bİlİmsel makale nasil yazilir? · toplumun ya da olayların özelliklerini tanımlama ... nicel...

BİLİMSEL ARAŞTIRMA NASIL YAPILIR?

Z.FERHAN AYDOĞAN

Araştırma Yöntemleri

Bilgiyi Elde Etmenin Yolları

1. Deneyimleme: hisler, algılar

2. Paylaşma: algıların paylaşımı

3. Uzman görüşüne başvurma

4. Mantıksal çözümleme: zeka ve çözümleme yeteneği

5. Bilim

2

Bilim

Olgular (gerçekler) hakkında bilimsel yöntemlerle elde edilmiş bilgiler

Bilme isteğinden yola çıkarak belli bir hedefe yönelen bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci

Gözlem, deney veya ölçme gibi bilimsel yöntemleri kullanarak evreni tanıma, gerçeği bulma

Deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi

Bilimin konusu: İnsanla ve çevresiyle ilgili fiziksel, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel tüm gerçekler ve doğa olayları

3

Sonuç olarak: Bilim doğada meydana gelen olayların ve gerçeklerin

neden ve niçinlerini araştırma,

birbirleriyle olan bağlantılarını bulma,

bulguları genelleştirme, kuramsallaştırma,

bu kuramsal bilgi yardımı ile meydana gelebilecek yeni olayların nasıl ve ne zaman vuku bulabileceğini tespit etme çabasıdır

4

Bilimin Özellikleri

Objektiflik: Kişisel düşünceler, duygular ve önyargılardan olması

Tutarlılık: Bulgu ve sonuçlarda çelişki bulunmaması

Doğruluk: Sonuçların gerçeğe, ölçü, kural ve ilkelere uygun olması

Eleştirel: Bilginin temellerinin, doğruluk durumunun incelenebilirliği, sınanabilirliği, yargılanabilirliği

Genellik: Elde edilen sonuçların genellenebilirliği, kuramsallaştırılabilir olması

Öngörü: Benzer olay ve olgular hakkında öngörüler geliştirmeye elverişli olması

Toplumsal Gereklilik: Toplumun bir ihtiyaç veya sorun alanını çözüme kavuşturucu olması

5

Bilimsel Yöntem

Bilimsel yöntem, bilimsel bir hedef doğrultusunda belirlenen ve adım adım izlenen yoldur.

Bilimsel yöntem iki aşamada gerçekleşir:

1. Olgusal süreç: Problemin ortaya çıkması ve veri toplama yoluyla betimlenmesi. Araştırma konusu olan olgular ve bunlar arasındaki ilişkiler saptanır, sınıflandırılır ve kaydedilir. Araç olarak gözlem, deney ve ölçme kullanılır.

2. Kuramsal süreç: Betimlenmiş olguları bazı kavramları kullanarak anlaşılır hale getirmeyi amaçlar. Bu kavramlar hipotez, kuram, yasa ve öngörüdür.

6

Bilimsel Araştırma

Sorunların çözülmesi veya istenilen bilgiye ulaşma sürecine bilimsel yöntemin sistematik olarak uygulanmasıdır.

Problemlere ya da sorunlara güvenilir çözümler aramak amacıyla sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir.

Her araştırma, araştırmayı yapanın veya bir başkasının önceden yapmış olduğu araştırmalara dayandırılır.

7

Bilimsel Araştırmanın Nitelikleri

Doğruluğu test edilmiş, sistemli ve organize bir çalışma sürecidir.

Daha önceki bilgilerden hareket ederek literatürde bulunmayan yeni bir bilgiye ulaşmaya çalışır.

Olaylar ve olgular arası ilişkiler sistemini ortaya koyar.

Olgu bilimsel verilere dayalı, kanıtlanabilir bilgidir. Tarafsız ve nesneldir (yoruma açık değil, objektif).

Belli bir yer ve zaman sözkonusu değildir, bir süreç belirtir. Genellik ve süreklilik gösterir. Kayda değer

geniş bir kesim tarafından kabul edilmiştir. Sıklıkla olay ile karıştırılır. Olgu aynı türdeki olayları bir

bütün halinde anlatır, tek tek meydana gelen değişimler ise olaydır

Örnekler:

8

Olgu Olay

Canlıların üremeleri Deniz atının üremesi

Işığın hızı Merminin saniyedeki hızı

Suyun 100 derecede kaynaması Evdeki çaydanlığın kaynaması

Anadolu’nun Türkleşmesi Kurtuluş Savaşı

Volkanik patlama

Etna yanardağının patlaması

Bilimsel Araştırmanın Nitelikleri

Problem çözmeye yönelik yansız bir süreçtir. Bir şeyi empoze etmeyi değil, onu tanımlamayı, sınamayı amaçlar.

Kendini yenilemeye açıktır. Belirlenen değişkenler ölçülebilir, gözlenebilir olmalı ve başka istatistik yöntemlerle analiz edilip araştırma tekrarlanabilmelidir.

Tarafsız ve tüm eleştirilere açık olmalıdır.

Elde edilen verilerin belli bir sistem bütünlüğünde yayımlanması zorunludur.

Yorumsuz araştırma eksiktir, tamamlanmamıştır.

Bilim adamları ve araştırmacılar için anlamlı ve önemli olmalıdır.

9

Araştırmaların Sınıflandırılması 10

Bilimsel araştırmalar farklı ölçütler temel alınarak sınıflandırılabilir.

Temel alınan felsefeye göre

Nicel Araştırma (Pozitivist görüş): Gerçeklik araştırmacıdan bağımsızdır, nesnel (objektif ) olarak gözlenebilir, ölçülebilir ve analiz edilebilir. Gerçekler ile duygular birbirinden ayrılılabilir.

Nitel Araştırma (Anti-pozitivist Görüş): Araştırmacı gerçekliği bilgi ve deneyimleriyle anlamlandırabilir. Aynı gerçekle ilgili farklı farklı kişisel görüşler olabilir, gerçeklik sosyal ortamda yapılandırılır.

11

Veri toplama tekniklerine göre

Ampirik (Görgül) Araştırma: Veriler anket, gözlem ve görüşme gibi araçlarla toplanır.

Belgesel (Doküman) Araştırma: Programlar, yönetmelikler, kitaplar, gazeteler, raporlar gibi çeşitli yazılı ya da elektronik ortamlarda kayıtlı verilerin analizi.

Amacına göre

Keşfedici Araştırma: Varlığı bilinmeyen bir şeyi ortaya çıkarma

Tanımlayıcı ve Betimleyici (Durum Saptayıcı) Araştırma: Bireyin toplumun ya da olayların özelliklerini tanımlama

Nedensellik ilişkilerini Araştırıcı Araştırma: Değişkenler arasındaki ilişkileri inceleme

12

Kapsadığı zamana göre

Kesitsel Araştırma: Herhangi bir olayın belirli bir zaman kesiti içinde araştırılması

Dönemsel Araştırma: Geçmişe ya da geleceğe yönelik olarak yapılan araştırmalar

Kullandığı tekniklere göre

Temel Araştırmalar: Kuramlara dayanan, varsayımlar geliştirip test etmek ve sonuçlarını bilimsel olarak yorumlamak yoluyla yapılan araştırmalar

Uygulamalı Araştırmalar: Araştırma sonuçlarının özel durumlara uygulanmasını ve geçerliliğinin ortaya çıkarılmasını sağlayan araştırmalar

13

Yapıldığı yere göre

Laboratuvar Araştırması

Saha Araştırması: Günlük hayatın içinde yapılan araştırmalar. Kontrol güçlüğü var, başka değişkenlerin de araştırmaya etkisi var

Verilerin toplama biçimine göre

Kayıt Araştırmaları: Herhangi bir olayın kayıtlardan incelenmesi. Güvenilir sonuçlar için kayıtların tam ve doğru olması gerekir.

Anket Yöntemiyle Araştırma

Deneysel Araştırma

Gözlem Araştırması

Kütüphane Araştırması

FELSEFİ YAKLAŞIMLAR 14

Nicel Araştırma

Olguları ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma yaklaşımıdır.

Amacı bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test yoluyla objektif olarak ölçmek ve sayısal verilerle açıklayarak genelleme yapmaktır.

15

Nitel Araştırma

Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilim alanlarında insan ve toplum davranışlarını incelemek için kullanılır. Amacı insanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl kurmakta, oluşturmakta olduğunu anlamak ve içinde yaşadıkları dünyayı nasıl algıladıklarını yorumlamaya çalışmaktır . Bu araştırmada genelleme öncelikli amaç değildir, gözlem, görüşme ve doküman analizi yoluyla kavram ve kural oluşturmaya çalışılmaktadır. Algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir süreç söz konusudur.

İnsan davranışlarını sayılarla açıklamak zordur, sayısal ölçümler kaç kişinin nasıl davrandığını gösterir, ama niçin bu davranış biçiminin geliştirildiğini açıklamaz.

16

İki Yaklaşım Arasındaki Temel Farklılık:

Nicel araştırma “ne kadar?”, “ne miktarda?”, “ne kadar sık?”, “ne kadar yaygın?” sorularının cevabını bulmaya çalışır.

Nitel araştırma “niçin?”, “nasıl?”, “ne şekilde?” sorularına cevap arar.

17

Tarama (Survey) Araştırması: Belirli bir konuya veya olaya ilişkin olarak katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlenmesi için yapılan araştırmalardır. Bu yöntemin en temel özelliği mevcut durumu kendi koşulları içerisinde ve olduğu gibi değerlendirmektir.

Öğrencilerin ders anlatım yöntemleri hakkındaki düşüncelerinin öğrenilmesi

Genel Muhasebe dersinin yürütülmesine ilişkin düşünce ve görüşlerin belirlenmesi

Nicel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

18

Korelasyonel Araştırma: İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirleme, neden-sonuç araştırma.

Matematik dersini öğrenmede hangi öğrenciler sorun yaşıyor? (Yetenekler ve ders çalışma alışkanlıkları ile başarı arasındaki ilişkiler)


19

Ders çalışma alışkanlığı

Problem çözme yeteneği

Analitik düşünme yeteneği

İlişki var mı?

Matematik başarısı

Nedensel Karşılaştırma Araştırması: Katılımcılara müdahale etmeksizin gruplar arasındaki farklılıkların nedenlerini araştırma.

Sosyo-ekonomik düzeyi yüksek ve düşük öğrencilerin başarılarını karşılaştırma.


20

Öğrenciler

A Grubu (Sosyoekonomik düzeyi yüksek) Başarı Puanları

B Grubu (Sosyoekonomik düzeyi düşük) Başarı Puanları

Puanları

karşılaştırma

Deneysel Araştırma: İki ya da daha fazla grup üzerinde karşılaştırılabilir işlemler uygulanarak, etkilerinin incelenmesi. Bilimsel yöntemler içinde sonuçlarının en kesin olduğu araştırma türüdür.

Farklı öğretim yöntemlerinin aynı dersi alan öğrencilerin ders başarısı üzerindeki etkisi nedir? (sunuş/tartışma/problem çözme vb.)


21

X dersini alan

öğrenciler

A Grubu (Öğretim yöntemi 1)

B Grubu (Öğretim yöntemi 2)

Ortalamaları

karşılaştırma

Test

Test

Tek Denekli Araştırma: Bazı durumlarda araştırmanın uygulanacağı birey sayısı çok az olabilir. Bu durumda deneyin tasarlanma süreci bu az sayıdaki bireye özgün olarak geliştirilir. Grup ya da kişi bir süre yoğun biçimde incelenir, üzerinde çalışma yapılır. Özel eğitim gereksinimli bireylerle yapılacak araştırma türüdür.

