BİLİM FELSEFESİDoç. Dr. Kemal BAKIR

Bilim felsefesi, Newton fiziğine olan güvenin sarsıldığı bir

çağda ortaya çıkmıştır. Fizikteki bu değişikliğin iki nedeni

vardır: Birincisi Newton fiziğinin dayandığı Euklides

geometrisinin dışında kalan geometrinin kurulmasıdır. Diğeri

de Einstein’ın geliştirdiği görelilik kuramıdır.

Bu parçaya dayanarak aşağıdaki yargılardan hangisine

ulaşılabilir?

a)Bilim felsefesinin yöntemi deney ve gözlemdir.

b)Bilimin toplum içindeki saygınlığını yitirmesiyle

bilim felsefesi doğmuştur.

c)Bilimsel bilgiler kesinleştiğinde bilim felsefesi

ortadan kalkacaktır.

d)Bilim felsefesi bilime nesnellik ve evrensellik

niteliği kazandırmak amacındadır.

e)Bilimdeki köklü değişiklikler bilim felsefesini

doğurmuştur.

BİLİM FELSEFESİ

A. BİLİM FELSEFESİNE GİRİŞ

• Bilim felsefesi; bilimi felsefenin yöntemiyle sorgulama işidir. Bilimin mantıksal yapısını,niteliğini ve işleyişini inceler.

• Bilimin yöntemi deney ve gözlemdir.Bu sebepten konularını inceleyebilmek için parçalamak zorundadır.Bundan dolayı bilim bilimi inceleyemez.

Bilim felsefesiyle bilimsel felsefe

birbirinden farklıdır.

• Bilimsel Felsefe

-Amacı felsefeyi metafizikten arındırmaktır

-Felsefeyi bilimin alt dalı yapmaya çalışır.

-Bilimsel felsefe yapan akımlar POZİTİVİZM

VE MANTIKÇI POZİTİVİZMDİR.

• Bilim Felsefesi

-Amacı bilimin işleyiş ve mantığını

anlamaktır

-Felsefenin yöntemleriyle bilimi

eleştirme,sorgulama işidir

BİLİMİN TARİH İÇİNDEKİ GELİŞİMİ

1-İlk çağda bilim felsefe ile iç içe iken, matematiğin

felsefeden ayrılmasıyla bilimlerin felsefeden ayrılışı

başlamıştır.

2-Avrupa ortaçağda bir durgunluk dönemi

geçirdiğinden 5. ve 10. Y:Y arasında felsefe ve bilim

alanında önemli bir gelişme olmamıştır.

3-Bu dönemde İslam ülkelerinde felsefe yanında bilim

ve teknikte gelişmiştir.

4-Ortaçağda duraklayan, bilimlerin felsefeden ayrılma

hareketi Rönesans ve sonrasında hızlanmıştır.

5-Bilim adamları ve filozoflar yeni görüşler geliştirerek;

bilim felsefesinin ortaya çıkmasını hızlandırdı.

BİLİMİN FELSEFENİN KONUSU

OLUŞU• 1-19. ve 20. Y.Y.da bilimin olağanüstü başarı

sağlaması, ona olan ilgiyi büyük ölçüde arttırmıştır.

• 2-Bu ilgi düşünen kişileri; neyin bilim olduğu neyin olmadığını; ayırmaya, birtakım ölçütler aramaya ve bilimi sorgulamaya yöneltmiştir.

• 3-Bu da bilimin felsefenin konusu içine alınmasına yol açmıştır.

• 4-Sorun, felsefeyi bilimleştirmekten çok bilime aykırı düşmeyen ve bilimlerle verimli etkileşim içinde bulunan bir felsefe türünü oluşturmaktır.

BİLİMSEL YÖNTEMİN ÖZELLİKLERİ1-BETİMLEME (TASVİR):-Nasıl sorusuna cevap aranır

-Olgunun oluş şekli saptanır

-Gözlem esastır

Örnek:Yağmurun yağışı konumuz olsun(yağmur nasıl

yağıyor?)

Sağanak şeklinde yağıyor cevabı olayı betimler

2-AÇIKLAMA -Neden sorusuna cevap aranır

-Deney,hipotez,teori,yasa olgunun oluş nedeni ortaya

konur

Örnek:Yağmur neden yağıyor?

Isınan suyun buharlaşarak yukarı çıkarken tekrar

yoğunlaşması ve soğuması vb.

Kavramlar

dünyası

Olgular

dünyasıgözlem

hipotez

hipotezlerin

son şekle getirilmesi

deney

Yasa

BİLİMSEL AÇIKLAMA- ÖNDEYİ

Bilimsel açıklama olgunun oluş nedenini

açıklamaktır. Öndeyide ise bu açıklamalara

dayanarak geleceği tahmin etme

vardır.(Meteoroloji) Öndeyinin amacı önceden

görmek,doğayı kontrol etmek,yaşamı güvenli

kılmaktır.Bilimsel açıklamalar ne kadar kesin

olursa o kadar geçerli öndeyiler kurulabilir.

