bÜrokrasİ kuramlari

BÜROKRASİ KURAMLARI

METE YILDIZ

DERS 3: OSMANLI DÖNEMİNDE BÜROKRASİ

KAY 388 BÜROKRASİ

KISMI DERS PLANI VE OKUMALAR

• 6 Mayıs: Osmanlı

Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Bürokrasi

• Okuma: Okuma Paketi Hafta 3

• 13 Mayıs: Bürokrasinin Sorunları

ve Genel Değerlendirme

• Okuma: Okuma Paketi Hafta 4 ve 5

• 20 Mayıs: II. VİZE GÜNÜ• Final Sınavları– 26 Mayıs‐6 Haziran, GÜNÜ

AÇIKLANACAK

İNCELENECEK KONULAR

• Bürokratik örgütteki değişim– Örn: Bürokrasinin değişik kesimleri arasındaki güç

dengesi ve değişimi

– Personel artışı

ve niteliği

– Taşra teşkilatının kurulması

– İşlevlerdeki artış– Krizlerin yönetime etkisi (1808, 1839…)

İNCELENECEK KONULAR

• Bürokrasinin kime hizmet ettiği– Padişahların kişiliği ve bürokrasiyi kontrol düzeyi– Yeni gelişmeler: Meclis, bakanlar kurulu…

– Dış

etkiler

– Bürojratalrın kendi çıkarlarına hizmet etmesi

• Bürokrasinin denetim altında olup olmadığı• Özerklik • Merkezi denetim

OSMANLI BÜROKRASİSİ: GENEL BAKIŞ

• Bürokrasinin birçok alt bölümü

vardı.– Askeri‐yönetsel kol (Seyfiye)– Dinsel‐yargısal hizmetler (İlmiye)– Saray hizmetleri ve sivil bürokrasi

• Tanzimat’a kadar kalemiye, sonra mülkiye

• Her birinin de kendi içinde karmaşık alt bölümleri vardı.

– İlmiye içinde ifta, kaza ve tedris gibi


• Yönetici sınıfın üyeleri, geleneksel olarak Sultan’ın hizmetinde ve denetiminde idi.

– Padişahın tebasına karşı

bir elit otoriteryanizmi ile davranırlardı.

– Reformlarla statüleri önemli değişikliklere uğradı.

• Bürokrasinin Meclis veya bakanlar kurulu gibi bir otoritenin denetimi altında olması

gerektiği

düşüncesi oluşmadı.– Bürokrasi zaman zaman tümüyle denetim dışı

kaldı.


• Reformdan en kazançlı

çıkan kısım sivil bürokrasi oldu.

– Askeri ve diğer alanlarda ıslahat çabaları

• Dış

yardım için yapılan diplomatik çabalar, yabancı

elçilerle ilgilenen kalem efendilerinin

nüfuzunu artırdı.– Bu eğilim ve nüfuz Tanzimat döneminde doruğa

çıktı.

BÜROKRASİ AÇISINDAN 5 DÖNEM

1.

Reform Öncesi Dönem (18. Yüzyıl Sonları)2.

III. Selim ve II. Mahmud Dönemleri– 1780’lerden itibaren‐1839

3.

Tanzimat Dönemi– 1839‐1876

4.

II. Abdülhamid Dönemi– 1876‐1908

5.

Jön Türk Dönemi– 1908‐Cumhuriyetin kuruluşu

1. REFORM ÖNCESİ

DÖNEM (18. YÜZYIL SONLARI)

• Kalemiye hala önemsiz bir konumdaydı.– Babıali’de 200, toplamda 1.500 civarı

memur

• Teşkilat ve işleyiş

esnafça bir görünüşe sahipti.– Dairelerdeki personel kategorileri:

• Çıraklar (şagirdan), katipler (hulefa) ve amirler (hacegan)

– Esnaf içindeki çırak, kalfa ve ustayı

çağrıştırıyor.

• Daha çok yaparak ve görerek öğrenme

1. REFORM ÖNCESİ

DÖNEM (18. YÜZYIL SONLARI)

• Katipler sadece evrak tanzimcileri– Kırtasiyecilik yüksek– İnisiyatif kullanımı

düşük

• Önde gelen kalemiye mensupları

paşa rütbesiyle vali ya da sadrazam olabilirdi.

