MoloKyjiv 1963

Olexandra Romanovya Bieliajeva ravedlyvo vvaaju vydatnym majrom nau-kovo-fantanoho anru. Zbirnyk mi malovidomi, ale due cikavi tvory pymennyka:

Nebesnyj his (19371938),Ni yia ni smer (1926),Zamok vidiom (1939),Bilyj dykun (1926),Znyk oriv (1935),Slipyj polit (1935),Rohaj mamont (1938),Sezam, vidyny! (1928),Anatominyj enych (1940).

Lehki, veseli, nenae zitkani z blyskotlyvych vohniv opoverchovi chmaroosy haslyodyn za odnym i avaly schoymy na orni, pochmuri, vaki skeli. Dilovyj de mynav. Tre,banky, torhovi kompaniji, kontory kinaly robotu. Chmaroosy poronily, vmyraly, tem-nialy. Zate nyni poverchy budynkiv zablyaly e jaskravie velyeznymy vitrynamy tasvitlovymy reklamamy mahazyniv. Oyvaly kino, bary, reorany.

Jichni riznobarvni vohni alenily, rybaly, zmijilysia, perekydaly, pidmorhuvaly, ha-nialy odyn za odnym, zbyralysia dokupy, rozsypaly

Po vulyciach temnoju lavynoju povino ruchaly avtomobili, po trotuarach sucini po-toky liudej.

Hurkotila pidzemna zaliznycia, hudily avtomobili, haraly, zavyvaly j verealy radire-klamy, hrymily dazy reoraniv ta kino, rokotiv bahatoholosyj natovp.

Same v ciu poru najbioho vulynoho ruchu z dverej yslennych redakcij ta kontor ga-zet z halasom, hamorom i hykom vybihaly, rozmachujuy sviymy gazetnymy arkuamy, ta-bunci chlopakiv. Jichni dzvinki holosy lunaly tak pronyzlyvo, o zahlualy homin natovpu.

Nebesnyj his! kryaly gazetiari. Zahybe Zemli! Nevidoma planeta le nazuri zemnij kuli! Zemlia padaje na zoriu! Marsiny oholosyly Zemli vijnu!Gaze vydko rozkupovuvaly. Chlopci ne vhaly biha do kontor po novi paky.Liudy ytaly za olykamy kafe, u vahonach ta avtomobiliach, ytaly na chodu, naka-

juy odne na odnoho i nalitajuy na lichtarni ovpy.Ne mynulo j pivhodyny, jak use mio znalo pro nezvyajnu novynu.Niby z-pid zemli vyrosly liudy z liubytekymy teleskopamy, arovynnymy pidzor-

nymy trubamy i navi teatranymy binokliamy. Dyvno, skiky pidzornych trub znajlosia vciomu mii.

Za pjatdesiat centiv vy moete cilu chvylynu myluvasia zoriamy. Polit u nebo! Deevo j bezpeno! Lye dvadcia centiv! Chto choe podyvy na nebesnoho hoia? Dolar za try chvylyny.Ta hliadai marno napruuvaly zir: bay nebo zavaaly vohni mia, a tam, de joho

mona bulo oeriha, vsi zirky zdavaly odnakovymy. Ni rachovynnoho uozemnohosoncia, ni achlyvoji kolatoji kome nide ne bulo vydno. Nebo okijne, movazne, jak za-vdy.

Prote umy ve bulo zbudoraeno. yteli mia-ganta, jaki davno zabuly pro isnuvannianeba, raptom zhadaly pro nioho. Vyjavylosia, chmaroosy, biri, akciji, liudy, sej, kino tavse ine letia razom iz Zemleju v neskinennomu nebesnomu proori, i dolia Zemli moezalea vid toho, o dijesia v nebi.

Liudy ve ne smijaly. Buvarni gaze, zvyajno, prybrichuvaly, jak zavdy, chlopaky-gazetiari e bie. Ale te, o jake nebesne tilo le nazuri Zemli, bulo, oevydno, fak-tom. Podroby nichto ne znav, i nevidomo bulo, ym use ce skinysia.

Svit ochopyla tryvoha

V obyslenniach pomylky bu ne mohlo. Ja pereviriav dvii, Archimed tryi. Olenazahynula. Z neju trapyla jaka katarofa, niby v hariaci hovoryv Ivan Ivanovy i dyvy-vsia pa areku druynu nevydiuymy oyma.

Ivan Ivanovy Tiumeniev, idesialitnij, ale e badioryj aryk, ta joho druyna OlenaHavrylivna sydily na yrokij verandi. Daleko vnyzu, pid krueju, vyblyskuvala rika, po tojbik riky vysoily porosli chvojnym lisom hirki chreb.

Sonce zachodylo. Teple povitria bulo nasyene zapachom smoly.Tiumeniev tiako zitchnuv. Pora!Pidvivsia, zijov z verandy i popriamuvav hirkoju lisovoju ekoju, o zmijilasia mi

tovmy sosnamy, pidnimajuy vse vye, do lisyoho chrebta Kano, de ojaly bili budivlita ba observatoriji. Na zachidnomu schyli vydnila kruhla bata S. P. Hlazenapa najdav-nia abaumanka observatorija.

Koly Tiumeniev pidijov do ba, ve zovsim smerklo.Vin pidniavsia na try schidci j vidynyv dveri. Vseredyni ba bulo temno j procho-

lodno. U ilyni, na foni zorianoho neba, temnila truba velykoho teleskopa, riamovanoho

vhoru, jak vol zenitnoji harma.Bulo cho. Tiky zvyne vucho vlovliuvalo cokannia hodynnykovych mechanizmiv ta z

suminoji z batoju laboratoriji dolynav iv pleminnyka Tiumenieva Olexandra PavlovyaTurceva, jakoho v simji nazyvaly Archimedom za joho nadzvyajni matemani zdibnoi.

Tiumeniev navpomacky znajov na ini vymyka i povernuv joho. Spalachnula malekalampoka pid zelenym abaurom i osvila krislo, o ojalo bilia okuliara reaktora. IvanIvanovy pidijov do teleskopa, poter ruky, siv u krislo, hotujuy do robo. Teleskop uekika dniv bulo riamovano v odnu toku neba kolo zori Hamma Velykoji Vedmedyci.

Archimed! huknuv Tiumeniev, i v kupoli huno viddalo lunoju: med.Spiv u laboratoriji ch, i poulosia protiane: Ha-a? Znimok vyjov? Vyjov, dolynula vidpovi. I?.. Ne znachodu, skazav pleminnyk i znovu zamuhykav pisniu. ukaj harneko! huknuv Tiumeniev, prypavy okom do okuliara i zrazu niby

odirvavsia vid Zemli j perenissia za desiatky tryjoniv kilometriv u znajomyj zorianyj svit.Raptom profesorovi zdalosia, o vin bay blyskotlyvu poroynku-ziroku, ne pozna-

enu na zorianij karti. Ni, ce v oach dvojisia. Zdraujte, Ivane Ivanovyu! pouv Tiumeniev holos molodoho aronoma Arku-

sova. Nu o, ne znajly?Profesor movky chytnuv holovoju. Vin ne liubyv, koly zavaaly. Davno znajly b, jakby posluchaly mojeji porady. Dajte oholoennia: Znykla kometa

Olena. Toj, chto jiji znajde, diane nahorodu. Voannie kometu bulo vydno na nebi try rokytomu, 14 lypnia. Vidkryv jiji is rokiv tomu zasluenyj dija nauky profesor Tiumeniev.

Profesor neterpliae voruchnuvsia v krisli.Bazikalo! podumav vin, ale rymav sebe. Tiumeniev ne vidvodyv pohliadu vid oku-

liara teleskopa. Ni, v oach u mene ne dvojisia. Ce nove nebesne svilo. Neve Olena?.. A o i Olena vyhuknuv Arkusov, niby pidsluchavy dumky Tiumenieva, i pislia

pauzy dodav: Havrylivna. Dobroji noi, Oleno Havrylivno!Nu ot, teper druyna zavaa pryjla, zlovsia Tiumeniev.Terpe jomu vryvavsia. Vin chotiv kryknu, ob jomu daly okij, ta zamis cioho rap-

tom vyhuknuv: Archimed! Archimed!.. tak neodivano holosno, o Olena Havrylivna vpula

termos, i vin z dzekotom pokovsia po kamjanij pidlozi.V tu my pouvsia neiamnyj kryk Archimeda: Znajov! Znajov!Olexandr Turcev zjavyvsia v dveriach laboratoriji z mokrym negavom u rukach. Ti-

umeniev zirvavsia z krisla i, malo ne zbyvy z nih Arkusova, kynuvsia do pleminnyka.Arkusov povernuv vymyka. Spalachnulo svitlo, jaskravo osiajavy observatoriju. Ti-

umeniev vychopyv z ruk Archimeda znimok, podyvyvsia na svitlo. O tut, bayte? pokazav nihtem Archimed. Ato, ato! radisno vyhuknuv Tiumeniev, povertajuy jomu negav. To bo j

vono! Ty na planci, a ja ranie za tebe proo na nebiProbate, diadeku, ja ranieTa Tiumeniev ne uv zaperee Archimeda, z junakoju vaviiu bihav po observatoriji,

porav ruky j vyhukuvav: udovo! Prekrasno! Olena znajla. Povernulasia, cho i z zapiznenniam. Cikavo bude

uzna, de vona propadala.Ta radis joho bula peredasna.

Znovu vin ivaje. Archimed! Ha-a? Idy siudy!Tiumeniev vidkynuvsia na ynku krisla, ekajuy pleminnyka.Kroky Archimeda huno lunaly po observatoriji. Do vaych posluh, diadeku. Dia-de-ku! Ivane Ivanovyu! Och, proba, liubyj. Zamyslyvsia i ne uv, jak pidijov. Zakinyv obyslennia? Tak. A vysnovky? ytav Tiumeniev. Archimed rozviv rukamy. Kometa Olena ruchajesia nabahato vyde, ni ruchala, koly zjavylasia mynuloho

razu. Tak, use ce due dyvno, promovyv Tiumeniev. Jaskravis Oleny nejmovirno vy-

dko zroaje. Ote, kometa ruchajesia z vydkiiu, jaka superey usiomu, o nam vidomo vcij haluzi. Zahadkovyj i toj fakt, o dosi my ne zmohly vyjavy ni najmenoji oznaky chvoa,cho joho ve maje bu vydno. Ja poynaju duma Spektranyj analiz pokae, majemo myravu z Olenoju y z jakymo inym nebesnym tilom.

Ale my znajly jiji V tomu misci, de ekaly pojavy Oleny? Ce mohlo bu proo vypadkoviiu. A o i

Arkusov. Idi siudy vyde! o pokazav ektranyj analiz? Ja e nikoly ne bayv takoho skladnoho ektra. o dyvovyne, vidpoviv Arku-

sov. Ale ektr Oleny buv ne skladnyj. Vuhlevode, okys vuhle Cej ektr zovsim ne schoyj na ektr kome Oleny! perebyv Arkusov. Ot bay, zvernuvsia Tiumeniev do Archimeda. Moja dohadka ravdujesia.

Meni lyajesia vtia tiky m, o, zahubyvy Olenu, ja vidkryv novu zoriu. Probate, diadeku, ja vidkryv jiji ranie za vas, zapereyv Archimed. Navio erea? Nazvi jiji zoreju Abaumani, j hodi, zaproponuvav Arkusov.Tiumeniev usmichnuvsia. Tak my j zrobymo. A poky o prodovujte oeriha zoriu.Mynuv e jakyj as, i zoria pidnesla novu neodivanku: svitlo jiji alo men jaskra-

vym, tak nae vona ruyla nazad, oddaliajuy vid Zemli. Jiji holubyj iz zelenkuvam vidtin-kom kolir poav zminiuva na ervonyj. V nebi je molodi zori ervoni gan i ari zori ervoni karlyky. Ale zoria, jaku vidkryv Tiumeniev, mala holubyj kolir. Ne mohla vonapoari na oach. Ne mohla vona z takoju fantanoju vydkiiu i oddalia vid Zemli,ob jiji holubyj kolir av ervonym.

Ne doviriajuy Arkusovu, Tiumeniev sam zrobyv ektranyj analiz zori i bez velykychzusy vyjavyv, o temni aungoferovi liniji jiji ektra podvijni. Rozhadku znajdeno: zoriabula podvijna. Dva soncia obertalysia navkolo centra vahy syemy: odne holube, druhe ervone. V tu my, koly zoria zjavylasia, vona bula obernena do Zemli holubym soncem. Zho-dom ervone sonce poalo pokryva holube.

Doslidennia pokazaly, o zoria le do naoji Sonianoji syemy z nebuvaloju v li-topysach aronomiji vydkiiu.

Teper zoriu Abaumani bulo vydno v teleskop ue tak itko, o jiji mohly pomi jini aronomy. Tiumeniev vyriyv, o naav as opovi svit pro novu zoriu. Vin sklav isam vidpravyv telegramy do redakcij gazet, do universytetiv, observatorij.

Tak svit bulo schvyliovano zvikoju pro nablyennia do Zemli nezvyajnoho nebesnohohoia.

Olena Havrylivna radila z toho, o iorija z Olenoju, jaka tak neodivano znykla,skinylasia aslyvo. Cho Ivan Ivanovy, jak i ranie, prosyduvav v observatoriji cilisikinoi, vin posviiav, poav dobre a i ji.

Ta ce tryvalo nedovho.Dbajlyva Olena Havrylivna ala pomia, o Ivan Ivanovy znovu neuvanyj i za-

dumlyvyj zabuvaje navi pro uliubleni polunyci z verkamy. U nas v nebi vidbuvajusia velyki podiji, poav vin, dyvliay prymruenymy

oyma na zachid soncia. My posyleno vyvajemo zoriu. Ja oerihaju jiji v teleskop, Ar-kusov fotografuje, Archimed obysliuje bez kincia. My vyperedyly inozemnych aronomiv:nam pro zoriu vidomo take, oho e nichto v sviti ne znaje.

o vam vidomo? Zoria, jaku my vidkryly, schoa na podvijnu zoriu Micar. Ujavy sobi na nebi ne odne

sonce, a dva, pryomu bie sonce maje odnu planetu, a mene dvi, odna a jakych u svojuerhu maje suputnykiv dva misiaci.

Z-za cioho ne varto urysia. Ne vsim e planetam ma po dva misiaci. My ve ymalo znajemo pro zoriu, viv dali Tiumeniev, ne sluchajuy druyny, i

vse-taky vona poky o zahadka. Zoria ruchajesia z nezvyajnoju, nebuvaloju, nejmovirnojuvydkiiu. Archimed e ne zakinyv svojich obysle, ale dlia nas ue teper oevydno, opodvijna zoria projde due blyko vid naoji Sonianoji syemy. y ne dumaje , ozoria moe zitknusia z naoju Zemleju?

