biografie polderlab 2015

Biograf ie van de Noordoostpolder

Grond voor verandering

Biografie van de Noordoostpolder G

rond voor verandering

De biografie toont aan

de hand van persoonlijke verhalen

hoe de Noordoostpolder zich

door de jaren heeft ontwikkeld.

Achttien agrarirs spreken over de

ontstaansgeschiedenis van hun

bedrijf, over hun economische

en sociale netwerken, over

hun problemen, plannen en

toekomstperspectieven.

www.polderlab.nl

Biograf ie van de Noordoostpolder

Grond voor verandering

3De Noordoostpolder staat voor talrijke opgaven: stagnatie

van de bevolkingsgroei, innovatie in de landbouwsector,

wijzigingen in de waterhuishouding en stads- en dorps-

vernieuwing. Deze vraagstukken zijn van invloed op de

ruimtelijke ordening en de sociale structuur. De polder,

zeventig jaar geleden bedacht en gepland als een nieuwe

maatschappelijke orde, is onvoldoende in staat om al die

veranderingen op te vangen sterker nog: het polder-

systeem is dringend aan vernieuwing toe.

Maar wat betekent dat voor de vele agrarische onder-

nemers in de Noordoostpolder? Deze biografie toont aan

de hand van persoonlijke verhalen hoe het beroemde

landbouwgebied zich door de jaren heeft ontwikkeld.

Achttien agrarirs spreken over de ontstaansgeschie-

denis van hun bedrijf, over hun economische en sociale

netwerken, over hun problemen, plannen en toekomst-

perspectieven. Door deze ondernemers een gezicht te

geven wordt het imago van de Noordoostpolder versterkt.

Maar dat niet alleen: door de persoonlijke portretten

ontstaat een beter begrip van de consequenties die de

op handen zijnde veranderingen hebben voor individuele

ondernemers.

Voorwoord

1 Plomp Gemengd bedrijf2 Van Tilburg Akkerbouwbedrijf3 Gebroeders de Zeeuw Akkerbouwbedrijf4 Lumens Akkerbouwbedrijf5 Borgijink Gemengd bedrijf6 Gebroeders Damman Melkveehouderij

7 Hettinga Melkveehouderij8 Maarssen De Orchideen Hoeve9 Haenen Akkerbouwbedrijf10 Langebeeke Akkerbouwbedrijf11 van der Veeken Wijngaard Maronesse12 van Bentem Sierteelt

13 van den Dries Biologisch akkerbouwbedrijf14 Vink Fruitboerderij15 Omta Akkerbouwbedrijf16 Papma Akkerbouwbedrijf17 de Bruijn Akkerbouwbedrijf18 Oosterwijk Zorgboerderij Hoeve Marant

PAGINA

106

40

70

94

112

76

PAGINA

46

22

10

58

100

28

PAGINA

52

34

16

88

64

82

4

1

7

13

2

8

14

3

9

15

4

10

16

5

11

17

6

12

18

5De achttien bedrijven verschillen in bedrijfsvoering,

omvang en toekomstperspectieven. Uit hun verhalen

volgen vier algemene conclusies.

1. Ruimtelijk systeem van de polderOorspronkelijk lag in de Noordoostpolder de gemiddelde

bedrijfsomvang tussen de 12 en 48 hectare. Het ging

in eerste instantie om akkerbouw, gemengde bedrijven

en fruitteelt. Jarenlang kwamen bedrijfsvergrotingen

amper voor door de pachtstructuur en het gebrek aan

marktwerking.

Hoe anders is dat vandaag. Door schaalvergroting kopen

of huren agrarirs overal in de polder land. De koppeling

met het eigen erf is losgelaten zelfs de opslag van

producten hebben sommige ondernemers op andere

erven ondergebracht. Elders ontstaan door bedrijfs-

beindigingen lege erven. De vraag is of het oorspron-

kelijke ruimtelijke systeem gebaseerd op bedrijven

tussen de 12 en 48 hectare nog aansluit op de huidige

economische werkelijkheid met grote bedrijven van wel

100 tot 500 hectare.

2. Differentiatie in bedrijfsvoering Bij de aanleg van de Noordoostpolder werd afgezien van

grotere kavels. Ervaringen in de Wieringermeer hadden

uitgewezen dat grote bedrijven wel een voortrekkersrol

vervulden, maar dat dit niet betekende dat kleinere bedrijven

achterbleven. Door de uitgifte van meer kleine kavels

konden meer polderwerkers (diegenen die de polder

hielpen te ontginnen) een eigen bedrijf starten.

Tegenwoordig is de honger naar grond groot, maar voor

veel agrarische bedrijven is uitbreiding lastig door de

hoge grondprijzen. Slechts enkelen zijn uitgegroeid tot

megabedrijven die qua grondbezit een groot deel van de

polder beslaan. Deze grote agrarirs regelen hun afzet

in de vrije handel en zien landsgrenzen niet als een

belemmering. Meer en meer fungeren zij als op zichzelf

staande handelsondernemingen. Je moet investeren in

je afnemers, aldus akkerbouwer Jaap de Zeeuw. Dus ik

vlieg drie keer per jaar naar Finland en Engeland om

hen persoonlijk te ontmoeten. De grote ondernemingen

professionaliseren met nieuwe machines en meer

medewerkers innovaties zijn vooral gericht op groei.

Deze agrarirs bekleden functies in lokale, regionale en

nationale besturen en adviescommissies. Ze hebben tijd

over om andere activiteiten te ontplooien, bijvoorbeeld

het adviseren van collega-agrarirs.

Door gebrek aan beschikbare en betaalbare grond zoeken

andere agrarirs naar nieuwe manieren om de opbrengst

te verhogen. Bijvoorbeeld door hun grond efficinter

te benutten, door producten te verbouwen die meer

opbrengen, door samen te werken met handelshuizen

en door nieuwe technologische ontwikkelingen op de

voet te volgen. Innovatie is dan ook vooral gericht op

de kwaliteit en het onderscheidende vermogen van het

product. Ondernemers zoeken zelf de afzetmarkten voor

hun specialistische producten op. Zo richtte fruitteler

Cees Vink een eigen label op en verkoopt hij zelfgemaakte

jam en sap aan speciaalzaken en sterrenrestaurants.

Krispijn van der Dries creert voor zijn biologische gewas-

sen een eigen afzetmarkt door de oprichting van

de coperatie BioRomeo.

Voor ondernemers die geen opvolger hebben is stoppen

uiteindelijk de enige optie. Of zoals akkerbouwer Henk

Papma zegt: Je moet stoppen als je op je best bent, een

beetje stoppen zit er echt niet in. Anders gezegd: je moet

je bedrijf in n keer verkopen om iets over te houden

voor op de oude dag.

Inleiding

6Wink

el

Pluktu

in

Greene

ry appe

ls/pere

n/pruim

en

Jamkeuken

Oude fruitbomen

Eigen merk

Vast personeel

Plukkers

Gewa

ssen

besc

herm

ingInkoo

p wi

nkel

Route

langs

boere

nbed

rijven

Gezamen

lijk koelhu

is

Onderwijs

Dagelijkse boodschappen

Winkelen

Vakanties

WERELD

EUROPA

NOP

NL

KRAGGENBURG

AFZETMARKT

SOCIAAL NETWERK

ECONOMISCH NETWERK

In de cirkeldiagram zijn de sociale en economische netwerken van de bedrijven inzichtelijk

gemaakt. Deze netwerken zijn opgedeeld in de afzetmarkt van de verschillende producten,

de functionele economische netwerken (personeel, vaste samenwerkingspartners, accountants,

loonwerkbedrijven) en de sociale netwerken van de ondernemers en hun gezinnen (dagelijkse

boodschappen, sport, school, vakanties). Deze netwerken zijn uitgezet tegen de schaal. Daarmee is

zichtbaar of de netwerken zich in de Noordoostpolder, in Nederland of op wereldschaal bevinden.

73. Samenwerking en kennisuitwisselingVroeger werd veel samengewerkt. Materieel en arbeid

werden over en weer uitgewisseld. De meeste samen-

werkingsverbanden bestaan nog steeds en zijn ontstaan

uit langdurige contacten tussen families. Tegenwoordig

wordt ook kennis uitgewisseld. Grote bedrijven zitten in

landelijke netwerkgroepen, anderen houden het dicht bij

huis. Zij komen in studiegroepen bij elkaar om kennis en

ideen uit te wisselen.

Er wordt veel gexperimenteerd met en genvesteerd

in nieuwe technologien en machines. Denk aan een

automatische kistenkantelaar die vult, weegt en stapelt

aardappelkisten of een strooi- en voerrobot. Elke

ondernemer lijkt wel een lokale Willie Wortel te kennen die

helpt bij het ontwerp en de bouw van nieuwe technische

hoogstandjes. Ook in het productieproces wordt samen-

gewerkt. Een melkveehouder uit Sint Jansklooster levert

mest voor het land, in ruil krijgt hij het eiwitrijke luzerne

als voer voor zijn koeien.

4. Functies van dorp naar landelijk gebiedIn het oorspronkelijke ontwerp van de Noordoostpolder

voorzagen de dorpen in winkels en voorzieningen. Rondom

en niet te ver weg werden de boerderijen gepland. Elk

dorp had een eigen bosgebied voor recreatie. Inmiddels

is het voorzieningenniveau in de dorpen gedaald en

verhuizen functies naar het buitengebied vooral omdat

agrarirs nieuwe activiteiten ontplooien. Zo verandert een

kas in De Orchideenhoeve, beginnen boeren een eigen

winkel, biedt de Hoeve Marant zorgappartementen. Een

aantrekkelijke omgeving is dan van belang, voor recre-

anten, bezoekers en patinten. Rondom Kraggenburg

hebben agrarirs een recreatieve route uitgezet. Veel van

deze boeren hebben land verkocht om hun nieuwe onder-

neming te bekostigen.

Interviews

10

Peter Haenen, akkerbouw

Ruilverkaveling biedt uitkomst

GENERATIE 2

AREAAL 257 ha in totaal

SPECIALISATIE Traditionele gewassen

AFSTAND TOT KAVELS 9 km

PERSONEEL 1 vaste werknemer, 3 zzp-ers in drukke periodes

11Het akkerbouwbedrijf van Peter Haenen Maatschap Haenen Nabuurs is een van de

grotere landbouwbedrijven in de Noordoostpolder. Verspreid over de polder bezitten

hij en zijn vrouw Marian circa 150 hectare en huren ze ongeveer 110 hectare. Daarop

verbouwen ze aardappelen, suikerbieten, uien, wortelen, graan en mas. De nadruk ligt

op de aardappelteelt, voornamelijk pootgoed: daarin doen ze alles zelf, van poten tot

sorteren tot afleveren. Een groot deel van de aardappeloogst gaat naar de handelshuizen

HZPC, Agrico en Averis. De suikerbieten gaan naar Suikerunie, terwijl de wortelen voor-

namelijk in Belgi en Duitsland worden afgezet. Uien en granen gaan naar wisselende

afnemers.

