bien doi khi hau -sinh ke ven bien (nguon von)

BIN I KH HUV

SINH K VEN BIN

GS.TS. Trn Th t

Ths. V Th Hoi Thu

H Ni, 2012

DIN N PHT TRIN VIT NAM

Din n Pht trin Vit Nam, 2012Xut bn ti Vit Nam

Bn quyn thuc v Din n Pht trin Vit Nam (Vietnam Development Forum - VDF).

Cm in, ti bn v dch sang ngn ng khc mt phn hay ton b n phm ny di

bt k hnh thc no, bao gm c vic photocopy hay ng ti trn trang in t, nu

khng c s chp thun bng vn bn ca Din n Pht trin Vit Nam.

a ch lin h

DIN N PHT TRIN VIT NAM (VDF, H NI)

Tng 10, To nh Ngn hng Phng Nam

27 Hng Bi, Hon Kim, H Ni

in thoi: 84-4-3936 2633

Fax: 84-4-3936 2634

Email: [email protected]

Website: http://www.vdf.org.vn

GRIPS DEVELOPMENT FORUM (GDF, TOKYO)

National Graduate Institute for Policy Studies (GRIPS)

7-22-1 Roppongi, Minato-ku, Tokyo 106 8677, Japan

Tel: 81-3-6439-6000

Fax: 81-3-6439-6010

Email: [email protected]

Website: http://grips.ac.jp

MC LC

Trang

Li gii thiu 1

Danh mc cc t vit tt 4

Danh mc cc bng 6

Danh mc cc hnh 7

Danh mc cc hp 8

Chng 1: Tng quan v bin i kh hu 11

1.1. Khi nim, biu hin v nguyn nhn ca bin i kh hu 12

1.2. Thc trng bin i kh hu trn th gii 20

1.3. Xu hng bin i kh hu trong tng lai 22

1.4. Cc tc ng tim tng ca bin i kh hu 26

1.5. ng ph vi bin i kh hu 34

Chng 2: Kh nng b tn thng ca sinh k ven bintrc tc ng ca bin i kh hu 53

2.1. Tng quan v sinh k bn vng 54

2.2. Tc ng ca bin i kh hu i vi vng ven bin

2.3. Kh nng b tn thng ca sinh k ven bin 70 trc tc ng ca bin i kh hu 80

Chng 3: Nng lc thch ng ca sinh k ven bin trc tc ng ca bin i kh hu 91

3.1. Tng quan v nng lc thch ng vi bin i kh hu 92

3.2. Nng lc thch ng ca sinh k ven bin trc tc ng 102ca bin i kh hu

Chng 4: H tr sinh k thch ng vi bin i kh hu 115

4.1. Tng quan v cc hnh thc h tr sinh k 116

4.2. H tr sinh k thch ng vi bin i kh hu 121

Chng 5: Bin i kh hu v sinh k ven bin Vit Nam 139

5.1. Tng quan v cc hot ng sinh k vng ven bin Vit Nam 140

5.2. Bin i kh hu Vit Nam 147

5.3. Bin i kh hu v sinh k ven bin Vit Nam 157

Kt lun 189

Ti liu tham kho 191

-1-

LI GII THIU

Bin i kh hu, vi cc biu hin chnh l s gia tng nhit toncu v mc nc bin dng, c coi l mt trong nhng thch thc lnnht ca nhn loi trong th k 21. Vi cc tc ng tim tng trn balnh vc: kinh t, x hi v mi trng, bin i kh hu l vn phttrin quan trng hin nay. Khng mt quc gia no trnh c nhngnh hng ca bin i kh hu v khng mt quc gia no c th mtmnh ng u vi nhng thch thc do bin i kh hu gy ra. Mcd xa i gim ngho v pht trin bn vng vn l nhng u tin trngtm trn ton cu v gii quyt nhng nhu cu ny vn ang l u tinhng u ca cc nc ang pht trin, nhng bin i kh hu cng lvn cn gii quyt khn cp. Cuc chin chng bin i kh hu toncu i hi nhng hnh ng cn thc hin ngay trn phm vi ton cu,c trn phng din thch ng vi bin i kh hu ln gim thiu bini kh hu.

Vi khong 2,7 t ngi - chim 40% dn s th gii - ang sinh sng cc vng ven bin trn th gii, vng ven bin c coi l mt trongnhng khu vc pht trin nng ng nht trn th gii hin nay. Ngayc khi khng phi i mt vi bin i kh hu, vng ven bin phii mt vi nhng p lc hin ti v pht trin v nhng yu km trongqun l. Cc tc ng do bin i kh hu c d on s tip tc lmkhuych i v trm trng hn nhng p lc hin ti i vi vng venbin, t lm tng thm cc thch thc v qun l bn vng vng venbin trong bi cnh ngun lc c hn.

S gia tng cc ri ro t bin i kh hu l mt trong nhng p lclm tng kh nng b tn thng ca nhng sinh k da vo cc ngunti nguyn thin nhin ti cc cng ng ven bin. Ngi dn ven binl nhng i tng d b tn thng nht trc tc ng ca bin ikh hu do h c nng lc thch ng hn ch v thng sinh sng

-2-

nhng vng a l d b tn thng nht bi thin tai, trong khi li thiucc ngun lc cn thit ng u vi cc ri ro ny. Hn na, hthng lm vic trong nhng lnh vc nhy cm vi bin i kh hu nhnng nghip, lm nghip v thy sn, v hu nh khng c c hi chuyn i ngh nghip. Gim kh nng b tn thng v tng cngnng lc thch ng vi bin i kh hu c coi l trch nhim chnhca cc h gia nh v cng ng thng qua cc bin php thch ng vsinh k. Bn cnh cc hot ng thch ng ca h gia nh, s h tr canh nc nhm tng cng nng lc thch ng ca cc h gia nh venbin trc nhng ri ro t bin i kh hu ng vai tr rt quan trngtrong vic t c thu nhp bn vng v an ninh lng thc cho cccng ng ven bin trong di hn.

Vit Nam l mt trong 5 quc gia d b tn thng nht trn thgii do s bin i ca kh hu (Dasgupta v cng s, 2007). Mc ncbin dng, nhit tng, s gia tng cc hin tng thi tit cc oanc d on s xy ra v c tc ng nghim trng n con ngi vnn kinh t Vit Nam. i vi mt quc gia c ng b bin di vhai ng bng chu th ln l ng bng sng Hng v ng bng sngCu Long th nhng mi e da do mc nc bin dng cao, bo, llt, xi l b bin v xm nhp mn l thc s nghim trng. iuny , ang v s gy nh hng ln n sinh k ca ngi dn venbin sng ph thuc vo cc ngun ti nguyn thin nhin nhy cmvi bin i kh hu. Nhiu hot ng thch ng cp h gia nh v cngng c thc hin trn ton lnh th Vit Nam. Bn cnh , sh tr ca nh nc ng vai tr rt quan trng nhm t c sinh kbn vng v thch ng vi bin i kh hu cho cc cng ng ven binVit Nam.

Cun sch Bin i kh hu v Sinh k ven bin c bin son datrn vic tng hp cc nghin cu v kinh nghim ca cc quc gia vch bin i kh hu v sinh k ven bin trn cc kha cnh: tng quanv bin i kh hu, tc ng ca bin i kh hu ln vng ven bin,

-3-

kh nng b tn thng ca sinh k ven bin trc tc ng ca bin ikh hu, nng lc thch ng ca sinh k ven bin trc tc ng ca bini kh hu, v h tr sinh k thch ng vi bin i kh hu. Mt tmtt v vn bin i kh hu v sinh k ven bin Vit Nam cng c cp trong cun sch ny.

Nhm tc gi chn thnh cm n cc cn b ca B Nng nghipv Pht trin Nng thn, B Ti nguyn v Mi trng, C quan Hptc quc t Nht Bn ti Vit Nam cung cp cc thng tin qu bucho nghin cu ny cng nh s h tr v ch bn v in n ca Din nPht trin Vit Nam.

Mc d nhm tc gi c gng tng hp t cc ti liu hin c vch bin i kh hu v sinh k ven bin trn th gii v Vit Nam,nhng do cn nhiu hn ch v t liu v kh nng, cun sch khngtrnh khi nhng thiu st. Chng ti mong nhn c s gp cac gi cun sch c hon thin hn vo nhng ln ti bn sau.

H Ni, thng 6 nm 2012

Nhm tc gi

GS.TS. Trn Th t

Ths. V Th Hoi Thu

-4-

DANH MC CC T VIT TT

ADB Ngn hng Pht trin Chu (Asian Development Bank)

CCWG Nhm lm vic v Bin i kh hu(Climate Change Working Group)

DANIDA C quan Hp tc Pht trin an Mch(Danish International Development Agency)

DFID C quan Pht trin Quc t Vng Quc Anh(Department For International Development)

DMWG Nhm lm vic v Qun l thm ha(Disaster Management Working Group)

GEF Qu Mi trng Ton cu(Global Environment Fund)

GIS H thng Thng tin a l (Geographical Information System)

ICEM Trung tm Quc t v Qun l Mi trng(International Center for Environmental Management)

IMM T chc Nghin cu v Pht trin bn vng ca Vng quc Anh

IPCC y ban Lin chnh ph v Bin i kh hu(Intergovernmental Panel on Climate Change)

ISPONRE Vin Chin lc, Chnh sch Ti nguyn v Mi trng(Institute of Strategy and Policy on Natural Resources and Environment)

IISD Vin Pht trin Bn vng Quc t(International Institute for Sustainable Development)

-5-

IUCN Hip hi Bo tn Thin nhin Quc t(International Union for Conservation of Nature)

NGO T chc Phi chnh ph(Non Governmental Organization)

MARD B Nng nghip v Pht trin Nng thn(Ministry of Agriculture and Rural Development)

MONRE B Ti nguyn v Mi trng(Ministry of Natural Resources and Environment)

SEI Vin Mi trng Stockhom(Stockhom Environment Institute)

UNDP Chng trnh Pht trin Lin Hip Quc(United Nations Development Programme)

UNEP Chng trnh Mi trng Lin Hip Quc(United Nations Environment Programme)

UNFCCC Cng c khung ca Lin Hip Quc v Bin i kh hu(United Nations Framework Convention on Climate Change)

USAID C quan Pht trin Quc t M(United States Agency for International Development)

WCED y ban Th gii v Mi trng v Pht trin (World Commission on Environment and Development)

WMO T chc Kh tng Th gii(World Meteorological Organization)

-6-

DANH MC CC BNG

Trang

Bng 1.1 Cc kch bn pht thi kh nh knh ca IPCC (2007) 23

Bng 1.2 Cc khong nhit tng d kin cho nm 2080 25

Bng 1.3 Cc khong mc nc bin dng d kin cho nm 2080 25

Bng 2.1 im mnh, im yu, c hi v thch thc i vivng ven bin

72

Bng 2.2 Tm tt nhng thay i quan st c v d onxu hng bin i kh hu trong tng lai i vi vngven bin

73

Bng 2.3 Tng hp cc tc ng ca bin i kh hu i vivng ven bin

77

Bng 2.4 Kh nng b tn thng ca sinh k ven bin trc tcng ca bin i kh hu

86

Bng 3.1 Tm tt mt s bin php thch ng theo ngnh 98

Bng 4.1 Cc hnh thc h tr sinh k thch ng vi bin ikh hu

135

Bng 5.1 Din tch, dn s v mt dn s vng ven bin Vit Nam nm 2010

141

-7-

DANH MC CC HNH

Trang

Hnh 2.1 Cc tr ct ca pht trin bn vng 55

Hnh 2.2 Khung sinh k nng thn bn vng ca Scoones (1998)

66

Hnh 2.3 Khung sinh k bn vng ca DFID (2001) 67

Hnh 2.4 Khung sinh k bn vng vng ven bin ca IMM (2004)

68

Hnh 5.1 GDP c nc v vng ven bin giai on 2000-2010

146

Hnh 5.2 Tc tng trng kinh t ca c nc v vng ven bin giai on 2000-2010

147

-8-

DANH MC CC HPTrang

Hp 1.1 Hiu ng nh knh 14Hp 1.2 S nng ln ton cu v Cng c khung

ca Lin Hip Quc v Bin i kh hu17

Hp 1.3 Tc ng ca bin i kh hu i vi cc quc gia 32Hp 1.4 Mi iu cn bit v bin i kh hu 45Hp 2.1 Cc ch tiu nh gi pht trin bn vng ca

Vit Nam giai on 2011 202058

Hp 2.2 Kh nng b tn thng trc tc ng ca bin ikh hu: Kha cnh v gii

81

Hp 3.1 Cc ngun vn cho hot ng thch ng vi bin i kh hu

96

Hp 3.2 Thch ng trong nng nghip ca ngi dn Mdmbch

99

Hp 3.3 Cc hot ng thch ng ca sinh k nng nghip vng ven bin Camerun

105

Hp 3.4 Cc hot ng thch ng ca sinh k thy sn vng ven bin n

107

Hp 4.1 Thay i sinh k vng ven bin v cuc sng dn ngho 120Hp 4.2 Cc mng li an sinh x hi: T h tr thu nhp n

gim kh nng b tn thng do bin i kh hu127

Hp 4.3 Mt s v d v lng ghp bin i kh hu vo cc chnhsch cp quc gia ca mt s quc gia trn th gii

133

Hp 5.1 Chng trnh Mc tiu Quc gia ng ph vi Bini kh hu Vit Nam

155

Hp 5.2 Thch ng trong nng nghip ca ngi dn cc xGiao Xun v Giao Thin, huyn Giao Thy, tnhNam nh trc tc ng ca bin i kh hu

168

Hp 5.3 Thch ng vi bin i kh hu trong lnh vc thysn tnh Bn Tre, vng ng bng sng Cu Long

173

CHNG 1

TNG QUAN V BIN I KH HU

-11-

Chng 1: Tng quan v bin i kh hu

CHNG 1

TNG QUAN V BIN I KH HU

Bin i kh hu, vi cc biu hin chnh l s gia tng nhit ton cuv mc nc bin dng, c coi l mt trong nhng thch thc ln nht canhn loi trong th k 21. Cc nghin cu khoa hc ngy cng a ra nhiubng chng v vic bin i kh hu l c tht v do con ngi gy ra. Nhngtc ng tim tng ca bin i kh hu i vi cc quc gia ang nhn cs quan tm trn phm vi ton cu. Mc d xa i gim ngho v phttrin bn vng vn l nhng u tin trng tm trn ton cu v gii quytnhng nhu cu ny vn ang l u tin hng u ca cc nc ang phttrin, nhng bin i kh hu cng l vn cn gii quyt khn cp. Thchthc ngy cng tng v bin i kh hu ton cu trong th k 21 i hi thgii cn hnh ng ngay by gi, hnh ng cng nhau v hnh ng theocch khc so vi nhng g lm trong qu kh. ng ph vi bin i khhu, th gii ang thc hin cng mt lc hai chin lc: gim thiu bin ikh hu v thch ng vi bin i kh hu. Cc thch thc i vi gim thiuv thch ng u rt ln. Tuy nhin, nhng thch thc ny c th c giiquyt thng qua nhng chnh sch ch ng v ph hp v kh hu.

