WHAT WE

SHARE IS WHAT

WE HAVE

IN COMMON.

Broedplaats versus

Hackerspace

// ECONOMISCH //BNP-Parisbas

Hilde Brackeva

// CULTUREEL //Kerk Gent

Jules Gahide

// SOCIAAL //Whitespace

Hans Fraiponts

What we share is what we have in common

3

Do it yourself. Do it together. Het individueel broeden op ideeën is niet altijd het ideale nest om innovatie te creëren. Er schuilt immers een enorm vermogen in het uitwisselen van ideeën en vaardigheden, het samen doen. De common spaces bieden grond aan deze vorm van samenwer-king en zowel broedplaatsen als hackerspaces vinden hun plaats binnen deze context. Ze vertrek-ken beiden vanuit een belang van het delen van individuele kennis. Het feit dat ze zich in dezelfde context bevinden impliceert echter niet dat ze exact dezelfde werking hebben of dezelfde doelen voor ogen hebben.

Het verschil tussen de broedplaats en de hackerspace situeert zich in de niveaus waarop ze actief zijn. Waar broedplaatsen zowel economische, sociale als ruimtelijke doelen nastreven, zijn hackerspaces voornamelijk actief op het sociale niveau. Hackerspaces willen een soort van voedingsbodem vormen, een plaats aanreiken waar mensen zich kunnen verenigen om aan projecten te werken en tegelijk ook kunnen netwerken. Ze zijn een kennis-instrument waarbij diverse input kan leiden tot een kwalitatievere output. Deze output is meestal geen finaal product en ook niet zozeer bestemd voor commerciële doeleinden, maar situeert zich eerder op het echelon van de ‘hobbyist’. Je hoeft dan ook geen specialist te zijn om deel te nemen aan het platform van de hackerspace. In principe opent de hackerspace zijn deuren voor iedereen die een beetje leergierig is. Daarentegen fungeert de broedplaats – zoals hierboven reeds vermeld – wel vanuit een economisch belang, vaak met een bepaalde groeistrategie. Hier gaat het vooral om het creëren van innovatie die onstaat door een specifieke samenwerking en de daarbij horende kennisuitwisseling. Als we de broedplaats dus in een specifieke economische context plaatsen, speelt de huidige maatschappij een grote rol. Alles moet vlugger, sneller en beter gaan, ook op vlak van innovatie. Een doel dat de dag van vandaag best berijkt kan worden met meerdere mensen tegelijk, want zoals vaker aangehaald zit er in drie hoofden meer dan in één.

Dit brengt ons terug bij het “do it together” verhaal dat vandaag de dag zo sterk leeft. Het samen denken en samen doen, evenwel co-working genoemd, is de motor van hackerspaces en

Essay

Broedplaatsvs.

Hackerspace

4

broedplaatsen. In de hackerspace bestaat deze co-working onder de vorm van sociale vrijheid, iedereen is welkom, terwijl er in een broedplaats eerder sprake is van sociale selectie. De strategie van de broedplaats zit hem echter in de bewuste bepaling van wie deze actoren zijn. Door een expliciete keuze ontstaat een ideale vorm van kruisbestuiving die een zekerheid genereert ten aanzien van het eindproduct. Vaak worden actoren uit verschillende bedrijfssectoren samen gebracht om op die manier een unieke overlap te creëren. In het Volkskrantgebouw in Amsterdam bijvoorbeeld delen zowel SNURK, een beddengoed bedrijf, als Keecie, een onderneming die lederen tasjes ontwerpt, eenzelfde verdiepingsvloer. De overlap die daaruit voortkomt is misschien niet voor de hand liggend maar des te meer verrassend goed werkend. (Expertise wordt als het ware versterkt wanneer er veel kennis aanwezig is over verschillende onderwerpen.) Zo staan ze nu vaak samen op woonbeurzen, huren samen een magazijn en deelden ook reeds een stagiair. Bij hackerspaces wordt dan wel geen schifting gemaakt van wie al dan niet past binnen het netwerk, de leden zijn wel allen bezig rond hetzelfde onderwerp. Dat kan gaan van zowel computers tot juwelen, houtbewerking etc.

De innovatieve werking van broedplaatsen wordt echter niet enkel ingezet om ideeën binnen vakgebieden te stimuleren, maar wordt evenwel gebruikt om een omgeving nieuw leven in te blazen. De desbetreffende gebieden situeren zich vaak aan de rafelranden van de stad, waar leegstand veel voorkomend is en de vastgoedprijzen lager liggen. Broedplaatsen zien hier, in tegenstelling tot anderen, wel degelijk potentieel in. Deze verlaten gebieden, waar leegstand heerser is, worden ingericht tot nieuwe hotspots, met gentrificatie tot gevolg. In die zin is de ruimtelijke impact van broedplaatsen totaal verschillend dan die van hackerspaces. Broedplaatsen drukken veel meer hun stempel op de omgeving. Hackerspaces, vaak veel kleinschaliger dan broedplaatsen, laten niet dergelijke onuitwisbare effecten na op de buurt waaraan ze zich verbinden. Nochtans hebben ze net als de broedplaatsen een langdurig karakter. Het is niet de bedoeling dat de hackerspaces zich op korte termijn verplaatsen. Integendeel, men wil net een vaste plek uitrusten met de nodige infrastructuur zodat men een solide geheel ontwikkelt waarop het plug & play principe kan worden losgelaten. Concreet betekent dit dat de gebruiker gelijk waar op de infrastructuur kan inpluggen en even snel weer kan vertrekken. Het genereert een zekere flexibiliteit. Hoewel ze dus beiden van permanente aard zijn, is hun weerslag op de omgeving totaal verschillend. Niet enkel de weerslag op de omgeving is van belang, ook de weerslag op de gebruiker primeert. Broedplaatsen moeten op zich een geschikte omgeving vormen om innovatie te creëren. Er moet een plek zijn waar de actoren kunnen samen werken en denken zonder afgeremd of beperkt te worden, deze eisen leiden tot een zekere vormgeving die flexibiliteit moet uitstralen. Er is nood aan een flexibele werkomgeving voor een flexibele manier van werken. Ideeën en creativiteit laten zich pas stimuleren door diversiteit.

