37

20-GODI[WICA ISTORIJSKE RESTAURACIJE

Dana{we zdawe Saborne crkve u Beogradu je podignuto po ukazu kneza Milo{a Obrenovi}a. Kamen-temeqac je postavqen 15. jula 1837, a gradwa je zavr{ena 1841. godine. Od 1841. do 1845. godine, ra|ena je unutra{wa dekoracija hrama - `ivopis, ikonostas i zidno slikarstvo. Na Aran|elovdan 1845, mitropolit Petar (Jovanovi}) je osve{tao hram i slu`io u wemu prvu Liturgiju. Istorijsko delo oslikavawa Saborne crkve povereno je darovitom, 25-godi{wem umetniku Dimitriju Avramovi}u (1815-1855), koji je slikarsku Akademiju zavr{io u Be~u. Odabran je po preporuci profesora be~ke Aka-demije i Vuka Karaxi}a, a prihvatio je da ~itav posao obavi za pet godina i 10.800 forinti u srebru. Kao intelektualac i slikar formiran u zapadnoev-ropskom duhovnom prostoru, pod uticajem nazarenskog pokreta u slikarstvu, Avramovi} je u ovaj hram uneo sasvim druga~iji kolorit i duh. Bio je jedan od posledwih predstavnika klasicizma kod nas. Avramovi} je na zidovima Sa-borne crkve uradio 22 kompozicije sa temama iz Starog i Novog zaveta, uqem na dobro pripremqnoj podlozi. Wegova ostvarewa odaju veoma obrazovanog umetnika, sa izuzetnim ume}em pripovedawa u `ivopisu. U oltarskom pro-storu je oslikao samo gorwe delove, dok je dowe zone 1899. ispunio `ivopi-sac Anastas Stefanovi} (21 stoje}u figuru svetiteqa u gotovo prirodnoj veli~ini), izvr{iv{i ujedno i restauraciju dveju Avramovi}evih fresaka. Povr{ina zidnog slikarstva Saborne crkve je 1268 m2, od ~ega slikarstvo Dimitrija Avramovi}a ~ini 900 m2. Od toga, ~etiri kompozicije na svodovi-ma naosa pokrivaju 300 m2. Ostvarivawe ovako velikog poduhvata je zahtevalo ogroman napor, ali i veliko znawe i ume}e komponovawa ovih slo`enih kom-pozicija, od kojih je najve}i broj bio na visini od 20 metara. Najuspelija od ove ~etiri kompozicije na svodu je Pustite decu da pri|u Meni. Na woj ima skoro 40 figura, raspore|enih u {iroko slikanom predelu, majstorski iz-vedenom, ocewenom kao najve}i predeo u srpskom slikarstvu tog i kasnijeg doba. Ovu temu - Isus Hristos blagosiqa decu, obra|iva}e i slikari posle Avramovi}a, ali bez wegove monumentalne vizije i kolorita. U srpskom slikarstvu 19. veka, ova tema je zamewena novim, nacionalno obojenim mo-tivom - Sveti Sava blagosiqa Srp~ad. Sre}om, ova umetni~ki najuspelija i najzna~ajnija Avramovi}eva slika je i wegova najboqe o~uvana kompozicija u

SABORNIKBILTEN BEOGRADSKE SABORNE CRKVE

SVETOG ARHANGELA MIHAILA

O ARAN\ELOVDANU 2016, GODINA 18, BR. 10

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

38

Sabornom hramu. Ipak, Avramovi}eve slike su do danas prili~no izmewene. Zidno slikarstvo Sabor-ne crkve je stradalo zbog propadawa krovnog pokriva~a, delom zbog starosti, lo{ih poprav-ki olovnog lima i kra|e od strane okupatora u Prvom svetskom ratu. Po najstarijim sa~uvanim podacima, 1855. su izvo|eni prvi restaurator-

