Bölüm 9 – Üretim Fonksiyonu

ÜRETİM FONKSİYONU KAVRAMI

Genel anlamda üretim “insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve /veya hizmetlerin meydana getirilmesi” işlemidir. Başka ifadeyle belirli girdilerin belirli bir dönüştürme sürecinden geçirilerek belirli bir mal ya da hizmet haline dönüştürülmesi işlemidir.

-İşgücü -Sermaye -Materyal, -Makine, Araç ve Gereç -Girişimci ve/veya Yönetim

Üretim Eylemi (Girdileri Çıktıya

Dönüştürme)

(Bir ya da Birkaç Çeşit

Ürün)

Sosyo-Teknik Sistem Olarak İşletme

Plânlama GİRDİLER

Üretim Sistemleri: Geçmişten günümüze çok farklı nitelikteki üretim birimi veya işletmeler, üretimlerini gerçekleştirirken çeşitli üretim sistemlerini kullanılmışlardır. Günümüzde teknolojide sağlanan gelişmeler ile artan rekabetin baskısı sonucu ilkel üretim sistemlerini kullanan işletmelerin sayısında ciddi azalmalar gözlenmektedir.

Buna rağmen, farklı ülkelerde, işletmeler yine de özelliklerine bağlı olarak konunun başında sözünü ettiğimiz dört sistem olarak el sanayi, ev işçiliği, imalathane sistemi ve fabrikasyon sistemlerinden birini kullanmayı yeğleyebilirler.

-El Sanayi Sistemi

-Ev İşçiliği Sistemi

-İmalathane Sistemi

-Fabrikasyon Sistemi

-İleri Üretim (İmalat) Sistemleri

-El sanayi tipi üretim sisteminde (örn. kürek, kazma vb.) işletmenin küçük olması ve kullanılan yardımcı araç gereçlerin azlığı işletmenin sabit sermaye ihtiyacını azaltmaktadır. Çalışanlar emeklerine dayalı bir mesai harcarlar ve böylece üretim işlevlerini yerine getirirler.

-Ev işçiliği üretim sisteminde belirli alanlarda (örn. halı, tekstil, oyuncak, süs eşyası vb.) uzmanlaşmış ve el becerisi kazanmış olan bağımsız birtakım işçilerin kendi yerlerinde ve çoğu zaman karı ve zararı da imalatı yaptıran girişimcilere ait olmak üzere mal veya hizmet üretmeleri söz konusudur.

-İmalathane sistemi ile üretim, el işçiliğine dayalı olarak yürütülen ama evlerden çok imalathane diye adlandırılan bağımsız bir iş yerinde gerçekleştirilen bir üretim tarzıdır (örn. masa, sandalye vb. malların üretilmesi).

İmalathane sisteminin başlıca özellikleri:

* El sanayi sisteminin tersine mallar özel alıcıların kişisel isteklerine göre değil daha geniş bir alıcı kitlesinin istek ve talepleri dikkate alınarak üretim yapılır. Geniş bir müşteri kitlesi hedef alındığı için daha büyük ölçekte kurulurlar.

* İşletmenin daha büyük olması, işbölümü ve uzmanlaşmaya daha geniş yer verilmesini gerektirir. İşçiler uzmanlık alanları gereği, yalnızca belirli malları yada belirli parçaları yaparlar.

* Sermaye ihtiyacı el sanayi sistemine göre daha fazladır.

-Fabrikasyon üretim sistemi önceden belli olmayan alıcılar veya pazarlar için üretim yapan sistemlerdir.

Sistemde üretilen mallar

pazarın talebini aşacak düzeylere ulaştığı zaman stoklanmak suretiyle üretimin sürekliliği muhafaza edilir.

Önceki üretim sistemlerine nazaran daha gelişmiş sistemlerdir. Bu sistemleri kullanan işletmeler büyük fabrika binalarına, ambarlara, depolara ve yönetim tesislerine ihtiyaç duyarlar.