5

6

Keywords

» Innovatie » Co-working » Tijdelijkheid / hype » Plug and play » Samenwerking » Innovatie » Delen » Perspectiefverwarring

7

Bibliografie

» Anon., 2014. wiki - documentation. [Online] » Available at: http://hackerspaces.org/wiki/Documentation » [Accessed 27 September 2014]. » BAVO, 2010. Too active to act - Cultureel Activisme na het einde van de geschiedenis. 1e ed. Amsterdam:

Valiz Uitgeverij. » De Angelis, M. & Stavrides, S., 2010. On the Commons : A Public Interview with Massimo De Angelis and

Stavros Stavrides [Interview] (Juni - Augustus 2010). » Hardt, M. & Negri, A., n.d. Common Wealth. » Krol, P., 2013. Broedplaats - definitie. [Online] » Available at: http://peterkrol.wordpress.com/2013/04/06/broedplaats-definitie/ » [Geopend 2 Oktober 2014]. » Lahart, J., 2009. Tinkering Makes Comeback Amid Crisis. The Wall Street Journal, 13 november. » Michaud., E., 2012. How To Start A Hackerspace. [Online] » Available at: http://www.adafruit.com/blog/2012/11/12/how-to-start-a-hackerspace/ » [Accessed 27 September 2014]. » NAi, 2005. Nieuw Engagement. 1 red. Amsterdam: NAI Uitgevers. » Platform31, 2009. Kennisbank.platform31.nl. [Online] » Available at: http://kennisbank.platform31.nl/pages/24270/Documentatie/Conceptontwikkeling-voor-cre-

atieve-broedplaatsen.html » [Accessed 30 september 2014]. » Radjou, N., Prabhu, J. & Ahuja, S., 2012. Jugaad Innovation. 1 ed. San Francisco: Jossey-Bass. » Spoelstra , S., 2010. Samen broeden. MM nieuws, p. 2. » Where good ideas come from. n.d. [Film] Directed by Steven Johnson. s.l.: s.n. » Wijngaard, D. v. d., 2013. creatieve broedplaatsen als antwoord tegen leegstand. [Online] » Available at: http://www.conceptional.nl/nl/2013/02/creatieve-broedplaatsen-als-antwoord-tegen-leeg-

stand/

9

// ECONOMISCH //BNP-Parisbas

Hilde Brackeva

CASE STUDYInterviews

// CULTUREEL //Kerk Gent

Jules Gahide

// SOCIAAL //Whitespace

Hans Fraiponts

10

“Kerk is tijdelijk maar vooral nu.”

11

“KERK wil een ontmoetingsplek zijn waar mensen vrijheid vinden. Een zeldzaam begrip in onze maatschappij. KERK wil ruimte bieden voor idee, creatie, plezier en feest. KERK opent zijn deuren voor iedereen: jong, oud, alleen of in groep. KERK wil een flexibel en open platform zijn, een inspirerende oase in de stad. KERK is jouw stadstuin, expositieruimte, atelier, bar of workshop. KERK is er tijdelijk, maar vooral nu.KERK is de tijdelijke invulling die doorgaat in de voormalige Sidaplax fabrieksgebouwen in Gentbrugge. Sinds mei 2014 krijgen verschillende vzw’s, ateliers & buurtverenigingen hier onderdak. We willen een thuis zijn voor al wat creatief & ondernemend is. We houden ook van kruisbestuiving, alle ateliers samen kunnen zo in heel korte tijd een idee uitwerken tot een product.”

Deze beschrijving vonden we terug op de website van kerk, Het leek ons de moeite om een kijkje te gaan nemen in het kader van ons onderzoek broedplaats vs hackerspace. Na enkele pogingen kregen we de toch wel jonge en ambitieuze jongens van kerk te pakken en spraken we af op de site. Bij het betreden van de site voelden we onmiddellijk waarom men in deze site zoveel potentieel ziet. De oude farbieksgebouwen waren onder handen genomen door enkele ‘street’ artiesten. Uit één van de loodsen kwam Jules Gahide, gekenmerkt door een grijs trui met het logo van Kerk, op ons afgestapt. Hij nam ons mee naar ‘den bureau’, zoals hij het zelf noemde. We werden ontvangen een toch wel redelijk vervallen huis dat ze zich eigen gemaakt hebben.

website: www.kerkgent.beadres: Kerkstraat 24 9050 Gentbrugge

Case Study Interview I

Jules Gahide

12

U vond deze site par hasard las ik. Maar ondertussen was dit al in handen van Revive als ik het goed begrijp? Contacteerde u dan zelf deze projectontwikkelaar met het idee ; “Jullie hebben de site, ik het idee.”? “We kenden iemand die bij revive werkt en op die manier zijn we getipt over deze site. Zelf hebben we dan ook een dossier geschreven dat later al bij al redelijk vlotjes is goedgekeurd. We zijn er ingestapt zonder echt te weten wat we gingen doen. Er stond wel iets op papier maar dat was nog redelijk onbesproken. Daardoor is er een groot verschil tussen wat op papier staat en hetgeen hier effectief gebeurt.”

