Biyolojik Risk Etmenleri

Dr. Erkam EKSEN

Sunumun ana hatlar

1 Giri, Sektrler ve tanm rnekleri

2 Mikroorganizmalar ve Etkileri

3 BRE ile ilgili alma Ortamlar, nleme

4 Salk alanlarnn Enfeksiyon Riski

5 Enfeksiyon Zincirinin Halkalar

6 Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyonlar

7 Genel nlemler

8 Duyarl Kiiyi tanma ve alnmas gereken nlemler

9 Duyarl alanlarn kan ve vcut svlar izolasyonu koullarna uymalarn gerektiren hastalklar ve koullar

10 Laboratuarlarda Alnmas gereken Gvenlik nlemleri

11 Salk alanlar iin nerilen Alar

12 Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyon rnekleri

13 Hepatit- B, Epidemiyolojisi, Bulama Yolu, Klinik zellikleri

14 Tans

15 Virse ait serolojik iaretler

16 Tedavi ve Korunma

17 Hepatit-B Asna ilikin Temel bilgiler

18 Perktanz Temas Profilaksisi (Tablo)

19 Alanmas gereken Salk alanlar

20 Trkiye'de Durum

21 AIDS yani; Edinsel Basklk Yetersizlii Sendromu (EBYS)

22 Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)

23 Tberkloz

24 Gastroenteritler

25 Meningokoksik Enfeksiyonlar

26 Dier Bakteriyel Enfeksiyonlar

27 Dierleri

28 Sorularla Sunumun zeti

29 Kaynaka, letiim & Teekkr

Beyin Frtnas yapalm !

Biyolojik Risk Etmenleri deyince aklnza neler geliyor?

Sizce hangi sektrlerde biyolojik risk etmenleri daha ok grlr?

Sektrdeki i tanmlaryla rnekler verebilir misiniz?

GR
SEKTR RNEKLER (Tablo 1)

Birok ulusal i sal ve gvenlii standartlarnda, biyolojik risk etmenleri yer almaktadr.

zararl veya toksik

balca mikroorganizmalar veya enfeksiyz etmenler

daha ok tarm iileri, salk alanlar ve laboratuvar alanlar

Mikroorganizmalar
Mikroorganizmalar ve Etkileri (Tablo 2)

tek bir hcre veya hcre gruplar

yalnz yaayamazlar,

dier cal formlarna ldrc olan koullarda yaayabilirler.

Bakteriler, Virsler, Mantarlar, Protozoalar olrak drt ana grupta toplanmaktadrlar.

3 ana kaynak :

eitli maddelerin mikrobiyal ayrmasndan oluanlar-->>rn: kf mantar hipersensitif pnmonit

evresinin belirli tipleriyle ilikili olanlar-->> rn: su donanmndaki bakteriler

enfekte kiilerden kaynaklananlar-->> rn: Tbc

BRE (Biyolojik Risk Etmenleri) ile ilgili alma Ortamlar
NLEME

Tp ve Laboratuvar alanlar ve dier salk alanlar

Hastane alanlar : HIV, Hepatit B, Herpes virs, Rubella ve Tbc

Tarm sektrnde alma

Organik toza maruziyet ve havadaki mikroorganizma ve toksinlere maruziyet Kr. Bronit, Astm, Hipersensitif Pnmonit, Organik Toz Sendromu ve KOAH

Baz aa tozlarna maruziyet de

astm, konjunktivit, rinit veya allerjik dermatit

Epidemiyolojinin temel ilkeleri ve enfeksiyon hastalklarnn yaylmn kavrama,

organizmalarn kotrolnde kullanlan yntemlerde esastr.

ie giri ve aralkl kontrol muayenelerinin

genel ilkelerin yan sra spesifik ilemler de vardr.

SALIK ALIANLARININ ENFEKSYON RSK
Enfeksiyon Risk

aratrma yaparken veya hastalklarn tedavisi srasnda

biyolojik etmenlere bal olarak hastalanm hatta yaamlarn kaybetmitir.

iyonize radyasyon, sitostatik ilalar, anestetik gazlar

hastane ve aratrma merkezlerinde alanlar

ekonomik sonular; kaybolan igcn, bunun yaratt mali kayp, tbbi bakmn maliyeti gibi parametrelerle llebilir.

dklerde artma, konjenital anomaliler, prematre dounlar, dk kilolu bebekler, perinatal lmler ve mutasyon hznda artma

