BİLEŞİKLERİki ya da daha fazla maddenin belli oranda kimyasal olarak birleşmeleri sonucu oluşturdukları yeni, saf

maddeye bileşik denir.

1. Yapılarında iki ya da daha fazla madde bulundururlar.Yukarıdaki örnekte de görüldüğü gibi, Karbon monoksit iki maddeden, karbon dioksit üç maddeden oluşmuştur.

Örnek:Co ve CO arasındaki farkları açıklayınız?Co = Kobalt elementini ifade eder. Tek bir atomdan oluştuğu için, elementtir. Co bir sembol dür.CO= Karbon monoksit bileşiğini ifade ediyor. C ve O2 elementlerinden meydana gelmiştir. Yani yapısında iki farklı madde bulundurduğu için, bilşiktir. CO bir formüldür.

ÖZELLİKLERİ:

2. Belli oranda birleşirler.Yine yukarıdaki örnekten anlaşılacağı gibi bire bir birleşseler CO oluşması için, 1 C ve 1O atomu tepkimeye girmelidir. Bir CO2 molekülü oluşabilmesi için 1 C ve 2 O atomu gereklidir.Kısaca anlaşılacağı gibi bileşikleri oluşturan elementlerin kütleleri arasında belli bir oran olmak zorundadır.

3. Kimyasal olarak birleşirler.Bir bileşik oluşurken atomlar ya elektron alırlar ya verirler ya da ortaklaşa kullanırlar.

Metal-ametal bileşiklerinde, metaller elektron verir, ametaller elektron alır.Ametal-ametal bileşiklerinde elektronlar ortaklaşa kullanılır.Metal-metal bileşik oluşturmazlar. Homojen olarak karışarak alaşımları oluştururlar.Kısaca bileşikler oluşurken kimyasal olay olmak zorundadır.

122( ) 2( ) 2 ( )g g SH O H O

4.Kendini oluşturan maddelerin özelliklerini taşımazlar.Bileşikler kendini oluşturan elementlerden farklı özelliklere sahiptirler. Bunu hepimizin bildiği bir örnekle açıklayalım:

122( ) 2( ) 2 ( )g g SH O H O

Tepkimesinde; H2:Yanıcı O2:Yakıcı H2O: söndürücü özelliği gösterirler. Yani su elementlerinden farklı bir

özellik gösterir.

5. Kendini oluşturan maddelere ancak kimyasal yöntemlerle ayrıştırıla bilirler.-Zayıf bağlı bileşikler ısı enerjisi yöntemiyle atomlarına ayrıştırıla bilirler.

-Kuvvetli bağlı bileşikler ise ancak elektrolizle bileşenlerine ayrıştırıla bilirler.

2 ( ) 2 21

2elektroliz

SH O H O

-Bazı bileşiklerde geri dönüşüm mümkün değildir.

2 2( ) ( )tümyöntem

g gCO CO

( ) ( ) 2( )

1

2k k gCuO Cu O

6. Saftırlar.Tüm elementler olduğu gibi, tüm bileşiklerde saf maddelerdir.

7. Belli erime ve kaynama noktaları vardır.Tüm saf maddelerin belli bir erime ve kaynama noktaları vardır.

Sıcaklık (0oC)

Isı (kal)

E.N

K.N

I.Bölge

II.Bölge

III.Bölge

IV.Bölge

V.Bölge

8.İyonik yapılı maddeler iyonlardan, kovalent yapılı maddeler moleküllerden oluşmuşlardır.Bu konu ileriki derslerde anlatılacaktır.

9. Formüllerle gösterilirler.Tüm bileşikler, oluştuğu sembollerin yan yana yazılmasıyla,

oluşturulan formüllerle gösterilirler.Mesela:

X ve Y elementlerinden oluşmuş bir bileşiği XmYn gibi bir

formülle gösterirsek. Burada; m=X’in mol sayısı Ya da sayısı.n= Y’nin mol sayısı ya da sayısıdır.

Benzer biçimde;H2SO4 bileşiği: 2 tane H atomu, 1 tane S atomu,4 tane O atomundan oluşmuştur.

Kütlenin Korunumu:Bileşiklerin, kimyasal bir olay sonucu oluştuğunu öğrenmiştik. Kimyasal tepkimelerde, tepkimeye giren maddelerin kütleleri toplamı, tepkime sonunda oluşan maddelerin kütleleri toplamına eşittir. Bu kurala; Kütlenin Korunumu Kanunu denir.

2 ( ) 2 21

2elektroliz

SH O H O

Örnekten de anlaşıldığı gibi, 18 gram suyu analiz ettiğimizde, 2 g hidrojenle, 16 g oksijen elde ederiz. Yani tepkimeye giren ve

çıkan maddelerin kütleleri eşit olacaktır.