Het is de bedoeling dat Haenens zonen Gert-Jan en Alex dit jaar in het bedrijf stappen

ze vormen dan met zijn vieren een maatschap. Gert-Jan verbleef enige tijd op het

landbouwbedrijf van de familie in Brazili, maar zijn voorkeur ligt bij de boerderij in de

Noordoostpolder. Op dit moment leert hij de fijne kneepjes van het vak. Er is een vaste

medewerker en tijdens de piekperioden poten in april en mei, aardappelselectie in juni

en juli en rooien tussen augustus en oktober worden zzpers ingeschakeld.

Vanaf 1991 bestierden Haenen en zijn vrouw een Nederlandse die opgroeide op een

boerderij in Brazili een akkerbouw- en pluimveefokbedrijf van 100 hectare. De plek in

de buurt van Luttelgeest was bewust gekozen omdat het aantal intensieve veehouderij-

bedrijven er gering was en daarmee het risico op de uitbraak van ziektes minimaal.

Toen in 2008 het bestemmingsplan wijzigde bleek voor de pluimveetak geen plek meer

het gebied rondom Luttelgeest kreeg het predicaat glastuinbouw. Peter Haenen breidde

het akkerbouwdeel stapsgewijs uit: eerst met 36 hectare, vervolgens met 21 hectare

en zo verder. De agrarisch ondernemer pachtte 46 hectare van beleggingsmaatschappij

Fortis, grond die hij in 2013 kocht. De verschillende petten pluimveehouder en akker-

bouwer hebben Haenen altijd goed gepast. Ik ben opgegroeid op een veelzijdig bedrijf.

Mijn vader was akkerbouwer, maar had ook pluimvee en fruit. Als scholier huurde ik met

mijn broer al een stuk land om te experimenteren met pootgoedteelt. Ik studeerde in

Wageningen plantenveredeling en bedrijfseconomie. Daarna heb ik als bedrijfseconoom

bij de Hollandse Maatschappij van Landbouw gewerkt en als secretaris bij werkgevers-

organisatie Metaalunie.

Peter Haenen maakt gebruik van nieuwe technologien. Zijn trekkers zijn uitgerust met

gps-systemen zodat ze nauwkeurig kunnen zaaien en bemesten. Met interesse volgt Haenen

12

de ontwikkeling van drones. Hiermee krijg je inzicht in welke delen van de grond het

meest vruchtbaar zijn. Een groot probleem in de polder en veel agrarirs zullen het hem

nazeggen is het groeiende aantal leegstaande erven, stille getuigen van boerenbedrijven

die door gebrek aan opvolging of toekomstperspectief zijn opgeheven. Het wordt tijd dat de

erven gebruikt mogen worden voor andere doeleinden.

Een ander probleem is de aanhoudende stijging van de grondprijzen, waardoor bedrijfs-

vergroting bemoeilijkt wordt. Nieuw verkregen gronden liggen vaak op enige afstand van

de huiskavel. Funest voor de bedrijfsvoering, aldus Haenen. Een onafhankelijke ruil-

verkavelingscommissie kan uitkomst bieden door percelen ter herschikken om zo een

meer efficinte bedrijfsvoering te bevorderen.

1991

24 ha

2015

257 ha

PeterHaenen

Aard

appe

len

Graa

n (Ta

rwe)

Uien

Suikerbi

eten

Kool

Wortelen

Bloembollen

Mais

Huisverkoop aardappelenAgr

ico

Loonwerker

s

Bestu

ursfu

nctie

HZC

P

Averis z

etmeel

Vast personeel

Gewa

ssenb

esch

erming


Winkelen

Vakantie

Cultuur

WERELD

EUROPA

NOP

NL

MARKNESSE

13

14

Limburg

Marknesse

Vader werkte bij defensie en droomde van een boerderij. Om een kans te maken werd hij ploegbaas bij de Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders.

1953 Vader kreeg een akkerbouwbedrijf toegewezen. Later had hij ook een fruitbedrijf en een pluimveefokkerij.

Eerste generatie Tweede generatie Derde generatieEerste generatie Tweede generatie Derde generatie

15

Tijdens zijn middelbareschooltijd huurt zoon Peter samen met zijn broer een grondstuk ten behoeve van pootgoedteelt.Na 1980 is hij jaren weg voor studie en werk. Broer start een pluimveefokkerij.

1991 Met een boerendochter getrouwd en samen een akkerbouwbedrijf en pluimveefokkerij gestart. In 2008 is er een nieuw bestemmingsplan waardoor pluimvee niet wordt toegestaan. Verbouwt nu gewassen met aardappels als hoofdteelt.

ToekomstDoor de jaren heen het aantal hectares en erven vermeerderd. Zoon komt in de maatschap en neemt misschien het bedrijf over.

Eerste generatie Tweede generatie Derde generatieEerste generatie Tweede generatie Derde generatieEerste generatie Tweede generatie Derde generatie

16

Fokko-Aldert Omta, akkerbouw

Wilskracht om door te gaan

GENERATIE 3

AREAAL 92 ha totaal



PERSONEEL Tijdelijk personeel in drukke periodes

17Het vergt volgens akkerbouwer Fokko-Aldert Omta veel van agrarirs om een bedrijf

gaande te houden. Het is door de voortgaande schaalvergroting, hoge leningen en dure

investeringen erg lastig om een boerenbedrijf voort te zetten, aldus Omta. Diegenen die

het aandurven dienen over enorm veel wilskracht te beschikken.

Omta merkt het zelf ook. Hij wil graag uitbreiden om zijn omzet te vergroten zodat hij kan

investeren in bijvoorbeeld een nieuwe schuur hard nodig om te kunnen concurreren

op de wereldmarkt. Maar het is nagenoeg onmogelijk om grond te kopen of te huren.

Veel boeren van rond de 70 jaar willen van hun land af, licht Omta toe. Die grond wordt

direct opgekocht door beleggers die het voor zeer hoge prijzen verhuren of door grote

boeren. Een middelgrote agrarir als ik heeft geen enkele kans. Die grote boeren waar

Omta op doelt hebben ooit veel land voor weinig gekocht en de ontstane overwaarde

stelt hen nu in staat om land te blijven bijkopen. Ook het principe dat de buurman het

eerste recht heeft om een vrijgekomen stuk grond te huren, behoort tot het verleden.

Het recht van de hoogste bieder geldt, vertelt Omta hoofdschuddend. Grondtransacties

zijn zakelijker geworden.

Om toch meer rendement uit zijn bedrijfsvoering te halen zoekt Omta naar maatregelen

die de efficiency vergroten, zoals het gebruik van grotere machines die tevens minder

brandstof verbruiken, de aanplant van meer graan voor meer voedingstoffen in de bodem

en het zoveel mogelijk voorkomen va roofbouw. Alternatieve energievormen zoals zonne-

panelen ziet Omta niet zitten. Ik richt me liever op energiebesparing. Ook een eventuele

omslag naar een meer biologische werkwijze bekijkt de akkerbouwer met scepsis.

Ik gebruik al minder bestrijdingsmiddelen, maar ik merk dat afnemers niet bereid zijn

meer te betalen voor biologisch geteelde groenten.

Omtas bedrijf bedraagt 92 hectare, ruim twee keer zo groot als het bedrijf dat zijn opa

in 1951 startte. Opa Omta kwam uit Groningen en verkreeg door zijn baan als landbouw-

kundig opzichter het recht om in de nieuwe Noordoostpolder een boerderij te beginnen.

Het familiebedrijf verloor in 1999 land aan een zogenoemde hydrologische zone rond-

om het voormalige eiland Schokland. In deze zone werd de grondwaterstand verhoogd

om inklinking van het veen en daling van Schokland dat het predicaat werelderfgoed

draagt tegen te gaan. Later kocht de overheid enkele omliggende boeren uit en een

deel van dat land kwam in eigendom van Fokko-Aldert Omta die het akkerbouwbedrijf

in 1993 van zijn vader had overgenomen. Met een laatste aankoop in 2007 en de pacht

van 32 hectare van een belegger niet toevallig een oom van Omtas vrouw waarmee hij

1951

40 ha

2015

92 ha

18

een goede deal kon sluiten groeide het bedrijf tot zijn huidige omvang.

Overigens is het waterpeil ook nu een vraagstuk. De polder zakt een centimeter per

jaar en als dit zo doorgaat is het land over twintig jaar alleen nog maar geschikt voor

natuurontwikkeling of mas en gras. Een kavelruil met melkveehouders behoort tot de

mogelijkheden, maar dan zou het gezin Omta moeten verhuizen. Dat doen we liever niet.

Mijn kinderen zitten in Ens op school en bij de voetbalclub. Ik ben lid van de vrijwillige

brandweer, ons sociale netwerk is in dit dorp.

Het akkerbouwbedrijf werkt volgens een traditioneel bouwplan en verbouwt granen,

suikerbieten, aardappelen, witlof, zaaiuien, plantsjalotten en winterwortelen. De komende

jaren worden geen nieuwe gewassen toegevoegd. Omta: Er is redelijk wat flexibiliteit in

het bouwplan door de huidige afwisseling in gewassen. Maar meer variatie is lastig, mijn

hele bedrijf inclusief het machinepark is op dit bouwplan ingesteld.

De producten gaan naar verschillende afnemers die per jaar kunnen wisselen. Een

belangrijke rol is weggelegd voor zogenoemde commisionairs die namens potentile

afnemers met Omta onderhandelen. Aardappelen gaan naar twee afnemers waarmee

hij langjarige afspraken heeft deze afnemers leveren overigens ook het pootgoed

waarmee Omta zijn aardappelproductie start. Suikerbieten gaan naar suikerfabrieken in

Groningen en Dinteloord, de witlof en uien zijn voor de vrije verkoop. Tijdens het productie-

proces werkt de akkerbouwer die in de Noordoostpolder geboren en getogen is vooral

samen met bedrijven en boeren uit de buurt. Sommige samenwerkingen zijn ooit door

Fokko-AldertOmta

WERELD

EUROPA

NOP

NL

ENS

Aard

appe

len

Suike

rbiet

en

Zaaiuie

n

Winterwo

rtelen

Granen(tarwe en gerst)

Witlofwortelen

Plantsjalotten

Gewassenbescherming

Kunstmest

Mac

hines

Loon

bedr

ijf oo

gst s

uiker

biet

en

Loon

bedr

ijf oo

gst w

itlofw

ortelsU

itwiss

elen m

achine

s

Gezamenlijk p

achten

Vrijwilligerswerk

Onderwijs


Winkelen

Vakanties

19

mijn opa gestart die zijn dus heel waardevol, juist vanwege de klik. Met collega-

agrarirs deelt Omta bijvoorbeeld machines voor gewasbescherming. Loonbedrijven

uit Ens en Rutten rooien de witlof en de suikerbieten, terwijl kunstmest en beschermings-

middelen worden geleverd door bedrijven uit de buurt.

20


Opa vertrok uit Groningen en was landbouwkundig opzichter bij de ontginning van de Noordoostpolder.

1951 Na een aantal boerderijen te hebben afgewezen, koos hij in 1951 voor de boerderij in Ens.

Groningen

Ens

21

1976 Vader neemt boerderij over.

1994 Vader wordt burgermeester van Wieringermeer en Fokko-Aldert neemt de boerderij over. Door de jaren heen is het aantal hectares vergroot. Hij maakt gebruik van andere erven in de polder voor de opslag van de agrarische producten.