Zitknu? Ni. Ale, prochodiay dosy blyko, vona, pevno, zavdas nam taky bahatoklopotu. Vyklye pryplyvni javya.

Ce nebezpeno? Tiumeniev znyzav pleyma. Vse zaleame vid toho, na jakij same vidani projde od Zemli zoria Abaumani.Sonce ulosia za horu. Ivanovi Ivanovyu as bulo ve j do observatoriji, a vin use

e sydiv na verandi v pletenomu krisli i dyvyvsia na zhasajui barvy zachodu. I koly vonypohasly zovsim, profesor zahovoryv znovu, cho j schvyliovano:

Ne znaju, y zrozumije mene, Oleno Ja vse yia viddav nauci. Nijaka ertva nemala, jako vona rozyriuje liudki znannia

Olena Havrylivna naoroyla. Nam, zemnym yteliam, hovoryv vin dali, dovedesia perey vyniatkovi podiji,

bu svidkamy nezvyajnych javy Taki podiji trapliajusia odyn raz na mijony mijardivrokiv, i moe zrozumi, jakyj interes i jaku cinnis dlia nauky vony anovlia.

Tak. Poblyzu naoji Sonianoji syemy projde podvijna zoria, i oerihamejiji, skazala Olena Havrylivna.

Poblyzu! Ta blykis aronominoju movoju ce onajmene sotni sia, mijony,sotni mijoniv kilometriv. y bahato pobay iz Zemli?

Naala korotka movanka. Bulo ve zovsim temno, ta Olena Havrylivna ne svila svitla.Vona zliakano dyvyla na merechtlyve siajvo perych zirok, jaki teper zdavalysia jij zlovis-nymy, j ytala:

o choe? Leti na zoriu Abaumani, prolunav z temriavy holos Tiumenieva.U vidpovi poulosia zitchannia j korotke schlypuvannia.Dopraciuvavsia. Dovedesia zavtra vyklyka likaria, podumala Olena Havrylivna

i skazala niby proudenym holosom: Ce serjozno, Ivane Ivanovyu? Cilkom serjozno. To bo j vono Na omu pole? Ade miplanetnych raket e ne vynajdeno.

Na a, tak. Ale v mene je plan. Pryzna, due smilyvyj i nezvyajnyj. Ja doruyvArchimedovi zroby riad due skladnych obysle i rozrachunkiv. Vin ie sam ne znaje,dlia oho jich roby.

Zaurchotiv pisok na dorici, poulysia yji kroky. Dvi tini pidijly do poruniv ve-randy.

Ce , Archimed? zapytav Tiumeniev. My, vidpoviv Arkusov. Sturbovani vaym zapiznenniam. Pryjly dovidasia pro

zdorovja. Dobryj veir, Oleno Havrylivno! Sluchaj, Archimed, i vy, Arkusov, posluchajte, v holosi Tiumenieva prolupalo nad-

zvyajne chvyliuvannia. Druzi moji! Jakby ja vam zaproponuvav vyruy zi mnoju v duenebezpenu, due ryskovanu, ale kone valyvu naukovu expedyciju, y zhodylysia b vy?

Ave, vydko vidpoviv Archimed. Zavdy hotovyj! odnoasno vyhuknuv Arkusov. Ot bay, povernuv Tiumeniev holovu do Oleny Havrylivny, meni idesiat, a

konomu iz nych nemaje j trydcia, i vony ne rozdumujuy pohodyly.Spery rukoju na poruni, Arkusov rytno pererybnuv erez nych, rozukav na ve-

randi vymyka i zasviv svitlo.Oblyia Oleny Havrylivny bulo zbenteene, a oi Ivana Ivanovya horily molodeym

zapalom. Tak, ja proponuju vam ne bi i ne men jak leti zi mnoju na zoriu Abaumani! To

bo j vono!Pouvy ce, Arkusov raptom av serjoznyj i bahatoznano podyvyvsia na Archimeda

y ne zboevoliv aryj profesor? A zavdy okijnyj Archimed mymovoli znyzav pleyma: Leti? Ale na omu? Ty sam, Archimed, vime uas u konrujuvanni litanoho aparata, zahadkovo

vidpoviv Tiumeniev. Zavtra ja jidu v ravach do Leningrada, zajavyv vin neodivano.Druhoho dnia Tiumeniev ravdi pojichav i ne povertavsia ponad dva misiaci.

Cilu ni nad observatorijeju alenila buria. Nezvaajuy na ecinu syemu kriple,kupol dvyhtiv, chytavsia, zdavalosia: o-o zirvesia. Kri otvir u kupoli viter vryvavsia ubatu, obdajuy oblyia j ruky Tiumenieva ninoju sviiiu i zapachom chvojnoho lisu. Hus-na povitria vydko zminiuvala. Ce zavaalo oeriha, otvoriujuy zobraennia zori.Tiumeniev serdyvsia, lajav viter, a zori navi pohrozyv kulakom:

Ce vse tvoji ar!U teleskop ue itko bulo vydno dva soncia zori Abaumani, rozdileni tonesekoju tem-

noju smukoju nebesnoho prooru. Naravdi yryna cijeji ilyny dorivniuvala sotniammijoniv kilometriv. U nij vino vmiuvaly orbi planet ta jichnich suputnykiv dvoch soni-anych syem, zvjazanych vzajemnym prytiahanniam. Bie sonce bulo zabarvlene v er-vonyj kolir, mene v holubyj.

Nebo blidlo, zhasala podvijna zoria, svitalo. as kina oereennia. Archimed! huknuv Tiumeniev. Archi-me-ed! Joho e nema, Ivane Ivanovyu, pouvsia z laboratoriji holos Arkusova. Jak ce e nema? Ve piov, choete vy skaza? Ach, tak To bo j vono, neholosno vkazav Arkusov, povtoriujuy uliublenu prymovku Ti-

umenieva.Ivan Ivanovy zhadav, o sam zvinyv Archimeda vid usich ninych robit v observato-

riji, ob toj mih zajnia vykliuno obyslenniam. Dosi Archimed praciuvav maje cilodo-

bovo, due perevtomyvsia, prote ne chotiv kyda aronominych oeree, doky Tiume-niev, ce bulo vora vveeri, ne nahrymav na nioho:

Otak do zapalennia mozku dopraciujesia! Jako e noamy v observatorijipraciuvame, to vasno ne skiny svojich obysle. I my propumo moment, jedynyj uyi ne tiky naomu, a j usioho liudva. Mar dodomu i liahaj a, a zavtra, koly holovabude svia, sidaj za obyslennia! I Tiumeniev maje vytovchnuv Archimeda z observato-riji, vyhuknuvy v temriavu: To bo j vono!

Nu j viter! Z nih valiaje, skazav Arkusov, vchodiay do observatoriji. I ne te e bude, zauvayv Tiumeniev, pidvodiay z krisla. Zoria praciuje. Dozvote prove vas dodomu, Ivane Ivanovyu. Diakuju. Ne turbujtesia. Sam dijdu.Tiumeniev pidijov do dverej i robuvav vidyny jich. Ta dveri ne piddavalysia. o take? Pevno, Mykyta zamknuv jich na kliu, ob viter ne odynyv. Mykyto! My-

kyto!Nichto ne ozyvavsia. Navio Mykyti zamyka, zapereyv Arkusov. Dveri odyniajusia nadvir. Ma-

bu, viter ne daje vidyny. Dozvote, ja dopomou.Arkusov osyly nas pleem. Dveri trochy odynylysia, viter zasvyiv u vuchach,

rozkujovdyv volossia, i zrazu ino pryynylysia. Znovu nask pleem dveri navi neodchylyly.

Sprobujmo vdvoch, zaproponuvav Tiumeniev. Raz, dva, try! Oj, oj!.. Plee zabyv.Z takym samym uichom my mohly b naska na zalizobetonnu inu.

Spravdi, znajete ozvavsia Arkusov, te porajuy zabyte plee. Cikavo! V paku popaly. Vjazni urahanu, Tiumeniev rozsmijavsia. Oce tak zoria!

Jaki dila roby! Jaka zdorovenna syla! Dovedesia tut vidsyduva, doky viter uuchne. Vidsyduva? Ne zhoden, skazav Tiumeniev. Olena Havrylivna, mabu, chvy-

liujesia. Ja jdu, a vy jak choete. Ale my j dverej vidyny ne moemo. To j ne treba! O liuk. Vin vede do pidvalu, v maynne viddilennia. Z pidvalu dveri

vychodia na zachid, a viter dme zi schodu. Ti dveri my napevne vidynymo. Chodimo!

Nyki zalizni dveri pidvalu buly vidyneni navi. Bilia dverej u napivtemnomu pidvalisydiv Mykyta, posmoktujuy liuleku.

Viter zahnav, odsyduju, pojasnyv vin Tiumenievu. Chotiv proj do korpusu,ale z nih tak i valiaje. Ne jdi i vy, Ivane Ivanovyu.

Durnyci, skazav Tiumeniev i smilyvo vyjov z pidvalu.Arkusov ne odavav vid nioho.Budivlia prykryvala jich od vitru, i vony aslyvo projly kika krokiv uzdov iny kru-

hloji ba, ale jak tiky pomynuly jiji, viter zi svyom udaryv u hrudy j oblyia.Tiumeniev zihnuvsia pid priamym kutom i ruyv upered, ta skoro viduv, o zadycha-

jesia. Sprobuvav i zadky, ale poryv vitru odrazu zbyv joho z nih.Arkusov dopomih profesorovi pidvesia. Tiumeniev ue ne zapereuvav pro dopo-

mohy. Prykryjte rot nosovoju chunkoju! huknuv Arkusov, pidtrymujuy aroho aro-

noma.Zdavalo, zoria namahalasia ve teper zirva vsiu atmosferu Zemli. Urahan aleniv. De-

reva pochylylysia v odyn bik, hilky, vytiah, dribno tremtily, riznoholoso dzvenily, svyily,

ivaly, mov tuho natiahnuti runy. Trialy zlamani bureju dereva. Velyezni suky, hilky,lyia, suchi holky j yky vse lisove smiia aleno pronosylo nad holovoju. Smeri bilojikuriavy krulysia, tanciuvaly po dorohach. U syniomu nebi z nejmovirnoju vydkiiu malyobryvky bilych, jak vata, chmar.

Vid observatoriji do lisu treba bulo proj krokiv dvii po vidkrytomu misciu. y vy-ay u aroho syly? podumav Arkusov. U lisi bude zanie, ale tam, dyvy, prydavyderevom abo vpade na holovu tovj suk. A za lisom znovu ye pole. Ni, ne dijde Tiume-niev

Vid korpusu holovnoji budivli ledve dolynuv zahluenyj bureju kryk. Arkusovozyrnuvsia. Micno trymajuy za kamjanu baliuradu, na nynij verandi ojaly molodiivrobitnyky observatoriji i zaerelyvo kryaly. Chto machav rukoju.

Arkusov poav pobojuvasia ve ne tiky za Tiumenieva, a j za samoho sebe. Ivane Ivanovyu, vernimosia! kryknuv vin u vucho Tiumenievu. Ja vas ne trymaju vidpoviv alenyj aryk i, skoryvy ie bie, poav pro-

byrasia vpered. I pro teiji skaenoho hirkoho potoku bulo b ne vae. Ta Tiumenieviov. y mih povernusia Arkusov?

I, ipliajuy odyn za odnoho, odyn odnoho pidtovchujuy j pidtrymujuy, padajuy jnasylu pidvodiay, krok za krokom prosuvalysia vony vpered i, nareti, dosiahly lisu.

Tut bulo zanie, dychalosia lehe. Ale eku zavalyv burelom. ochvylyny dovody-losia perelazy erez povaleni dereva j kupy smiia abo obchody jich.

Z-pid oholenoho korinnia aroji sosny, napolovynu rozachnutoji i obvuhlenoji davnimudarom blyskavky, vytikalo derelo. Voda joho, nasyena hazamy, vyruvala, ypila, bralabukamy i ikala sribliam rumokom. e vora cioho derela ne bulo. Mabu, narzannederelo. Nove derelo, porodene zoreju, podumav Tiumeniev.

Na zovsim rivnomu misci Arkusov itknuvsia, holosno skryknuv, upyv krok, znovuskryknuv i siv na zemliu.

Ja, zdajesia, zvychnuv nohu, skazav vin. Zbahnu ne mou, jak ce trapylosia. Z lasky zori, ozvavsia Tiumeniev. Pojasniuva zaraz nikoly. Skydajte-no ere-

vyka, ja poaraju vpravy vau nohu.Tiumeniev smyknuv za nohu Arkusova. Toj zojknuv. Due boly? zapytav Tiumeniev. Tak. Diakuju. Kika, zdajesia, ala na misce.Kuhajuy i ochajuy, Arkusov valav za Tiumenievym. O i uzlissia. Kuriava z liachu

zabyvaje oi, nis, rot. Viter valiaje z mih. Do druhoho pereliska ne men jak sotnia metriv. Ivane Ivanovyu, teper ja vam pohanyj pominyk. Dovedesia nam tut pereeka do

veora. Durnyci, zapereyv Tiumeniev. Bojahuztvo. Lyylosia zovsim nebahato. Bayte,

ve dach budynku vydno. Jako j vidkrytoju haliavynoju vako, to my perepovzem jiji. Japoperedu, vy v kivateri.

I Tiumeniev ravdi porakuvav. Nedarma Olena Havrylivna nazyvaje joho haria-koju, podumav Arkusov, usmichnuvsia, pomoryvsia i popovz za Tiumenievym u kiva-teri.

Ni, ja joho ne vimu v expedyciju. Lehkoduchyj. Tiuchtij. To bo j vono, podumavTiumeniev, chorobro perenajuy haliavynu.

Oleni Havrylivni ne alosia. Tryvoni dumky obsily. Ivan Ivanovy jiji Vania zby-rajesia v jaku expedyciju, z kotroji, moe, j ne povernesia. Zoria zavdala klopotu. Poalysia

buri. Budynok oji u zanomu misci, a ve dvyh. I Olena Havrylivna, cho i duno, zve-ora ino pryynyla vsi dveri j vikna. A lis use umy, viter hude, ne daje zasnu

A pid ranok nepomitno zadrimala areka, i raptom trach-trach-trachPidskoyla vona na liku, trem, rosonnia zbahnu nioho ne moe, tiky viduvaje

v kimnati sviym ninym vitercem vije. Proterla oi jiji bay: u chati dijesia o nezrozu-mile. Vikna j dveri sami soboju povidynialysia. Znenaka pidskoylo viko skryni i odrazu zakrylosia. Dverciata bufeta i a rozynyly, nae jich zseredyny chto tovchnuv. Na aojala kruhla fanerna korobka dlia kapeliuchiv, ino prykryta krykoju. Cia kryka pid-skoyla do eli, vpala na pidlohu j pokolasia.