U spreekt hier in de ‘we’-vorm, met hoeveel zijn jullie juist in dit avontuur gestapt? “De kern komt vanuit het nachtleven, the partyscene. Zelf organiseerden we oorspronkelijk ook al enkele evenementen. Met deze kern van vier man zijn we dan naar hier gekomen, drie die er vooral mee bezig zijn. Eén is er wat afgevallen door een te drukke agenda.”

Er gaan geruchten de ronde dat kerk vooral bezocht wordt door één bepaald type mensen. De hipsterzone.

Wat denkt u daarvan en is dit te wijten aan het feit dat jullie, als organisatoren, uit eenzelfde milieu komen? “Ik denk dat mensen daar snel kritiek op hebben, maar ik denk niet dat dit het geval is. Onze bezigheden naast Kerk hebben geen invloed op wat we doen op Kerk zelf, dit is eerder toeval. We hebben hier een pingpongclub, een tekenacademie, een naaiclub voor oudere dames, dansclub, etc, allemaal uit Gentbrugge. Alsook wordt er aan meubels gewerkt en zijn er grafische bureaus actief.. We proberen op die manier toch een breed publiek aan te spreken. Als mensen dat zeggen zijn ze er nog niet geweest.”

Wat heeft Kerk dan concreet te bieden aan dit brede publiek? “Momenteel zit hier een zeefdrukkerij, smid, meubelmakerij, twee grafisch ontwerpers... Wij noemen hen wel eens de bewoners van de kerksite. De vermelde naaiclub, tekenacademie en dansgroep behoren niet tot deze bewoners, zij maken gebruik van onze ruimte.”

Kiezen jullie zelf grondig uit wie er bewoner mag/kan worden van de Kerk? Of komen deze creatievellingen zelf naar jullie omdat ze

ruimte om in te werken nodig hebben? “Ja klopt dat gebeurt beide. Het is een combinatie; wij zoeken mensen maar dit kan ook omgekeerd gaan. Mensen die een plaats nodig hebben en die bij ons aankloppen. Een wisselwerking.”

Is deze wisselwerking ook te vinden tussen de bewoners zelf? Werken zij samen, alsook openstaand voor bezoekers? “Ze hebben hier meer een privé-atelier maar we vragen hun ook om workshops te voorzien. Om meer met de buitenstaanders te communiceren over wat er hier juist gebeurd. Voor deze workshops wordt er vaak wel samengewerkt. Zo is er binnenkort bijvoorbeeld een evenement; you better ink twice. Waarbij een cross-over gebeurt tussen tattoos en zeefdrukwerk.”

Er gebeurt hier dus van alles op de Kerk site. We vragen ons af hoe dit dan financieel in elkaar zit. Niets is gratis uiteraard. “Wij hebben een grote oppervlakte ter beschikking die afgehuurd kan worden voor verschillende gelegenheden. Er is wel een groot verschil tussen bijvoorbeeld bedrijfsfeestjes. We bekijken geval per geval;

13

hebben ze commerciële doeleinden? Inkomgeld? Subsidies? Achtergrond? Wij vragen hen geen huurgeld maar wel een bijdrage voor water, afvalverwerking en elektriciteit. Wij zelf krijgen het terrein ook gratis ter beschikking maar betalen uiteraard ook voor deze basis kosten. De winst die hier gemaakt wordt, wordt later terug geïnvesteerd in bijvoorbeeld verlichting , verwarming, decoratie, etc.

Deze winst halen jullie dan ook waarschijnlijk uit de evenementen die jullie hier organiseren in combinatie met het café. “Klopt, bijvoorbeeld dit weekend wordt er hier een stockverkoop van Humor gehouden.”

Naast geld vergt dit project ook veel tijd neem ik aan. Is dit voor u een vrijetijdsbesteding? Of meer dan dat?“Zoals ik al zei kom ik uit de muziekwereld, the partyscene.‘s Avonds ben ik te vinden achter mijn draaitafel, dit was oorspronkelijk mijn werk. Ik ben hier momenteel tot bijna 70 uur per week aanwezig, dus dat kan bijna niet anders dan een volledige dagtaak zijn. Elke dag van 9 tot 22h ben ik aanwezig op de site. Wat ik vooral doe

is alle coördinatie, planning, vergunningen , de dagelijkse werking maar ook zelf achter de bar staan, kuisen en zelf muren bouwen.”

Op de website staat de quote: “kerk is tijdelijk maar vooral nu. ”U bent dus waarschijnlijk op de hoogte van de toekomstplannen van revive voor deze site? “We zijn er ons van bewust dat hier binnenkort 100 woningen komen op deze twee hectare, wij zijn een tussenpersoon. Onze opdracht voor revive is in de looptijd tussen de aanvraag van de sloopvergunning, het ruimtelijk uitvoeringsplan en de effectieve sloop kregen wij hier onze plek van revive. Dat is een periode die ongeveer vast ligt. We weten wat onze taak en ons doel is. Als we hier moeten stoppen dan gaan we ook geen petitie starten om deze site te behouden, we wisten toen we erin stapten dat dit gaat over een overgangsperiode. Voor de tijd dat het duurt is het tof, en als het stopt dan stopt het. We hebben nu de tijd en we halen er alles uit.