Engellilerle ilgili araştırmalar (zihinsel engelli bireyin özbakım ve ev içi becerilerinin geliştirilmesi-aile eğitimi)

Meta-Analiz: Belirli bir amaca yönelik yapılan araştırmaları birlikte alıp inceleyerek, sonuçlardan bir senteze ulaşma çalışmalarıdır. Bunun sonucunda genellenebilirliği ve doğrulanabilirliği daha yüksek sonuçlara ulaşmak mümkündür.

İnternet tabanlı uzaktan eğitimin etkililiği nedir?


22

Durum Çalışması (Case Study): Bir olayı meydana getiren ayrıntıları tanımlamak ve görmek, olaya ilişkin olası açıklamaları getirmek, olayı değerlendirmek amacı ile kullanılan bir araştırma türüdür. Birbirine bağlı sistemlerin, ya da birden fazla olayın derinlemesine incelendiği yöntemdir. Bir duruma ilişkin etkenlerin, ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve etkilendikleri araştırılır.

İlkokul 1.sınıf öğrencilerinin dikkatlerini nasıl topladıklarının değerlendirilmesi

Bir işletmenin kriz durumunda yönetim kademeleri açısından uyguladığı örgütsel çözümlerin tanımlanmaya çalışılması

Nitel Araştırma Yöntemleri ve Örnekler

23

Olgubilim Çalışmaları: Farkında olunan ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olunmayan olgulara odaklanan araştırmalardır.

Bu tür araştırmalarda veri kaynakları araştırmanın odaklandığı olguyu yaşayan ve bunu dışa vurabilecek kişi ya da gruplardır. Yaşantı ve olguları ortaya çıkarmak için görüşmeler yapılır. Görüşme yapılan bireyle kurulan empati ve güven duygusu çok önemlidir. Böyle bir ortam bireyin yaşadığı ancak farkında olmadığı olguların ortaya çıkmasını kolaylaştırmaktadır. Bu tür araştırmalar kesin ve genellenebilir sonuçlar ortaya koymaktan ziyade olgunun daha iyi tanınmasına ve farkındalık yaratılmasına olanak tanır.

Doğuda kız öğrencilerin okullaşma oranlarının düşüklüğünün nedenlerinin araştırılması

Öğretmenlerin kendi öğretme becerilerini nasıl algıladıklarının araştırılması

Okuldaki başarısızlık nedenlerinin araştırılması

İş doyumu ya da mesleğe yabancılaşmanın araştırılması


24

Kuram Oluşturma Çalışmaları: Kuram oluşturmak amacıyla sistematik olarak veri toplama ve analiz etme çalışmalarıdır. Analiz sonucu ortaya çıkan kavramlar, olgular, süreçler daha sonraki veri toplama aşamalarına dahil edilir. Bu nedenle veri toplama aracı esnek ve değişime açık bir yapıda olmalıdır. Anlamlara ve yaşantılara odaklanır.

Sağlık uzmanlarının yaşamlarının son günlerini yaşayan hastalarla olan etkileşimlerinin araştırılması.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin kendi öğretim stillerini şekillendiren temel anlayışlarının araştırılması


25

Eylem Araştırması: Uygulayıcının doğrudan kendisinin ya da bir araştırmacı ile birlikte gerçekleştirdiği ve uygulama sürecine ilişkin sorunların ortaya çıkarılması ya da hali hazırda ortaya çıkmış bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik veri toplama ve analiz etmeyi içeren bir araştırma yaklaşımıdır. Süreç odaklıdır. Genellemeden ziyade araştırmacının kendisinin de kişisel olarak dahil olduğu belli bir durumun koşullarının değiştirilmesini sağlayacak biginin elde edilmesine yoğunlaşan bir araştırma türüdür.

Bir sınıftaki öğrencilerin okuma yeteneklerinin geliştirilmesinin araştırılması

Başkent Üniversitesi Kütüphanesinin kullanımının attırılmasının sağlanması

Muhasebe Programı öğrencilerinin sayısal derslerdeki yeteneklerinin geliştirilmesine yönelik araştırma


26

Anlatı Araştırması: Anlatı yöntemi biyografi, yaşam hikâyesi, öyküleme gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. İnsanların bir konuya veya duruma ilişkin deneyimlerini yaşamış oldukları hikayelerle inceler.

Bireylerin kişisel deneyimlerini kayıt altına almadır. Bu nedenle bireylerle geçmiş sosyal olaylar arasında bağlantı kurarak sosyal yapılarla ilgili daha fazla araştırma ve yorumlama gerektirir.

Öğretmenlerin göreve ilk başladıkları zamanla ilgili yaşadıkları sorunlar ve deneyimlerin paylaşılması


27

Etnografik Araştırma (Kültür Analizi): Grup üyeleriyle doğrudan ilişki kurarak (gözlem veya görüşme yoluyla) grubun kültürel yapısını, davranış ve deneyimlerini açıklamak.

Bir sınıfa ait sosyal atmosfer; duygusal deneyimler; öğretmenin farklı cinsiyetteki ve yeteneklerdeki öğrencilere davranışı; kuralların öğrenilmesi, değiştirilmesi, uygulanması gibi insani yanların betimlenmesi.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin farklı özelliklere sahip sınıf ortamlarına göre öğretim süreçlerini nasıl şekillendirdiklerinin araştırılması


28

Yorumlama: Bir metnin, sanatsal ürünün, davranışın veya bir konuşmacının söylediklerinin ne anlama geldiğini derinlemesine irdelemeye çalışılmasıdır.

Göreve yeni başlayan öğretmenlerin anlatılarına dayalı olarak yaşadıkları iletişim sorunlarının araştırılması

Antik çağlarda yapılmış bir heykelin yapılış biçimini yorumlayarak o çağlara ilişkin bilgi edilmesinin sağlanması.

Akıl hastalarının davranış biçimlerinin derinlemesine irdelenmesiyle onların iç dünyalarıyla ilgili bilgi edinilmesinin sağlanması

Kuran tefsirleri


29

Tarihi Araştırma: Geçmişe dönemlere ait dökümanların incelenmesi ve o dönemdeki kişilerle görüşmeler yapılarak, yaşanılanları ve nedenlerini olabildiğince doğru bir şekilde anlamaya çalışmak. Geçmişteki bir kurum, birey veya olayın erişilebilen en doğru ve güvenilir kaynaklara dayanarak açıklanması amacıyla yapılır.

Osmanlı dönemindeki eğitim sisteminin araştırılması

Kurtuluş Savaşını hazırlayan nedenler in araştırılması


30

Gerçeklik nesneldir.

Araştırmacı olay ve olgulara dışardan bakar, nesnel bir tavır geliştirir.

Değişkenler kesin sınırlarıyla saptanabilir ve bu değişkenler arasındaki ilişkiler ölçülebilir.

Genelleme söz konusudur.

Gerçeklik özneldir ve oluşturulur.

Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir.

Değişkenler karmaşık ve içiçedir, aradaki ilişkileri ölçmek zordur.

Derinlemesine betimleme söz konusudur.

Nicel Araştırma Nitel Araştırma

31

Karşılaştırma

Nedensel ilişkileri açıklar. Veriyi sayısal göstergelere indirger.

Kuram ve denence (henüz doğruluğu kanıtlanmamış genelleme) ile başlar.

Standard veri toplama araçları kullanılır.

Uzlaşma ve norm (kalıp, düzen) arayışı vardır.

Bireylerin bakış açısını anlamaya çalışır, empatiktir.

Kuram ve denence ile son bulur.

Araştırmacı veri toplama aracıdır.

Düzeni veya deseni ortaya çıkarmayı amaçlar. Çokluluk ve farklılık arayışı vardır.

Nicel Araştırma Nitel Araştırma

32

Özet olarak;

Nicel araştırma olaylar arasındaki ilişkileri tanımlamak için sayısal veriler kullanır. Nitel araştırma insan davranışlarını veya deneyimlerini tanımlamak için sözcükleri veri olarak kullanır.

Nicel araştırmanın bir araştırma problemi, nitel araştırmanın ise bir araştırma sorusu vardır.

33

Nicel araştırma rakam kökenlidir ve genellikle istatistik analizlerle değerlendirilecek verilerin toplanmasını gerektirmektedir. Çeşitli grupların benzerliklerinin, oranlarının ve/ya farklılıklarının belirlenmelerini sağlamaktadır.

Nitel araştırma ise daha çok soyut kaynaklıdır, araştırmacının mevcut düzeni baştan başa tanıma ve bütünüyle anlamasına yardımcı olacak şekilde düzenlenmiştir. Kişinin yazdıklarını, söylediklerini,veya gözlenen davranışlarını temel veri kaynağı olarak ele alır.

34

ETİK 35

Etik nedir?

TDK’na göre etik ahlak felsefesinin “ödev” “yükümlülük”, “sorumluluk” ve “erdem” gibi kavramlarını analiz eden, “doğruluk” veya “yanlışlık” ile “iyi” veya “kötü”yle ilgili ahlaki yargıları ele alan, “ahlaki eylem”in doğasını soruşturan ve iyi bir yaşamın nasıl olması gerektiğini açıklamaya çalışan bir dalıdır.

Yine TDK’na göre çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması ve kaçınması gereken davranışlar bütününe etik denmektedir.

36

Bilimde Etik Davranış

Bilimsel araştırmalar bilime katkı vermenin yanısıra, sorunlara çözüm aramak için yapılır.

Araştırma sonuçlarının toplum yararına kullanılabilir olması önem taşımaktadır.

Bu nedenle araştırmacı etikle ilgili konulara duyarlı olmalıdır. Etik konusu mesleki yetişme sırasında içselleştirilen bir davranıştır.

Bilerek ya da bilmeden yapılan hatalar hem yapılan araştırmanın hem de araştırmacının güvenilirliğine zarar verir.

37

Bilimsel araştırmalar daha önce yapılan araştırmalara dayandırılmalıdır.

Ancak bu araştırmalardan yararlanmak ve yararlanılan kaynakları okuyucuya aktarmak mutlaka belirli kurallar çerçevesinde yapılmalıdır.

Araştırmacılar dürüst ve açık olmanın yanısıra, kendi çalışmalarında yararlandıkları diğer araştırmaları da belirtmek zorundadırlar.

38

Bilim Etiğinin Temel İlkeleri

Fikirlerin ve başka yazarların eserlerinin dikkatli kullanımı

Kanıtların dikkatle toplanması ve kullanılması

Tamamen kanıtlanmamış bilgiye şüpheli yaklaşım

Alternatif açıklamalara açık olma (eleştirel yaklaşım)

Söylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme

Araştırma sonuçlarına erişebilirliğin sağlanması

Bulgular ve analiz ile kişisel değerlendirmeleri ayırma

39

Bilim Etiğinin Temel İlkeleri

Bilgi edinme sürecinde deneklere özen gösterme ve zarar vermeme

Politika ile direkt ilgili bir araştırma değilse politik uygulamalardan kaçınma

Etik anlayışının tüm akademik faaliyetlere yansıtılması

Akademik performans değerlendirmesinde sadece akademik değerleri dikkate alma

Akademik konularda meslekdaşlara yardım yükümlülüğünün kabulü

40

Bilimde Etik Dışı Davranışlar

Sahtecilik, Saptırma, Aldatmaca (Falsification): Bilimsel verilerin istemli bir şekilde değiştirilmesi veya uygun olanlarının seçilmesi yoluyla bilimsel varsayımların güçlendirilmeye çalışılması. Bu tür sahteciliklerin ortaya çıkarılması zor olduğu için araştırmacının veri toplama ve analiz sürecini ayrıntılı olarak yazması istenir.