22

Thomas Maarssen, De Orchideenhoeve

Het is hier geen pretpark

GENERATIE 4

AREAAL 5 ha totaal

SPECIALISATIE Tropisch paradijs

AFSTAND TOT KAVELS - km

PERSONEEL 100 werknemers

23Op De Orchideenhoeve in Luttelgeest maken bezoekers zeven dagen per week kennis

met de pracht en praal van tropische orchideen. Er zijn diverse siertuinen zoals een

nagebootst regenwoud, een mangrovebos en een vlindertuin , een restaurant, een

speeltuin en een winkel. Op de hoeve leven ook dieren, zoals reptielen, vissen, vogels en

witoorpenseelaapjes die los door de tuinen lopen. Dagelijks zijn er rondleidingen en ook

voor kinderen worden talloze activiteiten georganiseerd.

Thomas Maarssen en zijn broer Jeroen staan aan het hoofd van deze toeristische trek-

pleister in de noordoosthoek van de Noordoostpolder. Het klinkt gek, maar wij hebben

nooit geld verdiend met de verkoop van orchideen op de veiling. Vanaf de jaren tachtig

hebben we ons volledig gericht op de recreatieve en toeristische markt.

Terwijl de broers wel uit een kwekersgezin stammen. Overgrootvader Maarssen begon in

de jaren dertig op een akkertje bij Aalsmeer met de teelt van seringen. Een overbuurman

timmerde de eerste kas en betaling vond pas plaats toen de ondernemende overgroot-

vader het grootste deel van zijn planten had verkocht. Jaren later begon vader Maarssen

samen met zijn broer te experimenteren met orchideen. Dat liep goed en op enig

moment leverden ze vanuit een 40.000 vierkante meter groot kassencomplex als eerste

in Nederland snij-orchideen aan de veiling in Aalsmeer.

Vader besloot in 1979 alleen verder te gaan in de Noordoostpolder. Dat viel niet mee,

ondanks de lage pachtprijs. De bloemen hadden moeite om in de nieuwe kas te groeien,

de afstand tot het bloemencentrum rond Aalsmeer bleek een beperkende factor en de

hoge gasprijzen in het begin van de jaren tachtig speelden het bedrijf parten niet zo

gek wanneer warmte een van de belangrijkste groeiomstandigheden is.

De ommekeer kwam in 1984, herinnert Thomas Maarssen zich. We deden mee aan een

open dag en prompt kregen we 1500 bezoekers die overal vandaan kwamen om onze

bijzondere bloemen te aanschouwen. Toen hebben we besloten om het bedrijf open te

gooien. De teelt en de verkoop werden secundair, de bezichtiging van de orchideen werd

onze hoofdmoot. Er volgde een winkel, een restaurant en een tropische tuin. In 2000 kreeg

het park een metamorfose, werd het restaurant uitgebreid en kreeg het parkeerterrein een

nieuwe ingang. In 2008 volgde de vlindertuin, in 2009 de speeltuin en in 2014 het citruspad.

Met succes, vorig jaar bezochten 202.000 mensen het tropische paradijs in de polder.

De gebroeders Maarssen hebben 100 medewerkers in dienst, waaronder hun zus. Of de

kinderen de hoeve ooit overnemen is nog maar de vraag. We laten onze kinderen vrij

1979

5 ha

2015

5 ha

24

in de keuze of ze later in het bedrijf willen stappen, aldus Maarssen. Het is misschien

slimmer om iemand te vinden die thuis is in deze tak van sport.

Voor de komende jaren liggen genoeg ideen op tafel de vraag is altijd of het betaal-

baar en uitvoerbaar is. De Orchideenhoeve moet nog meer een familiepark worden.

Maar geen pretpark, waarschuwt Maarssen. We bewaken de diepgang. Op korte termijn

willen we bijvoorbeeld een educatieve natuurspeeltuin inrichten. Het parkeerterrein is

ook een aandachtspunt. Het is vaak vol en mensen parkeren dan langs de weg wat tot

gevaarlijke situaties leidt. Bereikbaarheid is sowieso een issue, meent Maarssen. Een

spoorlijn tussen de Randstad en Friesland zou echt een uitkomst zijn.

Een terugkerend vraagstuk is het energieverbruik de tropische tuinen moeten immers

warm gestookt worden. De gasprijzen zijn van grote invloed op onze jaarcijfers, legt hij

uit. Daarom kopen we voor een aantal jaren gas in, dan kunnen we vooruit.

ThomasMaarssen

Resta

urantNa

tuur

belev

ing(T

uinen

)

Wink

el

Kweke

rij

Combinatietripsmet bedrijven

Personeel

Hanos horeca

Verhage fruitboer

VeilingLeverancier flora

Leve

ranc

ier in

terie

ur

Leve

ranc

ier a

arde

Leve

rancie

r tuinb

ouw

Levera

ncier

hout

Marketin

gbureau

Accountant

Gewassen bescherming

Hak horeca Emmeloord


Onderwijs

Winkelen

Vakantie WERELD

EUROPA

NOP

NL

LUTTELGEEST

25

26

1954Vader en zijn broer beginnen een orchideenkwekerij in de Haarlemmermeer. Zij verkopen als eerste orchideen op de veiling in Aalsmeer.

1979 De broers gaan uit elkaar, vader start in Luttelgeest een nieuwe orchideenkwekerij.

Eerste generatie Tweede generatie

EEN TROPISCH PARADIJS



Aalsmeer

Luttelgeest

27

1984Het orchideenbedrijf open te stellen voor publiek. Er komt een caf/restaurant en een winkel en de naam wordt veranderd in Orchideenhoeve. In 1989 wordt de de eerste tropische tuin geopend.

2000 De Orchideenhoeve wordt verniewd en uitgebreid met een vlindertuin, Maleisische tuinen, citruspad, apen en vogels.





28

Wilbert van Bentem, tulpenteelt

Bloemen en planten het hele jaar door

GENERATIE 2

AREAAL 9 ha totaal

SPECIALISATIE Bloemen en planten


PERSONEEL 4 vaste werknemers en 20 tijdelijke werknemers in drukke periodes

29Het bloemenbedrijf van de familie Van Bentem zit sinds zeven jaar in de Noordoost-

polder, vlakbij Marknesse. Zoon Wilbert en zijn ouders ze vormen een maatschap

zijn afkomstig uit de Haarlemmermeer. Daar verkochten ze hun land voor de komst van

een woonwijk. We hebben eerst nog in de Haarlemmermeer gezocht, vertelt Van Bentem

die de middelbare tuinbouwschool heeft afgerond. Maar hier in de Noordoostpolder was

de grondprijs aantrekkelijk en bovendien liggen er meer mogelijkheden voor uitbreiding.

Bovendien woonde hier toen al wat familie dus de keus was uiteindelijk snel gemaakt.

Van Bentem is gespecialiseerd in tulpen en perkplanten en bezit 9 hectare. Daarvan

is 1,5 hectare bebouwd met kassen en schuren. Ruim 5 hectare kan in de toekomst

worden gebruikt voor het uitbreiden van het kassencomplex, maar wordt nu nog verhuurd

aan een akkerbouwer uit de buurt.

In eerste instantie produceerde Van Bentem vooral voor de veiling in Aalsmeer. Maar

toen daar de prijzen terugliepen besloten hij en zijn ouders om de tulpen en potplanten

direct aan de consument te verkopen. Daarvoor opende ze in 2009 een kleine winkel op

het erf.

In eerste instantie was de winkel op onregelmatige tijden geopend. In de winter waren ze

soms open en verkochten ze alleen tulpen, in het voorjaar stonden de deuren zes dagen

per week open voor de verkoop van tulpen en perkplanten. Maar in de zomer was de winkel

dicht er was immers niets om aan te bieden. Toen de bloemenwinkel in Marknesse

dicht ging sprong Van Bentem in dat gat. We verkopen nu het gehele jaar allerlei soorten

snijbloemen en elk seizoen andere perkplanten. De winkel bepaalt nu dertig procent van

de omzet. We hebben zelfs enkele vaste medewerkers in de winkel.

In de kas heeft Van Bentem vier vaste medewerkers, ongeveer tien scholieren (vaak als

zaterdaghulp) en twintig Poolse oproepkrachten die over het algemeen in Vollenhove en

Emmeloord wonen. Een deel werkt via uitzendbureau Marthoflex al kijkt Van Bentem

elk jaar naar welk uitzendbedrijf het meest interessant is.

Van Bentem koopt de tulpenbollen bij kwekers uit de buurt. Hun sortiment spreekt me

aan en ze zijn betrouwbaar, legt de bloemenkweker uit. Per jaar levert hij 15 miljoen

tulpen: geen speciale rassen maar normale bosjes in de kleuren waar klanten om vragen.

De bloemen gaan via het Duitse handelsbedrijf Landgart voornamelijk naar de super-

marktketens Aldi en de Lidl. Landgart koopt de tulpen voor een vaste prijs op de veiling

Flora Holland en zorgt daarna voor keuring en verpakking.

2008

9 ha

2015

9 ha

30

Wilbert van Bentem

WERELD

EUROPA

NOP

NL

MARKNESSE

Tulp

en

Tulpe

nboll

en

Potpla

nten

Winkel

Vast personeel

Tussenhandelaren

Leveranciers bloembollen

Uitzendbureaus

Bernhard Transport

Teelt

advis

eur

Acco

unta

nt

Agrof

ocus

advie

s

Studie

club, t

ulpen

Ondernemersvereniging

Volleybalclub

Feestcommissie


Winkelen

Vakantie

Perkplan

ten

31

Wilbert van Bentem hoopt dat zijn zoon en dochter nu nog 5 en 3 jaar ooit het

familiebedrijf overnemen. Hij ziet voor zichzelf in ieder geval nog voldoende kansen.

Er liggen mogelijkheden voor optimalisatie, door bijvoorbeeld warmte-koudeopslag en

op termijn zonne-energie. En er is veel te winnen met automatisering: een robot die de

tulpen oogst, een robot die de bosjes samenstelt. De droom is een nieuwe hoge kas

met een geavanceerd warmtesysteem zodat ze minder hoeven te stoken en een stabieler

binnenklimaat creren.

32

1972 Vader start in de Haarlemmermeer een eigen bedrijf in perkplanten en tulpen.

2008 Zoon Wilbert is mede-eigenaar van het bedrijf. Samen met zijn ouders verhuist hij naar Marknesse.


Haarlemmermeer

Marknesse

33

2009 Winkel geopend, hier worden bloemen, planten en tuinaccesoires verkocht. De droom van Wilbert is dat zijn kinderen het bedrijf later overnemen.


34

Cees Vink, fruitteelt

Het echte verhaal achter ons voedsel

GENERATIE 3

AREAAL 22 ha totaal

SPECIALISATIE Fruitboerderij


PERSONEEL 3 vaste werknemers, 40 tijdelijke werknemers

35In zijn winkel verkoopt fruitteler Cees Vink met succes fruit, vruchtensappen en

zelf gemaakte jam waarvoor klanten van heinde en verre particulieren uit Meppel,

horecabedrijven uit Amsterdam naar Kraggenburg komen. Volgens Vink is het verhaal

achter een product steeds meer van belang. Niet alles hoeft per se op biologische wijze

geproduceerd te zijn, maar mensen willen wel weten hoe dat productieproces verloopt.

