano sa pamamagitan ng pagbaliktanaw sa kalagayan ng samahan at tinalakay ang

mga hakbang na kinakailangan sa pagpaplano. Ibinigay na halimbawa ang pagpaplano upang

matugunan ang problema sa lupa at

maipaglaban ang karapatan ng mga

pagsasaka. Mula dito ay natukoy ang gawain,

layunin, at mga kailngang tulong mula sa loob

at labas ng nayon.

Sa pamamagitan ng mga gabay na

katanungang ito unti-unting na simulan ang

pagbuo ng plano ng samahan:

• Nasaan na tayo ngayon?

• Saan tayo pupunta? / Ano ang kailangan natin?

• Bakit natin ito gusto marating? / Bakit ito kailngan?

• Anu-ano ang mga benepisyo nito sa

atin?

• Anu-ano ang mga kailngan natin

gawin?

• Anu-ano ang mga kailngan natin

gamitin?

• Kailan natin ito gagawin?

• Paano natin ito susubaybayan?

Sa pamamagitan ng mga gabay na

katanungang nabaggit, ang mga sumusunod

87

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ ang naging resulta:

Ngayon: “ Mga kailangan sa Farmer’s Rights Seminar”

KAILANGAN

GAWAIN LAYUNIN

MULA SA NAYON

MULA SA LABAS

Kumuha ng materyales tulad ng manila paper, mic, etc.

Upang masiguradong maganda ang daloy ng

seminar

Siguraduhing makadadalo ang mga miyembro

Upang sama-samang matuto ang mga kasapi

Venue Upang may mapagdausan ang gaganaping seminar

Pagkain/gamit sa pagluluto Upang hindi na umuwi ang mga dadalo sa seminar at

upang may makain na rin ang mga tagapagsalita

Tagapagsalita Upang masmaraming matutunan ang mga dadalo

Pagkuha ng budget Upang may gagastusin ang samahan para sa pagkain at

mga materyales na kakailanganin

Imbitahan ang mayor Upang matulungan ang mga magsasaka sa problema nila

sa lupa

Nagkaroon din ng pagtatakda kung sino-sino ang mamahala sa nasabing gawain at

napagkasunduan ang petsa kung kailan idadaos ang seminar sa karapatan ng mga magsasaka.

Sa ika-limang sesyon ang workshop

kung saan nagplano ang mga miyembro ng

mga hakbang na kailngang gawin upang

maabot ang mga mithiing at mga pangarap ng

samahan para sa hinaharap. Nagkaroon ng

sariling pagpaplano ang BATROFA, sinimulan

nila ito sa pagtukoy ng mga spesipikong

hakbang upang mapalakas ang samahan sa

pamamagitan ng paglilista ng mga aktibidad na

nais nilang gawin: (1) Magkaroon ng batas at

polisiya na dapat sundin, (2) magkaroon ng pagkakakitaan ang samahan (livelihood), (3) outing ng

samahan upang mapalapit sa isa’t-isa, (4) makahikayat pa ng maraming miyembro sa pamamgitan ng

88


livelihood, (5) pagpaparami ng miyemrbro lalo na

ng kababaihan, (6) maayos na paghawak sa

pondo ng samahan.

Matapos ito, nagkaroon ng di

pagkakaunawaan at di nagkasundo ang mga

kalalakihan at mga kababaihan. Mungkahi ng mga

kababaihan na magkaroon ng livelihood partikular

ang paggawa ng basahan upang mapagkunan ng

pondo ng samahan at upang mahikayat ang

marami na sumapi sa kanilang samahan. Ngunit

di sumangayon ang mga kalalakihan dahil di sila naksisigurado sa magiging kahihinatnan kung

maibabalik sa kanila ang puhunang dalawang libong piso na kakailanganin para sa paggawa ng

basahan.

Nagkaroon ng mahabang pagtatalo at diskusyunan hanggang sa napagkasunduan na lamang na

gumawa muna ng batas at polisiya ang samahan. Sa huling sesyon hinikayat ang lahat na pagisipan

mabuti ang mga pagpaplanuhan tulad ng nabanggit na paggawa ng polisiya. Hiningi din ang opinyon ni

kuya Ralph mula sa MASIPAG, ayon sa kanya mahalagang makapag saayos muna ng polisiya ang

samahan upang maging maayos ang lahat. Ganun

din nagmungkahi si Kuya Loy na staff ng CFCA na

siyang ngangasiwa sa mga proyekto at gawain sa

komunidad. Ayon sa kanya magandang pakinggan

din ang mga stratehiyang sistematiko upang

matulungan ang samahang maisaayos ang kanilang

pagpaplano at maisakatuparan ang mga naitakdang

gawain ng samahan.

E. Pagtulong sa paggawa ng Constitution and By-

Laws ng BATROFA

Ang BATROFA ay nagsimula noong taong

2006 na may 12 miyembro at ngayon taong 2009 ay

mayroon na silang 22 miyembro at patuloy pa itong

nadaragdagan. Dumarami ang lumilipat sa pag-

oorganikong pagsasaka ngunit kaakibat ng paglaki ng

bilang ng miyembro ng BATROFA ay dumami rin ang

89


mga problemang kanilang nararanasan sa

samahan. Ang mga problemang ito ay tungkol

sa di pagdalo ng ibang miyembro, sa paghawak

ng pera ng samahan, sa mga katangian na

dapat taglay ng isang magsasaka na gustong

sumali sa samahan at iba pa. Dahil sa mga

problemang ito ay naramdaman ng BATROFA

na kinakailangan ng magkaroon ng matibay na

disiplina ay kaayusan ang kanilang samahan at

lumabas ang kanilang kagustuhan sa

magkaroon ng saligang batas ng kanilang

samahan.

Karaniwan ay ang saligang batas ng isang samahan ay binubuo kasabay ng pagtatag ng

samahan ngunit ibaang naging kaso ng BATROFA. SA loob ng mahigit na tatlong (3) taon ay dumaloy

ang samahan sa walang saligang batas na umaalalay sa kanila. Dahil noon para sa kanila ay di ito

kinakailangan sapagkat di pa nila nararanasan ang mga problemang nabanggit kanina. Dahil sa

organization diagnosis na naganap noong ika-9 ng Agosoto ay lumabas ang kanilang pagaasam na

makabuo ng Saligang Batas ng BATROFA dahil naramdaman nila na kinakailangan ito ng kanilang

samahan upang maging maayos ang takbo ng samahan. Dahil sa kagustuhang ito ay nagplano sila

kasama rin kami ng mga araw na ilalaan sa paggawa ng Saligang Batas ng samahan. Napagpasyahan

na tuwing ang araw ng Linggo ang paggawa ng Saligang Batas sapagkat ito ang araw kung saan wala

masyadong ginagawa o di abala ang mga miyembro ng BATROFA sa trabaho.

Ang unang Linggo ng paggawa ng Saligang Batas ay noong ika-6 ng Setyembre.

90

Sa unang araw ng paggawa ng

Saligang Batas ay naglista si Nanay Binya ng

mga batas na sa tingin niya ay dapat sundin ng

mga miyembro ng samahan. May tatlumpung

(30) batas ang kanyang naisulat at isa-isa niya

itong binasa sa mga miyembro ng BATROFA.

Sa bawat bilang ay sinasangayunan ito ng mga

miyembro kapag ito ay kanilang nagustuhan

ngunit kung ito ay di nila nagustuhan ay muli

nila itong pinaguusapan. Dahil sa gabi na

nagsimula ang pagpupulong ay di gaanong

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ natapos ang paggawa ng mga batas at piniling

tapusin na ito ng mga miyembro sa susunod na

pagpupulong.

Ang pangalawang Linggo ng paggawa

ng Saligang Batas ay noong ika-13 ng

Setyembre.

Sa pangalawang araw ng paggawa ng

Saligang Batas ay binalikang muli ang mga

batas na napagusapan noong nakaraang

pulong. Nilinaw rin ang mga parusang ipapataw sa mga lalabag na batas na kanilang naisulat. Ginawa rin

na mastukoy ang bawat batas ng samahan upang maging malinaw itong basehan para sa takbo ng

samahan. Pagkatapos mapagusapang mabuti ang mga batas na kanilang ginawa ay natapos na ang

pagpupulong at napagpasyahan itong ituloy sa ibang araw para sa mga huling pagsasaayos ng Saligang

Batas.

Ang pangatlo at huling Linggo ng paggawa ng Saligang Batas ay noong ika-20 ng Setyembre.

Sa huling araw ng paggawa ng Saligang

Batas ay pinagtibay ito ng BATROFA sa

pamamagitan ng pagboto kung sila ba ay

sumasangayon sa mga naisagawang batas. Tulad ng

nakasaad sa kanilang saligang batas, kinakailangan

na lagpas sa kalhati ng bilang ng dumalo ang

sumangayon sa batas upang ito ay maipatupad. Ito ay

kanilang pinagbotohan at napagtibay ang mga batas

na kanilang nagawa noong nakaraang dalawang

Linggo. Pagkatapos mapagtibay ang mga batas ay

pinagusapan nila kung ano ang kanilang susunod na

hakbang na gagawin. Napagpasyahan nila na isulat

sa kompyuter at i-print ang mga naisulat na batas at

ito ay dapat pirmahan ng bawat miyembro na nabasa

nila ang Saligang Batas at sila ay sumasangayon dito.

Natapos ang pagpupulong na ito.

Makalipas ang ilang araw, sa tulong si ng

91

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ aming grupo, ay nabigyan na ng kopya ang bawat miyembro ng samahan at pinirmahan na rin nila ang

isang papel na may katibayan na nabasa na nila ang mga batas na nakapaloob sa Saligang Batas ng

BATROFA at sila ay sumasangayon dito.

Ang tatlong araw ng Linggo ay nilaan ng BATROFA upang mabuo nila ang kanilang Saligang

Batas. Ito ay pinagugulan nila ng panahon, hirap, ideya at kaalaman upang maging angkop ito para sa

pangangailangan ng kanilang samahan. Ang kanilang Saligang Batas ay maaaring nilang baguhin,

dagdagan o bawasan tuwing may pagpupulong at ang anumang pagbabago na gagawin ay dapat

sinagayunan ng higit sa kalhati ng bilang ng dumalo.

F. Herbal Medicine Training at pagpaplano ng isang socio-economic project para sa mga kababaihan

Alinsabay sa naganap na Organization

Diagnosis ng samahang Bayembi Abuyod Teresa Rizal

Organic Farmers’ Association o BATROFA, isa sa

kanilang gustong gawin ay magkaroon ng isang Herbal

Medicine Training. Ninais nilang magkaroon ng

ganitong pag-aaral upang magtugunan ang kanilang

problema sa access sa gamot at kakulangan ng pera

para makabili ng conventional na gamot sa tuwing may

magkakasakit sa pamilya. Dahil dito ay isinakatuparan

ang kanilang nais sa tulong ng Magsasaka at Siyentipiko sa Pag-papaunlad ng Agrikultura o MASIPAG at ng

Christian Foundation for Children and Aging o CFCA.

Bago naganap ang training, ang grupo ay nagsagawa ng Training Needs Analysis o TNA upang mailapat

ang gagawing training ayon sa kanilang nalalaman at gustong pang malaman.

Ginanap ang nasabing training noong

Setyembre 1 at 2 sa chapel sa Sitio Abuyod. Ang

naging speaker sa training na ito ay si Kagawad Amy

na isa ring magsasaka mula sa Nueva Ecija. Tinuruan

niya ang mga kananayan na nagsidalo ng ilang mga

gamot na mabisa sa mga sakit na kadalasang kanilang

nararanasan. Ang kanilang mga nagawang gamot ay

Sambong granules, Akapulko ointment at Lagundi

syrup.

Sa huling bahagi ng training ay nagkaroon ng

assessment sa naging daloy at sa mga natutunang

92

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ gamot ng mga kananayan. Isa sa mga lumitaw na

suhestiyon ay ang paggawa ng halamang gamot na

pangmaramihan. Nais nilang makagawa ng gamot na

marami ang makikinabang upang hindi na mahirapan

ang karamihan sa paghahanap ng gamot sa tuwing

may magkakasakit sa kanilang pamilya. Dahil dito ay

nagkaroon ng isang araw na pagpupulong upang

mapagusapan ang kanilang nais na gawin.

Nagkaroon ng diskusyon ang mga nanay ukol

sa paggawa ng maramihang gamot. Layunin ng mga

kananayan sa komunidad na makapagimbak ng gamot

sa kanilang lugar upang pagdating na panahon na kinailangan ng mga kapitbahay ay may mapagkukunan ang mga

ito. Ang isa pang layunin nila ay hindi para kumita ng pera kundi matulungan muna ang mga kasamahan at

matugunan ang kanilang problema sa access ng gamot.

Nakapaloob sa napagusapan ng mga

kananayan sa Sitio Abuyod ang pagkakaroon ng

communal garden na ilalagay sa bundok at paglalagay

din ng mga garden sa bawat kapitbahayan. Nagkaroon

din ng tasking ang mga nanay upang mas maging

malinaw ang hatian ng gawain. Sisimulan nila ang

kanilang unang pagluluto sa Disyembre at

magkakaroon sila ng monthly assessment upang

makita at mapag-usapan ang mga tanim at lulutuing

gamot sa susunod na mga araw.

Ang gawaing ito ay tumugon sa pangangailangan ng tao sa komunidad. Dahil mahirap ang pagpunta sa

ospital at mahal ang mga gamot, kinakailangan na makahanap ng alternatibong gamot na tutugon sa problema sa

sakit sa komunidad. Tinugunan din nito ang usapin ng

vulnerablility sa mga sakit. Gaya ng nasabi sa pag-

aaral ng kahirapan sa komunidad, ayon sa mga tao dito

ay sila ay madalas maapektuhan ng mga sakit kaya’t

pati ang kanilang gawain sa pang araw-araw ay

naapektuhan din. Kadalasang hindi nakakayang bumili

ng gamot para maibsan ang kanilang sakit dahil walang

pambili. Nakita nga na ang halamang gamot ang sagot

sa kanilang pangangailangan. Dahil sa maraming mga

halamang gamot sa komunidad, hindi na mahihirapan

ang mga tao para maghanap nito at pati din sa

paggawa naman ng gamot ay kayang-kaya na nila

93

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ dahil sa ginanap na Herbal Medicine Training. Kaya’t sa oras na mangangailangan ng gamot ang mga tao sa

komunidad, hindi na magiging problema ang gamot dahil may libre at mabisang gamot na magagamit.

G. Farmers’ Rights Seminar

Sa naganap na Organizational Diagnosis

ay naisaad na isa sa mga problema ng samahan

ay ang kawalang katiyakan sa pagmamay-ari ng

kanilang lupa. Kaya naman noong nakaraang

pagpaplano ng BATROFA ay napagusapan kung

paano nila ito matutugunan. Napagkasunduan na

magkaroon ng isang seminar sa karapatan ng

magsasaka o isang Farmer’s Rights Seminar na gaganapin sa Setyembre 29, 2009. Mula sa MASIPAG

ang tagapagsalita sa seminar na siyang sasagot sa mga katanungan ng magsasaka.

Pagsasagawa ng TNA

Dahil sa malawak ang sakop ng mga karapatan ng magsasaka ay kinakailangan na malaman talaga

kung aling aspeto dito ang may kinalaman sa isyu ng BATROFA. Upang matiyak ito ay nagsagawa ang

Team Teresa ng isang Training Needs Analysis (TNA) sa iilang miyembro ng BATROFA. Kabilang sa

aming mga naitanong ay:

1. Anu-anong mga karapatan ang inyong alam patungkol sa magsasaka?

2. Pag-aari niyo ba ang inyong lupang sinasaka?

3. Kung hindi ay nakausap niyo na ba ang may-ari ng lupa?

4. Anu-ano ang mga napagusapan niyo?

5. Gaano kalawak ang lupang inyong sinasaka?

6. Anu-ano pa ang gusto niyang malalaman sa mangyayaring seminar?

7. Makakadalo po ba kayo sa seminar?

Sa mga tanong na ito inaaasahang magiging malinaw kung ano ang talaga ang nais

malaman ng BATROFA sa seminar.

Resulta ng TNA

94


Mula sa mga nakalap na impormasyon sa TNA aming napagalaman na marami sa mga

miyembro ang hindi pagmamay-ari ang kanilang lupa. Karaniwan sila ay tenante, nakikisaka o laborer sa

kanilang mga lupa. Bagamat hindi nila ito pagmamay-ari ay marami rin sa kanila ang wala namang

sistema ng bayaran o hatian sa mga may-ari. Ang iba ay matagal nang hindi nakakausap ang may-ari,

habang marami sa kanila ang hindi talaga kilala kung sino ang nagmamay-ari ng lupang sinasaka.

Kagustuhang malaman mula sa seminar

Dahil dito, nanganganib ang mga magsasaka na baka biglang kunin ng mga may-ari ang

kanilang lupa. Kaya naman, sa TNA, kanilang nabanggit na kagustuhan sana nilang malaman kung

papaano ba nila maaari ang lupang kanilang sinasaka. Katwiran nila ay alam nila na maaari namang

mapasakanila ang lupa dahil bukod sa hindi na pumupunta ang may-ari, ay matagal na silang nagsasaka

dito.

Hakbangin kung sakaling kunin ang lupang sinasaka

Amin ding itinanong kung anu-anong hakbangin naman ang gagawin nila sakaling kunin nga ang

lupa mula sa kanila. Ang iba sa kanila tulad ni Tay Celso at Tay Danny, ay may mga nagawa nang

hakbang. Nakapagtanong na sila sa Department of Agrarian Reform (DAR) kung sino ang may-ari ng

kanilang lupang sinasaka. Nang malaman nila na hindi ito nakarehistro sa DAR ay ipinangalan na nila

ang kanilang lupa sa kanila. Ngunit, sa kabila nito, ang tingin nila ay hindi pa rin ito sapat upang ganap

na maprotektahan ang lupa nila. Mas mabuti daw kung sila ay magkakaroon ng pormal na titulo ng

pagmamay-ari.

Ang iba naman sa kanila ay hindi pa nakakaisip ng maaaring gawin kung agawin sa kanila ang

lupa. Ani nila ay kung mapapatunayan nga ng may-ari na sa kanila ang lupa ay malugod naman nila itong

ibibigay. Ngunit, pakikiusapan nila ang may-ari na kung puwedeng ipagpatuloy nila ang pagsasaka dito,

sapagkat sila naman ang namuhunan at nag-asikaso upang yumabong ang lupa. Gusto naman nila Tay

Kulas at Tay Les na kung maaari ay bayaran ng may-ari ang bawat tanim na kanilang ipinunla sa lupa, sa

katwirang sila naman ang gumastos dito.

Ang tagapagsalita

Matapos makuha ang resulta ng TNA ay amin itong ipinadala sa MASIPAG, upang mapagaralan

ng magiging tagapagsalita.

95


Ngunit, aming napagalaman na hindi na pala makakadalo si Kuya Ralph Vallesteros ng

MASIPAG kaya’t hindi sila makakapagbigay ng tagapagsalita. Tuloy, kami na lang ang naghanap ng

maaaring maging tagapagsalita. Pinaunlakan ni Ka Rene, na presidente ng samahang Aniban ng

Manggagawa sa Agrikultura o AMA, ang aming anyayang maging tagapagsalita. Ang AMA ay isang

organisasyon ng magsasaka na tinayo noong 1930’s. Ito ay matatagpuan sa Victory Norte, bayan ng

Santiago, sa probinsiya ng Isabela. Ang pangunahin nilang layunin ay maitaguyod ang karapatan at

kabutihan ng kalagayan ng mga magsasaka upang mapaunlad ang agrikultura sa Pilipinas.