18 g 2 g 16g

Sabit Oranlar Korunumu:Bir bileşik hangi yolla elde edilirse edilsin, bileşiği oluşturan atomların kütleleri arasında basit tam sayılarla ifade edilen sabit bir oran vardır. Bu orana Sabit Oranlar ya da Belirli Ağırlık Oranı Kanunu denir.

Örnek:H2O bileşiğinde sabit oranları nedir ? H:1 O:16

mH

mO=

2

16=1

8

Yani su bileşiği oluşurken, 1 g H2 ile 8 g O2 tepkimeye girmektedir.

ÇÖZÜM:

Katlı Oranlar Kanunu:İki element bir biriyle birden fazla bileşik oluşturuyorsa, bu elementlerden birinin sabit miktarına karşılık gelen diğer elementin değişen kütleleri arasında bait tam sayılarla ifade edilen sabit bir ora vardır. Bu orana Katlı Oranlar Kanunu denir.

ÖRNEK:NO2 - N2O Katlı oranı 4/1N2O - N2O3 Katlı oranı 1/3NO2 - N2O4 Kat.Or.Kan. UymazC2H4 - C3H6 Kat.Or.Kan. Uymaz NO2- H2O Kat.Or.Kan. Uymaz

ÇÖZÜM:NO2-N2O bileşiğinde N’lar sabit alındığında; 2NO2-N2O olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran 4O/O olur. Sadeleştirirsek 4/1 olur.

N2O-N2O3 bileşiğinde N’lar sabit alındığında; N2O-N2O3 olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran O/3O olur. Sadeleştirirsek 1/3 olur.

NO2-N2O4 bileşiğinde N’lar sabit alındığında; 2NO2-N2O4 olur. Oksijenlerin kütleleri arasındaki oran 4O/4O olur. Sadeleştirirsek 1 olur. Dolayısıyla her iki bileşik aynı bileşik olduğundan katlı oranlar yasasına uymaz.

C2H4-C3H6 bileşiğinde C’lar sabit alındığında; 3C2H4-2C3H6olur. Hidrojenlerin kütleleri arasındaki oran 12/12 olur. Sadeleştirirsek 1 olur. Dolayısıyla her iki bileşik aynı bileşik olduğundan katlı oranlar yasasına uymaz.

NO2-H2O bileşiğinde iki değil üç farklı elementten oluştuğu için katlı oranlar yasasına uymaz.

Formül :Bileşikleri kısaca ifade eden şekle, formül denir. Bileşiği oluşturan atomların sembollerinin yan yana yazılması ve kaçar tane atomdan oluştuğunu da, sağ alt köşesine yazılmasıyla oluşur.

ÖRNEK:C6H12O6 formülüyle gösterilen, çay şekeri;

1.C,H ve O atomlarından oluşmuştur.2. 1 molekülü, 6 tane C, 12 tane H ve 6 tane O atomu içerir.3. C/H =1/2 H/O=2

Formüller 2 kısımda incelenir.1- Basit (Kaba Formül): Sadece bileşiği oluşturan atomların, cinsini ve bir birlerine oranını gösteren formüle denir.2-Gerçek (Molekül Formül): Bileşiği oluşturan atomların, cinsini, gerçek sayısını ve bir birlerine oranını gösteren formüle denir.

GERÇEK FORMÜL BASİT FORMÜL

C6H12O6 CH2O

C2H5OH C2H5OH

H2O H2O

H2SO4 H2SO4

NOT: Metal ametal bileşiklerinin, kaba ve molekül formülleri aynıdır.

İYON-ANYON-KATYON-KÖK: + yada – yüklü atomlara İYON denir. + yüklü iyonlara KATYON, -yüklü iyonlara ANYON denir. Kimyasal tepkimelerde tek bir iyon gibi davranan atom gruplarına da KÖK diyoruz. ÖR: NH4+ bir köktür.

4

ÖNEMLİ KATYONLAR

+1 YÜKLÜ +2YÜKLÜ +3 YÜKLÜ

Li+1 Lityum

Na+1 Sodyum

K+1 Potasyum

Rb+1 Rubityum

Cs+1 Sezyum

Ag+1 Gümüş

Cu+1 Bakır (I)

Hg+1 Cıva (I)

NH4+1

Amonyum

Be+2 Berilyum

Mg+2 Magnezyum

Ba+2 Baryum

Zn+2 Çinko

Cu+2 Bakır(II)

Hg+2 Cıva (II)

Fe+2 Demir(II)

Cr+2 Krom (II) Pb+2 Kurşun (II)

Sn+4 Kalay (IV)

Pb+4 Kurş. (IV)

+4 YÜKLÜ

Al+3 Aleminyum

Fe+3 Demir(III)

Cr+3 Krom (III)