Uydurmacılık (Fabrication): Hiç veri toplamadan ya da yetersiz verilerle sözde bir bilimsel yayın yapılması.

Aşırmacılık/İntihal (Plagiarism): Başkalarına ait fikirlerin, metodların , verilerin, vb. kaynak göstermeden kullanılması

41

Bilimde Etik Dışı Davranışlar

Yinelenen Yayın (Duplication): Aynı araştırmanın gereksiz yere bölünerek veya küçük değişiklikler yapılarak birden fazla dergide yayınlanması. Hem çalışmanın niteliğini düşürür, hem de araştırmacının prestijini sarsar.

Disiplinsiz Araştırma: Dikkatsiz, aceleci ve özensiz araştırma. Bu tür araştırmalarda kasıtlı olmayan bazı hataların ortaya çıkması kaçınılmazdır, bunlar bilime zarar vermeyen ve düzeltilmesi mümkün hatalardır. Ancak araştırmacının prestij kaybına uğramasına neden olurlar.

42

Prof. Dr. Berna Arda’nın 2001 tarihli «Bilimsel Bilgi Üretiminde Yayın Etiği» isimli bildirisinde etik kurallara uymayan durumlar şöyle sıralanmıştır:

43

Başkalarına ait bilgi, örnek, vaka ya da verilerin izinsiz ve kaynakçada gösterilmeden yayımlanması

% 20,6

Başkalarına ait eserlerden kaynak verilmeden alıntı yapılması % 20,6

Bir araştırmanın birden fazla dergide yayımlanması % 19,6

Araştırmada emeği geçmeyenlerin adına yer verilmesi % 19,6

Bir çalışmanın bölümlere ayrılarak yayımlanması % 9,5

Aynı çalışmanın Türkçe ve yabancı bir dilde ayrı ayrı yayımlanması

% 8

Diğer etik dışı durumlar % 4

Akademik Aşırmacılık (Plagiarism) 44

Aşırmacılık yerine haksız kullanma, kendi adına geçirme, intihal ve korsanlık gibi kavramlarda kullanılmaktadır. Ciddi bir akademik suç olan aşırmacılık, yazarın başkalarına ait olan fikirleri, araştırma verilerini, metodları olduğu gibi, kaynak bildirilmeden ve kendine aitmiş gibi yayınlamasıdır. Başkalarına ait düşüncelerin öznel cümlelerle ifade edildiği, ancak yeterli ve doğru kaynak gösterilmediği durumlar da aşırmacılık olarak kabul edillir.

45

Aşırmacılık Türleri

İnternet üzerindeki kaynaklardan veya direkt internet sitesinden bir metnin kopyalanması ve yapıştırılması

Kitap, dergi, ansiklopedi gibi yazılı materyallerden bir metnin kopyalanması

Yukarıda sözü edilen kaynaklardan bir metnin basitçe değiştirilerek alınması (seçilmiş bazı kavramlar veya sözcükler yerleştirilmesi ile orijinal bir çalışma gibi gösterilmesi)

Kaynak gösterilmeden veya izin alınmadan fotoğraf ve video kullanılması

Bir başka öğrencinin çalışmasının izin alınmadan kullanılması

Ticari kaynaklardan (araştırma servisi, ödev hazırlayan kuruluşlar ve internet siteleri) elde edilen bir çalışmanın satın alınması

Yapılan bir çalışmanın izin alınmadan başka bir amaç ya da başka bir ders için kullanılması

Bir dilden diğerine tercüme etme (Kişinin kendi cümleleri ile yaptığı tercüme de aşırmacılık sayılmaktadır.)

46

Aşırmacılık etik bir ihlaldir ve öncelikle yazarların özdenetimine bırakılmıştır. Ancak belirlendiği takdirde aşırmacılığa çeşitli yaptırımlar uygulanmaktadır.

Aşırmacılık nedeniyle akademik dereceleri ya da çalışma izinleri iptal edilen bilim insanları bulunmaktadır.

Birçok üniversitede, öğrencilerin, ödevlerinde veya projelerinde aşırmacılık belirlenmesi durumunda disiplin soruşturması açılmaktadır.

47

Yazar, sanatçı, bilim adamı gibi yaratıcı özellikteki insanların ortaya koydukları eserler fikir ürünü olarak kabul edilir. Telif hakkı1, kişi ya da kişilerin her türlü fikri emeği ile meydana getirdiği bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürününün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili hukuken sağlanan haklardır.

1Telif hakkının doğması için tescile gerek yoktur. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki haklar eserin üretilmesiyle birlikte doğar. Ancak eser sahibi isterse ilgili tescil birimlerinde (noter ya da Kültür Turizm Bakanlığı) kayıt-tescil yaptırabilir. Telif hakkı simgesi, çember içinde bir "C" harfidir, © sembolü eseri yaratanın telif haklarının korunduğunu belirtir ve İngilizce "copyright" kelimesini ifade eder. © sembolü kullanılsın ya da kullanılmasın, orijinal her fikir ve ürün, doğuştan telif haklarına sahiptir. Telif hakların korunması temel insan haklarından biridir. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 27. maddesine göre "Herkesin yarattığı, her türlü bilim, edebiyat veya sanat eserlerinden mütevellit manevi ve maddi menfaatlerin korunmasına hakkı vardır." Telif hakları genellikle belli bir süre için geçerlidir. Ülkelerin kendi kanunî mevzuatlarına bağlı olarak koruma süresi pek çok ülkede eser sahibi yaşadığı süre ve ölümünden itibaren 50 - 70 yıl süre için geçerlidir, Türkiye'de 70 yıldır.

48

Telif hakkı

Telif hakkı yasaları bilim ve edebiyat alanındaki yaratıcı ürünlerin özendirilmesi ve haksızlıkların önlenmesi gibi amaçlarla çıkarılmıştır. Telif hakkı yasaları bilimsel amaçlarla yapılacak alıntıları ilgili iki şartı yerine getirmek kaydıyla engellemezler:

Bilimsel amacın gerektirdiği ölçüde alıntı yapılmalıdır.

Kesinlikle kaynak gösterilmelidir.

49

Kaynak Gösterme 50

Alıntı-Atıf

Bilimsel yazılarda bir başka araştırmacının yayınından kullanımlar olabilir. Bu işleme alıntı yapmak denilmektedir.

Böyle bir durumda alıntı yapılan bölüm özgün kaynaktan hiç hata yapmadan aktarılmalı, “tırnak” içinde ve italik olarak kullanılmalı ve alıntının kaynağı hem metinde sayfa numarası ile birlikte, hem de kaynakçada belirtilmelidir.

Yazarın cümlelerinin aynen alınmadığı, ancak düşüncelerinin öznel ifadelerle kullanıldığı durumlarda yine kaynak göstermek gerekmektedir. Aksi takdirde, öznel cümleler kullanılsa bile bu aşırmacılık olarak nitelenmektedir.

51

Aşırmacılık Örnekleri

Orijinal Metin:

“Bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi bir çok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir.” (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999, s. 111).

Aşırılmış hali 1:

Şurası bir gerçek ki bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu haline gelmiştir. Bu eğilimin profesyonel açıdan çok önemli olan yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile olan ilişkisi açıktır. Ancak bu eğilimin görece yeni ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir.


Yazarlık haklarının ve sırasının belirlenmesi, birçok bilimsel disiplin için üzerinde çok durulur bir konu haline gelmiştir. Söz konusu eğilimin yayın yapma ve yazarlık haklarının korunması ile ilişkisi gayet açıktır. Diğer yandan bu eğilimin oldukça açık ve yeni bir nedeni olduğunu söylemek mümkündür.

52

Kabul edilebilir şekil 1:

Bilimsel çalışmalarda yazarların haklarının korunması ve yazarlık sıralamasının belirlenmesi, birçok disiplinin üzerinde durduğu bir konudur. Oldukça yeni olduğu söylenebilecek bu eğilimin yazar haklarının korunması ile ilişkisi açıktır ve bariz bir nedeni olduğu da söylenebilir (Değirmencioğlu ve Demirutku, 1999).


Değirmencioğlu ve Demirutku’ya (1999) göre “bilimsel yayınlarda yazarlık hakkı ve sırasının belirlenmesi birçok disiplinde üzerinde daha çok durulan bir konu” (s. 111) olmaya başlamıştır. Bu durumun profesyonelliğin önemli bir parçası olan yayın yapma ve yazarların haklarının korunması ile ilgisi olduğu açıktır.

Dikkat edilirse aşırmacılık örneklerinde yazarlara ve yayına ait tanımlayıcı bilgiler verilmemiştir. Orijinal metindeki bilgi veya düşüncenin kaynak belirtilmeden kullanılması durumunda okuyucu doğal olarak, bu bilgilerin raporu yazan kişiye ait olduğunu düşünecektir.

53

Orijinal Metin:

“Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve

rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış

herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003, s. 19).


Bilindiği gibi felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve

rasyonel incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış

herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.


İnsan yaşamının temelini oluşturan varsayımların kritik edilmesi ve gerçekçi olarak

incelenmesi felsefenin özünü oluşturur. Gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel

nedenlerini araştıran bir bilim dalıdır.

54


“Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesidir. Felsefe gerçeğin ve mantığın doğal ışığında kazanılmış herşeyin temel nedenlerinin bilimsel bilgisidir.” (Erdoğan, 2003).


Erdoğan’a (2003) göre “Felsefe insan yaşamının özünde yatan en temel varsayımların eleştirel ve rasyonel bir biçimde incelenmesi” (s. 19) olarak açıklanmıştır. Buna göre felsefe için gerçeğin ve akılcı düşüncenin temel nedenlerini araştıran bir bilim dalı demek mümkündür.

55

Sonuç olarak başka kaynaklardan yapılacak alıntıların

kullanımında aşağıdaki noktalar akıldan çıkarılmamalıdır:

Metin içinde her alıntı yapıldığında özgün kaynağa atıfta

bulunulmalıdır.

Metinde yapılan atıfların tümü kaynakçada, kaynakçada

olan kaynakların tümü de metinde bulunmalıdır.

56

Aktarma

Araştırmacı orijinal kaynağa ulaşamadığı durumlarda zaman zaman ikincil kaynakları kullanıyor olabilir. Böyle durumlarda metnin içinde bilginin aktarıldığı kaynağı (okunulan) mutlaka belirtmeli ve kaynakçada sadece onu kullanmalıdır.

Örnek:

“Rüyaların Yorumu” kitabında Freud (1899), bilinçaltının önemini vurgulamıştır (akt; King, 2008).

In his well-known book “Die Traumdeutung”, Freud (1899) stressed the importance of unconscious (cited in King, 2008).

Kaynakça:

King, L. A. (2008). The science of psychology: An appreciative view. Boston: McGraw Hill.