-12-


1.1. KHI NIM, BIU HIN V NGUYN NHN CA BINI KH HU

1.1.1. Mt s khi nim

Thi tit v kh hu

Thi tit l trng thi kh quyn ti mt a im nht nh cxc nh bng t hp cc yu t nh nhit , p sut, m, tc gi,ma,. Kh hu l trng thi trung bnh theo thi gian (thng l 30nm) ca thi tit (B Ti nguyn v Mi trng, 2008, tr.6).

Nu nh thi tit th hin s thay i hng ngy v cc yu t nhnhit , p sut, m, tc gi, ma, v c tnh tht thng thkh hu th hin s thay i lu di v cc yu t v thng c tnhn nh.

Hiu ng nh knh t nhin

Nhit b mt tri t c to nn do s cn bng gia nnglng mt tri n b mt tri t v nng lng bc x ca tri t vov tr. Nng lng mt tri n b mt tri t ch yu di dng nhsng nhn thy c (thng l cc tia sng c bc sng ngn) nn ddng xuyn qua ca s kh quyn. Khong 30% nng lng phn xv quay tr li ngay lp tc vo v tr v 70% nng lng cn li xuynqua bu kh quyn xung tri t. Do tri t lnh hn rt nhiu so vimt tri nn tri t khng bc x nng lng nhn c t mt tri trli v tr di dng nh sng nhn thy m di dng bc x hng ngoi(thng c bc sng di hn bc sng nh sng mt tri). Bc xhng ngoi khng th xuyn thng qua khng kh ging nh nh sngnhn thy m n di chuyn ra khi b mt ca tri t nh dng khngkh v cui cng thot ra v tr t tng kh nh knh. Tuy nhin, tngkh nh knh trong kh quyn (bao gm hi nc, kh CO2, zn, CH4,N2O, Halocarbons v cc kh cng nghip khc) s ngn chn bc xnhit ca tri t vo v tr nn mt phn nng lng bc x ca trit vo v tr c gi li trong bu kh quyn lm m tri t; mtphn bc x s i qua lp kh nh knh ny vo v tr. Kt qu ca s

-13-


trao i khng cn bng v nng lng n v nng lng i dn ns gia tng nhit ca kh quyn tri t. Hin tng ny din ra theoc ch tng t nh nh knh trng cy v c gi l hiu ng nh knh.Tr cc kh cng nghip, tt c nhng kh nh knh cn li xut hin mtcch t nhin v chim cha y 1% bu kh quyn to ra mt hiung nh knh t nhin gi cho tri t m hn 30oC (khong 86oF)so vi bn thn n vn c v nh vy duy tr s sng cho tri t.

Hiu ng nh knh nhn to

Nng ca tt c cc kh nh knh chnh (tr hi nc) ang tngln ng k l do hot ng ca con ngi. V d, s gia tng cc kh nhCO2 (ch yu t vic t than, du, v cc kh t nhin), m tan v N2O(ch yu t nng nghip v thay i s dng t), zn (sinh ra t chtthi ca cc ng c), v cc kh cng nghip tn ti lu ngy nh chlo-rofluorocarbons (CFCs), hydrochlorofluorocarbons (HCFCs) v per-chlorofluorocarbons (PCFCs) ang lm thay i cch m kh quyn hpth nng lng. Khi s gia tng ny xy ra tc nhanh kh d on,hiu ng nh knh t nhin s gia tng v chuyn thnh hiu ng nhknh nhn to. H thng kh hu trn tri t i hi s cn bng nnglng ton cu. Trong di hn, tri t phi gii thot nng lng mtmc hp l t nhin ging nh khi n nhn nng lng t mt tri.Tuy nhin, s dy ln ca lp kh nh knh s lm gim nng lng ttri t thot ra v tr nn bng cch no , kh hu phi thay i nhmduy tr s cn bng gia nng lng n v nng lng i. Nhng iuchnh ny bao gm c s nng ln ton cu ca b mt tri t v s nngln ny l cch n gin nht kh hu hp th nng lng d tha.Do khi nng lng bc x ca tri t vo v tr gp tng kh nh knhv mt phn nng lng b tng kh nh knh gi li, t lm cho nhit tri t m ln, nn s pht thi ngy cng tng cc kh nh knh slm cho bu kh quyn nng dn ln. Hin tng ny c gi l hiung nh knh nhn to.

-14-


Hp 1.1: Hiu ng nh knh

bao gi bn rng vo mt ngy tri nng th nhit trong xe t ca bn cao hn nhit bn ngoi nu nh bn xe ngoi tri? Hoc bao gi bn bc vo bn trong nh knhdng trng rau vo ma lnh v nhn ra rng nhit bn trongcao hn nhiu so vi bn ngoi? Nu bn cm nhn c iu nyth c ngha l bn tri nghim v hiu ng nh knh. Mc d sso snh cha phi l hon ho nhng c th thy rng tri t cmt tng kh ng vai tr nh lp knh ca xe hi hoc ca nh knhtrng rau, c nhim v gi nhit nhit khng thot ra bn ngoikhng gian. Tng kh ny hot ng theo nguyn l: nng lng phtra t mt tri di dng nh sng v nhit; sau nng lng ctri t hp th v bc x li vo khng gian. Khi nng lng bc xgp tng kh nh knh th mt phn nng lng i qua tng kh nyvo v tr, mt phn b tng kh nh knh gi li, t lm cho nhit tri t m hn nhit v tr.

Bu kh quyn v hiu ng nh knh gip cho s sng tn titrn tri t. Nu khng c cc kh nh knh trong kh quyn thnhit trung bnh trn tri t l 0oF (tng ng -18oC) v bmt tri t s ng bng. Ch khi cc kh nh knh c qu nhiutrong bu kh quyn, nhit trung bnh trn tri t s tng ln vt ko theo s bin i kh hu ton cu.

Ngun: Nhm tc gi tng hp t nhiu ngun khc nhau

-15-


Bin i kh hu

Theo iu 1, im 2 ca Cng c khung ca Lin Hip Qucv Bin i Kh hu (UNFCCC) nm 1992, bin i kh hu l sbin i ca kh hu do hot ng ca con ngi gy ra mt cchtrc tip hoc gin tip lm thay i thnh phn ca kh quyn toncu v do s bin ng t nhin ca kh hu quan st c trongnhng thi k c th so snh c (United Nations, 1992).

B Ti nguyn v Mi trng (2008, tr. 6) nh ngha bin i khhu l s bin i trng thi ca kh hu so vi trung bnh v/hoc sdao ng ca kh hu duy tr trong mt khong thi gian di, thng lvi thp k hoc di hn.

1.1.2. Biu hin ca bin i kh hu

Cc biu hin ca bin i kh hu bao gm (IPCC, 2007):

Nhit trung bnh ton cu tng ln do s nng ln ca bukh quyn ton cu,

S dng cao mc nc bin do gin n v nhit v bng tan,

S thay i thnh phn v cht lng kh quyn,

S di chuyn ca cc i kh hu trn cc vng khc nhau catri t,

S thay i cng hot ng ca qu trnh hon lu khquyn, chu trnh tun hon nc trong t nhin v cc chu trnhsinh a ho khc, v

S thay i nng sut sinh hc ca cc h sinh thi, chtlng v thnh phn ca thu quyn, sinh quyn, aquyn.

Tuy nhin, s gia tng nhit trung bnh ton cu v mc ncbin dng thng c coi l hai biu hin chnh ca bin i kh hu.

1.1.3. Nguyn nhn gy bin i kh hu

Kh hu b bin i do 2 nhm nguyn nhn:

Nhm nguyn nhn khch quan (do s bin i ca t nhin)bao gm: s bin i cc hot ng ca mt tri, s thay i qu otri t, s thay i v tr v quy m ca cc chu lc, s bin i ca ccdng hi lu, v s lu chuyn trong ni b h thng kh quyn.

Nhm nguyn nhn ch quan (do s tc ng ca con ngi) xutpht t s thay i mc ch s dng t v ngun nc v s gia tnglng pht thi kh CO2 v cc kh nh knh khc t cc hot ng cacon ngi.

Nh vy, bin i kh hu khng ch l hu qu ca hin tng hiung nh knh (s nng ln ca tri t) m cn bi nhiu nguyn nhnkhc. Tuy nhin, c rt nhiu bng chng khoa hc cho thy tn ti miquan h gia qu trnh tng nhit tri t vi qu trnh tng nng kh CO2 v cc kh nh knh khc trong kh quyn, c bit trong knguyn cng nghip (UNDP, 2008). Trong sut gn 1 triu nm trccch mng cng nghip, hm lng kh CO2 trong kh quyn nm trongkhong t 170 n 280 phn triu (ppm). Hin ti, con s ny tngcao hn nhiu v mc 387 ppm v s cn tip tc tng vi tc nhanhhn na (Ngn hng Th gii, 2010, tr. 84). Chnh v vy, s gia tng nng kh CO2 trong kh quyn s lm cho nhit tri t tng v nguynnhn ca vn bin i kh hu l do tri t khng th hp th cht lng kh CO2 v cc kh gy hiu ng nh knh khc ang d thatrong bu kh quyn (UNDP, 2008).

-16-


-17-


Hp 1.2. S nng ln ton cu v Cng c khung ca Lin Hip Quc v Bin i kh hu

S nng ln ton cu (global warming) c nhiu nh khoahc coi l vn mi trng nghim trng nht m con ngi angphi i mt. Mc d tri t c th to ra hiu ng nh knh tnhin duy tr s sng ca tri t, nhng s thay i kh hu docon ngi gy ra c coi l hiu ng nh knh nhn to v lm chobu kh quyn ang ngy cng nng ln. i hi ng Lin HipQuc ln u tin t s quan tm vo vn bin i kh hu docon ngi gy ra vo nm 1988 khi c cc bng chng khoa hc vmt ma h nng bt thng Hoa K cng nh nhn thy s giatng nhn thc ca con ngi v cc vn mi trng ton cu vk vng v s tham gia ca cng ng quc t trong vic gii quytcc vn mi trng ton cu, c bit l sau cc vng m phnthnh cng v Ngh nh th Montreal (nm 1987) v cc cht lmsuy gim tng zn. Cng trong nm 1988, WMO v UNEP cngthnh lp IPCC vi nhim v nh gi cc thng tin khoa hc vbin i kh hu, bao gm cc tc ng tim tng ca bin i khhu i vi con ngi, cng nh cc bin php gim thiu v thchng vi bin i kh hu. Nm 1990, IPCC cng b bo co nhgi u tin v thc trng bin i kh hu ton cu. Cng trongnm 1990, i hi ng Lin Hip Quc chnh thc pht ng cccuc m phn v Cng c khung v Bin i kh hu. Vic quytnh phi gii quyt vn bin i kh hu thng qua mt hipc ton cu di s bo tr ca Lin Hip Quc phn nh quanim cho rng vn bin i kh hu ton cu - do tt c cc qucgia trn th gii cng gy ra v cng chu nh hng - i hi phic hnh ng trn qui m ton cu. Cng c khung ca Lin HipQuc v Bin i kh hu (UNFCCC) c m phn trongvng 15 thng, c thng qua vo ngy 9/5/1992 v chnh thcc hiu lc vo ngy 21/3/1994. Thng 6 nm 1992, 155 quc giatham gia Hi ngh ca Lin Hip Quc v Mi trng v Pht trin

-18-


(Hi ngh Thng nh Tri t) ti Rio de Janeiro k kt cngc, v hin ti, c 195 quc gia trn th gii ph chun cngc ny.

Cng c khung ca Lin Hip Quc v Bin i kh hu ccoi l cng c quc t u tin v bin i kh hu v l c s phpl cho cc n lc quc t nhm chng li bin i kh hu ton cu.Mc tiu chnh ca Cng c l n nh nng kh nh knh trongbu kh quyn mc c th ngn chn nhng can thip nguy hica con ngi i vi h thng kh hu trong mt khong thi gian cho php cc h sinh thi c th t thch ng mt cch tnhin nhm m bo rng sn xut lng thc khng b e do vs pht trin c thc hin theo cch thc bn vng. Cng c a ra mt s nguyn tc nhm t c mc tiu n nh nng kh nh knh nh: phng nga, hiu qu chi ph, bn vng, trchnhim chung nhng c s phn bit, v yu cu cc nc pht trinphi i u trong cuc chin chng bin i kh hu ton cu.

Ngh nh th Kyoto (Kyoto Protocol) mt ngh nh th nmtrong khun kh Cng c khung ca Lin Hip Quc v Bin ikh hu c k kt ti Kyoto, Nht Bn ngy 11 thng 12 nm1997 v chnh thc c hiu lc vo ngy 16 thng 2 nm 2005. TheoNgh nh th ny, cc quc gia trn th gii c chia thnh hainhm nc. Nhm cc nc pht trin - cn gi l cc nc thucPh lc I - phi tun th cc cam kt ct gim kh gy hiu ng nhknh hoc c th thc hin cc bin php thay th nu khng munp ng yu cu ct gim pht thi ti quc gia mnh. Cc ncang pht trin - cc nc khng thuc Ph lc I - khng chu rngbuc phi ct gim kh nh knh. Ngh nh th thit lp cam ktct gim pht thi 6 kh nh knh l CO2, CH4, N2O, HFCs, PFC,v SF6 i vi tt c cc quc gia thuc Ph lc I, theo mc tiuchung l ct gim 5,2% lng pht thi kh nh knh so vi mc nm1990 trong giai on 2008-2012. Mc tiu chung ny c phn

-19-


chia cho cc nc thuc Ph lc 1, v d nh 8% cho cc nc thucLin minh Chu u, 7% cho Hoa K, 6% cho Nht Bn, Nghnh th Kyoto cng a ra 3 c ch linh hot l c ch pht trinsch, ng thc hin, v mua bn pht thi quc t cho php ccquc gia thuc Ph lc I p ng cc mc tiu gim pht thi camnh bng cch mua giy php gim pht thi t cc nc khc (ccnc khng thuc Ph lc I hoc cc nc thuc Ph lc I nhngtha giy php pht thi). Ba c ch ny c coi l cc c ch hptc quc t mi trong lnh vc mi trng gia cc nc ang phttrin v cc nc pht trin nhm lm gim pht thi kh nh knhtrn phm vi ton cu vi chi ph thp nht. Hin nay, c trn180 quc gia tham gia Ngh nh th ny.