Due zliakala Olena Havrylivna, vybihla iz ani v jidaniu, a tam te riba: z hlu-chym umom vybuchnuly konservni banky na bufeti, zabachkaly korky, vylitajuy z pliaokz lymonadom. Mov chlopuka, bachnuv pergamentnyj papir, jakym bulo obvjazano napivpo-roniu banku z varenniam.

Olena Havrylivna rozhubleno kydalasia z boku v bik. Vona ekala, o i krisla, i dyvany,i poduky, i peryna ponu vybucha j lopa, i, y dovho do bidy, choa b samij nelusnu. Bulo na te schoe. U skroniach ukalo, u vuchach umilo, serce bylosia pryskoreno,dychalosia erez sylu, ruky j nohy pochololy.

Ale porily j vybuchy prypynyly tak samo raptovo, jak i poalysia. V budynku alocho. Tiky umiv, svyiv, zavyvav viter, hasajuy u verchivkach soson.

Svitalo. Olena Havrylivna poojala sered jidani, zitchnula, trochy zaokojila i pilavmyvasia ta odiaha bie ve ne zasne.

U kuchni vona pobayla slidy ch samych nezrozumilych vybuchiv: rozyneni dverci-ata, vidkynuti kryky, korky, o povylitaly z pliaok. Olena Havrylivna z orachom use pry-kryvala, zakala, zayniala y ne vybuchne znovu? Ni, nioho ne trapylo.

Poavyla kofejnyk z vodoju na elektrynu plytu. I ne vhla prykry paperom ta ob-vjaza banku z varenniam, jak kofejnyk burchlyvo zakypiv. Tak vydko! o z nym alosia?Tiumenieva torknula kofejnyk rukoju vin buv ledve teplyj. A voda kypila kliuem.

Olena Havrylivna vako sila na taburetku. V holovi zapamoroylo. Jij zdavalosia, ovona boevolije.

Raptom z hurkotom vidynyly kuchonni dveri, i na porozi zjavylysia Tiumeniev ta Ar-kusov.

Stareka pidvela, proiahla do olovika ruky, nae ukajuy dopomohy, skryknula: Ivane Ivanovyu, ja z pereliaku trochy ne vmerla! Ivane Iva ta j ne dokazala. Jiji

vrazyv vyhliad Tiumenieva i Arkusova. o ce z vamy trapylosia? Zvidky vy? Brudni,obirvani, pobyti. Rozbijnyky napaly, y o?

Zoria, vidpoviv Arkusov z-za yny Tiumenieva. Pue. Vse harazd, badioryvsia Tiumeniev. Buria, viter. Dopomoy nam troky

oporiadysia. Lyiv ne bulo?Oannim asom Tiumeniev oderuvav bahato lyiv. Po ne bulo. Mabu, buria zatrymala, vidpovila Olena Havrylivna.Za ajnym olom Tiumenieva, nareti, rozpovila pro nezvyajni podiji, o alysia

vranci. Ivan Ivanovy sluchav, kyvav holovoju, usmichavsia. Todi vydko projov do kabinetu,prynis zvid barograf i skazav, pokazujuy druyni rysku na rici:

O bay, u ver na pjatu ranku sk raptom upav maje do oriochsot milimetriv.U ciomu ve sekret vraninioji udasiji. Ot omu rilialy banky ta vidynialysia a j skryni:vnutrinij sk u bankach i jaykach odrazu av nabahato vyyj za zovninij. Z cijejipryyny vynykly j novi derela.

A omu atmosfernyj sk tak rizko znyujesia? ytala Olena Havrylivna. Zoria svojim prytiahanniam vyklykaje pryplyvni diji v zemnych okeanach ta at-

mosferi. Dvii na dobu teper my viduvajemo pidvyenyj sk i dvii znyenyj, v miruobertannia zemnoji kuli.

I chvoroby jaki novi pryepylysia, kazala dali Tiumenieva. Zranku tilo vaapoynaje, do poludnia zovsim obvanije. Na veir vaha adaje, a nadpivni v usiomu tili takalehkis, o, zdajesia, vziala b ta j poletila. Neve ce vse vid zminy sku?

Ni, tut ue poznaajesia bezposerednij vplyv syly prytiahannia zori, pojasnyv Ti-umeniev. Na taku chvorobu teper my vsi chvorijemo.

Hovory Moskva pouvsia holos iz radipryjmaa. Peredavaly rankovi novyny. V ekvatorinij Ayci avsia tranyj vypadok: anglijkyj liotyk, skoryavy

nadzvyajno vysokym skom, pidniavsia na proomu litaku na vysotu kikoch desiatkiv ki-lometriv. Ta ne vh vin pochvalysia svojim rekordom, jak oviv po radi:

Prytiahannia zori odirvalo litak vid Zemli. Ne dopomohla potunis trioch siao-synych motoriv. Z naroajuoju vydkiiu nerymno padaju v nebo. Zadycha na ciomupovidomlennia obirvalosia.

To bo j vono! Vpa v nebo ce jakraz te, o treba. Ale i v nebo slid pada vmi-juy. Pohano obysliuju i za ce platia holovoju, bidolachy, movyv Tiumeniev.

Olena Havrylivna oloylasia. Cioho e brakuvalo, ob liudy iz zemli na nebo padaly! A vy z domu ne vychote, Oleno Havrylivno, skazav Arkusov. Koly zoria pone

due ve prytiahuva, dovedesia tiky peresely na eliu j chody dohory nohamy. oho vy, Arkusov, smijetesia z mene? Ja j tak naliakana. Probate, Oleno Havrylivno. Smijusia, artuju. V nas do cioho rava ne dijde, ale na

ekvatori dejakyj as bude o podibne. Ce koly zoria projde na najblyij vidani od Zemli jvidirve anu zemnoji atmosfery

Men ni trenu atmosfery i kika sia kubinych kilometriv okeankoji vody, dodav Tiumeniev.

erez verandu vvijov Archimed. Joho odiah buv u povnomu poriadku. V rukach vintrymav portfe.

Davno prokynuvsia? ytav Tiumeniev pleminnyka. Ja ne av. Jak tak ne av? alachnuv, mov poroch, Tiumeniev. omu ne av? Ne-

dyscyplinovanis? Kudy teper hodysia? Pislia bezsonnoji noi , pevno, dva do dvoch nedodasy.

Mabu, o j ne dodam, okijno vidpoviv Archimed. Ta vy ne urisia, diadeku. Javnoi ve vse dodav. Do ranku obysliuvav. Chotilosia vyde zakiny.

On jak. Ta vse taky nesluch, nesluch! To bo j vono! burav Tiumeniev, nibyArchimed buv ie chlopykom. Ale ce burannia ve ne bulo serdym.

Nu i jak? Zakinyv? Zakinyv, diadeku. I o ? o? Kay skorie! A moe, vy mene eru akoju kofe poaujete? Z uoranioho veora, jak kau, i

risoky v roti ne bulo, promovyv Archimed z lukavoju iskorkoju v oach. Ta meni cho koroteko skay! poprosyv Tiumeniev, i na oblyi v nioho zjavy-

vsia vyraz takoho neterpinnia, o Archimed zmyluvavsia i skazav: Planeta Beta maloho soncia. Aha, to bo j vono! vyhuknuv Tiumeniev tak holosno, o v klitci na vikni ripo-

nuvsia y. Znay, tak. Znay, po-mojemu. udovo! Cilkom zbihajesia z e To bo jvono Ni, cia holova oho varta! liasnuv vin sebe po lobi. I cia holova te oho varta, leheko liasnuv vin po timju pleminnyka.

oho vy, diadeku, bjetesia? skazav Turcev. Molode! Diakuju, Archimed. Spravnij Archimed! Pyj teper kofe, skiky tvojij dui

zavhodno.

O i lyonoa, skazav Arkusov i, kuhajuy, vyjov na verandu. Zasmahlyj, ornia-vyj olovik u zaporoenomu parusynovomu koiumi podav jomu paku gazet i lyiv.

Arkusov peredav gaze Tiulenevu i piov u kuchniu zminy kompres na nozi. OlenaHavrylivna myla ajnyj posud.

Archimed sonno klipav oyma. Holova joho pochylyla. Vin due vtomyvsia za oanniudobu napruenoji rozumovoji praci.

Titoko, vy dozvolyte meni pryliah na verandi? Tam taka zruna pletena kuetkaoji. Vin vydko projov na verandu, lih na kuetku, pidibhav dovhi nohy, poklav kulakpid holovu, i za kika chvylyn rozliahlo joho mohutnie chropinnia.

Tiumeniev rozhornuv gazetu. Podyvymosia, o nakojila zoria za mynulu dobu, i Ivan Ivanovy zahlybyvsia v

ytannia.Storinky gaze buly povni povidomle pro vytivky zori.

Italijkyj liotyk, o namahavsia poavy svitovyj rekord vyso, buv znenakazachoplenyj nykym skom. Na vysoti dvoch z polovynoju sia metriv motor vidmovy-vsia praciuva, a liotyk poav zadycha.

Zate liotykovi-ancuzovi pid as barometrynoho maxymumu poalo pidni-a na dvadcia kilometriv bez kysnevoho pryladu.

Pryplyvy zrujnuvaly v Hollandiji hrebli. Ce alo ravnim narodnym lychom ipryzvelo do yslennych liudkych ertv.

Francukyj paroplav Marse pislia pryplyvu opynyvsia na veryni horba odnohoz Markikych oroviv. Bahato suden odneslo pryplyvnoju chvyleju za desiatky kilometrivvid bereha moria, i vony opynyly na milyni sered huoho lisu abo na vulyciach mia,davno pokynutoho yteliamy.

Amerykankyj baha Ring Kingsberi vlatuvav sobi pidzemne schovye na os-trovi Patrika, daleko za Pivninym poliarnym kolom, i zrobyv zapasy chariv ta kysniu nadesia rokiv.

U achtach toho Kingsberi v Ekvadori vybuchnuv rudnynyj haz, alysia obvalyj zatoplennia. Zahynulo 320 achtariv.

U Boliviji, Peru, Mexici vdaryly potuni naovi ta hriaziovi fontany.Na Kamatci poaly vyverhasia davno ne dijui sopky.Inenery poino rekonrujuvaly dvyhuny i nasosy, pryosovujuy jich do peri-

dynych zmin atmosfernoho sku.

Tiumeniev pidviv holovu od gaze j pobayv Archimeda ta Arkusova. Propuvyoboch u kabinet, Tiumeniev zatrymavsia kolo dverej i obereno, ob ne klacnu, zasu-nuv zasuv.

Vid koho ce vy zamykajete, diadeku? Vid usich. Ne liubliu, koly zavaaju pid as robo. Sidajte do olu. Dopovidaj, Ar-

chimed. My ve dosy tono znajemo, tak by movy, anatomiju podvijnoji zori Abaumani,

poav Archimed, rozhortajuy na oli kreslennia. O centr velyke, abo ervone, sonce.Navkolo nioho, tonie navkolo inoho centra vahy syemy, obertajesia male holube

sonce. Ci dva soncia, anovliay jedynu syemu podvijnoji zori, je razom z m dopominicentry planetnych syem. Navkolo maloho soncia obertajusia dvi plane: krajnia Afa iblya do soncia Beta; navkolo velykoho ervonoho soncia odna planeta, Hamma. Betamaje dva misiaci, reta planet misiaciv ne maje.

Ja obyslyv peridy obertannia maloho soncia navkolo velykoho, konoji plane na-vkolo svoho soncia, misiaciv navkolo plane Beta, a tako as obertannia son, planet imisiaciv navkolo svojeji osi. Obysleno rozmiry, masu, vyznaeno chiminyj sklad son taatmosfer na riznych planetach.

Tiumeniev chmuryvsia, chytav holovoju. Ce naslidky inoji praci maje vsich ivrobitnykiv naoji observatoriji, viv dali

Archimed. Ja zrobyv tiky pidsumkovi obyslennia. Ne lye pidsumkovi, popravyv Tiumeniev. udovo ravyvsia iz svojeju robotoju tovary Arkusov, jakomu bulo dorueno ob-

roby dani pro planetu Beta holuboho soncia, zauvayv Archimed. Do rei, ja j dosi ne znaju, omu vas tak cikavy same planeta Beta, skazav Arkusov. A ot zaraz uznajete, promovyv Tiumeniev. Archimed, pokay teper najholovnie.Turcev rozhornuv druhe kreslennia.Na niomu v zmenenomu vyhliadi bulo zobraeno syemu podvijnoji zori, a v prole-

nomu kuti arkua zemna kulia z ciatkoju, o odirvalasia vid neji. Punkrna linija zjed-nuvala ciu ciatku z planetoju Beta.

O planeta Beta, zvernuvsia Tiumeniev do Arkusova. Kreslennia vam zrozumile?Ne zovsim? Zoria Abaumani, prochodiay povz nau Sonianu syemu na najblyij vid-ani, odirve vid Zemli anu atmosfery ta okeankoji vody. Pryplyvni javya, jak vam vi-domo, vynykaju odnoasno na dvoch prolenych oronach zemnoji kuli. A tomu zoria vi-dirve anu zemnoji hidrosfery ne tiky na oroni, obernenij do neji, a j na prolenij. Aleoskiky dolia hidrosfery, vidirvanoji z prolenoho boku, nas ne cikavy, to pro neji my j nehovorymemo.

Ote, zoria vidirve anu zemnoji atmosfery j hidrosfery. o bude dali? Kudy polecia voda i ana atmosfery? y dovho letimu? I holovne kudy vpadu, jako vzahalivpadu kudy? Dolia cijeji odirvanoji vid Zemli povitriano-vodianoji planetky moe sklasiapo-riznomu.

Planetka moe a malekym druhym misiacem zemnoji kuli, podibno do naoho Mi-siacia, jakyj te koly buv anoju zemnoji kuli.

Vodiana planetka moe, ne pokydajuy Zemli nazavdy, pi po due vytiahnutomuelipsu, jak peridyna kometa. Moe vpa na Jupiter y Pluton abo a suputnykom od-noho z nych. Moe pi po hiperboli i znyknu nazavdy u svitovomu proori. Vse zaleyvid skladnych syl prytiahannia. Vodianu planetku moe prytiahnu ervone abo holubesonce zori Abaumani, i vona peretvorysia na paru, per ni upade v rozarenu atmosferucych son.