İLERİ ÜRETİM (İMALAT) SİSTEMLERİ:

Fabrikasyon üretim sisteminde sanayi robotları ve bilgisayarların kullanılmaya başlanılmasıyla ileri üretim sistemleri adı verilen bir üretim sistemi ortaya çıkmıştır. - Esnek Üretim Sistemleri - Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemleri - Tam Zamanında / Yalın Üretim - Yeşil Üretim

-Esnek Üretim Sistemleri: Günümüz işletmeleri, müşterilerinin istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için faaliyetlerinde çok daha esnek ve de çevre koşullarındaki değişmelere karşı duyarlı olmak durumundadırlar. Sistemin esnekliği farklı şekillerde ortaya çıkabilir: Ürün esnekliği: Yeni ürünler ortaya çıkarabilme veya var olan ürünler üzerinde değişiklikler yapabilme yeteneği, Ürün karması esnekliği: Belirli bir zaman içinde üretilen mal ve hizmetlerin çeşitlerini değiştirebilme yeteneği. Miktar esnekliği: Toplam üretim düzeyini değiştirebilme yeteneği. Sevkiyat Esnekliği: Plânlanan sevkiyat tarihlerinde değişiklik yapabilme yeteneği.

-Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemleri: Bilgisayar tümleşik üretim sistemleri, plânlama ve tasarımdan imalat ve nakliyeye kadar tüm üretim faaliyetlerinin plânlanıp kontrol edilmesi amacıyla donanım, yazılım, veri tabanı yönetimi ve iletişim teknolojilerinin bir araya getirilmesini içerir. Örn: Panasonic Bisiklet – Japonya, 11 milyon çeşit bisiklet üretebilmektedir.

-Tam Zamanında Üretim: Tam zamanında üretim felsefesi, gerekli parçaları, gerekli miktarda, gerekli olduğu yerde ve zamanda, doğru kalitede üretmek olarak tanımlanabilir. Buna göre, tam zamanında üretim felsefesi; sermaye, ekipman ve işgücü gibi üretim kaynaklarının kullanımını en iyi hale getirme konusunda yetkin, basit ve etkin bir üretim sisteminin işletilmesidir.

-Yalın Üretim: En az kaynak kullanımı ile, en kısa zamanda, en ucuz ve hatasız üretimi müşteri talebine bire bir cevap verecek şekilde en az israfla ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde kullanıp potansiyellerin tümünden yararlanmak olarak tanımlanmaktadır.

-Yeşil Üretim: Üretim süreçlerinde atıkların, enerji kullanımının ve kirliliğin azalmasının hedeflendiği bir yaklaşımdır.

-Yeşil Üretim: Skoda’nın Yeşil Bir Gelecek İçin 3 Aşamalı Hedefi

ÜRETİM BİÇİMLERİ

Üretim Yöntemine Göre Üretim Biçimleri

-Birincil veya Primer Üretim: Doğada mevcut çeşitli madenler (demir, bakır, krom gibi) ile diğer doğal kaynak veya hammaddelerin çıkartılması biçimindeki üretimdir.

-Analitik ve Sentetik Üretim: Analitik üretimde, temel hammaddelerin analitik veya ayırıcı yöntemlerle işlenerek çeşitli mamullere dönüştürülmesi söz konusudur. (örn. Ham petrolden benzin, sütten yağ, şeker pancarından şeker)

Sentetik üretim ise, doğada bulunan temel hammaddelerin birleştirici veya sentetik yöntemlerle yeni mamullere dönüştürülmesidir. (örn. Plastik, sentetik elyaf)

-Fabrikasyon Üretim: Temel veya diğer hammaddelerden şekil verme yolu ile yeni mamuller elde edilmesidir. (örn. Tornalama, pres, kesme gibi yöntemlerle şekilli mal üreten sistemler)

-Montaj Üretimi: Çeşitli hammadde, yarı mamul ve parçaların birleştirilerek yeni karmaşık bir mamulün üretilmesidir. (örn. Otomobil, tv, beyaz eşya)

Belli Bir Sürede Üretilen Miktara Göre Üretim Biçimleri

-Tek Mal veya Siparişe Göre Üretim: Tek mal üretiminde, belirli bir zamanda aynı nitelikte ve aynı ölçülerde yalnız bir tek ürünün imali ya da üretimi söz konusudur. (örn. Köprü, baraj, gemi)

-Seri Üretim: Seri üretimin temel niteliği, aynı malın aynı zamanda bir birimden fazla imal edilmesidir. Seriyi oluşturan mallar büyüklük, kalite ve tip açılarından birbirlerinin aynısıdır.