57

Alıntı, Atıf ve Aktarım arasındaki ilişki:

Bir başka araştırmadan kurallara uygun olarak kullanım yapılması Alıntı

Yapılan alıntının kaynağının gösterilmesi Atıf

Özgün kaynağa bir başka yayın aracılığıyla erişim Aktarma

58

Aşağıdaki durumlarda alıntı belirtmek (atıfta bulunmak) gerekmez:

Herkesçe bilinen, herkesçe tekrarlanan terimler

Üzerinde çok konuşulmuş ve yazılmış bulgular

Sözlük, ansiklopedi, el kitabı bilgilerindeki anonim yazılar

Orijinalliği olmayan gözlem ve fikirler

Telif hakkı koruması bitmiş eserler

Kamuoyuna açık, genel bilgiler

Atasözleri, deyişler

59

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ 60

61

Problemi Tanımlama

Soruları/ Hipotezleri Belirleme

Araştırma Desenini

Oluşturma*

Örneklemi Seçme

Araçları Belirleme

Analiz Yöntemini Belirleme

Verileri Toplama

Verileri Analiz Etme

Raporlama

Literatür Taraması

* Desen: Araştırmanın sorularını cevaplamak ya da hipotezlerini test etmek amacıyla araştırmacı tarafından geliştirilen plan

Problemi Tanımlama 62

Araştırma Problemi

Problem, teoremler veya kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru veya sorun olarak tanımlanmaktadır (TDK).

Her bilimsel araştırma bir problem ile başlar. Araştırma problemi, araştırmayı gerçekleştirerek çözüm bulunması planlanan sorundur.

Bu konunun niçin ele alındığı ve neyin hedeflendiği araştırma problemidir.

Araştırma konusu ile araştırma problemi farklı şeylerdir. Konu, probleme göre oldukça kapsamlıdır. Araştırma problemi sosyal bilimlerde genellikle soru cümlesi olarak yazılır.

Araştırma Konusu: İnternet kullanımı

Araştırma Problemi: Üniversite öğrencilerinin interneti kullanma nedenleri nelerdir?

63

Nicel araştırmalarda araştırma problemi çalışmanın başında belirlenebildiği halde, nitel araştırmalarda başta net olarak belirlenmeyebilir.

Araştırma problemi araştırmanın odak noktasıdır ve tüm çabalar onun etrafında döner. Araştırmanın tüm aşamaları araştırma probleminden etkilenir

Araştırma problemi belirlenirken göz önünde bulundurulması gereken bazı noktalar şöyle sıralanabilir:

İlginç ve orijinal olması

Bilimsel açıdan önemli olması (bilime katkı)

Problemi araştırmada bilimsel açıdan yeterli olmak (konu hakkında bilimsel yeterlilik)

Araştırma kaynaklarının yeterli olması

Zaman yeterliliği

64

Araştırma konusunu seçmeden, araştırma problemini oluşturmadan önce olabildiğince fazla kaynağa baş vurarak olası konular hakkında belirli bir düşünme süreci geçirmek gerekir.

Araştırmayı yapacak olan kişi düşündüğü konu hakkında yazılmış çok sayıda kaynağı bulup okumalıdır. Kitaplar, makaleler, gazeteler, istatistikler, raporlar, bildiriler, özel mektuplar bu kaynaklardan bazılarıdır.

Literatür taramasının diğer bir amacı araştırılacak konu üzerinde daha önceden yapılan çalışmaları gözden geçirmektir. Bu şekilde konunun hangi yönleriyle ilgilenilmiş olduğu, ne aşamaya kadar geliştirildiği, sorunun çözümü için hangi yönde ve ne gibi yeni çalışmalara gerek olduğu anlaşılır.

Bulunan kaynaklar kaydedilerek bir kaynak listesi (bibliyografya) oluşturulur. Tarama süreci ilerledikçe ilk hazırlanan kaynak listesine yenileri eklenir, bazıları da gereksiz görülerek listeden çıkartılır.

65

Literatür Tarama

Araştırma sürecinde literatür tarama kum saati modeli ile açıklanabilir:

Araştırma konusuna ilişkin bilgi ve çalışma sonuçlarının kapsamlı olarak taranması

Araştırma problemi ile ilgili tarama

Araştırma sonuçlarının yorumlanması için tarama

66

Araştırma sürecinde literatür taramasının önemi:

Çalışılmak istenen konu hakkında geniş bir bilgi tabanı

oluşturulmasına yardımcı olur.

Yapılması düşünülen çalışmanın daha önceden yapılıp

yapılmadığı öğrenilir, gerekirse konuda değişiklikler

yapılarak alana özgün bir katkı sağlanır.

Raporda zengin bir giriş bölümü yazılmasına yardımcı

olur.

67

Literatür taraması çeşitli uluslararası bilimsel indekslerde yapılabileceği gibi, internet arama motorlarıyla da geniş ve güncel bilgilere ulaşmak mümkündür.

Daha önce yayınlanmış makale ve araştırmalara ulaşmak için ISI Web of Science (International Science Index), Scopus, Google Academic gibi “Uluslararası Bilim İndeksleri” kurulmuştur. ISI’de aşağıdaki konuları içeren bilimsel konulardaki yayınlar bulunmaktadır:

Science Citation Index (SCI): 1956`dan beri önde gelen bilim ve teknoloji dergilerinde çıkmış tüm makaleler

Arts and Humanities Citation Index (AHCI): 1975`den beri konu ile ilgili önde gelen makaleler

Social Sciences Citation Index (SSCI): 1973 den beri konu ile ilgili çok sayıda farklı dergide çıkmış makaleler

Etki Değeri (impact factor) = atıf sayısı/yayın sayısı

68

Literatür taraması ile yeterli görülen miktarda kaynağa ulaştıktan sonra ikinci aşama kaynakların okunması ve not almadır.

Okuma ve not alma çalışmaları belirlenen araştırma konusu doğrultusunda yapılır. Konu ile ilgili önemli görülen kısımlar not alınır.

Not almak okunanların akılda kalıcılığını, önemli detayları atlamamayı ve bir an için akla gelen güzel bir fikrin yeniden anımsanmasını sağlar.

Rapor yazım aşamasında da farklı kaynaklardaki bilgileri birbirleriyle ilişkilendirmek gerektiğinde, makale, kitap gibi özgün kaynaklara tekrar dönmeye gerek kalmadan gerekli bilgiye hızlıca ulaşmaya yardımcı olur.

Araştırmacı yararlandığı kaynaklardan 2 çeşit not alır: Özetleme: Ana kaynaktaki bilgilerin araştırmacının kendi ifadeleriyle ve

kısaltılmış olarak yazıya geçirilmesidir. Özetleme sırasında araştırma ile ilgili bilgiler kısaltılarak not edilirken önemsiz veya ilgisiz bilgiler de atılır.

Aktarma: Ana kaynaktaki bilgilerde kısaltma yapılmaz.

69

Not Alma İlkeleri

Amaca Uygunluk: Not alırken araştırmacı sürekli olarak bir seçme ve ayırma işlemini yürütmektedir. Bu gerekliyi gereksizden ayırma ve yalnızca gerekeni alma işlemidir.

Kaynağa Uygunluk: Alınan her not alındığı kaynaktaki anlamı yansıtabilmelidir. Bir kimseyi yazmadığı ya da söylemediği bir şeyi yazmış ya da söylemiş gibi etik dışı bir davranıştır.

Gerçeğe Uygunluk: Araştırmada toplanan verilerin geçerli ve güvenilir olması onlara verilecek bilimsel değerin değişmeyen ölçütleridir.

70

Hipotez

Hipotez bir yargı cümlesi veya önermesi olup, araştırmanın başlangıcında sahip olunan ön kanaati ya da inancı yansıtır.

Bir araştırmanın olası sonucuna dair yapılan tahminlerin ifadesidir. Olaylar arasındaki ilişkiyi açıklamaya yönelik bilimsel bir öneri, bir önermedir.

Hipotezler araştırmanın ispatlanması gereken önermeleridir, toplanan veriler yardımıyla irdelenir ve ispatlanır.

71

Hipotez araştırma sürecine yol gösterir. Ne tür verilere gereksinim duyulduğu, bu verilerin nereden ve kimlerden elde edileceği konusu hipoteze göre belirlenir.

Hipotezler önceki deneyimlere ve araştırmalara dayanır. Eğer verilecek güvenli cevaplar yoksa, hipotez yerine araştırma soruları ile yetinmelidir.

Nitel araştırmaların hipotezi olmaz. Nicel araştırmalarda hipotez oluşturulur.

Hipotez belirlemenin, araştırmacının ön yargılar geliştirmesi ve süreçte önemli olabilecek bazı noktaları göz ardı etmesi açısından olumsuz etkileri de olabilir.

72

Değişken

Bir durumdan diğerine farklılık gösteren özelliktir. Değişken türleri:

Yapı ve özelliklerine göre:

Nicel: Sayı ve miktar olarak açıklanabilen (başarı notu, öğrenci sayısı, vb.)

Nitel: Sınıflandırılan (cinsiyet, öğretim yöntemleri, medeni durum, doğum yeri, vb.)

Aldıkları değere göre:

Süreksiz: Ölçülen özellikle ilgili olarak sadece sınırlı sayıda değer alabilen (cinsiyet; çocuk sayısı, medeni durum)

Sürekli: İki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer alabilen (ÖSS puanları; öğrencilerin boyu, kilosu; başarı notları)

Neden-sonuç ilişkisine göre:

Bağımsız (neden): Etkisi test edilmek istenen değişken

Bağımlı (sonuç): Bağımsız değişkenin etkisinin üzerinde test edildiği değişken

73

Değişkenler arasındaki ilişkileri tahmin etmek üzere kurulan hipotezler iki farklı şekilde olabilir:

Sıfır Hipotez: Değişkenler arasında fark ya da ilişki yoktur.

Alternatif Hipotez: Değişkenler arasında fark ya da ilişki vardır.

74

Örnek 1:

Araştırma Problemi: Çocukların internet kullanma süreleri, akademik başarılarını etkilemekte midir?

Sıfır Hipotez: Çocukların internet kullanım süresi akademik başarılarını etkilemez.

Alternatif Hipotez: Çocukların internet kullanım süresi arttıkça akademik başarıları azalır./ Çocukların internet kullanım süresi arttıkça akademik başarıları artar.

75

İnternet Kullanım Süresi

(Bağımsız Değişken)

Akademik Başarı (Bağımlı Değişken)

Örnek 2 - 3:

Araştırma Problemi: Öğrencilerin İngilizce ve Türkçe dersi başarıları arasında ilişki var mıdır?

Sıfır Hipotez: Öğrencilerin İngilizce ve Türkçe dersi başarıları arasında anlamlı bir ilişki yoktur.

Alternatif Hipotez: Öğrencilerin İngilizce dersindeki başarıları arttıkça Türkçe dersindeki başarıları da artar./ Öğrencilerin İngilizce dersindeki başarıları arttıkça Türkçe dersindeki başarıları azalır.

Araştırma problemi: Evdeki ders çalışma ortamının öğrencilerin akademik başarısına etkisi var mıdır?

Sıfır Hipotez: Evdeki çalışma ortamı ile öğrencilerin akademik başarıları arasında anlamlı bir ilişki yoktur.

Alternatif Hipotez: Tek başına bir odası olan öğrenciler, kardeşleriyle aynı odada yaşayanlara göre daha başarılıdır.

76

Örnek 4

Araştırma Problemi: Muhasebe dersinde “buluş” veya “sunuş yoluyla” öğrenme yöntemlerinin kullanılması ile, öğrencilerin akademik başarıları arasında ilişki varmı dır?

Uygulanan yönteme göre öğrencilerilerin başarıları arasında anlamlı bir fark yoktur.