Ik neem aan als u hier zoveel tijd doorbrengt dat u waarschijnlijk in een zwart gat valt wanneer de effectieve sloop hier van start gaat. Zijn

jullie al aan het denken aan plannen na kerk? “Voorlopig zijn we zo hard bezig met ‘dit moeten we doen, dit willen we nog doen’ dat we niet denken aan het einde ervan. Uiteindelijk, de laatste maanden, gaan we wel moeten bekijken wat we met onze stock etc. moeten doen , … Maar belangrijker, wat gaan we doen met de ‘know-how’, onze kennis die we hier opgebouwd hebben. Vooral deze kennis is een troef. Moesten we geweten hebben wat we nu wisten toen we hieraan begonnen zou het er helemaal anders uitgezien hebben. Misschien gaan we na Kerk wel op zoek naar een nieuwe plaats, deze kennis kunnen we overal gebruiken.”

Interview door Ilse De Sutter,

Jelske De Swaef en Matilde Everaert.

Tekst door: Matilde Everaert

14

15

Foto credits: www.maxkesteloot.be

16

“If you can’t open it ,you don’t own it.”

17

Om een beter beeld te schetsen rond het fenomeen ‘hackerspaces’ namen we contact op met Hans Fraiponts. Hans is sinds enkele jaren freelancer voor stad Gent en tevens één van de vier vrijwilligers die de organisatie van Whitespace voor zijn rekening neemt. Hij nodigde ons uit voor een gesprek in zijn woning te Sint-Amandsberg. Wanneer we aankomen hadden we een ietwat bevreemdend gevoel, het voelt vreemd om af te spreken met iemand die je nog nooit hebt gezien. We weten eigenlijk niet waar we ons aan moeten verwachten, maar eens binnen kijken we elkaar toch aan met een bevestigend knikje. Hans is aan het werk achter zijn computer en eet tussendoor snel een croque monsieur. Hij is een ontvankelijk man en laat ons meteen plaatsnemen aan tafel om het interview te starten. Na een uurtje gaan we met een goed gevoel naar huis. Het was een aangename babbel waaruit we heel wat wijzer zijn geworden. Terloops maken we ook nog een afspraak om Whitespace te bezoeken. De manier waarop Hans over hacken en Whitespace heeft verteld maakt ons des te meer benieuwd om het ook daadwerkelijk te zien. We fietsen naar huis met een andere visie over hackerspace, tijd om na deze extra kennis aan onze tekst te gaan sleutelen.

website: www.0x20.beadres: Blekerijstraat 75 9000 Gent

Case Study Interview II

HANS FRAIPONTS

18

Eerst en vooral, wat is zo een hackerspace juist? “Een Hackerspace is eigenlijk een ‘brei club voor nerds’. Het is een vaste plek waar infrastructuur wordt voorzien en verder worden er weinig doelen en richtingen aan voorop gesteld. Ook de georganiseerde workshops vloeien uit de infrastructuur voort. De infrastructuur bestaat hoofdzakelijk uit stroom en netwerk. Sommige mensen noemen het ook wel eens hun living, maar dan weg van thuis. Een hackerspace wil een voedingsbodem zijn met een sterke sociale functie, wat daar verder gebeurt hangt af van de mensen. Je komt er naartoe, en werkt aan wat je interessant vindt. Het ‘hacken’ is een hobby en dus wordt het vervelend als je dingen verplicht moet doen en bereiken, daarom legt de hackerspace zichzelf bewust geen doelen op. De hackerspaces zijn vaste plekken. We proberen echt een consistente structuur op te bouwen zodat de basis gelegd is naar futiliteiten toe (huur ed.). Op die manier kan het vlot verder uitgroeien. Er bestaan verschillende vormen van Hackerspaces, zo zijn er ook nog de makerspaces. Deze zijn principieel hetzelfde als een hackerspace alleen liggen de activiteiten ietwat anders. Ter

illustratie: Whitespace Gent is een echte hackerspace en dus vooral bezig met software en hardware. Slechts een klein beetje wordt er bij ons ook met hout ‘geprutst’. In Antwerpen daarentegen is er ook een hackerspace maar daar ligt een grote focus op borduren, naaien, juwelen maken etc.”

Hoe ontstaat zo een hackerspace?“In principe zijn er 4 mensen nodig voor de opstart, 2 daarvan met een visie en de andere 2 als uitvoerders. Op een congres voor hackers in Duitsland is een aantal jaren geleden een soort van patroon voorgesteld voor het opstarten van een hackerspace, de ideale blauwdruk. Aan de hand van die blauwdrukken is ook in Brussel de eerste hackerspace opgericht. Qua ruimtelijke organisatie beschik je best over een hoop kleine ruimtes in plaats van 1 grote ruimte en dat merken we ook bij whitespace. Mensen zijn luid, anderen zitten liever apart, etc.”

Gaan jullie specifiek op zoek naar leden, of gebeurt dat spontaan?“Dat gebeurt volledig spontaan. Op donderdag worden sociale avonden ingericht. Dan is de hackerspace eigenlijk een beetje ‘open huis’, waarbij ook niet-

leden kunnen langskomen en de werking zien. De plek heeft dan een hoog cafégehalte, het doet eigenlijk denken aan een jeugdhuis.“

Wat is het publiek van whitespace, komen er vooral jonge mensen op af?“Er zijn heel wat jonge mensen, maar meestal niet jonger dan 18 jaar. Eigenlijk zijn het heel vaak mensen die jong zijn maar wel al in het werkveld staan. Mensen die nog maar pas aan het werk zijn, hebben vaak informatica gestudeerd en missen de creativiteit van tijdens de opleiding. De vaste job wordt wat saai en men gaat op zoek naar nieuwe uitdagingen die ze dan in het hacken vinden. Diegenen die wel nog aan het studeren zijn, zijn eigenlijk al de hele dag met dat vakgebied bezig en gaan ’s avonds vaak ook nog eens uit met mensen uit hun studie die dus actief zijn in dezelfde branche. In dat opzicht hebben zij er minder nood aan om daarnaast ook nog eens deel uit te maken van zo een hackerspace. Algemeen zijn het stuk voor stuk mensen die geïnteresseerd zijn in technologie. “If you can’t open it, you don’t own it”. Het gaat over controle, creatief zijn. Creativiteit is ingrijpen in de wereld rondom maar als je geen