BİLİME FARKLI YAKLAŞIMLAR

Bilim üzerinde düşünen bilim adamları ve

filozoflar bilimin yapısı ve konusu

konusunda bir birinden farklı iki yaklaşım

geliştirmişlerdir. Bu yaklaşımlara göre

bilimi

• ÜRÜN OLARAK yada

• ETKİNLİK OLARAK değerlendirmek

gerekir.

ÜRÜN OLARAK BİLİM:• 1-Temsilcileri Hans Reichenbach, Rudolph Carnap ve

Carl Gustav Hempel'dir.(viyana çevresi okulu da denir)

• 2-Bu yaklaşıma göre; bilimi anlamanın yolu bilim eserlerini mantık açısından çözümlemekte görür.

• 3-Bilimle ilgili eserler, günlük dille yazılmış metinlerden oluştuklarından, çözümleme işlemini kolaylaştıracak bir tekniğe ihtiyaç vardır.

• 4-Bu da söz konusu metinleri sembolik mantık diline çevirmekle sağlanır. Yani "Doğru" ve "Yanlış" değerleri ile çözümlenir.

• 5-Böylece incelenen metnin genel-geçerli olup olmadığı ortaya çıkarılabilir. Bu yapılırken metindeki önermelerin doğrulanabilirliği veya yanlışlaşabilir olmasına bakmak yeterlidir.

6-Çünkü doğrulanabilir önerme,”anlamlı” önermedir.

Anlamlı önermeler ise bilgi veren, bilimsel

önermelerdir.

7-Carnap’a göre doğrulanamayan önermeler

metafizik önermelerdir. Bu önermeler anlamsızdır.

8-Onlar, felsefenin sadece mantık, bilim kuramı ve

dil araştırmalarıyla uğraşmasını isterler.

9-Bu yaklaşıma göre; tüm bilimlerde dil birliği

sağlanmalıdır.

10- Bu yaklaşıma göre; dil çözümlemelerine

gidilmelidir; çünkü bilim bir ürün, bir sonuçtur. Onun

ortaya koyduğu bilgileri taşıyan önermeler açıklanmalı

eleştirmeli ve çözümlenmelidir. Böylece felsefe sadece

bilim felsefesi halini alır. Bilim Felsefesi de bilimlerin dil

yapısını çözümleme ve aydınlatma çabasıdır.

2-ETKİNLİK OLARAK BİLİM:

• 1-Temsilcileri Thomas Kuhn ve Stephan Toulmin’dir

• 2-Bu yaklaşıma göre bir kültür ortamında oluştuğundanbilimi, anlamak için bilim adamları topluluğunun yaşayışbiçimlerine, inançlarına, kültürlerine bakmak gerekir.

• 3-T.Kuhn bilimi anlamaya yönelik çalışmasında çıkışnoktası olarak “Paradigma” kavramını kullanır.

• 4-Paradigma: Bilimde bilim adamının dünyaya bakışınıbelirleyen, ona evreni açıklama olanağı veren model,kavramsal çerçeve ya da ideal kuram. ÖrneğinBatlamyus’un Dünya merkezli evren anlayışı

• 5-Toplum, paradigmaların doğruluğu üzerinde durmadanbütün olayları bu bakış açısıyla açıklarlar.

6-Bilimsel Devrim: Kuhn’a göre, yeni paradigmanın eski

paradigmanın yerini almasına denir. Ör: Batlamyus’un

teorisinin yerini Kopernik’in teorisinin alması

7-Kuramların seçimi, bilim adamlarının psikolojik ve

sosyolojik tercihlerine bağlıdır.

8-Toulmin, paradigmalara bağlı kalmadan da bilimsel

çalışmalar yapılabileceğini ve temele alınması gerekenin

paradigmalar değil, evrensel olan bilimin kuralları

olduğunu savunur.

9-Toulmin, Darwin’in biyolojiye getirdiği güçlülerin

hayatta kalması fikrini sistemine temel alır ve başarılı

kuramların yaşayıp diğerlerinin elendiğini

savunur.Örnek:Şuan Evrim kuramıyla Yaratılış kuramı

birbirine zıt kuramlardır.Hangisi sorulara cevap vermekte

zayıf kalırsa terkedilecektir.

KLASİK GÖRÜŞ AÇISINDAN BİLİM

Klasik görüşe göre;

• 1-Bilim, yeryüzündeki nesneleri araştırmaetkinliğidir.

• 2-Bütün bilimlerin konusu dış dünyadır veaynı konuyu incelediklerine göre bütünbilimler tek bir bilime indirgenebilir.

• 3-Klasik görüş; bugünkü bilim çokluğuyerine, fizik temeli üzerinde oluşacak tekbir bilimin gereğini savunurlar.

