Beginning Irish I U43 IS 125 Section 01

Brian Hart Brían Ó hAirt

Class: Hours:

Eads 102 5:30-7:00 p.m. Mon/Wed

Email: Phone:

bhart@artsci.wustl.edu (314) 974-7073

Course Description: This is a beginning course in modern Irish Gaelic designed for students with little or no previous knowledge of the Irish language. Students will develop basic skills in speaking, reading and writing, with emphasis on grammar and pronunciation. In addition to required class texts, we will utilize poems, songs, and folk materials that explore the richness of Irish culture and language.

Course Methodology: Classes will be conducted in an interactive manner using Irish Gaelic as much as possible. Students will practice conversation and graduated grammatical exercises with the instructor and with their peers. The content of conversations, role-play, and materials used in class will be shaped by, and respectful of, the diversity of the students.

Assessment: Students will be expected to complete homework: grammar drills, written preparation for conversation practice and role-play, etc. The instructor will evaluate the students on the basis of their participation in the class (30%), their homework assignments (30%), and cumulative exams (40%). There will be six tests during the course: four written and two interviews with the instructor.

Participation: Class participation is at the heart of learning a language. 30% of each student’s grade will be assessed based on presence at and participation in class. Requests for excused absences must be made in advance. Repeated absences will incur grading penalties and will be reported appropriately. Please come to class ready to learn – suitably prepared, supplied, rested, hydrated, nourished, etc. Do not use technology (cell phones, texts, ims, emails, etc.) inappropriately during class.

Cúrsa Gaeilge do Thosaitheoirí

Cuid/Part I Ceacht 1 Ag rá "Dia dhuit." Nathanna bunúsacha. Saying “hello.” Basic phrases. Ceacht 2 i Foclóir bunúsach. An bhfuil...? Urú. Basic vocabulary. An bhfuil? Eclipsis Ceacht 2 ii Cleachtadh 1, 2 Ceacht 3 i Ceisteanna. Na Maoluimhreacha 1-12 Questions. Cardinal Numbers 1-12 Ceacht 3 ii Laethanta na seachtaine. Feic - aimsir

chaite Days of the week. Feic – past tense.

Ceacht 3 iii An lá, Cleachtadh 3 The day. Ceacht 4 i An baile mór. Cleachtadh 4, 5 The town Ceacht 5 Ainmneacha Briathra Verbal Nouns Ceacht 6 i Cúrsaí Bia. Cleachtadh 6. Food matters Ceacht 6 ii Na réamhfhocail. Cleachtadh 7, 8. Prepositions Ceacht 6 iii Comhrá. Feoil/iasc. ith & ól aimsir chaite Conversation. Meat/fish. Ith/ól – past tense Ceacht 7 i An Chopail. Forainmneacha.

Identification - Slite beatha. Pronouns. The Copula - Identification. Occupations.

Ceacht 7 ii An Chopail. Classification. Cleachtadh 9, 10.

The Copula – Classification.

Ceacht 7 iii Fr. le. An Chopail. Is liomsa. Cleachtadh 11.

The Copula: expression ownership. Prepositional pronoun “le”

Ceacht 8 i An Chopail. Emphasis. Is maith liom... The Copula: Emphasis, I like, etc Ceacht 8 ii Dathanna. Cleachtadh 12. Faigh - aimsir

chaite Colours. Faigh – past tense

Ceacht 9 i Ar thaitin... Cleachtadh 13. Did you like/enjoy? Ceacht 9 ii Cleachtadh 14. Ceacht 10 i Tá mé i mo chónaí. Comhrá faoin teach. I live in… Conversation on the house. Ceacht 10 ii Ag cur tú féin in aithne. Déan - aimsir

chaite. Introducing yourself. Déan – past tense.

Ceacht 10 iii Aidiacht shealbhach. lena, óna, ina. Cleachtadh 15.

Possessive adjective. Prepositional pronouns: lena, óna, ina

Ceacht 11 An tAm. Cleachtadh 16, 17. The time. Ceacht 12 i Bunuimhreacha. Uimhreacha pearsanta.

Orduimhreacha. Counting. Personal and Ordinal numbers.

Ceacht 12 ii Cleachtadh 18, 19. Ceacht 12 iii Bunuimhreacha – eisceachtaí (bliain,

ceann, uair). Comhrá. Counting – exceptions (year, head/units, hours)

Ceacht 13 i Tá + ag. Fr. ag. Cleachtadh 20. Tá + ag: expressing possession. Prepositional pronoun “ag”

Ceacht 13 ii Cleachtadh 21, 22. Ceacht 14 i Briathra Neamhrialta – aimsir chaite. Irregular verbs – past tense. Ceacht 14 ii Cleachtadh Ceacht 14 iii Ceisteanna. Na Briathra Neamhrialta. Questions. Regular Verbs. Ceacht 14 iv Ceisteanna. Cleachtadh 23, 24. Questions. Ceacht 14 v Scéal. Cleachtadh 25. A Story “An tAsal Beag Bán.” Ceacht 15 i Tá + ar. Fr. ar. Cleachtadh 26. Tá + ar: expressing emotion/wellness.

Prepositional pronoun “ar” Ceacht 15 ii Na mothucháin. Comhrá. The emotions. Ceacht 15 iii Na mothucháin – Pictiúir. Cleachtadh 27. The emotions. Ceacht 16 i Briathra rialta 1 – aimsir chaite.

Cleachtadh 28. Regular Verbs 1 – past tense.

Ceacht 1

Dia duit. Dia’s Muire duit. Cén chaoi a bhfuil tú?