Dat eerlijke verhaal kan ik ze vertellen: in onze winkel, op onze etiketten. Hij vervolgt:

Daarom mijd ik supermarkten een slechter platform voor het echte verhaal achter

voedsel, voor het leveren van eerlijke en lekkere producten is niet denkbaar.

De winkel heeft de afgelopen decennia talloze veranderingen doorgemaakt. Twintig jaar

geleden al perste Vink zijn eigen vruchtensappen waarmee hij toentertijd op de horeca-

beurs veel bekijks trok. Ook besloot hij naast eigen producten waar van andere boeren

in zijn assortiment op te nemen. Toen de winkel een nieuw pand betrok is een jamkeuken

toegevoegd waar het gehele jaar alle mogelijke smaken gemaakt worden. Met die jam

Onze aardbeienjam ruikt ook echt naar aardbeien zocht Vink contact met De Librije in

Zwolle. Het sterrenrestaurant bleek genteresseerd niet alleen in de kwaliteit van Vinks

producten, maar ook in het feit dat hij restaurantbezoekers kan vertellen over hoe de jam

en de sap tot stand komen.

Sinds enige jaren heeft de winkel een recreatief profiel. In de pluktuin die tien jaar

geleden is ingericht kunnen mensen zelf hun fruit plukken. Daarnaast biedt de winkel

arrangementen waarin bezoekers kennis maken met het reilen en zeilen op het fruitbedrijf.

Bij de plaatselijke VVV liggen folders en worden producten uit de winkel aangeboden.

Toen hij begin jaren negentig in het bedrijf kwam waren het zware tijden voor de fruit-

sector. Mijn vrienden van de middelbare school hadden een goede baan, maar ik had

het erg moeilijk, aldus Vink. De eerste tien jaar verdiende ik niks de marktomstandig-

heden waren matig, ik was vooral druk met de heropbouw van het bedrijf. Ik heb mijn

plaats in de consumentenhandel echt moeten bevechten.

Vink had het bedrijf overgenomen van zijn vader die al in de jaren zestig producten aan

de weg verkocht. Grote gezinnen van het oude land kwamen naar de polder om grote

wintervoorraden van aardappels, kolen, winterpenen en appels in te slaan. Maar mijn

vader was niet de eerste. Mijn opa had in een oud domeinenschuurtje al een winkel-

tje. Opa Vink was in de jaren vijftig vanuit de Betuwe naar het beloofde land in de

Noordoostpolder getrokken. Dichtbij het dorp en aan een doorgaande weg begon hij op

8 hectare met de aanplant van perenbomen en aardbeien.

Jaren 50

8 ha

2015

22 ha

36

Fruittelers hebben te maken met grote natuurrisicos en dus een hogere kans op mis-

lukte oogsten en schommelende marktprijzen. Het is volgens Vink een reden geweest

om naast het fruitbedrijf andere activiteiten te ontplooien. Door die spreiding heb ik

meerdere inkomstenbronnen.

Met een andere fruitteler kocht Vink op een nabijgelegen industrieterrein een voormalige

veilinggebouw dat als koeling dient. Vanuit het oogpunt van de winkel is het prettig

dat zon industriepand niet op het erf staat, legt Vink uit. Overigens moet dat koelhuis

vanwege milieuregels vernieuwd worden.

Van de 22 hectare is een kwart bedoeld voor de verkoop in de winkel, de rest wordt

geleverd aan speciaalzaken en boerderijwinkels. Ook is het bedrijf lid van The Greenery

die zorg draagt voor de internationale distributie. Vink: Erg handig, zoals laatst tijdens

de boycot door Rusland. Dan kun je via het uitgebreide netwerk van The Greenery toch je

producten afzetten.

Marketing wordt de komende jaren steeds belangrijker. Vink is online actief met een

eigen website en via Twitter. Oude fruitbomen verkoopt hij via de site fruitbomen.nl. Ook

kleine aanpassingen zoals boerenjam in plaats van jam leveren omzetstijging op.

Op verzoek van speciaalzaken is door een reclamebureau een strakker etiket ontwor-

pen en een nieuwe merknaam bedacht: Lekker Puur. Sommige hippe zaken willen nu

eenmaal geen kneuterige etiketten, lacht Vink. Hij zet zich in om de fruitconsumptie

te verhogen. Enkele jaren geleden was hij betrokken bij de (mislukte) invoering van

CeesVink

Wink

el

Pluktu

in

Greene

ry appe

ls/pere

n/pruim

en

Jamkeuken

Oude fruitbomen

Eigen label Lekker puur

Vast personeel

PlukkersGe

wass

enbe

sche

rming

Inkoo

p wi

nkel

Route

langs

boere

nbed

rijven

Gezamen

lijk koelhu

is

Onderwijs


Winkelen

Vakanties

WERELD

EUROPA

NOP

NL

KRAGGENBURG

37

schoolfruit. Daarnaast stimuleert hij de verkoop van fruit in meerdere eenheden, zoals

zakjes van 3 kilo. Daarin zitten 15 tot 20 appels die zeker een maand goed blijven. Zo

stimuleer je dat de klant meer fruit eet.

Om het recreatieve profiel in stand te houden moet het imago van de polder beter, vindt

Vink. Een fiets- en wandelroute langs toeristische plekken en interessante bedrijven is

een begin.

38

Jaren 50 Opa verhuist van de Betuwe naar Kraggenburg. Hij heeft een fruittelers-woning met een domeinschuur waarin een winkeltje zit.

Opa overlijdt en vader neemt het bedrijf over. Grote gezinnen slaan grote wintervoorraad in bij de winkel.

Eerste generatie Tweede generatie Derde generatie

BOERDERIJ WINKEL


BOERDERIJ WINKEL

Betuwe

Kraggenburg

39

begin jaren 90 Cees komt in het bedrijf na afronding van zijn opleiding. Hij vernieuwt het bedrijf (eigen label, pluktuin, jamkeuken)

De producten worden geleverd aan boerderij en delicatessen-winkels en verkocht in eigen winkel. Vink werkt hij samen met 20 fruitbedrijven. Het bedrijf is lid van The Greenery.


BOERDERIJ WINKEL


BOERDERIJ WINKEL

40

Gert-Jan van Tilburg, akkerbouw

Een nieuwe koers, een brede blik

GENERATIE 3

AREAAL 54 ha

SPECIALISATIE Pootgoedteelt & traditionele gewassen


PERSONEEL Geen vaste werknemers

41Het zag er lang naar uit dat Gert-Jan van Tilburg uit Bant geen boer zou worden. Hij

woonde met zijn vrouw in hartje Den Haag en werkte als verkeerskundige bij advies-

bureau Goudappel Coffeng. Maar in 2007 begon het toch te kriebelen. Hij nam ontslag

en keerde terug naar zijn geboortegrond in de Noordoostpolder om een jaar lang proef

te draaien op het akkerbouwbedrijf van zijn ouders. Na dat jaar stond zijn besluit vast:

Van Tilburg zou het familiebedrijf overnemen.

Omdat Van Tilburgs vader Gerard jarenlang vanwege andere activiteiten voorzitter bij

de lokale Rabobank, vicevoorzitter van suikerbietencoperatie Cosun veel van huis

was, kwamen de meeste werkzaamheden op de schouders van medewerker Jan Driessen

Van Tilburgs moeder Sijbrie verzorgt sinds jaren de financile administratie. Nu vormen

Van Tilburg en zijn ouders een maatschap.

Na zijn aantreden besloot Van Tilburg een deel van de bedrijfsvoering om te gooien.

De belangrijkste verandering had betrekking op de aardappelteelt: de consumptieaard-

appelen die zijn vader verbouwde werden ingeruild voor pootaardappelen. Een hogere

opbrengst pootgoed levert per kilo meer op was niet de enige reden voor dit besluit.

Ik zag het niet zitten om elke dag alleen aan het werk te zijn, licht Van Tilburg zijn

beslissing toe. Om medewerker Jan te behouden moest ik ervoor zorgen dat er voor ons

beiden genoeg te doen zou zijn. Het telen van pootaardappelen is arbeidsintensief: het

poten, sorteren en selecteren vergen vanwege de hoge kwaliteitseisen meer tijd.

Bij pootaardappelen is het de bedoeling om de oorspronkelijke miniknollen die de

akkerbouwer raszuiver en ziektevrij inkoopt bij coperatie Agrico zoveel en zo goed

mogelijk te vermeerderen. Van Tilburg teelt zijn pootgoed in drie tot vier jaar op tot knollen

in de zogenoemde S-klasse. Die verkoopt hij via Agrico aan andere pootgoedtelers die

de knollen doortelen tot A-klasse. Uiteindelijk belanden de pootaardappelen bij een teler

die er consumptieaardappelen van maakt. Naast pootaardappelen die je op hetzelfde

stuk grond maar eens in de drie jaar mag planten verbouwt Van Tilburg zaaiuien,

suikerbieten, tarwe, doperwten en winterwortelen.

Het bedrijf van Gert-Jan van Tilburg is 54 hectare groot. De grond is in altijd durende

erfpacht, de gebouwen zijn in eigendom. In de jaren negentig deed vader Van Tilburg een

poging om het land te kopen, maar vanwege de planologische bestemming voor een mogelijke

Zuiderzeelijn bleek dit onmogelijk. De eventuele komst van de spoorlijn is iets dat altijd

boven het bedrijf hangt, vertelt Van Tilburg. Ondanks dat het plan nu in de ijskast staat.

1942

52 ha

2015

54 ha

42

De boerderij kwam in 1951 in het bezit van Van Tilburgs opa. De van oorsprong Groninger

kwam uit de Wieringermeer waar hij werkte als landbouwkundig opzichter. Toen de

Wieringermeer aan het einde van de Tweede Wereldoorlog onder water kwam vertrok hij

naar de Noordoostpolder. Zijn middelste dochter Sijbrie kreeg verkering met Gerard van

Tilburg. Die kwam uit een Rijnsburgse familie met eerst bij Espel een boerderij en vanaf

1968 bij Biddinghuizen een gemengd bedrijf. Omdat zijn tweelingbroer het familiebedrijf

overnam richtte Gerard van Tilburg zijn pijlen op het bedrijf van zijn schoonvader.

Gert-Jan van Tilburg werkt nauw samen met buurman Peter van Roose. Ze vulden elkaar

direct goed aan: Roose wist veel over de teelt van pootaardappelen, Van Tilburg beschikte

over de juiste machines. Ze hebben samen 100 hectare tot hun beschikking.