Nareti naa vodiana bubaka moe vpa na odnu z planet y suputnykiv planet usyemi zori. Ale na jaku same? Ja zrobyv due roeni

Prote nadzvyajno dotepni, vavyv Turcev. obyslennia, viv dali Tiumeniev. I pryjov do vysnovku, o vodiana planetka,

oevydno, maje vpa na planetu Beta. Tomu vy j doruyly meni zajniasia neju? ytav Arkusov. To bo j vono, vidpoviv Tiumeniev. A Archimedovi ja doruyv pereviry moji

hrubi, pryblyzni rozrachunky ve gruntovnym obyslenniam. I vin ravyvsia z robotoju u-dovo.

Tiumeniev podyvyvsia na pleminnyka z liubovju i hordiiu. Molodyj, a ve ravlia-jesia z takymy skladnymy zadaamy.

A zadaa bula ravdi nadzvyajno skladna. Zemlia, vodiana planetka, holube, ervone

soncia zi svojimy planetamy ta jichni suputnyky vse ruchajesia, obertajesia, vzajemnoprytiahajesia. Treba bulo zibra v odnu toku vsi ci skladni ruchy v proori j asi, rozplutapavunu nevydymych, vzajemno pronykajuych syl prytiahannia. Vodiana planetka malaproleti svitovyj proir kri nevydymu sitku cijeji pavuny, odnoasno zaznajuy vplyvuprytiahannia malo ne dvoch desiatkiv svitovych til. I Archimed nakreslyv tonu karnu po-loennia vsich son, planet ta jichnich suputnykiv u toj moment, koly doliu vodianoji planetkyvyriy prytiahannia Be.

Tak, naa vodiana bubaka vpade na planetu Beta! vyhuknuv Tiumeniev. Upade razom z namy, jako ja pravyno rozhadav va plan? zapytav Arkusov.Tiumeniev bojazko ozyrnuvsia na dveri i vidpoviv, ponyzyvy holos: To bo j vono. Ale rozmovliajmo che. Hm Hm Oleni Havrylivni zovsim ne slid

zna vsioho. Daremno turbujete, Ivane Ivanovyu. Viter tak umy, o my sami sebe ledve u-

jemo, skazav Arkusov. Na omu y u omu my polemo? U vodianomu ovni? Na velosypedi, serdyto vidpoviv Tiumeniev. Vin ue vyriyv ne bra Arkusova v

podoro i vidkaraska od nioho, jak tiky trapysia nahoda.Arkusov pidvivsia, mov orator, pereupyv iz zdorovoji nohy na chvoru, skryvyvsia i

znovu siv u areke kiriane krislo. Moja dumka taka, o cia expedycija ne o ine, jak zibrannia dvadcia osobiv

pokiny z soboju. Ot vy, Ivane Ivanovyu, pererachovuvaly, o moe trapysia z vodianojuplanetkoju, jaka odirvala vid zemnoji kuli. Ade koen vypadok, pro jakyj vy zhaduvaly tut,zahrouje nam nemynuoju zahybelliu. Najmena pomylka v obyslenniach Archimeda, i za-mis toho, ob popriamuva do plane Beta, my pomymo na vaij vodianij bubaci v hly-byny vsesvitnioji bezodni j pomremo z holodu y obledenijemo abo zasmaymosia, vpavy nasonce, ne znaju, na jakomu vohni ce bude pryjemnie, na holubomu y na ervonomu. Abo naa

Slovom, vy vidmovliajete? zapytav Tiumeniev. Ni, ja e ne vidmovliajusia, zapereyv Arkusov. Ale ja chou zna vsi umovy,

zvay vsi ansy. Dozvote meni vyslovysia do kincia.Ote, my moemo zovsim ne vpa na Betu. Dali nam dovedesia leti razom z vodi-

anoju planetnoju erez svitovyj proir. o bude z neju i z namy pid as takoho pereliotu?Vse ce treba obmirkuva zazdalehi. y ne rozsijusia vsi atomy vody j povitria u svitovomuproori z joho absoliutnoju puotoju? y ne peretvorysia vodiana planetna na paru pid vply-vom promeniv Soncia? y, moe, navpaky, i naa vodiana planetna, i my sami peretvorymou kusok kryhy? y vyveno ci pytannia? I jaku oderano vidpovi?

Ale prypuimo, o my aslyvo proletily kri nebesnyj proir i vupyly u sferu pry-tiahannia plane Beta. Chiba my ne ryskujemo rozbysia pid as usku? Zretoju, prypus-timo, my aslyvo vysadymo na planetu Beta. o ekaje na nas tam?

Ce ve vam krae zna, vy jiji vyvaly, zauvayv Tiumeniev. Tak, ja vyvav jiji. Ja vanovyv, o masa Be trochy mena odnijeji vomoji masy

Zemli; o tam je atmosfera, blyka za skladom do atmosfery Zemli, ale z bioju kikiiu kys-niu; o temperatura tam vya za zemnu; o, nareti, tam je voda. Ot i vse y maje vse, omona uzna pro Betu. Ale y je tam roslyny i jaki vony, jiivni y otrujni? Jaki yvi iozurinu nas komachy, rani zviri, moe, liudy? Jaka nebezpeka

Vy majete raciju. Vy majete cilkovytu raciju, Arkusov, promovyv Tiumeniev trochyschvyliovano. Vin pidvivsia, projovsia po kabinetu, niby vypadkovo pidijov do dverej,prysluchavsia, zachodyv z kutka v kutok i cha zahovoryv: Naa expedycija taji u sobine dvadcia, a siau smertenych nebezpek. I vam treba ne sim, a simdesiat sim raziv odmi-ria, per ni vidriza. Jakby ja mih leti sam, to ne vahajuy oddav by svoje yia, obvyrva u pryrody e odnu tajemnyciu j pereda jiji liudiam. Ale my povynni i zarady sebe,i m bie zarady inych uy vsich neobchidnych zapobinych zachodiv.

Tak, naa expedycija due ryskovana rava, i vse-taky ja ne zbyrajusia ryba vnebo or holovoju. Ja sam ie ne raz pereviriu obyslennia Archimeda. Jako vodiana pla-netna ravdi maje vpa na Betu, to zavdannia napolovynu vykonano. Miplanetnyj polit javvaaju najmen nebezpenym etapom podoroi. Jak same my polemo, pro ce ja dokladnorozpovim vam, koly zjasujusia dejaki obavyny, vid kotrych zaley dolia vsijeji podoroi.

o do usku na Betu, to vin, koly tam je atmosfera, ne takyj ue j nebezpenyj, jakzdajesia vam, Arkusov. Sprobni polio na raketach, svida pro te, o cilkom molyvouskasia iz ratosfernych vysot na parautach. Ja vvaaju, o naa expedycija ne rysko-vania, ni peri expedyciji na polius. Zate jaki mou bu naslidky! My zrobymo oere-ennia, jaki v zemnych umovach proo nezdijsnenni. Ja nakreslyv yroku programu nauko-vych robit u svitovomu proori: vyvennia sonianoji radiciji, aronomini oereennia,doslidennia kosminych promeniv.

My zrobymo vidkryia nadzvyajnoji vahy. My zbahamo nauku. I vy obezsmertesvoji imena, jako vas i ce cikavy. Naa novitnia radiancija, utrakorotki chvyli jakoji pro-byvaju usi inizovani ary atmosfery, peredas nai povidomlennia na Zemliu z hlybyny ne-besnoho prooru.

Ote, nae zavdannia naukovu metu expedyciji bude zdijsneno. Liudyna na zori!Pro taku molyvis ne mrijaly navi fanta. Ocymy samymy nohamy my chodymemo potravi novoji plane, jaka zaraz poblyskuje na naomu ninomu nebi malekoju zirokoju.Ocymy samymy oyma, profesor torknuvsia okuliariv, my pobaymo novi pejzai, novihory j moria, novi lisy, novi roslyny, novych cikavych tvaryn, moe, j novych liudej i pro cevse povidomymo na Zemliu.

Jak rozyriasia nai znannia pro vsesvit! y varto zarady cioho ryskuva? Dumajte ,dumajte, vyriujte i kai vau vidpovi.

My jidemo z vamy, Ivane Ivanovyu, skazav Arkusov. Jidemo, jako navi budetiky odyn ans pro siai lyysia yvymy. Ale meni chotilo by ma vidpovi e naodne, oannie pytannia. Vy ve as hovoryly pro liach tudy, na Betu, ale e odnoho slovane skazaly pro zvorotnyj liach, pro povernennia z Be na Zemliu. U vas, zvyajno, je cilkomrozroblenyj plan?

Plan? Povernennia na Zemliu? ytav Tiumeniev, niby joho rozbudyly, perervavyprekrasni snovydinnia. Profesor nervovo poter ruky, projovsia po kabinetu, poojav, pryslu-chajuy, bilia dverej, pidijov do molodych aronomiv i skazav cho, ale rozdino: Mynikoly ne povernemo na Zemliu. To bo j vono. I, nae rozserdyvy na sebe za chvy-lynu vaha, maje kryknuv: oho vy movyte? Zliakalysia? Znajte : z vamy y bez vas,ale ja leu na Betu.

Ta-ak, protiahom skazav Arkusov. Ce zovsim nova obavyna. Ja zhoduvavsialeti, jako je cho odyn ans pro siai lyysia yvym. Ale lyysia vinym vjaznemcijeji plane, pokynu Zemliu nazavdy, pokynu druziv, ridnych, blykych, pokynu vsezvyne, liube, dorohe Ni, volia vaa, Ivane Ivanovyu, ale na ce ja ne mou zvaysia, promovyv Arkusov.

Zapala hnitiua movanka. Staryj aronom serdyto ovhav nohamy po kylymu, nibyvidkydajuy z dorohy nevydymi kaminci.

Viter umiv i svyiv nad dachom. Arkusov sydiv u krisli, nasupyvy, ochopyvyrukamy kolino chvoroji nohy. Turcev perebyrav u svojemu portfeli arkui paperiv, o riasnilymatemanymy znakamy.

Mynala chvylyna za chvylynoju nichto ne obzyvavsia.Nareti, Arkusov pidvivsia, skazav: Nu, meni pora, i kuhajuy vyjov z kabinetu. Tiumeniev zasunuv dveri na zasuv i

pidijov do pleminnyka. Oblyia aroho profesora bulo schvyliovane, oi dopytlyvo dyvyly-sia na Turceva.

Nu, o ? A ? vyhuknuv Tiumeniev.

Turcev podyvyvsia na profesora, usmichnuvsia i skazav: Zvyajno, ja leu z vamy, diadeku. Ne mona vidpuska vas samoho v taku podo-

ro.Tiumeniev movky micno pociluvav Turceva, vidijov, zitchnuv z polehkiiu i skazav: To bo j vono. Teper za robotu. Zavtra my z toboju vylemo do Leningrada. Treba

hotuvasia do podoroi. Teper ja mou rozpovi tobi pro svij plan. Mij druh akademik y-pokyj skonrujuvav udovyj aparat dlia hlybokovodnych expedycij, tak zvanyj avtonomnyjhidroat. Vin moe zanuriuva u najhlybi miscia okeanu, vytrymuva sk desiakilome-trovoji tovi vody. Ujavliaje sobi, jakyj micnyj cej aparat? Micniyj za miplanetnu raketu.

Ja vyriyv, kazav dali Tiumeniev, o najzrunie zroby perelit u hidroati, tro-chy pereobladnavy joho. Akademik ypokyj dav zhodu, dozvil uriadu te je.

My z toboju majemo vzia uas u pereobladnanni hidroata. Dovedesia hrebnyj yntzaminy na reakvnyj hidravlinyj dvyhun too. ob rozmi velyki zapasy chariv izviny misce dlia aronominych inrumentiv, obmeymosia lye trioma uasnykamy ex-pedyciji

Chto tretij? zapytav Turcev. Molodyj uenyj, ue IIIypokoho.Tiumeniev i Turcev pojichaly druhoho dnia. Jich ne bulo dosy dovho. Povernulysia vony

tiky na try dni i, navydku poproavy, pojichaly znovu, na cej raz nazuri neodi-vankam nezvyajnoji podoroi na Betu.

Archimed sydy za nevelykym olom bilia vikna, zatulenoho tovoju synioju rankoju.Lampa pid matovym abaurom jaskravo osvitliuje prooru kajutu. Na oli lea kupy pape-riv, ysanych dovhymy riadamy cy. Oblyia v Archimeda zoseredene, mi brovamy za-liahla zmorka. Vin obysliuje. Kolonky cy niby lliusia z olivcia dedali vyde.

erez try olyky vid nioho, v kutku kaju, sydia dvoje: Ivan Ivanovy Tiumeniev tavychidnyj bort-mechanik Sukov kremeznyj olovik rokiv soroka. Vin odkynuvsia naynku krisla i v pozi liudyny, o vidpoyvaje, posmoktuje koroteku liuleku.

Polit buv vakyj. Prytiahannia zori vyklykalo v atmosferi nezvyajni peremiennia po-vitrianych mas i niby porylo vybojinamy povitrianyj liach. Sybiru ne bulo vydno podoro-nim: velyeznyj vakyj litak, pryosovanyj do slipoho poliotu, jov na velykij vysoti. Joho ky-dalo, mov utlyj ovnyk sered burchlyvych chvy okeanu. Navi zvynyj do prymch povitri-anoji chiji Sukov nevdovoleno pochytuvav holovoju i namahavsia vyznay po rozho-jduvanniu svoho tila poloennia litaka.

Naavav krynyj de, hriznyj as, koly zoria mala pidij do Zemli na najblyu vid-a. Tiumeniev perebyrav u dumci oanni vii.

U Pivninij Ameryci maje vsia Florida i ve basejn Missisipi bulo zalyto vodoju. V Piv-dennij Ameryci basejny Amazonky i Parany peretvoryly na sucine more. Riatuvani zahonyne vhaly podava dopomohu. Pryplyvna chvylia nesla na sobi derevjani budynky, cili lisy,zviriv, koriv, muliv. Na nyzynnych orovach bahato liudu zahynulo vid povodi. Pid as vid-plyviv velyezni proory vkryvalysia tovm arom neprolaznoji bahniuky, a v okeanach,na milkovoddi, oholialosia dno.