Pagpapaliban sa Farmer’s Rights Seminar

Nakalatag na ang magiging daloy ng seminar sa Setyembre 29. May tagapagsalita na. May lugar

na din na pagdadausan, badyet para sa pagkain, at napaalalahanan na rin ang mga miyembro ukol dito.

Ayos na ang lahat ngunit walang nakapaghanda sa mangyayari ng mga susunod na araw. Noong

Setyembre 26 nga ay dumating ang Bagyong Ondoy. Kabilang ang Abuyod sa matinding naapektuhan ni

Ondoy. Hindi lamang nito sinalanta ang mga pananim ng magsasaka, kundi ang iba sa kanilang mga

tirahan.

Tuloy, kinakailangan pang ayusin muli ng ating mga magsasaka ang kanilang mga palayan

upang ihanda sa susunod na pag-aani. Kasama na rina ng pagkukumpuni ng mga nasirang tahanan.

Upang makasiguro kung dapat pa bang ituloy ang seminar ay nagtanong-tanong kami sa miyembro kung

sa tingin nila ay makakayanan pa nilang dumalo sa seminar. Lahat sila ay sumang-ayon na huwag na

munang itong ituloy dahil lahat sila ay magiging abala sa mga susunod na araw.

Dahil dito, nagdesisyon na rin na ipagpaliban muna ang seminar upang bigyan ang mga

magsasaka ng pagkakataong makabangon muli. At dahil sa Oktubre ay matatapos na ang semestreng ito

ng mga mag-aaral, ay napagpasiyahan na sa susunod na semester na lamang itutuloy ang seminar.

Sumang-ayon naman ang lahat sa planong ito.

H. Paggawa ng Adoptor’s profile

Sa tulong ng MASIPAG nakalap ang mga

datos at mga impormasyon tungkol sa mga

magsasaka ng Abuyod, Teresa, Rizal. Sa

pamamagitan ng panayam sa bawat kasapi ng

samahang BATROFA inalam ang mga

mahahalagang impormasyon patungkol sa

proseso ng pagtatanim at pagsasaka. Kasama sa

96


pagkalap ng datos inalam ang petsa ng kanilang

pagsisimula sa MASIPAG. Sa pagkalap ng datos,

tinukoy din ang iba’t-ibang klase ng binhi na

ginagamit sa isang panahong taniman. Inalam

ang mga binhing itinatanim sa panahon ng tag-

ulan at tag-araw, ang nararapat na distansiya ng

pagtatanim, lawak o sukat ng taniman at ang

kabuuang dami ng ani. Karaniwang itinatanim

tuwing tag-ulan ay lagkitan, makan, angelica, RC

18, RC 14, at tuwing tag-araw naman ay mga

gulay tulad ng sitaw, talong upo, kalabasa, at

mais. Ang karaniwang distansiya ng pagtatanim ng palay ay 22 cm, sa lawak na mula 0.5 hanggang 1

ektarya ng lupa. Ang dami ng ani ay base sa lawak ng lupang tinataniman umaabot ng 10 hanggang 80

kaban ang kabuuang ani.

Inalam din ang iba’t ibang pamamaraan at proseso sa pagpapataba ng lupa. Ang ibang

magsasaka ay gumagamit ng organikong pampataba tulad ng bituka ng isda at asukal 1kg sa isang

linggo, at ang iba nama’y di gumagamit ng organikong pataba tulad ng triple 14 at Uria na umaabot ng

P1,500 kada kilo, Brodan, Malatayon at Seven.

97

Isa sa mga suliranin sa pagsasaka ay ang pagkakaroon ng peste sa palayan tulad ng atangya,

busuak, uod, damo, at bukbok. Ang mga magsasaka ay mayroong alternatibong pamamaraan sa

pamamahala ng mga peste sa kanikanilang palayan, ang ilang gumagamit ng organikong pestisidyo ay

naglalaan ng kaukulang oras sa paggawa nito. Isang lata ng katas ng binurong bituka at asukal ang

inilalagay sa 16 litro na tubig, samantalang ang ilan ay bumibili ng pestisidyo tulad ng malatayon at

brodan, dalawang takip nito ang inihahalo sa tubig kada isang sprayer.

Bukod sa tanim na palay, mayroon pang

iba’t-ibang pananim ang mga magsasaka ng

Abuyod tulad ng, mga gulay na talong, kangkong,

gabi, okra, kamatis, talbos, sili at prutas kagaya

ng saging, mangga, santol, tundok, papaya,

pinya, langka, sampalok, guyabano, suha,

kalamansi. Ang ilan sa mga magsasaka ay

mayroong pagmamayaaring kalabaw na galing sa

CFCA, ang iba ay sarili tulad ng baka, bibe,

manok, kambing, aso at pusa.


I. Pag-aaral ukol sa kalagayan ng mga magsasaka ng BATROFA (Members’ Profile)

Mula sa aming pakikipamuhay kasama

ang BATROFA at sa mga datos mula sa mga

panayam namin sa bawat miyembro, ay aming

ihahatid ang kasalukuyang lagay ng

pamumuhay ng mga magsasaka ng BATROFA.

Napili naming hatiin ito sa dalawa (2),

ang kalagayan nila sa kanilang mga gawaing

agrikultural, tulad ng pagsasaka at pagaalaga

ng hayop; at ang iba pang hanapbuhay bukod sa agrikultura.

Pagsasaka

Bukod sa kalagayan ng pagsasaka, ay kasama din ang pag-aalaga ng hayop sa mga gawaing

agrikultural ng mga miyembro ng BATROFA. Kabilang din dito ang pagbebenta nila ng kanilang mga

naani o ng inaalagang hayop, pati na rin ang mga problemang kanilang kinakaharap mula rito.

Marami sa mga miyembro ay pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay. Humigit sa kalahati ng

mga miyembro ay katulong sa pagsasaka ang kanilang asawa, anak at kapatid. Marami din kasi sa mga

miyembro ng samahan ay magkakamag-anak.

Lahat ng mga miyembro ay siyang gumgastos sa pagtatanim at siya ring nagtatakda ng mga

itatanim sa lupa nila.

Mga itinatanim

Palay

Palay ang kadalasang itinatanim ng

mga miyembro. Iba’t ibang uri ng palay ang

naitatanim; tulad ng M16-2, C-78, RC-74, M-23,

malagkit, red rice at black rice. Mula sa

MASIPAG at CFCA ang mga binhi ng palay ng

ginagamit ng ilan sa magsasaka. Habang may

98


iba naman na nagtatabi ng binhi mula sa

nakaraang ani. Umaabot ang natatabing binhi

mula sa tatlong (3) balde hanggang pitong (7)

kaban, depende sa lawak ng lupang sinasaka.

Marami sa mga magsasaka ay umaani ng

labinwalong kaban (18) ng bigas hanggang sa

isandaang (100) kaban ng bigas. May dalawang

(2) miyembro na umaani ng lampas sa isandaang

kaban sapagkat malaki ang lupang kanilang

sinasaka.

Sa kanilang mga naani ay kakaunti lang ang hindi nagbebenta ng naani. Madalas sila ang mga

magsasaka na mayroon pang ibang pinagkukuhanan na kita bukod sa pagsasaka. Kanila itong iniimbak

para sa pansariling konsumo lamang. Sa mga nagbebenta naman, hindi tataas sa limampu (50) na

kaban ng palay ang itinatabi para sa sarili.

Mais

Kalahati lamang sa mga miyembro ang nagtatanim ng mais. Ang ilan ay nagbebenta nito lalo na

kung malaki ang sakahan ng mais. Mas marami ang inaani lamang ang mais para sa pansariling

kagustuhan.

Gulay

Maliban sa palay ay nagtatanim din ang lahat ng gulay para sa sariling pangkonsumo o

pangbenta. Kabilang sa mga gulay na madalas na itinatanim ay sitaw, talong, upo, kalabasa at okra.

Kadalasan ay nakakaani ang isang magsasaka ng humigi’t kumulang tatlumpung (30) kilo ng

gulay kada anihan.

Prutas

Ang lahat din ay makikitaan ng mga tanim ng iba’t ibang prutas sa gilid ng kanilang mga sakahan.

Ang ilan sa madalas na itinatanim ay saging, mangga, santol, bayabas, kalamansi at pinya. May mga

pinagbebenta talaga ang mga nakuhang prutas ngunit mayroon ding nagbebenta kung sakaling may

magtanong lang.

Halamang-Ugat

May mga iba rin naman na nagtatanim ng mga halamang-ugat tulad ng talbos ng kamote,

kamoteng kahoy, luya at mani.

99


Tulad din ng gulay at prutas, ang iba ay

pinagbebenta ito, pero mas maraming nagtatanim

nito para sa pagkain ng kani-kanilang pamilya.

Paglalako ng Tanim

Nauna nang nabanggit na marami sa

mga miyembro ang binebenta ang kanilang mga

tanim, dahil marami nga sa kanila ay pagsasaka

ang pangunahing hanapbuhay.

Para sa palay, iba-ibang bilang ng kaban ang kanilang itinatabi para sa pagbebenta. Ang ilan ay

kung ilan ang matira sa kanilang mga nakonsumo. Ang iba naman ay hindi bababa sa 10 kaban ang

iniimbak kung maliit ang naani. Sa mga miyembrong may malalaking sakahan, sila ay nakakabenta ng

mga pitumpu (70) hanggang isandaang (100) kaban ng bigas, kada anihan.

Kadalasan ang naaning palay ay ibinebenta sa mga bayuhan o gilingan ng palay sa palengke ng

Barangay Dalig. May iba naman na deretso na sa mga may-ari ng tindahan sa palengke ang pagbenta ng

bigas. Mayroon din namang may tindahan ng bigas sa mismo niyang bahay.

Isa lamang sa miyembro ang nagbebenta ng kaniyang aning palay sa CFCA para sa kanilang

programang libreng pakain sa mga bata. Ito ay dahil sa marami siyang naaani, na umaabot ng mga

tatlong daan (300) na kaban ng bigas, kada anihan. Sa mais naman, kadalasan na mismong ang taong

gustong bumili ng mais, ang siyang magaani at maghahakot ng mais mula sa sakahan ng magsasaka.

Ang mga gulay, prutas at halamang-ugat naman ay itnitinda o inilalako ng maraming magsasaka

sa kanilang mga kapitbahay.

Kapag sa palengke o bayuhan

ipinagbebenta ang palay, kadalasan ito ay

napagbibili ng sampung piso (P10.00) hanggang

labimpitong piso (P17.00) kada kilo ng bigas. Ang

isang kaban naman ay maaaring ibenta ng apat

na daang piso (P400.00) hanggang pitong daang

piso (P700.00). Kung sa CFCA naman ito

ipagbebenta, tatlumpu’t piso (P30.00) ang kilo ng

bigas at isang libo at anim na raang piso

100

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ (P1,600.00) ang isang kaban.

Karaniwang Suliranin

Amin ding inalam kung anu-ano ba ang mga problemang karaniwang nararanasan ng

magsasaka sa pagtatanim, pati na rin sa pagbebenta ng kanilang ani.

Pagsasaka

Sa pagsasaka, madalas ay problema ang peste sa palay, kalamidad tulad ng bagyo, kawalan ng

sapat na patubig kapag tag-araw, madamong palayan, mahal na gastusin sa pagsasaka, payat at

mabagal na pagtubo ng palay.

Peste

Marami sa mga magsasaka ay itunuturing ang peste sa mga tanim, bilang pangunahing suliranin

sa pagsasaka. Kadalasan ito ay dulot ng madadamong palayan na maaaring tirahan ng mga peste. Ang

mga pesteng tulad ng uod, daga, insekto, kuhol at atangya ang karaniwang sumisira sa mga tanim. Dahil

dito ay nababawasan ang dapat anihin ng mga magsasaka.

Ang BATROFA ay gumagamit ng mga organikong pamamaraan ng pamamahala sa peste.

Bukod kasi sa mas mura ito sa mga komersyal na pestesidyo ay madali lang itong gawin at madaling

makuha ang mga sangkap nito. Kadalasang ginagamit na pangtaboy sa peste ay ang pagtatanim ng

madre de cacao sa tabi ng mga palay, pag-ispray ng katas ng citronella at sili (laban sa daga), pagsabog

ng binurong isda, hipon na may kasamang asukal.

Makabubuti rin ang palaging pagagamas o pagtanggal ng mga damo sa palayan nang hindi na

doon manirahan ang mga peste. Mahirap ding trabaho ito na minsan ay kinakailangan pang umupa ng

tauhan na maaaring mag-gamas.

Kalamidad

Madalas nasisira ang mga pananim ng magsasaka kapag tinatamaan ng kalamidad, pangunahin

na ang bagyo.

Patubig

Kapag tag-araw, nahihirapan ang magsasaka na patubigan ang kanilang mga tanim. Karamihan

kasi ng magsasaka sa Abyod ay sahod-ulan lamang ang sistema ng pagpaptubig sa kanilang lugar. Sa

kasalukuyan ay nakakatulong ang kuliglig at water pump na ibinigay ng CFCA sa BATROFA upang

maibsan ang problema sa patubig. Kailangan na lamang bumili ng krudo upang umandar ang kuliglig.

101


Kadalasan tuloy ay hindi na nagtatanim

ng palay ang magsasaka kapag tag-araw na.

Malimit na itinatanim ay gulay (talong, sitaw, upo,

kalabasa) at puno (mangga, santol, bayabas,

saging) – mga tanin na hindi na masyado

nangangailangan ng tubig para tumubo.

Mga Gastusin

Dahil nga marami sa BATROFA ay sarili

ang gastos sa pagsasaka, minsan ay nagigipit din

sila sa pagbayad sa mga kinakailangan upang

makapagtanim. Kabilang sa mga pinagkakagastusan ng karaniwang magsasaka ay ang kalabaw, krudo

sa motor, binhi, abono, pestisidyo, upa sa tauhan (magtatanim, magkakaret, magagapas, magkikiskis,

maghahakot) at pamasahe sa paglipat ng mga naani.

Upang mabayaran ang mga ito, marami sa mga magsasaka ang nangungutang. Naging

kalakaran na rin na ang pambayad utang ng magsasaka ay ang ani rin nila. Ang isang kaban ng bigas ay

katumbas ng limandaan piso (P500.00) hanggang isang libong piso (P1000.00), depende sa

napagusapan. Bigas na rin ang minsang suweldo ng mga tauhan sa pagsasaka. Halimbawa, sa nag-

gapas mapupunta ang isang sako ng bigas kada pitong sako na nagapas niya.

Minsan pa nga ay malaki ang napupunta sa pambayad-utang kaya kakaunti na lang ang

natitirang bigas para sa magsasaka. Isa ito sa mga kadahilanan nila kung bakit patuloy pa rin silang

naghihirap.

Malaking tulong para sa mga magsasaka

ng BATROFA ang pagbibigay ng kalabaw ng

CFCA. Dahil dito, hindi na nila kinakailangang

bumili o umupa pa ng kalabaw. Ang mga

kaalaman tungkol sa organikong pagsasaka, na

kanilang natutunan mula sa MASIPAG, ang

nakatulong upang sila na mismo ang gumawa ng

organikong pataba at pestisidyo. Nakatipid sila

sa pagbili ng mga komersyal na abono at

pestisidyo na nakasasama pa sa kalusugan. Hindi

102

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ rin nakokompromiso ang pagtubo ng palay dahil minsan pa nga ay mas matataba at berdeng berde ang

palay na naaani sa organikong pataba at pestisidyo kaysa sa komersyal na uri.

Maraming testimonya ng magsasaka ng BATROFA ang nagsasabing mas nakatipid sila sa

gastusin sa pagsasaka nang sila ay lumipat sa organikong pamamaraan. Hindi katulad noon na

masyadong maraming kailangan bayaran para lamang makapagsaka.

Peligro sa Kalusugan

Sa tradisiyonal na pagsasaka, malawakan ang paggamit ng kimikal sa abono at pestisidyo.

Tuloy, marami sa mga magsasaka ang nakakadama ng pagbabago sa kanilang kalusugan. Ang ilan ay

nagkakasakit lalo na kapag nakakalanghap ng kimikal mula sa pestisidyo at abono. At dahil nga kimikal

ang gamit, ay masasabing kimikal din ang mga bigas na kinakain at pinagbebenta nila. Paglaon ay

marami ding masasamang epekto ito sa kalusugan tulad ng pagtaba, medaling pagkahingal at pagbaba

ng resistensiya ng katawan.

Ang BATROFA naman ay kamapante na ligtas sa kimikal ang ipinapakain nila sa kanilang mga

pamilya. Mas gumaan at lumakas din ang kanilang pakiramdam dahil hindi na sila direktang gumagamit

ng kimikal sa kanilang mga palayan.

Problema sa lupang sinasaka

Isa rin sa mga suliraning matagal ng

kinakaharap ng mga magsasaka sa Abuyod ay ang

katiyakan nila sa pagmamay-ari ng kanilang lupang

sinasaka.

Marami sa miyembro ng BATROFA ay kilala

ang may-ari ng kanilang lupa ngunit wala silang

napaguusapan hatian o bayaran sa paguupa ng lupa.

Ang iba naman ay hindi talaga pinupuntahan ng may-

ari ang lupain.

Dahil dito hindi tuluyang mapasakanila ang

kanilang mga lupain. Nangangamba tuloy sila na baka

bigla na lang itong bawiin sa kanila ng mga may-ari.

Hindi nila alam ang maaari nilang gawin upang

maangkin na talaga ang lupa na mahigit tatlumpung

(30) taon na nilang sinasaka

103


Pagbebenta

Kabilang sa mga nararanasang problema ng magsasaka tuwing sila ay magbebenta na ng

kanilang naani ay ang mababang presyo sa bigas, dayaan sa mga timbangan ng bilihan ng bigas at ang

hindi pagbabayad ng mga nangungutang na mamimimili.

Mababang Presyo ng Bigas

Ani nila ang presyo ng bigas ay itinatakda

ng mga bumibili, kadalasan sa palengke. Minsan

ay binababaan ng mga bumibili ang presyo ng

kanilang mga bigas. Sapagkat kailangan nilang

makapagbenta ay napipilitan silang kunin na ang

halagang ibinigay kaysa naman sa wala silang

kitain.

Para sa kanila, hindi makatarungan ang

kinikita nila sa pagbebenta kung iisipin ang pagod, hirap at gastusin na kanilang inilaan upang

makapagsaka lang.

Nadadaya sa Timbangan

May mga ilan ding magsasaka ang

nadadaya naman sa timbangan kapag sinusukat

na ang bigas na ipagbebenta. Minsan daw ay

kakaunti lang ang sukat kahit na madami silang

naaani. Tuloy, hindi sila nabibigyan ng nararapat

na halaga para sa kanilang naani.

Hindi nagbabayad na namimili

May iba naman sa kanila ang nagtitinda

ng bigas sa kanilang bahay o kaya ay naglalako

sa kanilang mga kapitbahay. Paminsan ay hindi maiiwasang umutang ang iba dahil na rin nagigipit sila.

May iba sa kanila ang nakakalimutan nang magbayad o hindi nagbibigay kahit na sinisingil.

Pag-aalaga ng Hayop

Halos lahat ng mga magsasaka ay mayroon ding inaalagaang hayop. Bukod sa naiuulam nila ito

ay naipagbebenta pa kung kinakailangan. Mahalaga rin ang pagaalaga ng kalabaw para sa magsasaka

104

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ dahil malaki ang naitutulong nito sa pag-aararo, pagsuyod ng lupa at pati sa paghakot ng kaban ng palay.