Salk alanlarnda enfeksiyon riskinin genel nfusa gre neden yksek??

enfeksiyon zinciri kavram

Enfeksiyon hastal; efeksiyon etkeni ile duyarl kii arasndaki ilikiden kaynaklanr. Etken ve duyarl kiinin arasna bulama yollar konulduunda enfeksiyon zinciri tamamlanm olmaktadr.

i kaynakl (endojen), d kaynakl (ekzojen)

Enfeksiyon Zincirinin Halkalar
Salk alanlarnda Sk Grlen Enfeksiyonlar

1. Enfeksiyon EtkeniPatojenite (hz gibi); Virlans (g gibi)2. Bulama Yollar

Temas,

ortak kullanlan cansz maddeler

vektrler3. Duyarl Kii (Konak)

zgn kiisel savunma mekanizmalar

ar alma koullarnn yaratt stres

salk bozucu alkanlklarA. Bakteriyel Enfeksiyonlar

Tberkloz, Menengokoksik Menenjit, Gastrointestinal Sistem Enfeksiyonlar, Lejyoner Hastal, Difteri, Bomaca.B. Viral Enfeksiyonlar

Hepatit B, Kzamk, Kzamkk, Kabakulak, Suiei veya Varisella Zoster, Herpes Enfeksiyonlar, Edinsel Baklk Yetersizlii Sendromu (yani AIDS).

A- Genel nlemler
B- Duyarl Kiiyi tanma ve alnmas gereken nlemler (Tablo 3)

1. Periyodik taramalarla duyarl kii saptanmas2. Personel eitimi3. alrken uyulacak hareket tarzlarnn belirlenmesi4. Laboratuvar mimari yaplarnn ilevlerine uygunluu5. Uygun yaltm ve dezenfeksiyon nlemleri6. Enfeksiyon taramas iin epidemiyolojik sistem7. Aktif immnizasyon (yani alama)

C- Duyarl alanlarn kan ve vcut svlar izolasyonu koullarna uymalarn gerektiren hastalklar ve koullar (Tablo 4)
D Laboratuarlarda Alnmas gereken Gvenlik nlemleri (Tablo 5)

E- Salk alanlar iin nerilen Alar (Tablo 6)
Giri zeti, ara sorular ve mini tartma

Ara Sorular & Mini Tartma 2dk!Salk alanlarnn en sk karlatklar 3 enfeksiyon riski saynz.

Bunlara kar alnabilecek nlemlerden 3 tane syleyiniz.

Sizce salk alanlarnn konuya yeterince bilgileri ve ilgileri var m?

Kurumunuzda maske, eldiven, dezenfeksiyon, sterilizasyon vb. kolaylklar bulunabiliyor mu?

Salklar olarak Serolojik tan testlerine ularken zorluk yayormuyuz?

Fabrikadan Aile Sal Merkezi (veya TSM'lere) ulatrlan alar nasl bir yol izlerler?

Hepatit- B
Epidemiyoloji

bir DNA virsSalk alan ve/veya hasta olarak kanla sk temas olanlar

Homosekseller,

damar yolu ile kullanan ila bamllar,

tayc anne bebekleri,

huzurevi, dknler yurdu vb. gibi yerlerde yaayanlar HbsAg taycl grlme sklnn %1'in altnda olan lkeler iin daha ok geerlidir.

lkemizde yaplan aratrmalarda, salk alanlaryla normal nfus arasnda HbsAg taycl asndan anlaml bir fark bulunamamtr.

Yani: btn toplumun risk altnda!

kan bankalar, dializ niteleri, labaratuvarlar, di klinikleri, hematoloji onkoloji blmleri, ameliyathane

Bulama Yolu
Klinik zellikler

kan ve kan rnleri ile temas ve cinsel ilikidir.Trkiye gibi grlme sklnn yksek (erikin nfusta virsle karlama oran tahmini %70-80 dolaynda, bunun %8 kadar HbsAg tayclar) olduu bir lkelerde tayc veya hasta anneden bebee bulama ve aile ii temaslarla bulama oranlar da yksektir.En iyi bilinen bulama ekli enfekte bir ine veya kesici materyalin batmas ile olandr. Bu durumda virs bulama olaslnn %20-30 dolaynda olduu bildirilmektedir.

hastaln bulama yollar ve basit korunma yntemleri konusunda eitim dzeylerinin yetersiz olmasdr.

tm salk alanlarn Hepatit-B iin risk altnda

Kuluka sresi 1-6 ay arasnda, ortalama aydr.Akut enfeksiyon %90a varan oranda sarlk olmakszn geer. Bu durumlarda ounlukla hastalk tannmaz, ancak rastlantsal olarak serumda ALT ve AST baklrsa tannma ans vardr. Sarlk geliirse genellikle bir ka hafta srer ve geer.