“Buluş yoluyla” öğrenme yöntemine göre ders işleyen öğrencilerin başarıları, “sunuş yoluyla” öğrenme yöntemine göre ders işleyen öğrencilerin başarılarından daha yüksektir./“Buluş yoluyla” öğrenme yöntemine göre ders işleyen öğrencilerin başarıları, “sunuş yoluyla” öğrenme yöntemine göre ders işleyen öğrencilerin başarılarından daha düşüktür.

77

Amaç

Araştırmanın amacı, çalışmanın hedeflerini ortaya koyan genel bir ifadedir. Araştırılması planlanan şey açık ve net bir biçimde ifade edilir. Amaç problem cümlesinin içinde de yer alabilir.

Öncelikle araştırmanın genel amacı, ardından da bunu gerçekleştirmek üzere hangi alt amaçların gerçekleştirileceği ifade edilmelidir.

Amaç ve alt amaçlar düz cümle, soru cümlesi veya hipotez şeklinde yazılabilir, sistematik bir düzen içerisinde değişkenler arasındaki ilişkilerin kurulması ile oluşturulurlar.

78

Alt amaçlar soru cümlesi olarak 3 türlü ifade edilebilirler:

Betimsel: Bir durumun ne olduğunu betimlemek amacıyla “nedir?” ifadesi kullanılır.

Örnek: Öğretmenlerin bilgisayar okuryazarlık düzeyleri nedir?

İlişkisel: Değişkenler arasındaki ilişkinin miktarına, yapısına ve yönüne odaklanılır.

Örnek: Öğrencilerin matematik dersindeki akademik başarılarıyla motivasyonları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

Karşılaştırmalı: Gruplar arası ve grup içi karşılaştırmalara odaklanılır.

Örnek (gruplar arası): Öğrencilerin matematik dersine yönelik motivasyonları arasında cinsiyete göre anlamlı bir fark var mıdır?

Örnek (grup içi): Öğrencilerin matematik dersine yönelik öğretim yılı başındaki motivasyonları ile öğretim yılı sonundaki motivasyonları arasında anlamlı bir fark var mıdır?

79

Örnek:

Araştırma Problemi: Bilgisayar destekli öğretimin, öğrencilerin problem çözme becerilerine ve başarılarına etkisi nedir?

Araştırmanın Genel Amacı: Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretimin uygulandığı öğrencilerin problem çözme becerileri ve başarılarına etkisini incelemektir.

Alt Amaç 1: Bilgisayar destekli öğretimin, öğrencilerin problem çözme becerileri üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?

Alt Amaç 2: Bilgisayar destekli öğretimin, öğrencilerin akademik başarıları üzerinde anlamlı bir etkisi var mıdır?

Alt Amaç 3: Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretimin uygulandığı öğrencilerin problem çözme becerileri üzerinde anlamlı bir fark var mıdır?

Alt Amaç 4: Bilgisayar destekli ve geleneksel öğretimin uygulandığı öğrencilerin akademik başarıları arasında anlamlı bir farklılık var mıdır?

80

Önem

Araştırmanın yapılması sonucunda kime ve neye, hangi oranda katkı getirilecektir?

Araştırmanın ilgili bilim dalına katkısı ne şekilde olacaktır?

Yapılan araştırmanın sonuçlarının ilgili bilim dalının uygulamalarına etkisi olacak mıdır?

Araştırmanın sonucunda “böyle bir araştırma yapılmasa da olur” sonucu çıkmamalıdır.

81

Varsayım (Sayıltı)

Varsayım araştırma sürecinde doğruluğunun ispatlanması gerekmeyen (doğru olduğu varsayılan) önermedir.

Araştırma sırasında varsayımın doğru olduğu kabul edilmekte, doğruluğu araştırılmamaktadır.

Bir araştırmada gereğinden fazla varsayım bulunmamalıdır, bu durumda sonuçların geçerliliğinden şüphe edilmesi söz konusu olacaktır.

Araştırma problemi: Ebeveynlerin farklı ders değerlendirme yöntemlerine ilişkin görüşleri nelerdir?

Varsayım 1: Ebeveynlerin eğitim durumlarının değişiklik göstermediği (homojen yapı)

Varsayım 2: Anketlere verilen cevapların doğru ve samimi olduğu

82

Sınırlılıklar

Araştırmanın temeli, uygulanması ve sonuçları açısından sınırları nedir?

Araştırmada yapılmak istenip de bazı nedenlerden dolayı yapılamayan, vazgeçilen durumlar nelerdir?

Araştırmacının kontrol edemediği ancak araştırma sonuçlarını negatif olarak etkileyebileceğini düşündüğü noktalardır. Bunlar:

Evren ve örnekleme ait sınırlılıklar,

Kuramsal boyutlara ait sınırlılıklar

Veri toplama araçlarına yönelik sınırlılıklar olabilir.

83

Tanımlar (Anahtar Kelimeler)

Araştırmada geçen anahtar kelimelerin tanımlanması ve ne ifade ettiklerinin belirlenmesidir.

Sadece pek fazla bilinmeyen ve yoruma açık ifadelerin tanımlanması yeterli olacaktır.

Tanımlar araştırmayı okuyanların anahtar kelimelerle ne kastedildiğini anlamalarını sağlar.

Araştırma Problemi: İyi yapılandırılmış bilgisayar destekli öğretim yazılımlarının öğrencinin akademik başarısına etkisi nedir?

Tanım 1: İyi yapılandırılmış bilgisayar destekli öğretim yazılımı nedir?

Tanım 2: Akademik başarı ile ne kastediliyor?

84

Buraya kadar adı geçen başlıklar aynı zamanda bir araştırmanın “Giriş” bölümünü oluştururlar.

Problem

Amaç

Önem

Varsayımlar

Sınırlılıklar

Tanımlar

85

Örnekleme Yöntemleri 86

Temel Kavramlar

Evren Bir araştırmada gereksinim duyulan verilerin elde edildiği canlı ya da cansız varlıklardan oluşan gruptur. Bir başka deyişle verilerin analizi ile elde edilecek sonuçların geçerli olacağı, yorumlanacağı grup olarak tanımlanır. İki tür evrenden söz etmek mümkündür

Hedef Evren (Target Population): Ulaşılması hemen hemen imkansız olan ama araştırmacının ideal seçimi olan evrendir.

Ulaşılabilir Evren (Accessible Population): Araştırmanın gerçekçi seçimi, yani evrenin ulaşılabilir olan kısmıdır.

Bilimsel araştırma raporlarında sözü geçen evren, ulaşılabilir evreni ifade etmektedir.

Araştırmanın amacı: Lise öğrencilerinin öğrenme stratejileri ve motivasyonları ile akademik başarıları arasındaki ilişkiyi incelemek.

Hedef Evren: Türkiye’deki tüm lise öğrencileri

Ulaşılabilir Evren: Ankara’daki lise öğrencileri

87

Örneklem ve Örnekleme

Örneklem (sample) özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen, onun sınırlı bir parçası, örnekleme (sampling) ise evrenin özelliklerini belirlemek, tahmin etmek amacıyla onu temsil edecek uygun örnekleri seçme sürecini ve bu süreçteki tüm işlemleri tanımlar.

Örneklemden elde edilen verilerden hesaplanan ve örneklemi betimlemede kullanılan değerlere kısaca istatistik (örneklem değer) denir.

Örnekleme yolu ile bilgi toplanması hem daha az kaynak kullanımı gerektirdiğinden, hem de bilgilerin daha kısa sürede toplanabilmesi açısından araştırmacılar için büyük bir avantaj oluşturmaktadır.

Öte yandan hatalı örneklem yolu ile elde edilecek bilgiler ise araştırmanın doğruluk derecesi tartışılabilir şekilde sonuçlanmasına neden olabilir.

Sayımlarda yetişmiş bir sayım ekibinin bulunması da araştırma sonuçlarının geçerliliği açısından çok önemlidir.

88

Olasılıklı (Random) Örnekleme:

Olasılıklı örnekleme temel alınan birimlerin örneklem için seçilme olasılığının eşit olması durumunu ifade eder ve evreni temsil etme gücü yüksektir.

Olasılıksız Örnekleme :

Çalışmanın amacına bağlı olarak ya da kaynakların sınırlı olması nedeniyle örneklemin rastgele değil, belli bir sistematik çerçevesinde seçilmesi durumudur. Yani her birimin araştırmaya girme şansı eşit değildir.

89

Örnekleme Yöntemleri

Örneklem Büyüklüğü

Örneklem büyüklüğünün ne kadar olması gerekliliği araştırmacıların cevaplamada güçlük çektikleri temel sorunlardan biridir. Bu soruya cevap vermeden önce ulaşılabilir evrenin tanımlanması gerekmektedir.

Örneklem büyüklüğüne karar vermede rol oynayan başlıca unsurlar şunlardır:

Parasal kaynakların ve insan kaynaklarının yeterliliği

Araştırmanın yöntemsel yaklaşımı (nicel–nitel)

Uygulanacak veri analiz yöntemleri

Öngörü için kabul edilebilir güven düzeyi, tolere edilebilecek sapma miktarı

90

Örneklem Sayısının Belirlenmesi

Örneklem sayısının belirlenmesinde birkaç yaklaşım vardır:

Evren küçük ise tümünü kullanma

Benzer araştırmaların örneklem sayısını kullanma

Basılı örneklem sayısı tablolarını kullanma

Formül kullanma

Çok genel anlamda, analizde frekans ve ortalama gibi tanımlayıcı istatistikler kullanılacaksa örneklem sayısının evrenin %10-15’i kadar olması yeterlidir.

91

Örneklemin Temsil Yeteneği

Temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel özellikleri şunlardır:

Büyüklüğü yeterlidir

Evrendeki dağılıma çeşit ve oran yönünden benzerdir

Olasılıklı (random) örnekleme yöntemlerinden biriyle seçilmiştir.

Örneklem seçiminde yan tutulmamıştır.

Örneklem Hatası

Örnekleme alınan ve alınmayan birimlerin ortaya çıkardıkları şansa bağlı toplam hata miktarıdır. Bu miktarı gösteren ölçüt standart hata’dır.

92

Verilerin Toplanması 93

Ölçme

Ölçme birey ya da nesnelerin niteliklerinin uygun araçlar kullanılarak gözlemlenip, gözlem sonuçlarının sembollerle ifade edilmesidir.

Değişkenler arasındaki ilişki ölçme yoluyla kurulur.

Oluşturulan hipotezin sınanması için gereklidir.

Araştırmanın başarısı gözlemlerin ve ölçme sonuçlarının “ne kadar tutarlı olduğuna-güvenirlik (reliability)” ve “ölçülmek istenen özelliği ne kadar iyi yansıttığına-geçerlik (validity)” bağlıdır.

94

Güvenirlik

Belli bir özelliği ölçmek amacıyla yapılan ölçmelerin aynı bireyler üzerinde benzer şartlarda tekrar edildiğinde aynı sonucu vermesidir. Bireylerin anket sorularına verdikleri cevaplar arasındaki tutarlılık olarak da ifade edilebilir. Güvenirliği etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır:

Ölçme aracına ilişkin faktörler:

Ölçme aracında yer alan soruların sayısı (uzun test güvenirliği arttırır)

Anket süresi

Açık ve anlaşılır olmayan sorular

Puanlamanın nasıl yapılacağının belirgin ve net olarak ortaya konmaması (ölçek)

Testi alan birey ve gruba bağlı faktörler:

Anket sırasındaki motivasyon, hastalık, uykusuzluk, kaygı durumları

Anketi alan grubun homojen ya da karışık olması (heterojenlik güvenirliği arttırır)

Uygulama koşulları ve zaman:

Koşulların tüm bireyler için standart ve eşit olması

Anket süresi

95

Geçerlik

Geçerlik ölçme aracının bireyin ölçülmek istenen özelliğini diğer özelliklerle karıştırmadan ne derece doğru ölçtüğüyle ilgilidir, yani amaçlanan ölçmenin gerçekleştirilebilme derecesidir. Geçerliği etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır:

Ölçme sonuçlarının güvenirliği:

Ölçümlerin tutarlı olması, aynı test ile daha sonra ölçüm yapıldığında sonuçların aynı çıkması

Ölçme yöntemi ve madde sayısı:

Ölçülmesi amaçlanan davranışları ölçecek soruların sayıca yeterli ve kaliteli olması. Sayı arttıkça geçerlilik de arttacaktır.