Van Tilburg staat open voor andere aspecten van het boerenbestaan. Zo onderhoudt hij

in tegenstelling tot veel collegas een deel van zijn machines zelf en biedt hij op kleine

schaal loonwerk aan. Agrarirs kunnen hem ook bellen voor het boren van waterputten,

iets waar zijn vader in de jaren zeventig mee begon. Hij is actief voor LTO Noord en zat

in de jongerenraad van de Rabobank die nadacht over de toekomst van de Noordoost-

polder. Met collega-boeren uit de buurt spreekt hij elke maand af. Iedereen is in eerste

instantie bezig met zijn eigen onderneming. Maar we hebben natuurlijk ontzettend veel

raakvlakken. Het is goed om elkaar op de hoogte te houden, het is waardevol om elkaar

soms een helpende hand toe te steken.

Gert-Janvan Tilburg

WERELD

EUROPA

NOP

NL

BANT

Aard

appe

len

Suike

rbiet

en

Zaaiu

ien

Doperwt

en

Winterwortel

en

Vaste medewerker

Samenwerking van Rozen

AvikoAg

rico

Neve

nacti

viteit

enGew

assenb

escher

ming

Keuring

Sociaal leven

Sport


Winkelen

Vakanties

Tarwe

Loonwerk

Waterputten slaan

Onderhoud

Agrifirm

43

De jonge ondernemer zit boordevol ideen. Hij hoopt ooit gronden bij te huren om de

pootaardappelproductie op te voeren. Ook wil Van Tilburg nieuwe schuren bouwen de

oude schuren zitten vol asbest en hebben hun langste tijd gehad. Maar, zo geeft hij toe,

het valt niet mee om dit financieel voor elkaar te krijgen. De agrarir vindt het de moeite

waard om een biologische bedrijfsvoering te overwegen schaalvergroting is immers

duur, dus is het zaak om zoveel mogelijk rendement uit de beschikbare hectares te

halen. Maar, stelt Van Tilburg, een biologische teelt vereist een andere bedrijfsvoering.

Het betekent bijvoorbeeld meer tijdelijke medewerkers, dat moet wel bij je passen.

44

1951De opa van moederskant komt vanuit Wieringermeer naar de polder en koopt een boerderij.

1969 Vader en moeder ontmoeten elkaar. Ze nemen het bedrijf van opa over.


Rijnsburg

BantWieringermeer

45

Zoon Gert-Jan werkt als verkeerskundige in Den Haag. Soms komt hij terug om vader te helpen.

2008Gert-Jan stapt in de maatschap van zijn ouders. Hij stapt over van consumptie- naar pootaardappelen.

ToekomstGrond bijhuren en oude schuren vervangen.


46

Gerard Hettinga, melkvee

De boer en zijn robots

GENERATIE 2

AREAAL 36 ha totaal

SPECIALISATIE Melkkoeien


PERSONEEL 1 vaste werknemer

47Gerard Hettinga uit het dorp Tollebeek was destijds n van de eerste melkveehouders

in de Noordoostpolder die een melkrobot aanschafte. Tegenwoordig zijn robots geen

uitzondering meer, al zijn nog lang niet alle melkveehouders overstag. Ik wel hoor,

lacht Hettinga. Ik heb ook nog strooi- en voerrobots in huis.

Je zou denken dat door die automatisering er meer tijd is voor andere zaken. Dat valt

tegen, laat Hettinga weten. Menselijke arbeid blijft altijd nodig, want het is niet zo dat

je het melkveebedrijf volledig kan overlaten aan de robots. Als er iets misgaat moet je

kunnen ingrijpen. Ik streef dan ook naar een meermansbedrijf zodat er ruimte ontstaat

voor vakanties en een sociaal leven. Dat betekent een compagnon of een vaste mede-

werker, aldus Hettinga. Een zwaar geautomatiseerd bedrijf draag je niet zomaar over aan

iemand die hier niet dagelijks werkt.

Hettinga heeft 140 koeien die altijd binnen staan. Onlangs bouwde hij een nieuwe

stal met ruimte voor 350 dieren. Kortom: de melkveehouder wil graag uitbreiden. Dat

betekent dat hij land moet toevoegen aan zijn 36 hectare grote perceel, onder meer voor

het uitrijden van mest en de verbouw van voedergewassen. En daar zit m de crux, licht

Hettinga toe. Kopen is niet eenvoudig want de aangeboden grond is veel te duur. Dus

ik moet kijken of ik land kan pachten. Door die grondverbondenheid zit er een grens

aan schaalvergroting, weet Hettinga. Megabedrijven met duizenden koeien zijn hier

ondenkbaar.

Die stal voldoet overigens aan tal van dierenwelzijnseisen niet voor niets kreeg Hettinga

voor de bouw subsidie. De stal is 2,5 keer zo groot als een reguliere stal, legt hij uit.

De koeien hebben veel meer ruimte. Zo kan een drachtig dier in de aanloop naar de

bevalling rond lopen en de geboorte van het kalf zonder hulp tot een goed einde brengen.

De stal bevat een ontvangstruimte waar Hettinga weleens schoolkinderen rondleidt.

De opvolging is nog geen item: Hettingas kinderen zijn pas 14, 12 en 9 jaar. Toch weet

de oudste al dat het boerenleven niets voor hem is, de jongste heeft meer interesse.

Zelf nam Gerard Hettinga het bedrijf over van zijn vader. Die had twee boerderijen

de andere boerderij is in handen van Hettingas broer.

De melk van de koeien gaat naar Friesland Campina. De gronden van Hettinga doen

mee in het wisselteeltsysteem. Als er geen gras of mas op staat verhuurt hij zijn land

als akkerland aan agrarirs uit de buurt. Op die momenten huurt ie elders land voor de

verbouw van voedergewassen. Voor zogenoemd nat krachtvoer maakt Hettinga gebruik

GerardHettinga

Melk

Voedergew

assen

Huur grond voedergewassen

Krachtvoer

Advis

eur A

grifir

m

Loon

werk

ersOn

derho

ud

Sport


Winkelen

Vakanties

Verhuur akkergrond

Melkfabriek

WERELD

EUROPA

NOP

NL

TOLLEBEEK

1958

36 ha

2015

36 ha

48

GerardHettinga

Melk

Voedergew

assen

Huur grond voedergewassen

Krachtvoer

Advis

eur A

grifir

m

Loon

werk

ersOn

derho

udSport


Winkelen

Vakanties

Verhuur akkergrond

Melkfabriek

WERELD

EUROPA

NOP

NL

TOLLEBEEK

49

van de restproducten uit de voedingsmiddelenindustrie, zoals bietenpulp dat suiker-

fabrieken te koop aanbieden. Voor het onderhoud van zijn trekkers huurt de melkvee-

houder lokale bedrijven in, de robots worden onderhouden door een gespecialiseerd

bedrijf uit Drenthe.

50

1958Vader pacht een gemengd bedrijf in de Noordoostpolder.

1995Zoon Gerard neemt bedrijf over. Voor de andere zoon wordt een bedrijf bijgekocht.

Eerste generatie Tweede generatieEerste generatie Tweede generatie

Tollebeek

Friesland

51

2008Hettinga houdt alleen nog melkvee, het akkerland wordt verhuurd. Hij huurt grond om voedergewassen te verbouwen.

2014 Er is een nieuwe en grotere schuur. Er worden voeren melkrobots genstalleerd en zonnepanelen geplaats.

ToekomstGroeien naar 350 koeien.

Eerste generatie Tweede generatieEerste generatie Tweede generatieEerste generatie Tweede generatie

52

Krispijn van den Dries, biologisch bedrijf

Biologisch boeren is een levenshouding

GENERATIE 3

AREAAL 90 ha totaal

SPECIALISATIE Biologisch


PERSONEEL 3 compagnons, 2 vaste werknemers

20 tijdelijke werknemers in de zomer

BIOROMEO 3 compagnons en 9 vaste werknemers

53Het is een goed jaar geweest voor de biologische agrarir Krispijn van den Dries. Door

de toegenomen belangstelling voor biologisch voedsel waren veel gewassen denk aan

pastinaak, aardpeer, luzerne, mierikswortel, wilde aardappel en pompoen al vroeg

uitverkocht. Dat gebeurt niet vaak, weet Van den Dries. Biologische producten zijn van-

wege het arbeidsintensieve productieproces duurder dan reguliere landbouwgewassen.

Concurreren met supermarktprijzen is dus lastig. Toch zou Van den Dries niet anders

willen. Een biologische bedrijfsvoering is een levenshouding. Je ziet de omslag ook in de

samenleving: de vraag naar biologisch voedsel stijgt, mensen willen weten waar hun eten

vandaan komt dat biedt mogelijkheden voor startende biologische boeren.

Het was de vader van Krispijn van den Dries die het familiebedrijf in 1990 een biolo-

gisch profiel gaf. In 1983 had hij het akkerbouwbedrijf van zijn vader overgenomen. Die

was in 1942 vanuit Zeeland naar de Noordoostpolder gekomen om sloten te graven. In

1949 begon hij het boerenbedrijf op 48 hectare gepachte grond. De grond inmiddels

55 hectare is nu in bezit van de maatschap die Van den Dries met zijn vader en een

compagnon bestiert. Hier en daar huren ze nog stukken land.

Een van de speerpunten in het bedrijf van Van den Dries is het directe contact met

consumenten of afnemers, dus zonder tussenkomst van bijvoorbeeld supermarkten. Zo

gaan de gewassen naar bedrijven die tassen met groente en fruit aan huis bezorgen en

natuurvoedingswinkels, voornamelijk in Emmeloord, Zwolle, Apeldoorn, Utrecht en Amsterdam.

Van den Dries levert ook aan Willem&Drees en de horeca op de Amsterdamse broed-

plaats De Ceuvel. Een tijdlang had hij een pop-up aardappelwinkel in hartje Amsterdam.

Om de afzetmarkt te vergroten richtte Van den Dries Bioromeo op, een samenwerkings-

verband van boeren in de Noordoostpolder die een breed assortiment van biologische

groenten en fruit aanbiedt aan restaurants, versmarkten (in het hele land), webshops

(ook in Engeland en Duitsland) en voedselcoperaties (groepen particulieren die hun

voedsel direct bij de boer inkopen). Van den Dries: Het is goed wanneer meer boeren

zich bij Bioromeo aansluiten. Maar ze moeten niet te ver weg zitten dat is vanuit logi-

stiek oogpunt niet interessant.

Ook in het productieproces wordt samengewerkt, maar dan vooral met bedrijven uit de

buurt. Een melkveehouder uit Sint Jansklooster levert de mest voor het land in ruil

krijgt hij het eiwitrijke luzerne als voer voor de koeien. Machines en loonwerkers wisselen

ze uit met andere agrarirs, zorgboerderij Het Hof van Schok-land verzorgt het inpakwerk.

Het bedrijf werkt nauwelijks samen met onderzoeksinstituten en experimenteert zelf met

de teelt van betere rassen.

1942

48 ha

2015

90 ha

54

De focus op de consument wil Krispijn van den Dries de komende jaren uitbouwen,

bijvoorbeeld door de gehele productieketen van het land tot op tafel bij de mensen

thuis in eigen hand te krijgen. Zo is er het plan om op een van de twee erven het

wassen, sorteren en inpakken van gewassen zelf te gaan doen. Ook bemoeit Van den

Dries zich met de oprichting van nieuwe voedselcoperaties, door juridisch advies, logi-

stieke ondersteuning en geld. Het mooiste zou zijn als we het contact tussen boerderij

en stedeling kunnen versterken, dat consumenten bijvoorbeeld meewerken in het bedrijf

of bereid zijn te investeren.