Hindi lamang iyan, may ilan din ang nagpapaupa ng kalabaw sa ibang mga magsasakang walang

kalabaw.

Mga hayop na inaalagaan

Ang mga malimit alagaang hayop ay manok, kalabaw, baka, baboy at pato. Nagmula sa CFCA

ang ilan sa mga kalabaw ng samahan. Kapag nagkaanak na ang kalabaw mula sa CFCA mapupunta ito

sa nag-alaga. Habang ang inang kalabaw naman ay mapupunta sa pangangalaga ng bagong miyembro

ng samahan.

Tinatantiyang aabutin ng lima (5) hanggang labindalawang (12) buwan ang pagpapalaki sa

kanilang mga alaga.

Pinagkakagastusan

Pagkain o feeds ang pangunahing pinagkakagastusan ng mga nagaalaga ng hayop. Sa manok

at baboy madalas gumagastos ng pagkain. Hindi ito katulad ng mga kalabaw, baka o pato, na ang

kinakain ay mga damo o palay sa kanilang sakahan.

Kapag nagigipit naman ay madalas burak o kaning baboy ang pinapakain sa mga baboy at palay

para sa manok.

Kasama din sa pinagkakagustusan ang tali o lubid para sa kalabaw. Ang iba ay gumagasta sdin

para vitamins at gamot kapag nagkakasakit ang alagang hayop.

Pagbebenta ng hayop

Minsan ay naipagbebenta din nila ang kanilang mga inaalagaang hayop pang dagdag-kita.

Sa pagbebenta ng kalabaw at baka, maaaring kumita ng sampung libong piso (P10,000)

hanggang dalawampung libong piso (P20,000) kada isang kalabaw o baka. Sampung libong piso

(P10,000) naman, kada isa, ang pagbenta sa baboy. Ang pato at manok naman ay naipagbibili ng

isandaang piso (P100) hanggang dalwandaang piso (P200) kada isa.

Karaniwang suliranin

Pagdating sa pagaaalaga ng hayop ay may ilan ding nabanggit na problema ang magsasaka ng

BATROFA. Ilan dito ay ang gastos sa pakain ng manok, pagkakasakit ng mga hayop at ang pagnanakaw

ng inaalagang hayop, lalo na kung ito ay pangbenta.

105

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Sa pagbebenta naman ng hayop ay walang nakikitang problema ang nagaalaga dahil madalas,

kusa nang pumupunta sa kanila ang bibili ng hayop. Sila rin ang nagtatakda ng presyo ng hayop na

kanilang ipagbibili.

Gastos Sa Pakain

Kahit na marami sa BATROFA ang palay, damo at kaning baboy lamang ang pinapakain sa mga

inaalagang hayop, may iba pa rin ang gumagamit ng komersyal na pakain sa kanilang mga hayop. Ito ay

para sa mga magsasaka na pangunahing ipinagbebenta ang kanilang mga hayop.

Pagkakasakit

Hindi rin naman maiiwasan na magkasakit ang mga hayop na inaalagaan. Kadalasan ay

nagkakaubo at lagnat ang mga manok, baboy at kalabaw o di kaya ay nagsusugat ang mga paa ng baka.

Kapag nangyari ito, kinakailangan talagang bumili ng gamot ang may-ari. Ang iba ay gumagamit

pa ng vitamins upang maiwasan na ang pagkakasakit ng alaga.

Nakawan ng Hayop

Marami sa mga magsasaka ng Abuyod ay nakatira sa ibaba ng bundok. Kung kaya naiiwan nila

ang ilan sa kanilang mga alaga sa itaas – sa kanilang mga palayan. Dahil dito, mas madaling nakawin

ang kanilang mga alaga, lalo na ang mga manok at pato.

Iba pang hanapbuhay Bukod sa pagsasaka, mayroon ding ibang

magsasaka ang may iba pang hanapbuhay.

Kadalasan kasi ay kulang ang kinikita ng magsasaka

sa pagbebenta ng kanilang mga naani kaya

kinakailangan pa nilang maggkaroon ng ibang

pagkakakitaan.

Sa Abuyod, kadalasan sa kanila ay nagtatrabaho sa

mga industrial farms na malapit lang sa kanilang

lugar, bilang maintenance worker. Ang iba ay

nagtatrabaho sa pagawaan ng uling o di kaya ay

tricycle o service driver.

May iba naman na kapag tapos na ang

pagtatanim sa bukid ay nagtatrabaho bilang tiga-

tanim sa mga sakahan ng ibang magsasaka.

106

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Karaniwang suliranin

Mula sa mga magsasakang may iba pang hanapbuhay, amin silang tinanong kung may mga

problema ba silang nararanasan dito. Tanging sa paguuling at pagmamaneho ng tricycle sila ay

nakapagsabi ng mga suliranin.

Pag-uuling

Sa paggawa ng uling mahirap ang pabago-bagong panahan, lalo na kapag umuulan dahil hindi

sila nakakapag patuyo ng uling. Problema din daw ang madalas a pagpasma at pananakit ng katawan

mula sa paggawa.

Pagmamaneho ng Tricyle

Pangunahing problema pa rin ay ang lubak-lubak na daan papuntang Abuyod sapagkat madalas

maaksidente o di kaya’y masiraan ang kanilang tricycle.

107

108


KABANATA VI. Ang Pakikipagsapalaran ng Team Teresa sa Bagyong Ondoy

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ A. Ang Ondoy at ang Abuyod

“Mahirap na nga kami, lalo pang

pinahirapan. Nag-iwan pa ng basura,” sabi ni

Pareng Aye.

Nasa ATR ang Team Teresa noong

Setyembre 26, 2009 nang bumuhos ang Bagyong

Ondoy. Hindi inaasahan ng komunidad na

ganoon katindi ang mangyayari. Ang lakas ng

hangin at ulan noon ay parang sa karaniwang

bagyo lamang kaya ang lahat ay nagulat noong tumaas ang ilog at pinasok ang mga kabahayan.

Pagtaas ng ilog, halos lahat ng tao sa komunidad ay nasa labas ng kanilang mga bahay. Ang iba

ay dahil ang bahay nila ay pinasok na nang baha, ang iba naman ay dahil sa tinutulungan nila ang nauna.

Inilikas sa matataas na kabahayan ang mga kagamitan sa bahay, damit, at pati na rin ang mga kabataan.

Ang leadership training noon ng CFCA ay naging aktwal na pagpapakita ng leadership skills. Sa kabila

nang delubyong idinulot ng bagyo, matingkad pa rin ang pagmamalasakit ng mga taga-Abuyod sa isa’t

isa.

Kinabukasan ay sinimulan na nang mga tao ang paglilinis ng kanilang mga kabahayan, habang

may ilan na nagtayo ulit nang bahay malapit lamang sa kanilang bahay na nasira. Ang putik na iniwan ng

ilog sa loob ng mga kabahayan ay halos dalawang talampakan ang taas na kinailangan pang palahin at

timbain.

Dito nasilayan ng grupo na hindi lang pala mga magsasaka ang marunong magbayanihan sa

ATR.

Agad na nawala ang kuryente sa lugar pagbagsak ng bagyo. Tumagal ito hanggang sa lumuwas

ang grupo paalis ng Teresa noong Setyembre 29, 2009. Putol ang kalsada dahil sa bumiyak ito at dahil

rin sa mga nagbagsakang poste. Kailangang maglakad ng kaunti ng mga nagnanais na makapunta sa

Antipolo at Maynila.

May mga palayan at taniman ding nasira dahil sa lakas ng hangin at pagtaas ng tubig. Hindi

inaasahan ng mga magsasaka ang ganitong kalamidad.

109


B. Ang Ondoy at ang kolehiyo

Noong Setyembre 29, 2009, bumuo

ang Kolehiyo ng Gawaing Panlipunan at

Pagpapaunlad ng Pamayanan ng task-

force na magbibigay tulong sa mga

nasalanta ng Bagyong Ondoy.

Pinangalanan nila itong ”Timba-timbang

Pagsikhay.”

Naghandog ng ilang mga seminars

ang kolehiyo tulad ng Stress Debriefing at Disaster Assessment upang bigyang armas ang mga

volunteers.

Naghanda rin ng relief goods na ibibigay sa mga nasalantang partner areas ng kolehiyo. May

mga goods na galing sa nasalantang grocery store na sama-samang hinakot, nilinis, at ni-repack ng mga

mag-aaral, faculty, staff, at iba pang volunteers ng kolehiyo.

C. Ang Ondoy at ang San Mateo, Rizal

Unang alon

Noong ika-3 ng Oktubre 2009, bilang volunteer ng Timba-timbang Pagsikhay ng kolehiyo,

nagpunta ang isa sa mga miyembro ng Team Teresa sa isang evacuation center sa San Mateo, Rizal.

Kasama ni Enan ang apat pang mag-aaral sa undergraduate level at dalawang alumni ng CSWCD.

Nagbigay ng relief goods at tanghalian ang grupo.

Ang evacuation center ay hindi tulad ng inaasan ni Enan. Ito ay isang eskwelahang natabunan ng

putik ang ground floor. Ang mga corridors ay basa ng putik, tubig, ihi, at dumi. Ang mga pamilyang

nasalanta ay nagsisiksikan sa loob ng mga classrooms. Tila walang maayos na waste management

system ang evacuation center at kapansin-pansin na walang hiwalay na kwartong sarado upang

pagbihisan at palikuran ng mga kababaihan.

Nagkagulo ang mga tao sa pamimigay ng relief goods. Walang tulong na natanggap ang grupo

mula sa local government unit bagama’t may isang Barangay Kagawad na nanood habang nag-aabot

ang group sa mga nasalanta.

110

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Kahit na wala ang partner people’s organization sa lugar noong mga oras na yun, may mga

lumitaw na local community leaders na siyang nagbigay tulong sa grupo. Sa kabila nang pagkakagulo ng

mga tao, may iilan na inoorganisa ang kanilang mga kasama. May ilan pa ngang naging taga-announce

ng mga pangalan ng mga taong bibigyan ng relief goods.

Ikalawang alon

Noong ika-6 ng Oktubre 2009, ang mga mag-aaral ng kolehiyo sa undergraduate level ay hinugot

mula sa kanilang mga klase at ipinadala sa Barangay Banaba, San Mateo, Rizal.

Ang Barangay Banaba, na katabi ng Ilog ng Marikina at Ilog ng Nangka, ay isa sa mga matinding

nasalanta ng naglalakihang baha na dulot ng Bagyong Ondoy. Sa mga naunang pagkilos ng kolehiyo sa

lugar, lumabas ang pangangailangan ng maskomprehensibong datos ukol sa mga nabiktima ng Ondoy

na siyang makakatulong sa mga nais magbigay tulong sa lugar.

Sa kooperasyong ng Center for Disaster Preparedness Founcation, Inc. (CDPFI) at Buklod Tao,

ang kolehiyo ay nagpadala ng 26 na mag-aaral na kumukuha ng BS Community Development at

sumasailalim sa Field Instruction Program ng Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayanan upang

magsagawa ng Disaster and Needs Assessment sa lugar. Kasama sa mga mag-aaral na ito ang Team

Teresa. Ang mga estudyante ay hinati sa 13 na grupo, dalawa sa bawat grupo, at nabigyan ng kanya-

kanyang lugar sa loob ng barangay kung saan sila ay pipili ng mga kapanayam gamit ang purposive

sampling. Sa kabuuan, 150 na kabahayan ang nakapanayam.

Nilalaman ng survey questionnaire ang socio-economic baseline information ng kabahayan,

antas ng risk sa kalamidad, uri at dalas ng mga natatanggap na tulong, pagninilay sa kanilang kalagayan,

pagninilay sa mga natatanggap na tulong, tungkulin ng nakapanayam sa kanyang pamilya at komunidad,

at ang kanilang mensahe sa gobyerno at international community.

Bagamat ang mga questionnaires ay

nagtalakay ng mga angkop at mahahalagang

impormasyon, ito ay nakasulat sa Ingles,

isang lenggwaheng hindi komportable para

sa mga nakapanayam. Napag-alaman ng mga mag-aaral na,

bagamat may early warning system sa ilog,

ang mga taga-Banaba ay walang sistema sa

111


paghahanda upang mabawasan ang tindi ng

kalamidad. Wala silang sistema ng paglikas

at pag-evacuate.

Ang mga local government unit ng

San Mateo at Barangay Banaba ay walang

maayos na sistema ng pag-oorganisa at

pamimigay ng relief goods sa komunidad.

May mga biktima ng kalamidad na

nagrereklamong hindi raw nakakaabot sa

kanila ang mga relief goods samantalang ang

iba raw ay nakatanggap na ng ilang beses.

Ang mga volunteers ay binibigyan ng kalayaan na gawin ang gusto nila kahit na ang ibang mga tao sa

lugar hindi na nakakatanggap ng tulong.

Ayon sa mga resident eng Barangay

Banaba, ang master list ng mga nasalanta ay

hindi maaasahan at wasto. Ani nila, may mga

ilan na hindi nakasama sa listahan. Ang iba pa

raw ay nakalista ng dalawang beses – una,

nakalista sa pamilya ng magulang at ikalawa,

nakalista bilang head ng sariling pamilya.

Nirerekomenda ng mga mag-aaral na

magpadala agad ng underwear, napkin,

kumot, mga gamit sa paaralan, gamut para

sa alipunga, ubo at sipon, at mga gamit sa

pag-aayos ng bahay.

Dahil sa isinagawa lamang ang

assessment ng madalian, nabatid ng mga

mag-aaral na kulang pa ang mga

kabahayan na nakapanayam.

Nirerekomenda nila na magkaroon pa ng

iba pang pagkilos upang masmaging

maayos at maaasahan ang Disaster and

Needs Assessment.

112

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ D. Ang Ondoy at ang Ultra Sports Complex Unang alon

Noong ika-8 ng Oktubre 2009,

katulad ng ikalawang alon ng Team Teresa

sa Barangay Banaba, ipinadala ulit ng

kolehiyo ang mga mag-aaral na sumasailalim

sa Field Instruction Program sa Ultra Sports

Complex sa Siyudad ng Pasig kasama ang

CDFI.

May dalawang evacuation centers sa Ultra Sports Complex. Ang isa ay may mahigit-kumulang

200 na pamilya, at ang isa naman ay 700 na pamilya.

Sumama ang Team Teresa sa grupong naitalaga sa pagbibigay assisatance sa evacuation

center management. Nag-asikaso ng mga pila, nangolekta ng mga basura, at tumulong sa pagrerekord

ang grupo.

Kalaunan ay sumama na ang grupo sa isa pang grupo ng mga mag-aaral na naitalaga sa

pagsasagawa ng stress debriefing ng mga kabataan.

Ikalawang alon

Noong sumunod na araw, 14 na estudyante na lamang ang sumama sa Ultra Sports Complex

kung kaya’t isang grupo na lamang ang

binuo.

Tumungo ang grupo sa masmalaking

evacuation center at tumulong ang grupo sa

pagrerekord ng mga kabataang nasa edad na

13 – 17 na taong gulang. Tumulong din ang

mga mag-aaral sa pag-iinventory ng mga

donasyong dumating mula sa UNICEF.

113


Katulad nung nakaraang araw, tinapos din ang grupo ang

kanilang araw sa pamamagitan ng pagtulong sa pag-stress debrief

ng mga kabataan.

E. Ang pagbalik ng Team Teresa sa Abuyod

Bumalik ang Team Teresa sa Abuyod noong ika-18 ng

Oktubre upang magkaroon ng assessment ang BATROFA at higit sa

lahat ay upang mag-abot ng tulong sa mga nasalanta ng Bagyong

Ondoy. Pagdating naming sa

area ay wala pang tao na

nakapila sa sitio hall ng Sitio

Abuyod na napagusapang lugar kung saan ipapamahagi ang mga

relief goods. Sa tulong nila Nanay Basyong at Nanay Sabel ay

tinawag ang 53 tao na tinukoy ni Sitio Chairman Gina na nasalanta ng

bagyo. Isa-isang tinawag ang mga taong ito tapos ay pinapirrma at

binigyan ng relief goods (2 kilong bigas, toiletries at pagkain) na

nakalagay sa isang timba. Tumulong ang mga kananayan at

pinangunahan ni Nanay Gina sa pamamahagi ng relief goods sa mga

tao kung kaya’t medyo nawalan kontrol ang grupo sa pamamahagi

nito. Ayon sa listahan sa baranggay ay limampu’t tatlo (53) lamang

ang nasamantala ngunit pagkatapos ng pamamahagi ng relief goods ay naubos ang animnapung (60)

timba na inihanda ng grupo at naipamigay sa ibang tao ang pitong (7) timba na para sana’y sa mga

miyembro ng BATROFA na nasalanta rin ng bagyo. Sa relief operation na ito ay animnapung pamilya ang

nabigyan ng relief goods upang tulungang muling makabangon mula sa Bagyong Ondoy.

114

115


KABANATA VII. Mga Rekomendasyon

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Ang Team Teresa ay umaasa na patuloy ang pagunlad ng BATROFA at ang buong Abuyod kung

kaya kami ay nagtukoy ng ilang mga rekomendasyon na sa aming palagay ay makakatulong sa mga tao

sa komunidad, sa baranggay, sa mga organisasyon na sumusuporta sa Abuyod at sa aming mga

estudyante na pinag-aaralan ang mga tao at

samahan sa Abuyod, Teresa, Rizal.

A. Sa LGU

Nirerekomenda ng Team Teresa na sana'y

magkaroon ng isang comprehensive na

community profile ang Baranggay Dalig sa mga

sitio na nasasakupan nito kabilang na dito ang

Sitio Abuyod. Sa aming pag-aaral at pananaliksik

sa Abuyod ay napag-alaman namin na kulang o

di sapat ang datos na mayroon ang Baranggay Dalig upang maging profound ang impormasyon nito

tungkol sa lugar at sa mga taong nakatira dito. Minumungkahi rin ng aming grupo na maging masmaayos

ang pagbibigay at pagaabot ng mga proyekto sa mga tao sa Abuyod sapagkat ayon sa kanila ay di

naman nakarating sa kanila ang ilang mga proyekto na nakasaad sa listahan ng kanilang baranggay

projects.

Nirerekomenda din ng Team Teresa na gumawa ng sariling community profile ang Sitio Abuyod

upang magkaroon sila ng datos ukol sa kanilang

lugar at upang maging masmakatotohanan ang

mga datos na lalamanin ng community profile na

ito. Umaasa din ang grupo na sana'y maging

masaktibo at visible ang mga opisyales tulad ng

baranggay chairman sa komunidad at magkaroon

ng bukas at maayos na relasyon ang mga officials

sa mga tao sa komunidad upang matugunan ang

mga pangangailangan at mapakingggan hinaing ng

mga tao sa baranggay.

B. Sa BATROFA

Sa samahan naman ng BATROFA ay nirerekomenda namin sa sana ay matanggal na ang

kanilang isyu sa pag-sali sa mga kababaihan sa kanilang samahan at makita nila ang kahalagahaan ng

mga kababaihan sa kanilang samahan pati na rin sa kanilang araw-araw na gawain sa bukid. Sana ay

116

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ maging bukas na ang kanilang isipan na

maraming maaring magagawa at maibahagi

ang mga kababaihan at sila ay di dapat

nakukulong sa mga gawing bahay lamang.