ski radovi na ikonostasu i crkvi. Najvi{e {tete je zidno slikarstvo Sa-borne crkve pretrpelo tokom 19. i 20. veka, kada je ono, pored provla`ivawa krova, u vi{e navrata nestru~no ~i{}eno od neprozirnog sloja ~a|i, pa premazivano novim slojem laka. Na|eni su tragovi da se velikim ~etkama na dugim dr{kama, umesto ~i{}ewa, slikarstvo lakiralo. Vremenom je ono sve vi{e tonulo u tamu, a najposle i sasvim pocrnelo jer lakirawe nije moglo da traje u nedogled. Bojeni sloj je vremenom po~eo i da se quspa. Po ikonostasu Saborne crkve, koji je mnogo boqe o~uvan, moglo je da se zakqu~i kakvo je u po~etku bilo Avramovi}evo zidno slikarstvo. Velika istorijska restauracija zidnog slikarstva Saborne crkve trajala je od po~etka 1993. do kraja 1996. godine. Wome je rukovodio stare{ina hrama, protojerej-stavrofor Petar Luki}. Formirana je ekipa vrhunskih gra|evinskih stru~waka (me|u kojima je bilo i akademika, profe-sora i gra|evinskih in`ewera), koja je napravila projekat i izvela utezawe zidova iznad svoda crkve. Ekipu za konzervaciju i restauraciju je odredio Republi~ki zavod za za{titu spomenika kulture. Rukovodilac radova i od-govorni projektant je bio prof. mr Zvonimir Zekovi}, {ef Odeqewa za konzervaciju u Republi~kom zavodu za za{titu spomenika kulture u Beo-gradu. Ekipu je ~inilo 15 restauratora i studenata-pomo}nika. Konzervator-ske radove na ikonostasu je obavila ekipa Narodnog muzeja iz Beograda, pod rukovo|ewem prof. mr Jovana Panti}a. Ikone su demontirane sa ikonostasa i no{ene u Narodni muzej na konzervaciju. Desetak dana pred 1993. montirana je skela za restauratorske radove. Radovi su zapo~eli januara 1993, po bla-goslovu patrijarha srpskog Pavla. Slikarstvo je, na celom svodu i bo~nim zidovima, bilo potpuno crno i ve}inom podquspano. Tokom prethodnih de-cenija, u hramu je sagorelo na stotine tona sve}a, pa od ~a|i mnoge slike vi{e nisu mogle ni da se nazru. Malter se odvojio od cigle zajedno sa bojenim slojem. U prvo vreme, ovi problemi su izgledali gotovo nere{ivi. U labo-ratorijama i ateqeu je ura|ena potpuno nova tehnologija ~i{}ewa bojenog sloja. Pri retu{u su pomogli sa~uvani Avramovi}evi crte`i. Zbog sankcija, pod kojima se na{a zemqa tada nalazila, ekipa je sama pravila uqane boje i vr{ila destilaciju alkohola, a nikakav materijal nije mogao da se uveze. Ve-liki broj donatora davao je, iz sopstvenih zaliha, donacije u materijalu, sh-vataju}i istorijski zna~aj ovog poduhvata. Neki restorani su donosili ru~ak ekipi, koja je radila u dve smene. Radovi su trajali ~etiri godine, a nisu prekidani ni jednog dana, osim na crkvene praznike. Na Aran|elovdan ove, 2016. godine, navr{ilo se 20 godina od ove istorijske obnove Saborne crkve.

39

OBJAVQEN JE NOVI GODI[WAK SVIH SABORNIKA ZA 17.GODINU IZDAVAWA!

@ITIJA i PODVIZI: Heroji Velikog rata: Milunka Savi}, Mom~ilo Gavri} i major Gavrilovi}; Sveti Gavrilo Gruzijski, Sveta mu~enica

Marija Ga~inska, Sveti Jovan Vladimir, Sveti Jovan Rus...BRAK I PORODICA: Rastanak i razvod, kidawe i lom; Nedoqubqena

deca; Kako re}i detetu za smrt bliske osobe; Kako sa `ivahnom decom na Liturgiji; Materinstvo i kreativnost; Zna~aj ure|ewa doma; Post i deca,

trudnice i dojiqe; “Za{to je Bog uzeo moje dete?”; Porodi~ne obaveze i vreme za molitvu; ^ovek spasava zajednicu; Osve}ewe vodice u pravo-

slavnom domu; Razvod i deca...NACIONALNA ISTORIJA: 1000 godina od upokojewa sv. Jovana Vladi-

mira; 170 godina Saborne crkve; Sveti Sava i Rusi; Kosovska konstanta srpske duhovnosti; Zna~aj Nikole Tesle za Crkvu; Patrijarh Pavle i

Saborna crkva; Sveti Sava i zdravstvo...DUHOVNE POUKE: [ta da ~inimo kad nam Bog ne usli{i molitve; Ra-zumevawe Bo`ije voqe; Biblijsko vo}e - smokva; O molitvi za gre{nika; Tajne Velikog petka; Kad Bog dotakne na{e srce; Kako se moliti za ne-

prijateqe; Stradawem se blagodat dr`i u smirewu; Pokajawe je susret sa Bogom; Koji je smisao dugotrajnih patwi; Himna malom dobru - po~eti od

jednostavnih stvari; Uslovi za savr{enu molitvu...PRI^E IZ @IVOTA: Pri~a o sve{teniku i lopovu; Pri~a o ha{kom psu; ^udo na Kefaloniji - Bogorodi~ine zmije; “Oni u hram ni Mene ne

pu{taju”; Sok od pomoranxe; Pri~a o Milanu Stojanovi}u...CRKVA I DRU[TVO: Da li je kremirawe u skladu sa Pravoslavqem;

Emocionalna veza sa o`ewenim mu{karcem; Veronauka u Srbiji; Kako da pomognemo neveruju}em bli`wem; Deca }e nas spasiti; ]utawem se izdaje

Hristos - o gej-ideologiji - kad izopa~enost postane zakon; O duhovnom rodoslovu; O slavskim gostima; Pesma generala Tolimira...