C ch pht trin sch (CDM - Clean Development Mecha-nism) l c ch hp tc c thit lp trong khun kh Ngh nhth Kyoto. thc hin ng cam kt ca Ngh nh th, cc ncpht trin s phi u t i mi, ci tin cng ngh vi chi phrt tn km ct gim pht thi. Do , tit kim chi ph, ccnc pht trin c th u t vo cc d n gim pht thi (d nCDM) cc nc ang pht trin vi chi ph thp hn nhiu vnhn c chng ch gim pht thi (CERs Certified EmissionReductions) hay cn c gi l chng ch cc bon (Carbon Cred-its) p dng vo ch tiu ct gim pht thi quc gia mnh.Mc d cc nc ang pht trin khng c ngha v phi ct gimpht thi kh nh knh nhng nu tham gia cc d n gim phtthi c thc hin quc gia mnh, h s nhn c cc chngch gim pht thi v c th bn chng cho cc nc pht trin.Cc nc ang pht trin s c li ch t ngun ti chnh v cngngh tin tin c chuyn giao t cc nc pht trin thng quacc d n CDM.

ng thc hin (Joint Implementation) cho php cc quc giathuc Ph lc I thc hin cc d n gim pht thi cc nc cng

-20-


thuc Ph lc I v nhn c cc n v gim pht thi (ERUs - Emission Reduction Units) khu tr vo cc mc tiu phtthi ring ca mnh. C ch ng thc hin nh vy ch yu dinra cc nc thuc T chc Hp tc v Pht trin kinh t (OECD)v cc nc c nn kinh t chuyn i, ni c cc c hi gim phtthi vi chi ph thp. Cc d n ng thc hin ny phi c sthng qua ca tt c cc quc gia thuc Ph lc 1 v phi gim thmc lng pht thi so vi vic khng thc hin cc d n . Ccnc u t vo cc d n ng thc hin nh vy s t c mctiu pht thi vi chi ph thp nht, trong khi cc nc c u ts thu c li ch t vn u t v chuyn giao cng ngh.

Mua bn pht thi quc t (International Emission Trading haycn gi l cap-and-trap) cho php cc quc gia c tha giy phppht thi nhng khng s dng ht c quyn bn li cho cc qucgia khc ang thiu giy php t c mc tiu pht thi camkt. y l mt trong nhng cng c kinh t kim sot nhim(trong trng hp ny l gim pht thi kh nh knh) t cmc tiu gim pht thi hiu qu v chi ph.

Ngun: Tng hp t Owen v Hanley, 2004 v Filho, 2011

1.2. THC TRNG BIN I KH HU TRN TH GII

Nu nh cch y khong 5 nm, th gii vn cn hoi nghi vtranh lun v vn liu bin i kh hu trn thc t c xy ra haykhng v c phi do con ngi gy ra hay khng th ngy nay, cuc tranhlun ny khng cn na v s hoi nghi ngy cng thu hp. Bo conh gi ln th 4 ca IPCC (2007) phn nh s ng thun rngri v mt khoa hc khi cho rng bin i kh hu l c tht v do conngi gy ra. Mc d hin vn cn nhiu iu cha bit chc chn vtc nng ln, thi gian chnh xc v cc hnh thc tc ng, nhng

-21-


nhng nguy c gn lin vi thc trng cc lp bng ln trn tri tang tan ra ngy mt nhanh, nhit cc i dng tng ln, cc hsinh thi rng nhit i b hy hoi v nhng hu qu khc c th xyra..., l hon ton c tht (UNDP, 2008).

Nhit trung bnh ton cu tr thnh thc o ph bin vthc trng kh hu ton cu. Trong khong 100 nm qua (giai on1906-2005), nhit trung bnh ton cu tng khong 0,7oC (1,3oF)(UNDP, 2008, tr. 34). Theo IPCC (2007), s m ln ca kh hu l iuchc chn. Hm lng kh CO2, loi kh nh knh quan trng nht trongbu kh quyn ton cu, dao ng mc 200-300 ppm trong sut800.000 nm qua, nhng tng ln mc khong 387 ppm trong 150nm qua, ch yu l do t nhin liu ha thch v mt nguyn nhnnh hn l t hot ng sn xut nng nghip v thay i vic s dngt. Theo bo co gn y ca WMO, nm 2010 l nm nng nht tronglch s. Ngoi ra, trong mi nm qua (2001-2010), nhit trung bnhton cu cao hn 0,5oC so vi giai on 1961-1990, mc cao nht ivi bt k giai on 10 nm no k t khi bt u quan trc kh hu bngthit b o c (B Ti nguyn v Mi trng, 2012, tr. 3). Mt thp ksau khi Ngh nh th Kyoto (1997) qui nh cc gii hn pht thi cckh nh knh, khi cc nc pht trin bt u giai on u tin trongqu trnh kim k pht thi, cc loi kh nh knh trong kh quyn vntip tc tng v thm ch l tc tng cn nhanh hn trc.

Khi nhit ton cu tng ln, lng ma ti cc khu vc khc nhauang thay i; cc vng bin m ln, bng ti cc cc ang tan ra vmc nc bin ang dng ln (UNDP, 2008). Cc nghin cu t s liuquan trc trn ton cu cho thy, mc nc bin trung bnh ton cutrong thi k 1961-2003 dng vi tc 1,8 0,5mm/nm, trong, ng gp do gin n nhit khong 0,42 0,12mm/nm v bngtan khong 0,70 0,50mm/nm. Tuy nhin, mc nc bin thay ikhng ng u trn ton b i dng: mt s vng, mc nc bindng gp mt vi ln so vi tc dng trung bnh ton cu, trong khi mt s vng khc, mc nc bin h thp hn (B Ti nguyn vMi trng , 2012, tr. 5).

-22-


Bn cnh nhit tng v mc nc bin dng, con ngi cng cm nhn ngy cng r rt v s gia tng cc hin tng thi tit ccoan. Hn hn v l lt xy ra thng xuyn hn; cc cn bo tr nnmnh hn; nhiu t nng nng hn; s ngy lnh, m lnh v snggi gim i, trong khi cc t nng nng ngy cng xy ra thng xuynhn; cng ca nhng cn bo v lc nhit i tr nn nghimtrng hn.

1.3. XU HNG BIN I KH HU TRONG TNG LAI

1.3.1. Kch bn bin i kh hu

Vic d bo xu hng bin i kh hu ph thuc vo rt nhiu yut, trong ch yu da vo d bo v s pht thi kh nh knh. S phtthi kh nh knh ny li ph thuc rt ln vo s pht trin kinh t-xhi ton cu, dn s, thay i v cng ngh, tiu dng, sn xut, s dngt v nng lng. Do , nhiu kch bn bin i kh hu khc nhau c xy dng da trn s thay i ca cc bin s khc nhau.

Cc kch bn v bin i kh hu c xy dng trong khun khcc nghin cu ca IPCC (2007) da trn cc d bo v s pht thi khnh knh t thp n cao v da trn cc kch bn pht trin kinh t-xhi ton cu. IPCC a ra mt nhm 6 kch bn (da trn 4 kch bngc) xc nh nhng l trnh pht thi c th xy ra cho th k 21. Cckch bn ny khc nhau v cc gi nh lin quan n: (i) s pht trinkinh t quy m ton cu; (ii) dn s th gii v mc tiu dng; (iii)chun mc cuc sng v li sng; (iv) tiu th nng lng v ti nguynnng lng; (v) chuyn giao cng ngh; v (vi) thay i s dng t (BTi nguyn v Mi trng, 2012). Bn kch bn gc l A1, A2, B1, B2, vicc k hiu A: ch trng pht trin kinh t; B: ch trng bo v mitrng; 1: ch trng tnh ton cu, v 2: ch trng tnh khu vc.

Cc kch bn pht thi kh nh knh - c s ca vic d bo v tnhtrng bin i kh hu trong tng lai - ca IPCC c c tm tt Bng 1.1 di y.

-23-


Kch bn gc A1 Kinh t th gii tng trng nhanh Dn s th gii tng, t nh vo nm 2050

v sau gim dn Cc cng ngh mi pht trin nhanh v

hiu qu Th gii c s tng ng v thu nhp v

cch sng C s tng ng gia cc khu vc: tng

cng giao lu v vn ha x hi v thu hpkhc bit v thu nhp gia cc vng

H kch bn A1 c chia thnh 3 nhm datheo mc pht trin cng ngh:A1F1: Tip tc s dng thi qu nhin liu hathch (kch bn pht thi cao)A1B: C s cn bng gia cc ngun nnglng (kch bn pht thi trung bnh)A1T: Ch trng s dng cc ngun nng lngphi ha thch (kch bn pht thi thp)

Kch bn gc A2 Kinh t th gii tng trng thp hn

so vi cc kch bn khc v pht trintheo nh hng khu vc

Dn s th gii tip tc tng Thay i v cng ngh chm hn so

vi cc h kch bn khc Th gii khng ng nht, cc quc

gia hot ng c lp, t cung tcp (mc ton cu ha thp)

Kch bn gc B1 Kinh t pht trin nhanh nh kch bn A1

nhng c s thay i nhanh chng trong cutrc kinh t theo hng dch v v thng tin

Dn s th gii t nh vo gia th k 21v sau gim dn

Pht trin cc cng ngh sch v s dnghiu qu ti nguyn, gim cng tiu haonguyn vt liu

Ch trng cc gii php ton cu v bnvng kinh t, x hi v mi trng

Kch bn gc B2 Kinh t pht trin mc trung bnh Dn s th gii vn tip tc tng

trng nhng thp hn kch bn A2 Chuyn i cng ngh chm v khng

ng b nh trong kch bn B1 v A1 Ch trng cc gii php khu vc v

bn vng kinh t, x hi v mi trng

Ngun: B Ti nguyn v Mi trng, 2012

IPCC khuyn co s dng cc kch bn pht thi c sp xp tthp n cao l: B1 v A1T (cc kch bn pht thi thp); B2 v A1B (cckch bn pht thi trung bnh); A2 v A1F1 (cc kch bn pht thi cao).Tuy nhin, ty thuc vo nhu cu thc tin v kh nng tnh ton ca

Bng 1.1: Cc kch bn pht thi kh nh knh ca IPCC (2007)

-24-


tng nc, IPCC cng khuyn co cc quc gia la chn cc kch bnpht thi ph hp trong s cc kch bn trn xy dng kch bn bini kh hu cho tng quc gia (B Ti nguyn v Mi trng, 2012). Cckch bn pht thi chnh l c s d on xu hng bin i kh hutrong tng lai.

1.3.2. Xu hng bin i kh hu trn th gii

Trong mt vi thp k ti, nhit trung bnh ton cu d kin stng 0,2-0,3oC mi thp k (Ngn hng Th gii, 2010, tr. 85). Mc dnhit trung bnh ton cu ang c xu hng tng nhng mt cu hic t ra l: s gia tng nn mc gii hn no, nu khng s tora bin i kh hu nguy him. C mt s ng thun ngy cng cao giacc nh khoa hc kh hu v ngng nh du bin i kh hu mcnguy him v h nht tr quyt nh 2oC l ngng gii hn trn hpl cho s gia tng nhit ton cu n cui th k 21 so vi thi k tincng nghip. iu c ngha l cn gi cho nhit Tri t th k21 ch tng trong phm vi 2oC so vi thi k tin cng nghip, bi v nuvt qua khi gii hn ny, cc nguy c bin i kh hu tr thnh thmha trong tng lai s gia tng rt nhanh (UNDP, 2008, tr. 29).

Tuy nhin, IPCC (2007), trn c s 6 kch bn xc nh nhng ltrnh pht thi c th xy ra, xc nh cc mc thay i nhit c thxy ra trong th k 21 (Bng 1.2). Theo cc kch bn ny, nhit trungbnh th gii n nm 2080 s tng t 2,3oC n 4,5oC so vi nhit thi k tin cng nghip ha. IPCC d kin mc tng 3oC l h qu ckh nng xy ra nht, nhng cng khng loi tr cc gi tr vt xa cons 4,5oC, thm ch nhit ton cu c th tng thm 5oC. Nh vy,khng c kch bn no ca IPCC cho thy s gia tng nhit mcdi 2oC - l ngng m qu trnh bin i kh hu tr nn nguy him(UNDP, 2008, tr. 37). Theo Bo co Pht trin Th gii nm 2010, nukhng thc hin cc n lc gim thiu bin i kh hu hiu qu th ncui th k 21, nhit trung bnh ton cu s tng t 2,5oC n 7oC sovi thi k tin cng nghip ha (Ngn hng Th gii, 2010, tr.85).

-25-


Cc kch bn ca IPCC So vi nhit trung bnhthi k 1980-1999 (oC)So vi nhit thi k

tin cng nghip ha (oC)

Kch bn B1 1,8 (1,1 2,9) 2,3

Kch bn A1T 2,4 (1,4 - 3,8) 2,9

Kch bn B2 2,4 (1,4 - 3,8) 2,9

Kch bn A1B 2,8 (1,7 - 4,4) 3,3

Kch bn A2 3,4 (2,0 - 5,4) 3,9

Kch bn A1F1 4,0 (2,4 - 6,4) 4,5

Ngun: UNDP, 2008

Cng vi s gia tng nhit , mc nc bin dng cao cng l mtmi e da khc. Vn cn nhng tranh lun gia cc nh khoa hc v ccmc gia tng khc nhau v mc nc bin vo cui th k 21. Cc kchbn ca IPCC (2007) ch ra rng, n cui th k 21, mc nc bin cth tng thm t 26cm n 59cm i vi kch bn pht thi cao A1F1 vt 18cm n 38cm i vi kch bn pht thi thp B1 (Bng 1.3).

Bng 1.3: Cc khong mc nc bin dng d kin cho nm 2080

Bng 1.2: Cc khong nhit tng d kin cho nm 2080

Cc kch bn ca IPCC So vi mc nc bin thi k 1980-1999 (cm)

Kch bn B1 20 (18 38)

Kch bn A1T 25 (20 45)

Kch bn B2 25 (20 45)

Kch bn A1B 27 (21 48)

Kch bn A2 28 (23 51)

Kch bn A1F1 33 (26 59)

Ngun: UNDP, 2008

-26-


Tuy nhin, cc d on v s gia tng mc nc bin ca IPCC ccoi l thp, bi v cc d on ny ch yu da trn cc c tnh ca nm2005 v ch da trn kt qu tnh ton ca s nng ln ton cu m chatnh n kh nng bng tan. Nghin cu ca Dasgupta v cng s (2007)cho rng s pht thi cc kh nh knh ang tip tc tng v hin tngnng ln ton cu s lm cho mc nc bin dng t 1m n 3m vocui th k 21. Ngoi ra, cc tng bng Greenland v Bc Cc angtan nhanh ngoi d kin c th lm cho mc nc bin dng ln 5m.Kh nng mc nc bin dng t 1m n 3m vo cui th k 21 ny rtc th tr thnh hin thc.