Umaasa rin ang grupo na sa tulong ng

nagawang saligang batas ng BATROFA ay

masolusyunan na ang problema ng samahan

sa attendance at paghawak ng pera. Higit sa

lahat ay nirerekomenda ng Team Teresa na

mabago na ang kanilang top-down na pag-

tingin sa samahan kung saan ang nasa itaas ay

ang mga opisyales ng samahan at ang nasa ibaba ay ang mga miyembro nito.

C. Sa kababaihan

Nirerekomenda ng Team Teresa na maging bukas ang mga kananayan o kababaihan na sabihin

ang kanilang mga opinyon at ideya dahil sila ay bahagi ng BATROFA at ng komunidad. Mahalaga kung

maisasali sila sa samahan ng BATROFA tulad ng kanilang ninanais sapagkat maliban sa dadami ang

miyembro nito ay makakapagbahagi rin sila ng kanilang mga suhestiyon na maaaring makapagpaunlad

ng samahan. Kahit na di sila tinuturing miyembro ng BATROFA ay malaki na ang naitutulong nila sa

samahan sa pamamagitan ng paghahanda ng pagkain tuwing may pagpupulong, sa pagiging proxy sa

mga asawa nila at sa mga gawain na rin sa palayan. Umaasa ang aming grupo na mamulat ang mga

kananayan o kababaihan sa kanilang kahalagahan sa BATROFA pati na rin sa komunidad.

D. Sa partner agencies

Sa CFCA

Isa sa mga mungkahi ng grupo ang nag awing mas-empowering sa mga tao ang development

framework na ginagamit sa Teresa, Rizal. Sa pagbibigay ng monthly goods ay napapalaganap ang

dependency culture na siyang sumasagka sa pagpapalakas ng mga tao. Maaaring turuan ang mga lokal

na PO na mag-facilitate sa kanilang mga pagpupulong,

Sa MASIPAG

Alinsabay sa pagsusulong ng likas-kayang pagsasaka ay ang pagkakaroon ng likas-kayang

samahan upang magsulong nito. Nirerekomenda ng grupo ang pagpapatuloy at pagpapatindi ng

117


pagpapalakas ng samahan, hindi lamang sa

Abuyod ngunit pati na rin ang ibang mga

samahang kabalikat ng MASIPAG.

E. Sa CSWCD

Iminumungkahi ng grupo na sa halip na

magkaroon ng Psychological Preparation

Seminar ang mga fieldwork students bago ma-

deploy ay itanim na lamang sa mga pre-field

CD subjects ang mga kinakailangang

preparasyon para sa field. Ang mga mag-aaral sa BS Community Development ay dapat handa sa Field

Instruction Program, dahil kung hindi, maaaring hindi ito ang propesyon para sa kanila.

Magandang tingnan at ipagmalaki ng mga fieldwork students ng CSWCD hindi ang hirap na

kanilang naranasan kundi ang mga karanasan nila sa komunidad sa kabila ng mga hirap na ito.

118

119


KABANATA VIII. Mga Pagninilay


Paula Bianca "Pau" Aguilar

Sa ilang buwang pamamalagi namin sa

Abuyod maraming bagay ang aming natutunan sa

pag agapay sa samahan ng BATROFA. Sa

pamamagitan ng mga trainings at seminar aming

napag alaman na kinakailangan ng BATROFA na

magkaroon ng isahang layunin tungo sa sama-

samang pag-abot ng kanilang mga mithiin at

pangarap sa hinaharap, at nararapat lamang na

ang layunin ay galing sa lahat ng miyembro hindi

lamang sa leader nang sa gayon ay maging epiktibo ang pagsasgawa ng mga plano ng samahan at

maisakatuparan ang mga napagkasunduan ng samahan.

Makikita din ang kakulangan ng paglahok ng mga kababaihan sa samahan dulot narin ng

pagiging patriarkal ng ating lipunang ginagalawan.Simula pa sa una ang kababaihan ay nakatali lamang

sa papel na ginagampanan sa pagluluto at hindi napapahalagahan ang kahalagahan ng pagiging

miyembro ng kababaihan sa samahan. Ang asawang lalaki lamang ang siyang kumkatawan bilang

miyembro ng BATROFA. Kinakailanang magkaroon ang samahan ng pagpapahalaga sa mga

kababaihan sa pamamagitan ng pagpayag na sumapi ang mga kababaihan sa kanilang samahan.

Gayon din makikita na masyadong umaasa at sumasandal ang samahan sa tulong na ibinibigay

ng CFCA, at aminado ang mga tao doon na hindi nila alm ang gagawin kung mawawala ang CFCA sa

kanilang komunidad. Isa ring sa pagsubok na kinakaharap ng samahan ay kung papaano mapalalaki ang

bilang ng kanilang mga miyembro at patuloy na makapag hikayat ng mga tao na sumapi sa kanilang

samahan.

Isa pa sa mga isyung kinakaharap ay ang

kakulangan sa interes ng kabataan na magsaka

dahil karamihan sa mga kabataan ay mas

pinipiling magtrabaho sa mga pabrika at sa

maynila, at ito ay nagdudulot ng pangamba sa

sambayanang pilipino dahil sa magbaba ng bilang

ng mga magsasaka.

Maganda rin na isulong ang organikong

pagsasaka sa ating bansa bukod sa ito’y ligtas

120

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ mas makatitipid pa ang mga magsasaka dahil sa

hindi nanila kinakailkangan bumili ng mga

pestisidyo na sadyang nakasasama sa ating

kalusugan. Bagama’t hindi lahat ng mga

nagsasaka ay organiko mayroon ding gumagamit

ng patabang organiko at mga pestisidyo.

Isang magandang gawain ng samahan

ay ang kanilang pag babayanihan, ito ay isang

malaking hakbang upang mapaunlad ang

kanilang samahan ganun din ang komunidad,

Dahil dito ,aking natutunanan ang kahalagahan ng pagtutulungan, ang tunay na kahulugan ng

pagbabayanihan— pagkaka-isa at pagmamalasakit sa kapwa, ito ang ang magsisilbing daan patungo sa

pagunlad at pagiging matatag ng kanilang samahan.

Sa pag-abot ng kanilang mga pangarap magiging madali kung sila’y magpaparami ng miyembro

upang maisakatuparan ang mga hakbang tungo sa kanilang mga pangarap.

Sa kabila nito, kinakailangan nila ng kaagapay sa paglutas ng isyu patungkol sa pag-mamayaari

ng lupang kanilang pinagpaguran at sinaka ng matagal na panahon.

Sa Fieldwork na ito marami akong natutunan na hindi matututunan sa kahit saan, ito ay ang

pagmamahal sa tao, at sa bayan. Bagama’t ang kursong ito ay di gaanong mayaman sa salapi, masarap

sa pakiramdam na nakakatulong tayo sa mahihirap at mga nangangailangan ng tulong. Noong una ay

hindi ko pa gaano maintindihan at mapahalagahan ang kursong ito, pero sa mga nangyari at napagdaan

ko sa ilang taong pagaaral natutunan ko at nalaman ang kagandahan ng aking kursong nakuha. Ang

kursong ito ay higit pa sa kahit anong kurso dahil tayo ay nagaaral kasabay ng pagsisilbi sa bansa at sa

sambayanang Pilipino.

Charlotte Francis Marie "Chai" Ambas

Sa loob ng tatlong buwan na

pakikipamuhay ko sa mga tao sa komunidad ay

marami akong natutunan na sa aking palagay ay

di ko matututunan sa loob ng eskwelahan o sa

aking lipunang ginagalawan. Maraming bagay din

ang aking napagnilaynilayan na nagkaroon ng

malaking epekto sa aking katauhan. Masasabi ko

121


na ako ay di na ang dating Chai na unang pumasok

sa Abuyod noong Hunyo kundi ako ay isang bagong

tao na may masmalalim ng kaalaman sa buhay sa

labas ng siyudad.

Dahil sa pagpunta namin sa Abuyod ay

natutunan ko na ang pagsasaka ay isang mahirap na

gawain. Iba ito sa kaalaman natin na ang pagtatanim

ay ang paglalagay lamang ng punla sa lupa kundi isa

itong mahaba at nakakapagod na proseso. Dahil sa

aking napagalaman at natunghayan na hirap na

nararanasan ng mga magsasaka ay maituturi ko na

bayani ang mga magsasaka sapagkat kahit na

sobrang nakakapagod ang proseso ng pagtatanim at

sa maliit na kita na nakukuha nila mula rito ay

pinagpapatuloy pa rin nila ito upang masuportahan

ang kanilang pamilya at tayong mga kumokonsumo

nito.

Ang mga pagbabago sa aking sarili na naidulot ng komunidad ay ang aking mga kaugalian at ang

aking pananaw. Dahil sa pagpunta ko sa Abuyod ay natuto ako kumain ng gulay at isda na dati'y di ko

ginagawa. Natuto din ako gumawa ng gawaing bahay upang makatulong sa pamilyang aking tinutuluyan.

Nabago rin ang aking pananaw sa buhay dahil ng pagpunta ko sa komunidad sapagkat masnaiintindihan

ko na ngayon ang masa kung saan kadalasan ay kulang at minsan ay sapat lamang ang kanilang kita sa

pagsuporta ng pamilya. Naunawaan ko ang halaga ng pera kung kaya't nakapagturo ito ng leksyon sa

akin na maging masmasinop sa pagbili at nagturo rin ito sakin na mag-ipon. Nalaman ko rin na ang

kasiyahan ay di direktang kaugnay ng pera – na pwedeng maging masaya sa mga simpleng bagay lang

tulad ng pakikipagbiruan, sama-samang pagluluto, pakikipagkwentuhan at iba pa.

Totoo na kulang ang mga klase sa kolehiyo upang tuluyang maunawaan at matutunan ang

Community Development sapagkat marami akong natutunan sa Abuyod tungkol sa pagoorganisa ng

komunidad o ng samahan. Tunay na mahalaga ang pagkakaroon ng fieldwork sapagkat maliban sa

pagsasapraktika ng mga natutunan sa kolehiyo ay nadadagdagan rin ang iyong kaalaman sa

pagpapaunlad ng komunidad. Sa maikling panahon na aming pananatili sa komunidad ay napagalaman

namin na di biro ang pagkakaroon ng mga seminars sapagkat ito ay isang mahaba at masusing gawain.

Dapat ito ay sinisimulan sa pagkakaroon ng TNA, dapat din gumawa ng mga paanyaya, kinakailangan rin

na gumawa ng magandang daloy ng seminar at ang iba pang preperasyon na ginagawa tulad ng

122


pagaayos ng lugar na gaganapan at pagkain.

Natutunan ko rin na maging flexible kapag

nagkakaroon ng problema at di nasusunod ang

mga napagplanuhan. Naging matiyaga at mahaba

rin ang aking pasensya kapag nagkakaroon ng

gulo sa komunidad. Sa aking pananatili sa

komunidad ay natutunan kong lalong bigyang

halaga ang mga tao sa komunidad sapagkat sila

ang may kaaalaman na makakatulong sa

kanilang pagunlan. Higit sa lahat ay natuto akong

makinig sa mga kwento, hinaing, opinyon at ideya

ng mga tao sa komunidad.

123

Para sa akin ay naging masaya at makabuluhan ang aking naging pananatili sa Abuyod, Teresa,

Rizal at marami akong natutunan mula sa fieldwork experience na ito. Gusto ko sanang pasalamatan ang

aking mga kagrupo na sila Idan, Paula, Pinky at Enan sa pagbibigay saya kapag kami ay nasa field.

Nagpapasalamat din ako sa kanilang pagunawa sa akin kapag ako'y nagkakamali at sa pagturo sakin ng

mga aral sa pagpapaunlad ng komunidad o maging sa aking buhay. Lubos akong natutwa na kayo ang

aking nakasama sa fieldwork na ito at na di natapos sa pagiging kagrupo at ating relasyon kundi ay

naging magkakaibigan tayo. Nagpapasalamat di ako sa aming adviser na si Ma’am Marion Tan na

gumabay sa amin sa mga gawain namin dito sa Abuyod at sa lahat ng mga guro na kabahagi ng

fieldwork committee at sa aming mga guro sa field based subjects na sila Sir Manalili at Sir Formilleza.

Gusto ko rin pasalamatan ang buong komunidad ng Abuyod sa pagkupkop sa amin at sa pagpapatuloy

sa amin sa kanilang lugar. Nagpapasalamat din ako sa mga samahan sa loob ng Abuyod at higit sa lahat

sa samahan ng BATROFA na nagsilbing guro sa amin habang kami ay nagaaral dito sa komunidad. Sila

rin ay nagsilbing mga tatay sa amin na inaalagaan at pinoprotektahan kami. Tulad nga ng titulo nitong

papel na ito ay kami ay tila isang bulo na hinuhubog at inaalagaan ng mga magsasaka upang makatulong

balang araw sa kanilang pilapil ng pagbabago.

Czeridan "Idan" Parungao

Hindi isang biro ang mawalay sa pamilya

ng ilang buwan. Hindi rin biro na makipamuhay sa

ibang lugar. Lalong hindi biro ang maging isang

Community Development student.


Sa aking naging karanasan sa

semestreng ito, halong tuwa at lungkot ang aking

naramdaman. Tuwa dahil nagkaroon ako ng

pagkakataon na makalabas sa lipunan na aking

gnagalawan. Nakaranas ako ng buhay na iba sa

aking nakasanaayan. Masaya din ako dahil natuto

ako ng maraming bagay sa tulong ng mga tao sa

komunidad. Naging masaya din ako dahil

nakatagpo ako ng kaibigan sa aking mga

nakasama sa field. Pero sa likod ngmasayang

mukha, may natatagong lungkot pa din. Isang

dahilan na rin ay ang pagkawalay ko sa aking pamilya sa mahabang panahon. Naging malungkot din

dahil sa ilang mga problemang dumating habang naroon kami sa komunidad. Higit sa lat ay lungkot nang

kami ay nagpaalam pansamantala sa aming mga naging pamilya sa komunidad at sa ibang tao na aming

nakasalamuha.

Pero ang karanasang ito ay manantili sa akin ng matagal. Dito ako mas natuto sa maraming

bagay. Ang simpleng pamumuhay sa komunidad ay nagsilbing aking silid-aralan at ang mga tao dito ang

aking naging guro. Hindi sa lahat ng pagakkataon ay mararnasan natin ang ganito. Pero ako ay

nagpapasalamat sa lahat ng naging bahagi ng aking karanasan sa Abuyod.

124

Dahil sa mahabng panahon ng pananatili sa komunidad, maraming bagay akong nakita na

positibo at mayroon ding negatibo.

Isa sa mga magandang katangian ng komunidad ay

ang pagiging buhay ng bayanihan. Nasaksihan ko ito sa

kanilang pagsasaka sa kanialng mga bukid. Kitang-kita din ito

noong magkaroon ng pagbaha sa komunidad na sumira ng

mga bahay doon. Hindi pinabayaan ng mga kapitbahay ang

isa’t isa. Makikita ang kanilang tulungan sa oras ng problema.

Isa ding magandang abgay sa komunidad ay ang pagiging

matatag na bawat isa. Makikita na kahit anong problemang

dumating, basta’ nagsasama sama ay makakaahon mula sa

problema. Di rin sila medaling mawalan ng lakas ng loob at

pag-asa sa pagkamit ng kanialng mga mithin. May kanaiya

kaniya silang abilidad na nagagmit nila sa oras ng kanilang

kagipitan.


Pero makikita din sa komunidad ang patuloy na pag-asa sa mga tulong galing sa labas tulad ng

CFCA. Marahil kaialangan nila ito para makapagtapos ang kanailang mga anak. Pero dahil sa sobrang

pagiging dependent nila sa CFCA, baka pagdating ng pnahaon na umalis ang CFCA ay hindi na nila

kakayanin at babalik sa dating buhay. Kaialngan nilang matuto na hindi dumepende sa mga programa ng

CFCA bagkus ay patatagin nila ang mga samahan sa loob nng komunidad at mul dito ay magtulong

tulong na gumawa ng mga proyekto o programa na naaangkop sa kanailang komunidad. Ang isa pang

negatibong katangian ng komunidad ay ang pagpapanatili ng marginalization lalo na sa samahan ng mga

magsasaka. Kitang kita ko na ang kababaihan ay walang boses sa samahan. Sila lamang ang humahalili

sa mga asaaw sa tuwing hindi sila makakapunta sa pagpupulong. Suporta lamang ang kababaihan sa

samahan at hindi nabibigyan ng pagkakataon na bumoto o mabialang sa samahan.

Sa likod naman ng ganitong sitwasyon ay ang layunin ng samahan ng BATROFA na matuguan

ang pangangailanagn ng sambayang Pilipino at layuning maging ligtas ang kakainin ng mga pamilya.

Ang panagarap na ito ay hindi lamang para sa kanaialng komunidad kundi para sa sambayang Pilipino.

Isnag malaking karangalan ang makasama at nakipamuhay sa buhay ng mga magsasaka. Hindi

lamang sila maliit na sector sa ating lipunan. Sila ang nagpapakain sa milyong milyong mga Pilipino,

kaya’t nararapat lamang na sila ay tawaging mga BAYANI.

Marilaine Agnes Pinky Sumalabe

Sa aking pamamalagi ng humigi’t kumulang

na tatlong buwan sa Sitio Abuyod at pakikimuhay

kasama ang miyembro ng BATROFA at ng

komunidad ay marami akong bagong natutunan at

mga nabagong pananaw, na sa tingin ko ay aking

babaunin at magagamit hindi lang sa pagiging isang

community developer, kundi sa aking buhay mismo.

Mas makakabuti siguro kung hahatiin ko ito sa iba’t

ibang aspeto ng aking karanasan sa fieldwork.

Sa Pakikipamuhay/Integrasyon sa Komunidad

Kahit na alam ko sa sarili ko na ako ay isang

taong madaldal at marunong makisama sa iba’t

ibang uri ng tao, sa una ay talagang nahirapan akong

125

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ makipamuhay. Una sa lahat ay medyo nahihiya

ako na makitira sa ibang bahay ng isang buong

semestre. Hindi ko rin alam kung magugustuhan

ba kami ng pamilyang aming titirhan, ng

BATROFA at ng buong komunidad ng Abuyod.

Paano kung wala naman kaming

naitulong o naipamahagi sa kanila? Paano kung

madismaya sila sa aming pakay o sa mga

gagawin namin? Ito ang mga una kong

katanungan nung nagsisimula palang kami sa

aming pakikisalamuha sa mga tao.

Ngunit, habang tumatagal ay unti-unti kong naunawaan ang kahuluguhan ng pakikipamuhay.

Hindi ito dapat pinpilit, natural lang kumbaga. Parang nasa bahay lang, huwag kang mahihiyang ipakita

kung sino ka dahil ang totoong ikaw ang siyang tatanggapin at magugustuhan ng tao sa komunidad. Sa

kalaunan naging kumportable na ako sa aming tinutuluyan at sa pakikipagusap naming sa mga tao ng

komunidad. Nakakabiruan ko sila at nasasabihan pa ng mga kuwento sa buhay.

Isa pa sa aking natutuhan ay ang likas na kabutihan ng tao sa kanilang kapwa. Hindi totoong

makasarili na ang tao ngayon dahil buhay at kitang kita ko sa Abuyod ang pagmamalasakitan ng tao sa

kanilang kapwa. Sa buong pamamalagi namin ay hindi ako nakaranas nang kahit na anong klaseng

pagtataboy o pag-ayaw nila sa akin. Buong puso nila kaming tinanggap, tinuluungan at pinagkatiwalaan,

kahit na hindi rin malinaw sa kanila noong una ang pakay ng aming pagpunta. Doon ako talaga na-

“touch” dahil hindi ko talaga aakalain na malugod din nila kaming pinapasok sa kanilang komunidad at sa

kanilang mga tahanan ng walang alinlangan.