Puanlayıcı yanlılığı:

Puanlamaya anket ile ölçülen özellik dışında başka değişkenlerin karışması (güzel yazı, sınıf içindeki davranışlar gibi)

Uygulama koşulları:

Ölçmelerin standard ve uygun koşullarda yapılmaması

96

Veri Toplama Yöntemleri

Anket

İnsanların yaşam koşullarını, inançlarını, tutumlarını belirlemeye yönelik bir dizi sorudan oluşan bir araştırma materyalidir.

Gözlem

Araştırmada gereksinim duyulan verilerin insan, toplum ya da doğa gibi belli hedeflere odaklanarak çıplak gözle ya da araç kullanılarak izlenmeyi suretiyle toplanması sürecidir.

Görüşme

En az iki kişi arasında sözlü olarak sürdürülen bir iletişim sürecidir. Araştırmada cevabı aranılan sorular çerçevesinde ilgili kişilerden veri toplama şeklinde ifade edilebilir.

Diğer Yöntemler:

İstatistiki bilgiler, deney, kütüphane kaynakları ve internet.

97

İnsanların denek/ katılımcı olarak yer alacağı araştırmalarda, veri toplama aşamasında dikkat edilmesi önemli olan iki önemli etik unsur vardır.

1. Araştırmaya katılan bireylerin onayı alınmalı, katılım gönüllülük temelinde olmalıdır. Bunun için gerekirse katılımcılara karşılıklı sorumluluklar üzerinde mutabık olmak için yazılı bir form verilerek imzalatılabilir. Ayrıca katılımcılara araştırmanın amacını ve beklentileri içeren yazılı veya sözlü bir açıklama da yapılmalıdır.

2. Araştırma sırasında katılımcıların psikolojik veya duygu durumlarını etkileyecek birtakım manipülasyonlar yapılması söz konusu ise, araştırma sonunda katılımcılar araştırma öncesindeki psikolojik veya duygu durumlarına döndürülmelidir.

98

Anket

Avantajları:

Farklı bölgelerden çok daha büyük gruplara hızla uygulama olanağı

Düşük maliyet

Sınırlılıkları:

Cevaplayıcıyı güdülenmekte yaşanan zorluklar

Daha çok yüzeysel bilgi toplamaya uygunluk

Soruların önceden hazırlanması nedeniyle esnek olamama

Hedef kitlenin duyarlı olduğu konularda bilgi toplama güçlüğü

Cevaplanacak madde sayısı çok ise zaman darlığı ve dolayısıyla yorgunluk nedeniyle güdülenememe sorunları

99

Anketleri değersiz kılacak hata kaynakları

Kapsam Hatası: Örneklem kitlesi (anket kitlesi) araştırmacının ilgilendiği hedef kitle içindeki bireylerden seçilmelidir, kapsam hatası aradaki farkdan oluşmaktadır. Anket kitlesi hedef kitledeki bireyleri içermeli, ancak hedef kitleden büyük olmamalıdır. Kapsam hatası artarsa çıkan bulguların genelleştirilebilmesi zorlaşmaktadır.

Örnekleme Hatası (standard hata*): Etkisi azaltılabilmekle birlikte hiçbir zaman tam olarak ortadan kaldırılamayacak bir hata türüdür. Hedef kitledeki herkes ankete dahil edilmediği sürece örnekleme hatası kaçınılmazdır. Bu hata türünü örneklem büyüklüğünü (anket kitlesini) arttırarak kontrol etmek mümkündür.

*Örnekleme alınan ve alınmayan birimlerin ortaya çıkardıkları şansa bağlı toplam hata.

100

Ölçüm Hatası: Verilerin toplanması safhasında gerçekleşebilir. Ankete verilen cevaplar çeşitli nedenlerle insanların gerçek görüşlerini yansıtmıyorsa oluşur. Bu hata anket sorularının yanı sıra, anket yöntemi, anketör ve anketin uygulandığı kişilerden de kaynaklanabilir.

Cevaplamama Hatası: Örnekleme dahil olan kişilerden anketi cevaplayan ve cevaplamayanlar arasında, ankete konu olan özellikler açısından farklılıklar bulunması veya örnekleme dahil olan kişilerin önemli bir kısmı ile görüşülmemesi durumlarında ortaya çıkar

101

İyi bir anket aşağıdaki özelliklere sahip olmalıdır:

Araştırmacının tanımlamak istediği kitlenin her bir üyesi, eşit ya da bilinen bir olasılıkla seçilme şansına sahip olmalıdır (olasılıklı örnekleme).

İhtiyaç duyulan doğruluk düzeyini başarabilmek için yeterli sayıda insan örneklenmelidir.

İnsanların doğru ve istekli bir şekilde cevaplayabileceği türde, açık ve kolay anlaşılır sorular sorulmalıdır.

Örneklemdeki herkesin soruları cevaplaması sağlanmalı ya da soruları cevaplamayanlar anketle ölçülmek istenen özellikleri açısından soruları cevaplayanlardan farklı olmamalıdır.

102

Anket Yöntemleri

Posta anketleri

Telefon anketleri

Karşılıklı görüşme

Karma anketler

İnternet anketleri

103

Kriterler Posta Telefon Yüzyüze İnternet

Karmaşık soruların cevaplanması

Zayıf İyi Çok iyi Zayıf

Toplananan veri miktarı Orta İyi Çok iyi İyi

Duyarlı sorulara verilecek cevapların doğruluk derecesi

İyi Orta Orta İyi

Görüşmeci etkilerinin denetimi

Çok iyi Orta Zayıf İyi

Veri toplamak için gereken zaman

Zayıf İyi İyi Çok iyi

Olası cevaplama oranı Orta Orta Orta Orta

Maliyet Orta Orta Orta Çok iyi

104

Anket Sorularının Hazırlanması

Soru Biçimleri:

Kapalı uçlu (yapılandırılmış): Cevaplayıcıdan sabit bir set içinden bir seçeneği seçmesi istenir. (Test)

Açık Uçlu: Cevaplayıcıdan soruyu kendi ifadeleriyle cevaplaması istenir. (Boşluk doldurma)

Anket içinde kullanımları:

Kapalı-uçlu sorular haricinde anketin sonuna bir veya daha fazla açık-uçlu soru eklemeli, ya da eğer açık-uçlu soru eklenmeyecekse anketin sonunda genel yorumları soran bir soru konulmalıdır.

105

Kapalı Uçlu Sorular

Cevap seçenekleri tüm cevaplayıcılar için aynıdır.

Cevaplayıcılar arasında karşılaştırmalar yapılabilir.

Seçenekler soruları daha anlaşılır kılar.

Elde edilen veriler herhangi bir işleme gerek duyulmadan direkt olarak bilgisayara girilebilir.

Cevaplayıcı seçeneklerden birini rastgele işaretleyebilir.

Cevaplayıcı asıl görüşünü yansıtmayan bir seçeneği işaretleyebilir ya da seçenekler cevaplayıcının görüşünü yansıtmaktan uzak olabilir.

Avantajları Dezavantajları

106

Kapalı uçlu soru örnekleri:

Camı kıranı gördünüz mü?

1.( )evet

2.( )hayır

Eğer camı kıranı görseydiniz

1.( )Engel olmaya çalışırdınız

2.( )Umursamazdınız

3.( )Kırma sebebini öğrenmeye çalışırdınız

Dün bütün gün aşağıda belirtilen kitle iletişim araçlarından hangilerini kullandınız? (Birden fazla seçenek işaretlenebilir)

1.( ) radyo 2.( ) televizyon 3.( ) gazete 4.( ) dergi 5.( ) hiçbiri

Danışman hocalarımız bize yeterince yardımcı olmaktadır.

1. ( )Kesinlikle katılmıyorum 2. ( ) Katılmıyorum 3. ( ) Kararsızım 4. ( ) Katılıyorum 5. ( ) Kesinlikle katılıyorum

107

Açık Uçlu Sorular

Sorulara verilecek cevaplar araştırmacının düşünceleri ile sınırlı değildir.

Hazırlanması daha kolaydır.

Cevaplayıcının anket içinde ifade edemediği, ek olarak belirtmek istediği düşünce ve fikirleri açıklamasına olanak verirler.

Eksiksiz doldurulabilmesi için, cevaplayıcının iletişim ve kendini ifade kabiliyetinin olması gerekir.

İstatistiksel analiz için sınıflandırılmaları gerekir. Bu son derece teknik ve zaman alıcı bir iştir.

Doldurulması cevaplayıcının işini zorlaştıracağından, cevaplanma oranı düşük olabilir.

Avantajları Dezavantajları

108

Açık uçlu soru örnekleri:

En beğendiğiniz 5 televizyon programını yazınız.

Bu ankette geçen konuların dışında belirtmek istediğiniz herhangi bir görüş var mı?

Cevabınız evet/hayır ise, bunları aşağıdaki boşluğa yazınız.

Cevabınız evet/hayır ise, nedenini aşağıdaki boşluğa yazınız.

109

Soru İçerikleri

Demografik sorular: Cevaplayıcı hakkında tanımlayıcı bilgi sağlar. En yaygın olarak kullanılan demografik sorular cinsiyet, yaş, meslek, ırk, din, sosyal statü, etnik köken ve eğitim düzeyi ile ilgilidir.

Davranış soruları: Davranışsal bilgiler veya cevaplayıcının yaşantısı dahilinde olan olaylar hakkındadır. Kişilerin tüketim harcamaları, bireysel alışkanlıkları, hangi gazeteyi okudukları. Bazı olgusal sorular bilgi sorar: "Son 10 yılda kaç işe girdiniz?", "İşe gidip gelmek için yolda geçirdiğiniz zaman haftada kaç saattir?" veya "Son bir yıl içinde kaç gün hastalık izni aldınız?" Bu tür soruların dezavantajı cevaplayıcıdan doğru bilgi alma zorluğudur. Olay veya davranış ne kadar az belirginse hatırlanma olasılığı o derecede azalmaktadır.

Tutum ve inanç soruları: Cevaplayıcıya bir konuya ilişkin tutum, görüş, inanç, veya algısını sorar. Kurum anketlerinde bu tip sorular çok popülerdir, bu sayede yöneticiler yaygın herhangi bir olumsuz algının farkına varabilirler ve olumsuz davranışlar (çalışanların işten ayrılması, işe gelmemelerin artması, ve düşük üretgenlik gibi) ortaya çıkmadan önce düzeltici tedbirler alabilirler.

110

Ölçekler

Ölçekler bilgiyi ve veriyi yapısallaştırmak için kullanılan biçimlerdir, ölçme göstergeleridir:

İsimsel: Rakamlar isim yerine kullanılır, aritmetik olarak veya sayısal anlamda bir ifadeleri yoktur. (Kadın=0, Erkek=1, vb.)