-Kitlesel (Yığın) Üretim: Aynı malın, aynı üretim eylemlerinin sürekli biçimde tekrarlanmasıyla çok sayıda meydana getirilmesidir. Kitlesel üretimin gerçekleştirilmesinde dikkate alınması gereken temel özellikler şunlardır:

-Uzmanlaşma

-Çeşitlendirme

-Standartlaştırma

-Bütünleştirme

-Genişleme ve Daralma

Üretim Sırasında İzlenen Yola Göre Üretim Şekilleri

-Yapım Yerinde Üretim: Bu üretim biçiminde, üretilecek malın özelliği, malın bulunduğu yerde üretimin yapılmasını gerekli kılar. (köprü, bina)

-İşletmede Üretim: İşletmede yapılan üretimi, üretim sürecinin izlediği yol açısından incelediğimizde üç ayrı uygulama biçiminin olduğu görülür: Atölyelerde Üretim, Akıcı Üretim, Küme (Karma) Üretim

KURULUŞ YERİ KARARI

• Bir üretim tesisinin nerede kurulacağının kararı taşıma, insan ve fiziksel faktörlere bağlıdır.

ÜRETİM YÖNETİCİLERİNİN GÖREVİ

Üretim Sürecinin Planlanması

• Üretim planlama müşterilere hangi ürünleri veya hizmetleri sunulacağının seçilmesi ile başlar.

• Bu karar her bir işletmenin faaliyette bulunma nedeninin esasıdır.

• Makine satın alma, fiyatlama kararları, perakende satış noktalarının seçimi gibi diğer kararlar ürün planlamadan ortaya çıkmaktadır.

Tesis Yerleşim Düzeninin Belirlenmesi

Tesis Yerleşim Düzeninin Belirlenmesi

Tesis Yerleşim Düzeninin Belirlenmesi

Üretim Planının Uygulanması

• Üretim sürecinin planlanması ve en iyi yerleşim düzeninin belirlenmesinden sonra bir işletmenin üretim yöneticisi, üretim planını uygulamaya başlar. Bu faaliyet

(1) bileşenleri üretmeye, satın almaya veya kiralamaya karar verilmesi,

(2) malzemeler için en iyi tedarikçinin seçimi,

(3) elde fazla olmamak şartı ile yeterli miktarda olmasını sağlayacak biçimde stokların kontrolüdür.

Üretim Sürecini Kontrol Etme

Maksimum üretim etkinliğinin sağlanmasında insanların, malzemelerin ve makinelerin koordinasyonu için iyi tanımlanmış prosedürler seti oluşturulur.

Üretim Kontrol Aşamaları

Üretim Planlama

• Üretim planlama olarak nitelendirilen üretim kontrol aşaması belirli bir çıktının üretilmesi için bir organizasyonun ihtiyacı olan kaynakları (ham madde ve diğer bileşenler) belirler.

Rotalama

• Rotalama olarak bilinen üretim kontrolünün diğer bir aşaması, tesis boyunca işlerin sırasını belirler ve işin her bir boyutunu kimin nerede gerçekleştireceğini ortaya koyar.

Çizelgeleme

• Üretim kontrolünün çizelgeleme aşamasında yöneticiler, üretim sürecindeki her bir faaliyetin ne kadar sürdüğünü ve çalışanların o faaliyeti ne zaman gerçekleştirmeleri gerektiğini gösteren zaman çizelgesini ortaya koyarlar.

Çizelgeleme: Gantt Şeması Örneği

Çizelgeleme: Gantt Şeması Örneği

Çizelgeleme: PERT Diyagramı Örneği

Görev Dağıtımı

• Üretim kontrolünde görev dağıtımı aşamasında yönetim, her bir bölüme hangi işin yapılacağının ve tamamlanması için izin verilen sürenin talimatını verir.

İzleme

• İzleme, yöneticilerin ve çalışanların veya takım üyelerinin üretim sürecindeki problemleri ortaya koydukları ve çözüm geliştirdikleri üretim kontrolünün bir aşamasıdır.

STOK KONTROLÜ

Stok, gelecekteki ihtiyaçları karşılamak için en ekonomik olan stok miktarlarının, işletmenin üretim, satış ve mali durumunun da dikkate alınarak belirlenmesini ve stok miktarlarının sürekli kılınması konularını kapsar. Stok kontrolünde şu sorular göz önünde tutulur:

-Hangi maddeler stok edilmelidir?

-Stok miktarı ne kadar olmalıdır?

- Stok için siparişler ne zaman yapılmalıdır?

Stok Kontrol Yöntemleri

Stok kontrolünün amacı, yukarda açıklanan maliyetler arasında bir denge kuran ekonomik veya optimum stok düzeyinin belirlenmesidir. Stok kontrolü konusunda birçok yöntem veya teknik geliştirilmiştir.