Tá mé go maith. Níl mé go dona. Níl mé ach réasúnta, go raibh maith agat.

Cé tusa?

Is mise Colm.

Cén t-ainm atá ort?

Colm/Áine atá orm.

Cé as tú?

Is as (Meiriceá, Sasana, Albain, an Bheilg, an Spáinn, an Ghearmáin, an Ísiltír, an Iorua, an Fhrainc, an Iodáil, Ceanada) mé. Is as Éirinn mé.

Fáilte romhat.

Go maire tú.

Sláinte.

Sláinte mhaith agat.

Slán (agat/leat)

Slán abhaile.

Oíche mhaith agat.

Go n-éirí an bóthar leat.

Más é do thoil é/Le do thoil.

Gabh mo leithscéal.

Níl a fhios agam.

Tuigim/Ní thuigim.

Cé hé sin? Sin é Seán. Cé hí sin? Sin í Máire. an fear na fir an bhean na mná

Ceacht 2 i

an lá an aimsir an siopa

an banc

an oifig

Oifig an Phoist

an coláiste

an leabharlann

an bhialann

an seomra

fuar te fliuch tirim go maith go dona anseo ansin i (before consonant)

sa (before consonant)

in (before vowel) san (before vowel) mé muid/sinn tú sibh sé/sí siad An bhfuil? An bhfuil mé? Níl. An bhfuil tú fuar? Níl. An bhfuil Máire san Iodáil? Tá (sí). An bhfuil muid sa Ghearmáin? Níl. An bhfuil sibh san Eoraip? Níl. An bhfuil siad san Afraic? Tá. Urú/eclipsis: mb nd ng dt gc bhf bp i mbialann i gcoláiste in oifig sa bhialann sa choláiste san oifig

Ceacht 2 ii

Nóiméad amháin más é do thoil é. Fan nóiméad le do thoil.

Tá ceist agam.

Tá súil agam.

B’fhéidir.

Ceart go leor.

Cleachtadh 2 ii a Aistrigh go Béarla

1. An bhfuil tú go maith? Níl mé go dona. 2. An bhfuil sibh go maith? Níl muid go dona. 3. Tá an lá fuar. Níl an lá fliuch 4. Tá sí sa siopa. Níl sí in oifig an phoist. 5. An bhfuil Máire anseo? Níl, tá sí sa siopa. 6. Níl an aimsir go maith. 7. Tá sí sa leabharlann. Níl sí sa bhialann. 8. An bhfuil siad sa bhanc? 9. Níl, tá siad sa siopa. 10. Níl Seán anseo, tá sé in oifig an phoist.

Cleachtadh 2 ii b Aistrigh go Gaeilge

1. The day is dry. It is not cold. 2. They are not here. They are in the library. 3. We are in Ireland. We are not in America. 4. She is in Italy. She is not in Spain. 5. Is Maura in Europe? I don’t know. 6. The woman is in the Post Office. 7. Is the man in the restaurant? He is not. 8. Are you cold? We are not. 9. The weather is hot in Africa. 10. Is he in the room? He is not, he is here. 11. Are the women in the library? 12. The weather is bad in England.

Ceacht 3 i

Ceisteanna: An bhfuil?

Cá bhfuil?

An raibh?

Bhí/ Bhí mé. Ní raibh/Ní raibh mé.

Cá raibh?

Céard? Cad?

Cé? Cé hé sin?

Cén chaoi? Conas?

Cé mhéad? Cá mhéad?

Cén uair? Cathain?

Cá? (Cá bhfuil?)

Cén t-am é?

Cén fáth?

Cé acu? (Cé acu ceann?)

Cén fhad?

Cén áit?

Uimhreacha: a haon 1 a seacht 7 a dó 2

a hocht 8

a trí 3

a naoi 9

a ceathair 4

a deich 10

a cúig 5

a haon déag 11

a sé 6

a dó dhéag 12

Ceacht 3 ii Comhrá

Laethanta: An Luan

Dé Luain

An Mháirt

Dé Máirt

An Céadaoin

Dé Chéadaoin

An Déardaoin

Déardaoin

An Aoine

Dé hAoine

An Satharn

Dé Sathairn

An Domhnach

Dé Domhnaigh

agus duine stampa sa teach sa bhaile abhaile ann san oifig rud aon rud teach tábhairne freisin ach Comhrá: Máire: Dia duit a Liam, cén chaoi a bhfuil tú? Liam: Dia’s Muire duit, a Mháire, tá mé go maith agus tú féin? Máire: Níl mé go dona. Tá an lá go maith. Liam: Tá, ach tá sé fuar. An bhfuil Seán sa leabharlann? Máire: Níl tá sé sa bhialann. Cá raibh tú oíche Dé Sathairn? Liam: Bhí mé sa bhaile. Bhí an oíche fuar agus fliuch. An raibh tú féin sa teach tábhairne oíche Dé Sathairn? Máire: Bhí, ach bhí mé sa bhaile ar a haon déag an chlog. Feic: See (Past tense/Irregular) An bhfaca?/Nach bhfaca?

Chonaic/Ní fhaca

Cén chaoi a ndéarfá? Cén Ghaeilge atá ar…? Cuir chugam an bainne. Ná habair é.

Ceacht 3 iii

an oíche inniu an mhaidin

aréir

ar maidin

inné

an tráthnóna anocht an tseachtain

amárach

riamh

eile

anois

an bhliain

seo

iarnóin

anuraidh an bhliain seo caite an tseachtain seo caite

Céard é d’uimhir theileafóin/ghutháin?