Sa Magsasaka

Ang magtanim ay TALAGANG hindi biro. Totoong mahirap at mabusisi ang proseso ng

pagsasaka. Bukod sa pagod ang buong katawan ay andiyan pa ang problema sa gastusin sa pagsasaka.

Kahit na maraming inaani ang magsasaka ay hindi pa rin ito sapat upang maging maunlad ang kanilang

buhay dahil napupunta ang kanilang pera pambayad utang. Dagdag pa dito ang pabago-bagong

panahon , katulad nga ng pagsalakay ni Ondoy, na maraming sinalantang palayan. Madami talagang

suliraning kinakaharap ang magsasaka kaya mas naging pabor ako na bigyan sila ng malaking

importansiya ng ating lipunan. Kailangan ay sapat na nababayaran ang lahat ng kanilang paghihirap,

upang mas dumami pa ang magsasaka at lalo pang umunlad ang ating agrikultura. Sa sarili kong mata

126

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ nakita kong paano ang pagtatanim (nasubukan ko pa nga e). Kaya talagang masasabi ko na sa sakit

palang ng katawan, hindi pa sila nakakabawi sa kanilang kinikita.

Masasabi kong masuwerte ako dahil hindi naman lahat ng tao ay nagagawang makipamuhay

kasama ang magsasaka. Dahil mula dito ko napapahalagahan ang sektor na dati ay hindi ko man lang

naiisip. Hanggang sa aking pagtanda at sa kung anu man ang gagawin ko sa aking buhay, alam kong

babaunin ko ang pagpapahalagang ito, na maaari kong gamitin upang kahit papano ay makatulong din

ako sa kanila.

Sa BATROFA

Kung mahirap ang pagsasaka, e mas mahirap na siguro ang organikong pagsasaka. Mas

mabusisi kasi ito, ngunit mas matipid at ligtas sa mga sakit kumpara sa komersyal na pagtatanim. Kaya

naman saludo talaga ako sa bawat miyembro ng BATROFA na nagagawa pang isipin ang kapakanan ng

iba at ng kalikasan bago ang pansariling interes. Bilib ako sa kanilang pagpupursige na paigtingin at

palawakin ang samahan upang matulungan pa ang ibang magsasaka na nag-oorganikong pagsasaka sa

Pilipinas.

Sa aking pakikisalamuha sa kanila ko natutunan ang maraming isyu at suliranin ng magsasaka ,

pati na rin ng komunidad at ang kahalagahan ng aking nakuhang kurso na hindi ko kalianman natutunan

sa paaralan. Sa aking palagay ay sila ang

pinakaepektibo naming guro sa buong pamamalagi ko

sa kursong ito.

Bukod sa organikong pagsasaka ay buhay na

buhay din ang BAYANIHAN sa samahan. Hindi

matatapos ang araw na hindi mo maririnig sa isang

magsasaka ang pagtulong niya sa kapwa magsasaka

sa pagtatanim o sa pagpapahiram ng kanyang

kagamitan o kalabaw sa kanya. Kapag may isa pang

magsasakang hindi pa tapos magtanim ay

magtutulungan silang lahat na tapusin ito kaagad.

Tunay ngang hindi sapat ang maraming

kaalaman, mabubuting pinuno, malalaking pondo

upang ganap na tumatag ang samahan. Ang

samahan ay nagsisimula at magbubunga mula sa mga

127

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ miyembro nito, sa paniniwala nilang mas lalakas sila kung sila ay sama-sama at nagmamalasakitan sa

isa’t isa.

Sa aking mga “TEAMMATES”

Kung mayroon akong pamilya mula sa BATROFA at sa komunidad ay mayroon din akong

pamilya sa aking mga teammates. Sino pa nga ba ang maguunawaan at magmamalasakitan kundi

kaming sama-samang pumunta sa komunidad. Marami din akong natutunan sa aking mga teammates,

hindi lang puro kalokohan at kung anu-ano.

Una, na ang bawat isa ay may iba’t ibang kakayahan at kalakasan na sadyang mapapakinabangan ng

team at ng komunidad. May mas magaling sa pagsasalita at mayroon naman sa pagsusulat. Sa aking

pagsama sa kanila, nalaman kong mas gusto kong magsalita na lang kaysa magsulat.

Pangalawa, iba-iba talaga ang personalidad ng tao. Hindi maiiwasang magkaroon ng samaan ng

loob, magkatampuhan at minsan pa nga magka-iyakan. Dito ko napatunayan na ang importante sa huli

ay marunong kang umunawa at magpakumbaba upang maging maayos ang samahan ninyo. Para sa

akin, mas mahalagang maging maayos ang pakikitungo ko sa bawat isa.

Sa Konsepto ng Pagpapaunlad ng Samahan

Paulit-ulit na sinasabi ni Ka Lito ang

importansiya ng sama-samang paggawa kasama ang

komunidad sa buong proseso ng pagunlad. Sa

Abuyod ko rin naintindihan kung bakit tama si Ka Lito.

Kung sa kanila mismo magsisimula ang pag-unlad ay

alam nating mas makakabuti ito dahil sila ang mas

nakakaalam sa kanilang kalagayan.

Sila rin ang magpapatuloy nito sakaling

mawala na ang mga tumutulong sa kanila. Kaya dapat

lamang na sa una pa lang ay natulungan na natin

silang umasa sa kanilang sariling kakayahan at

potensyal.

Mabuti na sama-sama tayo sa pagunlad ng

samahan at komunidad dahil ang isang bagay ay lalo

128


lamang pahahalagahan, mamahalin at

isasabuhay ng mga tao kung ito ay personal

nilang binuo, pinaghirapan at pinakinabangan.

Sa Papel Ko Bilang Isang Community Developer

Ang papel natin bilang isang community

developer ay upang tumulong at humalili sa

kanila. Bukod sa natututo tayo sa kanila ay

natututo din sila sa atin. Maaari nating ipaalam

sa kanila ang ating mga teknikal na napagaralan,

habang sila naman ay sa praktikal na aspeto.

Isa pa sa aking natutuhan ay ang hindi pagpilit sa tao sa komunidad ng iyong pansariling

kagustuhan. Sapagkat estudyante ako at mayroon ding mga kinakailangang ipasa sa paaralan ay hindi

ko naiiwasan na minsan madaliin ang paggawa ng isang aktibidad sa komunidad upang makaabot sa

aming palugit na isang semestre. Ngunit sa totoong buhay, hindi dapat minamadali ang proseso ng

pagunlad dahil ang lahat ay dumadaan sa proseso, gaano man ito kabilis o kabagal. Sa ganitong

trabaho, tanging ang tao lang din sa komunidad ang magtatakda ng panahon ng kanilang pagunlad.

Paminsan naman ay may kailangan ka ring ipaunawa sa mga tao na taliwas sa kanilang nauna

nang paniniwala. Hindi ka dapat mahiya na maging agresibong itawid sa kanila ang iyong mga

nalalaman kung alam mo naman na ito ay para sa ikakabuti din ng kanilang kalagayan. Katulad na lang

sa BATROFA kung saan marami sa kanila ang hindi tumatanggap na maging opisyal na miyembro ang

kababaihan sa samahan. Ilang beses na din naman naming ipinaintindi sa kanila na hindi ito tama dahil

umaaasa rin naman sila sa kanilang mga asawa kapag may gawain ang samahan, kaya dapat lamang na

ituring din silang miyembro nito. Pero sadyang mahirap banggan ang ganitong nakasanayan kaya mula

ngayon hanggan sa susunod na semestre ay magiging isa ito sa aming tututukan.

Tunay ngang marami akong dapat ipagpasalamat sa karanasan ko ng isang semestre sa

komunidad ng Abuyod, BATROFA at maging sa teammates ko. Marami akong naunawaan at

natutunan na sa tingin ko ay aking mapapakinabangan sa aking buhay. Sa huli, para sa akin, ang susi

ng isang makabuluhang karanasan sa kursong ito ay ang pagbubuo din ng makabuluhang relasyon sa

mga tao sa komunidad, maging sa mga kasama mo sa iyong grupo - relasyon na may

pagmamalasakitan, pagunawa at respeto sa kakayahan at karapatan ng isa’t isa.

129

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Angelo Hernan "Enan" Melencio

“Talagang taga-Abuyod ka na, hani?”, sabi ni

Kagawad Noel nang makita niya akong nakatayo at

nakikinig sa pagpupulong ng Sitio nitong Sabado

lamang.

Hindi alam ni Kagawad kung gaano niya

pinataba ang puso ko noong sinabi niya sa akin iyon.

Para sa ating mga nakikitira lamang sa mga

komunidad, masarap malaman na tinitingnan na tayo

ng mga tao hindi na bilang mga dayuhan ngunit mga

taga-roon na sa komunidad.

Maaari ko bang sabihin na kahit papaano ay

naging matagumpay ang pagpaparamdam namin sa

komunidad na kami ay nakikiisa sa kanila, na ang

mga pangarap nila ay pangarap na din namin at ang pagkilos nila ay pagkilos na din namin?

Community Development work

Magkakaiba nga ang mga komunidad. Oo nga, common sense nga, pero masnapagtibay ko ang

ideyang ito nang maitalaga ako sa dalawang magkaibang fieldsite – ang una ay sa Anda (CD 180) at ang

ikalawa ay ang Teresa (CD 181). Ang mga sistemang umiiral sa mga komunidad nito ay magkaiba.

Parehas na Pilipino ngunit magkaiba ang kultura at pananalita. Parehas na maganda ang pagtanggap at

pakikitungo, ngunit magkaiba ang paraan.

Ang paraan ng pag-oorganisa ng mga locals ay hindi magkatulad. Walang komunidad na

magkaparehas. Marahil ang mga komunidad ay parang mga fingerprints; magkakahawig man ang mga

daliri natin, iba-iba pa rin ang fingerprints nito. Maaari ko bang sabihin na walang framework o approach

na magkatulad kapag inilapat na ito sa isang komunidad?

Maraming iba’t ibang factors ang tinitingnan sa pag-oorganisa ng. Unang unang mapapansin ay

ang geophysical na katangian nito. Naaalala ko dati sa Anda, mahirap magpatawag ng mga seminar at

pagpupulong lalong lalo na kapag biglaan. Ngunit sa Teresa naman, sa loob ng 30 minuto, halos lahat na

ng bahay napuntahan mo.

130

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Isang factor din ay ang ”strength” ng

Team at ”strength” ng lokal na PO; ”strength”

in terms of the size of the group and their

individual and collective capacities. Kapag

masmaraming kamay ang kumikilos,

masmadali at masmabilis ang gawain, ngunit

hindi sa lahat ng bagay ay tama ito.

Mahalaga na ang mga kamay na kumikilos ay

alam ang kanyang gagawin, ang mga kamay

na kumikilos ay may tangan na framework na

magiging basehan ng kanilang pagkilos.

Kung kaya’t sa community organizing,

mahalaga ang capacity building hindi lang ng mga taong inoorganisa ngunit pati na rin ng mga

tumutulong mag-orgnisa.

Isa ring dapat tingnan ay ang mga ideyolohiyang bitbit ng mga tao sa komunidad. Mahirap

banggain ang mga nakasanayan na nila, tulad na lang na ang pagtingin na ang presidente ang siyang

mapagpasya sa samahan. Ito yung mga pagkakataong, sa gitna ng seminar o training, ay mapapatigil ka

at mapapaisip. Sasabihin sa iyong sarili, ”Ano na ang susunod kong gagawin eh hindi ko pwedeng

sabihing outright na mali ang ganitong pag-iisip?”. Tama bang sabihin na mali ang ganitong pag-iisip o

dapat ba nating tingnan na hindi ito mali ngunit mayroon pang mas-epektibo at masmakataong paraan

tulad ng collective leadership?

Isa pang mahirap banggain ay ang pagkilala ng BATROFA na ang mga kababaihan ay hindi

dapat maging miyembro ng samahan ng magsasaka.

Marami akong aral na napulot ukol sa teknikal na aspeto ng Community Development. Hindi pala

madaling may tangan kang konseptong itinuro ng kolehiyo na yun ang tama at mas-epektibo kapag

taliwas dito ang itinuro ng kultura ng komunidad sa mga tao rito. Hindi rin madaling magpalaya mula sa

mga kadena ng pag-asa (dependency) kapag may mga elementong masmatagal nang nakapasok sa

komunidad na hindi sadyang nagpapatibay ng kadenang ito.

Kababaihan

Malaki ang pinagbago ng tingin ko sa babaihan simula nang tumungtong ako sa kolehiyo. Sa CD

11 pa lang, itinuro na ni Ma’am Tan ang paggamit ng gender lens at paggiging conscious sa special

needs ng kababaihan. Hindi man ako nag-CD 165, ang pag-inculcate ng mga propesor ng kolehiyo sa

131

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ mga subjects na itinuturo nila ay malaki ang naitulong. Sa katunayan, dalawang final paper ko sa aking

Political Science subjects ay tungkol sa kababaihan at ang kanilang kapangyarihang politikal.

Kaya naman ako medyo balisa sa mga kalagayan ng kababaihan sa Abuyod. Hindi kaya’t mali

lamang ang approach namin na talagang binabangga namin head-on ang pag-iisip nila? Ako kasi

namulat sa kolehiyo gradually sa mga propesor at sa mga kaklase kong babaeng lagi akong tinatama sa

mga pagkakataong lumalabas ang aking pagka-macho. Mulat din kasi ang mga kababaihan sa kolehiyo.

Dapat din sigurong magkasabay ang pagmulat ng mga kalalakihan at kababaihan ng Abuyod.

Ako’y nalulungkot na hindi kami nakagawa ng profile ng mga kababaihan na palaging aktibo sa

gawain ng samahan. Bagama’t ang mga kananayan na ito ay hindi pormal na miyembro ng BATROFA,

tila sila pa ang masmaraming mungkahi at maslaging nakikita sa mga pagpupulong ng samahan at ng

komunidad. Sinabi ko na ito kay Chai at sa susunod na semestre ito raw ay gagawin nila.

Kalamidad

Maraming itinuro sa akin ang Bagyong Ondoy. Masnapatingkad ang pagkakaiba ng mayaman at

mahirap.

Sa natatanging rural area na nasalanta ng baha, tila masmadali silang nakaka-recover kaysa sa

mga napuntahan ko sa San Mateo at Ultra. Kinabukasan lamang pagkatapos ng kalamidad, may ilan

nang nagtatayo ng mga bahay nila at nagtutulong-tulong ang mga tao sa komunidad upang tanggalin ang

putik sa mga kabahayan. Marahil dahil sa Teresa hindi lahat ng bahay nasalanta kung kaya’t may mga

kapitbahay at kamag-anak silang nakakatulong.

Hindi ko pa nasusubukang mag-organisa sa mga urban areas ngunit isa sigurong magandang

gawin sa mga ganitong komunidad ay buhayin ang bayanihan. Malaki ang maitutulong nito sa usapin ng

kalamidad.

Atbp.

Ako ay nagagalak na ako ay nabigyan ng

pagkakataong makasalamuha ang mga sektor na

siyang backbone ng ating lipunan – ang mga

magsasaka at ang mga mangingisda. Ako’y

umaasang masmarami pang matutunan sa mga

bayaning ito sa paglabas ko sa paaralan.

132


Apendiks

Appendix A. Organization Diagnosis Design

B. Dokyumentasyon ng focus group discussion para sa paggawa ng Case Study ng

Organikong Pagsasaka bilang isang proyekto ng BATROFA

C. Ang nabuong SALIGANG BATAS AT MGA ALINTUNTUNING PANLOOB NG BAYEMBI

ABUYOD TERESA RIZAL ORGANIC FARMERS' ASSOCIATION (BATROFA)

D. Resulta ng Training Needs Analysis ukol sa Herbal Medicine

E. Results ng TNA para sa Farmer’s Rights Seminar

F. Farmer’s Rights Seminar Design

G. MASIPAG Adoptors Update

A. Organization Diagnosis Design

Session 1: Pagpapalagayang loob at Pakilanlan

Layunin: a. Upang makapagpalagayang loob at makilala ang lahat ng kalahok, mga facilitators,

at mga kinatawan ng ating partner agencies. b. Upang mailatag ang mga inaasahan ng mga kalahok para sa maghapong aktibidad.

Session Flow: Activity 1: Pambungad na panalangin Activity 2: Pagpapakilala

Title: “Kung isa akong tanim, ano ako?” Mechanics:

1. Ang bawat isa ay babanggitin ang palayaw at sasabihin kung anong tanim siya. Halimbawa, “Ako si Enan at ako ay isang kabute kasi ako ay kung saan saan na lang sumusulpot.”

2. Pagkatapos ay babanggitin nila ang inaasahan nila para sa maghapong aktibidad.

Materials: wala Duration: 15 minutes

Facilitator: Chai Ambas Session 2: Paglalatag ng Layunin at Schedule Layunin:

a. Upang maintindihan ang kahalagahan ng pagtatasa at pagsusuri ng samahan upang mapayabong ito.

Session Flow: Activity 1: Paglalatag ng layunin ng organizational diagnosis Title: “Ang Mga Layunin ng Organizational Diagnosis”

Mechanics: 1. Ipapakita ng facilitator ang mga layunin ng organizational diagnosis at

itatanong niya sa mga kalahok kung bakit sa tingin nila ay mahalaga ito.

Materials: manila paper Duration: 10 minutes

133

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Activity 2: Paglalatag ng schedule para sa maghapon Facilitator: Idan Parungao Session 3: Pagbalik-tanaw sa Samahan Layunin:

a. Magkaroon ng iisang pagkakilala sa samahan b. Maisalaysay ang kasaysayan ng samahan

Session Flow: Activity: Dula-dulaan Title: “Wag nang Maarte, Tayo ay Umarte” Mechanics:

1. Hatiin ang mga kalahok sa tatlong grupo. 2. Bubunot sila ng tigi-tigisang katanungan mula sa anim na gagawin ng mga

facilitators (“Paano nabuo ang samahan at bakit ito binuo?”, “Ano ang naging bahagi ng mga kababaihan sa pagbubuo ng BATROFA?”, “Paano dati nagpaparami ang samahan at paano nila pinapanatiling aktibo ang mga miyembro?”, “Paano dati nagmi-meeting at nagplaplano ang samahan?”, “Paano nangangalap ng pera ang samahan at paano nila ito pinangangasiwaan?”, at “Anu-ano ang mga problema ng samahan at paano ito nasolusyunan?”).

3. Bibigyan ang mga kalahok ng 10 minutes upang maghanda. 4. Isasadula nila ang mga kasagutan sa mga nabunot na tanong ng 5 minutes. 5. Ipapaliwanag nila ang dula at magkakaroon ng “Question and Answer”

Portion ng 5 minutes. 6. Uulitn nila ang Step 2 hanggang Step 5 para sa mga natirang bubunuting

katanungan. Materials: Papel na nakasulat ang mga topics na isasadula ng mga miyembro

Discussion Points:

1. Sino ang nag-organisa sa BATROFA at bakit ito inorganisa? 2. Kailan ito na-organisa? 3. Sinu-sino ang mga naunang bumuo nito? 4. Ano ang sistema ng pagpaparami ng samahan? 5. Mayroon bang mga teambuilding activities ang samahan? 6. Ano ang decision-making patterns ng samahan? 7. Ano ang information dissemination system ng samahan? 8. Saan kumukuha ng financial resources ang samahan? 9. Sino ang nagtatago nito? 10. Paano nila pinangangasiwaan ang pinansya ng samahan? 11. Anu-ano ang mga naging suliranin ng samahan at paano nila hinarap ito?