19

kennis hebt over die wereld kan je er ook niet op ingrijpen. We willen niet gereduceerd worden tot gewone consument, maar willen weten hoe iets in elkaar zit.Je hoeft geen professional te zijn om lid te worden van whitespace. De bereidheid om te leren is voldoende. Daar zit misschien wel het contrast met incubators en echte co-work spaces etc. In de hackerspaces zijn er weinig business mensen, terwijl zo een incubator echt een gezonde mengeling van dat soort mensen nodig heeft.”

Wanneer is Whitespace meestal actief?“De actieve momenten van Whitespace hangen er wat van af. We hebben al leden gehad die op invaliditeit zijn en die komen vaak overdag. Ook zelfstandigen komen er af en toe overdag aan een project werken. Maar algemeen is er wel weinig volk tussen 9u en 17u, omdat de meesten dan aan het werk zijn. De regel is wel dat er in de hackerspace niet mag worden gewoond. Dus in principe zou tegen de late avond iedereen moeten weg zijn, tenzij je langer wil doorwerken aan je project. Indien het wel toegelaten is om er ook te wonen spreken we van een hackbase. Collectief wonen en ruimte delen voor het hacken. “

Is er een professionele koppeling met de projecten waaraan binnen Whitespace wordt gewerkt? “Dat mag. Er vinden ook co-work woensdagen plaats die dat misschien iets meer stimuleren. Deze avonden trekken immers mensen aan die normaal gezien thuiswerken in opdracht van een bedrijf, maar in plaats van daar thuis aan te werken komen ze dat dan in de hackerspace doen. Ook zelfstandigen zien het vaak als een co-working plek, waarbij ze in de hackerspace komen werken aan hun beroepsmatige projecten. De ruimte dicteert niet echt wat je ermee doet. Enerzijds zijn er de ‘vrije-lijn projecten’ en anderzijds kan het perfect dat zo een project uitgroeit tot iets groter.”Is de hackerspace sterk gericht op het uitwisselen van kennis? “Zeker, het is een plek waar gepassioneerde mensen samen zijn en soms komt daar een kruisbestuiving uit voort. Je komt er interessante mensen tegen met een diepe kennis over een bepaald onderwerp, waarbij je om raad kan gaan vragen en eventueel zelfs kan overtuigen om een workshop te geven. Het is eigenlijk ook een netwerkplatform, het sociale aspect is heel belangrijk. De leden van de hackerspace zijn vaak ook vrienden. Generaties

van vriendengroepen volgen elkaar op. Om de 4 jaar maakt de hackerspace een soort van lus mee. Mensen beginnen eraan, zijn enthousiast en later komen ze in andere levensfase terecht en ebt hun enthousiasme ten aanzien van de hackerspace weg. Op dat moment is het de bedoeling dat er een nieuwe generatie volgt.”

Willen jullie bekend zijn bij het brede publiek of eerder een community op zich vormen?“We willen echt wel bekend zijn maar onze marketing loopt daarin niet zo goed. Promotie maken is moeilijk. Vooral de workshops proberen we zeker naar buiten toe te communiceren via affiches ed. We hebben geen probleem van capaciteit, dus is het altijd fijn om de workshop te kunnen inrichten voor een groter publiek in plaats van voor slechts enkelen. Doorheen de jaren zien we daarin wel een soort van verschuiving. De eerste hackerspaces waren wel eerder een soort van elitair clubje. Dat komt omdat hun activiteiten ook niet altijd even legaal waren. Vandaag de dag is het dus veel meer open.”

20

Zijn hackerspaces een soort van trend, het lijkt wel of ze momenteel in opmars zijn?“De hackerspaces zijn in België gestart met Brussel en 2jaar later zijn ook Antwerpen en Gent gevolgd. Recent is er ook nog één bijgekomen in Hasselt. Daarnaast is er ook nog één in Charleroi maar die is nooit echt van de grond gekomen. Persoonlijk denk ik dus dat het gepiekt is een aantal jaren terug. Maar wie weet zien we binnenkort een nieuwe generatie, gezien de 4 jarige cyclus. Vooral Repair cafés ed. lijken mij vandaag eerder een trend en vormen ook een zekere concurrentie voor de hackerspaces, al zijn hackerspaces doorgaans minder politiek getint. Vooral in België stellen hackerspaces zich redelijk politiek neutraal op. In Duitsland ligt dat anders, daar mengt men zich actiever in politieke debatten. Bijvoorbeeld aan het debat over vingerafdrukken, en hoe die een bedreiging voor je privacy vormen, werd daar actief deelgenomen. In België onderzoeken we ook wel eens

hoe bijvoorbeeld een digibox in elkaar zit en wat dat ding eigenlijk allemaal over je weet, maar we brengen de resultaten nooit als groep naar buiten.”

