Literatura unibertsala Bertsolaritza

Inprobisatzaileak

Ahozko kulturan, inprobisatzaileak nagusi.

Bertsoak bat-batean asmatu eta kantatzeko gaitasuna.

Herriaren ahozko tradizioa modelatu eta eraldatzen dute.

Errepikapenen bidez jakintza belaunaldiz igarotzea lortu

Bertsoak sortzeko:

Ahozko tradiziotik lehengaia

Bere galbahetik pasatu

Herrira itzuli

Erromantizismoaren ezaugarriak

Arrazinalismoa:arrazionala ez den guztia indartu.

Askatasuna: politikan. moralean eta artean.

Idealismoa: helburu lortezinen atzetik.

Abertzaletasuna: herriko ezaugarri berezien defendatzile.

Indibidualismoa: artea eta literatura ni-tasunaren eta sentimenduen adierazle.

Erromantizismoa ahozko literaturan

Ahozko kultura adierazpenak ez ziren ikergai.

Eragin handia, garrantzia emanez herriaren ahotsari.

Folklorea aztertzeari ekin: herri-ipuinak, kantak, bertsoak...

Euskal Literatura Bertsolaritza

-Datuak: 1876-1935 urteetan agertu zen Oso garrantzitsuak Euskal Herriko

historian Gipuzkoa aldean, bertsolaririk

famatuenak, gehienak baserritarrak- Udarregi- Pello Errota- Txirrita - Urretxindorra

LEHENENGO LANAK- Lasturko miliaren eresia Kanta-paperen bidezko bertsoak

GAIAK- Foruen galtzeak ( Laurak-bat )- Gerra ( Agurra )- Amodioa ( Maria Solt ta Kastero )- Herrimina

Lasturko miliaren eresia

Cer ete da andra erdiaen hauria?Sagar errea, eta ardoa gorria.Alabaya, contrariomda Milia:Azpian lur ona gañean arria.

Lastur-era bear dohu, Milia.Ayta jaunac eresten dau elia,

Ama andreac apaynquetan obia.Ara bear dohu, Milia.

lausi da cerurean arria,Aurquitu dau Lastur-en torre barria,

Edegui dio almeneari erdia.Lastur-era bear dohu, Milia.

Arren, ene andra Milia Lastur-co,Peru Garciac eguin deuscu laburto:Eguin dau andra Marina Arra olaco.

Ezcon bequio, bere idea dauco.

Bertsolari famatu batzuk eta haien obrak

Xenpelar -Betroiarenak -Pasaiako zezenarenak -Ia guriak egin du

Iparragirre -Ume eder bat -Gernikako Arbola

Bilintx -Behin batean Loiolan -Loreak udan ihintza bezala

Etxahun -Maria Solt ta Kastero Joanes Oxalde -Lurreko ene bizia

Xenpelarren (Betroiarenak Iparragirreren Gernikako arbola Belauntzi arina da maitasuna GernikakoArbola zatoz nerekin dabedeinkatua itsasoan barrena euskaldunen artean urrutira  guztizmaitatua joan behar dugu Emanta zabalzazu urrutira mundubanfrutua beste olatu batzuk Adoratzenzaitugu beste arroka batzu arbolasantubakolpatzen dituzten ertzera.  EtzeraeroikoArantzarik gabeko larrosen gainean arbolamaitea eginen dugu lo baldinportatzen bada baldin bazatoz Bizkaikojuntia urrutira Laurokartuko degu haizeen sorleku zurekinpartia, urrutira pakianbizi dedin inoiz mongo penak euskaldungentia maitaleon bihotzik tristatzen ez duen tokira.

Zuberoako Barkoxe herrian jaio, Etxahunia baserrian 1786an. Gizon txikia eta sorbalda zabalekoa, bizitza gorabeheratsua bizi izan zuen.

Hamazazpi urterekin etxeko neskameaz maitemindu zen, baina aita-amek debekatu zioten harekin ezkontzea. Maite ez zuen neska batekin ezkondu zen, baina emazteak maitale bat zuen.

Preso egon zen. Peregrinazio luzeak egin zituen 1862an hil arte.

Etxahunen bertsoak zorrotzak dira, hala ere gutxi batzuk ezaguzten ditugu bakarrik.

Montevideorat juailiak - 1853

Etxahunen bertsorik ospetsuenetarikoa:

Maria Solt ta Kastero: Maria Solt eta Kastero

bi amoros zahar bero. Hirurogei-hamarna urtetan

hartü die amorio Kastero jelostü gero

Maria Solt ezarri kanpo.

Maria Solt dia nigarrez Izorra dela beldürrez.

Barnets-Bordako anderiak kontsolatü du elez

Emazte zaharrik oküpü agintzen eztela ez.

Maria Soltek arrapostüSanta Elisabet badüzü.Santu zahar bateganik

oküpü agitü düzüKastero ere bada saintü, hala nizan beldür nüzü.

Kastero eztüzü saintüSobera bürhauti düzü.

Elizalat juan eta tabarnan egoiten düzü

Kastero denegatik saintü Maria Solt antzü zira zü.

Maria Solt ta Kastero

Bertso honek Mari Solten historia labur bat kontatzen du. Maria eta Kastero maitemindu egin dira 70 urte dituztelarik. Beraz, amodiozko gaia da. Maria Solt beldurrez dago, pentsatzen duelako haurdun dagoela, baina Barnets-bordako andreak esaten dio ezetz, ezinezkoa dela hain zahar izanda, umeak izatea. Mariak erantzuten dio Santa Elizabeth zaharra izanda haurdun geratu zela, santu batengatik, eta Kastero ere santua denez, haurdun egongo dela. Azkenik Barnets-bordako andreak erantzuten dio Kastero ez dela santua, mezatara joaten dela eta tabernan geratzen dela, Kastero bezain santua dela Maria antzua.