Duration: 2 hours

Facilitator: Pinky Sumalabe Session 4: Kasalukuyang Kalagayan ng Samahan Layunin:

a. Malaman ang kasalukuyang kalagayan ng samahan. b. Maikunpara ang kasalukuyang kalagayan ng samahan sa kalagayan nito noon. c. Maipaliwanag ang kahulugan ng kalakasan, kahinaan, oportunidad at balakid ng

isang samahan. d. Matuklas ang kalakasan, kahinaan, oportunidad at balakid ng samahan. e. Magkaroon ng isang pananaw sa istruktura ng samahan.

Session Flow: Activity 1: nakaraan at kasalukuyan ng samahan.

134


Title: “Noon Ganito Kami, Ngayon Ganito Na” Mechanics:

1. Mula sa mga nakaraang kalagayan ng samahan na natuklasan sa mga naunang aktibidad, isusulat ito ng grupo sa metacards.

2. Pagkatapos ay ididikit ang mga ito sa manila paper na may BATROFA TREE. Ilalagay ito sa ugat ng puno.

3. Bibigyan ngayon ng mga metacards ang mga miyembro upang isulat nila ang alam nilang kasalukuyang kalagayan ng samahan.

4. Pagkatapos ay ididikit nila ang mga ito sa katawan ng puno. 5. Ang mga nailagay sa ugat na ibig sabihin ay kalagayan nila “noon”

ay ihahambing sa nakalagay sa katawan ng puno na ang ibig sabihin ay “ngayon” upang malaman ang mga pagkakapareho at pagkakaiba ng kalagayan at proseso ng samahan.

Materials: Metacards “BATROFA TREE” Scotch tape Pentel pen Discussion Points:

1. Anu-ano ang kasalukuyang kalagayan ng samahan? 2. Anu-ano ang dahilan kung bakit naging ganito sila ngayon?

Duration: 20 minuto Facilitator: Idan Parungao

Activity 2: Kahulugan ng SWOT Title: “Bangka ng Pag-asa” Mechanics:

1. Magpapakita ng litrato ng bangkang butas na may sakay na mga mangingisda. Ang litrato rin ay magpapakita ng malalakas na alon at may lighthouse.

2. Itatanong nang facilitator kung ano ang nakikita at napapansin ng mga kalahok sa litrato.

3. Ipapaliwanag ng facilitator kung ano ang SWOT sa larawan. Materials: Drawing ng bangka

Discussion Point: 1. Ano ang Kalakasan, Kahinaan, Opportunities, at Threat?

Duration: 10 minutes Facilitator: Pau Aguilar Activity 3: SWOT ng Samahan Title: “Pilapil ng Pagbabago” Mechanics:

1. Magdidikit ng larawan ng palayan na may apat na pitak sa harapan. 2. Hahatiin sa apat na grupo ang mga kalahok. 3. Ang bawat grupo ay bibigyan ng tigi-tigisang pitak na kinakatawan

ang Strength, Weakness, Opportunities, and Threats ng samahan. 4. Bibigyan ng mga metacards na hugis palay ang mga kalahok. 5. Susulatan ng mga kalahok ang mga metacards, depende kung saan

sila natalaga. 6. Itatanim nila sa mga pitak ang mga metacards na sinulatan nila.

135


7. Sa bawat beses na magdidikit sila, ipapaliwanag nila kung bakit ganun ang naisulat nila.

Materials: Drawing ng palayan Scotch tape Metacards (hugis palay) Pentel pen Discussion Points:

1. Ano ang kalakasan, kahinaan, opportunities, at threats ng samahan? 2. Nagkakaisa ba ang mga miyembro sa mga ito?

Duration: 1 hour Facilitator: Pinky Sumalabe

Activity 4: Istruktura ng BATROFA Title: “Follow the Leader” Mechanics:

1. Hahatiin sa dalawang grupo ang mga kalahok. 2. Itatanong ng facilitator sa mga kalahok kung anu-ano ang mga

officers nila at kung anu-ano ang mga committees. 3. Ipapasulat niya ito sa metacards. 4. Magtatalaga ang bawat grupo ng isang miyembro na siyang

pipiringan at ihaharap sa blangkong blackboard. 5. Ipapadikit sa kanila ang mga metacards ng paisa-isa sa blackboard

na nakaayos ayon sa organizational structure nila. 6. Gagabayan sila ng mga miyembro ng grupo nila sa pamamagitan ng

pagsigaw nila ng directions. 7. Ang naunang grupo ang siyang panalo.

Materials: Metacards Pentel pen Scotch tape Manila paper Blindfold (panyo) Discussion Points:

1. Ano ang organizational structure ng BATROFA? 2. Sino ang nakaisip nito? 3. Bakit ganito ang pagkakaayos nito?

Duration: 20 minutes Facilitator: Pau Aguilar Session 5: Ang Pangarap ng Samahan Layunin:

a. Mailatag ang mga pangarap ng bawat miyembro para sa samahan. b. Magkaroon ng iisang pangarap para sa samahan.

Session Flow: Activity: Pagdro-drawing ng mga pangarap Title: “Larawan ng Pangarap” Mechanics:

1. Hahatiin sa apat na grupo ang mga kalahok. 2. Ipapaguhit sa kanila ang kanilang mga pangarap. 3. Bibigyan sila ng oras upang ipaliwanag ang kanilang mga pangarap para sa

samahan. 4. Sa bawat pagpapaliwanag, itatanong sa mga kalahok kung lahat sila ay

sumasang-ayon sa nabanggit na pangarap.

136


Materials: Manila paper Coloring materials Scotch tape Discussion Point: Anu-ano ang mga pangarap ng bawat isa para sa samahan? Duration: 45 minutes Facilitator: Enan Melencio

Session 6 (Optional Session): Ano ang isang matatag na samahan? Layunin: Upang maunawaan ng bawat miyembro ang mga elementong nagpapatatag sa iisang samahan at mailapat nila ito sa kanilang sa BATROFA. Session Flow: Activity: Straw tower making contest Mechanics:

1. Hahatiin sa apat na grupo ang mga kalahok. 2. Bibigyan sila ng sapat na dami ng straw. 3. Papagawin sila ng straw tower sa loob ng limang minuto. 4. Pagkatapos ng limang minuto, ang grupong may pinakamataas at

pinakamatatag na straw tower ang mananalo. Materials: Straw Discussion Points:

1. Ano ang mga elementong nagpalakas sa straw tower? 2. Paano nila ito mairerelate sa kanilang samahan? 3. Ano ang mga kinakailangan ng isang samahan para palakasin ito? 4. Ano ang mga kinakailangang gawin ng BATROFA para maging masmalakas

ito?

Duration: 20 minutes Facilitator: Enan Melencio

Session 7: Pagtatasa Layunin:

a. upang mabuod ang mga impormasyon na nakuha mula sa mga ginawang aktibidad ng samahan

b. upang Session Flow: Activity 1: Title: BATROFA TREE Mechanics:

1. ipapakita sa samahan ang BATROFA TREE 2. nandito nakadikit ang mga impormasyon mula sa samahan na magiging

basehan ng pagtatasa 3. ipapaliwanag ng facilitator ang nabuong BATROFA TREE upang mas

maging malinaw ang lahat ng kanilang ginawa. Materials: “BATROFA TREE”

Discussion points: 1. ano ang nagustuhan/natutunan sa mga ginawa? 2. anu-anong mga aral ang nakuha sa ginawang activities? 3. may mga bagay bang hindi malinaw? 4. ano ang masasabi sa buong araw na gawain?

137


5. ano ang masasabi sa mga technical na aspeto? - food,venue,time,visuals - facilitator - daloy

5. mga rekomendasyon Facilitator: Chai Ambas B. Dokyumentasyon ng focus group discussion para sa paggawa ng Case Study ng Organikong Pagsasaka bilang isang proyekto ng BATROFA Attendance: Romy Cayobit, Junjun, Celso, Danny, Ben, Maning, GG Prayer: Paula Introduction: enan -pagpasok ng datos sa barangay hall tungkol sa barangay dalig. Ikukumpirma ang datos sa miyembro kung totoo nga -kakaunti lang ang datos sa mismong Sitio ABuyod Paula: community Profile Pangunahing Hanapbuhay: marami ngang magsasaka sa dalig (tay romy) Rootcrops ang pangunahing tinatanim (Tay Celso) 2004: naitayo ang Highschool ng Abuyod, nauna ang elementarya. Ngayong taon, 4 ang guro sa elementary (1995 documents) Sa ngayon ayon kay Tay Celso at junjun: Grade 1-2: 2-3 sections 40 na bata sa isang classroom, 900 plus ang estudyante, 9 ang guro. Development Plan: Naisagawa ang perimeter fences sa Dalig, wala pa rin daw bakod hanggang ngayon sa Barangay Hall dahil palagi siya andoon.(Romy Nagkaroon ng tulay (nagawa ito) Nagkaroon din ng mini dump truck. Nakakakolekta sa Abuyod sa elementary school ang basura at dinadala sa dumpsite sa Purokan. Ang iba, mga bahay bahay, ay sa ilog tinatapon, sa mga bahay ay hindi nakakapasok ang mga truck. Sinusunog na lang o ginagawa sa paggawa ng apoy na pangluto. (celso at les) Bagong kalsada sa Gitnang Palayan. Malabong matupad ito dahil hindi pa nga maayos ang mga kalsada sa Abuyod (tay Danny) Imposible sa 2010, baka wala na sila bago ito matapos. Open canal ay possible daw. Tinanong ni Tay Danny kung saan nakuha ang mga proyektong to. Pinaliwanag na sa Barangay ito nakuha at kung totoo baa ng mga ito dahil wala naman daw silang napapansin na pagbabago sa kanilang sitio. Idan: Poverty Analysis Nakakabili ba ng appliances: Hindi sapat ang kita para makabili ng appliances (Romy) Kaya kung magsumikap (Danny) Madalas na napupunta sa pambayad utang ang kita ng mga tao (Tay Danny) Totoo na marami ang hindi kayang tumakbo sa pulitika at hindi kayang ipagtanggol ang sarili sa batas dahil kulang sa kaalaman. Noong araw, maluwag pa ang kita ay nakatakbo si Tay Danny at Romy pero natalo sila dahil mas mayaman ang kalaban, 30 votes lang ang lamang. Kung dito sa baranggay, kaya naman pero sa pambayan na pulitika ay kaya naman. Kaya naman na ipagtanggol ang sarili sa batas, pag may problema na naghahanap ng padrino. (Danny) Pag may problema at least sila ay lumalaban (Celso) Tutol ang lahat na hindi hadlang ang katandaan sa pagkakaroon ng mababang tingin dito sa lipunan.

138

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Distansiya sa ospital, police station, palengke: malayo daw talaga. Pero kaya namang pumunta basta may pera. Ang iba ay dito na lang sa komunidad namamalengke dahil walang pera pampalengke Naabot daw ba sila ng proyekto: oo daw kasi malayo ang lugar. Minsan ay nakakarating katulad ng paaralan. Minsan lang maambutan (Tay Maning)] Pag may kalamidad madalas ang tulong, relief goods (Tay Romy) Schools (Tay Les) Kuryente, kalsada (Danny) kasi mageeleksiyon pag wala na ay wala na ding tulong. MAdalas bang magkasakit ang tao dito? Hindi naman. Madalang lang. Mahirap magkasakit dahil mahal magpadoktor. (danny) Pana-panahon lang ang pagkakasakit (Celso) Sa kalamidad: madalas bang binabagyo o baha? Bagyo: meron pero hindi nasasalanta. (lahat) Baha meron sa ilog pero dito wala. Hindi binabaha dito sa baba. (Romy) Lubog ang Teresa pag sila ay binaha. (Maning) Wala silang makuhang magandang trabaho dahil kulang sa kaalaman: Katamaran (Romy) Nasa tao yun, may abilidad dapat kahit magsasaka lang. gagawa ka ng paraan para sa pamilya (ben) Dahil ba sa pagkakasakit e hindi nakakpagtrabaho? Siyempre naman pero di madalas, minsan ay isang araw lang. Naranasan nang ipagtabuyan sa ospital? Tay mAning: sa PRoj. 4 ay hindi inasikaso ng ospital ang asawang manganganak na dahil kulang sa pera. Malabo kasi may mga provincial hospitals dito, maliban na lang siguro kung malala na (Ben) Organikong Pagsasaka : Chai

1. Kelan nagsimula ang org. farming? 2006 (trainings, seminars, trial farm) 2007, nag oorganiko na talaga.

2. Bakit nagsimula? Dahil sa MASIPAG, naengganyo dahil wala daw gastos. Pinagseminar pa si Danny at doon niya nalaman ang benepisyo ng org. farming. 3 lang ang magseminar sa MASIPAG at silang tatlo ang tumuturo sa mga ka-miyembro. May MASIPAG staff din na nagtuturo sa kanila sa org. farming.

3. Paano sinimulan? Nag-seminar muna ang 3, nagtrial farm, kumuha ng binhi, inalam ang likas-kayang pagsasaka at doon n sila nagsimula

4. Ang org. pagsasaka ay nakatulong upang magkaroon sila ng ligtas na pagkain (danny) 5. Isa isa ang trial farm at ang binhi ay binigay lang ng MASIPAG. Sunod-dunod na ang miyembro

sa pagoorganiko sa tulong ng iba ng nakapagseminar. May mga ibang magsasaka na nagoorganiko ngunit di magawa dahil hindi sa kanila ang lupa. May usapan sa manager.

6. CFCA ang nagpakilala sa MASIPAg at MASIPAG ang nagpaliwanag na ng org. farming. 7. Kuya Tony, Kuya Chris Panerio ang nagturo sa org. farming. 8. Ang samahan pa nila noon ay di pa under sa MASIPAG. Iniba ang pangalan na under na sa

MASIPAG. 9. 2006 pa lang ay bumibisita na si Tony sa MASIPAG sa komunidad. 10. Food security, ligtas na pagkain, makatipid sa gastos sa pagsasaka (rason sa pagoorganiko)

11. Nakukuha sa org. farming?

Kumikita sa pagoorganic. Noon, bumibili sila ng capital para sa abono at pesticide. Dati wala silang pera dahil pambayad utang lang ang sinasaka. Dati 10,000 ang gastos sa saka, ngayon 4,000-5,000 na lang ang gastos. (Danny)

Pagkain ang isa pang nakukuha (Tay Celso). Ngayon nakakaluwag na siya. Kahit hindi ibenta nakakaangat pa rin sa buhay dahil nakakatipid sa gastos . Unang una ay pampamilya muna ang sinasaka, kung may matira ay puwede nang ibenta (Celso)

Nakabili pa ng kotse si Tay Danny

139


Ngayon pa lang nagsimula si Tay Ben na mag-organic. 12. Mas nakilala sila ng ibang org, nakarating sila sa ibang mga lugar upang makapagseminar.

Noon ang sinasabi ay “magsasaka lang pala kami”. Mas mataas sila sa iba dahil sila ang nagpapakain sa sambayanang Pilipino. Mas nakataas ng confidence sa sarili dahil alam nilang mahalaga ang kanilang gawain sa komunidad. Kahit hindi sila nakapagaral ay alam nilang may mga kaalaman sila na hindi alam ng iba at iyon ay sa pagsasaka.

13. Layunin o marating sa org. pagsasaka:

Danny – makatulong sa mamamayan na makakain ng ligtas, nadagdagan ang katalinuhan sa org farming, naalis ang kahihiyan sa pagkausap sa ibang tao. Ben- makatipid sa paggastos sa pagsasaka dahil gumagamit siya ng abono na commercial, dilaw ang palay niya sa kanila ay berde. Tipid na maganda pa ang tubo ng palay. Maning – madagdagan ang ani ng miyembro upang ang CFCA ay kumuha na ng bigas sa kanila. Masusuportahan nila ang feeding program ng CFCA at makakain ng ligtas na pagkain ang kabataan. GG- makatipid sa gastos dahil sobrang mahal ang abono, sa organic makukuha mo sa palengke ang infredients. Maganda din ang ani. Romy- hangad na madagdagan ang pinagaralan sa org. farming sa MASIPAG. Dahil mkung saan saan sila nakapunta. Upang maging proud siya sa sarili niya. Junjun- makapagpalahi ng rice varieties. Malampasan ang isang magsasaka na umabot sa 300 rice varieties/breeders. Makapagpakain sa komunidad ng ligtas na pagkain. Celso- maitaguyod ang likas-kayang pagsasaka. Nang sa gayon ay ang kaakibat na kagustuhang yumaman mula dito.

14. Mula 2007-2009 na ang organikong pagsasaka. 15. Procedures sa organic farming:

- Pagaararo muna-binubungkal ang lupa, tapos suyod-dinudurog ang lupa. Maaring ipunla na o ilinang na. tapos paglilinang-finish o pinapantay ang lupa, magbabad ng binhi sa tubig ng 24 hours sa drum kung maramihan pero nasa sako ang palay na ilulubog sa drum upang tumubo.(pagbabad) Tsaka mo ilalagay sa nilinang na putik, aayusin at ipupunla hanggang sa tumubo na. Kapag 15 days na ay ready na ilipat-tanim. Aalagaan ito hanggang lumaki, maglalagay ng organikong pataba pagkatapos ng 1 buwan at kalahati ang palay: pwede compost o spray.

- Paggagamas: nasa magsasaka na kung bago isang buwan kung marami na ang damo. - Tuloy tuloy na procedure hanggang ang bunga ay nasa kataawan ng palay hindi na pwedeng

gamasin ang damo dahil maapektuhan na ang bunga. - 3 months bago umani, madalas ay kinakaret upang anihin. Patapos ay hahampasin para

bumaba ang bunga, papahanginan mga isang araw bago ibilad upang tumigas nang mga 1-2 days.

- Bago kiskisin ay ihahakot na. Ipakiskis na ang sunod. Isang kaban ay wala pa sa isang oras gamit ang makina. Puwede na siyang ilagay sa sako. Bigas na siya. Puwede rin naming ibayo.

- Tapos pagkatapos ay bubungkalin na ulit ang lupa sa susunod na pagtatanim. Pareho lang ang cycles ng pagtatanim.

- Once a year ang pagtatanim. June-October or July-November - 6 – 7 hectare ang lawak ng lupa na org. farming. Puro sa bayembi pero meron din iba sa

buhangin. - Mula trial farm hanggang ani ay inaabot ng 120 days. Pag walang trial farm ay ganoon din

ang haba.

Problema sa Organic Farming: - Paano gumawa ng compost, maghanap ng ingredients sa paggawa ng pataba

Soln: pag may pesta gagawa ng pantaboy dun tulad ng citronella. Ganoon din sa pataba, sila na mismo ang gumagawa.