Waarom is dat ? Is deze politieke afzijdigheid bewust?“We hanteren eigenlijk het principe dat de hackerspace als organisatie niets doet. Het zijn de leden die doen, en niet de organisatie. Dat betekent dus ook dat het individu beslist wat hij/zij naar buiten brengt, en niet Whitespace als groep. Binnen de groep zijn er immers heel wat verschillende meningen en voorkeuren. We zijn individualisten samen en hebben elk een eigen standpunt. Vandaar is het moeilijk om als 1 front dingen naar buiten te brengen. Het enige consensus dat we hebben is dat we allemaal wel zo een living willen waarin we boeiende mensen kunnen tegenkomen en aan projecten kunnen werken. “

Hoe wordt whitespace gefinancierd?“Whitespace wordt gedragen door vrijwilligers en de financiering komt deels vanuit het lidgeld en deels van de opbrengsten van de verkoop van drank. Het lidgeld bedraagt 20 euro per maand en geeft je recht op een sleutel waardoor je op elk moment toegang hebt tot de hackerspace. Gent heeft 14 betalende leden. Momenteel is dat genoeg om de kosten te dekken maar het gebeurt wel eens dat het nipt wordt. De Hackerspace wordt dus vanuit de leden zelf gedragen. Er zijn ook andere mogelijkheden nl. financiering via subsidies. Dan moet je wel verplicht een aantal activiteiten organiseren per jaar. Je fungeert dan meer als een soort van cultureel centrum terwijl Whitespace eerder het principe hanteert dat we 3 maanden voorop trachten te zitten inzake budgetten. Zo hoeven we ons niet onmiddellijk zorgen te maken wanneer er bijvoorbeeld leden wegvallen.”

Interview door Ilse De Sutter,

Jelske De Swaef en Matilde Everaert.

Tekst door: Ilse De Sutter. H

ans F

raip

onts

21

22

23

website: www.hellobank.beadres: Loxumstraat 25 1000 Brussel

Case Study Interview III

HILDE BRACKEVA

Als derde en laatste in onze reeks interviews kozen we ervoor de broedplaats in een economische context te plaatsen. Een interview met Hilde Brackeva, topvrouw bij BNP Paribas Fortis, liet ons ons beeld bijstellen over de broedplaats an sich. Als hoofd van ‘Solution Center Talent & Career Development’ schepte ze ons een beeld over hoe onze term broedplaats een plaats krijgt binnen de bankwereld van BNP Paribas Fortis. Hier spreekt men over innovatielabs binnen het R&D (Research and Development) proces. Een stap die nodig is om te kunnen blijven innoveren binnen de steeds sneller veranderende economie. Duidelijk wordt dat er een overgang van een top-down naar een bottom-up werking plaats vindt. De opbouw van een reëel innovatie lab in één van de gebouwen in Brussel weerspiegelt het geloof in het samen doen en denken. Er wordt op zoek gegaan naar een geschikte en stimulerende omgeving om innovatie te laten plaatsvinden. De plek moet meer zijn dan een bureau en een locker om creatieve processen te kunnen laten plaatsvinden. Een zoektocht die zich ook perfect binnen ons eigen onderzoek kadert.

Bij het binnengaan van het gebouw waar we met mevrouw Brackeva afspraken staat een machine ons op te wachten om ons aan te melden in het gebouw. Een zeer vriendelijke mannenstem verwelkomt ons persoonlijk via de intercom die de machine bevat. Hij verzoekt ons vriendelijk onze pas in te voeren, onze namen te bevestigen en een bezoekerspas uit een gleuf te nemen. Een proces dat ons wel even laat lachen. Besparingen, horen we later van Hilde.

24

Toen we u contacteerden in verband met het interview over broedplaatsen, legde u meteen de link naar innovatielabs. Zie je deze twee termen als synoniemen? “Ik vind dat de term broedplaats mooi weerspiegelt wat wij willen creeëren met innovatielabs. Wij willen als het ware een nest dat opgebouwd is door de verschillende actoren en waarin op ideeën gebroed kan worden. Het gaat ons over meer dan het louter aanbieden van een ruimte, het wordt een volledig georganiseerd gegeven.”

Op welke manier worden broedplaatsen ingezet binnen BNP? Gaat het hier om een onderlinge training van het interne personeel, om een input van kennis van buitenaf naar het interne personeel of toch eerder om een output van kennis van het interne personeel naar buitenaf?“Wij hebben vandaag twee soorten werkingen, wij noemen het crowd sourcing, dus van het zoeken en verzamelen van ideeën tot en met de implementatie ervan, en dit zowel met klanten als met personeel. Het concept van Hello bank bijvoorbeeld (een gratis en online zichtrekening voor jongeren onder de 26), is deels gecreëerd samen met klanten die we verenigen in

platformen waar mensen dan meewerken aan de ontwikkeling. Hetzelfde doen we dan ook met medewerkers waar we pop-up teams lanceren. Waar we enerzijds mogelijke innovaties lanceren, en anderzijds op zoek gaan naar nieuwe ideeën. We lanceren via cognistreaming een open vraag en proberen op die manier heel veel ideeën te genereren. Gedurende een maand mag iedereen zijn ideeën insturen. Hierna wordt een voting georganiseerd om de vijf meest waardevolle ideeën te selecteren. Deze top vijf wordt doorgegeven aan een board binnen de directie waar beslist wordt welk idee ondersteund zal worden. Uiteindelijk wordt rond dat idee dan een pop-up team gecreëerd dat gedurende zes maanden actief zal zijn. Voor de eerste oproep worden geen criteria gesteld, Idea generation is open voor iedereen, maar voor de uitwerking ervan is er wel degelijk een bepaalde selectie aangezien het aantal kandidaten doorgaans wel vrij groot is.”