1.4. CC TC NG TIM TNG CA BIN I KH HU

Bin i kh hu v cc tc ng tim tng ca n ang ngy cngnhn c nhiu s quan tm trn phm vi ton cu. Cc nghin cukhoa hc ngy cng a ra nhiu bng chng v cc tc ng ca bini kh hu i vi con ngi. Bin i kh hu c nhng tc ng timtng n cc lnh vc, khu vc v cc cng ng khc nhau. Bin i khhu gy nh hng n 3 lnh vc: (i) kinh t (bao gm cc ngnh nngnghip, lm nghip, thy sn, nng lng, giao thng vn ti, cngnghip v xy dng, du lch), (ii) x hi (sc khe con ngi), v (iii)mi trng (bao gm ti nguyn nc, ti nguyn rng, ti nguyn bin,h sinh thi v a dng sinh hc, cht lng khng kh). Cc khu vc db tn thng nht trc tc ng ca bin i kh hu l cc o nh,cc vng chu th ca cc con sng ln, di ven bin v vng ni. Mcd bin i kh hu nh hng n mi i tng ti tt c cc quc gianhng ngi ngho l nhng i tng d b tn thng nht trc tcng ca bin i kh hu (UNDP 2008, B Ti nguyn v Mi trng2008). Nhng tc ng trn cho thy bin i kh hu l vn phttrin quan trng hin nay. Bin i kh hu c nh hng ln n s phttrin kinh t-x hi ca tt c cc quc gia v mi n lc pht trin cacon ngi u ang c nguy c b hy hoi bi bin i kh hu.

-27-


1.4.1. Tc ng ca bin i kh hu theo ngnh

Bin i kh hu s tc ng nghim trng n sn xut v i sngtrn phm vi ton th gii. Khi tri t nng dn ln, lng ma s thayi v cc hin tng thi tit cc oan nh hn hn, l lt v chy rngcng tr nn thng xuyn hn. Nc bin dng s gy ngp lt vnhim mn ngun nc. Bin i kh hu , ang v s lm thay iton din v su sc qu trnh pht trin v an ninh ton cu trn cclnh vc nh nng nghip, lm nghip, cng nghip, nng lng, ngunnc, lng thc, vic lm, ngoi giao, vn ha, kinh t, v thng mi.

Do ph thuc trc tip vo cc ngun ti nguyn thin nhin nhycm vi bin i kh hu, nng nghip s l ngnh d b tn thng nhttrc tc ng ca bin i kh hu. S gia tng nhit v cc hintng thi tit cc oan s lm cho cc khu vc thch hp vi sn xutnng nghip b thu hp, di ca ma sinh trng b rt ngn, t nng sut nng nghip c th b gim st trn ton th gii, c bit ticc vng nhit i, ngay c khi c nhng thay i trong tp qun canhtc. S suy gim nng sut nng nghip s e da vn an ninh lngthc ton cu. c tnh rng, mi nm c th c hn 3 triu ngi b chtv suy dinh dng, khong 100 n 400 triu ngi c nguy c b i vkhong 1 n 2 t ngi s khng c nc dng cho nhu cu sinhhot (Ngn hng Th gii, 2010, tr. 7).

Bn cnh nng nghip, cc ngnh/lnh vc khc cng c nguy cb nh hng bi tc ng ca bin i kh hu. Hn hn gia tng timt s khu vc trong khi mt s ni khc c th b ngp lt s gy nhhng n ngun ti nguyn nc. i vi ngnh thu sn, cc khu vcnh bt v nui trng thu sn u b nh hng bi s thay i cakh hu, dn n s thay i v ging loi, tr lng v nng sut cangun li thu sn. Cc ngnh kinh t then cht vng ven bin nhdu lch v cng nghip c th b nh hng bi nc bin dng lm phhu cc ti sn du lch v cng nghip. Nc bin dng c nguy c lmph v cc cng trnh xy dng dn dng, cc cng trnh giao thng, vcc khu dn c. Nhn chung, cc nh hng ca bin i kh hu c th

-28-


dn ti nhng khng hong v sinh thi (suy gim cc ngun ti nguynthin nhin), kinh t (thit hi v ti sn, mt cc sinh k) v x hi (tora nhng dng ngi di c khi cc vng b nh hng gy ra s xo trnv trt t x hi). Nhng nh hng t bin i kh hu s de do ns pht trin bn vng ca cc quc gia trn th gii.

1.4.2. Tc ng ca bin i kh hu theo vng

Cc khu vc d b tn thng nht trc tc ng ca bin i khhu l cc o nh, cc vng chu th ca cc con sng ln, di ven binv vng ni, trong vng ven bin l khu vc s b tn thng nhiunht. Cc vng duyn hi ngy cng c nhiu nguy c b nh hng bibo, ngp lt, xm thc b bin v nhng nh hng ny u c nguyc gy ra nhng tc ng mang tnh thm ha v khng th o ngc.Hng triu ngi cc vng ven bin ng dn c v cc quc o, cbit l nhng vng t thp trn cc chu th ca Chu v ChuPhi, s b mt nh ca, ph hy c s h tng thit yu v mt cc sinhk ph thuc vo ti nguyn thin nhin. Cc cng ng ven bin vn ngho s phi gnh chu thm nhiu thin tai v ri ro gy tn thtnghim trng.

1.4.3. Tc ng ca bin i kh hu i vi cc nc pht trin vang pht trin

Bo co Pht trin con ngi 2007/2008 ca UNDP cho rng bini kh hu c th dn n 5 nguy c ln i vi cc quc gia trn thgii l: gim nng sut nng nghip, gia tng tnh trng thiu nc ngt,gia tng tnh trng ngp lt vng duyn hi v cc hin tng thi titcc oan, suy thoi cc h sinh thi v gia tng bnh tt. Trong ngnhn, ngi ngho phi gnh chu nh hng nng n nht, ng v trhng chu trc din nhng tc ng ca bin i kh hu do h thngsng tp trung ti cc khu vc sinh thi d b tn thng, cc vng tdc kh cn, cc vng duyn hi thng xuyn b l lt v cc khu chut tm b, trong khi li thiu cc ngun lc ng u vi cc riro ny. Nu khng c gii quyt, 40% ngi ngho nht th gii -

-29-


khong 2,6 t ngi - s c mt tng lai v vng. Chnh v vy, bin ikh hu c th s chn ng v y li thnh qu ca nhng n lc gimngho trn ton th gii. V lu di, tt c ngi dn ti tt c cc qucgia s b nh hng bi bin i kh hu. Tuy nhin, cc quc gia angpht trin c th gp phi 2 ln bt li trn phng din pht trin conngi, bi v h c tr ti cc min nhit i phi hng chu mt s nhhng ban u trm trng nht ca bin i kh hu v nng nghip -lnh vc b nh hng trc tip nht - li c vai tr kinh t - x hi vcng quan trng i vi cc quc gia ny: nng nghip chim trn 1/3doanh thu xut khu ca khong 50 nc ang pht trin v khong gnmt na vic lm cc nc ang pht trin (UNDP, 2008).

Trong mt nghin cu ca Ngn hng Th gii, Dasgupta v cngs (2007) nh gi nh hng ca nc bin dng (vi cc kch bnt 1m n 5m) n 84 quc gia ang pht trin (c nhm thnh 5khu vc) da trn 6 ch tiu: t ai, dn s, GDP, din tch th, dintch nng nghip v din tch t ngp nc. C 2 kt qu chnh crt ra t nghin cu ny. Th nht, xt trn phm vi ton cu, khong0,3% din tch t ai, 1,28% dn s, v 1,3% GDP s b nh hng nunc bin dng 1m v con s ny s tng ln 1,2% din tch t ai, 5,6%dn s, v 6% GDP nu mc nc bin dng 5m. Th hai, khu vc ng s b nh hng rt ln bi s gia tng mc nc bin, trong , tmc tng 1m n 5m: din tch b nh hng tng t 0,5% n 2,3%;dn s b nh hng tng t 2% n 8,6%; v GDP b nh hng tng t2% n 10%.

Mc d bin i kh hu l mt vn ton cu nhng nhng tcng ca bin i kh hu khng c san s mt cch cng bng giacc quc gia trn th gii cng nh gia cc khu vc trong mt qucgia. Xt trn phm vi ton cu, cc nc c mc ng gp rt khc nhauvo lng pht thi chung m ang lm gia tng tr lng kh nh knhtrong bu kh quyn. Mc d ch chim 13% dn s th gii nhng ccnc giu chim gn 50% lng pht thi kh CO2 (UNDP, 2008, tr.7).iu ny cho thy cc nc pht trin c coi l th phm chnh gyra bin i kh hu nhng h c th b nh hng t hn cc nc ang

-30-


pht trin do c kh nng thch ng tt hn vi bin i kh hu (Carew-Reid, 2008).

Cc nc ang pht trin d b tn thng nhiu nht (c tnh hphi gnh chu khong 75-80% chi ph tn tht do bin i kh hu)trong khi li c kh nng thch ng km hn so vi cc nc pht trindo thiu nng lc ti chnh v th ch qun l ri ro kh hu, cngnh l thuc trc tip hn vo cc ngun ti nguyn thin nhin nhycm vi kh hu to ra thu nhp v ca ci. Phn ln dn s cc ncny sng ti nhng ni d b nh hng bi bin i kh hu v c iukin kinh t khng n nh (Ngn hng Th gii, 2010).

Cc nc ang pht trin phi gnh chu ch yu cc hu qu cabin i kh hu ngay c khi h ang thc hin nhng n lc xa igim ngho v tng trng kinh t. Vi nhng nc ny, bin i kh hulm tng kh nng d b tn thng, tn ph nhng thnh tu mtnhiu thi gian gy dng v ph hoi nghim trng nhng trin vngpht trin. Mc nc bin c th dng thm 1m vo cui th k ny se da hn 60 triu ngi v khi ti sn tr gi 200 t la cc ncang pht trin. Nhit tri t m ln 2oC c ngha l thu nhp ungi hng nm ti Chu Phi v Nam s gim thng xuyn t 4 n5%/nm (trong khi tn tht ti thiu ca cc nc c thu nhp cao lkhong 1%). Nhng tn tht ny ch yu xut pht t cc tc ng trongnng nghip vn l mt ngnh quan trng i vi nn kinh t ca cchu Phi v Nam . Chnh v vy, vic thc hin cc Mc tiu Pht trinThin nin k v m bo mt tng lai an ton v bn vng sau nm2015 i vi cc nc ang pht trin s cn kh khn hn na (Ngnhng Th gii, 2010).

ng Nam l mt trong nhng khu vc trn th gii s chu nhhng nng n nht ca bin i kh hu do khu vc ny c ng bbin di, mc tp trung dn s v cc hot ng kinh t ven bin cao,ng thi ph thuc nhiu vo sn xut nng nghip, ti nguyn thinnhin v lm nghip. Bin i kh hu c nhng nh hng n khuvc ny, biu hin tn sut v cng ca cc hin tng thi tit

-31-


cc oan nh cc t nng nng, hn hn, l lt v bo nhit i giatng trong vi thp k tr li y. Bin i kh hu lm trm trng hntnh trng kh hn, cn tr hot ng sn xut nng nghip v e daan ninh lng thc, gy nn chy rng v s xung cp ca khu vc venbin, ng thi lm tng nguy c v sc khe. Do , ng Nam chcchn s phi hng chu nh hng do bin i kh hu nhiu hn mctrung bnh ton cu. Chi ph thit hi trung bnh cho bin i kh huti 4 nc - Innsia, Philipin, Thi Lan v Vit Nam - nu th gii vnpht trin nh hin ti v nu nhng tc ng th trng v phi thtrng, v nhng ri ro thin tai c tnh gp vo - c th tng ngvi mc thm ht khong 6,7% GDP mi nm cho ti nm 2100, caohn gp 2 ln so vi mc thit hi trung bnh ton cu (ADB, 2009).Mc d c coi l mt trong nhng khu vc pht trin nng ng nhttrn th gii v c s tng trng mnh m trong vi thp k qua, nhngnu khng c gii quyt mt cch thu o, bin i kh hu c thcn tr nghim trng nhng n lc ca ng Nam trn con ngpht trin bn vng v gim ngho.

Cc nc c thu nhp cao cng s b nh hng khi tri t m ln.Trn thc t, mc thit hi tnh trn u ngi cc nc giu c th scao hn, bi v mc d cc nc ny ch chim 16% dn s th giinhng li chim ti 20-25% chi ph thit hi trn ton cu. Tuy nhin,s giu c s gip cc nc ny ng u tt hn vi cc tc ng tbin i kh hu (Ngn hng Th gii, 2010, tr. 8). Chnh s khng cngbng v mc b nh hng bi bin i kh hu v kh nng ngu vi bin i kh hu gia cc quc gia c th lm chm li tin thc hin cc Mc tiu Pht trin Thin nin k v lm su sc thm sbt bnh ng gia cc quc gia trn th gii.

-32-


Hp 1.3. Tc ng ca bin i kh hu i vi cc quc gia

Nhng vn chung ca cc nc ang pht trin - ngunlc ti chnh v con ngi hn ch v th ch yu km - l nhngnguyn nhn lm tng kh nng b tn thng ca cc nc ny.Ngoi ra, nhng yu t khc khng km phn quan trng lnhng yu t i km vi iu kin a l v lch s ca cc nc.

Chu Phi cn Xahara vn c iu kin t nhin khngthun li (vi hai phn ba din tch b mt t nhin l sa mchoc t ai cn ci) d xy ra hn hn v l lt v c d bol tnh trng trn s gia tng gp nhiu ln do bin i kh hu.Cc nn kinh t trong khu vc l thuc nhiu vo ti nguynthin nhin. Nng nghip c ti bng nc ma, ng gp23% vo GDP (khng k Nam Phi) v to vic lm cho khong70% dn s. Nng lc tr nc ca khu vc ny rt hn ch mcd c ngun nc di do. C s h tng khng y c thgy tr ngi cho cc n lc thch ng ca khu vc ny.

Ti ng Thi Bnh Dng, mt nguyn nhn quan trngdn n kh nng b tn thng l do s lng dn c ng csng vng duyn hi v cc hi o trng thp - ring TrungQuc c khong 130 triu dn v Vit Nam c khong 40 triudn. Nguyn nhn th hai l cc nc trong khu vc ny, c bitl nhng nc ngho, vn tip tc l thuc vo sn xut nngnghip nh l ngun thu nhp v to vic lm ch yu. Khi scp i vi ti nguyn t, nc v rng tng ln - do tng trngdn s, th ha v suy thoi mi trng trong bi cnh cngnghip ha nhanh chng - th s bin ng ca cc hin tngthi tit cc oan s lm cho vic qun l tr nn phc tp hn.Nguyn nhn th ba l cc nn kinh t trong khu vc l thucnhiu vo ti nguyn bin (ring cc rn san h c qun l tt ng Nam c gi tr 13 t la) trong khi cc ti nguyn

-33-


ny vn chu nhiu p lc do nhim cng nghip, pht trinvng ven bin, nh bt thy sn qu mc v nhim do ccdng chy nc mt nhim thuc tr su v vi cht t hot ngnng nghip.

ng u v Trung , kh nng b tn thng xut phtt di sn cn ri rt li t thi X Vit vi cch thc qun l mitrng bt hp l v tnh trng c s h tng yu km. Hu htcc nc trong khu vc c nh c xy dng vi cht lngkm, khng c duy tu bo dng thng xuyn nn khng ckh nng chng chu li nhng cn bo, nhng t nng nnghoc l lt ko di.