Z Novoji Gvineji do Avraliji mona bulo b dij piky, jakby vyaylo asu do novohopryplyvu. Sumatra, Borneo, Java ta Malajja zlylysia v odyn materyk. Vynykla syla-sylennanovych oroviv. Usia poverchnia Zemli nevpiznanno zminyla. Novi moria, riky, orovy jpivorovy to zjavlialysia, to znykaly dvii na dobu. Poruyvsia zaliznynyj, morkyj i povit-rianyj zvjazky. Hynuly vroaji. Zamuliuvalo polia. Rujnuvalysia hrebli. Zatoplialy prymorkimia. Obvaliuvalysia ach. Ve bulo vidznaeno kika vypadkiv padinnia liotykiv u nebo.

I Tiumeniev nepokojivsia, ob i z nymy ne trapyla taka sama iorija.Archimed raptom vydko pidvivsia, chapajuy za oly i ici, probravsia do kabiny

liotyka i kryknuv nad holovoju pilota Batenina: Kryna vysota! Nehajno uskajte, pikirujuy!..Ambija poala borsa, mov pidrelenyj ptach. Motory litaka chrypily, rilialy i,

vreti, zmovkly. Naala a. Tiky ledve utno uhoniv motor elektroanciji, ta nezabaromch i vin. Elektryni lampy v kajuti pohasly. U kabini pilota vony e miano svily jichyvyly akumuliatory.

U kuchni kuchar, sydiay na ini bilia dverej, nyporyv u pimi ukav afu, de leavparaut.

U radirubci ervono, miano, mov zhasajui zori, evrily radilampy. Pryvjazanyj re-meniamy do krisla rady Eder, perechylyvy, lovyv rukoju trubku telefonu, jaka telipalasiakolo iny. Radyovi chotilosia yta Batenina, o trapylo.

A vaka mayna vse e byla u korach, i nevidomo bulo: padaje vona vnyz, vysy namisci y le-padaje vhoru, v nebo.

Trymajte, profesore, za mene micnie, huknuv Sukov. My na velyeznij vysotii, zvyajno, vhnemo dobrasia do parautiv ta vykynu, per ni ambija vpade na ze-mliu j rozibjesia. koda mayny!

Na zemliu? ozvavsia Tiumeniev. A moe, my padajemo vhoru. Zovsim nevasno!Peredasno! I jak e ce Batenin ne dodyvyvsia! Ade zaraz same pryplyv. Barometrynyj ma-xymum. Davno pora bulo znyuva.

Ne chvyliujte, tovaryu Tiumeniev, zaokojuvav Sukov, ne sluchajuy aro-noma, tiky chodimo vyde. Zrozumijte , lye paraut moe vriatuva nas.

Tiumeniev raptom rozrehotavsia i skazav: Chotiv by ja podyvy, jak vas riatuvame paraut u bezpovitrianomu proori, koly

vy padamete z Zemli na zoriu.Sukov zblid. Neve i my Nas vyryvaju odna v odnoji zoria i Zemlia, skazav Tiumeniev. Za nas ide zapekla

boroba dvoch syl prytiahannia. Chto peremoe? Ale my vino padajemo, pryomu padajemo vnyz, zapereyv Sukov. Pro ce

svidy poloennia mayny pike i viduia lehkoi v tili. Nemovby tak, vidpoviv Tiumeniev, probyrajuy slidom za Sukovym. Ale ne

zabuvajte, o prytiahannia zori plutaje vsi rozrachunky, vsi zvyajni ujavlennia i zvyni vi-duia Ot jakby meni poalo pobay cho krajeok ne vkrytoho chmaramy neba, todija zmih by skaza napevno, kudy my lemo.

Bovtanka zmenylasia. Rady Eder uh ijma telefonnu trubku j perehovory zBateninym.

Use harazd. Sydy na misci, zajmajsia svojeju ravoju, skazav jomu Batenin. Na zemliu nioho povidomlia ne treba? Jako treba bude, skau.Radiancija praciuvala bezperervno. Eder pryjniav dvi telegramy na imja Tiumenieva

i peredav jomu jich zmi po telefonu, trubka jakoho vypadkovo opynyla bilia profesora. Telegrama pera, kazav rady.

Pryvit vid usich ivrobitnykiv abaumankoji observatoriji. Jak prochody polit?Olena Havrylivna pytaje pro zdorovja. Arkusov.

Vidpovi bude? ytav Eder. Nioho kaza, vdalo vybraly as! burknuv Tiumeniev i vidpoviv: Tak. Peredajte

Arkusovu: polit prochody hm uino. Znyujemosia, ujesia z rupora holos Batenina. udovo! vyhukuje Sukov.

A ja j dosi ne peven, lemo my vnyz y vhoru, zapereuje Tiumeniev, lize poolach, dobyrajesia do vikna, odsuvaje ranku i bay kri rozryvy chmar dva slipui ma-leki soncia: odne bie ervonuvate, druhe mene holube. Ce podvijna zoriaAbaumani. Jiji ve vydno neozbrojenym okom ne tiky vnoi, a j ude. Jak zbiylysia sonciaza korotkyj as!

Raptom rubinove i saprove soncia kovznuly vbik, i v tu my Tiumeniev viduv, opadaje na pidlohu. Ambija vyrivniala, vyjovy z pike. Spalachnulo svitlo, veselo zadvyhtilymotory.

Na dveriach kaju zjavyvsia Archimed, i ve dyvnym zdavalo, o vin oji na pidlozi,a ne na ini.

My vyjly z nebezpenoji zony, skazav vin okijno. A buly na volosku vidtoho, ob zvalysia iz Zemli.

Prolunav telefonnyj dzvinok. Sluchajte text druhoji telegramy, tovaryu Tiumeniev, povidomliav rady Eder po-

veselilym holosom: Filippiny zalyeno. Jdemo do orova Tuam. Liahajte na kurs 1244 p.. i 14550 sch. d. ypokyj.

Nepodobvo! Liahajte na kurs! oho jich tam nosy? zakryav Tiumeniev, nevidnimajuy telefonnoji trubky vid rota. Liahajte! Nepodobvo! To bo j vono!

Ja ne vynen, tovaryu Tiumeniev, vypravduvavsia Eder. Po holosu bulo utno, ovin usmichajesia.

Vy, zvyajno, ne vynni. I ja ne vas laju, schvyliovano hovoryv u trubku Tiumeniev. Ale, rozumijete, jake bezhluzdia vychody! Vony mou zirva vsiu ravu. Zoria ne e-kame! Ja zapizniu, i okeanka voda pole bez mene. Na teplochid mav doavy mene zVladyvooka u Manilu. Ale vin navriad y zminy kurs i pide do orova Tuam, jakyj leydali na schid, ooro okeankych liachiv. o meni teper roby? Na perekladnych podo-rouva? Ale jak? Ot rybuny! ypokomu visimdesiat ory roky, a rybaje, mov

ekajte, tovaryu Tiumeniev! Ja oderav odnu zayovanu telegramu, skazav ra-dy. Zaraz rozyuju.

Za kika chvylyn vin oviv: Nu ot. ypokyj povidomliaje, o navkolo Filippin, morkoji bazy Spoluenych ta-

tiv, nadzvyajnoji syly pryplyvamy zirvano bahato plavuych min. Vylovliuva jich seredvyrujuoho okeanu nemolyvo, nebezpeka pidirva na mini velyka. Tomu ypokyj perej-ov do orova Tuam. Vin odivajesia, o do vaoho pryjizdu vhne doslidy pid as vid-plyvu najhlybe misce okeanu kolo cioho orova.

Znaju, ypokyj kazav. 9636 metriv. A bilia Filippin hlybyna 10 793 metry. Ta menecikavy ne morka hlybyna, a nebesna.

Sprobujmo domovysia z naymy dalekoschidnymy moriakamy. Moe, vony namdopomou, zaproponuvav Turcev.

Pidvodnyj korabe? Ce ideja! Tovaryu Eder! zakryav Tiumeniev u trubku tele-fonu. Zjednajte mene

Radiankyj teplochid Neptun nedarma nazyvaly plavuym okeanogranym intu-tom. Vin buv odnakovoju miroju pryosovanyj i do myrnych naukovych doslide, i do bo-roby z rozburchanymy chijamy okeanu: yslenni laboratoriji, bibliteka, udova naukovaaparatura, nadijna podvijna obyvka, micni j ai vnutrini pereborky, yroskopinyjpryrij, o nadavav sudnu ijkoi.

Naukova expedycija pid kerivnyvom visimdesiaoriochlitnioho okeanografa aka-demika ypokoho vyvala najhlybi miscia Tychoho okeanu bilia berehiv Japoniji, Filippinta Marinkych oroviv za dopomohoju avtonomnoho hidroata.

Tiumeniev ne perebiuvav, nazyvajuy hidroat udom techniky.

Aparat cylindrynoji formy mih zanuriuva na hlybynu maje desia kilometriv, umi-av do desia hidronavtiv i mih perebuva pid vodoju tryvalyj as. Vin buv uatkovanyjriznomanitnymy naukovymy pryladamy. Mav iliuminatory j peryskopy dlia oereeokom, dlia foto- i kinoznimannia. Krim toho, poverchnia joho obolonky bula vkryta najdrib-niymy fotoelementamy-komirkamy, jak v oci muchy, z provodamy, o jly vseredynu apa-rata na ekran. Ce j robylo iny hidroata niby prozorymy. Potuni proektory osvitliuvalyvodni hlybyny. Keruvaly hidroatom joho zanuriuvanniam, povorotamy, lyvanniam zseredyny. Z desiakilometrovoji hlybyny hidroat pidijmavsia blyko dvoch hodyn. Novitniakumuliatory nezvyajnoji potunoi cilkom zabezpeuvaly aparat enerjeju.

Vseredyni hidroat buv schoyj pa bahatopoverchovyj budynok. Prutkovyj trap o-luav poverchy. V nyniomu, pidvanomu poversi mivsia akumuliatornyj vidsik, vyena platformi centranyj po upravlinnia: poriad elektryna ancija, o reguliuvala nad-chodennia kysniu, prylad regeneracjiji povitria, manometry. Pidnimajuy e vye prut-kovym trapom, mona bulo popa u mechaninyj vidsik, de ojaly puskovi reoa motoriv,prylady dlia aliuvannia vodniu, hidravlinyj nasos, mechanizmy dlia obertannia hrebnychyntiv i povorotni mechanizmy. e vye, u dvoch vidsikach, bulo obladnano kaju dliaytla. I e vye jly prodovoi sklady. Hidroat vinavsia horyem lehkoju nadbudo-voju, de mohly rozmisia liudy pislia lyvannia, koly more bulo burchlyve i ne davalomolyvoi vyj nazovni.

U palubi buv liuk elipnoji formy, o zakryvavsia vodonepronyknoju krykoju ta ili-uminatorom.

Hrebni yn prochodyly kri inu ta uiniuvanyj sanyk. Inercijnyj mechanizm,masyvnyj machovyk na verkanij osi, jakyj pryvodyvsia v ruch motorom, obertav hidroatu horyzontanij ployni.

Robota expedyciji ila uino. Kone zanurennia hidroata davalo cinnyj naukovyjmateril. Due syni pryplyvni javya vyklykaly nebuvale peremiennia nynich ta verch-nich ariv okeankoji vody, i na poverchni zjavlialysia trupy rozirvanych vnutrinim skomhlybokovodnych tvaryn. Spivrobitnykam Neptuna lyalo tiky pidbyra jich.

Prote ym blye pidchodyla zoria do Zemli, m nebezpeniym avalo perebuvanniaexpedyciji na ekvatori, de prytiahannia zori viduvalo osoblyvo syno. Perechody vid pry-plyvu do vidplyvu suprovodylysia ymdali burchlyviymy javyamy v povitri ta okeani,

Neptun poupovo pidijmavsia pryplyvom uhoru razom z vodianoju horoju, jaka zbi-uvalasia, potim povino, kika hodyn, opuskavsia vnyz. Jako teplochid opyniavsia ne nasamij veryni, a na schyli vodianoji hory, vin potrapliav u kryne anovye. Sudno padalonabik, joho zalyvaly chvyli nebuvaloji vyso. Chmary to zmiuvalysia z chvyliamy, to raptomperelitaly erez vodianu horu abo pidnimalysia na nejmovirnu vysoi i znykaly. Atmosferabula nasyena elektrykoju.

Kapitan teplochoda Vynohradov nervuvav usi oanni dni i, nareti, ne vytrymav: zapro-syv do sebe v kajutu akademika ypokoho ta joho molodych ivrobitnykiv Prochorova,Zalkinda, Savya j Dudina i zvernuvsia do nych z takoju promovoju:

Meni nakazano eka profesora Tiumenieva. Vin ne prybuv svojeasno i ne podajepro sebe nijakych viok. Moe, zahynuv. Cilkom imovirno v takyj as. eka bie ne mou.Ja vidpovidaju za teplochid, vidpovidaju za komandu, za vsich vas. Zaraz vidplyv, i my opus-kajemosia. Z naupnym pryplyvom erez kika hodyn zoria vidirve anu okeanu zteplochodom. Nam treba vydko j na pivni. Hidroat dovedesia lyy. Tiah joho nabuxyri znay zatrymuva chid. Ja poruuju nakaz, ale riatuju liudej. Chaj mene sudia.

Ce bulo skazano takym riuym tonom, o vsi zrozumily erea marno. Hidroat treba vriatuva! Zoria moe pidchopy joho! palko vyhuknuv naukovyj

ivrobitnyk Prochorov. Jako joho ne mona vzia z soboju na pivni, to treba komu iznas zanurysia v hidroati na maxymanu hlybynu i tam vidsydi, poky zoria odryvameverchivku okeanu, a zhodom lyv na poverchniu. Ja uusia. Chto zi mnoju?

Zalkind, Dudin i Savy pidnialy ruky. ypokyj o obmirkovuvav, potim ytav kapi-tana:

A o bude z profesorom Tiumenievym ta joho ivrobitnykamy, koly vony prybududo orova Tuam i ne znajdu tut teplochoda? Na zvorotnyj liach u nych ne vyay panohoi chariv. Naselennia Tuamu ta inych oroviv davno evakujovano. Hidroata, navi koly vinlyve, vony mou i ne pomi i todi zahynu v okeani abo u nebi, zachopleni zoreju.

Kapitan Vynohradov rozviv rukamy. Sumno, promovyv vin, ale o anesia z akademikom ypokym ta joho ivro-

bitnykamy, koly my zatrymajemo? Ja prou poeka cho kika hodyn, skazav ypokyj.Vynohradov vidmovliavsia. ypokyj napoliahav, ivrobitnyky pidtrymuvaly joho.