Doet het personeel dit dan naast hun job die ze normaal uitvoeren?“Er is een combinatie van twee groepen, de ene groep wordt zes maanden vrij gesteld van hun job en vervangen door

anderen in hun ‘normale werk’. De tweede groep personen heeft één dag per week vrij om in het team te werken. Aangezien het niet voor elk soort job mogelijk is om zes maanden afwezig te zijn.”

Hoe zien jullie een dergelijke innovatieplaats voor zes maanden? Is dat een reële ruimte die ingericht wordt binnen het gebouw of gaat het hier eerder over een tijdsinterval waarbinnen op verschillende plekken gewerkt wordt? “We zijn nu bezig met een plaats in te richten die tegen 1 januari 2015 klaar zou moeten zijn. Omdat we gezien hebben dat als je mensen wil laten creatief zijn, daar wel een bepaalde omgeving voor nodig is, meer dan een gewoon bureau. Het gelijkvloers van ons gebouw aan het noordstation zal worden ingericht tot innovatielab dat vrij gemakkelijk toegankelijk zal zijn, zowel voor internen als externen om de interactie te optimaliseren.”

Hoe komt het volgens u dat er meer aandacht gegeven wordt aan dergelijke initiatieven dan vroeger? “Het heeft alles te maken met hoe je als organisatie groei wil of kan genereren. Vroeger ging dit voor banken met een

25

heel simpel business model waar enerzijds spaargelden aangetrokken werden en anderzijds kredieten gegeven werden. Een model dat in evenwicht kon blijven door het spanningsveld tussen de rentes hiervan. Dit model werkt niet langer aangezien de rentes te laag geworden zijn. Dus moet de groei ergens anders uit gehaald worden, wat betekent dat er innovatie gecreëerd moet worden waardoor business ontwikkeld wordt op een andere manier dan voorheen. Waar vroeger mammoetprojecten bestonden via een top-down systeem, wat heel veel tijd, personen en dus ook heel veel geld kostte. Drie zaken die de dag van vandaag niet meer voor handen zijn, alles moet veel sneller en efficiënter verlopen. Nu gaat het eerder over kleinere projecten die via een bottom-up systeem aangepakt worden, waardoor er een nieuw soort groei is die een nieuw soort innovatie impliceert. Behalve de groei van een organisatie heeft ook de jongere generatie mensen die hiervoor zorgen een invloed. De Generation Y wil op een andere manier naar hun werk komen en betrokken zijn. Ze willen mee denken en beslissen, alles moet veel sneller gaan volgens bepaalde waarden die gerespecteerd worden.

Bovenop de groei en de verandering in generaties, is er nog de dynamiek die door klanten verwacht wordt van een bedrijf.De noodzaak is er dus gewoon omdat we anders niet kunnen overleven.”

Is de manier van ideeën genereren, behalve deze drie luiken, ook een bepaalde marketingstrategie naar de klanten toe? Is het voor een deel marketing? “Ja, daar zal zeker voor een stuk marketing in zitten, aangezien je doet wat de klanten graag hebben dat je doet. We zijn en blijven een commercieel bedrijf dat leeft bij gratie van de klanten, waarbij alles draait rond klantensatisfactie en daar is niets mis mee. Is het puur marketing? Neen, je ziet ook op het niveau van de directie een overtuiging dat er in het hoofd van drie of vier meer zit dan in het hoofd van één. Het is meer dan een strategie geworden, het is een overtuiging geworden dat we deze manier van werken nodig hebben om te overleven, naar business, maar ook naar medewerkers toe.”

Is er in jullie manier van werken ook een maatschappelijk niveau dat aangesproken wordt? “We doen binnen het bedrijf

aan crowdfunding waarbij we mensen die geld hebben in contact brengen met startende bedrijven. Dus enerzijds brengen we de starters in contact met geld, maar anderzijds zijn we ook bezig met ze in contact te brengen met de nodige knowhow. Op deze manier wordt er dus buiten het bedrijf ook aan innovatiecreatie gewerkt.”

Hoe is dit hele verhaal van ideeën delen begonnen? Startte dit vanuit een trendwatching team dat zag dat dit werkte of komt het eerder uit het bedrijf zelf?“De bevraging bij klanten over hun noden is reeds een paar jaar aan de gang, aangezien er een bepaalde klantentevredenheid nagestreefd wordt. Een tevredenheid die bereikt wordt door meer en beter te luisteren naar hen en ze meer en actief te betrekken bij wat we ontwikkelen. En ook met medewerkers waren er reeds losse initiatieven, maar pas in maart lanceerden we een Synthetron met 2000 medewerkers van alle niveaus met de vraag wat zij verwachten van de bank en welke aanpak zij wouden zien in de toekomst. Wat daar uit kwam was dat het personeel meer ondernemerschap en bevoegdheid wou, waardoor de

26

dingen sneller en gemakkelijker konden gebeuren. De vraag kwam dus wel degelijk van het personeel zelf. Sinds dit jaar werd deze manier van werken dè doelstelling van heel de organisatie. Het idee om innovatielabs in te zetten voor het delen van ideeën kwam uit een team van vrijwilligers die na een weekend in de bossen met acht ideeën naar voor kwamen.”

Is het creëren van deze innovatieplaatsen volgens u meer dan een trend?“Ik geloof inderdaad dat het meer is dan een trend, aangezien er tegenwoordig een economie bestaat waar sharen heel belangrijk wordt, zowel van mensen als van goederen en vooral van ideeën. Dit delen wordt een heel centraal punt binnen de economie en co-creatie gaat hiermee gepaard. Het is dus wel degelijk een trend die je in verschillende sectoren ziet, maar het is geen eendagsvlieg. Elementen als digitalisering en globalisering creëren een samenleving waarbinnen dit noodzakelijk wordt. Dus ik geloof dat dit zeker een tendens is voor de komende tien jaar.”