Cleachtadh 3 iii Aistrigh go Béarla

1. Chonaic mé Seán sa teach tábhairne oíche Dé hAoine. 2. Cá bhfuil Máire? Níl sí sa seomra seo. An bhfuil sí sa seomra eile? 3. Cá raibh Seán inné? Bhí sé sa leabharlann. 4. Cén t-am é? Tá sé a dó an chlog. 5. Cén uair a bhí Liam anseo? Bhí sé anseo tráthnóna inné. 6. Bhí sé anseo aréir. Ní raibh sé anseo ar maidin. 7. Cén lá é? Inniu an Luan. (Inniu Dé Luain) 8. Cá bhfuil Oifig an Phoist, más é do thoil é? 9. Cé mhéad atá ar stampa? 10. Cá raibh tú aréir? Bhí mé sa bhaile. 11. Tá sí anseo anois. Seo í Máire. Is as Sasana í. 12. Ní fhaca mé Niamh. Ní raibh sí ann tráthnóna. 13. An bhfuil an bhean sa bhanc? Níl sí, tá sí sa bhialann. 14. Bhí oifig eile anseo anuraidh. 15. Cé hé an fear sin? Níl a fhios agam. 16. Gabh mo leithscéal, ní thuigim thú. 17. A haon is a ceathair, sin a chúig. 18. Tá an fear agus an bhean sa teach.

Ceacht 4 i

an bus an carr an rothar

an bóthar

an tsráid

an baile mór

mór beag sean nua

geal

dorcha

an-

an-mhór

an-bheag

an-te

an-fhuar

an-fhliuch

go breá go deas go hálainn

go hiontach

Cleachtadh 4 i a Aistrigh go Béarla

1. Tá sé an-fhuar. 2. Tá teach sin an-bheag. 3. Bhí an fear mór sa siopa. 4. Tá an seancharr sa tsráid. 5. Bhí an oíche an-dorcha. 6. Tá an rothar nau go hálainn. 7. Bhí an Aoine fliuch. 8. Tá an bhean bheag sa bhialann. 9. An bhfuil tú fuar? Tá mé an-fhuar. 10. Tá an lá go hálainn. 11. Níl aon duine sa leabharlann. 12. Bhí an aimsir go hiontach.

Cleachtadh 4 i b Aistrigh go Gaeilge

1. Where is the shop? It is in Dominick Street. 2. Were you in the library last night? 3. She was here this morning. 4. The night is gold and wet. 5. Máire was in the restaurant yesterday. 6. How is Seán? Where is he now? 7. Where were you at two o’clock on Monday? 8. Who was there on Wednesday? 9. Was Cáit in college this morning? 10. I don’t know where Tomás is. 11. Today is Thursday. It is ten o’clock now. 12. What day is tomorrow? 13. Excuse me, where is the Post Office, please? 14. The room is small and dark. 15. I am from Spain. Where are you from? 16. Were you ever in America? 17. Did you see Máire yesterday? 18. I saw her in town. 19. Who is he? That is Liam. 20. He is from England.

Ceacht 5 i

Ainmneacha Briathra: ag obair ag foghlaim ag déanamh

ag ceannach

ag dul (go/go dtí/chuig)

ag léamh

ag teacht

ag taisteal

ag siúl

ag múineadh

ag féachaint (ar)

ag scríobh

ag breathnú (ar)

ag siopadóireacht

ag glaoch

ag imirt

ag ól

ag seinm (ceoil (gen.))

ag ithe

ag tiomáint

ag rá

ag fanacht

ag caint (le)

ag rothaíocht

ag fáil

ag staidéir

Ceacht 6 i

beile bricfeasta lón dinnéar arán im bainne uisce fíon ceapaire buidéal gloine teach cistin cathaoir seomra bord fuinneog doras airgead punt pingin mála cóta peann litir páipéar baile mór deireadh seachtaine pictiúrlann céilí mar páirc gach nuair a amach amuigh isteach istigh

Cleachtadh 6 i Aistrigh go Béarla

1. An raibh tú ag tiomáint ag an deireadh seachtaine? 2. An bhfuil tú ag siúl abhaile anocht? 3. Ní raibh mé ag obair inné. 4. Bhí Seán ag léamh Dé Domhnaigh. 5. Níl Áine ag teacht amárach. 6. Tá Máire ag déanamh an tae. 7. Níl Micheál ag fáil an leabhair. 8. Tá mé ag fanacht sa teach sin. 9. Nil sí ag taisteal ag an deireadh seachtaine. 10. Bhí mé ag siúl go dtí an baile mór. 11. Níl Pól ag dul go dtí an phictiúrlann. 12. Tá sí ag obair in Oifig an Phoist. 13. Bhí an oíche fuar. Níl an aimsir go maith. 14. An bhfuil Seán ag teacht? Níl a fhios agam 15. Bhí Pól ag seinm ceoil oíche Dé hAoine. 16. Ní raibh sé ag ól aréir. Bhí sé sa bhaile 17. Tá mé ag dul abhaile ar a deich an chlog. 18. Bhí muid ag breathnú ar an teilifís aréir. 19. Tá an bus mór ag taisteal go Gaillimh.