- Pambayad sa mga tao na tutulong sa pagsasaka - Paggagamas

140


Trial Farm: Ang mayari ng lupang tinamnan ang siyang manager noon. Kasi siya ang nakakaalam nun. Polisiya sa trial farm –may mga sukat, layo, lapad sa pagtatanim at magtulong tulong sa pagsasaka. Bayanihan ang number 1 batas sa trial farm (Celso). Pag madamo ang palayan, madami ang peste kaya kailangan malinis ang trial farm. Accomplishments: (Bago sa buhay at samahan) Junjun-kaalaman sa pagpapalayan, pagpapalahi, kaalaman sa insecticide na kayang gastusan. Sa samahan, mas dumami ang kaalaman, nakilala sila sa ibang organisasyon, tumaasa ang tingin sa ka-miyembro. Celso- Noon ay malaki ang gastos sa pagsasaka, ngayon ay kaunti na lang. 1% na lang ang ginagastos ngayon. Noon umaani ng marami kaya lang pagkatpos ng anihan, tapos na ang kain. Ngayon ay nakakaimbak ng pagkain. Noon, 1 variety lang ang itinatanim, ngayon ay 3 rice varieties na at may nakareserba pa para sa susunod. Sa samahan naman, masayahin na sila. Dati kanya kanya, walang pakialaman kung saan mangungutang. Ngayon pag sinasabing abono, mas hindi namromroblema dahil madali na lang ito gawin. Madami sila prob noon, ngayon nakakangiti na. Romy- maganda na ang kinakain ng pamilya pero di sapat dahil ay konti lang ang naaani. Marami nang kaalaman. GG- maganda ang pakiramdam ng katawan dahil hindi na gumagamit ng kimikal. Sa samahan, nagkaroon ng kuliglig at kalabaw, di na gumagastos na malaki. Maning- Sa samahan, kung saan saan sila nakakarating. Hindi niya alam na makakapunta siya sa ibang lugar kahit nagbubungkal lang siya ng lupa. Sa saka, maganda nawala ang gastos sa pataba at pestisidyo (1500 plus). ANg hindi lang maiwasan ay ang pagbayad sa krudo, operator at tagatanim. Noon nagkaroon ng kalabaw, nagawa nang sarilinin ang pagtatanim. 2 klase lang ng variety dati (maagkit at isa pa). Ngayon, papalit palit na ng rice variety (5: 11-11, 70-3, black rice at red rice). Hindi binebenta, pang konsumo lang ng pamilya. Noon ayos lang ang ani, hindi naman nalulugi dahil sobrang dami ng inaani. Ben- naguumpisa pa lang pero malaking katipiran kung ipagpapatuloy gawa ng experience sa pagbili ng fertilizer. MUla ng may kalabaw ang samahan, madali ang pagsasaka. Noon, inaabot sila ng 1 buwan bago maayos ang palayan. Nang may kagamitan, nagtutulong tulong sila, sa loob ng isang buwan ay nakakatanim na ang lahat. Di tulad dati na kanya kanya ang buwan ng pagaani. Danny- kaalaman sa pagsasaka ng organiko. Nakamit na kagamitan sa pagsasaka. Kilala ang pagkatao nila sa organic farming, minsan nadyadyaryo pa sila. Nakakatulong sa ibang mga magsasaka kapag naiimbitahan silang magtulong. Trial Farm: Danny, Maning, Celso at Johnny. ANG LAHAT ng binhi sa trial farm ay iniimbak at kapag may nangangailangan ay binibigyan ang miyembro. Walang bayad. Pag madami nang binhi ay ipinapabayo na at inihahain. Kapag 2 beses nang natrial farm ang binhi ay kukuha na g bagong binhi. Nagumpisa sa 1 kutsarita iyon, yung tira ay iniimbak yung isang kutsarita ay ginagamit sa susunod na trial farm.

Hybrid Binhi: 20 kilos/ mahigit 1,000.00 Naidulot:

1. Pagkain- ngayon mas marami nang naiimbak na pagkain. Noon pag umani ng 70 kaban, mga 25 kaban lang sayo kasi yung iba ay pambabayad utang dahil mahal ang pagpapasaka dati. Nakakapagalaga ng manok na puwede na ring ipakain sa pamilya mo, pati mga gulay. Kung ano ang sumobra ay yun na ang ibebenta mo. Libre na sa bigas at ulam at alam mong native at ligtas. Mga gulay ay organiko din, wag dapat isprayan. Kaya nagpapakilala sa mha kalapit upang malaman na ang kinakain ay ligtas. Pag malls ang bibili mahal, pag dito dito lang pareho ang bentahan. Maganda daw sana kung may babagsakan sila ng mga naani (AHSHI, CFCA). Ang problema ay baka hindi makalusot sa mga laboratory.

2. Lamang na sa purchasing power. 3. Noon ang tingin bago mag-organic farming ni Tay Celso sa lahat ay ang tatanda nila.

Pakiramdam niya ay nawala ang lason sa katawan, gumada ang pakiramdam. Noon nakayuko kung lumakad ngayon ay taas-noo na. (MANING)

141


May kumpiyansa sa sarili dahil sa ligtas ang kinakain.

Noon pag magsasalita sa lahat ay kinakabahan na. Ngayon ay gusto nang magsalita at tawagin na. Noon sa likod nakaupo, ngayon ay gusto na gusto nang matawag.

4. IWAS SA SAKIT. Danny- dati ay mataba. Noon ulam ay baboy, manok at isda. An hingal ay sobra.pero ngayon nagsasaka ay nawala ang hingal

Celso-noon ay sari saring amoy kimikal ang naamoy. Masakit ang ulo, mahirap huminga, ngayon nabawasan ang polluted air, malayo na sa sakit.

5. AKSES SA GAMOT. Celso-madali nang nakakuha ng gamot, lalo na ang herbal med. Alam na ang tanim para sa sakit. Kasabay na sa organic farming seminar aya ng upland (gulay), mais, pagalaga ng native chicken gamit ang organic feeds, baboy at herbal medicine ngayon. Palawak nang palawak ang kaalaman kaysa noon na naghihintay lang sila na maambunan ng tulong. Ngayon ay kaya na nila gumawa ng gamot.

6. EDUKASYON: Celso- sa ani pag may natira na 50 kaban, bebenta ang 25 kaban para sa eskuwela ng anak at kalahati ay pangkonsumo.

7. PAGTATANGGOL SA SARILI Celso- sa kanya, nitong nag-oorganic siya, malaki na ang malasakit niya sa sakahan nila. Kung dadating ang panahon na kunin ito sa kanya, ngayon pa lang ay nagiisip na siya ng dahilan para maipagtanggol ito gamit ang batas.

Malaki ang maitutulong ng CFCA. Una muna ang CFCA (sponsored child muna), nang malaman ni Maam Malou na may miyembro g CFCA na farmers, doon sila nakapasok sa MASIPAG. Dahil nagkita si Maam Malou at Tony at nagkadiskusyon sa pagsasaka. Hinanap ni Tony ang mga magsasaka at ngakaroon ng meeting/pulong upang bumuo na ng samahan at ipinaliwanag na ang MASIPAg, organic farming. Sinubukan nila at naging maganda ang organic farming. Nagtie-up ang CFCA sa MASIPAG at pati na rin ang AHSHI.

Ibingay na ang mga batas ng samahan upang basahin at lagdaan. Enan

C. Ang nabuong SALIGANG BATAS AT MGA ALINTUNTUNING PANLOOB NG BAYEMBI ABUYOD TERESA RIZAL ORGANIC FARMERS' ASSOCIATION (BATROFA) ARTIKULO I. PANGALAN ARTIKULO II. LAYUNIN AT PANINIWALA NG SAMAHAN ARTIKULO III. PAGIGING KASAPI ARTIKULO IV. PAGIGING OPISYAL ARTIKULO V. TUNGKULIN NG MGA OPISYAL ARTIKULO VI. PANGKALAHATANG ASEMBLIYA ARTIKULO VII. PAGDALO SA MGA GAWAIN AT PAGPUPULONG NG SAMAHAN ARTIKULO VIII. GAWAING BUKID NG SAMAHAN ARTIKULO IX. PINANSYA ARTIKULO X. PAGDIDISIPLINA ARTIKULO XI. PAGSUSUSOG ARTIKULO XII. PAGPAPATUPAD

142


PAUNANG SALITA

Kami, ang mga magsasaka sa Abuyod, Teresa, Rizal na nagkakaisa upang isulong ang likas-kayang pagsasaka sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng organikong pagsasaka, pagpapahalaga sa kakayahan ng kababaihan, pangangalaga sa kalikasan, pagtuturo sa kabataan at ibang magsasaka, at pagpapatuloy

ng bayanihan, ay binubuo at pinapalakas ang samahang BATROFA at pinagtitibay ang Saligang Batas na ito.

ARTIKULO I. PANGALAN

Ang samahan ay makikilala sa pangalang Bayembi Abuyod Teresa Rizal Organic Farmers' Association o BATROFA.

ARTIKULO II.

LAYUNIN AT PANINIWALA NG SAMAHAN Seksyon 1. Layunin. Ang samahan ay naglalayong pag-ibayuhin at isulong ang likas-kayang

pagsasaka sa pamamagitan ng: III. pagpapaunlad ng organikong pagsasaka; IV. pagpapahalaga sa kakayahan ng kababaihan; V. pangangalaga sa kalikasan; VI. pagtuturo sa kabataan at ibang magsasaka; at VII. pagpapatuloy ng bayanihan.

Seksyon 2. Paniniwala. Ang samahan ay nagkakaisa sa paniniwalang: (a) ang pundasyon ng samahan ay ang pagkakaisa, kapayapaan, at pagkakapantay-

pantay; (b) dapat igalang ang karapatan at pagkakaiba-iba ng bawat isa; (c) kailangang magkaroon ng seguridad sa pagkain ang pamilya bago makatulong sa

seguridad sa pagkain ng komunidad; (d) kailangang magparami upang mapalakas ang pagtugon sa layunin ng samahan; at (e) pinakamataas na nagpapasya sa lahat ng gawain ng samahan ay ang

pangkalahatang asembliya.

ARTIKULO III. PAGIGING KASAPI

Seksyon 1. Pagiging ekslusibo. Ang samahan ay binubuo ng mga magsasakang nag-oorganikong pagsasaka at mga magsasakang may kagustuhang lumipat sa organikong pagsasaka.

Seksyon 2. Pagsapi sa samahan. Ang lahat ng sumusunod ay ang mga alintuntunin sa mga nagbabalak sumapi sa samahan: (f) Organikong pagsasaka. Maaaring sumapi ang isang magsasaka sa BATROFA

kung siya ay nagsasagawa ng organikong pagsasaka o may kagustuhang lumipat sa organikong pagsasaka.

IV. Edad. Maaaring sumapi ang isang magsasaka sa BATROFA anuman ang edad basta't may kakayahang magsaka.

V. Kababaihan. Maaaring sumapi ang isang babaeng magsasaka sa BATROFA kung siya ay wala pang asawa, wala nang asawa, o ang kanyang asawa ay walang interes na sumapi sa samahan.

VI. Kinatawan ng pamilya. Isang magsasaka lang sa isang pamilya ang maaaring maging kasapi ng samahan.

VII. Membership fee. Maaaring sumapi ang isang magsasaka sa BATROFA kung siya ay magbabayad ng membership fee na isang daang piso (Php 100.00) sa pondo ng samahan.

Seksyon 3. Mga responsibilidad. Ang mga kasapi ay may sumusunod na responsibilidad: (a) Dumalo sa mga pagpupulong; (g) Dumating sa tamang oras na napag-usapan; (h) Manalangin ng sama-sama bago at pagkatapos ng pagpupulong;

143


(i) Pakinggang mabuti ang bawat kasapi upang maunawaan; (j) Sa mga pagpupulong, iwasang magkwentuhan habang may nagsasalita; (k) Sa mga pagpupulong, iwasang magsalita ng sabay-sabay upang maiwasan ang

hindi pagkakaunawaan; (l) Huwag dumalo sa mga gawain at pagpupulong ng samahan na nakainom; (m) Buong pusong isulong ang layunin ng samahan; (n) Siguraduhing nasusunod ang Saligang Batas na ito.

Seksyon 4. Mga karapatan. Ang mga kasapi ay may sumusunod na karapatan: VI. Karapatang makapagpahayag ng sariling saloobin at damdamin sa lahat ng

gawain ng samahan, kahit saan man at anumang oras; VII. Karapatang tumiwalag sa samahan; VIII. Karapatang bumoto at maiboto sa botohan ng mga opisyal ng samahan; IX. Karapatang bumoto sa mga pagpaplano't pagpapasya ng samahan; X. Karapatang mabigyan ng samahan ng kalabaw sa pagkakataong mayroon nang

kalabaw na maibibigay; XI. Karapatang gumamit ng mga kagamitan at makina ng samahan; XII. Karapatang dumalo sa lahat ng pagpupulong at gawain ng samahan; XIII. Karapatang bumitiw sa anumang posisyon sa samahan; XIV. Karapatang maghain ng reklamo sa kahit na sinong kasapi at opisyal ng samahan;

Seksyon 5. Pagtitiwalag. Ang isang kasapi ay maaaring tumiwalag sa samahan. Kasunod sa pagtitiwalag ng miyembro ang: (h) pagbawi sa lahat ng benepisyo at karapatan niya sa samahan katulad ng kalabaw,

mga kagamitan, at makina ng samahan, at (i) pagbalik sa kasaping tumiwalag ang lahat ng perang kanyang naibigay sa

samahan. Ang perang ibabalik ay maaaring manggaling sa pondo ng samahan o paghahati-hatian ng mga kasapi.

ARTIKULO IV.

PAGIGING OPISYAL Seksyon 1. Mga opisyal. Ang mga opisyal ng samahan ay:

(a) Presidente (b) Pangalawang Presidente (c) Kalihim/ Sekretarya (d) Ingat-yaman/ Tresurero (e) Tagatuos/ Awditor (f) Tatlong (3) Tagapamalita/ Public Relations Officers (PRO)

Seksyon 2. Pagpili sa pamamagitan ng botohan. (a) Mga iboboto. Ang lahat ng opisyal ay pipiliin sa pamamagitan ng botohan. (b) Petsa. Magkakaroon lamang ng botohan ng opisyal kada dalawang taon tuwing

buwan ng Enero. (c) Paraan. Ang botohan ng opisyal ay gagawin sa pamamagitan ng pagsusulat sa

balota. Ang mga balotang papel na ihuhulog sa ballot box o isang lalagyan ng mga kasaping dumalo sa botohan ang magpapasya kung sino sa mga nominado ang mananalo. Ang nominadong may pinakamaraming boto ang siyang idedeklarang panalo.

(d) Karapatang bumoto at maiboto. Ang lahat ng kasapi, kabilang ang mga kasalukuyang opisya, ay maaaring bumoto at maiboto sa kahit anong posisyon.

(e) Pagboto sa pamamagitan ng proxy. Walang sinuman ang maaaring bumoto sa pamamagitan ng proxy.

Seksyon 3. Haba ng termino. Ang mga mapipiling opisyal ay gagampanan ang kanilang mga tungkulin sa samahan ng dalawang (2) taon.

Seksyon 4. Pagbitiw sa pwesto. Maaaring magbitiw sa pwesto ang isang opisyal ngunit ito ay kailangan munang pag-usapan ng samahan sa isang pagpupulong.

Seksyon 5. Pwestong nabakante. Sa mga pagkakataong nabakante ang isang pwestong pang-opisyal, magkakaroon ng botohan para sa pwestong nabakante sa lalong madaling panahon. Ang botohang ito ay gaganapin sa isang pagpupulong.

144


ARTIKULO V. TUNGKULIN NG MGA OPISYAL

Seksyon 1. Presidente. Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng presidente: (i) Maging opisyal na tagapagsalita ng samahan at katawanin ang samahan sa mga

pagkakataong ito ay kailangan katawanin; (j) Maging punong-tagapagpadaloy ng mga pagpupulong ng samahan; (k) Pirmahan ang mga dokyumentong inaprubahan ng pangkalahatang asembliya; (l) Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan; (m) Siguraduhing ang mga kasapi ay nagagampanan ang kanilang mga tungkulin

patungkol sa mga gawain at proyekto ng samahan; (n) Himukin ang mga kasapi sa bayanihan at mga gawaing bukid ng samahan; (o) Siguraduhing nananatiling nagkakaisa ang mga kasapi ng samahan;

Seksyon 2. Pangalawang Presidente. Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng pangalawang presidente: (a) Humalili sa presidente sa pangangasiwa sa mga gawain ng samahan; (b) Tumayo bilang pansamantalang presidente sa mga pagkakataong wala ang

presidente sa mga gawain at pagpupulong ng samahan; (c) Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan; (d) Siguraduhing nasusunod ang Saligang Batas na ito; (e) Palagiang punahin ang mga kakulangan ng samahan;

Seksyon 3. Kalihim/ Sekretarya. Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng kalihim: (a) Tumayo bilang tagapag-ingat ng bawat dokumento o mahahalagang papeles ng

samahan; (b) Magdokumento sa lahat ng pagpupulong at gawain ng samahan; (c) Sa bawat pagpupulong, mag-ulat ng mga napagusapan at napagkasunduan noong

nakaraang pagpupulong o gawain; (d) Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan;

Seksyon 4. Ingat-yaman/ Tresurero. Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng ingat-yaman: (a) Tagatala ng mga ari-arian at pondo ng samahan; (b) Taga-ingat ng pondo ng samahan; (c) Tumanggap at mag-ingat ng bayad ng kasapian o anumang pondong dumarating

sa samahan katulad ng mga donasyon; (d) Kasama ng presidente at pangalawang presidente tuwing maglalabas ng pera sa

bangko; (e) Maglagak at maglabas ng pondo na may pagsang-ayon ng pangkalahatang

asembliya; (f) Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan;

Seksyon 5. Tagatuos/ Awditor. Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng tagatuos: I. Tagatala ng mga perang lumalabas at pumapasok sa samahan; II. Taga-ingat ng mga resibong galing sa mga gastusin ng samahan; III. Sa bawat pagpupulong, maging taga-ulat ng daloy ng pinansya ng samahan; IV. Suriin ang kalagayang pampananalapi ng samahan at mga pag-aari nito; V. Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan;

Seksyon 6. Tagapamalita/ Public Relation Officer (PRO). Ang sumusunod ay ang mga tungkulin ng tagapamalita: V. Magpakalat ng mga impormasyon, anunsyo, at balita sa mga kasapi ng samahan; VI. Siguraduhing alam ng lahat ng kasapi ang darating na pagpupulong; VII. Tagakolekta ng mga kagamitan sa bawat kasapian sa mga pagkakataong may

kailangang kolektahin; VIII. Gampanan ang mga tungkuling iniatas ng samahan;

145


ARTIKULO VI. PANGKALAHATANG ASEMBLIYA

Seksyon 1. Pangkalahatang Asembliya. Ang pangkalahatang asembliya ang pinakamataas na mekanismong tagapagpasya ng samahan. Sa bawat pagpupulong, ang mga kasaping dumalo rito ay ang bumubuo ng pangkalahatang asembliya. Ang kanilang mapapagkasunduan at mapagpapasyahan ay isasakatuparan ng buong samahan.

Seksyon 2. Buwanang pagpupulong. Ang buwanang pagpupulong ng samahan ay gaganapin tuwing huling linggo ng bawat buwan.

Seksyon 3. Korum. Ang pagpupulong ng samahan ay maaari lamang ipagpatuloy kung ang bilang ng miyembrong dumalo ay higit sa kalahati ng kabuuang bilang ng miyembro ng samahan.

Seksyon 4. Mayorya. Higit sa kalahati ng lahat ng dumalo sa pagpupulong ang kinakailangang dami ng boto upang magdikta ng pagsang-ayon ng samahan sa proyekto, gawain, o ano mang bagay na kinakailangang pagpasyahan ng samahan.

ARTIKULO VII.

PAGDALO SA MGA GAWAIN AT PAGPUPULONG NG SAMAHAN Seksyon 1. Kinatawan o proxy.