RAZVOJ LI^NOSTI: Uticaj gneva na na{e zdravqe; O ranama i pra{tawu; Post kao put ka zdravqu du{e i tela; Ne brinite se ili: Hris-tova tajna o `ivotnoj radosti; Depresija je duhovni krst; Kako pobediti razdra`qivost; Razvoj gordosti; O “sitnim” gresima; ^e`wa je po~etak svega; Kako da o~istimo svoj um; O la`noj qubavi sa “srodnim du{ama”...STALNE RUBRIKE: Srpska istorija u Letopisu Saborne crkve; Pre-poruke kwiga, filmova, hodo~a{}a, duhovne literature...; Poreklo i

zna~ewa imena i re~i; De~iji biseri; Pitawa i odgovori; Qudi govore o...NOVE RUBRIKE: Zdawa oko Saborne crkve; Pri~e Solomonove

NOVI GODI[WAK SABORNIKA ZA 17.GODINU IZDAVAWA MO@ETE NA]I U PRODAVNICI SABORNE CRKVE! Glavni i odgovorni urednik: protojerej-stavrofor Petar Luki}. Urednik

izdawa: Ivana Radovanovi}. Tel.hrama: 011/2636-684. Faks: 011/2636-566.www.saborna-crkva.com. sabornik@saborna-crkva.com. Tira`: 1000 primeraka.

40

U NEDEQI 22. PO DUHOVIMA PROSLAVQAMO: 20.(07) Sveta 33 mu~enika u Melitini; Prepodobni Lazar21.(08) Sabor Svetog Arhangela Mihaila - Aran|elovdan22.(09) Sv. mu~. Onisifor i Porfirije; Sv. Nektarije Eginski23.(10) Sv. apostoli Olimp, Erast, Rodion i drugi s wima24.(11) Sveti mu~enik Mina; Sveti kraq Stefan De~anski25.(12) Sveti Jovan Milostivi; Prepodobni Nil Sinajski26.(13) Sveti Jovan Zlatousti

U ponedeqak, 21. novembra, Saborna crkva u Beogradu slavi svoju Slavu - Svetog Arhangela Mihaila. Sveta arhijerejska Liturgija po~iwe u 9:00.

Draga bra}o i sestre, do|ite da svi zajedno, molitveno i u radosti, proslavimo ovaj veliki praznik i hramovnu Slavu!

U utorak, 22. novembra, na Svetog Nektarija Eginskog, Sveta Liturgija u Sabornoj crkvi po~iwe u 8:00. U subotu, 26. novembra, na Svetog

Jovana Zlatousta, zaupokojena Liturgija slu`i}e se u 7:30.

IZ LETOPISA SABORNE CRKVE

Na Slavu Saborne crkve, 21. novembra 1996. godine, We-gova Svetost patrijarh srpski Pavle je slu`io ^in ma-log osve}ewa - ikonostasa i restauriranih fresaka u hramu. Zatim je slu`ena Sveta arhijerejska Liturgija, prelomqen je slavski kola~ i osve}eno `ito. Ovim sve~anim ~inom, zavr{ena je i zaokru`ena ~etvorogodi{wa istorijska restauracija Saborne crkve, koja je spasila veliko umetni~ko i duhovno blago od pro-padawa, a kona~no su sklowene i skele. Tokom ove res-tauracije, ura|eni su i novi vitra`i na prozorima hrama. ^itava restauracija je iznosila dva miliona tada{wih nema~kih maraka, a izvodila se u izuzetno te{kim istorijskim okolnostima, vremenu sankcija, ratova, gladi i nesta{ice osnovnih qudskih uslova za `ivot. Pomo} za res-tauraciju hrama prikupqena je od vi{e dobrotvora Saborne crkve, donatora i prilo`nika, vi{e od sto firmi, Ministarstva kulture Srbije, Skup{tine Grada Beograda, Savezne uprave carina... Restaurirano je vi{e od 900 m2 `ivopisa Saborne crkve i oko 1000 m2 zidnog slikarstva. Ovaj broj posve}ujemo svima onima, znanima i neimenovanima, koji su se, svojim trudom, `rtvom, qubavqu i dobro~instvima, utkali u istoriju Saborne crkve u Beogradu i u umetni~ko i duhovno blago koje ona ~uva pod svojim svodovima.