Ceacht 6 ii

Réamhfhocail: cause séimhiú (lenition): cause urú (eclipsis):

ag ó i (in) as faoi le (leis) do go ar chuig de trí thar mar

Cleachtadh 6 ii a Aistrigh go Béarla

1. Tá arán ar an mbord. 2. Bhí Seán ag an gcéilí. 3. Cé atá ag an bhfuinneog? 4. Bhí an cat faoin mbord. 5. Tá sí ag scríobh ar an bpáipéar le peann. 6. Bhí sé ag teacht ón gcoláiste. 7. Bhí siad sa bhialann. 8. Tá muid ag fanacht leis an mbus. 9. Ní raibh muid ag caint leis an gcailín. 10. Níl im ar an arán. 11. Tá sé ag dul go Gaillimh amárach 12. Bhí siad ag rith tríd an bpáirc.

Cleachtadh 6 ii b Aistrigh go Gaeilge

1. Where were you this morning? 2. She was working in the restaurant last year. 3. They are going to the cinema tonight. 4. We were not out last night because it was wet. 5. Are you making tea? 6. Liam was talking to John in town. 7. Where were you staying last week? 8. Who is in the kitchen? Seán is. 9. She is walking to town. I am waiting for Máire. 10. She is staying with Seán. 11. Seán is making a sandwich. 12. The milk is on the table. 13. The man is in the room. 14. Where are you going? 15. Did you see Liam yesterday? No, I didn’t. 16. I saw a cat under the table. 17. Are you going out tonight?

Ceacht 6 iii Comhrá

Liam: Dia duit, a Niamh. Niamh: Dia is Muire duit, a Liam. Cén chaoi a bhfuil tú? Liam: Ó, tá mé maith go leor, go raibh maith agat. An bhfaca tú Máire ar an

mbóthar? Niamh: Chonaic. Bhí sí ag dul go dtí an baile mór le Nóra. Bhí siad ag dul ag

siopadóireacht. Bhí Nóra ag ceannach cóta. Tá sí ag dul go Londain ag an deireadh seachtaine.

Liam: Tá a fhios agam. Bhí mé ag caint le Máire aréir. Bhí muid sa “Chistin.” Cá raibh tú féin aréir? Ní fhaca muid tú.

Niamh: Bhí mé ag an bpictiúrlann i nGaillimh le Nóra agus Maidhc. Liam: Céard atá Maidhc ag déanamh anois? Niamh: Bhí sé ag obair i gcaife an bhliain seo caite. Bhí sé ag déanamh ceapairí. Ach

anois, tá sé ag obair i mbialann, “An Pláta Te.” Liam: Bhí mé féin agus Máire ag obair ansin anuraidh. Bhí mé ag obair sa chistin

agus bhí Máire ag obair san oifig. Bhí an t-airgead go maith freisin. Niamh: Bhí mé agus Seán sa “Phláta Te” oíche Déardaoin. Bhí an béile go deas.

Chonaic muid Nóra agus Úna ag bord eile. Bhí siag ag ól fíona. Liam: Céard atá tú ag déanamh ag an deireadh seachtaine? Niamh: Tá mé ag fanacht sa bhaile. Tá Nóra agus Maidhc ag teacht go dtí an teach.

An bhfuil tú agus Máire ag dul ag taisteal? Liam: Tá, tá súil agam. Seo í Máire ag teacht anois. Niamh: Slán, a Liam. Liam: Slán leat. feoil sicín iasc sceallóga

cáis

anraith

prátaí/fataí

glasraí

rís

pláta scian spúnóg Ith: Eat (Past tense/Irregular)

Ar ith? D’ith Níor ith Ól: Drink (Past tense/1st Conjucation)

Ar ól? D’ól Níor ól

Ceacht 7 i

An Chopail: Is Functions of the Copula 1. Identification

who? which?

2. Classification what? 3. Ownership who owns? 4. Emphasis OSV syntax 5. Idiomatic expressions I like/I would like/I prefer/ect. 6. Superlative of adjective Mary is the youngest/They are the best/etc. 1. Identification Cé tusa? Is mise Peadar. An tusa Liam? Ní mé. Is mise Máirtín. Cé hé sin? Sin é Seán. An é sin Liam? Is é. / Ní hé. Cé hí sin? Sin í Nóra. An í sin Máire? Is í. / Ní hí. Objective pronouns (emphatic):

mé (mise) muid/sinn (muide/sinne) thú (tusa) sibh (sibhse) é (eisean) iad (iadsan) í (ise) ea—neuter: only used with copula bainisteoir maor cuntasóir teicneoir garda feirmeoir rúnaí siopadóir altra dochtúir fáilteoir ceoltóir innealtóir mac léinn múinteoir léachtóir ollamh sagart bean rialta bean ‘tí fear ‘tí An sibhse na mic léinn? Is muid. Is sinn. Cé hiad sin? Sin iad na sagairt. An tusa an dochtúir? Ní mé, is mise an altra. An í Niamh an rúnaí? Is í.

Ceacht 7 ii

An Chopail: Is 2. Classification An mac léinn tú?

Is ea. / Ní hea. Is mac léinn mé. / Ní mac léinn mé.

An rúnaí í Máire? Is ea. An rúnaí é Liam? Ní hea, is cuntasóir é. An múinteoir é Seán? Is ea. An dochtúir í Máire? Ní hea, is altra í. Altra is ea í. An Meiriceánach é? Ní hea, is Gearmánach é. An Sualannach í? Is ea, ach is Ioruach Anna.

Cleachtadh 7 ii a Aistrigh go Béarla 1. Is teicneoir é Liam. Ní léachtóir é. 2. Ní múinteoir é, is garda é. 3. An dochtúir é Seán? Is ea. 4. An mac léinn í? Ní hea, is rúnaí í. 5. Sin é Tomás, is bainisteoir é. 6. Ní sin í an múinteoir, sin í an fáilteoir. 7. Is innealtóir é Tomás. Is é Tomas an t-innealtóir. 8. Ní dochtúir é. Is sagart é. 9. An í Áine an maor? Is í. 10. Is ollamh é Liam, ní siopadóir é. 11. Is é Gearóid an léachtóir. Is léachtóir é Gearóid. 12. An bean rialta í? Is ea.