Ti Chu M La tinh v Carib, cc h sinh thi c vai trthit yu ang b e da. Trc ht, cc dng sng bng nhiti dy Ant c d bo l s bin mt, do s lm thayi thi gian v cng dng chy n mt s nc trong khuvc, khin cho t nht 77 triu ngi s b sc p v nc vonm 2100 v e da cc cng trnh thy in vn l ngun cungcp hn mt na lng in cho nhiu nc Nam M. Th hai,tnh trng cc i dng m ln v axt ha i dng s tytrng v c th lm cht cc rn san h Carib vn ang l ninui dng khong 65% cc loi c trong khu vc ny, l nitr n t nhin trnh sng bo v l mt ti sn du lch quantrng. Th ba, thit hi cc vng t thp thuc Vnh Mhics khin cho vng ven bin d b tn thng hn bi cc cnbo thng xuyn hn v mnh hn. Th t, tc ng nghimtrng nht c th l s dit vong ca rng nhit i Amazn,gy nn nhng hu qu nghim trng cho h kh hu khu vcv c th cho c th gii.

Nc l yu t c bit d b tn thng Trung ng vBc Phi v y vn l khu vc kh hn nht th gii. Lng

-34-


nc c th cung cp tnh bnh qun u ngi c d bo sgim mt na vo nm 2050, k c khi khng b tc ng bibin i kh hu. Khu vc ny khng c nhiu phng n tng nng lc tr nc v gn 90% ngun nc ngt ca khuvc c d tr trong cc h cha. S gia tng tnh trngkhan him nc s e da sn xut nng nghip, hin angchim ti 85% tng lng nc s dng trn ton khu vc. Khnng b tn thng cng tng do mt dn s cao, hot ngpht trin kinh t cc vng duyn hi thng xuyn b l ltv cc sc p v x hi v chnh tr khin cho cc ngun lc ngycng tr nn khan him.

Nam b nh hng bi bin i kh hu do cc tinguyn thin nhin vn b suy thoi cng vi t l nghoi cao v mt dn s ng c. Ngun nc c th b nhhng bi bin i kh hu thng qua nhng nh hng nch gi ma. Mc nc bin dng l vn rt ng lo ngiv khu vc ny c ng b bin di, nhiu hn o thp trng,tp trung ng dn c; ng thi cc cnh ng canh tc cnguy c b xm nhp mn. Vi nhng kch bn bin i kh hunghim trng hn, mc nc bin dng s lm cho phn lnqun o Maniv v khong 18% din tch Bnglat b ngpchm di nc.

Ngun: Ngn hng Th gii, 2010, tr.8

1.5. NG PH VI BIN I KH HU

Bin i kh hu chnh l thch thc ln nht ca nhn loi trong thk 21, i hi th gii cn hnh ng ngay by gi, hnh ng cng nhau vhnh ng theo cch khc so vi nhng g lm trong qu kh (Ngnhng Th gii, 2010)

-35-


1.5.1. S cn thit phi hnh ng ngay

Th gii hin nay c 7 t ngi v c tnh vo nm 2050 s c 9 tngi sinh sng trn tri t. Mt phn t dn s cc nc ang phttrin vn ang sng vi mc thu nhp di 1,25 la mt ngy. Mt tngi thiu nc sch; 1,6 t ngi cha c in v khong 3 t ngicha c hng iu kin v sinh ph hp. Mt phn t s tr em cc nc ang pht trin b suy dinh dng. Nhng con s trn cho thyxa i gim ngho v pht trin bn vng vn l nhng u tin trngtm trn ton cu. Gii quyt nhng nhu cu ny vn ang l u tinhng u ca cc nc ang pht trin cng nh vin tr pht trin, vinhn thc rng s pht trin s khng d dng m ngy cng kh khnhn do bin i kh hu. Tuy vy, bin i kh hu cng l vn cngii quyt khn cp v 2 l do chnh sau (Ngn hng Th gii, 2010):

Th nht, lng pht thi kh nh knh vn ang tip tc gia tngv hn mt phn ba s loi trn tri t s b tuyt chng nu bini kh hu khng c kim sot. Cn phi c ngay nhng hnhng i vi s nng ln ton cu, bi v nhng hnh ng ngy hmnay s quyt nh nhng la chn cho ngy mai. V d, n nhnhit gia tng mc xp x 2oC (tng ng vi khong 450 ppmCO2), lng pht thi ton cu s phi bt u gim ngay t by giv gim khong 1,5% mi nm. Nu chm 5 nm, th gii s phi bli bng mc gim pht thi nhanh hn. Nu mun hn na, skhng cn cch no b li: vic tr hon gim thiu bin i khhu trong 10 nm c ngha l gn nh khng cn cch no gimc tng nhit khng vt qu 2oC - ngng ca bin i khhu nguy him.

Th hai, th gii s phi i mt vi chi ph ln hn nhiu trongtng lai - mt th gii ngho i, bt n v b suy thoi - nu nhngthch thc quan trng hin nay lin quan n bin i kh hu khngc gii quyt ngay t by gi.

1.5.2. S cn thit phi hnh ng cng nhau

Gii php ton cu i vi vn ton cu

Bin i kh hu l mt vn ton cu v i hi mt gii phpton cu. Trong nhng nm gn y, ng ph vi bin i kh hu tr thnh mt vn c tho lun thng xuyn trong cc chngtrnh ngh s quc t. Hnh ng trn ton cu l cn thit ngu mt cch hiu qu vi bin i kh hu v gim thiu chi ph, biv nu mt nc hay mt nhm nc khng gim thiu, th nhngnc khc s phi c nhng gii php gim thiu tn km hn tc mc tiu ra cho ton cu. V d, c tnh rng, vic Hoa Kkhng tham gia vo Ngh nh th Kyoto (trong khi nc ny chimn 20% lng pht thi ca c th gii) s khin chi ph t cmc tiu ban u tng thm 60% (Ngn hng Th gii, 2010, tr. 16).

Trch nhim chung nhng c s phn bit

Vic gii quyt vn bin i kh hu i hi tt c cc quc giatrn th gii, c nhng nc pht trin v ang pht trin, phi phi hpvi nhau a ra mt gii php ton cu. Tuy nhin, gia cc ncpht trin v ang pht trin c nhng im khc nhau:

Th nht, nhng khong cch rng v thu nhp gia cc nc trnth gii hm rng c s khc bit ln gia cc nc v nng lc vkh nng chi tr cho cc hot ng thch ng v gim thiu. Nhngnc ang pht trin thng b hn ch hn v ngun lc ti chnh vcng ngh ng u vi nhng ri ro v kh hu so vi cc ncpht trin.

Th hai, mc ng gp ca cc nc pht trin v ang phttrin vo tnh trng bin i kh hu ton cu l khc nhau. Trongqu kh, s bin i ca kh hu quan st c v tc ng ca nch yu l do pht thi trong qu kh ca cc nc pht trin. Mcd ch chim 13% dn s th gii nhng cc nc pht trin chimgn 50% lng pht thi kh CO2 (UNDP, 2008, tr. 7). Tuy nhin,trong thi gian ti, hu ht s gia tng pht thi s xy ra cc nc

-36-


-37-


ang pht trin, ni m lng cc bon pht thi hin vn cn thp sovi mt bng chung ca th gii v ni m nn kinh t ang phi tngtrng nhanh gim ngho. iu ny l do trong thi gian ti, ccnc ang pht trin c tc tng trng dn s v kinh t cao hncc nc pht trin.

Th ba, c s khc nhau gia cc nc pht trin v ang pht trinv cc c hi gim thiu bin i kh hu t hiu qu chi ph. Trn thct, cc nc ang pht trin c tim nng to ln v gim thiu pht thimt cch hiu qu v kinh t thng qua cc c ch ti chnh cc bon(nh c ch pht trin sch) v chuyn giao vn ti chnh.

Nhng s khc bit trn t ra mt cu hi quan trng v vic chias trch nhim mt cch cng bng gia cc nc pht trin v angpht trin trong vic gii quyt vn bin i kh hu ton cu. Ccnc pht trin cn nhn thc c nhu cu chnh ng ca cc ncang pht trin trong vic thu hp khong cch v thu nhp vi cc ncpht trin v mong mun ca h v vic gii quyt bin i kh hu mkhng phi tr gi bng s pht trin chm li. Do , cc nc pht trincn cung cp h tr ti chnh v k thut cho cc hot ng thch ngv tng trng t cc bon cc nc ang pht trin gip h ngu vi nhng thch thc ngy cng tng trong pht trin. Trong khi ,cc nc ang pht trin cng cn nhn thc c rng nu bn thnh khng c nhng n lc ng k trong vic gim thiu pht thi khnh knh th s thnh vng, tng trng thu nhp v gim ngho cah cng c th b t trc nhng mi e da nghim trng.

1.5.3. S cn thit phi hnh ng theo mt cch khc

Tng trng kinh t l iu kin cn thit xa i gim ngho vy l vn trng tm i vi vic tng kh nng chng chu vi bini kh hu cc nc ngho. Tuy nhin, nu ch tng trng kinh tkhng thi th cha c th gii quyt vn bin i kh hu, biv s tng trng c th khng nhanh gip cc nc ngho ngu vi nhng nguy c t bin i kh hu v tng trng cng khng cng bng bo v ngi ngho v ngi d b tn thng trc

nhng tc ng ca bin i kh hu. Mt khc, tng trng cng c thlm tng kh nng b tn thng trc cc him ha ca kh hu i vicc nc ngho thng qua vic gia tng cc hot ng khai thc ngunnc phc v sn xut nng nghip v pht trin cc ngnh cng nghipto ra nhiu cc bon cc nc ny. iu ny cho thy nu tng trngvn tip tc da vo vic s dng nhiu cc bon v thc y tnh trngm ln trn ton cu th tng trng kinh t s khng th gii quyt ctnh trng bin i kh hu. Do , mt chnh sch ch ng v ph hpv bin i kh hu khng ch ng khung vic la chn gia tngtrng hay gii quyt vn bin i kh hu (tc l la chn gia mtbn l mt th gii tng trng nhanh v nhiu cc bon vi mt bn lmt th gii tng trng chm v t cc bon) m iu quan trng l cnphi c nhng thay i c bn v cch thc t c s tng trng.Trn thc t, mt chnh sch ch ng v ph hp v kh hu l nhngchnh sch c th tng cng s pht trin, gim kh nng b tn thngv c kh nng cung cp ti chnh chuyn sang cc con ng tngtrng t cc bon (Ngn hng Th gii, 2010).

Bn cnh , th gii ang tri qua mt cuc suy thoi kinh t ti tnht k t cuc i suy thoi nm 1930 vi cc cuc khng hong lintip bt u t nm 2008. Tc ng ca cc cuc khng hong ny vnang tip din. Nn kinh t ton cu trt vo suy thoi. Cc qucgia ang phi i mt vi s st gim v u t t bn ngoi, t l thtnghip gia tng v gy ra nhiu hu qu tiu cc i vi trin vng gimngho trn th gii. iu ny c th lm cho hng chc triu ngi thot ngho c th li b ri vo vng i ngho v s lm cho vic tc cc Mc tiu Pht trin Thin nin k tr nn thch thc hn.Trong bi cnh , s suy thoi kinh t c th lm cho nhim v utranh chng bin i kh hu ngy cng tr nn kh khn hn. Cc utin pht trin ca chnh ph c th phi chuyn hng sang vic giiquyt nhng vn n nh kinh t v m trong ngn hn v t b vicgii quyt nhng vn mang tnh di hn hn nh bin i kh hu vcc vn mi trng. Cc chnh sch v ngun lc dnh cho vic iph vi suy thoi kinh t c th c coi l cp bch hn, v do nhng

-38-


-39-


sng kin v bin i kh hu c th b tr hon. Tuy nhin, vic i phvi khng hong kinh t ton cu v khng hong kh hu ton cu cngs m ra c hi ti cu trc nn kinh t th gii theo hng bn vng.Vi quan im cho rng cc vn v an ninh nng lng, bin i khhu, suy thoi mi trng v ngho i ton cu s ngy cng nghimtrng hn nu th gii tht bi trong vic thc y tng trng xanh trnphm vi ton cu, Chng trnh Mi trng Lin Hip Quc (UNEP) xut Gi kch thch xanh mi trn ton cu, trong ku gi ccnc xanh ha nn kinh t thng qua vic nh hng li cc chnhsch pht trin, u t vo lnh vc cng ngh sch, nng lng ti sinh,vn ti xanh, xy dng xanh, dch v nc v qun l nc, v nng-lmnghip bn vng. Gi kch thch ny cng ku gi cc nc ang phttrin u t vo nc sch v v sinh mi trng cho ngi ngho vpht trin nhng chng trnh an sinh vi mc tiu r rng. Gi kchthch ny hin ang nhn c s ng h ca nhiu chnh ph. Chnhv vy, ti cu trc nn kinh t th gii theo hng pht trin nn kinht xanh cng l mt gii php hu hiu gii quyt vn bin i khhu ton cu. Cc k hoch pht trin xanh c a ln bn ngh sca nhiu nc Chu nh Trung Quc, Nht Bn, v Hn Quc.Hng ti mt nn kinh t xanh (Green Economy) cng l ni dungchnh c t trn bn ngh s ca Hi ngh Rio+20 c t chc tiRio de Janeiro vo thng 6 nm 2012 - 20 nm sau khi Hi ngh Thngnh Tri t v Mi trng v Pht trin c t chc vo thng 6 nm1992. Ni cch khc, cuc khng hong hin ti ang mang li mt chi th gii bt u chuyn hng sang mt nn kinh t c kh nngchng chu vi bin i kh hu v pht thi t cc bon.

1.5.4. Thc hin ng thi cc chin lc gim thiu v thch ng

ng ph vi bin i kh hu, th gii ang thc hin cng mtlc 2 chin lc: gim thiu bin i kh hu v thch ng vi bin ikh hu. Cc thch thc i vi gim thiu v thch ng u rt ln. Tuynhin, nhng thch thc ny c th c gii quyt thng qua nhngchnh sch ch ng v ph hp v kh hu.

1.5.4.1. Gim thiu bin i kh hu

Gim thiu bin i kh hu l cc hot ng nhm lm gim mc hoc cng pht thi kh nh knh (B Ti nguyn v Mi trng,2008, tr.6). Trong qu kh, cc nc pht trin to ra phn ln lngkh nh knh v c lng pht thi trn u ngi cao hn cc ncang pht trin. Cc nc ny chim 1/6 dn s th gii nhng phtthi ra gn 2/3 lng kh nh knh c trong kh quyn (Ngn hng Thgii, 2010, tr.4). Do , cc nc ny cn i u v nht thit phi cnhng hnh ng mnh m gim bt lng pht thi kh nh knh,c bit l CO2, trong bu kh quyn, v khng th tip tc ng gpphn pht thi ca mnh trong bu kh quyn chung mt cch thiucng bng v thiu bn vng nh vy. Tuy nhin, phn ln lng phtthi ca th gii trong tng lai s c to ra cc nc ang phttrin v do , cc nc ny cng cn thc hin nghim tc vic ctgim pht thi kh nh knh. Vi hn ch v nng lc ti chnh v cngngh, cc nc ang pht trin s cn s h tr v vn v chuyn giaocng ngh ph hp t cc nc pht trin i theo con ng phttrin t cc bon, nhng khng lm mt i cc c hi pht trin ca mnh.