Vynohradov tiako zitchav, vyrav z loba pit, ale povtoriuvav: Ni! Pidvodnyj oven na horyzonti! kryknuv vachtovyj. Ce, mabu, vin! schvyliovano vyhuknuv ypokyj. Chodimo!Vsi pidnialysia na kapitankyj miok. Do teplochoda vydko pidchodyv velykyj pidvod-

nyj korabe. Na miku ojav Tiumeniev i machav kapeliuchom.

Vony ojaly odyn pro odnoho, dva slavetni veni: vysokyj, kremeznyj, rumjanyj, zpuchnamy vusamy visimdesiaoriochlitnij okeanograf akademik ypokyj i syvousyj,syvoborodyj badioryj aryk aronom Tiumeniev.

Navkolo nych anoblyvo ojaly molodi ivrobitnykyypokoho. Letimo na zoriu, Antoniju Josypovyu? poartuvav Tiumeniev, micno poskujuy

ruku ypokomu. Na Beti, pevno, je okeany, vyva budete. Na mij vik i zemnych vyay, Ivane Ivanovyu, vsmichajuy, vidpoviv ypokyj.

U Leningradi ne perekonaly mene, a tut i pohotiv ne perekonajete. On o robysia! I vinyrokym eom pokazav na horyzont. Piznuvato vaa zoria zjavyla. Ja vh ziari.Kudy meni leti?

Durnyci! Staroi nema. Staris ce vyhadka. To bo j vono. Hliate na mene. Ta vy zovsim molodyj porivniano zi mnoju skazav ypokyj, Molodyj! To bo j vono. Nu, jak vai pidvodni expedyciji?ypokyj poav zachopleno rozpovida pro nezvyajni znachidky v hlybynach oke-

anu, pro zahadkovych hlybokovodnych tvaryn, pro rozkryti tajemnyci, jaki okean siaolii-amy chovav od liudej. oky joho e bi poroevily. Vin zabuv pro svoji roky, pro podahru ihluchotu; zabuv pro te, o perebuvaje sered burchlyvoho okeanu i o nad holovoju vyblys-kuje zlovisna zoria.

Tiumeniev neterpliae sluchav uenoho: vid temnych okeankych hlybyn dumky a-roho aronoma letily mymovoli do temnych hlybyn neba.

Kapitan Vynohradov chodyv po kapitankomu miku, dyvyvsia na chvyli, na nebo j ser-dyto sopiv. Vin ne mih doekasia, koly naane vidplyv. Cho by vyde nasady v hidroatTiumenieva z joho suputnykamy i tika, tika na pivni, riatujuy yia dovirenych jomuliudej ta majno.

A Turcev ojav na bortu i dyvyvsia na okean, na zelenij poverchni jakoho blyala er-vonuvata pliama vidblysk zori Abaumani. Pravoru vid teplochoda vydnivsia miokpidvodnoho korablia, v jakomu prybuly Tiumeniev ta Archimed.

Kapitany pidvodnoho korablia i teplochoda vyriyly povertasia nazad razom, ob,koly treba bude, pryj na pomi odyn odnomu.

Priamo pered Turcevym zrynala, jak poplave, verchnia nadbudova hidroata. Na pa-lubi, machajuy rukoju, ojav nevysokyj olovik. Archimed prydyvyvsia i piznav Mykolu Vo-

lodymyrovya Savya tretioho uasnyka poliotu, molodoho okeanografa, pominyka y-pokoho. Turcev usmichnuvsia j pomachav jomu u vidpovi.

Archimedovi zhadala pojizdka do Leningrada, veory v proorij kvarri ypokoho,na jakych vony obhovoriuvaly plany rekonrujuvannia hidroata dlia poliotu na Betu. Zha-dalosia pobereia moria. Zaklopotanyj Savy z rukamy, zamaenymy maynnym maslom.Oznajomlennia z hidroatom, z joho skladnymy maynamy, rozumnymy pryladamy.

I o jichni yievi liachy zijlysia tut, v okeani, ob dali j razom. Kudy? V nevido-mis

Pryvit, Savy! kryy Archimed, ale um chvy zahluaje joho holos.Bahriane sonce schylialosia za horyzont. Buv vidplyv najnyyj za ve as pro-

chodennia zori pered najvyym krynym pryplyvom.Marinki orovy i oriv Tuam niby vyrosly, pidneslysia nad vodoju na nebuvalu vyso-

i, oholyvy vkryti erepakamy, vodoroiamy ta koralamy skeliai fundamen, jakiokonviku chovalysia pid vodoju. Zjavyly nevidomi novi orovy mokri, holi, mertvi, onikoly ne bayly soncia.

Buv ridkyj as zaia: povitria neruchome, okijnyj okean.Cym zaiam treba bulo skoryasia, ob perebra na hidroat, navantay

chari i velykyj paraut dlia pusku hidroata na Betu, a tako lehki aronomini prylady,zrobleni ecino na zamovlennia Tiuleneva.

Vid teplochoda do hidroata j nazad vydko ruchavsia motornyj oven. Na miku hid-roata ve ojaly Tiumeniev, Archimed i Savy, nahliadajuy za robotoju. Naukovi ivro-bitnyky ypokoho ravlialysia z neju ne hire za ravnich matrosiv ta vantanykiv.

Ue maje vse bulo navantaeno. Z oannim rejsom na motornomu ovni prybuv ypo-kyj. Jomu bulo vako pidniasia rimkym trapom, i vin poproavsia z tovaryamy, o vi-dlitaly na zoriu, ojay na ovni.

Nu, a vy jak? zapytav Tiumeniev. A my, vidpoviv ypokyj, jak kau, na vsich parusach nehajno jdemo na pivni.

a vam! Proavajte!Oannij vanta pryjniato. Spivrobitnyky ypokoho ulysia trapom i skoyly odyn

za odnym u motornyj oven. Na miku hidroata lyyly tiky Tiumeniev, Archimed i Savy.Oanni proani vyhuky, vitannia, i oven ruaje do teplochoda.Hidroat rozmireno pochytujesia na okijnych chvyliach. Ta o hladeka poverchnia

okeanu poynaje vkryvasia bryamy, viter duaje. Naaje pryplyv.Try oloviky, o pryrekly sebe na dobrovine vyhnannia z Zemli, oja, ne zvodiay

pohliadu z teplochoda, okeanu, neba, chou nadyvysia voannie. U nas ie bahato asu, kae Tiumeniev, niby vypravdujuy. Poojimo, pody-

vymo, doky schovajesia za horyzontom teplochidMovanka. Velyke dilo zvyka. Zaraz najnyyj sk za ve as prochodennia zori, a my po-

uvajemo sebe nepohano. Pamjatajete, buly panikery, jaki prorokuvaly, o svit zadych-nesia

Barvy zachodu davno zhasly. vydko sutenije. Teplochoda ve ne vydno. Duaje viter,vse vye zdijmajusia chvyli. Z-za temnoho horyzontu na pivnoi raptom poaly pidnima-sia dva nevelyki slipuo-jaskravi soncia. Vid nych do hidroata padaje hrajlyva zoloasmuha. Zoria nahaduje pro sebe, dyvysia na liudej svojimy zlovisnymy oyma holubym iervonym. I troje liudej, zasliplenych jiji siajvom, niby zahipnozovani, ne mou odve vidneji oej.

Chvylia, o znialasia poverch mika, kydaje do nih liudej ypliau pinu. Ce vyvodyjich z oovpinnia. Lyasia na miku dali nebezpeno.

Nu o , as schody vnyz. Rozporiadajtesia, tovaryu Savy. Proaj, Zemle!Savy vidkryvaje liuk.

Oberenie schote, poperedaje vin, uskajesia oannim i nahlucho zaynujeliuk. Mymochi zasviuje svitlo. Lampoky alachuju na protiazi vsioho trapa, na vsich po-verchach. Verchnij vidsik uer zabyto jaykamy, bidonamy, velykymy metalevymy ban-kamy z prodovovom.

Opalennia e ne dije, v hidroati procholodno pislia dunoho povitria ekvatora.Lehko, nae mavpa, ipliajuy za kraj trapa, Savy vyperedaje Tiuleneva ta Archi-

meda, mynaje ytlovi kaju z pidvienymy bilia in kojkamy, prymiennia dlia mecha-nizmiv i prochody do centranoho poa. Puskaje v chid generator, vmykaje osvitlennia, elek-tropei, apara, o daju kyse ta oyaju povitria. Hidroat oyvaje. ujesia hurkit, dzy-annia, rytmini umy. Jaskravi lampy osvitliuju skladni prylady, lehki metalevi krislaStaje teplo i zano. Vid iny do iny pja krokiv. Tisnuvato, ale zruno. Vse pid rukamy.

Tiumeniev usmichajesia i vid zadovolennia poraje ruky. Teper zoria moe vyryva uZemli anu okeankoji vody.

Vin pereviriaje, y vse v poriadku iliuminatory, peryskopy, skladna opka, jaka dajemolyvis dobre bay, o robysia za tovm podvijnym sklom hidroata; pereviriaje vy-diui zony poverchni na obolonci hidroata due dribni fotoelemen, o vkryvaju su-cinym pojasom zovniniu inu hidroata navkolo kamery oereennia. Potuni proek-tory dobre osvitliuju karny pidvodnoho svitu. Vse harazd. udovo diju i rozumni pryroji,jaki oberihaju zovnini fotooi vid osadkiv: slyzu, erepaok, vodianoho pylu yvychi mertvych mikroorganizmiv.

Tiumeniev bayv, jak za inoju bezladno metuylysia ryby. Ale aroho aronoma biecikavylo te, o robysia na poverchni.

erez verchnij peryskop vin pobayv oriv Tuam, dobre osvitlenyj zoreju. Voda pid aspryplyvu vydko pokryvala oriv, i toj zanuriuvavsia v bezodniu okeanu. Okean rozmirenopidnimavsia i opuskavsia, i kone naupne pidniaia bulo vye za poperednie. Jla oanniaboroba mi sylamy prytiahannia zori i Zemli.

Vyhliad neba j okeanu avav ranym. Maleki ervone ta holube soncia na ninomunebi zlyvaly svoji promeni, osvitliuvaly zemliu zlovisnym letovym siajvom. Okean ohnav,krektav, zdijmajuy use vye, niby ki, jakoho rizkymy udaramy pidnimaju dybky. Schijivody ta neba mov zboevolily. Chvyli pidkydalo vhoru na nejmovirnu vysoi, i vony proby-valy chmary. Odyn za odnym hanialy velyezni cyklony. Obryvky chmar maly za cyklo-namy i odyn za odnym, zjednuvalysia, rozryvaly, rozlitaly, pidnimalysia, padaly, zmiuva-lysia z chvyliamy j pinoju. Mei neba i zemli ralysia. Vodiani masy zdijmalysia, zakruuva-lysia mutamy, mov soniani protuberanci, i nevidomo bulo, padala verchivka cych vodia-nych protuberanciv v okean y nesla u bezpovitrianyj proir.

Tiumeniev buv zachoplenyj cymy ranymy, ale velynymy karnamy, jaki naha-duvaly jomu opysy perych dniv zemnoji kuli.

udovo! ochvylyny vyhukuvav vin. Koly ujavy, o ce ne okean i povitria, avohniana chija rozarenych haziv, to mona ma tonu karnu tijeji dalekoji pory, kolybilia naoho Soncia projla nevidoma zoria i vyrvala z joho poverchni vohniani masy, z jakychzhodom utvorylysia plane.

A vy viduvajete, jaka lehkis u vsiomu tili? Zoria pidijmaje nas nevydymymy sylamy, imy vtraajemo vahu. Tak, tak. Zaraz ja mih by odnijeju rukoju pidnia tebe, Archimed! hovoryv Tiumeniev, ne vidvodiay oej od peryskopa i rozmachujuy rukamy.

Jako chvylia zalyvala peryskop, Tiumeniev chvyliuvavsia, neterpliae oikujuy, kolyvydymis vidnovysia. Hidroat, kamery jakoho buly napovneni povitriam, trymavsia na po-verchni burchlyvoho okeanu, mov poplave,

Nu, nu, nasny e trochy! zaochouvav Tiumeniev zoriu. e odne zusyllia i vyrve z okeanu maleku vodianu planetku, tonisiko tak, jak tvoja sera koly vyrvala znadr Soncia kusok joho vohnianoji materiji. Nasny ie trochy, naprusia!

Savya ta Archimeda due tiylo viduia vtra vahy vlasnoho tila. Vony pidnimaly

odyn odnoho, peresuvaly rei, pidrybuvaly do eli.U cij metuni vony ne pomily, jak u riznoholosyj iv aparativ ta mayn uvirvavsia

povniji zvuk hluche uhoninnia. o take? Ja bie nioho ne bau. V omu rava? Peryskop zipsuvavsia? urbo-

vano vyhuknuv Tiumeniev. Tovaryu Savy, de vymyka pidvodnoho proektora? ytav Archimed. A, o

vin. Turcev povernuv vymyka.erez dvi sekundy iny aly prozorymy, i mandrivnyky pobayly ryb, o vydko

pronosylysia znyzu vhoru. My padajemo! Opuskajemosia! ve z achom vyhuknuv Tiumeniev. omu?

Dyvno. Nezrozumilo. o trapylo?Savy ue zrozumiv i kynuvsia do mechanizmiv, jaki keruvaly napovnenniam i vidka-

uvanniam vody v balanych cyernach. Jako hidroat poav zanuriuvasia, znay,balani cyerny napovnylysia vodoju. Ale jakym ynom? Molyvo, v metuni vin sam aboArchimed zaepyly vai, a moe, zoria svojim prytiahanniam rozladnala diju mechanizmiv.Zjasovuva asu ne bulo. Savy poiav zviny cyerny od vody, pislia oho hidroat mavlyv.

Potiahlysia neerpni sekundy, o vyriuvaly doliu expedyciji. Z konym metrom za-nurennia zmenuvala nadija na polit. Tiumeniev buv nadzvyajno schvyliovanyj. Vin vakodychav, zblidle oblyia vkrylosia potom. Jakby joho tilo ne vtralo znanoji any vahy,to vin ne vojav by na nohach. yroko rozpliuenymy oyma, z. tuhoju dyvyvsia profesor naryb, o pidnimalysia vhoru, niby ve letily na zoriu, v toj as jak vin lyavsia vjaznem Zemli.

Ta raptom oblyia Tiumenieva povavialo. Dyvisia! radisnym, schvyliovanym holosom vyhuknuv vin. Ryby poaly po-

vinie pidnimasia vhoru, ote, my povinie opuskajemosia. Balani cyerny zviniajusiaod vody. A o ryby poaly ve j opuska. My pidijmajemo. Pidijmajemo, Archimed! u-dovo! Cikavo, odirvaly my vid Zemli y ni? Nam treba lyv na poverchniu, todi ve mynapevno polemo v nebo. A moe, ve lemo?