Cleachtadh 7 ii b Aistrigh go Gaeilge 1. Who is the manager? Is it Tomás? 2. Seán is a cop. Seán is the cop. 3. Máire is a secretary. Máire is the secretary. 4. Are you a teacher? I am not. 5. Is he an accountant? Is he the accountant? 6. She is not a nurse. She is a doctor. 7. Who are you? I am Máire. 8. Is she a student? No, she is a cop. 9. He is a shopkeeper. He is not a cop. 10. Is that Máire? No, it’s Nóra.

Ceacht 7 iii

An Chopail: Is 3. Ownership

le + mé liom linn leat libh leis/léi leo Cé leis é? Is liom é. Cé leis an leabhar? Ní liom an leabhar. An liom é? Is liom/Ní liom. An leat é? Is leat/Ní leat. An leis é? Is leis/Ní leis. Cé leis an carr? Is leo an carr. An leis an siopa? Ní leis an siopa. An leis an rothar? Ní leis, is léi an rothar.

Cleachtadh 7 iii Aistrigh go Béarla 1. Cé leis an peann? Is le Seán é. 2. An le Nóra an peann? Ní léi é. 3. An léi é? Is léi é. 4. An libh an teach? Ní linn. 5. An le Seán an teach? Is leis. 6. An leo an siopa? Is leo. 7. An leat an cóta? Is liom. 8. An libh an siopa? Is linn. 9. An leo na leabhair? Ní leo. 10. Ní liom an cóta. Is le Nóra é. 11. Is linn an t-airgead. Ní leo é. 12. Ní leis an carr. Is liom an leabhar. 13. Ní léi an cóta. Is leo an teach. 14. An leat é sin? Is liom é. 15. An le Seán an rothar? Ní leis, is le Máire é. 16. Chonaic mé Seán leo san oifig inné.

Ceacht 8 i

An Chopail: Is 4. Emphasis Bhí Seán anseo inné.

Inné a bhí Seán anseo.

Tá sé ag teacht anois. Anocht atá sé ag teacht. Tá an leabhar anseo. Anseo atá an leabhar. Is olc an lá é. Lá olc is ea é. Is mór an seomra é. Seomra mór is ea é. Is deas an cailín í. Cailín deas is ea í. Is deas an buachaill é. Buachaill deas is ea é. Is breá an teach é. Teach breá is ea é. An Chopail: Is 5. Idiomatic Expressions An maith leat tae?

Is maith liom cácaí. Ní maith liom caifé. Is maith le Nóra arán donn. Ní maith léi fíon. Is maith le Seán bainne. Ní maith leis siúcra. Is breá liom Is fearr liom Is fuath liom B’fhearr leis Ar mhaith leat cupán tae? Ba mhaith, más é do thoil é. Ar mhaith leat gloine bhainne? Níor mhaith, go raibh maith agat. Ar mhaith leat cupán tae? Ba mhaith. Ar mhaith léi gloine uisce? Níor mhaith. Ar mhaith le Seán cupán caifé? Ba mhaith. Ar mhaith libh fíon? Ba mhaith (linn). Ar mhaith leo an tae anois? Ba mhaith.

Ceacht 8 ii

Dathanna: dubh dearg bán liath gorm dúghorm glas/uaine bándearg buí fionn donn rua corcra órga oráiste Cén dath atá air? peann gorm cóta donn teach bán fíon dearg cat dubh fear rua féar glas mála liath mála donn cóta liath pingin rua spéir ghorm Faigh: Get (Past/Irregular) An bhfuair? Fuair Ní bhfuair Fuair mé cupán tae ar maidin. An bhfuair sibh tae? Ní bhfuair!

Cleachtadh 8 ii Aistrigh go Gaeilge 1. Mary likes tea. 2. He would like a glass of water. 3. Who owns the red car? 4. It is his. 5. Does Seán like meat? 6. They like Galway. 7. He would like a cup of tea. 8. She likes sugar in the tea. 9. We would like breakfast, please. 10. Would you like a meal? 11. Do you like meat? 12. She doesn’t like milk. 13. They don’t like the house. 14. We would like fish and chips. 15. I don’t like cheese. 16. They would like cakes. 17. He likes Guinness. 18. He would like a pint now. 19. The bag is not hers. 20. She likes the old house. 21. He hates fish. 22. Do you prefer chicken?

Ceacht 9 i

Ar thaitin… leat? Ar thaitin an turas leat? Ar thaitin an leabhar leis? Thaitin sé leis. Ar thaitin an leabhar léi? Níor thaitin sé léi. Ar thaitin an béile libh? Thaitin sé go mór linn.