• Görevlerin babadan oğula/akrabaya geçmesi, kayırma ve rüşvetin artışı

2. III. SELİM VE II. MAHMUD DÖNEMLERİ (1780’LERDEN İTİBAREN‐1839)

• Askeri ıslahat, mali reformlar ve merkezi hükümet gücünün artırılması

gerekleri anlaşıldı.

– Yenilikler için kullanılabilecek tek yasal yetki padişahınki

• Benzer politikalara sahip, güçlü

iradeli iki padişah– İktidarın sultanın elinde merkezileşmesi

– Sultan adına görev yapacak yeni seçkinlerin yetiştirilmesi


• Avrupa’da sürekli sefaretler kurulması– Sefaretlerin genç

seçkin adaylarının Avrupa

dillerinde eğitim görecekleri yerler olarak kullanılması

• İşbaşında eğitim– Rum tercümanların yerini almak üzere 1821’de

Tercüme Odası’nın kurulması• Yunan isyanından sonra


• Eski kalemiyenin yeni bir tür sivil bürokrasiye (mülkiye teşkilatına) dönüşümü

– Statü

ve güvenlik konularında önemli personel politikası

reformları

• 1830’larda sivil personel eğitimi için yeni okullar• Sivil rütbeler sistemi• Harç

gibi resmi kesintiler yerine maaş

sistemi

• Yüksek mevkilerde kalmayı

1 yıl ile sınırlayan düzenlemenin kaldırılması

• Memurlara cezai müeyyideler sistemi

3. Tanzimat Dönemi (1839‐1876)

• Güçlü

padişahlar emrinde çalışmaya yeterli ve hazır yeni seçkinler oluşturulması

süreci işliyordu.

– Peki tahta güçlü

veya kararlı

olmayan padişahlar çıktığında ne olacak?

• Mülkiyenin önde gelenleri yönetimin en önemli simaları

oldular.

– Yüksek mülkiye memurları, saray denetiminden uzakta, yenilikçi yasalar ve politikalarla imparatorluk

sistemini yeniden kurmaya çalıştılar.

3. Tanzimat Dönemi (1839‐1876

• İmparatorluğun Avrupa yardımı

ile atlatabildiği 1839 Mısır Krizi

– Tercüme Odası’ndan yetişmiş

Avrupa yanlısı

sivil memurların en nüfuzlu kesim hâline gelmesi

• Mustafa Reşit, Fuad ve Âli Paşalar

• Kimilerince emperyalizmin maşaları– İmparatorluğu serbest ticarete açarak Osmanlı

ekonomisini yıkıma götüren 1839 Osmanlı‐İngiliz anlaşması• Kimilerince modernleşmenin kahramanları

– İmparatorluğu Avrupalılardan koruyacak araçların olmadığı bir dönemde kültürel ve politik uzlaşmacılar

3. Tanzimat Dönemi (1839‐1876

• İşlevsel genişleme– Taşra yönetimi, adalet, eğitim, nüfus sayımı

gibi yeni

sorumluluklar

• Sayısal genişleme– Mülkiye memurlarının sayısı

10.000’leri aştı.

– Yine de yeterli sayıda ve nitelikli bürokratik kadroların yokluğu Tanzimat politikalarının başarısını

olumsuz etkiledi.

• Halk, reformları

sultanı

yönlendiren ve onun denetiminden kaçan Batılılaşma yanlısı

bürokratların yaptığını

düşündü.

– Halk arasında yaygın hoşnutsuzluklar

4. II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1876‐1908)

• Bürokratik gelişim açısından Tanzimat’ın devamı– Reform, taşra yönetimi, eğitim, adalet gibi birçok

alanda gelişimini sürdürmüştür.– İktidar merkezileşmeye devam etmiştir.

• II. Abdülhamid, iktidarını

sağlamlaştırarak sivil bürokrasiyi II. Mahmud’un istediği gibi sultana tâbi bir konuma geriletti.

– Saray, politik önem bakımından Babıâli’yi gölgede bırakmıştır.