Lemo, diadeku! Dyvisia! Archimed pokazav na prozoru inu. Vydno bulozori, hlyboko vnyzu leav okean.

Lemo! I jak nepomitno! udovo! To bo j vono! zachopleno vyhuknuv Tiumeniev. Lemo! skazav Turcev tak proo, niby vony buly v danomu pojizdi. Lemo! zitchnuvy, ozvavsia Savy. Jomu alo sumno. Vin ue koduvav, o vy-

ruyv u ciu ryskovanu podoro.

Kutook zorianoho neba ta okean, o leav hlyboko vnyzu, bulo vydno nedovho. Vy-rvana zoreju ana okeankoji vody vydko proletila kri zonu zemnoji tini. Na odnomu bocihidroata slipue blysnulo sonce, druhyj bik zahlybyvsia v huu ti. Potim poverchnia hid-roata, osvitlena soncem, porynula v zelenkuvaj sutinok.

Uasnyky expedyciji namahalysia vyznay, o z nymy dijesia.V tu my, jak hidroat vidryvalo od Zemli, vin buv na poverchni vodianoho veretenopo-

dibnoho tila, i mandrivnyky na my mohly pobay okean, zori, sonce. Dali, za zakonom vse-svitnioho tiainnia, veretenopodibne vodiane tilo malo vydko peretvory na kuliae, a hi-droat, jak vayj, potonu, opusia do centra vodianoji planetky. Naala zelena suti.

Ta o zelenkuvate prysmerkove svitlo poalo nabuva vidtinku biloho matovoho skla.o trapylosia? Savy ne buv aronomom i zapytlyvo podyvyvsia na Tiumenieva.

Ivan Ivanovy uvimknuv najpotuniyj proektor, osvivy tiniovyj bik hidroata. Zaraz ponesia, dyvisia, zaprouvav vin svojich tovaryiv. Bayte, ryby, nai

mymovini suputnyky, plavaju dedali povinie, niby zasynaju? Dohadujetesia omu? Jichpoynaje projma cholod svitovych prooriv.

A todi vin doberesia i do nas? pereliakano zapytav Savy. Pobaymo, nepevno vidpoviv Tiumeniev. Archimed rozsmijavsia i poav pojas-

niuva. e nichto ne litav u takych nezvyajnych umovach, i vako skaza z cilkovytoju

pevniiu, o z namy bude. Ale teoreno rozrachunky hovoria o pro o. Vodiana planetkazachopyla z soboju i anu zemnoji atmosfery. Na a, ar jiji zanadto tonkyj, ob zachys- od svitovoho cholodu. Do toho masa vodianoji planetky due mala i ne zmoe dovhovtryma ciu atmosferu svojim prytiahanniam

Odnym slovom, naa vodiana bubaka peretvoriujesia na kryanyj meteoryt vy-niatkovyj, jako ne jedynyj vypadok u nebesach, zauvayv Tiumeniev. Navkolo cijejikryanoji kuli, oevydno, utvorysia nova atmosfera z liodu, o vyparovujesia.

I o bude z namy? ytav Savy. Hadaju, nioho ranoho, vidpoviv Tiumeniev. Stiny hidroata dobre trymaju

vnutrinie teplo. Kryana karalupa, o utvorysia navkolo nas, ane dodatkovym izoliato-rom vid svitovoho cholodu. Vy znajete, o lid pohanyj providnyk tepla.

A cia kryana karalupa ne rozavy nas, skajuy? ne vhavav Savy. Vy znajete, jakyj sk moe vytryma korpus hidroata, vidpoviv Tiumeniev.

Ta na vsiakyj vypadok ja vyv zachodiv e v Leningradi, koly my pryosovuvaly hidroatdo nebesnoji podoroi. Todi bahato oho zdavalosia vam nezrozumilym, a ja peredbaav, onam dovedesia ma ravu z liodom.

I Tiumeniev pojasnyv, jakych zapobinych zachodiv vin uyv. Hrebnyj ynt mohla zla-ma kryha, i Tiumeniev zaminyv joho hidroreakvnym dvyhunom rumeniamy vody, ovylitaly pid velykym skom.

Hidroat ruchajesia teper, mov karakacia. Nadijno. Strumenia vody ne zlamaje.A holovne, na obolonci hidroata bulo prokladeno plany, o nahrivaly elektrykoju.

Vony due zhodyly.Ryby za inoju plavaly vse povinie i, nareti, zavmerly. Voda peretvoryla na lid. Na

tiniovomu boci tove kvarcove sklo iliuminatoriv ukrylosia zseredyny krasyvymy puch-namy liodovymy vizerunkamy. V hidroati pocholodnialo, a moe, ce tiky zdalosia Sa-vyu. Vin poiyv pidvyy temperaturu.

Vy krae prohrijte zovniniu obolonku hidroata, ce oviny zamerzannia, ska-zav Tiumeniev.

Savy povernuv vymyka.Nezabarom lid za sklom poav tanu. Zjavylosia temne tilo molot-ryby. Vona mliavo

voruchnula chvoom, poala oyva. Na sonianomu boci voda e ne zamerzla. Skerovujte hidroat priamo do sonianoji

pliamy. Dajte povnyj chid! komanduvav Tiumeniev.Savy ta Archimed pryvely v ruch mechanizmy. Hidroat voruchnuvsia, niby molot-

ryba, o neodivano oyla, obernuvsia navkolo maloji osi, ruyvy vpered, oatku po-vino, a todi vse vyde. Matove svitlo poperedu avalo dedali jaskraviym.

Zadnij chid! skomanduvav Tiumeniev.U ciu my mandrivnyky pobayly kri iny hidroata slipue bile Sonce naoji Zemli,

a na druhomu boci dva meni soncia: ervone i holube. Vnyzu maje ve neboschyl zajmalopivzemellia polovyna zemnoji kuli, osvitlena Soncem. itko vydno bulo obrysy Ayky, Ev-ropu vkryvaly chmary.

A pozadu hidroata vony pobayly v slipuomu siajvi kryanyj meteoryt, ukryj biloju,mov vata, atmosferoju z liodu, o vyparovuvavsia, ta zalykiv zemnoho povitria, jake pere-tvorylo na tonki liodovi kryaly. Zoria Abaumani osvitliuvala odyn bik kryanoho meteo-ryta roevym svitlom.

orne nebo bulo vse vsijane velykymy j dribnymy, jak poroynky, riznobarvnymy ne-myhajuymy zoriamy.

Krasa i nezvyajnis neba vrazyly mandrivnykiv, prote myluvasia arivnymy kar-namy ne bulo asu. Vsi rozumily, o anovye nebezpene. Mandrivnyky chotily pidnia-sia z centra na poverchniu vodianoji planetky, jaka peretvoriuvala u kryanyj meteoryt, ale,ne rozrachuvavy vydkoi ruchu hidroata, za inercijeju pomaly u svitovyj proir.

o bude z nymy bez kryanoho meteoryta? Zvidky vony vimu vodu dlia pyia, kysedlia dychannia?

Archimed siv na inu, v ciomu chymernomu sviti ne bulo verchu i nyzu, vyjniavzapysnu knyku, olive i zahlybyvsia v obyslennia. Vaha hidroata vidoma. Ale jaka masakryanoho meteoryta? Z jakoju vydkiiu hidroat vyletiv iz vody, o teper ue peretvorylana lid? Treba bulo cho pryblyzno pidrachuva ce, ob vyriy, y vyay syly u kry-anoho meteoryta protiahnu hidroat nazad, y vony nazavdy vidirvaly od kryanoji pla-netky.

Tym asom Tiumeniev, yriajuy v povitri posered hidroata nad nepotribnymy teperkrislamy, vyriuvav ine prakne zavdannia.

Savy, velyki v nas zapasy vody? zapytav vin. Dyvliay dlia oho. Dlia pyia i kysniu na misia vyay, odpoviv Savy. Vin

vysiv holovoju do pidlohy, prylipyvy opoju nohy do pruta trapa; zvidsy jomu bulo dobrevydno Zemliu. A o vy zadumaly, Ivane Ivanovyu?

y ne pu nam u chid hidroreakvnyj dvyhun? Nu, choa b tiky dlia toho, obpovernu hidroat i riamuva joho polit do zori Abaumani. Todi my letimemo razomz kryanym meteorytom, cho nas i rozdiliame proir. Ale vzajemne prytiahannia ve aszblyame nas, i, moe, my zjednajemosia z naoju planetkoju, per ni u nas skinysia za-pas pytnoji vody ta kysniu

Archimed uknuv olivcem po zapysnij knyci i vybyv jiji z ruk. Knyka proletila doprolenoji iny, vdaryla ob neji i poplyvla v zvorotnomu napriami. Archimed rytno pi-jmav jiji na liotu.

Diadeku! vyhuknuv vin. Ce, zvyajno, due hrubyj, pryblyznyj pidrachunok. Iza nym vychody, o my majemo vpa nazad na kryanyj meteoryt. Ta boju: u nas skin-asia voda i kyse, per ni ce anesia.

To bo j vono! Treba ryskuva! vyhuknuv Tiumeniev. My vykynemo u svitovyjproir kika dekalitriv vody, zate na hidroat vnaslidok impusnych potovchiv reakv-noho dvyhuna zmoe vraz nablyzysia do kryanoho meteoryta.

Ale eru my povynni viddily zapas vody, potribnyj dlia yia protiahom cho bydesia dniv, zaproponuvav Savy.

Usi pohodylysia z cijeju propozycijeju. Ta koly oyvnyj zapas bulo vydileno, to vy-javylosia, o vody lyylo tiky na ory impusy reakvnoho dvyhuna.

orma porilamy due snenoji vody my povynni dosiah me, skazav Ti-umeniev.

Dvoma impusamy treba bulo povernu hidroat maje na o visimdesiat gradusiv,odnym da napriam do kryanoho meteoryta, e odyn impus lyavsia zapasnyj.

Prote cho jak aralysia Savy i Archimed, a zapasnyj impus dovelosia vytra vepry povoroti, bo pid as peroho vykydu vody hidroat raptom zakruvsia kolesom; trebabulo da kontrudar, ob yny obertannia.

A za tretim impusom hidroat poavyly v, potribne poloennia. Lyavsia oannij im-pus, jakyj mav zblyzy hidroat i kryanu kuliu.

Savy uziavsia za vai, zitchnuv i zniav ruky, u nioho ne vyaalo riuoi. Archi-med povernuv vai. Synyj potovch. Navenyj dosvidom perych impusiv, Tiumeniev try-mavsia za trap, i joho ne vidkynulo vbik. Jak tiky ravylysia z potovchom, usi, zatamuvavy

podych, poaly ey za ruchom hidroata i kryanoji plane. Na oko zdavalosia, o hid-roat i kulia jdu paraleno, ne zblyajuy. Ta oko mohlo pomylia. Archimed, pryupyvydo pryladiv, zrobyv obyslennia. Ne mynulo j pivhodyny, jak vin dopoviv pro rezuta.Obyslennia pokazaly, o hidroat iov do kryanoho meteoryta pid kutom, ale due ne-znanym. Zuri z kryanym meteorytom mala vidbusia erez dvadcia dniv, ory ho-dyny, visimnadcia chvylyn.

A v nas zapasiv povitria j vody na desia dniv, skazav Tiumeniev. Treba podu-ma, jak vyj iz anovya.

Bez kysniu liudyna moe proy trochy bie ni dvi chvylyny, bez vody znano do-ve. Tomu mandrivnyky vyriyly retky morkoji vody pereroby holovnym ynom na kysedlia dychannia. Pravda, vony maly e kika baloniv snenoho kysniu, ale skorya nymvyriyly tiky v krajniomu razi. Krim toho, dlia pyia zberehlosia e kika pliaok boromu,jaki vziav Tiumeniev. Ridyna u vyhliadi supiv, sousiv, pidlyv milasia v riznych konservach.

Jako ekonomy, vytrymajemo, zrobyv vysnovok Tiumeniev i, pokinyvy z ci-jeju ravoju, vziavsia do aronominych oeree.

Archimed podyvyvsia na kyekovyj hodynnyk i due zdyvuvavsia: z toho asu, jakvony vidletily z Zemli, mynula lye hodyna, a skiky alosia chvyliujuych podij!

Nebesna podoro poalasia. Tiumeniev, Savy i Archimed teper mohly nazyva sebeneboyteliamy.

Ta ne mona skaza, o ce yia v nebi bulo cilkom pryjemne i zrune. Vtrata zvynojivahy vlasnoho tila, nevahomis navkolynich reej, vidsutnis zemnoho tiainnia, o daje mo-lyvis rozmeovuva verch i nyz, zavdavaly bahato dribnych pobutovych nepryjemnos-tej.

Dosy bulo neobereno dotorknu do jakoji rei, i vona letila z-pid ruky. Mandrivnykyne padaly vnyz, na pidlohu, a bezladno metuylysia po vsij kajuti. Narzan ne vylyvavsia zpliaky u sklianku, a koly joho vytruuvaly, zbyravsia u velyki j mali kuky, o vysily v po-vitri. Nelehko bulo pijma taki kuky i pokla v rot. ob pryhotuva jiu, poji, popy,koen len komandy musyv bu due uvanym, rytnym i kmitlyvym. Navi peresuvanniapo hidroatu zavdavalo bahato klopotu. Chody ve ne mona bulo. Dovodylosia perelita,vidtovchujuy od pidlohy, eli, in. Inodi, koly potovch buv ne dosy synyj, rybun bez-poradno zavysav u povitri i tiky z dopomohoju tovaryiv pryvartovuvavsia do jakoho bortu.

Tiumenieva dratuvalo, koly nevelyka pidzorna truba y ektroskop letily vid nioho abozruuvalysia z miscia lye od samoho joho podychu. Ta, kine kincem, usi zvykly y v svitinevahomoho. Nezvyajne avalo pobutom.

Hidroat povino zblyavsia z kryanym meteorytom.Oanni dva dni is hodyn visimnadcia chvylyn buly due tiakymy. Kryana kulia,

bila j blyskua, bula zovsim nedaleko vid hidroata. Zblyka vona zdavalasia planetkoju y-malych rozmiriv, jaka zajmala znanu anu neboschylu. Ta posunu hidroat do planetkykomanda ve ne navauvala. Treba bulo terpliae da.