Cleachtadh 9 i Aistrigh go Béarla 1. Is leis an mac léinn an rothar sin. 2. Sin é Liam. Is léachtóir é. 3. Cé leis an teach sin? Is leis an dochtúir é. 4. Cé hí sin? Sin í an bainisteoir. 5. Ní hí sin an bainisteoir, sin í an t-ollamh. 6. Is le Máire an carr nua. 7. Ní liom an mála, is léi é. 8. Is maith liom tae, ach ní maith liom bainne. 9. Níor thaitin an lá léi mar bhí sé fliuch. 10. An í sin Nóra? Ní hí, sin í Máire. 11. Is dona an lá é. Is olc an aimsir í. 12. Ar mhaith libh béile? Ba mhaith (linn). 13. Ní maith le Cáit an aimsir in Éirinn. 14. Is as an Spáinn í. Is mac léinn í. 15. Ar ól tú tae ar maidin? Níor ól, d’ól mé caifé. 16. Ar mhaith leis an mbainisteoir cupán tae? 17. Níor mhaith leis ach ba mhaith leis cupán caifé. 18. Ar thaitin Gaillimh le Máire? Thaitin sí léi. 19. Cé hé an maor anseo? Is é Seán an maor. 20. Ní maith le Máire Baile Átha Cliath, ach is maith léi Gaillimh. 21. An leis an sagart an leabhar sin? Is leis. 22. Is maith linn iasc agus sceallóga. 23. An bhfuair tú an páipéar ar maidin? Ní bhfuair. 24. D’ith siad arán agus cáis. Níor ith siad feoil. 25. Ní fhaca mé an carr dubh ar an mbóthar. 26. Nach bhfuil an lá go hálainn? 27. Nach álainn an lá é?

Cleachtadh 9 ii Aistrigh go Gaeilge 1. Máire is working in the shop today. 2. I am going to the town this evening. 3. Where were you at the weekend? 4. Is he going to the cinema tonight? 5. I was eating in that restaurant last night. 6. Seán is driving to Dublin tomorrow. 7. The morning was cold and wet. 8. Who is that woman? 9. Where was he on Monday? 10. She was reading the paper. 11. Who owns this book? 12. Do you like tea? Would you like a cup now? 13. I like tea, but I wouldn’t like a cup now. 14. Is this bag yours? What is in it? 15. Are you a student at this college? 16. Are you staying in that house? 17. Where you studying in the library yesterday? 18. She is not a teacher, she is a secretary. 19. Is the car yours? No, it is Máire’s. 20. It is not hers. It is Seán’s. 21. What day is today? Today Monday. 22. He is coming at nice in the morning. 23. I was talking to Tomás in the college yesterday. 24. She is cycling to the town on Thursday. 25. Who owns that house? It is a big house. 26. Did you enjoy the weekend? 27. He got a blue car last week. 28. Did you see the black bag? 29. Did he eat a sandwich? He did and he drank a cup of tea. 30. The meat is on the plate on the table.

Ceacht 10 i Comhrá

Tá mé i mo chónaí… Similarly: Tá tú i do chónaí… Bhí mé i mo dhégóir… Tá sé ina chónaí… Tá tú i do shuí… Tá sí ina cónaí… Bhí sé ina luí… Tá muid inár gcónaí… Tá sí ina mac léinn… Tá sibh in bhur gcónaí… Bhí muid inár ndochtúir… Tá siad ina gcónaí… Tá sibh in bhur seasamh… sa chathair faoin tuath baile mór sráidbhaile bruachbhaile baile beag árasán lár na cathrach tá árasán agam taobh amuigh de seomra leapa an leaba seomra folctha seomra bia seomra suite an chistin halla staighre a bheith gar do in aice le

Comhrá:

Liam: Dia duit, a Pheigí. Peigí: Dia’s Muire duit, a Liam. Cá bhfuil tú i do chónaí anois? Liam: Tá mé i mo chónaí sa bhaile mór i Sráid Eoin. Tá árasán agam ansin. Cá

bhfuil tú féin i do chónaí a Pheigí? Peigí: Tá mé i mo chónaí faoin tuath. An maith leat a bheith i do chónaí sa bhaile

mór, a Liam? Liam: Is breá liom an baile mór. Tá mé gar do gach rud. An bhfuil tú féin i do

chónaí i dteach nó in árasán? Peigí: Tá mé i mo chónaí i dteach, míle ón mbaile mór. Tá trí sheomra leapa,

seomra folctha, seomra suite, cistin agus seomra bia ann. Liam: Cé atá sa teach leat? Peigí: Bhí Bríd ina cónaí liom an bhliain seo caite, ach tá Treasa agus Seán ina

gcónaí liom anois. An bhfuil aon duine san árasán leat? Liam: Níl san árasán ach mé féin. Is árasán beag é, ach is maith liom é. Bhí mé i mo

chónaí i dteach an bhliain seo caite, ach is fearr liom an áit seo.

Ceacht 10 ii

Déan: Make (Past/Irregular)

An ndearna? Rinne. Ní dhearna. rugadh mé tógadh é thart ar cúpla bunscoil séipéal ollmhargadh halla pobail míle céad contae ná saol na cathrach dul ar ais go (go dtí an)

Is mise Seán Ó Laoire. Rugadh i Londain mé, ach tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath anois. Tá teach agam i mbruachbhaile ansin. Tá an teach seacht míle ó lár na cathrach. Tá mé ag obair i Sráid Grafton. Is cuntasóir mé. Is breá liom saol na cathrach. Is fearr liom Londain ná Baile Átha Cliath. Ba mhaith liom dul ar ais go Londain. Ba mhaith liom post ansin.

Is mise John Dillon. Rugadh agus tógadh i Melbourne san Astráil mé. Is cathair mhór í. Tá mé i mo chónaí i mbruachbhaile thart ar chúig mhíle ó lár na cathrach. Tá mé i mo chónaí in árasán ansin le mo chara. Ní raibh mé in Éirinn riamh, ach bhí mé i Sasana an bhliain seo caite.