Uiteraard moeten de principes van een biologische bedrijfsvoering wijd verspreid worden.

Van den Dries ziet niets in schaalvergroting. Als biologische boer verbouw je op je land

uiteenlopende soorten. Dat is veel meer werk dan op hetzelfde stuk grond slechts n

gewas te verbouwen. Hij vraag zich dan ook af of de definitie van intensieve landbouw

wel juist is. Hectares vol aardappelen zijn vooral intensief voor de bodem en het milieu.

Onze manier van werken is vooral arbeidsintensief. Ook moet de Noordoostpolder

volgens Van den Dries gevrijwaard worden van genmanipulatie. Dan krijg je eenzijdige

soorten en dat is een gevaar voor de diversiteit en de keuzevrijheid van de consument.

Door wind kan genmanipulatie biologische gewassen besmetten, die raken dan onver-

koopbaar.

Als lid van De Pionier van de Toekomst een organisatie die de Noordoostpolder wil

verduurzamen is Van den Dries betrokken bij tal van initiatieven, zoals guerilla garde-

ning op braakliggende terreinen en lezingen op scholen en zorginstellingen allemaal

WERELD

EUROPA

NOP

NL

ENS

Krispijn van den Dries

Verg

eten

gro

ente

n

Tradit

ionele

groe

nten

Voeder

gewass

en

Bioromeo

Mest

Spoel en sorteer bedrijf

LoonwerkersHore

ca

Deta

ilhan

del

Pionie

r van

de to

ekom

st

Sociaal leven

Uitstapjes


Winkelen

Vakanties

55

bedoeld om de bewoners van de polder bekend te maken met gezond voedsel en

duurzaamheid. Zelf bedekt Van den Dries zijn dak met zonnepanelen. We moeten af van

fossiele brandstoffen. De zonnepanelenbranche zal een hoge vlucht nemen nu meer en

meer agrarirs zonne-energie gaan opwekken.

Tot slot heeft Van den Dries een praktische suggestie. Elk jaar leveren de bermen en

slootkanten in Flevo-land 700 duizend ton maaisel op waar niets mee gebeurd of dat de

polder uit gaat. We laten het liggen en dat is ook nog eens slecht voor de grassen en

insecten die er leven. Stel je voor dat we al dat maaisel com-posteren en gebruiken om

ons land te bemesten?

56

1942 Grootouders komen vanuit Zeeland naar de Noordoostpolder voor het graven van sloten. In 1949 krijgen ze een boerderij van 48 ha.

1983 Vader neemt het bedrijf over. In 1990 wordt de bedrijfsvoering biologisch.

Tweede generatieEerste generatie Derde generatieTweede generatieEerste generatie Derde generatie

Zeeland

Ens

57

1996Compagnon komt in het bedrijf en de gepachte grond wordt gekocht.

2012Zoon Krispijn komt in de maatschap en start handelscoperatie Bioromeo.

ToekomstIn 2015 land bijgekocht. Pleidooi voor een genmanipulatievrije polder.

Tweede generatieEerste generatie Derde generatieTweede generatieEerste generatie Derde generatieTweede generatieEerste generatie Derde generatie

58

Gerard Langebeeke, akkerbouw

Een duurzame koers

GENERATIE 3

AREAAL 40 ha totaal




59Gerard Langebeeke uit Luttelgeest zit vooral in de aardappelen, maar zijn bedrijf heeft

door de jaren heen vele gezichten gekend. Opa Langebeeke begon in 1949 op 24 hectare

pachtgrond met de teelt van gras, erwten, graan, suikerbieten, aardappelen en vlas. Op

een weitje hield hij paarden, zijn grote hobby. Om die reden wilde opa niets weten van

tractoren de paarden, die hij had meegenomen uit Walcheren, zouden hoe dan ook zijn

ploeg voorttrekken. Opa Langebeeke was uit Zeeland vertrokken omdat zijn 13 hectare

grote bedrijf onderdeel werd van een grootscheepse ruilverkaveling. Langebeekes vader

doorliep de landbouwwinterschool en schafte na zijn aantreden in 1964 direct een

tractor aan, ondanks het verzet van opa. Hij bouwde eveneens een aardappelschuur,

daarvoor werden de aardappelen in een kuil bewaard. Door de voortgaande schaal-

vergroting en mechanisatie was er op een gegeven moment te weinig werk op de boerderij

vader Langebeeke heeft toen zijn enige medewerker moeten ontslaan. Om toch voor

voldoende inkomen te zorgen kocht hij in 1969 28 melkkoeien, maar dit bleek moeilijk

te combineren met de akkerbouwactiviteiten. Met financile steun van een zogenoemde

omschakelingssubsidie is de koeienstal een jaar later omgebouwd voor 60 vleesstieren

en weer later is de stal uitgebreid voor 150 stieren. In 1976 kocht vader bij Kuinre

12 hectare voor de verbouw van mas dat gebruikt werd als voer voor de stieren. Toen in

1983 de vleesprijs kelderde is afscheid genomen van de stieren. In die periode startte

vader een dependance in Drenthe: een akkerbedrijf van 36 hectare. Toen zijn vader

in 1986 plotseling overleed, zette Gerard Langebeeke het bedrijf voort. Het pendelen

tussen de Noordoostpolder en Drenthe kostte veel tijd en in 1993 is dat land verkocht.

Zijn aandacht lag daarna volledig bij het thuisbedrijf in de polder in 1998 kocht hij

7 hectare plus het erf en de gebouwen. Maar met 24 hectare was de boerderij nog altijd

klein en Langebeeke deed verschillende pogingen om land bij te huren. Pas in 2006 wist

hij 18 hectare bij te kopen en dat bood meer mogelijkheden voor de teelt van pootaard-

appelen: er werd een nieuwe aardappelschuur gebouwd die in 2010 is verlengd met een

sorteerschuur.

De aardappelen gaan naar handelshuis Agrico waar Langebeeke ook de miniknollen

inkoopt en naar Averis als uitgangsmateriaal voor de productie van zetmeel. De suiker-

bieten gaan naar de Suikeruniefabriek in Hoogkerk, uien en peen worden op de vrije markt

verhandeld. Op de percelen achter het erf rijdt een melkveehouder uit de buurt in het

voorjaar en in de herfst zijn mest uit. Een loonbedrijf uit Ens zaait de uien en haalt de bieten

van het land. Gewasbeschermingsmiddelen koopt Langebeeke bij Profyto uit Emmeloord.

1949

24 ha

2015

48 ha

60

De akkerbouwer werkt alleen, maar regelt in piekperioden uitzendkrachten via uitzend-

bureau Level 1. Voor de oogst werkt hij samen met collega Huizinga. Het is nog te vroeg

om te zeggen of een van de drie kinderen het bedrijf op termijn overneemt. Zoon Gert zit

in ieder geval op de hogere landbouwschool en ook zijn jongere broer Jacco denkt erover

om die richting op te gaan. Dochter Hilde volgt een academische lerarenopleiding.

Gerard Langebeeke volgt een duurzame koers. Het is ontzettend belangrijk om voor

latere generaties de kwaliteit van de bodem te behouden, vertelt hij. De akkerbouwer

is bereid om financieel een stapje terug te doen om straks goede grond over te dragen

aan zijn opvolger. Uitputting ligt op de loer. Dus minder intensief telen, meer gebruik van

compost, in kaart brengen van bodemziektes.

Ook op energiegebied timmert Langebeeke aan de weg. Hij heeft 310 zonnepanelen,

goed voor een productie van 80 duizend kilowatt. Hij bespaart op elektriciteitskosten

en denkt erover om een elektrische heftruck aan te schaffen Beter voor je gezondheid

en stiller. De akkerbouwer pleit voor een mentaliteitsverandering. We zijn hier met zijn

allen tegen proefboringen naar schaliegas. Dan moeten we zelf ook het goede voorbeeld

geven door duurzame alternatieven te bieden. Steun van de gemeente is op zijn plaats,

aldus Langebeeke. Die moet de Noordoostpolder als duurzame gemeente op de kaart

zetten. Zoveel schuren zijn geschikt voor zonnepanelen, collectieve initiatieven bieden

perspectief. Bovendien: met zonnepanelen heb je minder kans op conflicten dan met de

bouw van windturbines.

WinkelenDagelijkse Boodschappen

Sport

Onderwijs kinderen

Uitzen

dbure

au

Loon

bedr

ijf

Stud

ieclub

Gewasbescherming

Landruil

Aard

appe

len

Suike

rbiete

n

Uien

Samenwerking met andere boeren

Maismeel

Winterpeen

Toneel

WERELD

EUROPA

NOP

NL

GerardLangebeeke

LUTTELGEEST

61

Tot slot pleit Langebeeke voor nevenactiviteiten, iets waar hij ook met zijn zoon over

brainstormt. Het scherpt je geest en je doet nieuwe kennis op. Zelf was hij acht jaar

bestuurder voor LTO Flevoland en twee jaar voorzitter van de lokale afdeling van LTO

Noord. Hij is lid van een studieclub waar hij met 30 aardappeltelers ideen en kennis

uitwisselt.

62

1949Opa komt vanuit Walcheren naar de Noordoostpolder. Als akkerbouwer houdt hij paarden.


Walcheren

Luttelgeest

63

1964Vader neemt het bedrijf over, koopt een tractor en bouwde een moderne aardappelbewaarplaats. Na korte periode met melkvee wordt de schuur in 1970 geschikt gemaakt voor vleesstieren.

1984 Vader overlijdt en Zoon Gerard neemt het bedrijf over. Gerard gaat verder met teelt van pootaardappelen.

2010Gerard bouwt zelf een sorteerschuur met zonnepanelen. In de toekomst wil hij elektrische heftrucks opladen met eigen zonne-energie.


64

Gerard de Bruijn, akkerbouw

Soms tijd voor andere zaken

GENERATIE 2

AREAAL 36 ha totaal




65Akkerbouwer Gerard de Bruijn uit Kraggenburg heeft een vof met zijn jongste dochter

Patricia die als accountant meer wilde dan hele dagen op kantoor zitten. Inmiddels

volgt ze cursussen om de fijne kneepjes van het boerenvak onder de knie te krijgen.

Patricia heeft een relatie met een melkveehouder uit het Overijsselse Hardenberg.

Die heeft mogelijk interesse om de 36 hectare aan pachtgronden van De Bruijn over te

nemen. Niet ideaal, aldus vader De Bruijn, maar mijn schoonzoon kan ons land goed

gebruiken voor het uitrijden van mest hij kan dan ongeveer 100 extra koeien houden.

Bovendien is op eigen houtje doorgaan erg lastig: dan zijn meer grond, meer opslagru-

imte en meer machines nodig een erg dure investering. Ik ben bang dat mijn bedrijf

wordt opgeslokt door grote agrarirs of ten prooi valt aan natuurontwikkeling. Dan heb

ik liever dat ons land naar mijn schoonzoon gaat, dan blijft het tenminste in de familie.