Cho jak ekonomyly vodu, jiji ne vyaylo. Dovelosia zmeny kysnevyj pajok, i man-drivnyky viduvaly kysneve holoduvannia: holova bolila, u skroniach umilo, serce bylosianerivno, vtoma skovuvala tilo, zjavyly apatija, mliavis, bajduis.

Tym asom pered posadkoju na kryanyj meteoryt treba bulo ma cilkom sviu holovui pruni mjazy. Pry nevdalomu udari ob kryanu kuliu hidroat znovu vidskoy, i ce moeskinysia katarofoju.

Tomu Tiumeniev nakazav za kika chvylyn do posadky pidsyly pryplyv kysniu z ava-rijnoho balona.

Vsi oyly i badioro hotuvalysia do posadky. Vona vidbulasia tak plavno, o liudy ledvepomily potovch. Usi troje radisno skryknuly. Savy rozihriv smuhy iz lavu midi ta nikeliuna zovninij obolonci hidroata. Lid pidtanuv, hidroat odnym bokom trochy zanuryvsia vkryhu, jaka vydko peretvoriuvala na vodu.

Apara, o praciuvaly bezvidmovno, ve vtiahuvaly ciu morku vodu po trubkach uhidroat, pererobliajuy jiji na yu pytnu vodu i yiedajnyj kyse.

Koly zakinyly topy lid i nabyra vodu, daly lehkyj potovch hidroreakvnym dvy-hunom, i hidroat vyskoyv z napovnenoji vodoju ulohovyny, jaka utvoryla pid nym, na po-verchniu.

Mandrivnyky mohly okijno ruchasia do zori. Radi praciuvalo bezdohanno, i Savyreguliarno povidomliav Zemliu pro chid pereliotu ta pro naukovi oereennia Tiumenieva,jakyj ue zrobyv kika velykych vidkryiv.

Zoria letila vse dali. Na Zemli vidnovliuvavsia poruenyj poriadok. Zachly buri,vuchly pryplyvy, liudy zitchaly z polehkiiu i kazaly:

Mohlo bu j hire.A kryana planetka i hidroat z trioma lenamy komandy v niomu maly z naroaju-

oju vydkiiu po liachu, obyslenomu Archimedom, nazuri planeti Beta. ym blye pi-dlitaly suputnyky do zori Abaumani, m biymy avaly dva soncia i m dali vidchodyloervone sonce od holuboho. Ve vako bulo ujavy, o ci dva soncia, jaki perebuvaju nanezmirno velykij viddali odne vid odnoho, anovlia podvijnu zoriu.

Vodiana planetka letila do holuboho soncia, i tomu vono nezabarom poalo zdavasiabiym, ni ervone, cho naravdi ervone bulo bie. Ve neozbrojenym okom vydno buloplane holuboho soncia Afu i Betu.

Pid as poliotu mandrivnyky suvoro rozpodilyly obovjazky: Tiumeniev viv aronominioereennia, Archimed robyv obyslennia, Savy buv za bort-mechanika i radya. U Sa-vya lyalo bie vinoho asu, ni v inych: keruva poliotom ne treba bulo, pro ce dbalazoria; mechanizmy, o zabezpeuvaly mandrivnykiv kysnem ta pytnoju vodoju, dijalyravno. Radiperedaa ta pryjom zabyraly ne bi jak ory hodyny na dobu.

Vsi Archimedovi obyslennia vyjavyly pravynymy. Kryana planetka aslyvo pe-retnula orbi Marsa, aerojidiv, Jupitera, Saturna, Urana j Neptuna. Krajnia z planet naojiSonianoji syemy, Pluton, prochodyla v cej as porivniano nedaleko vid kryanoji planetkyi svojim nablyenniam vykryvyla liach jiji poliotu, riamuvavy do holuboho soncia. Vse ceArchimed peredbayv svojimy obyslenniamy. Tiumeniev uh zroby riad oeree nadPlutonom i povidomyv pro nych na Zemliu.

Turcev trochy chvyliuvavsia tiky todi, koly kryana planetka bula v krynij toci mi prytiahanniam holuboho ta ervonoho son. Holube bulo blye, a masa joho mena; er-vone dali, ale masa joho bia, i ce maje vrivnovauvalo jichni syly.

Za dopomohoju due tonych obysle Archimed e na Zemli pryjov do vysnovku, operemoh maje holube sonce. I vse-taky bula my, koly kryana planetka niby zamyslyla,zavahala, v jakyj bik pi: livoru do holuboho soncia y pravoru do ervonoho. Dlialiudej liach pravoru buv liachom smerti. Jakby peremohlo prytiahannia ervonoho soncia,to, za rozrachunkamy Archimeda, kryana planetka vpala b proo na nioho. Ale vya mate-maka i vysoka majernis volodinnia neju ne pidvely Archimeda: kryana planetka, prole-tivy jakyj as u nebezpenij zoni, riue zvernula do holuboho soncia.

A poky kryana planetka nablyamesia do holuboho soncia, joho plane, jak vyra-chuvav Archimed, maju zajnia take poloennia: krajnia Afa bude na prolenomu boci

orbi za holubym soncem, a Beta pidijde tak blyko, o maje peretne liach kryanoji pla-netky. Retu dokiny prytiahannia Be.

Poupovo holube sonce avalo vse menym, a Beta zroala i nezabarom ue zdavalasiavelyeznym misiacem, o rozkynuvsia na pivneboschylu. Nablyavsia cikavyj, ale nebez-penyj moment usk na planetu Beta.

V miru nablyennia do holuboho soncia joho svitlo j teplo viduvalysia vse bie. V hid-roati ve mona bulo praciuva i navi yta, ne svitiay elektrynych lamp. Chymernymbulo ce svitlo holube iz zelenkuvam vidtinkom. Speru oblyia zdavaly blido-zelenymy,ranymy. Ta poupovo oi mandrivnykiv zvykly, i oblyia aly zvyajnymy.

Dedali vidutniymy buly j teplovi promeni, jaki posylalo u svitovyj proir holubesonce. Ve mona bulo pohrisia, sydiay kolo iliuminatora, niby v prominni peroho ves-nianoho soncia. Kryha na obernenomu do holuboho soncia boci planetky poala roztopliuva-sia, a na tiniovomu boci e buv micnyj lid. Ta poupovo vsia kryana planetka roztanula iznovu peretvoryla na vodianu. Hidroat opuvsia do jiji centra, opovyj zelenymprysmerkom.

Savy zasviv proektor. Vsi z cikaviiu oerihaly, jak oyvaju u poteplilij vodiryby, jak vydko poynaju plava.

Oto b juky navary! skazav Savy. Same vono! ozvavsia Tiumeniev. Kolyvriemosia v atmosferu Be, vsia naa vodiana planetka zakypy i peretvorysia na kazan zjukoju.

A my ne zvarymosia? chotiv zapyta Savy i rymavsia, zhadavy, o iny hid-roata zovsim neteploprovidni.

Juky poji bulo b ravdi nepohano, kazav dali Tiumeniev, velykyj liubyte ryby. omu b nam i ne nalovy ryby?

Archimed i Savy z ochotoju pryaly na ciu propozyciju. Jakoju cikavoju ne bula podo-ro, a yia v hidroati mynalo odnomanitno. A tut taka nezvyajna rozvaha. Molodi suput-nyky Tiumenieva zaerealy, jak lovy rybu: sitkoju y oiamy, i te, i druhe treba buloe zroby. Vyriyly oiamy.

Vziavy oi, Archimed i Savy u vodolaznych koiumach vyjly z hidroata erez liuku verchnij lehkij nadbudovi.

Holube sonce ve dosy jaskravo osiavalo nevelyku vodianu planetku, vseredyni jakojimetuyly ryby. Dejaki z nych, tikajuy vid oiv, vyrybuvaly na poverchniu planetky, zrazu rozryvalysia vid vnutrinioho sku i povino padaly.

Poliuvannia bulo vdale. Cioho dnia mandrivnyky lasuvaly svioju ryboju. Zhodom obho-voryly plan, jak krae prykripy do hidroata paraut, potribnyj dlia posadky, ob vin roz-kryvsia ve u verchnich arach atmosfery Be, inake ryvok bude nadto synym, ropy nevytrymaju, trisnu, paraut odirvesia.

Na druhyj de Archimed, skinyvy odenni obyslennia i provivy aronominioereennia, zajavyv, o do posadky lyylosia vsioho pja hodyn z chvylynamy. as pry-kripliuva paraut. Vin zberihavsia u verchniomu vidsiku, o mih napovniuvasia vodoju.

Tiumeniev i Turcev, dopomahajuy odyn odnomu, naliahly vodolazni koiumy j pily.Savy siv kolo aparativ upravlinnia, zapalyv liuleku i zamyslyvsia pro te, o ekaje jich unajblyomu majbutniomu. Vin podyvyvsia kri inu. Od neji vijalo teplom. Vona svilazelenkuvato-holubym svitlom. Sonce Be ve blyko. Samoji plane ne vydno vona depid nohamy. Kri prolenyj bik iny vydno jaskravu bilu zoriu. Ce nae Sonce. De bilianioho maje bu Zemlia. Savy zitchnuv. Skaza pravdu, vin raenno bojisia posadky

Raptom zahovoryv radipryjma. Vii z Zemli. Z myloji, ridnoji Zemli, jaku zaraz navi

nemolyvo rozuka u svitovych proorachJaka amerykanka radiancija povidomliala pro trioch herojiv, o vyriyly poleti z

Zemli na zoriu. Tiumeniev, Turcev i Savy o try slavetni imeniSavy sluchaje, osmichajesia i navi zapliuuje oi vid zadovolennia. Jak vse-taky

dobre, o vin uziav uas u cij expedyciji Nu, ot i my! Dilo zrobleno, skazav Tiumeniev, uvichodiay. A vy, zdajesia, dri-

majete? Pro o ce bazikaje radi? Anglija? Ameryka? Ja ne av, promovyv Savy. U vas, zdajesia, poranena ruka, Turcev? Ruka pue, vidpoviv Archimed, navydku robliay perevjazku. Koium vo-

dolaznyj porvav, zaepyvy za zaliznu skobu, ce hire. Voda poala pronyka vseredynukoiuma. Dovelosia peretiah ruku obryvkom trosa. Dobre, o ce trapylo, koly robotu bulove skineno.

udovo, vyhuknuv Tiumeniev, vylaziay z vodolaznoho koiuma. Paraut nepidvede. Aby ne pidvely nury.

Chiba tovary Turcev ne vyrachuvav, jake navantaennia bude na ropy? Nadi nam pered posadkoju kysnevi masky? Jak hadaje, Archimed? Moe, v at-

mosferi Be je jaki kidlyvi hazy? V takomu razi masky tiky vidroa nau zahybe na kika hodyn! ne rymavsia

Savy. I udovo. Na kika hodyn! Za kika hodyn mona zroby bezli naukovych oere-

e i povidomy pro nych po radi na Zemliu.Turcev podyvyvsia v nevelykyj teleskop na Betu, hlianuv na hodynnyka, o pereviryv

po zapysnij knyci i skazav: Pidlitajemo. Jak prykro, o my vpademo na tiniovyj bik plane. Nioho ne vydno.

o ley pid namy? Hory? Lis? Okean? Daj ja podyvliu. Tak, temno. Bau tiky odnu zelenu ciatku. Molyvo, osvitlena ver-

yna hory. Nu o , nadivajmo masky. as! promovyv Archimed. I, hadaju, nam krae

liah na kojky. Koly paraut rozkryjesia v atmosferi Be, udar bude due synyj.Usi nadily kysnevi masky, poliahaly na kojky i poaly movky eka, jak zurine jich

planeta Beta.Napruena movanka avala neerpnoju. Koly b nam poalo vpa u vodu, movyv Savy. Ja vvaav by za krae, ob na hidroat upav u hlynu, ozvavsia Tiumeniev. Ta ne dumajete vy, o hlyna mjaka za vodu, zapereyv Savy. Dumaju. To bo j vono! y znajete vy, o kulia, jaka vydko le, probyvaje vtram-

bovanyj snih na 350 sanmetriv, hlynu na 100, sosnovi doky na 87, a vodu lye na 80sanmetriv? Vychody, pry pevnych umovach voda moe bu tverdia za doky i hlynu. Avy u vodu!

Ale u takomu razi my majemo rozby, kudy b ne vpaly! u vidaji vyhuknuvSavy i v tu my, zojknuvy, proiahsia na pidlozi.

achlyvyj potovch rusonuv uve hidroat. Slidom za perym potovchom iov dru-hyj, tretij, etverj orazu slabi. Nareti, pislia pjatoho, dosy mjakoho potovchu hidro-at zupynyvsia, rozmireno pochytujuy. Znenaka temperatura v hidroati pidskoylamaje do simdesia gradusiv i pidnimala dali. Poulosia nejmovirne ypinnia, jake nezaba-rom chlo.

Mandrivnyky viduly, o jichni tila aly vai. Vony ve zvykly do nevahomoi, i po-vernennia u svit vahy bulo vkraj nepryjemnym. Mjazy oslably za as podoroi, i teper ruky jnohy zdavalysia niby nalymy svyncem.

Pomyraju. Zadychaju. yvcem zhoraju ohnav Savy, koray na pidlozi biliasvojeji kojky.

Chu-chu. Tak. Tepleko. Tertia ob povitria. Chu. Hidroat nahrivsia, ozvavsia zisvojeji kojky Archimed. Vin hovoryv erez sylu, vako perevodiay duch, ale okijno. Vamdopomoh, Savy? Diadeku, jak vy sebe pouvajete?

Nezrozumilo. Zovsim nezrozumilo. To bo j vono, vidpoviv Tiumeniev, jakyj opy-nyvsia pid olom, daleko vid kojok. Tak, arko. Bania. vedka parynia. To bo j vono.Ha? Ty pro o mene pytav, Archimed? Jak pouvaju? Prepohano, tobto udovo. udesno!Preharno. yvi. I navi niby malo pobyti. Ha? oho tam Savy ohne? Tak. Zovsim nezrozu-milo

o vam nezrozumilo, diadeku? Ta vavajte , Savy! Temperatura ve ne pidvy-ujesia. A j ravdi nezrozumilo. My yvi. Ne ekav!

Navio, navio, navio ja vyruyv u ciu iditku podoro? epotiv Savy, sku-juy holovu. Komar

Ha? o? Ty pro o pytav mene, Archimed? Nezrozumilo. Tak, peryj udar, prypus-timo rvonulo, koly rozkryvavsia paraut. A druhyj? Tretij? etverj? Obryvalysia ropy,y o? A my, zdajesia, potrapyly-taky v okean.

I ne rozbylysia, nyjuym holosom za