ÖNEMLİ ANYONLAR

- 1 YÜKLÜ - 2YÜKLÜ - 3 YÜKLÜ

F-1 Florür

Cl-1 Klorür

Br-1 Bromür

I-1 Iyodür

OH-1 Hidrohsil

NO3-1

Nitrat CN-1

Siyanür HCO3

- 1 Bikarbonat

MnO4- 1 Pernanganat

O-2 Oksit

S-2 Sülfür

SO4-2

Sülfat SO3

-2 Sülfit

CO3-2

Karbonat C2O4

-2 Oksalat

CrO4-2 Kromat

Cr2O7- 2

Dikromat MnO4

-2 Manganat

N-3 Nitrür

P-3 Fosfür PO3

-3 Fosfit

PO4-3

Fosfat

ÇAPRAZLAMA KURALIBileşiği oluşturan katyon ve anyonlar yan yana yazılır. Katyon ve anyonların yükleri diğerinin sağ alt köşesine gelecek şekilde çaprazlanır.

X+m Y-n Xm Yn

NOT: Bu kural, ametal-ametal bileşikleri için uygun değildir.

ÖRNEK-1: Al+3 O-2 Al2 O3

Al+3 Cl-1 Al Cl3

Ca+2 O-2 Ca2O2 CaO

NOT: En sade biçimi molekülün formülünü verir. Bu sebeple, metal-ametal bileşiklerinde molekül formül, basit formül aynıdır.

NH4+1Cl-1 NH4

Cl

ÖRNEK-2:

ÖRNEK-3:

ÖRNEK-4:

Bileşiklerin İsimlendirilmesi:1.METAL-AMETAL BİL. İSİMLENDİRİLMESİMETALİN ADI + AMETALİN ADI + ÜRÖRNEK:CaF2 : Kalsiyum FlorürNaCl : Sodyum KlorürAlBr3 : Alüminyum BromürMgI2 : Magnezyum İyodürEğer anyon halojen değilse, isimlendirme diğer anyonların ismiyle biter.CaH2 : Kalsiyum HidrürCa2C : Kalsiyum KarbürCa3N2 :Kalsiyum NitrürCa3P2 : Kalsiyum FosfürCaO : Kalsiyum OksitCaS : Kalsiyum SülfürEğer metal değişik değerlik alabiliyorsa;METALİN ADI +METALİN YÜKÜ+ AMETALİN ADI + ÜRCuCl : Bakır –I-klorürCuCl2 : Bakır –II-klorürFeO :Demir –II-oksitFe2O3 :Demir –III-oksit

2.METAL-KÖK BİL. İSİMLENDİRİLMESİ

METALİN ADI + KÖKÜN ADI

ÖRNEK:CaSO4 : Kalsiyum SülfatNaNO3 : Sodyum NitratAlPO4 : Alüminyum FosfatMg(ClO3)2 : Magnezyum KloratCaCr2O7 : Kalsiyum di KromatCaCO3 : Kalsiyum Karbonat FeSO4 : Demir-II- SülfatFe2(SO4)3 : Demir-III- Sülfat

3. KÖK–KÖK BİL. İSİMLENDİRİLMESİKÖKÜN ADI+ KÖKÜN ADI ÖRNEK:NH4NO3 : Amonyum Nitrat(NH4)3 PO4 : Amonyum Fosfat(NH4)2SO4 : Amonyum SülfatNH4ClO3 : Amonyum klorat

4. KÖK - AMETAL BİL. İSİMLENDİRİLMESİKÖKÜN ADI + AMETAL ADI ÖRNEK:NH4Cl : Amonyum Klorür(NH4 )2S : Amonyum Sülfür(NH4)3N : Amonyum Nitrür(NH4)3P : Amonyum Fosfür

5. AMETAL -AMETAL BİL. İSİMLENDİRİLMESİSAYI EKİ + ELEMENT ADI + SAYI EKİ + ELEMENT ADI + ÜR

ÖRNEK:NO :Azot MonoksitN2O :Di Azot MonoksitNO2 : Azot Di OksitN2O4 : Di Azot Tetra OksitN2O5 : Di Azot Penta OksitOF2 : Oksijen Di FlorürSF6 : Kükürt Hekza FlorürClF7 : Klor Hepta Florür

1: Mono 2:Di 3:Tiri 4:Tetra 5:Penta 6:Hekza 7:Hepta 8:Okta 9: Nona 10:Deka

6.HİDRATLI BİLEŞİKLERİN İSİMLENDİRİLMESİ:BİLEŞİĞİN ADI+ RAKAM+HİDRAT

ÖRNEK:Na2CO3 X 10 H2O : Sodyum karbonat deka hidratMgSO4 X 7 H2O : Magnezyum sülfat hapta hidrat CuSO4 X 4 H2O : Bakır sülfat tetra hidrat

6.ÖZEL ADLANDIRMA:Bazı bileşikler özel olarak adlandırılır.ÖRNEK:H2O : SuNH3 : AmonyakNaCl : Yemek tuzuCH4 : MetanH2SO4 : Sülfirik asitCaCO3 : Kireç taşıCaO : Sönmemiş kireç