Is mise Brian Ó Lúing. Rugadh i mBaile Átha Cliath mé, ach tógadh i New York mé. Tá mé i mo chónaí i nGaillimh anois. Is mac léinn mé in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh. Tá mé i mo chónaí in árasán, míle ón gcoláiste. Tá mac léinn ón Iodáil agus mac léinn ón Spáinn san árasán liom.

Is mise Anna Menrath. Rugadh agus tógadh sa Ghearmáin mé. Tá mé i mo chónaí in Éirinn anois. Tá mé i mo chónaí faoin tuath, in aice leis an gCeathrú Rua i gContae na Gaillimhe. Tá teach beag agam ansin. Tá seomra suite, seomra folctha, seomra leapa agus cistin ann. Is breá liom an áit.

Is mise Nuala Ní Laoire. Rugadh i mBoston mé, ach tá mé i mo chónaí i gContae na Gaillimhe anois. Tá mé i mo chónaí i mBaile an Teampaill, thart ar ocht míle ó Ghaillimh. Is sráidbhaile é. Tá cúpla siopa, bunscoil, séipéal agus teach tábhairne ann. Níl banc, ná ollmhargadh ná oifig an phoist ann.

Cleachtadh 10 ii Aistrigh go Gaeilge. 1. I saw him the city centre last week. 2. Did you get milk and bread in the supermarket? 3. His father is teaching in the primary school. 4. Her mother is a doctor and her father is a farmer. 5. They live in the country. 6. Did you make lunch yesterday? I did. 7. The book is in his bag. It is not in her bag. 8. My mother is working in an office in city centre. 9. She is living in a village a couple of miles outside Le Harve. 10. Niamh is living with her mother in a small town. 11. Do you like the city? I do, but I prefer the country. 12. Did you see my blue pen? I didn’t. 13. The kitchen is small, but the sitting room is large. 14. The community hall is near the church. 15. He was born and raised in Boston. 16. It is a fine, big city.

Ceacht 10 iii

mo pheann m’athair do pheann d’athair a pheann a athair a peann a hathair ár bpeann ár nathair bhur bpeann bhur nathair a bpeann a nathair óna athair an gasúr lena máthair an páiste lena athair an leanbh lena mháthair an mháthair ina mhála an buachaill lenár n-athair an cailín

Cleachtadh 10 iii Aistrigh go Gaeilge 1. I saw him in the city centre last week. 2. Did you get milk and bread from the supermarket? 3. His father is teaching in the primary school. 4. Her mother is a doctor and her father is a farmer. 5. They live in the country. 6. Did you make lunch yesterday? I did. 7. The book is in his bag. It is not in her bag. 8. My mother is working in an office in the city centre. 9. She is living in a village a couple of miles outside of Le Harve. 10. The girl is living with her mother in a small town. 11. Do you like the city? I do, but I prefer the country. 12. Did you see my blue pen? I didn’t. 13. The kitchen is small but the sitting room is large. 14. The community centre is near the church. 15. He was born and reared in Boston. 16. It is a fine big city.

Ceacht 11 i An t-Am

uair an chloig Beidh sí ann le huair an chloig! leathuair Bhí sé leathuair tar éis a do a’ chlog. nóiméad Tá sé dha nóiméad chun a h-ocht a’ chloig. soicind D’ól tú le fiche soicind é sin meánlae Thanaig siad meánlae. meánoíche D’imigh siad meánoíche. leath D’fhag muid ann ar feadh uair go leith. ceathrú Tá sé ceathrú tar éis a haon! chun tar éis ar feadh (seachtaine)

Cleachtadh 11 i a What time is it? 1. 9.00 2. 9.30 3. 4.45 4. 6.15 5. 7.00 6. 8.30 7. 5.30 8. 8.15 9. 9.05 10. 10.20 11. 7.25 12. 3.35 13. 11.25 14. 12.00 15. 1.10 16. 2.15 17. 4.40 18. 5.45

Cleachtadh 11 i b Aistrigh go Béarla 1. Bhí sé a cúig a chlog. 2. Tá sé a leathuair tar éis a ceathair. 3. Tá sé a ceathrú chun a haon. 4. Tá sé fiche tar éis a haon déag. 5. Tá sé fiche chun a dó dhéag. 6. Tá sí ag teacht ar a ceathrú chun a naoi. 7. Bhí sé anseo ar a leathuair tar éis a dó. 8. Tá Seán ag ithe an lóin ar a haon a chlog. 9. Tá siad ag dul abhaile ar a leathuair tar éis a cúig. 10. Bhí sí ansin ar a dó dhéag. Bhí sí ag caint ar feadh deich nóiméad. 11. Tá siad ag teacht ar a ceathrú tar éis a ceathair. 12. Bhí Máire sa leabharlann ar a leathuair tar éis a naoi. 13. Fuair sé an lón ar a fiche chun a haon. 14. Ní fhaca siad an dráma go dtí a haon déag oíche Dé Luain.