-Maksimum-Minimum Yöntemi:

-Maksimum-Minimum Yöntemi: Maksimum stok düzeyi, işletmenin maksimum üretim miktarını karşılaması ve siparişlerin aksamaması için elde bulundurması gereken stok miktarıdır. Minimum stok düzeyi, işletmenin vereceği yeni siparişlerin teslimine kadar geçecek sürede imalatın sürdürülebilmesi için elde bulundurulması gereken stok miktarıdır.

-Maksimum-Minimum Yöntemi: Yeniden sipariş noktası, stokların hangi düzeye indiğinde yeniden sipariş verilmesi gerektiğini belirleyen stok miktarıdır. Sipariş verme ile bunun teslimi arasında geçen süreye (teslim alma süresi) ve bu süre içinde stokların kullanım veya tüketim hızına göre belirlenir.

Yeniden Sipariş Noktası = Minimum stok düzeyi

+ (teslim alma süresi x tüketim miktarı)

-Maksimum-Minimum Yöntemi: Örnek: Teslim alma süresi: 1 ay Stok tüketim miktarı: 30 birim Yeniden Sipariş Noktası = Minimum stok düzeyi + (teslim alma süresi x tüketim miktarı) = 30 birim + (1 ay x 30 birim) = 60 birim • Yeniden Sipariş Miktarı = Maksimum stok

düzeyi – Minimum stok düzeyi = 120 – 30 = 90 birim

-Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi: Bu yöntemde önemli olan, toplam stok maliyetlerini minimum kılan bir sipariş miktarının belirlenmesidir. Bu modelle, işletmenin ekonomik sipariş miktarının yanı sıra, ekonomik sipariş sayı ve süresi ile optimal stok maliyeti de hesaplanabilmektedir.

Formülde kullanılan notasyonların anlamları şöyle belirtilebilir:

ESM (Q) = Ekonomik sipariş miktarı

A = Yıllık talep miktarı

P = Sipariş verme maliyeti

R = Birim satın alma maliyeti

C = Birim başına stok bulundurma maliyeti

CR

PAQESM

2)(

• A Sınıfında yer alan stokların yakından izlenmesi gerekir. Stoklar genellikle az miktarlarda sipariş edilir, müşteri servis seviyesini yüksek tutmak için sık sık gözden geçirilir.

• C Sınıfı Genellikle büyük miktarlarda sipariş edilir, yakından izlemeyi gerektirmez.

• B Sınıfı bu iki ekstremin arasında bir yol izlenir

Yıllık

Stok

Değeri

A

B

C

Yüksek

Düşük

Az Çok

Stok kalemi sayısı

-ABC Stok Kontrol Yöntemi:

KALİTE KONTROLÜ

Kalite kontrolü, bir mamulün standartlara uygunluğunu belirlemek kadar, söz konusu mamülün gerekli kalitede olmasını öngören yasa ve/veya yönetmelik hükümlerine de uygun olup olmadığını belirlemeyi hedef alır.

Kalitenin belirlenen standartlara mümkün olduğunca uygunluğunu sağlamak ve bu uygunluğu muhafaza edebilmek amacıyla üretim kontrolü üç aşamada yapılabilir:

-Hammadde ve yardımcı maddelerin kontrolü,

-İmalat süresinde ürünün kontrolü,

-Ürünün önceden belirlenen kalite standartlarına uygunluğunun belirlenmesi.

İşletmelerde kalite kontrolü aşağıda sıralanan aşamalarda gerçekleştirilir: -Kalite standartlarının belirlenmesi, -Belirlenen standartların kalite kontrol teknikleriyle uygunluklarının test edilmesi, -Üretim ya da imalatta standart aşımının nedenlerinin bulunması ve sorunlara çözüm yollarının aranması, -Standartların geliştirilmesi için sürekli çaba harcanması.

Kalite Kontrol Yöntemleri

-Yüzde-Yüz Muayene

-Örnekleme Yöntemi

-İmalat Sürecinde Kontrol

BAKIM PLÂNLAMASI

Üretim tesislerinin fiziksel yapısını sürekli olarak çalışır durumda tutmak amacıyla yapılan faaliyetlerin tümü bakım plânlaması olarak tanımlanır.

Bakım mühendisliğinin temel fonksiyonları şunlardır:

-Mevcut fabrika, makine ve teçhizatın korunması,

-Mevcut bina ve arazinin korunması ve bakımı,

-Makine teçhizatın periyodik denetimi, kontrolü ve yağlanması

-Yan tesislerin, enerji üretim ve nakil tesisatının kontrolü ve bakımı,

-Mevcut makine ve teçhizatın tesisi ve binaların inşası,

-Bakım hizmetlerinden yararlanma düzeyinin artırılması.