Nhn chung, cc n lc lm gim pht thi kh nh knh c th tc thng qua vic tng cng hiu qu s dng nng lng v phttrin cng ngh mi nhm lm cho nn kinh t th gii khng b gnnhiu vi cc bon.

Tng cng hiu qu s dng nng lng

Tnh trng pht thi nhiu cc bon hin nay xut pht t vic s dngnng lng khng hiu qu. Do , cn thc y mt cuc cch mngnng lng thc s, bi v vic s dng hiu qu hn cc cng ngh hinti c th lm gim 20-30% mc tiu th nng lng trong ngnh cngnghip v ngnh in, t gim bt lng pht thi cc bon m khngphi hy sinh tng trng (Ngn hng Th gii, 2010).

Tng thu nhin liu gim nhu cu tiu dng nhin liu; hp lha cc khon tr cp nng lng hng ti i tng l ngi ngho;khuyn khch cc hot ng giao thng s dng nng lng bn vng l

-40-


-41-


nhng gii php c th lm gim pht thi CO2 ton cu. Ngoi ra, ccn lc gim thiu kh nh knh cng cn c kt ni vi hot ng qunl t v rng bn vng hn. Nhng hot ng gim thiu cng ngthi em li nhiu li ch ln v y t cng cng, an ninh nng lng, bnvng v mi trng v tit kim ti chnh.

Pht trin cng ngh mi

Trong thi gian ti, cng vi s gia tng cc hot ng kinh t, lngpht thi kh nh knh s tip tc gia tng, c bit cc nc ang phttrin - ni ang c nhu cu m rng mnh m cc hot ng nng lng,giao thng v sn xut cng nghip. Nu tip tc s dng cc cng nghtruyn thng to ra nhiu cc bon, nhng hot ng pht trin m rngny s to ra nhiu kh nh knh hn v lm cho tnh trng bin i khhu tr nn nghim trng hn. Khi , vn khng ch l lm th no s pht trin c th chng chu c vi bin i kh hu m vn s l lm th no tip tc tng trng v t c s thnh vng mkhng gy nn bin i kh hu nguy him. S l thuc vo nhin liuha thch l kh trnh khi nu khng n lc tm kim nhng gii phpthay th. gi cho mc tng nhit khng qu 2oC so vi thi ktin cng nghip, cn c mt cuc cch mng cng nghip thc s chuyn sang s dng cc cng ngh t cc bon; nu khng th mc tiutng trng t cc bon s khng th tr thnh hin thc (Ngn hng Thgii, 2010).

Cc cng ngh mi hoc mi xut hin nh thu gom v lu tr ccbon, nhin liu sinh hc th h th hai v quang in mt tri c nghaht sc quan trng. S chuyn i sang mt th gii t cc bon thngqua i mi cng ngh (kt hp vi ci cch th ch) phi c bt ubng cc hnh ng ngay v mnh m ca cc nc c thu nhp caonhm ct gim lng pht thi cc bon thiu bn vng ti nc mnh.iu ny s gip thc y cc hot ng nghin cu v pht trin tora cc cng ngh thay th cc cng ngh ang to ra nhiu cc bon. Tuynhin, c c nhng t ph trong cc cng ngh thng minh vikh hu, s cn n nhng khon chi tiu ln hn nghin cu, pht

trin, th nghim v khai thc. Chi tiu cng v chi tiu t nhn trnton cu cho cc hot ng nghin cu, pht trin v khai thc nnglng hin vn cn rt khim tn. Chi tiu khim tn cng ng nghavi vic lm chm tin trnh i mi. Hin nay, cc sng ch v nnglng ti to mi ch chim 0,4% tng s cc bng sng ch (Ngn hngTh gii, 2010, tr. 19-21). Hn na, cc nc ang pht trin cn ctip cn cc cng ngh ny v iu c ngha l cc nc ang phttrin cn phi thc y nng lc trong nc la chn v thch ng vicc cng ngh mi cng nh tng cng cc c ch quc t v chuyngiao cng ngh.

1.5.4.2. Thch ng vi bin i kh hu

Thch ng vi bin i kh hu t trc n nay vn c coi l miquan tm th yu ca cc chng trnh quc t v xa i gim ngho,bi v gim nh bin i kh hu mi c coi l yu cu bt buc v cpbch v n quyt nh trin vng trnh c cc him ha ca bin ikh hu trong tng lai hng ti mt x hi t cc bon. Tuy nhin,i vi cc cng ng d b tn thng trc bin i kh hu th thchng li l mt nhim v cp thit (IUCN, SEI, v IISD, 2003). Hn na,khng c php ph mc cho ngi ngho v nhng ngi d b tnthng trn th gii b chm hay t bi ch vi nng lc yu t ca mnh(UNDP, 2008, tr. 6). iu c ngha l ngi ngho v nhng ngid b tn thng trc tc ng ca bin i kh hu cng cn c htr tng cng nng lc thch ng vi bin i kh hu.

Thch ng vi bin i kh hu l s iu chnh h thng t nhinhoc con ngi i vi hon cnh hoc mi trng thay i nhm mcch gim kh nng b tn thng do dao ng hoc bin i kh huhin hu hoc tim tng v tn dng cc c hi do n mang li (B Tinguyn v Mi trng, 2008, tr. 6). Nh vy, thch ng bao gm nhnghot ng iu chnh trong cc h thng t nhin v con ngi iph vi nhng tc ng c th c ca bin i kh hu, lm gim bt snguy hi hoc khai thc nhng c hi c li t bin i kh hu. Cc hotng thch ng c thc hin nhm gim thiu kh nng b tn thng

-42-


-43-


v tng cng kh nng chng chu vi bin i kh hu, do vy thchng ng vai tr rt quan trng t c cc mc tiu gim ngho vMc tiu Pht trin Thin nin k.

Cc hot ng thch ng c tin hnh bi cc c nhn, h gianh, cng ng, doanh nghip v chnh ph, v trn cc phng dinthch ng v cng ngh, ti chnh, thng tin v th ch, chnh sch (Smitv Wandel, 2006). Cc hot ng thch ng c thc hin ch yuthng qua hot ng qun l ri ro v cc mng li an sinh tt hn bo v nhng i tng d b tn thng nht (Ngn hng Th gii,2010). S h tr cp quc gia v quc t ng vai tr thit yu bov nhng i tng d b tn thng nht thng qua cc chng trnhtr gip x hi nhm thit lp c ch chia s ri ro cp quc t v thcy trao i kin thc, cng ngh v thng tin.

Qun l ri ro tt hn

nhiu ni, nhng ri ro trc y t khi xy ra th hin nay angngy cng tr nn ph bin hn. L lt trc y rt kim khi xy ra Chu Phi nhng hin ngy cng gia tng. Gim bt ri ro thin tai thngqua cc h thng cnh bo sm da vo cng ng, h thng gim stkh hu, c s h tng an ton hn cng vi cc bin php khc tr nnquan trng hn trong bi cnh bin i kh hu. Cc i mi v ti chnhv th ch cng c th hn ch cc ri ro i vi sc khe v sinh k.iu ny trc tin i hi nhng n lc hnh ng trong nc. Tuynhin, nhng hnh ng trong nc s c tng cng hn nhiu nuc h tr bi ngun ti chnh v kinh nghim quc t v nhng thngl tt nht ang c thc hin trn th gii.

Tuy nhin, tch cc gim thiu ri ro s khng bao gi v lunlun c mt phn ri ro tn ng li. Do , qun l ri ro thng qua ccc ch chun b v ng ph tt hn ng vai tr quyt nh. Hp tc quct c th gip tng cng nng lc qun l ri ro, v d nh thng quacc n lc ci thin vic thu thp thng tin kh hu cng nh chia s ccthng l tt nht ng u vi kh hu ang bin i v ngy cngbin ng nhiu hn. Qu bo him v tr cp khn cp l hai cng c

chnh qun l ri ro lin quan n thin tai. Nhn chung, nhng qunh vy cn c cng ng quc t h tr. Vi tim lc v ti chnh vcng ngh, cc nc c thu nhp cao ng vai tr thit yu trong vicm bo rng cc nc ang pht trin c th tip cn kp thi cc ngunlc cn thit khi xy ra c sc, c th thng qua vic ti tr cho cc qutrn hoc thng qua cung cp trc tip ngun vn khn cp.

Cc chnh sch an sinh x hi

Cc chnh sch x hi c vai tr quan trng hn trong vic gip ngidn ng u vi cc nguy c ngy cng thng xuyn v lin tc cakh hu c nh hng n sinh k ca h. Cc chnh sch x hi cthit k nhm lm gim kh nng b tn thng v mt kinh t v x hiv tng cng kh nng chng chu vi bin i kh hu. Mt cng ngdn c khe mnh v c gio dc tt, kt hp vi kh nng tip cnbo tr x hi s c th ng u tt hn vi cc c sc t kh hu. Do, i vi cc quc gia, cc chnh sch bo tr x hi, nu c th phic cng c, v nu cha c th cn phi c xy dng v thit k saocho c th trin khai ngay khi xy ra c sc. Cc c quan pht trin c thgip ph bin cc m hnh mng li an sinh x hi thnh cng trnth gii v iu chnh cc m hnh ny ph hp vi nhng tc ng cth ca bin i kh hu.

Nh vy, c th thy rng, bin i kh hu l mt tht bi thtrng ln nht m th gii phi chng kin (ADB, 2009). Ging nhbt c mt tht bi th trng no, n ch c th c gii quyt mtcch hiu qu bng s can thip ca chnh ph thng qua cc chnhsch cng. Cc chnh ph cn: (i) ra cc chnh sch hiu qu v bini kh hu; (ii) thit k nhng chin lc thc thi hiu qu v chi ph;(iii) huy ng cc ngun lc trong nc v nc ngoi v bo mcc ngun lc c phn b mt cch hiu qu; (iv) a ra nhnghnh thc khuyn khch mnh m thc hin cc hnh ng thchng v gim thiu cng nh loi b nhng mo m th trng c thgy cn tr nhng hnh ng ; v (v) nng cao nhn thc cng ngv tnh cp bch ca vic ng ph vi bin i kh hu. Nhn chung,

-44-


-45-


cc nc trn th gii cn a nhng tnh ton v bin i kh hu voqu trnh hoch nh chnh sch v lng ghp vic gim thiu v thchng vo cc chin lc tng trng kinh t, gim ngho v pht trinkinh t - x hi quc gia. Tuy nhin, nu ch c nhng can thip cachnh ph l cha . c th ng ph mt cch thnh cng vi bini kh hu, cn c s tham gia v hnh ng ca tt c cc bn linquan, bao gm h gia nh, doanh nghip, cc c nhn, t chc phichnh ph v ton x hi dn s. Cc c nhn, vi vai tr cng dn vngi tiu dng, s quyt nh tng lai ca hnh tinh. Mc d ngycng nhiu ngi bit v bin i kh hu v tin rng cn phi hnhng, nhng vn cn qu t ngi coi y l u tin v qu nhiu ngikhng hnh ng khi c c hi. Do , thch thc ln nht chnh lvic thay i cc hnh vi v th ch, c bit l nhng nc c thunhp cao. Cc thay i trong chnh sch cng cp a phng, cpvng, quc gia v quc t l cn thit khu vc t nhn v ngi dnnhn thc d dng hn v quan tm hn n vic hnh ng.

Hp 1.4: Mi iu cn bit v bin i kh hu

1. S nng ln ton cu ch yu l do s gia tng lngpht thi kh CO2 t cc hot ng t than, du v kht nhin.

Mt s kh nht nh ang nm trong bu kh quyn v lmcho bu kh quyn nng ln. Th phm chnh l lng pht thikh CO2 t cc hot ng t than, du v kh t nhin trong ccnh my in, xe hi, v nh my sn xut. Th phm th hai llng pht thi kh CH4 t trng la, cht thi t chn nui, sphn hy rc thi cc bi chn lp, t hot ng khai thc mv t cc ng ng dn kh. Th phm th ba l CFC v cc hacht c thnh phn tng t. Vic pht thi NO2 (t phn bnv ha cht) l th phm th t lm cho bu kh quyn nng ln.

2. Nhit trung bnh ton cu tng khong 0,7oC trongvng 100 nm qua v c d on l s tng khong 3oCtrong khong 100 nm ti.

Mc d nhit tri t vn thng xuyn thay i do ccnguyn nhn t nhin nhng tc thay i nhit tri tdo cc hot ng ca con ngi l cha tng c trong khongt nht 100 nm qua. Phm vi ca s gia tng nhit c don l kh rng, ph thuc vo cc yu t nh: liu con ngic kim sot c cc kh gy hiu ng nh knh khng v cch thng kh hu phn hi nh th no trc cc hnh ngpht thi ca con ngi.

3. Cc nh khoa hc u nht tr rng bin i kh hu l ctht v do con ngi gy ra.

Cc nh khoa hc v bin i kh hu cho rng s nng lnca bu kh quyn quan st c trong thi gian qua khng giithch c bi s thay i ca t nhin. Cc nh khoa hc caIPCC d on rng kh hu ton cu c th tng t 3 n 4,5oCtrong 100 nm ti v khng nh rng cc hot ng ca conngi l nguyn nhn chnh gy ra s gia tng ny.

4. Thi tit v kh hu l hai khi nim khc nhau.

Thi tit cp n cc iu kin ca kh quyn ti mtthi im v a im c th v c th thay i hng ngy, hnggi, v theo ma. Trong khi , kh hu cp n trng thitrung bnh trong di hn ca thi tit mt khu vc nht nh.

5. L thng tng zn khng gy ra s nng ln ton cu.

S suy gim tng zn l mt vn khc vi s nng lnton cu v s suy gim ny ch yu l do s pht thi CFC tqu trnh sn xut t lnh v iu ha khng kh. S pht thi

-46-


-47-


CFC gy thng tng zn tng bnh lu - mt tng c vai trbo v s sng trn tri t khi tia cc tm d tha c th gyung th da v c thy tinh th ngi v cc thit hi khccho cy trng v vt nui. Mc d c mt tha thun quct v loi b vic s dng CFC nhng tng zn mi ch bt uc phc hi v cc ha cht ny vn cn nm li trong bukh quyn mt thi gian di.

6. S nng ln ton cu s gy nh hng ng k n conngi v thin nhin.

Khi nhit tng, lng ma c d on s din rathng xuyn hn v vi cng ln hn; cc hin tng thitit cc oan nh m ut v kh hn s gia tng nhanh. Khu vcven bin s b tn thng nhiu hn trc cc cn bo mnhv nc bin dng. S nng ln ton cu s gy nh hng lnn con ngi v cc h sinh thi trn ton th gii, trong cc h thng t nhin v ngi dn cc nc ang pht trinc ngun lc v nng lc thch ng hn ch s phi gnh chunhng nh hng nghim trng nht.