Toch is de overname door de Hardenbergse schoonzoon uiterst onzeker. Zelfs als het

pachtcontract door dochter Patricia wordt verkregen daarvoor moet ze verschillende

cursussen volgen, over spuiten, bemesting en rassenkeuze blijft de toekomst onzeker.

Ze mogen dan slechts een kwart van de gepachte kavel verhuren.

De Bruijn verbouwt uien, witlof, winterwortel, graszaad en poot- en consumptieaardap-

pelen. De wortelen gaan naar M&B Peen in het dorp waar ze worden gewassen, de

bieten worden opgeslagen op de stelconplaten op het erf en gaan naar de suikerfabriek

in Groningen. Het graszaad gaat naar het Groningse Scheemda waar het wordt gedroogd

en klaargemaakt voor verzending. De consumptieaardappelen worden in Noord-Brabant

gesorteerd en dan verscheept naar Jordani voor de productie van chips. De poota-

ardappelen worden verhandeld via Agrico. Zij verkopen eerst de opbrengt van een proef-

vak van 4 bij 1,5 meter. Op basis daarvan worden de verwachte hoeveelheden en maten

bepaald. Agrico betaalt eerst een voorschot, pas later in het jaar wordt de definitieve

prijs betaald.

De Bruijn werkt weinig samen met andere boeren. Behalve als iemand ziek is: dan helpen

collega-boeren elkaar. Voor het rooien van de aardappelen huurt De Bruijn een loonwerk-

bedrijf in. Hij ruimt veel tijd in voor andere activiteiten, iets wat jaren geleden ondenk-

baar was. Maar door hartproblemen zijn de prioriteiten verschoven. Op tijd rust nemen

met een boek is essentieel, aldus De Bruijn. Ik ben altijd actief geweest in het dorpse

verenigingsleven, als penningmeester van de paardenclub en als lid van het kerkkoor.

1942

30 ha

2015

36 ha

66

Gerard de Bruijn nam de boerderij in 1987 over van zijn vader. Die was in 1942 vanuit

West-Brabant vertrokken om te helpen bij de aanleg van de Noordoostpolder. Als dank

voor bewezen diensten kreeg hij daarna 30 hectare in de zuidoosthoek van de polder.

Gerardde Bruijn

Poot

aard

appe

len

Cons

umpti

eaard

appe

len

Ui

Winterwortel

Graszaad

Suikerbieten

Verhuur akkergrond

Advies productenstroom

Gewa

ssen

besc

herm

ing

Lokale

same

nwerk

ing oo

gst

Acco

unta

nt

Familie he

lpt in bed

rijf

Loonwerkers


Winkelen

Vakantie WERELD

EUROPA

NOP

NL

KRAGGENBURG

67

68

19423 broers vertrekken uit West-Brabant om te helpen bij de aanleg van de Noordoostpolder. Alle broers kregen een boerderij toegewezen. Vader kreeg een akkerbouwbedrijf in Kraggenburg.


West-Brabant

Kraggenburg

69

1987 Gerard de Bruijn neemt het bedrijf over van zijn vader na het afronden van een landbouwopleiding. Hij boert altijd alleen, met af en toe ondersteuning van zijn vrouw en jongste dochter.

ToekomstJongste dochter heeft een relatie met een melkveehouder uit Overijssel en naar alle waarschijnlijkheid neemt zij de pachtgrond over van haar vader.


70

Jaap de Zeeuw, akkerbouw

Landhonger zal altijd blijven

GENERATIE 2

AREAAL 550 ha totaal



PERSONEEL 5 vaste werknemers

71Het is een van de grotere bedrijven in de Noordoostpolder: de broers Jaap en Hans

De Zeeuw beschikken over maar liefst 550 hectare waarop zij met hun partners en vijf

medewerkers poot- en consumptieaardappelen, uien, winterpeen en graan verbouwen.

Vanaf het moment dat de broers het bedrijf van hun vader in 1987 overnamen zijn ze

grond gaan kopen. We investeerden destijds voor 2,5 miljoen gulden in grondaankopen,

vertelt Jaap. Omdat de grondprijzen vanaf de jaren negentig stegen ontstond een enorme

overwaarde. Daarmee hebben we nu nog steeds voldoende onderpand om leningen af te

sluiten voor de aankoop van nog meer grond.

Het grote bedrijf begon ooit klein. In 1956 startte vader De Zeeuw zijn eigen boerderij

bij Nagele op 48 hectare pachtgrond. Vader behoorde tot de roemruchte pioniers die al

in de Tweede Wereldoorlog naar de Noordoostpolder trokken om het nieuwe land te ont-

ginnen. Het ziet ernaar uit dat zijn kleinzoon een kind van broer Hans het door hem

gestarte familiebedrijf in de toekomst overneemt. Hij helpt nu al mee en gaat binnenkort

naar de landbouwschool. De drie dochters van Jaap de Zeeuw hebben in ieder geval

geen interesse.

Tot die tijd hebben de broers grote plannen. Uitbreiding van het areaal is bijvoorbeeld

nog steeds aan de orde. Landhonger zal er altijd blijven, legt Jaap De Zeeuw uit. We

kunnen er nog zeker 70 hectare bij hebben zonder dat we daarvoor een extra medewer-

ker moeten aanstellen. Onlangs kochten ze een vrijgekomen erf. De boerderijwoning

wordt bewoond door een vriend, de schuren dienen voor de opslag van gewassen. Op

dat erf komt een grote loods van 30 bij 85 meter broer Hans beschikt al over twee van

zulke loodsen.

Innovatie is een speerpunt, met name op het gebied van automatisering, onderzoek en

energiewinning. De Zeeuw werkt samen met de provincie Flevoland om innovatieve idee-

en van de grond te krijgen. Daarnaast maakt hij deel uit van een landelijk team dat inno-

vatieve plannen beoordeelt. Daardoor ziet de akkerbouwer de nieuwste snufjes voorbij

komen: meetapparatuur op de spuit voor gewasbescherming die bladgroei meet op basis

waarvan de spuit zichzelf aanpast, een machine voor de selectie van aardappelen met

cameras die registreren of een plant snel ziek wordt. De gebroeders De Zeeuw bouwde

een machine die kisten vult en stapelt de uitvinding is wereldwijd in de verkoop.

De grootste zorg voor de lang termijn ligt volgens De Zeeuw in de bodemgesteldheid,

iets waar ook andere agrarirs over reppen. Door de hoge productie en het intensieve

gebruik neemt de kans op bodemziektes toe.

1956

48 ha

2015

550 ha

72

Jaap de Zeeuw heeft een enorm netwerk, mede door zijn talrijke nevenactiviteiten. Zo

adviseert hij collega-agrarirs op het gebied van bedrijfsovername en zat hij tien jaar in

het bestuur van LTO. Met acht verwante bedrijven vormt hij sinds 1991 een studiegroep.

Ze zien elkaar vier keer per jaar en bespreken dan talloze onderwerpen: personeelsbe-

leid, milieuvraagstukken, de consequenties van het gemeenschappelijk landbouwbeleid

(GLB). Ook nemen ze een van de bedrijven als casus: hoe verloopt de bedrijfsvoering,

wat zijn de opbrengsten, welke veranderingen zijn interessant? Daarnaast was De Zeeuw

zestien jaar commissaris bij een accountantsorganisatie. Tot slot is hij betrokken bij de

organisatie World Potato City die de Noordoostpolder op de internationale kaart zet als

ht aardappelgebied van de wereld. Onlangs nog had ik een Keniaanse minister op mijn

erf, lacht De Zeeuw.

De pootaardappelen wordt verkocht via de handelscoperatie Agrico, maar de andere

gewassen verkopen de broers zelf. Zo gaan de uien naar een Fins bedrijf die elk jaar

5000 ton afneemt, de consumptieaardappelen naar het Engelse Five Guys. De Zeeuw:

Je moet investeren in zulke afnemers, dus ik vlieg drie keer per jaar naar Finland en

Engeland om hen persoonlijk te ontmoeten. Voor machines bezoekt hij regelmatig

fabrikanten in Frankrijk en Duitsland. Jaap de Zeeuw en zijn broer werken samen met

geitenboeren uit de buurt. Zij persen stro droge bloeistengels van graan en in ruil

krijgt de broers geitenmest terug.

Jaapde Zeeuw

WERELD

EUROPA

NOP

NL

EMMELOORD

Poot

aard

appe

len

Graan

Vast personeel

Bedrijfseconomischestudiegroep

Vakantie

Winkelen

Cultuur


73

74

1942 Vader verhuist vanuit Zeeuws-Vlaanderen naar Nagele. Hij helpt om grond klaar te maken voor landbouw. In 1959 krijgt vader een eigen boerenbedrijf.

1978 Gebroeders De Zeeuw stappen in de maat-schap en kopen een extra erf. Door de jaren heen groeit het aantal hectares en worden erven in in gebruik genomen voor opslag.


Zeeuws-Vlaanderen

Nagele

75

1991 Bedrijfseconomische studiegroep gestart en Jaap de Zeeuw geeft advies aan andere agrarirs. Ook is hij actief in verschillende raden en commissies. Er worden zonne panelen op de daken gelegd, de loods wordt verbouwd.

ToekomstZoon en werknemer in de maatschap. Samenwerking met provincie om innovaties van de grond te krijgen en een plan voor een nieuwe loods bij Nagele.


76

Jan-Hendrik Damman, gemengd bedrijf

Schaalvergroting is niet zonder risicos

GENERATIE 2

AREAAL 350 ha in totaal

SPECIALISATIE Melkveehouderij

AFSTAND TOT KAVELS 5 tot 7 km

PERSONEEL 1 vaste werknemer

77Jan-Hendrik Damman combineert zijn baan als agrarir met het geven van financierings-

adviezen aan ondernemers en banken. Veertien jaar lang werkte hij als bedrijfskundig

adviseur bij Countus in Flevoland, maar in 2010 besloot Damman voor zichzelf te beginnen.

Zo kon ik advieswerkzaamheden beter combineren met het werk op de boerderij.

Die boerderij telt 360 melkkoeien met bijbehorend jongvee en verbouwt naast voeder-

gewassen onder meer aardappelen, suikerbieten, uien en tulpen. Het bedrijf runt

Damman met broer Erik Jan-Hendrik en hij vormen sinds de overname in 2015 een

maatschap. Vader Damman had tot 1994 een bedrijf met melkkoeien en zeugen in de

buurt van Zwolle. Vanwege de aanleg van een industrieterrein en natuurontwikkeling was

hij genoodzaakt om elders zijn heil te zoeken. Na een zoektocht in Groningen en Zeeland

streek de familie Damman neer op 45 hectare grond tussen Nagele en Tollebeek met

toen nog een stal voor 100 melkkoeien.

Na de verhuizing naar de Noordoostpolder groeide het bedrijf met rasse schreden. Het

areaal nam toe tot 165 hectare voornamelijk door aangekochte gronden rondom de

huiskavel. Bovendien huren en ruilen de broers elders in de polder 190 hectare. Grond-

bezit is erg belangrijk, aldus Jan-Hendrik Damman. Het geldt als onderpand bij het doen

van nieuwe investeringen. En met het verdwijnen van de melkquota biedt grondbezit

zekerheid genoeg ruimte om mest uit te rijden, genoeg ruimte voor voedergewassen.