Hastaln altnda yatan olay, reyen virse kar vcudun baklk sisteminin cevab sonucu karacier hcrelerinin yok olmasdr.

Sarlkla geen akut dnemde karacier yetmezliinden lm olasl 1/1000 kadardr.

Hepatit-B virs ile karlaanlarn %10 kadarnda hastalk kronikleir. Akut dnemi sarlk olmakszn geirenlerde bu orann daha yksek olduu gzlenmitir. Kroniklemeyen durumlarda karacier hasar tamamen dzelir.

Kronikleme tans, virsn oaldn gsteren serolojik iaretlerin ve serum ALT, AST dzeylerinin 6 ay boyunca dzelmemesi ile dnlr ve karacier biopsisi ile kesinletirilir.

Kronikleen hastalarn yaklak 2/3nde karacier hasar hafiftir ve siroz gelimez.

1/3nde ise kronik aktif hepatit sz konusudur; bu tany alanlarda, bazen 10 ila 30 yl sonrasnda bile olsa, siroz gelime olasl yksektir. Bu hastalarda ayn zamanda, Hepatoselluler karsinoma riski de yksektir.

Salkl tayclk tanm; HBsAg pozitifliinin srd, virsn oaldna ilikin baka iaretlerin bulunmad, serum ALT ve AST dzeylerinin normal olduu durumlar iin kullanlr. Bu durum, karacier hasarnn olmad bir tr kronikleme olarak da grlebilir.

Tan
Virse ait serolojik iaretler veya iaretleyiciler (Tablo 7)

Hepatit-B tans, serum ALT ve AST dzeylerinin ykselmesiyle ve virse ait serolojik iaretler veya iaretleyicilerin gsterilmesiyle konur.

Tedavi ve Korunma
a. Hepatit-B Asna ilikin Temel bilgiler (Tablo 8)

Akut dnemde zgn bir tedavisi yoktur. Kronik aktif hepatitlerde, baz koullarda alfa interferon tedavisi ile ksmen baarl sonular alnd bildirilmektedir.

Btn bulac hastalklarda olduu gibi korunma yntemlerini iki ana balk altnda toplayabiliriz:a- Kaynak ve bulama yollarna ynelik olanlar,b- Salam insanlara ynelik olanlar.

Kaynak ve bulama yollarna ynelik nlemler:

iyi hijyenik koullarn salanmas,

kan ve kan rnlerinin kontrol bulama yollar ve korunma yntemleri konusunda salk alanlar ve riskli grup yelerinin eitimi,

Virs taramalar,

bildirim zorunluluu,

salk kurumlarnda bir defalk eldiven, rnga, ine vb kullanm saylabilir.

Salam insanlara ynelik nlemlerin en banda aktif baklama gelir.

b- Perktanz Temas Profilaksisi (Tablo 9)
c- Alanmas gereken Salk alanlar (Tablo 10)

AI EMASI = 0., 1. ve 6. aylarda 20 mg i.m. (deltoid kas iine)Daha hzl antikor oluumu salamak iin nerilen 0.,1., 2. ve 12. aylarda toplam 4 dozluk emann nemli bir stnl olduu gsterilmemitir.

Alanma ile oluan Anti Hbs dzeyinin 5-6 yl koruyuculuunu srdrd bildirilmektedir. Buna gre 5-6 ylda bir, dozun tekrarlanmas gerekebilir.

Salk alanlarnn bir grevi de, Hepatit-Bnin nemli bir halk sal sorunu olmas dolays ile HBsAg taycs annelerin bebekleri bata olmak zere, tm bebeklerin rutin Hepatit-B as olmalarnn devletin bir grevi olarak benimsenmesi ve uygulanmas iin aba gstermesi olmaldr.

AIDS
Edinsel Basklk Yetersizlii Sendromu
(EBYS)

Bulama yollar ve risk altnda kabul edilen gruplar Hepatit-Bye ok benzer.

Ancak salk alanlar iin Hepatit-Bye gre ok daha kk bir risk oluturduu sylenebilir.