7. Mc nc bin ang dng ln v c d on s tip tcdng cao hn na.

Nhiu ngi sai khi ngh rng ch khi bng cc cc tanra th mc nc bin mi dng. Trn thc t, mc nc bintrung bnh ton cu dng t 10 cm n 20 cm trong vng100 nm qua v d on s dng thm khong 1m vo cui thk 21. L do chnh ca s gia tng mc nc bin l nc b ginn khi nhit tng. L do th hai l cc sng bng trn tonth gii ang tan ra v chy vo t lin. Hng nghn o nhtrn th gii s b e da bi s gia tng mc nc bin, c bitl cc vng ng bng thp ven bin.

8. S dng nng lng tit kim v pht trin cc ngunnng lng mi thay th s gip gim nh bin i khhu.

Mi c nhn c th ng gp vo vic gim s nng lnton cu bng cch s dng t nng lng c th to ra cc khgy hiu ng nh knh, v d nh li xe t hn, la chn t vcc thit b hiu qu v nhin liu v tng cng s dng nnglng mt tri. Cc nh lnh o chnh tr v gii kinh doanhcn c khuyn khch xy dng v thc hin cc chnh schtit kim nng lng v pht trin cc ngun nng lng thayth khng to ra CO2. Nhng ngay c khi con ngi c nhnghnh ng tch cc nhm lm gim bin i kh hu th vnkhng th ngn chn hon ton c bin i kh hu, bi vmt khi kh CO2 tn ti trong bu kh quyn, n s nm t nht khong mt th k v h thng kh hu s mt mtthi gian di ng ph vi s thay i. Tuy nhin, hnh ngca con ngi ngay by gi v trong nhng thp k ti s c ngha rt ln trong vic gim bin i kh hu cho th htng lai.

9. Mt tha thun quc t v ct gim pht thi kh gy hiung nh knh c k kt vo nm 1997 (Ngh nhth Kyoto) nhng M khng tham gia Ngh nh th ny.

Do mc tiu th nng lng ca M cao hn so vi th giinn M pht thi CO2 nhiu hn bt k quc gia no trnth gii. Bi v CO2 tn ti trong kh quyn khong 120 nmnn lng kh ny s c tch ly li v phn b u trn tonth gii v gy ra nhng nh hng trn ton cu. Do , trongkhi s dng mt khi lng ln nng lng phc v mctiu tng trng kinh t, M v cc nc giu c khc v tnhto ra gnh nng cho phn cn li ca th gii. Tc ng tiu

-48-


-49-


cc ca bin i kh hu c th nghim trng hn i vi ccnc ngho thiu cc ngun lc thch ng; trong khi M lic ngun lc ti chnh v cng ngh mnh hn cc nc khc.Chnh v vy, vai tr ca M trong vic gim pht thi ca ringmnh v chia s cng ngh v ti chnh vi cc quc gia khcng vai tr quan trng cho s thnh cng ca cc n lc quct chng li bin i kh hu ton cu.

10. Bo v bu kh quyn ca tri t bng cch n nh nng kh nh knh trong kh quyn i hi phi ct gim mtkhi lng ln lng pht thi hin ti.

Ngh nh th Kyoto hin ti ch l im khi u cho vicct gim lng pht thi kh nh knh v s khng n nhkh hu. c tnh rng, lng pht thi kh nh knh phi cgim xung di mc 1/3 so vi lng pht thi hin ti th mic th n nh nng kh quyn. iu ny mt ln na ihi s i mi mnh m ca ngnh nng lng, trong vicpht minh cc cng ngh thu v t chy CO2 ng vai tr rtquan trng.

Ngun: Nhm tc gi tng hp v bin dch t nhiu ngun khc nhau

CHNG 2

KH NNG B TN THNG CA SINH K VEN BIN TRC

TC NG CA BIN I KH HU

-53-

Chng 2: Kh nng b tn thng ca sinh k ven bin trc tc ng ca bin i kh hu

CHNG 2

KH NNG B TN THNG CA SINH K VEN BIN TRC TC NG

CA BIN I KH HU

Sinh k bn vng (sustainable livelihoods) t lu l ch c quantm trong cc tranh lun v pht trin, gim ngho v qun l mi trng ctrn phng din l lun ln thc tin. Cch tip cn sinh k bn vng lm thay i cc cch tip cn i vi pht trin trong thi k nhng nm1980 v 1990 theo hng tp trung vo phc li ca con ngi v tnh bnvng hn l mc tiu tng trng kinh t. Trong bi cnh bin i kh hu,sinh k ca hng trm triu dn trn ton th gii s b e da nghim trngbi nhng h qu ca bin i kh hu; t gy ra cc tc ng nghimtrng n cuc sng ca ngi ngho v nhng ngi cn ngho vng ni,ng bng v ven bin trn phm vi ton cu. Vi khong 2,7 t ngi (chim40% dn s th gii) ang sinh sng cc vng ven bin trn th gii, vngven bin c coi l mt trong nhng khu vc pht trin nng ng nht thgii hin nay. Ngay c khi khng phi i mt vi bin i kh hu, vng venbin phi i mt vi nhng p lc hin ti. Cc tc ng do bin i khhu c d on s tip tc lm khuych i v trm trng hn nhng plc hin ti i vi vng ven bin, t lm tng thm cc thch thc v qunl bn vng vng ven bin trong bi cnh ngun lc c hn. Vic gia tng ccri ro t kh hu l mt trong nhng p lc lm gia tng kh nng b tnthng ca nhng sinh k da vo ngun ti nguyn thin nhin ti cc cngng ven bin.

-54-


2.1. TNG QUAN V SINH K BN VNG

2.1.1. Pht trin bn vng

2.1.1.1. Khi nim

Bt u t nhng nm 1980, tnh bn vng t nhiu c cpn trong cc tranh lun v mi quan h ph thuc ln nhau gia tngtrng kinh t, ngho i v bo v mi trng, t , nhiu c nhn vnhiu t chc a ra cc khi nim khc nhau v tnh bn vng ngtrn cc gc nghin cu khc nhau.

Tuy nhin, phi n nm 1987 th khi nim pht trin bn vngmi c s dng mt cch chnh thc v ph bin trn phm vi toncu. Khi nim ny c a ra trong bo co ca WCED nm 1987(cn c gi l bo co Bruntland1) c tn l Tng lai chung ca chngta (Our Common Future). Theo bo co ny, pht trin bn vng l spht trin p ng c cc nhu cu ca th h hin ti m khng lm tnhi n kh nng p ng nhu cu ca cc th h tng lai. Khi nim nybao gm 2 ni hm: (i) tp trung vo vic p ng nhu cu ca conngi, trong c bit u tin cc nhu cu c bn ca ngi nghotrn ton th gii, v (ii) tng v gii hn ca cng ngh, t chc xhi v kh nng ca mi trng trong vic p ng cc nhu cu ca thh hin ti v tng lai.

Bo co Pht trin Con ngi u tin ca UNDP (1990) vi thngip con ngi l ca ci thc s ca mi quc gia v cc bo co sau nycng chia s quan im v tm quan trng ca vic p ng nhu cu cacon ngi v nhn mnh s pht trin ca con ngi trn cc phngdin: sc khe, gio dc v phc li; t trng tm ca s pht trin c dch chuyn ra khi nhng vn kinh t v m - nhng ttng ban u v pht trin - sang s pht trin hng vo con ngi.

2.1.1.2. Ni dung

Bo co ca WCED (1987) cp n 3 tr ct ca s pht trinl kinh t - x hi - mi trng nhm hng ti s pht trin bn vng.Bn vng v kinh t quan tm ch yu n tng trng, hiu qu v s

1 Bo co Bruntland ly tn ca B Gro Harlem Brundtland, ch tch WECD, ng thi l Btrng B Mi trng Na Uy.

-55-


n nh ca nn kinh t. Bn vng v x hi i hi trong qu trnh phttrin cn quan tm n cc vn x hi nh cng bng, an ninh, dnch, to vic lm, gim ngho i, v gi gn bn sc vn ha. Bn vngv mi trng nhn mnh n tm quan trng ca vic s dng bnvng cc ngun ti nguyn thin nhin, m bo cht lng ngunnc, t ai, khng kh, v duy tr a dng sinh hc v tnh thch nghica cc h sinh thi.

Nm 1992, mt xut v ci cch th ch c a ra nhmgii quyt cc thch thc ca s pht trin bn vng trn quan im chorng th ch cng l mt yu t quyt nh s pht trin bn vng trn3 kha cnh: kinh t - x hi - mi trng, bi v pht trin bn vng skhng th t c c nu khng c cc th ch n nh, ph hp thc y s pht trin hi ha trn ba kha cnh: kinh t - x hi - mitrng. Chnh v vy, tr ct th t ca s pht trin bn vng - bn vngv th ch - c y ban Pht trin bn vng ca Lin Hip Quc2 xut nhm to ra cc khun kh cho vic thc hin pht trin bn vng cp quc gia, cp vng v ton cu. T , 4 tr ct ca pht trin bnvng: kinh t - x hi - mi trng - th ch chnh l nhng ni dung cbn trong cc bo co v vic thc hin Chng trnh Ngh s 21(Agenda 21) v pht trin bn vng trn phm vi ton cu.

2 y ban Pht trin bn vng ca Lin Hip Quc (United Nations Commission on SustainableDevelopment) c thnh lp nm 1992 l kt qu ca Hi ngh Thng nh Tri t v Mitrng v Pht trin c t chc ti Rio de Janeiro nm 1992.

Hnh 2.1. Cc tr ct ca pht trin bn vng

X hi

Mi trng

Bnvng

Kinh t

Cp ton cu Cp quc gia Cp vng

X hi Kinh t Mi trng

-56-


Vit Nam, cc ni dung ca pht trin bn vng c nu trongChng trnh Ngh s 21 ca Vit Nam c Th tng chnh ph phduyt trong Quyt nh s 153/2004/Q-TTg, trong s pht trinphi m bo tnh bn vng trn 3 kha cnh: kinh t - x hi - mi trng.

Bn vng v kinh t hng ti vic t c s tng trng n nhv c cu kinh t hp l, trnh c suy thoi v nh tr, trnh lin nn ln cho cc th h mai sau.

Bn vng v x hi hng ti mc tiu tin b v cng bng x hi,bo m ch dinh dng v cht lng chm sc sc khe nhn dnngy cng c nng cao, mi ngi u c c hi c hc hnh v cvic lm, gim i ngho v khong cch giu ngho gia cc tng lp vnhm x hi, gim cc t nn x hi, nng cao mc cng bng vquyn li v ngha v gia cc thnh vin v gia cc th h trong mt xhi, duy tr v pht huy c tnh a dng v bn sc vn ha dn tc,khng ngng nng cao trnh vn minh v i sng vt cht v tinhthn.

Bn vng v mi trng hng ti vic khai thc hp l, s dng titkim v c hiu qu ti nguyn thin nhin; phng nga, ngn chn, xl v kim sot c hiu qu nhim mi trng, bo v tt mi trngsng, bo v c cc vn quc gia, khu bo tn thin nhin, khu dtr sinh quyn v bo tn a dng sinh hc, khc phc suy thoi v cithin cht lng mi trng sng.

2.1.1.3. Cc ch s nh gi pht trin bn vng

V l thuyt, mt ch s nh gi pht trin bn vng phi nu cmi lin h gia ba kha cnh: kinh t - x hi - mi trng. Trn thct, rt kh c th xy dng c mt ch s phn nh tnh bn vng trnc 3 kha cnh . Nhn chung, c 2 cch tip cn trong vic xy dngv s dng cc ch tiu nh gi pht trin bn vng (Nguyn Th Chinhv cng s, 2006):

S dng mt hoc mt s ch tiu tng hp: Cch tip cn ny sdng ch tiu tng hp nh gi s pht trin bn vng sau

-57-


khi chuyn i cc chi ph hay li ch v cng mt n v olng chung (thng l tin t). Cc ch tiu c s dng phbin l GDP xanh (Green GDP)3 v Ch s tin b ch thc(GPI Genuine Progress Indicator)4 . Ngoi ra, mt s ch tiumi c xut l Ch s phc li kinh t bn vng (ISEW-Index of Sustainable Economic Welfare)5 v Ch s hnh tinhhnh phc (HPI - Happy Planet Index)6 . Tuy nhin, cc ch sny cha c s dng mt cch rng ri nh gi s phttrin bn vng.

S dng h thng nhiu ch tiu: Cch tip cn ny s dng ccch tiu c n v o lng khc nhau, phn nh cc gi tr vnhiu mt, c th k n nh Ch s pht trin con ngi HDI7,B ch tiu Pht trin Thin nin k ca Lin Hip Quc8, Bch tiu Pht trin bn vng ca Lin Hip Quc9 hoc B chtiu Pht trin bn vng ca Vit Nam.

3 c xc nh bng GDP tr i cc gi tr thit hi v ti nguyn v mi trng.4 c xc nh bng GDP tr i cc gi tr thit hi v ti nguyn v mi trng, gi tr phn

nh bt bnh ng trong phn phi thu nhp v t nn x hi cng vi gi tr lao ng cho vicchm sc gia nh v cng tc x hi.

5 c xc nh bng chi tiu c nhn (khng tnh n chi ph quc phng) cng vi chi tiu cng(khng tnh n chi ph quc phng) cng vi tch ly vn v gi tr lao ng cho vic chm scgia nh v cng tc x hi tr i gi tr thit hi v ti nguyn v mi trng.

6 cho bit mi quan h gia tui th, cm gic thoi mi v cc hnh vi tc ng n mi trng. 7 nh gi s pht trin ca con ngi trn 3 phng din: sc khe, tri thc v thu nhp.8 gm 23 ch tiu thuc 8 nhm mc tiu, c tng hp thnh ch s ca tng nhm ch tiu v

ch s ca Mc tiu Pht trin Thin nin k.9 gm 58 ch tiu thuc cc nhm kinh t, x hi v mi trng.

-58-


Hp 2.1. Cc ch tiu nh gi pht trin bn vng caVit Nam giai on 2011 2020

1. Cc ch tiu tng hp

GDP xanh

Ch s pht trin con ngi (Human Development Index- HDI)

Ch s bn vng mi trng (Environmental Sustain-ability Index - ESI)

2. Cc ch tiu v kinh t

Hiu qu s dng vn u t (Incremental Capital Out-put Rate - ICOR)

Nng sut lao ng x hi

T trng ng gp ca nng sut cc nhn t tng hpvo tc tng trng chung

Mc gim tiu hao nng lng sn xut ra mt nv GDP

T l nng lng ti to trong c cu s dng nng lng

Ch s gi tiu dng (Comsumer Price Index - CPI)

Cn cn vng lai

Bi chi Ngn sch nh nc.