• 4-Bilimin ayrı bir mantığı bulunmalıdır. Bumantık doğrulama ve keşif mantığıdır.

5-Bilimin ilerlemesi adım adımdır. Bu ilerleme

sürekli ve kesintisizdir. Günün birinde bu ilerleme

açıklanması gereken hiçbir şeyin kalmayacağını

gösterir. Böylece kusursuz ve eksiksiz bir bilim

ortaya çıkacaktır.

6-Bilim (yanlış bilgilerin ayıklandığı) birikimsel bir

süreç izler.

7-Bilimin yardımıyla daha önce bilinenler

kesinleştirilir, bilinmeyenler bilinir duruma getirilir.

Klasik görüşün en iyi temsil edildiği felsefe akımı

Pozitivizm ve daha sonra Mantıkçı

Pozitivizm’dir

KLASİK GÖRÜŞE GÖRE BİLİMİ

NİTELEYEN ÖZELLİKLER

• 1-Bilim olgusaldır

• 2-Bilim mantıksaldır.

• 3-Bilim objektif genellemeler

yapar.

• 4-Bilim eleştiricidir.

KLASİK GÖRÜŞE YAPILAN ELEŞTİRİLER

• 1-Bilime gereğinden çok değer verilmiştir.Oysa bilimin çözemediği pek çok sorun vardır.

• 2-Klasik görüşün; bilinmeyen şeylerin nedenini bilimin gelişmemiş olmasına bağlamaları doğru değildir. Çünkü evren sonsuz ve sınırsızdır ve bilmeye konu olacak olanların tümünü bilim açıklayamaz.

• 3-Tüm bilimlerin bir tek bilime indirgenmesi mümkün değildir.

• 4-Klasik görüşün sandığı gibi bilim; birikimsel bir süreç izlemez.Çünkü bilim eğer birikimsel bir süreç izlemiş olsaydı bilimdeki ani değişiklikler olmaz gelişmeler birbirini tamamlardı..

• 5-Bilimi oluşturan bilim adamları topluluğunun varlığı görmezlikten gelinmemelidir.

BİLİMİN DEĞERİ

• a. Pratik Değeri

• Hayatımızdaki faydalarını ifade eder. Rahatlık, konforsağlama, acıları dindirme gibi. Bilimin pratik değeri dahaçok teknolojiye bağlı ortaya çıkar. İnsan bu sayededoğal güçleri denetim altına almaya çalışır. Örnek olarakyıldırımlara karşı paratoner yapar. Bunun gibi, telefonun,uçağın icadı bilimin pratik değeriyle açıklanabilir.

• b. Entelektüel Değeri

• İnsanın bilme isteğini ve merakını tatmin eder. İnsanıkopyalama çalışmalarının temelinde bu merakyatmaktadır. Bilim, bu merakın tatmininde aracıolmaktadır.

• c. Ahlaksal Değeri

• İnsanlara kazandırdığı birtakım karakter özellikleri vealışkanlıklar bilimin ahlaki değerini ortaya koymaktadır.

Nesnel olabilmeyi, sorgulayıcı tavrı

kazanmayı sağlar. Bu sayede insan

geleneksel kanıların ve bilgilerin gerçeklerle

test edilmesi gerektiğini öğrenir. Bu kadar

faydasının yanında, bilim, zararlı amaçlar

için de kullanılabilir. Bu durumda insanın

yaşamını kolaylaştırabilen bilim, yaşamı

tehlikeye de sokabilmektedir. Örneğin

atom bombası böyle bir tehlikeyi beraberinde

getirmektedir. Ancak bu durumda zararlı

sonuçlardan sorumlu olan bilim değil, onu

üretenler ya da zararlı amaçlar için

kullananlardır.

BİLİMSEL BİLGİ VE POZİTİVİZM

Pozitivizm bilimi tek geçerli bilgi türü olarakgörür ki, bu da bilimsel bilgidir.

Bilimsel Bilgi, insan aklının, belli bir konuyayönelerek elde ettiği yöntemli, sistemli,düzenli, tutarlı ve geçerli, kanıtlanabilir vedenenebilir nesnel (objektif) bilgisidir. Budoğrultuda, bilimsel bilginin başat özelliğideney kaynaklı olması, denenebilir olgularadayanmasıdır. Pozitivizmin temel savı daolguya dayalı olmaktır.

BİLİMSEL BİLGİNİN GELİŞİM SÜRECİ

THOMAS S. KUHN

VE PARADİGMATİK YAKLAŞIM

Paradigma, bilimsel

araştırmada bilim

adamının olaylara bakış

açısını belirleyen ve

onları açıklama imkânı

tanıyan, bilimselliğin ilke

ve yöntemlerini belirleyen

kuramsal bir çerçevedir.

Paradigma

bakış açısını

ifade eder. Bu

da Kültürel ve

sosyal etkenlere

bağlı olarak

öznellik taşır

BİLGİ DOLU GÜNLER DİLEĞİYLE..