(a) Pagpapapadala ng kinatawan. Ang kasaping hindi makakadalo ay maaaring magpadala ng kinatawan. Sa ganitong pagkakataon, ang kasaping hindi nakadalo ay hindi ituturing na absent.

(b) Ang kinatawan. Ang kinitawan ay maaaring ang asawa o anak ng kasaping hindi makakadalo.

(c) Limitasyon ng kasapi. Ang isang kasapi ay hindi maaaring magpadala ng kinatawan sa mga pagpupulong o gawain ng samahan ng dalawang (2) beses na magkasunod. Sa pagkakataong ito ay malabag, ang kasapi ay makakatanggap ng kaukulang disiplina.

(d) Limitasyon ng kinatawan. Ang isang kinatawan ay maaaring lumahok sa mga gawain at pinag-uusapan ng samahan ngunit hindi siya maaaring bumoto sa mga pagkakataong magpapasya o magpaplano ang samahan.

Seksyon 2. Excuse letter. (a) Pagbibigay ng excuse letter. Ang kasaping hindi makakadalo sa isang

pagpupulong o gawain ng samahan ay maaaring magbigay ng excuse letter bago siya umabsent sa kahit kaninong kasaping makakadalo. Ang excuse letter ay kinakailangang may lagda ng tatlong (3) opisyal bago ito magkabisa. Sa ganitong pagkakataon, ang kasaping hindi nakadalo ay hindi ituturing na absent.

(b) Limitasyon. Ang isang kasapi ay maaari lamang magbigay ng hanggang tatlong (3) excuse letter na magkakasunod. Sa mga pagkakataong siya ay lumabis sa tatlo (3), bibigyan siya ng kaukulang disiplina.

Seksyon 3. Pagliliban o pagiging absent. Ang kasaping mahuhuli ng mahigit sa tatlumpong (30) minuto sa napagkasunduang oras ay ituturing na absent at makakatanggap ng kaukulang disiplina.

Seksyon 4. Pagiging huli sa napagkasunduang oras o late. (a) Pagiging late. Ang kasaping mahuhuli ng hindi hihigit sa tatlumpong (30) minuto

sa napagkasunduang oras ay ituturing na late. (b) Limitasyon. Ang isang kasaping magiging late ng tatlong beses sa mga gawain o

pagpupulong ng samahan ay ituturing na absent at makakatanggap ng kaukulang disiplina.

ARTICLE VIII.

GAWAING BUKID NG SAMAHAN Seksyon 1. Kinatawan o proxy.

(a) Pagpapapadala ng kinatawan. Ang kasaping hindi makakadalo ay maaaring magpadala ng kinatawan. Sa ganitong pagkakataon, ang kasaping hindi nakadalo ay hindi ituturing na absent.

146


(b) Ang kinatawan. Ang kinatawan ay dapat may kaalaman sa organikong pagsasaka.

(c) Limitasyon ng kasapi. Ang isang kasapi ay hindi maaaring magpadala ng kinatawan sa mga pagpupulong o gawain ng samahan ng dalawang (2) beses na magkasunod. Sa pagkakataong ito ay malabag, ang kasapi ay makakatanggap ng kaukulang disiplina.

Seksyon 2. Excuse letter. Ang pagbibigay ng excuse letter sa mga gawaing bukid ng samahan ay katulad lang din sa pagbibigay ng excuse letter sa mga pagpupulong at gawain ng samahan na nakasaaD sa Artikulo VII Seksyon 2.

ARTIKULO IX.

PINANSYA Seksyon 1. Buwanang butaw.

(a) Pagbibigay ng butaw. Ang bawat kasapi ay magbibigay ng dalawampung piso (Php 20.00) na butaw kada buwan sa samahan. Ang hindi makakapagbigay ng butaw sa isang buwan ay magbabayad sa susunod na buwan, kasabay ang butaw sa buwan na iyon.

(b) Pangongolekta. Ang pangongolekta ng butaw ay gaganapin sa buwanang pagpupulong ng samahan.

Seksyon 2. Membership fee. Ayon sa nakasaad sa Artikulo III Seksyon 2 Subseksyon (e), ang mga nagnanais sumapi sa samahan ay kinakailangang magbayad ng isangdaang piso (Php 100.00) sa pondo ng samahan.

Seksyon 3. Paglabas ng pera. Ang paglabas ng pera ng samahan ay dapat ikonsulta at pahintulutan ng pangkalahatang asembliya.

Seksyon 4. Pagpapautang. Ang pagpapautang sa isang kasapi ay maaari lamang pahintulutan kung ito ay lubos na kinakailangan katulad ng mga pagkakataong may emergency o kalamidad.

ARTICLE X.

PAGDIDISIPLINA Seksyon 1. Unang disiplina. Ang unang kaukulang disipina na ibibigay sa isang kasapi ay ang

pagkausap sa kanya ng mga opisyal. Dito siya ay kakausapin ng masinsinan upang ipaliwanag ang kanyang mga kadahilana.

Seksyon 2. Ikalawang disiplina. Ang ikalawang kaukulang disiplina na ibibigay sa isang kasapi sa pagkakataong inulit niya muli ang kanyang pagkakamali, siya ay bibigyan na ng babala ng Presidente tungkol sa kanyang pagkatanggal sa samahan.

Seksyon 3. Huling disiplina. Ang huling disiplina na ibibigay sa isang kasaping inulit muli ang kanyang pagkakamali ng tatlong beses, sapilitan na siyang tatanggalin sa samahan.

ARTIKULO XI. PAGSUSUSOG

Maaaring baguhin at palitan ang anumang nilalaman ng Saligang Batas na ito tuwing may pagpupulong ang samahan. Ito ay kailangang pagkasunduan ng pangkalahatang

asembliya.

ARTIKULO XII. PAGPAPATUPAD

Ang Saligang Batas at mga Alintuntuning Panloob na ito ay pinapagtibay sa araw na ito, Setyembre 20, 2009. Ito ay ipapatupad hanggang may baguhin o palitan ang anuman sa nilalaman

nito. Nagkakasundo, nagkakaisa, at sinasang-ayunan ang lahat ng nakasaad sa Saligang Batas ngayong Setyembre 20, 2009 sa Kapilya sa Sitio Abuyod, Barangay Dalig, Teresa, Rizal, Danilo Dichoso, President Manuel Navarro, Pangalawang President Gabriel Gaviola, Kalihim

147

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Celso Dicen, Ingat-yaman Leslie Newton, Tagatuos Romeo Cayubit, Tagapamalita Mario Cayobit Jr., Tagapamalita Virgilio Esguerra, Kasapi Benjamin Herrero, Kasapi Roy Portalesa, Kasapi Jose Toleroso, Kasapi Nicolas Ermeno, Kasapi Dumalong proxy, Belen Ilagan, kinatawan ni Pedro Ilagan Sinaksihan at tinulungan ng mga mag-aaral mula sa Kagawaran ng Pagpapaunlad ng Pamayan, Kolehiyo ng Gawaing Panlipunan at Pagpapaunlad ng Pamayanan ng Unibersidad ng Pilipinas, Paula Bianca Aguilar Charlotte Francis Marie Ambas Angelo Hernan Melencio Czeridan Parungao Marilaine Agnes Pinky Sumalabe D. Resulta ng Training Needs Analysis ukol sa Herbal Medicine

Nagsagawa kami ng TNA sa 16 na kababaihan. Lahat sila ay may anak na.

1. Ano ang kahulugan ng halamang gamot? Walang side effect Walang naa-allergy Unang ginagamit bago ang gamot na conventional Mas matipid na paraan ng panggamot Gamot galing sa halaman gamot na libre gamot na di na binibili

2. Anu-ano ang sakit na kadalasang nararansan sa komunidad? Ubo Sipon Trangkaso Hika Sakit sa ulo Pilay-hangin Sakit sa ngipin Sakit sa tiyan bulutong pigsa

Lagnat Sakit sa balat Kuto Pigsa Sugat Pilay Sakit ng katawan Highblood diarrhea sakit sa sikmura sore eyes

148


3. Anu-ano ang mga sakit na alam nyong gamutin gamit ang halamang gamut?

Maraming nabanggit ang mga nakapanayam. Ito ay iilan lamang:

Sakit Halamang gamot Proseso Dahon ng labong Tinatapal sa ulo

LAGNAT Dahon ng tuba-tuba

Pinapainit sa apoy Nilalagyan ng langis at tinatapal sa ulo

Sambong

Dinidikdik/papakuluang nag mga dahon

TRANGKASO

Tanglad/luya

Itinatapal s ulo/ pinapakuluan

Tuba-tuba Idinadarang sa apoy at itatapal PILAY itmo pinapainit sa apoy, nilalagyan

ng langis at tinatapal sa pilay lagundi ilalaga HIKA

oregano iniisteam sa kanin tapos pinipiga at dinaragdagan ng kalamansi (iniinom)

NAGSUSUKA NG DUGO usbong na bayabas dinidikdik, pinipga at iniinom sambong kakatasan at ipanghihilot SAKIT NG KATAWAN herba buena pinapanghilot, nilalaga dahon ng bayabas nilalaga at nilalagay sa sugat dahon ng malunggay kinakatas at nilalagay sa sugat

SUGAT

kamaria itatapal sa sugat

PASMA sambong kakatasan at ipanghihilot dahon ng lagundi ilalaga at iinumin dahon ng sambong ilalaga at ipapainom dahon ng kalamansi papakuluan, ipapalanghapa ng

usok o ipapaligo oregano ibabad sa tubig na aminit,

lalagyan ng kalamnsi at ipapainom tuwing umaga

itmo pinapainit sa apoy, nilalagyan ng langis at itatapal sa dibdib

dahon ng ampalaya kinakatas ang dahon at ipinapainom

kalamansi gagawing inumin taheebo papakuluan at iinumin pulot iniinom Amarillo nilalaga

UBO AT SIPON

Balat/dahon ng sampalok papakuluan dahon ng anonas

pinapainit sa apoy, lalagyan ng langis at itatapal sa tiyan

Sakit ng tiyan

taheebo papakuluan ang dahon PAGTATAE kaimito ilalaga

149


atis ilalaga

Amarillo Dinidikdik at itatapal sa tyan Pito-pito Ilalaga Balat ng akasya Ilalaga Talbos ng bayabas Ilalaga Talbos g kakawati Iis-isin at babayuhin at itatapal

sa tyan Balat ng duhat Ilalaga

Acacia Ilalaga Dahon ng tuba-tuba Itatapal sa tiyan

Dahon ng labnog Lalagyan ng asin, iis-isin at itinatapal sa ulo

Balat ng anunang Ilalaga at iniinom

SAKIT NG ULO

Dahon ng anonas Itatapal sa ulo GALIS Madre de cacao ikinukuskos

makabuhay dagta ipapahid sa banda sa amta tapos malalasahan na ang pait

dampol ilalaga at dadagdagan ng asin

SAKIT NG NGIPIN

katakataka tinatapalan ng dahon BUNI apog kukuhang apog tapos lalagyan

ng dagta iahahalo tapos ipapahid

SAKIT MULA SA BUWANANG DALAW

sambong ilalalaga

HIGHBLOOD tanglad ilalaga DIABETES bignay papakuluan

BINAT anona ilalaga ang balat PIGSA gumamela itinatapal ang dinikdik na

gumamela BULUTONG/TIGDAS kulandro ilalaga at itatapal

BULATE guyabano ilalaga 4. Gumagamit ba kayo ng herbal medicine sa tuwing may magkakasakit sa inyong pamilya? Alin ang mas kadalasang ginagamit tuwing may nagkakasakit, halamang gamot o convetional medicine?

• Lahat sa kanila ay gumagamit ng halamang gamot sa tuwing mayroong mgakaksakit sa kanilang pamilya.

• 2 sa 15 na nakapanayam ang nagsabi na inuuna nila ang conventional medicines tulad ng paracetamol bago gumamit ng halamang gamot ang isa na man ay nagsabi na sabay niyang ginagamit ang mga ito at ang natitira ay nagsabi na halamang gamot muna ang kanilang ginagamit bago ang mga gamot na conventional.

• Ang mga dahilan ng paggamit ng halamng gamot: o Mas mabisa ng halamng gamot kaysa sa mg conventional medicine o Maaaring makagawa ng pansariling gamot gamit ang mga halaman. o Mas epektibo ang halamang gamot kaysa sa ibang gamot o Malayo ang botika at kulang ang salapi upang makabili ng gamot

150


o Makukuha lamang sa paligid ang mga halamang gagamitin upang makagawa ng gamot

5. nakaranas na ba ng herbal medicine training? Pito sa kanila ang nakaranas ng training tungkol sa herbal medicine 8 sa kanila ay hindi pa nakakaranas ng ganitong training

6. Anu-ano ang inaasahan at gusto pang matutunan sa gaganaping training? Madagdagan ang kaalaman ukol sa herbal medicine Makilala ang mga dahon pang hindi nakikilala Iba pang prosesong ginagamit upang makagawa ng halamang gamot Malaman ang gamot para sa lagnat na sobrang taas Maaaring gamutin ang taheebo Ano pa ang gamit ng eucalyptus at malunggay Mga ahalamng gamot na maaaring maitanim sa lugar Pano makagawa ng syrup Ointment

7. makararating ba sa darating na training? Lahat ay makapupunta sa gaganaping training maliban sa 2. E. Results ng TNA para sa Farmer’s Rights Seminar

1. Mga karapatan ng Magsasaka na alam nila: • Hangga’t di kailangan ng may-ari ang lupa, maaaring tanimanito o gamitin ng tenante o

caretaker • Kapag abandonado na ang lupa o matagal ng hindi pinupuntahan ng may-ari ang

lupamay karapatan na ang nagsasaka ditto. • Kapag matagal na sila sa lupang sinasaka, maaari ng mapasakanila ang lupa • Karapatan na mabayaran ang tanim nila, kung sila ay paaalisin sa lupang sinasaka • Karapatan na lumaban kapag binawi ang lupa na wala naman sa kasunduan

2. Kilala ba ang nagmamay-ari ng lupang sinasaka? • 4 sa kanila ay kilala ang nagmamay-ari ng lupang sinasaka • 3 sa kanila ay di-kilala ang nagmamay-ari ng lupang sinasaka • 1 sa kanila ay sarili nila o minana nila ang lupang sinasaka

3. Ano ang kasunduan ukol sa lupa? • 2 is to 1 (e.g 300 kaban, 200 dito ay sa magsasaka at ang 100 ay sa may-ari ng lupa )

4. Gaano katagal na nagsasaka? • 35 years – 4 hectares • 10 years – • 19 years – • 25 years – 2 ½ hectares • 30 years – 1 hectare and 531 sq. m. • 20 years – 1 ¼ hectares • 23 years – less than 1hectare • 15 years -

5. Mga problemang kinakaharap sa lupang sinasaka? • Kapag dumating ang may-ari na may dalang titulo at bawiin ang lupa • Ipagbili ang lupa ng mga kapatid

151


• Di kilala ang totoong may-ari • Paano bibilhin ang lupa • Pagpasok ng mga developers (housing, commercial)

6. Mga hakbang na ginawa • Lumapit na sa DAR at inerekord ang mga tanim • Ang iba ay walang ginawa

7. Mga binabalak na gawin • Lalaban para makuha ang lupa • Hahanapin ang may-ari ng lupa sa ahensya ng gobyerno. Kapag meron nagmamay-ari,

kakausapin ito. Kung wala naman ay bibilhin ang lupa. 8. Mga gustong malaman sa seminar

• Legality sa lupa • Kapag pinaalis sa lupa, may porsyento ba silang makukuha • Karapatan ng magsasaka • Karapatan sa pagmamay-ari ng lupang sinasaka • Paano malaman kung sino ang nagmamay-ari ng lupa.

F. Farmer’s Rights Seminar Design Session 1: Pagpapalagayang loob at Pakilanlan

Layunin: c. Upang makapagpalagayang loob at makilala ang bawat samahan, ang mga

facilitators, at mga kinatawan ng ating partner agencies. d. Upang mailatag ang mga inaasahan ng mga kalahok para sa maghapong aktibidad.

Session Flow: Activity 1: Pambungad na panalangin Activity 2: Pagpapakilala Duration: 15 mins

Facilitator: Chai Session 2: Lokal na kalagayan ng mga magsasaka Layunin:

a. Maipakita ang kasalukuyang kalagayan ng mga magsasaka sa komunidad b. Mailatag ang mga problemang kinakaharap ng mga magsasaka sa komunidad

Session Flow: Activity: Lecture

Materials: - Powerpoint presentation or visual aids - Masking tape - Laptop - Projector

Discussion Points: 1. Ano ang kasalukuyang kalagayan ng mga magsasaka sa komunidad? 2. Anu-ano ang problemang kinakaharap ng mga magsasaka kaugnay ng kanilang

karapatan bilang mga magsasaka? 3. Anu-ano ang problemang kinakaharap ng mga magsasaka kaugnay ng kanilang mga

lupang sinasaka?

Duration: 30 mins Facilitator: Pinky

152

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Session 3: Pambansang kalagayan ng mga magsasaka Layunin:

f. Malaman ang kalagayan ng mga magsasaka sa ating bansa g. Makita at maintindihan ang papael ng mga kababaihan sa pagsasaka

Session Flow: Activity: Lecture Materials:

- Powerpoint Presentation o visual aids - Masking tape - Laptop - Projector - White cloth

Discussion Points: 1. Ano ang kalagayan ng mga magsasaka sa ating bansa? 2. Mayroon ba itong kaibahan sa sa local na kalagayan ng mga magsasaka? 3. Ano ang bahagi o papel ng mga kababaihan sa pagsasaka?

Duration: 30 mins Facilitator: Enan

Session 4: Speaker Layunin:

a. Maipaliwanag ng mas malinaw ang mga karapatan ng mga magsasaka at iba pang usapin.

b. upang magkaroon ng pagkakataon na masagot ang katanungan ng mga magsasaka ukol sa kanilang mga problema sa kanilang mga lupang sinasaka

Session flow: Activity 1: Talumpati Discussion Points:

1. Ano ang mga pangunahing karapatan ng mga magsasaka? 2. Ano ang mga batas na may kaugnayan sa mga lupang sinasaka ng mga

magsasaka? 3. Anu-ano ang mga maaring gawing hakbang ng mga magsasaka upang

masolusyunan ang mga usapin sa kanilang mga lupang sinasaka? Activity 2: Question and Answer Facilitator: Speaker Duration: 2 hrs Session 5: Planning Layunin:

a. Upang magkaroon ng plano sa mga susunod na buwan b. Upang magamit ang mga kaalaman na natutunan para mapayabong at mapaunlad

ang samahan Facilitator: Paula Duration: 45 minutes

Session 6: Summary Layunin:

a. Upang mabuod ang naging daloy ng ating aktibidad sa buong araw Facilitator: Idan Duration: 15 minutes

Session 7: Assessment Layunin:

a. Upang magkaroon ng pagtatasa sa kabuuang daloy ng aktibidad?

153

Bulo: Ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat... Unang Team Teresa: Enan, Pau, Chai, Idan, at Pinky http://teamteresa.multiply.com/ Discussion Points:

6. ano ang nagustuhan/natutunan sa mga ginawa? 7. anu-anong mga aral ang nakuha sa ginawang activities? 8. may mga bagay bang hindi malinaw? 9. ano ang masasabi sa buong araw na gawain? 10. ano ang masasabi sa mga technical na aspeto?

- food,venue,time,visuals - facilitator - daloy

5. mga rekomendasyon Facilitator: Chai Duration: 10 Minutes

154

bulo: ang pagkadapa, pagbangon, at pagmulat ng team teresa

Documents