In 2008 bouwden de gebroeders Damman een tweede stal waardoor de melkproductie

toenam tot 2,5 miljoen liter per jaar een koe levert in haar leven volgens Damman

45 tot 50 duizend liter. Verder uitbreiden behoort tot de mogelijkheden. Op de huidige

locatie kunnen 750 koeien worden gehuisvest mits het jongvee op een andere locatie

wordt ondergebracht daarvoor zijn de broers in de nabije omgeving op zoek naar

een tweede locatie. Overigens is in 2013 voor het jongvee een derde stal gebouwd,

zo ver mogelijk van de naastgelegen woningen en zo goed mogelijk ingepast in de

lengterichting van het erf.

Schaalvergroting brengt risicos met zich mee, weet Damman. Daarom houden wij onze

koeien sinds een aantal jaren binnen. Onze koeien hebben het goed binnen en de uitval

geen melk door gezondheidsklachten is bij ons slechts 19 procent, ver onder het

landelijk gemiddelde van 35 procent. Ook vraagt schaalvergroting om meer grond, meer

opstallen, meer personeel. Damman: Kun je dat als ondernemer betalen?

In 2006 is de akkerbouwpoot opgestart, vooral omdat het onzinnig is om op de dure

grond enkel gras bedoeld als veevoer te verbouwen. Na twee jaar gras worden daar-

1994

45 ha

2015

350 ha

78

om op de percelen afwisselend tulpen, suikerbieten, witlof, uien en aardappelen geteeld.

In het geval van de aardappelen wordt het land tijdelijk verhuurd aan andere akkerbou-

wers in ruil krijgen de broers Damman gras als voer voor de koeien. De mest wordt over

dichtbij gelegen gronden uitgereden. Voor de verder gelegen (pacht)gronden maken ze

gebruik van mest van andere melkveehouderijen. Dat is efficint en scheelt enorm in het

aantal verkeersbewegingen over de smalle polderwegen, legt Damman uit.

Het bedrijf van Jan-Hendrik Damman werkt samen met een veearts uit Emmeloord en

een veemanager van CRV uit Lemmer die elke dag de dieren bezoekt. De melk gaat

naar Friesland Campina voor kaas, medicijnen en andere zuivelproducten. Ook wordt

samengewerkt met een gewasspecialist van Agrifirm. Naast gras krijgen de koeien voer

van het Achterhoekse bedrijf Fortfarmers. Tulpen gaan naar een afnemer uit Creil die

zorgt dat een loonwerkbedrijf de bollen plant en oogst. Stierkalveren ouder dan veertien

dagen worden twee keer per week door een fokbedrijf opgehaald.

Damman is eveneens betrokken bij een groot agrarisch bedrijf in Afrika. Hij adviseert

met andere ondernemers Engelse investeerders die een suikerfabriek en 6000 hectare

agrarische grond overnemen van de plaatselijke overheid.

Jan-HendrikDamman


Winkelen

Melk

Tulpe

n

Suike

rbiete

n

Witlofp

ennen

Uien

Verhuur akkergrond

Verkoopgebruiksvee

Verkoop pinken

Leve

ranc

ier m

est

Personeel

Kavelbeheerders

Consultant agrarische bedrijvenGewassenbescherming

Veev

oer

Veea

rts

Slachter

ij

Onderwijs

Hockeyclub

Adviescommissieschool

Gebruik opslag

andere boeren

Fokker

ij

Vakantie WERELD

EUROPA

NOP

NL

NAGELE

79

80

1994 De familie Damman verhuist vanuit Zwolle naar de polder en begint een melkveebedrijf.

1999 De gebroeders stappen in de maatschap van hun ouders. Jan-Hendrik werkt vanaf dat moment ook als bedrijfsadviseur bij Countus, zijn broer volledig in het melkveebedrijf.


Zwolle

Nagele

81

2008Stal bijgebouwd en gronden in directe omgeving gekocht. In 2010 stopt Jan-Hendrik bij Countus.

2006Akkerbouw wordt toegevoegd aan debedrijfsvoering.

ToekomstEr kunnen in de toekomst stallen bijgebouwd worden waarmee het bedrijf kan groeien naar 750 koeien.


82

Vincent Oosterwijk, zorgen woonboerderij

Pionieren in het buitengebied

GENERATIE 2

AREAAL 7 ha totaal

SPECIALISATIE Zorg en recreatie


PERSONEEL 6 werknemers

83Hoeve Marant van Vincent Oosterwijk en zijn vrouw Marga in Kraggenburg heeft de

afgelopen decennia vele gedaantes gehad: melkveehouderij van oorsprong, daarna

verblijfsaccommodatie voor recreatie en nu een woonzorgcomplex. Het is iedere keer

weer aftasten waar behoefte aan is, aldus rasondernemer Oosterwijk.

Zijn vader afkomstig uit het Overijsselse Lettele had sinds 1947 een gemengd bedrijf

van 29 hectare pachtgrond. In eerste instantie leek Oosterwijks broer het bedrijf over

te nemen en op zijn initiatief zijn toen zes jaar lang tulpen gekweekt. Pas toen duidelijk

werd dat Oosterwijk zelf het bedrijf zou overnemen kwam de nadruk op de melkvee-

houderij te liggen. In 1979 is een ligboxstal gebouwd waardoor het aantal koeien kon

toenemen van 30 naar 65. Nadat Oosterwijk in 1984 het stokje van zijn vader overnam

wist hij de melkproductie elk jaar te verhogen.

In 2003 was het veebedrijf uitgegroeid plat gezegd: de stal was vol. En omdat Ooster-

wijks kinderen geen interesse toonden om het bedrijf over te nemen, besloten Oosterwijk

en zijn vrouw het roer om te gooien. De koeien vertrokken en de oude schokbetonschuur

op het erf werd in 2005 omgebouwd tot een groepsaccommodatie. Oosterwijk ontwierp

zelf het interieur en er is geen architect aan te pas gekomen. In 2010 is ook de ligboxstal

verbouwd voor recreatieve doeleinden. Aanvankelijk bleef Oosterwijk op het resterende

land gewassen verbouwen, samen met zijn broer die in de bomenteelt actief is.

Uit heel Nederland kwamen mensen naar Hoeve Marant om in de woorden van Ooster-

wijk kennis te maken met het polderland en de natuur. Rondom de groepsaccommo-

datie werd een blotevoetenpad aangelegd en Oosterwijk begon een kleine winkel en

een tentoonstelling over het ontstaan van de Noordoostpolder. Toch liep het niet storm,

ondanks de vele investeringen in de promotie van het bedrijf. Dit had vooral te maken

met het weinig positieve imago van de Noordoostpolder als toeristische bestemming

niet voor niets legde Oosterwijk een link met de noordwesthoek van Overijssel.

Na de economische crisis en door de toenemende concurrentie besloten Oosterwijk en

zijn vrouw nogmaals het roer om te gooien. Het resultaat: de groepsaccommodatie is

begin 2015 verbouwd tot een zorgvoorziening met 12 appartementen voor ouderen met

dementie. Want, zo stelt Oosterwijk, de ruimte en de prettige leefomgeving werken

positief voor deze mensen.

Het idee had nogal wat voeten in de aarde, met name met betrekking tot de wijziging

van het bestemmingsplan. Behalve landbouw en recreatie moest de bestemming

Natuurmonum

enten

Camping de Voorst

Partycentrum de Voorst6 personeelsleden

Adviseurs CTA zorg

Tentoonstellinggeschiedenis NOP

Blotev

oetenp

ad

Woo

n-zo

rgvo

orzie

ning


Winkelen

Vakantie

Waters

portve

renigin

g Krag

genbur

g

Voetbalvereniging Kraggenburg

Kano

verhu

urbed

rijf Kr

agge

nburg

Cees

Vink

, fruit

en re

creati

eOu

d Kr

agge

nbur

g, re

crea

tie

Van

Saaz

e, h

otel

Fam

iliepa

rk N

etl

Vincent

Oosterwijk

WERELD

EUROPA

NOP

NL

KRAGGENBURG

1947

29 ha

2015

7 ha

84

maatschappelijk worden toegevoegd. Inmiddels is het plan een proefproject in de

Crisis- en herstelwet deze wet biedt ondernemers meer mogelijkheden op het gebied

van bouwactiviteiten rondom het huis. Daardoor kreeg het echtpaar Oosterwijk een

tijdelijke vergunning en hebben zij de eerste bewoners mogen ontvangen. De gemeente

is enthousiast en ziet het initiatief als een mogelijk voorbeeld voor de omgang met lege

boerenerven. Er wordt samengewerkt met zorgverleners en -organisaties, zoals CTA-zorg.

De grootste uitdaging voor de komende tijd is om de naamsbekendheid te vergroten.

Natuurmonum

enten

Camping de Voorst

Partycentrum de Voorst6 personeelsleden

Adviseurs CTA zorg

Tentoonstellinggeschiedenis NOP

Blotev

oetenp

ad

Woo

n-zo

rgvo

orzie

ning


Winkelen

Vakantie

Waters

portve

renigin

g Krag

genbur

g

Voetbalvereniging Kraggenburg

Kano

verhu

urbed

rijf Kr

agge

nburg

Cees

Vink

, fruit

en re

creati

eOu

d Kr

agge

nbur

g, re

crea

tie

Van

Saaz

e, h

otel

Fam

iliepa

rk N

etl

Vincent

Oosterwijk

WERELD

EUROPA

NOP

NL

KRAGGENBURG

85

86

1947 Ouders starten bij de eerste uitgifte van gronden een gemengd bedrijf.

1968 Teelt van tulpen voor extra inkomsten.


Deventer

Kraggenburg

87

1979 Bouw van nieuwe ligboxstal. In 1984 neemt Vincent het bedrijf over en de productie wordt aardig verhoogd.

2003 Het bedrijf is uitgegroeid, Oosterwijk en zijn vrouw richten zich vervolgens op recreatie. De schokbetonschuur wordt verbouwd tot groepsaccommodatie en er komen een blotevoetenpad, winkel en een tentoonstelling over de geschiedenis van de Noordoostpolder.

2014 Hoeve Marant is verbouwd tot kleinschalige woon-zorgvoorziening voor mensen met dementie.


88

Henk Papma, akkerbouw

Innovatie heeft de toekomst

GENERATIE 3

AREAAL 67 ha



PERSONEEL geen werknemers

89Het akkerbouwbedrijf van Henk Papma dat ook graan en suikerbieten verbouwt

is gespecialiseerd in de teelt van ziektevrije pootaardappelen. Twee jaar heeft hij de

miniknollen onder zijn hoede voordat hij ze als pootgoed verkoopt aan vier collegas

elders in de Noordoostpolder. Het bedenken van nieuwe productiesystemen vindt Papma

erg belangrijk. Innovatie heeft de toekomst. De kwaliteit neemt al jaren af, maar door

vernieuwingen in teelttechnieken en rasverbetering kan dat tij gekeerd worden. Om

diezelfde reden verwacht hij veel van biologische productiewijzen. Om zijn kennis op

peil te houden is Papma sinds jare

biografie polderlab 2015

Documents