N ca Chnh ph

N nc ngoi

3. Cc ch tiu v x hi

T l ngho

-59-


T l tht nghip

T l lao ng ang lm vic trong nn kinh t quao to

H s bt bnh ng trong phn phi thu nhp (h s Gini)

T s gii tnh khi sinh

S sinh vin trn 10.000 dn

S thu bao Internet trn 100 dn

T l ngi dn c hng bo him x hi, bo himy t, bo him tht nghip

S ngi cht do tai nn giao thng trn 100.000 dn

T l s x c cng nhn t tiu ch nng thn mi

4. Cc ch tiu v ti nguyn v mi trng

T l che ph rng

T l t c bo v, duy tr a dng sinh hc

Din tch t b thoi ha

Mc gim lng nc ngm, nc mt

T l ngy c nng cc cht c hi trong khng khvt qu tiu chun cho php

T l cc th, khu cng nghip, khu ch xut, cmcng nghip x l cht thi rn, nc thi t tiu chunhoc quy chun k thut quc gia tng ng

T l cht thi rn thu gom, x l t tiu chun, quychun k thut quc gia tng ng

Ngun: Quyt nh s 432/Q-TTg ngy 12/4/2012 Ph duyt Chin lc Phttrin bn vng Vit Nam giai on 2011 2020

-60-


2.1.2. Sinh k bn vng

Cch tip cn sinh k bn vng lm thay i cc cch tip cni vi pht trin trong thi k nhng nm 1980 v 1990 theo hngtp trung vo phc li ca con ngi v tnh bn vng hn l mc tiutng trng kinh t. c khi ngun t t tng pht trin bn vngtrong Bo co Bruntland (1987) v Bo co Pht trin Con ngi(1990), khi nim sinh k bn vng sau c cc nh nghincu v cc t chc phi chnh ph quc t pht trin v p dng vo ccd n pht trin quc t v xa i gim ngho. Cch tip cn ny cngngy cng nhn c s ng thun ca cc nh hoch nh chnh schbi cch tip cn hng vo con ngi vi mong mun to ra mt knguyn mi ca cc hot ng pht trin (Solesbury, 2003).

2.1.2.1. Khi nim

Khi nim sinh k bn vng v c bn c da trn nn tng cakhi nim pht trin bn vng. Rt nhiu b phn cu thnh trong sinhk bn vng u da trn t tng ca Bo co Bruntland v Bo coPht trin Con ngi, l: tp trung vo ngi ngho v nhu cu cah; tm quan trng ca s tham gia ca ngi dn; nhn mnh vo tnht lc v tnh bn vng; v nhng gii hn v sinh thi (Solesbury, 2003).

Xut pht t t tng chung v pht trin bn vng, trong bo coBruntland, WCED (1987) cng a ra khi nim v an ninh sinh k bnvng (sustainable livelihood security). Sinh k (livelihood) c hiu l ccc ngun d tr v lng thc v tin bc p ng cc nhu cu cbn. An ninh (security) c hiu l c s hu hoc c tip cn ccngun lc v hot ng to thu nhp b p ri ro, lm gim cc tbin cng nh ng ph kp thi vi nhng bt thng xy ra. Bn vng(sustainable) cp n kh nng duy tr hoc tng cng nng suttrong di hn. Do , mt h gia nh c th t c an ninh sinh kbn vng bng nhiu cch: s hu t ai, cy trng v vt nui; cquyn c chn th, nh bt, sn bn hoc hi lm; c cng vic nnh vi mc thu thp trang tri cc nhu cu ca cuc sng, TheoWCED, sinh k bn vng l mt khi nim lng ghp v c coi lphng tin t c 2 mc tiu: cng bng v bn vng.

-61-


Tuy nhin, khi nim v sinh k thng xuyn c s dng v trchdn trong cc nghin cu sau ny u da trn tng v sinh k caChambers v Conway (1992), trong , sinh k, theo cch hiu n ginnht, l phng tin kim sng. Mt nh ngha y hn caChambers v Conway v sinh k l: sinh k bao gm kh nng, ngunlc v cc hot ng cn thit lm phng tin sng ca con ngi. Mtsinh k l bn vng khi n c th gii quyt c hoc c kh nng phchi t nhng cng thng v t bin, duy tr hoc tng cng kh nngv ngun lc; to ra cc c hi sinh k bn vng cho th h tng lai vmang li li ch rng cho cc sinh k khc c cp a phng v cpton cu, trong ngn hn v di hn (Chambers v Conway, 1992, tr.6).Sinh k c th c nghin cu cc cp khc nhau nh c nhn, hgia nh, thn, vng nhng ph bin nht l cp h gia nh. Theoquan im ca Chambers v Conway, sinh k bn vng l mt khi nimlng ghp ca 3 yu t c bn l: kh nng, cng bng v bn vng.

Da trn khi nim v sinh k bn vng ca Chambers v Conway(1992), Scoones (1998) nh ngha sinh k bao gm kh nng, ngunlc (bao gm cc ngun lc vt cht v ngun lc x hi) v cc hotng cn thit lm phng tin sng ca con ngi. Mt sinh k ccoi l bn vng khi n c th gii quyt c hoc c kh nng phc hit nhng cng thng; duy tr v tng cng kh nng v ngun lc hinti m khng lm tn hi n c s ti nguyn thin nhin (Scoones,1998, tr.5).

Nm 2001, C quan Pht trin Quc t Vng quc Anh (DFID)a ra khi nim v sinh k hng dn cho cc hot ng h tr camnh, theo , sinh k bao gm kh nng, ngun lc cng cc hotng cn thit lm phng tin sng cho con ngi (DFID, 2001, tr.5).Khi nim ny v c bn hon ton ging vi khi nim v sinh k caChambers v Conway (1992) v Scoones (1998).

2.1.2.2. Ni dung

Chambers v Conway (1992) nh gi tnh bn vng ca sinh ktrn 2 phng din: bn vng v mi trng ( cp n kh nng ca

-62-


sinh k trong vic bo tn hoc tng cng cc ngun lc t nhin, cbit cho cc th h tng lai) v bn vng v x hi ( cp n khnng ca sinh k trong vic gii quyt nhng cng thng v t bin vduy tr n trong di hn). Sau ny, Scoones (1998), Ashley, C. v Car-ney, D. (1999), DFID (2001) v Solesbury (2003) pht trin tnhbn vng ca sinh k trn c phng din kinh t v th ch v i nthng nht nh gi tnh bn vng ca sinh k trn 4 phng din: kinht, x hi, mi trng v th ch.

Mt sinh k c coi l bn vng v kinh t khi n t c vduy tr mt mc phc li kinh t c bn v mc phc li kinh tny c th khc nhau gia cc khu vc.

Tnh bn vng v x hi ca sinh k t c khi s phn bit xhi c gim thiu v cng bng x hi c ti a.

Tnh bn vng v mi trng cp n vic duy tr hoc tngcng nng sut ca cc ngun ti nguyn thin nhin quantrng v li ch ca cc th h tng lai.

Mt sinh k c tnh bn vng v th ch khi cc cu trc hoc quitrnh hin hnh c kh nng thc hin chc nng ca chngmt cch lin tc v n nh theo thi gian h tr cho victhc hin cc hot ng sinh k.

Theo cc tc gi trn, c 4 phng din ny u c vai tr quan trngnh nhau v cn tm ra mt s cn bng ti u cho c 4 phng din.Cng trn quan im , mt sinh k l bn vng khi: (i) c kh nngthch ng v phc hi trc nhng c sc hoc t bin t bn ngoi;(ii) khng ph thuc vo s h tr t bn ngoi; (iii) duy tr c nngsut trong di hn ca cc ngun ti nguyn thin nhin, v (iv) khnglm phng hi n cc sinh k khc.

2.1.2.3. Tiu ch nh gi tnh bn vng ca sinh k

Cc nghin cu ca Scoones (1998) v DFID (2001) u thngnht a ra mt s ch tiu nh gi tnh bn vng ca sinh k trn 4phng din: kinh t, x hi, mi trng v th ch.

-63-


Bn vng v kinh t: c nh gi ch yu bng ch tiu gia tngthu nhp.

Bn vng v x hi: c nh gi thng qua mt s ch tiu nh:to thm vic lm, gim ngho i, m bo an ninh lng thc,ci thin phc li.

Bn vng v mi trng: c nh gi thng qua vic s dngbn vng hn cc ngun lc t nhin (t, nc, rng, tinguyn thy sn), khng gy hy hoi mi trng (nh nhim mi trng, suy thoi mi trng) v c kh nng thchng trc nhng tn thng v c sc t bn ngoi.

Bn vng v th ch: c nh gi thng qua mt s tiu chnh: h thng php l c xy dng y v ng b, quitrnh hoch nh chnh sch c s tham gia ca ngi dn, ccc quan/t chc khu vc cng v khu vc t hot ng chiu qu; t to ra mt mi trng thun li v th ch vchnh sch gip cc sinh k c ci thin mt cch lin tctheo thi gian.

2.1.3. Khung sinh k bn vng

2.1.3.1. Cc yu t cu thnh khung sinh k bn vng

V c bn, cc khung sinh k bn vng u phn tch s tc ngqua li ca 5 nhm yu t nh hng n sinh k h gia nh l: (i) ngunlc sinh k; (ii) chin lc sinh k, (iii) kt qu sinh k, (iv) cc qui trnhv th ch v chnh sch, v (v) bi cnh bn ngoi (DFID, 2001).

* Ngun lc sinh k

Kh nng tip cn ca con ngi i vi cc ngun lc sinh k ccoi l yu t trng tm trong cch tip cn v sinh k bn vng. C 5loi ngun lc sinh k:

Ngun lc t nhin: bao gm cc ngun ti nguyn c trong mitrng t nhin m con ngi c th s dng thc hin cc

-64-


hot ng sinh k, v d nh t ai, rng, ti nguyn bin,nc, khng kh, a dng sinh hc,

Ngun lc vt cht: bao gm h thng c s h tng c bn htr cho cc hot ng sinh k, v d nh: ng giao thng, nh, cp nc, thot nc, nng lng (in), thng tin,

Ngun lc ti chnh: bao gm cc ngun vn khc nhau m con ngis dng t c cc mc tiu sinh k, bao gm cc khon tintit kim, tin mt, trang sc, cc khon vay, cc khon thu nhp,

Ngun lc con ngi: bao gm cc k nng, kin thc, kinhnghim, kh nng lao ng, sc khe, trnh gio dc mnhng yu t ny gip con ngi thc hin cc chin lc sinhk khc nhau v t c cc kt qu sinh k khc nhau. cph gia nh, ngun lc con ngi l yu t quyt nh s lngv cht lng lao ng v n thay i ty theo qui m h gianh, trnh k nng, sc khe,

Ngun lc x hi: bao gm cc mi quan h gia con ngi vicon ngi trong x hi m con ngi da vo thc hin cchot ng sinh k, ch yu bao gm cc mng li x hi (cct chc chnh tr hoc dn s), thnh vin ca cc t chc cngng, s tip cn th trng,

* Chin lc sinh k

Chin lc sinh k l cch m h gia nh s dng cc ngun lcsinh k sn c kim sng v p ng nhng nhu cu trong cuc sng.V d, mt h ng dn kim sng bng ngh nh bt th cn s dngcc ngun lc sinh k nh: (i) ngun lc t nhin (ti nguyn thy hisn); (ii) ngun lc vt cht (tu, thuyn nh c, ng c, bn tu); (iii)ngun lc con ngi (lc lng lao ng, sc khe, tri thc v kinhnghim v khai thc c), (iv) ngun lc x hi (th trng bn snphm), v (v) ngun lc ti chnh (tin vay t ngn hng, b con, bnb,). Cc nhm dn c khc nhau trong cng ng c nhng cim kinh t - x hi v cc ngun lc sinh k khc nhau nn c nhng

-65-


la chn v chin lc sinh k khng ging nhau. Cc chin lc sinhk c th thc hin l: sn xut nng nghip, nh bt, nui trng thysn, sn xut cng nghip qui m nh, bun bn, du lch, di dn

* Kt qu sinh k

Kt qu sinh k l nhng thnh qu m h gia nh t c khi kthp cc ngun lc sinh k khc nhau thc hin cc chin lc sinhk. Cc kt qu sinh k ch yu bao gm: tng thu nhp, ci thin phcli, gim kh nng b tn thng, tng cng an ninh lng thc, s dngbn vng hn cc ngun ti nguyn thin nhin. Cc kt qu sinh k nyphn nh tnh bn vng ca sinh k trn 3 phng din: kinh t - x hi- mi trng.

* Th ch, chnh sch

Cc th ch (c quan/t chc khu vc cng v khu vc t nhn)v lut php, chnh sch ng vai tr quan trng i vi s thnh cngca cc sinh k. Cc th ch v chnh sch c xy dng v hot ng tt c cc cp, t cp h gia nh n cc cp cao hn nh cp vng,quc gia v quc t. Cc th ch v chnh sch ny quyt nh kh nngtip cn cc ngun lc sinh k v vic thc hin cc chin lc sinh kca cc c nhn, h gia nh v cc nhm i tng khc nhau.

* Bi cnh bn ngoi

Bi cnh bn ngoi, hiu mt cch n gin, l mi trng bn ngoim con ngi sinh sng. Sinh k ca ngi dn v ngun lc sinh k cah b nh hng rt nhiu bi 3 yu t thuc bi cnh bn ngoi l: ccxu hng, cc c sc v tnh ma v.

Cc xu hng bao gm: xu hng v dn s, ngun lc sinh k,cc hot ng kinh t cp quc gia v quc t, tnh hnh chnhtr ca quc gia, s thay i cng ngh,

Cc c sc bao gm: cc c sc v sc khe (do bnh dch), csc t nhin (do thi tit, thin tai), c sc v kinh t (do khnghong), c sc v ma mng/vt nui.

-66-


Tnh ma v: lin quan n s thay i v gi c, hot ng snxut, v cc c hi vic lm mang yu t thi v.

Trong 5 yu t cu thnh khung sinh k bn vng, 5 ngun lc sinhk ng vai tr ct li i vi cc hot ng sinh k cp c nhn, hgia nh hoc mt nhm i tng v n quyt nh cc chin lc sinhk no c thc hin t c cc kt qu sinh k mong mun. Tuynhin, cc ngun lc sinh k ny cng b nh hng bi cc yu t thucbi cnh bn ngoi v th ch - chnh sch a phng. Do , s tngtc gia cc nhm yu t ny, kt hp vi nhu cu v sinh k, s quytnh cc chin lc sinh k ca cc c nhn, h gia nh v cc nhmi tng khc nhau.

2.1.3.2. Mt s khung sinh k bn vng tiu biu

Khung sinh k nng thn bn vng (Sustainable Rural Livelihoods Framework)

BI CNH, IU KIN V CC KHUYNH

HNG

NGUN LC SINH K

QUI TRNH TH CH V C CU T

CHC

CHIN LC

SINH K

KT QU SINH K

Chnh sch Sinh k

Lch s

Chnh tr

iu kin kinh t v m

T hng mi

Nhn khu hc

Sinh thi nng nghip

Phn tng x hi

Cc

th ch

v

chnh sch

Ngun lc t nhin

Ngun lc ti chnh

Ngun lc

bien doi khi hau -sinh ke ven bien (nguon von)

Documents