• Personel politikasında önemli reformlar ve modern, akılcı

biçimler

– Sivil memurların tayin, terfi ve emeklilikleri ile ilgili yasal düzenlemeler

• Maaşlardan yapılan kesintilerle beslenen bir emekli aylığı

sistemi

• Kurumlarda memur alım ve tayin komisyonları– Saraya tavsiyeler, çoğunlukla kesin karar padişahın

• Memurların çalışma sicilinin tutulmaya başlanması


• Bu himaye ve denetim sistemi ile birlikte sivil bürokrat sayısında korkunç

bir büyüme

– 100.000’i aşan memur sayısı• İstihdam edilebilecek sayının çok üstünde• Çoğunun resmi bir kariyeri yok.

• Amaç, olabildiğince çok insanın padişaha bağımlı

kılınması

– Böylece politika ile ilgilenenlerin denetimi

5. JÖN TÜRK DÖNEMİ 1909‐Cumhuriyet

• Politik katılımın genişletilmesi talebi– Bu konuda bürokrasiye sorumluluk yüklenmesi

• II. Abdülhamit’in baskı

aygıtı

haline gelen bürokrasinin parçalanıp memur sayısının azaltılması

– Yeniden düzenleme ve işten çıkarmalar– 1909 itibarıyla görevine son verilen memur sayısı

27.000

5. JÖN TÜRK DÖNEMİ 1909‐Cumhuriyet

• Bunun dışında Tanzimat politikalarının devamı– Yeni kurumlar kurmak yerine, kurulmuş

bulunanların yeniden düzenlenmesi

• Bürokrasinin kendi dışındaki yeni tür siyasi iktidar merkezlerine bağımlı

kılınması

I. Dünya Savaşı ve Sonrası

• Bürokrasinin bahsedilen gelişme eğilimleri yarıda kaldı.

• Cumhuriyetin ilk yıllarına dek, bürokrasi üzerinde etkili bir denetim mekanizması kurulamadı.

– Cumhuriyet hükümetleri ile kuruldu.

SONUÇLAR

• Reform sürecinde önem verilen konular:– Hukuki düzenlemeler, örn: personel düzenlemeleri

• Amaç: yönetimde kişiselliğin ve dini etkilerin enalt düzeye indirilmesi

• Hukukilik özelliğine önem verildi: – Weberyen yasal‐ussal bürokrasiye benzer bir yapı

kurma

çabası

• Düzenlemeler temelde biçimsel kaldı.

– Eğitim: Bürokrat okulları

SONUÇLAR

• Geleneksel ve modern bürokrasinin ve yasa/kuralların yan yana varolması

– Aynı

anda birden fazla eğitim ve hukuk sistemi

SONUÇLAR

• Bürokrasinin üst kademeleri idari olmaktan çok siyasal organlar olmuşlardır.

– Bu kademelerde ne hukuksal ne de rasyonel boyut ağır basmaktadır.

– Kuvvetli patrimonyal özellikler devam etmiştir.• Kişisel sadakat yeteneklerden daha önemli

• Atama ve terfilerde eşi dostu kayırma devam etmiştir.

SONUÇLAR

• Hukuksal düzenlemeler, kontrol ve sınırlı ussallık amacı

taşımıştır.

– Alt ve orta kademe bürokratların genelde niteliksiz olması, yetki devrinden kaçınılması

ile

sonuçlanmıştır.

– Çok sınırlı

özerklik ve karar yetkisi

SONUÇLAR

• Bürokrasiyi modernleştirme ve verimli kılma çabaları kısmen başarısızdır çünkü:

– Yapılan düzenlemelerin temel amacı

ekonomik verimlilik ya da halka hızlı

hizmet sunmak değildir.

• Amaç, bürokrasinin diğer kurumlara karşı

gücünü korumaktır.

– ve üzerinde çok fazla düşünmeksizin Batı’yı

taklit etmektir.

– Yine de Cumhuriyet dönemi devrimlerini kolaylaştıracak birçok atılım yapılmıştır.

KULLANILAN KAYNAKLAR

• Metin Heper– 19. Yüzyıl’da Osmanlı

Bürokrasisi

• Carter V. Fidley– 19. Yüzyıl’da Osmanlı

İmparatorluğu’nda

Bürokratik Gelişme

bÜrokrasİ kuramlari

Documents