Kademeli: Bir değişkenin özelliklerinin göreceli durumu veya yoğunluğu üzerinde durur. (1= Çok az seviyorum, 2=Biraz seviyorum, 3= Seviyorum, 4= Çok seviyorum), (0=yok, 1=ilkokul, 2= ortaokul, 3= lise, 4=üniversite)

Mesafeli: Numaralar özelliğin kendi içinden gelir ve numaralar arasındaki mesafe eşittir. Mutlak bir sıfır noktası olmadığı için oranlamak ve karşılaştırma yapmak anlamlı değildir. (Sıcaklık, yıl)

Oranlı: Mesafeli bir ölçektir, ancak mutlak sıfır noktası vardır. Sıfır değerinin altı yoktur, yani değersizdir. (Boy, ağırlık, yaş)

111

Ölçekleri Gruplandırma:

Sayısal değişkenleri gruplandırırken dikkat edilecek noktalar:

Birbirini dışarda bırakma kuralına uymalı (Yaş grupları için: 0-17, 17-20, 20-25 yanlış; 0-17, 18-20, 21-25 doğru)

Bütün cevap olasılıklarını içeren bir gruplandırma yapılmalı, hiçbir grup dışarıda bırakılmamalıdır.

Grup aralıkları eşit olmalı, eşit değilse mutlaka ikna edici bir gerekçesi olmalıdır.

Grup aralıklarının ne şekilde oluştuğu konusunda geçerli bir neden sunulmalıdır. (neden 6 değil de 5?)

112

Likert Derecelendirme Ölçeği

Bir orta (yansız) noktası ve iki pozitif ve iki negatif kademesi olan beş seçenekli bir kademeli ölçektir. Yedi seçeneğe de çıkartılabilir. (1= Tümüyle katılıyorum, 2=Genellikle katılıyorum, 3= Kararsızım, 4= Genellikle katılmıyorum, 5= Tümüyle katılmıyorum)

En yaygın kullanılan ölçek biçimidir. Bu ölçeklerde, cevaplayıcıdan bir konu hakkında ne kadar olumlu veya ne kadar olumsuz hissettiğini derecelendirmesi istenir.

Birçok soru için aynı cevap seçeneklerinin kullanılmasından dolayı cevaplayıcının kısa bir sürede büyük miktarda bilgi aktarmasını sağlar.

113

Anket soru sayısı:

Soru sayısı araştırmanın amacına hizmet edecek yeterlilikte olmalı, amaca doğrudan katkı sağlamayan konulardaki gereksiz sorular sorulmamalıdır. Genel kural olarak telefon anketleri 20, karşılıklı görüşmeler 45 dakikadan uzun sürmemeli, posta anketleri ise en fazla 20 dakikada doldurulabilecek şekilde hazırlanmalıdır.

Anket soru sırası:

Soru sırası elde edilecek sonuçları önemli derecede etkileyebilir.

114

Öntest (pilot uygulama)

Anket örnekleme uygulanmadan önce küçük bir grup üzerinde deneme yapılmalıdır. Bu deneme sonunda her bir soru için ortaya çıkan sorunlar ve hatalar soruların kenarına not edilmeli ve soru kağıdı tekrar düzenlenerek gerçek örneklem üzerinde uygulanmalıdır.

115

Analiz 116

Veri toplama aşamasını, örneklemden toplanan verilerin analizi takip eder. Günümüzde, çok çeşitli istatistiksel analiz paket programları geniş olanaklar sunmaktadır. Sosyal bilimlerde sıklıkla kullanılan SPSS (Statistical Package for Social Sciences) paket programı bunlardan biridir.

117

Analiz Yöntemleri

Betimsel istatistikler: Frekanslar (sıklık), oranlar (yüzde), merkezi yığılım ölçüleri (ortalama, medyan1, mod2) ve dağılım ölçüleri (standart sapma3, varyans4)

Korelasyonlar: Değişkenler arasındaki ilişkiler

Farklar: Anket sonuçları arasındaki farkları tespit etme [Ki-kare, t testleri, ve varyans analizi (ANOVA)]

Değişimler: Bir grubun zaman içindeki değişimini tespit etme (Bağımlı t testi ve tekrarlı ANOVA)

1Bir sayısal veri serisi sıralandığında ortada kalan sayıdır. Medyanın sırası = (Eleman Sayısı+1)/2

2Bir sayısal veri serisi içinde en çok tekrar eden sayıdır. Bu sayının tekrar adedine de frekans denir.

3Standart sapma ile verilerin ne kadarının ortalamaya yakın olduğu bulunur. Eğer standart sapma küçükse veriler ortalamaya yakın yerlerde dağılmışlardır. Bunun tersi olarak standart sapma büyükse veriler ortalamadan uzak yerlerde dağılmışlardır. Bütün değerler aynı olursa standart sapma sıfır olur.

4Dağılım ölçütüdür. Eldeki veri setindeki değerlerin ortamalaya gore dağılımını gosterir.

118

Bulguların rapor edilmesi

Tablolar: Tabloların amacı, cevaplayıcıları ve cevapları betimlemek ve var olan ilişkileri ve değişimleri göstermektir.

Grafikler: Bulgularla ilgili oranları, özetleri ve değişimleri görsel olarak ortaya koyarlar.

119

Bulguların Yorumlanması 120

Araştırmacı, analizlerini tamamladıktan sonra iki sonuçla karşılaşabilir. Birincisi hipotezlerinin doğrulanması (veya yanlışlanamaması), ikincisi ise yanlışlanması olabilir.

Her iki durumda da bulguların mevcut yazınla ne tür bir uygunluğa (ya da çatışmaya) sahip olduğu ve bunun nedenlerinin ne olabileceği hakkında yeni fikirler üretilmeli ve bunlar da rapora dahil edilmelidir.

Araştırmacının kendi yaratıcı fikirlerini katmadan yalnızca incelediği kaynakları özetlemekle yaptığı araştırmalar gerçekte bilimsel bir araştırma değildir.

121

Raporlaştırma 122

Bilimsel yöntemlere uygun olarak gerçekleştirilmiş bir araştırmanın son halkası bu araştırmanın rapor haline getirilmesidir.

Bilimsel araştırma çalışması ne kadar iyi planlanmış ve amaca uygun geliştirilmiş olursa olsun eğer başkalarının anlayabileceği ve uygulayabileceği şekilde kaleme alınmamış ise eksik ve başkalarıyla iletişimde yetersiz kalmış sayılır.

Bir araştırma raporunun içeriğinin zenginliği kadar sunuluş biçimi de önemlidir. Tüm bilimsel topluluk okuyucularına yönelik rapor biçimi için ortak bir tarzın kullanılması benimsenmiştir. Sosyal Bilimler alanında APA (American Psychological Association) rapor yazım kuralları genel kabul görmüştür.

Ancak, farklı alanların ve dergilerin de kendine özgü yazım kuralları olabilir. Burada önemli olan, profesyonel yayınlarda yazının gönderildiği derginin yazım kurallarına tam olarak uyulmasıdır.

123

Bilimsel Bir Yazının Bölümleri

Kapak Sayfası

Kısa Özet

Giriş

Yöntem

Bulgular

Tartışma

Kaynaklar

Ekler

124

Kapak Sayfası

Kapak sayfası makalenin başlığının, yazar(lar)ın ve bağlı bulunulan kurumun adının yer aldığı sayfadır.

Makale Başlığı

Başlık, makalenin içeriğini yeterli ölçüde veren en az sayıda kelimeler dizisidir.

Başlığın hem konuya açıklık getirmesi, hem de kişinin ilgisini çekecek bir tema içermesi gerekmektedir.

Yanlış seçilecek bir başlık ve anahtar kelimeler makalenin amaçladığı okuyucu kitlesine asla ulaşamamasına ve kaybolmasına neden olur.

125

Yazarlar:

Araştırmayı yapan yazarların sıralanışı üzerinde anlaşmaya varılmış veya genellikle kabul gören hiçbir kural yoktur.

Bazı dergiler, yazar isimlerinin alfabetik sırada olmasını ister.

Daha modern bir eğilim, ilk yazarı, yayımlanmakta olan çalışmanın ana üreticisi ve deneyimli yazarı olarak tanımlama eğilimidir. İlk yazara deneyimli yazar olarak atıf yapılması ve o kişinin araştırmanın kendisini veya çoğunu yaptığının varsayılması kabul gören bir biçimdir.

126

Kısa Özet (Abstract)

Kısa Özet (Abstract), metnin içeriğinin paragraf formunda olan şeklidir. Dokümandaki bilginin bir özeti olarak tanımlanabilir, okurlar için genel bir haritadır.

Okuyucunun, dokümanın içeriğini kısa zamanda ve hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlarıyla ilişkisini saptamasına ve böylece dokümanı bütünüyle okumaya ihtiyaç duyup duymayacağına karar vermesine imkan verir.

127

Kısa Özet 120 kelimeyi geçmemeli ve makalede neyle uğraşıldığını açık olarak tanımlayacak şekilde tasarlanmalıdır.

Kısa Özet

araştırmanın kapsamını ve esas amaçları belirtmeli

kullanılan metodolojiyi tanımlamalı

bulguları özetlemeli

ana sonuçları belirtmelidir.

Özet, kapak sayfasından sonra, ayrı bir sayfa olarak ve blok hizalama ile yazılmalıdır.

Son olarak, anahtar kelimeler özetin sonuna eklenmelidir.

128

Türkçe yazılan bir makalenin İngilizce özeti de çoğu zaman dergiler tarafından istenir. İngilizce anahtar kelimeler de özetin sonuna eklenmelidir.

Kısa Özet yapılmış çalışmaya atıf olduğu için geçmiş zaman kullanılmalı, birinci tekil veya çoğul kişi kullanılmadan edilgen çatıda yazılmalıdır.

Asla yeni bilgi veya makalede belirtilmeyen sonuçları vermemelidir.

Eserlere kaynak gösterme Kısa Özette yapılmamalıdır (önceden yayımlanmış bir yöntemin değiştirilmiş şekli gibi nadir haller dışında).

129

Giriş

Giriş bölümü; araştırma probleminin sunulduğu, bu problemle ilgili önceki çalışmaların özetlendiği ve yapılan araştırmanın hangi amaçla yapıldığının belirtildiği bölümdür.

Okuyucunun konuyla ilgili önceki yayınlara bakmaya ihtiyaç duymaksızın, şimdiki çalışmanın sonuçlarını anlayıp değerlendirmesine imkan verecek, yeterli ölçüde temel literatür bilgileri kuramsal alt yapıyı oluşturmak amacıyla giriş bölümünde verilir.

Makalenin yazılmasındaki amaç, problemin neden önemli olduğu, diğer çalışmalarla olan ilişkisi, test edilecek hipotezler ve problem çözümündeki yaklaşım bu bölümde ortaya konur.

130

Giriş bölümü yazılmadan önce, şu noktalar göz önünde bulundurulmalıdır:

Bu çalışmanın önemi nedir?

Hipotezler ve deneysel tasarım, araştırma problemini çözümlemeye nasıl yardımcı olmaktadır?

Bu çalışmanın mevcut literatüre katkısı ve doğuracağı sonuçlar (implications) nelerdir?

Sınanan hipotezler hangi mantığa dayanılarak türetilmiştir?