Bir ine kazasnda bile Hepatit-Bnin bulama ans %20-30 iken, EBYS iin bu oran 1/650 dolaynda hesap edilmektedir. Bu sendromda, virsn hcresel savunma sistemini etkilemesi sonucunda oluan enfeksiyonlar ve/veya baz kanserler hastalk tablosuna ve giderek lme yol aar.

Virsn organizmaya girmesi ile lm arasnda yllarca hatta 10 yl ok akn sreler olabilir.

Tan, serumda virse kar antikor gsterilmeyle konur.

zgn bir tedavi yntemi yoktur.

Henz etkin bir a gelitirilememitir.

Korunma, kan ve vcut svlaryla bulaan hastalklara kar alnacak nlemler erevesindedir.

Koruyucu maske ve eldivenlerle HIV/AIDS hastasna kitap okuyan bir hemire. Phra Baht Nam Phu AIDS dknler evi, Lopburi yaknlar, Tayland

Hepatit-C ve Hepatit -D (veya Delta Hepatit)

Bulama yollar Hepatit-Bye benzer.

Kan nakilleriyle bulama riski daha yksektir.

Tans, virse kar serumda antikor gsterilmesiyle konur.

Hepatit-Bye gre kronikleme hz daha yksektir.

zgn bir tedavi ve as yoktur.

Korunma, kan ve vcut svlaryla bulaan hastalklara kar alnacak nlemler erevesindedir.

Etken oalmak iin mutlaka HBsAGye ihtiya gsteren bir virstr.

Bu nedenle, kronik Hepatit-B hastalarn ve HBsAG tayclarn tehdit eder.

Hepatit-Bye kar korunma ayn zamanda Hepatit-Dye korunma demektir.

Dier Virs Enfeksiyonlar ve Tberkloz

Kzamk, kzamkk, kabakulak, su iei, influenza, herpes zoster, sitomegalovirs enfeksiyonlar gibi enfeksiyonlar duyarl salk alanlarn tehdit ederler.

Btn bu enfeksiyonlar genellikle erikin yalarda daha ar seyreder.

ocuk hastalar ve doum blmleri bata olmak zere zellikle poliklinik hizmeti verilen her birimde alan duyarl kiiler iin risk vardr.

Kzamkn hamileliin ilk dnemlerinde geirildii zaman fetste anomaliye yol aabilecei bilinmektedir.Bu hastalklarn influenza hari hepsini serolojik testlerle tanmak ve kiinin duyarl olup olmadn saptamak olanakldr.

Su iei, herpes ve sitomegalovirs enfeksiyonlar hari hepsinin etkin alar vardr.

Korunmak iin yaplmas gereken, duyarl olup olunmadn saptayarak duyarl kiilerin alanmasdr.

Adenovirslerle oluan faringokonjiktval ate ile keratokonjuktivite kar, zellikle ikincisinde oftalmolojik sv ve aletlerin kontamine olmamasna ve parmak temasndan sonra el ykamaya dikkat etmek gerekir

ocuk hastalklar blmlerinde alanlar, respiratuvar sinsityal virs enfeksiyonlarna sk yakalanrlar fakat fazla bir nemi yoktur.

Eskiden ok daha byk risk olduu kabul edilen bu hastalk halen de nemini korumaktadr.Bugn iin en nemli tehlike, tedavi gren tberklozlu hastalardan ok, baka nedenlerle yatan ve basil saan hastalardan kaynaklanmaktadr. Patologlarda halen en ok risk altndaki grup olmaya devam etmektedirler.Korunma; periyodik akcier grafisi ve PPD taramalar, baz zel durumlarda ilala korunma ve alanmann bileimi ile gerekletirilir.

7. Gastroenteritler
8. Meningokoksik Enfeksiyonlar

Yiyecek kkenli tm enfeksiyz enteritler, her yerde olabilecei gibi salk kurumlarnda da olabilirler. Fazla nemli deildir.

Meningokoksik menenjitli veya meningokoksemili hastalarda ok yakn (azdan aza solunum vb. gibi) temaslarda, birka gn rifampisin alarak korunmak gerekir.

9. Dier Bakteriyel Enfeksiyonlar
10. Dierleri

Tetanus riski ok yksek deildir. Ama %100 korunabilir bir hastalk olduu iin mutlaka alanmak gerekir. Difteri iin de benzer eyleri sylemek olanakldr.

Bomaca erikinlerde hafif geer.