Samenwerken is duidelijk een onvermijdelijk medium. Ontstaat innovatie daarbij door een verzameling van veel expertise over hetzelfde onderwerp, of eerder door een veelheid aan verschillende expertises?“Het zal voornamelijk het laatste zijn, expertise is nodig want de zaken zijn complex, indien er veel expertise over hetzelfde wordt samen gezet, wordt het enkel maar complexer. Om een eenvoudig en duidelijk idee te vormen, zijn er behalve experten over dit idee ook mensen nodig uit andere sectoren om een bredere groep te kunnen bereiken. Het gaat dus om het samenbrengen van mensen; innovatie heeft te maken met diversiteit. Als je kijkt naar architectuur moet je deze diversiteit dus ook toelaten, een monotone standaardvormgeving moet hierbij vermeden worden. De manier waarop onze bureaus momenteel ingericht zijn creëert geen innovatie, zoveel is duidelijk.”

Is dit (voornamelijk) tijdelijke gegeven een stimulans voor elke werknemer?“Doordat we meer en meer rond projecten werken is er een bepaalde flexibiliteit nodig binnen de werkplekken. Maar er blijft een grote groep aan werknemers die niet geïnteresseerd zijn in innovatie en flexibiliteit. De mindset blijkt hier dus weldegelijk één van de belangrijkste factoren. Vandaar dat er duidelijk onderscheid gemaakt moet worden tussen gewone werkplekken en het innovatie lab. Zowel letterlijk gescheiden in ruimtes als gescheiden door een verschil in vormgeving.”

Is er binnen de flexibele werking van de innovatielabs ook een organiserend orgaan dat zal zorgen voor een bepaalde sturing?“Ja, we zullen inderdaad een heel klein vast team hebben waarbinnen ook een rotatie komt om de zoveel tijd. Dit team zal langer blijven dan de termijn van zes maanden waarin een project ontwikkeld wordt. Het zal de structuur bijhouden, contact hebben met de directie en zorgen voor budget en budgetopvolging. Anderzijds is er dan ook het team dat zes maanden actief zal zijn hierin.”

“Innovatie heeft te maken met diversiteit.”

27

Na ons interview toont Hilde ons een intern gecreëerd filmpje over het innovatielab en worden we door haar nog even rondgeleid op de vloer waar zij supervisie over heeft. Vrij kale bureaus met enkel een pc en telefoon zijn deel van de omgeving die de werknemers ter beschikking krijgen. Elke werknemer krijgt een locker ter beschikking voor persoonlijke spullen, het bureau waar deze werknemer plaats neemt na het nemen van zijn spullen kan van dag tot dag verschillen. Er zijn zeven werkplekken voorzien voor tien werknemers. Niemand (op Hilde na) krijgt een vaste werkplek. Wel worden er zones voor vergaderen, solliciteren en bespreken voorzien. Volgens Hilde werd hier een grote fout gemaakt door te zwaar te willen besparen, de meeste mensen zijn heel erg gehecht aan een eigen werkplek die ze zelf kunnen inrichten. Intussen wordt er dan ook gestreefd naar een tussenvorm voor de vormgeving van deze

plaatsen. Er komt een flexibele werkplaats voor een flexibele manier van werken.

BNP Paribas leert dus wel duidelijk uit fouten. Een doorgedreven zelfkritiek (deel van de mindset die nodig is binnen broedplaatsen) lijkt ervoor te zorgen dat fouten toegegeven worden en gebruikt worden om uit te leren. De innovatielabs zullen dan ook beter doordacht ontworpen worden dan de huidige werkplekken. Vrij onpersoonlijke situaties zoals bij onze binnenkomst zullen er vermeden worden door een veel tactischere / toegankelijkere plaatsing van de plekken op het gelijkvloers. Zowel op ideologisch als op ruimtelijk vlak krijgt de broedplaats dus een plaats binnen het bedrijf.Het wordt een plaats waar ruimte is om elkaar te leren vertrouwen om de mogelijkheid te creëren van uitwisseling van ideeën.

Interview door Ilse De Sutter,

Jelske De Swaef en Matilde Everaert.

Tekst door: Jelske De Swaef

» Crowd sourcing : het bundelen van kennis van bereidwillige experts die voor niets een probleem willen oplossen en het antwoord gratis willen delen met anderen

» Cognistreaming : Een vraag wordt gelanceerd op een digitaal platform. Iedereen die hierop weerklank wil bieden kan dit doen zonder enige gestelde criteria.

» Idea generation : het creatieve proces van het genereren, ontwikkelen en communiceren van nieuwe ideeën binnen een groep mensen.

» Generation Y : De Generatie Y is de opvolger van Generatie X en wordt over het algemeen gedefinieerd aan de hand van geboorte in de periode tussen 1982 en 2001. De generatie Y blinkt uit in andere competenties en heeft andere waarden dan haar voorgaande generaties.De genereatie Y heeft andere competenties dan generatie X, ze blinken uit in ondernemerschap, klantgerichtheid, besluitvaardigheid, omgevingsbewust-zijn en nitiatief.

» Crowdfunding : een alternatieve wijze om een project te financieren waarbij ondernemers direct contact zoeken met investeerders.

» Synthetron : een soort van online chatversie waarbij mensen bevraagd worden over bepaalde aspecten.

28

29

30

31

Jelske De Swaef

Ilse De Sutter

Matilde Everaert