İyi bir giriş bölümü bu soruları yanıtlayabilecek nitelikte olmalıdır. Bu soruları yanıtlamaya çalışırken, yazar iyi bir yazın taraması da sunmalı ve okuyucuyu adım adım bu soruların yanıtına getirmelidir.

131

Giriş bölümünün yapısı

Araştırma konusuna genel bir giriş

Alanda şu andaki durum

Araştırma problemi ve önemi

Araştırmanın amaçları

132

Araştırma Yöntemi

Bu bölümde araştırmanın hangi yöntemle yapıldığı, verinin nasıl toplandığı, katılımcıların/deneklerin örneklem özellikleri gibi konularda bilgiler verilir. Yöntem bölümü şu alt başlıklardan oluşur:

Katılımcılar/Denekler (Participants/Subjects): Araştırmaya katılanların özelliklerinin doğru biçimde verilmesi, bilimsel çalışmalarda çok önemlidir. Bunun nedeni, araştırma bulgularının genellenebilirliği hakkında okuyucuya bir fikir vermektir. Ayrıca, araştırmanın tekrarlanması durumunda diğer araştırmacılar, benzer sonuçları hangi özelliklere sahip katılımcılara ulaşırlarsa elde edebileceklerini bileceklerdir. Bu bölümde;

Deneklerin nasıl seçildiği (olasılıklı/olasılıksız)

Deneklerin farklı gruplara nasıl atandığı (olasılıklı/olasılıksız)

Deneklerin katılım esasları (gönüllü, ödeme, habersiz)

Deneklerin demografik özellikleri (yaş, cinsiyet, vb.) hakkında bilgi verilmelidir.

133

Kullanılan Araçlar (Apparatus/Materials): Bu bölümde ölçüm için kullanılan laboratuvar aygıtları, kullanılan testler, ölçekler, anketler tanıtılmalıdır. Anketler ve ölçekler için güvenirlik ve geçerlik bilgileri de bu bölümde sunulmalıdır.

İşlem (Procedure): İşlem bölümü, araştırmanın veri toplama aşamasının özetlendiği bölümdür. Bu bölümde okuyucuya neyin nasıl yapıldığı yeteri kadar ayrıntılı bir şekilde anlatılmalıdır.

134

Bulgular (Results)

Bu bölümde, toplanan veri ve bu verinin istatistiksel analiz sonuçları sunulur.

Araştırmanın temel bulguları kısaca özetlenir. Hipotezlerin istatistiksel olarak nasıl sınandığı ve bu sınamanın sonuçları iletilir.

Hipotezleri yanlışlayan ve/veya destekleyen tüm bulgular rapor edilmelidir. Gerekli görülen istatistikler tablo veya grafik olarak da sunulmalıdır.

İstatistiksel analizlerde hata yapma olasılıkları ve/veya istatistiksel güç de rapor edilmelidir.

Bütün bunlara ek olarak, eğer mümkünse, araştırmacıların değişkenleriyle ilgili bulgularda güven aralıklarını (confidence intervals) sunmaları tercih edilmektedir.

135

Tartışma

Tartışma bölümüne hipotezlerin ne şekilde desteklendiği veya yanlışlandığı bilgisiyle girilmelidir. Araştırmanın bulguları ile benzer araştırmaları yapanların bulguları arasındaki benzerlikler veya karşıtlıklar belirtilmelidir. Araştırmanın eksik yönleri de, güçlü yönleri ve literatüre katkısı ile birlikte sunulmalıdır. Bulgulardan yola çıkılarak araştırmanın kurama ve uygulamaya katkısının ne olacağı ve benzer araştırmaların daha iyi biçimde nasıl yapılabileceği tartışılmalıdır.

Genel olarak tartışmada şu sorulara cevap verilmelidir:

Bulgular bilime ne tür bir katkı veriyor?

Yapılan çalışma, araştırma problemini çözümlemede ne şekilde yardımcı oluyor?

Araştırmadan ne tür pratik ve kuramsal sonuçlar çıkıyor?

136

Kaynaklar (References)

Metinde kaynak gösterilen makale, kitap ve diğer yayın türlerinin yazar adlarına göre alfabetik sırada verildiği bölümdür.

Araştırmacı çalışmasıyla gerçekten ilgili olan araştırmalardan bahsetmelidir, fazla sayıda kaynağın bulunması iyi bir literatür taraması yapıldığının göstergesi değildir.

Bir kaynakda bulunması gereken bilgiler ve sıralama: yazar(lar)ın ad(lar)ı yayın tarihi yayının başlığı yayın yeri ve yayımcı kurum bilgileri

137

Kaynaklar (References)

Kaynaklar sayfası da raporun diğer bölümleri gibi iki satır aralıklı ve her kaynağın ilk satırı soldan başlamak üzere yazılır. Kaynakçada belirtilen kaynağın yazımı ikinci satıra taşıyorsa, ikinci satır içeriden başlatılır.

Örnek:

Adams, J. S. (1965). Inequity in social exchange. L. Berkowitz (Ed.), In Advances in experimental social psychology, Vol. 2, (pp.267-299). NY: Academic Press.

138

Ekler 139

Raporun kaynaklardan sonra gelen bölümlerinden biri ekler’dir. Eğer metin içinde yeni geliştirilen bir ölçekten, deney veya araştırma sırasında kullanılan özel bazı materyalden söz edilmişse bunlar eklerde sunulur. Bu durumda, metin içinde ölçeğin ya da materyalin olduğu EK’e atıf yapılmalıdır.

Örnek:

[…… Araştırmanın ilk aşamasında, geliştirilen ölçeğin güvenirliği ve faktör yapısı sınanmıştır. Güvenirliği düşüren ve faktör yapısına uymayan maddeler atılmış ve yerlerine yeni maddeler yazılmıştır (Bkz., EK – 1). ……]

Tablolar ve Şekiller 140

Bir raporda çoğunlukla rakamsal, bazen de rakamsal olmayan birtakım veri veya bilgiler tablolar aracılığıyla iletilebilir. Tablolar sayesinde veriler okuyucuya ekonomik ve düzenli bir şekilde sunulabilir. Tablolar hazırlanırken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şunlardır:

Aynı ya da benzer veriler birden fazla tabloda sunulmamalıdır.

Bir-iki cümleyle özetlenebilecek veriler tablolaştırılmamalıdır.

Bir tablo/şekil vb. kullanıldığında bunlara metin içinde mutlaka atıfta bulunulmalıdır.

Örnek:

... Katılımcıların cinsiyetlere, okullara ve bölümlere göre dağılımı Tablo 1’de verilmiştir...

141

Tablonun sıra sayısı ve adı sayfanın sol üstünde verilmelidir. Başlığın her kelimesinin ilk harfini büyük yazılmalı ve başlığın tamamı italik yapılmalıdır.

Örnek:

Tablo 1 Lise Tipine Göre Saldırganlık Ölçeğinde Elde Edilen Puanlar Lise Tipi Saldırganlık Puanı Klasik Lise 75 Kolej 89 Teknik Lise 91 Diğer 71

Şekillerde de benzer bir yöntem uygulanır; tek fark yukarıdaki Tablo 1 yazısının Şekil 1 olarak değiştirilmesi ve tablo verileri yerine sayfada şeklin gösterilmesidir.

Raporun Fiziksel Yapısı 142

Kağıt: Rapor beyaz, A4 kağıda yazılmalıdır.

Yazı Tipi: Tüm rapor Times New Roman yazı tipi ile 12 punto; Arial, Verdana veya Courier yazı tipleri ile 10 punto olarak yazılmalıdır. Gerektiğinde sözcükler italik veya koyu yazılmalıdır. Satırlar arasında çift aralık bırakılmalıdır. Paragrafların ilk satırları bir satır başı içerden yazılmalıdır.

Tüm makale içinde italik biçimde yazılması gereken ifade ve ibareler şunlardır:

Çeşitli istatistikler ve diğer istatistiksel göstergeler rapor edilirken.

Metin içinde atıf yapılan kaynaklar verildiğinde.

Örnek:

McClelland (1961) Achieving Society adlı kitabında…”

“Türk Psikoloji Dergisi, psikoloji alanında, uluslararası indekslerde kayıtlı Türkçe tek hakemli ve bilimsel süreli yayındır.”

143

Kenar Boşlukları: Sayfa kenarlarından, üstten ve alttan 2.54 cm boşluk bırakılmalıdır. Metin sola hizalı yazılmalı, kelimeler satır sonlarında bölünmemeli, bölünüyorsa kelime bir aşağı satıra alınıp, cümleye devam edilmelidir. Bu kurallar çerçevesinde bir sayfa yaklaşık 27 satırdan oluşacaktır.

Sayfa Sırası ve Numaralandırma: Rapordaki tüm sayfalar (kapak sayfası da dahil olmak üzere) numaralandırılmalıdır. Sayfa numarası sayfanın sağ üst köşesinde bulunmalıdır.

Üstbilgi: Her sayfanın başına sağa hizalı üstbilgi verilmelidir. Üstbilgi, en sağda sayfa numarasından ve onun solunda makalenin kısa başlığının küçük harflerle yazılmış halinden oluşan bir bilgidir.

Başlık Düzeni: Bölümlerin hiyerarşik yapısını gösterdiğinden okuyucunun aradığı bilgiye kolay erişimini sağlar. Eşit önem düzeyine sahip başlıklar aynı düzeyde ve biçimde yazılmalıdır.

144

Kaliteli Makale Yazmanın Kuralları 145

Seçeceğiniz konu bugün ve yarın yaşanması beklenen konular olmalıdır. Geçmiş konular ilgi çekici özelliğe sahip olmadıkça okuyucuyu cezbetmez.

Makaleyi yazarken sık sık kendi düşüncelerinize dair eklentiler yapmalısınız. Ancak bunu yaparken kişisel amaçlarınızı makalenin önüne geçecek boyutta ele almamalısınız.

Makaleyi yazarken tek bir konu üzerinde yoğunlaşın.

Makalenin başlığı çok önemlidir. Yanlış seçilecek bir başlık makalenin hedef okuyucuya ulaşamamasına neden olur.

146

147

Yazınızda fazla yabancı sözcük kullanmayın. Bunu yaptığınız takdirde okuyucu makaleden sıkılır ve sayfayı kapatabilir.

Makale içerisinde günlük yaşamdan örnekler vererek daha çok dikkati toplamayı hedefleyin.

Ele alınan konudan bahsederken olabildiğince konuyu zengin tutmaya olanak tanıyacak bir sunum ve üslup kullanın. Ancak konuyu amacından uzaklaşmadan sürdürmeye çalışın, çünkü ne kadar süslerseniz amacından da bir o kadar uzaklaşırsınız.

148

Okuyucuyunun belirlediği değil, okuyucunun belirlendiği ve hedef alındığı bir makale amacına ulaşacaktır.

Noktalama ve imla kurallarına mutlaka bağlı kalmaya özen gösterin. Çünkü yanlış bir yazı okuyucunun dikkatini dağıtacaktır.

Ve son olarak; tüm metaryelleri yerinde ve doğru kullanmalısınız.

Ders notları için yararlanılan kaynaklar:

Başkent Üniversitesi, Psikoloji Bölümü. (2011). Akademik yazım kuralları kitapçığı. http://psk.baskent.edu.tr/news/aykk.html

Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2012). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.

Erdoğan, İ. (2003). Pozitivist metodoloji. Ankara: Pozitif Matbaacılık.

149

http://psk.baskent.edu.tr/news/aykk.html

bİlİmsel makale nasil yazilir? · toplumun ya da olayların özelliklerini tanımlama ... nicel...

Documents