Tifo ve brusellozis genellikle laboratuar kazalar ile bularlar. Laboratuvarda gvenlik nlemlerine dikkat etmek gerekir.

Lejyoner hastal bir cins pnmonidir. Havalandrma sistemlerinde vb bulunan durgun sularn kontaminasyonundan kaynakland sanlmaktadr. lmle sonulanan vakalar bildirilmitir. imdilik en geerli korunmann erken tan ve tedavi olduunu sylemek yanl olmaz.

Histoplazmasis sistemik bir mantar enfeksiyonudur.Genellikle laboratuar kazalar sonucu oluur.

Son yllarda eitli yabanc lkelerde kanamal ate denen ciddi klinik tabloya neden olan baz virsler gsterilmitir. lkemizde durum bilinmemektedir. Bu tr hastalara kar, kesin izolasyon gerektiren hastalklara kar alnacak nlemlere dikkat edilmelidir.

Kaynaklar

1- Akaln, H.E., Akova, M.: Salk Personelinin le lgili nfeksiyon Hastalklar Riski. Salk Personelinin Mesleki Risklerinde. Ankara, H.. Tp Fakltesi Mezunlar Dernei Yayn

2- Arolu, S., Kana T., Akaln, E.: Kan Donrlerinde HBsAg Prevalans.1. Ulusal nfeksiyon Hastalklar Kongre Kitabnda. Trk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayn, No.11, 1987.

3- Centers for Disease Control: Inactivated Hapetitis B Virus Vaccine . Morbid . Mortal . Week., Rep. 31:318, 1982.

4- Centers for Disease Control: Recommendations of the immunization Practices Advisory Committee Update on Hapetitis B Prevention . Morbid . Mortal . Week . Rep. Vol.36, no 23, 1987.

5- Deinhart, F., Gust. I.D.: Viral Hepatitis. Bulletin of the World Heath Organization. 60(5), 1982. s.677-679.

6- Diri, C.: Trkiyede Salk Personeline Ynelik Aktif mmnizasyonun HBV Enfeksiyonundan Korunma Yntemleri Arasndaki yeri. Yaynlanmam Aratrma, 1989.

7- Doebbeling, B.N., Wenzel, P.P.: Nosocomial Viral Hepatitis. Principles and practise of nfectious Diseases de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York, Churchill Livingstone, 1990.

8- Fiek, N. :Bulac Hastalklarla Sava Esaslar. Epidemoloji Ders Notlar. H.. Toplum Hekimlii Enstits yayn. Ankara, 1970.

9- Gestal, J.J.: Occupational Hazards in Hospitals: Risk of infection. British Journal of Industrial Medicine. 44:435-442, 1987.

10- Gzdaolu, R. Daalp, K. Kutluay, I.: Hastane Personelinde Hepatit-B Yzey antijen ve antikor oran Trkiye Klinikleri Tp Bilimleri Aratrma Dergisi,Cilt 1, 1983.

11-ILO, Encyclopaedia of Occupational Health and Safety:Workplace Biohazards, Vol.II, P.38.2-38.4,1998.

12- Martin, M.A., Wenzel, R.P.: Sterilization, Disinfection, end Disposal of Infectius Waste. Principles and practice of Infectious Diseases de (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York, Churchill Livingstone, 1990

13- Oral, B., Diri, C. Trk ylmaz,: S.B. Ankara Hastanesi alanlarnda Mevcut ve Geirilmi Hepatit B nfeksiyonu mmnolojik aret Prevelanslar. Trk Hij. Den. Biy Dergisi, No.46 1989.

14- zgven, . Manolu, K., Sebik, K.: Trk Kan Donrlerinde Hepatit-B Surface Antijeni Skl. Ege niversitesi Tp. Fak. Dergisi.17, 1978.

15- Robinson, W.S.: Hepatitis B Virs and Hepatitis Delta Virus.Principles and Practice of Infectious Diseases de. (Ed. Mondell, G., Douglas, R.G. Jr., Bennet, J.E.) New York Churchill Livingstone, 1990.

16- Viral Hepatitis Management, Standarts for the Future. Abstracts. Cannes, 1992.

Dr. Erkam EKSENstanbul Halk Sal MdrlObezite, Diyabet & Metabolik Hastalklar ubesihsm34.odmh@saglik.gov.tr+90 (212) 409 23 04

letiim

Sunumumu yukardaki QR Kodu kullanarak ulaabileceiniz internet sitesinden grntleyebilirsiniz.