Ceacht 12 i

bunuimhreacha le consan

bunuimhreacha le guta

uimhreacha pearsanta

uimhreacha pearsanta

orduimhreacha

peann amháin úll amháin duine fear amháin an chéad lá dhá pheann dhá úll beirt beirt fhear an dara lá trí pheann trí úll triúr triúr fear an tríú lá ceithre pheann ceithre úll ceathrar ceathrar fear an ceathrú lá cúig pheann cúig úll cúigear cúigear fear an cúigiú lá sé pheann sé úll seisear seisear fear an séú lá seacht bpeann seacht n-úll seachtar seachtar fear an seachtú lá ocht bpeann ocht n-úll ochtar ochtar fear an t-ochtú lá naoi bpeann naoi n-úll naonúr naonúr fear an naoú lá deich bpeann deich n-úll deichniúr deichniúr fear an deichiú lá aon pheann déag aon úll déag aon duine déag aon fhear déag an t-aonú lá déag dhá pheann déag dhá úll déag dhá dhuine déag dhá fhear déag an dara lá déag trí pheann déag trí ull déag trí dhuine déag trí fhear déag an tríú lá déag

fiche 20 tríocha 30 daichead/ceathracha 40 caoga 50 seasca 60 seachtó 70 ochtó 80 nócha 90 céad 100 míle 1000

Cleachtadh 12 ii a Aistrigh go Gaeilge. 1. He was in the shop at 4.15 but we didn’t see him. 2. He was there at 12 and he made the tea. 3. She was not in the library at 5. 4. He was there at 1.50. 5. We are going to the pub after the tea. 6. The three men are cycling to the town. 7. There are four rooms in the house. 8. The doctor is coming at 9.30. 9. There are four banks in the town. 10. She is buying two pens. 11. It is twenty past eight. 12. There are twenty people in the house. 13. He is buying seven apples. 14. She made four sandwiches. 15. There are two guards walking near the supermarket. 16. I got the paper on the table near the window. 17. He is living in town near the cinema. 18. They saw him with another student at 4.15. 19. There are four chairs in the room. 20. He is selling (ag díol) two houses and she is buying one.

Cleachtadh 12 ii b Aistrigh go Gaeilge 1. 2 cats 2. 5 tables 3. 4 pens 4. 8 cups 5. 3 papers 6. !6 7. 12 chairs 8. 2 men 9. 6 people 10. 11.45 11. 1 book 12. 10 coats 13. 5.35 14. 11 houses 15. 7 books 16. 4 people 17. 2 rooms 18. 2 people 19. 8 people 20. 18 days 21. 358 22. !220 23. !19 24. 2 men 25. 6.35 26. 10 people 27. 2 apples 28. 4 pints 29. 8 apples 30. !15 31. $20 32. !34 33. 105 34. 204 35. 99 36. 67

Ceacht 12 iii

Eisceachtaí (exceptions)

bliain amháin ceann amháin uair amháin seachtain (amháin) dhá bhliain dhá cheann dhá uair dhá sheachtain trí bliana trí cinn trí huaire trí seachtaine ceithre bliana ceithre cinn ceithre uaire ceithre seachtaine cúig bliana cúig cinn cúig uaire cúig seachtaine sé bliana sé cinn sé uaire sé seachtaine seacht mbliana seacht gcinn seacht n-uaire seacht seachtaine ocht mbliana ocht gcinn ocht n-uaire ocht seachtaine naoi mbliana naoi gcinn naoi n-uaire naoi seachtaine deich mbliana deich gcinn deich n-uaire deich seachtaine aon bhliain déag an cheann déag aon uair déag seachtain déag cúig phunt an ceann Tóg ceann dhá cheann acu uair amháin punt an ceann grósaeirí Tabhair dom seacht gcinn! Tá Seán seacht mbliana d’aois.

Comhrá

Liam: Dia duit, a Niamh, cén chaoi a bhfuil tú?

Niamh: Ó, tá mé maith go leor. An bhfaca tú Seán le cúpla lá?

Liam: Chonaic mé inné é. Tá sé ag obair in ollmhargadh sa bhaile mór.

Niamh: Ó, an bhfuil? Bhí mé san ollmhargadh inné, ach ní fhaca mé é. Cén t-am a bhfaca tú é?

Liam: Chonaic mé é thart ar a 11:30. Bhí sé ag obair ó 9:15 go dtí 2:30. Bhí mé ag caint leis ar feadh cúpla nóiméid, nuair a bhí mé ag ceannach grósaeirí. Bhí triúr eile ag obair leis.

Niamh: Bhí mé féin ag obair san ollmhargadh sin uair amháin. Níor thaitin an obair liom. Ní raibh mé ach seacht mbliana déag ag an am. Cúig seachtaine a bhí mé ann. Seo an bus ag teacht anois. Slán, a Liam.

Liam: Slán. Feicfidh mé tú.

Ceacht 13 i – Bí + ag

Ag: have/at agam

againn

agat agaibh aige/aici acu An bhfuil… agat? Tá carr ag Máire. Níl carr ag Seán. Tá carr agam Níl carr agam Tá leabhar agam. An bhfuil páipéar agat? Níl teach aige. Tá carr aici. An raibh… agat? Bhí… agam. Bhí lón ag Liam. Bhí lón aige. Bhí bricfeasta againn. An raibh lón agaibh? Ní raibh airgead acu. Bhí scrúdú agam inné.

Cleachtadh 13 i Aistrigh go Béarla 1. An bhfuil peann agat le do thoil? Tá peann agam. Seo duit é. 2. Tá carr ag Seán. Níl carr ag Liam. 3. Bhí lón ag Máire ar a haon a chlog ach ní raibh lón agam. 4. An raibh lón agaibh? Bhí lón againn. 5. Níl airgead ag Áine ach tá teach aici. 6. Bhí scrúdú ag Cáit ar maidin. 7. Rinne Liam tae ar maidin. Ní dhearna muid tae ar maidin. 8. An ndearna tú an obair sin? Rinne.

Ceacht 13 ii

Cleachtadh 13 ii a Aistrigh go Béarla 1. Tá rothar ag Seán. Tá rothar aige. 2. Níl siopa ag Síle. Níl siopa aici. 3. An bhfuil carr agat? Níl carr agam, ach tá rothar agam. 4. Tá páipéar ag Seán. Níl páipéar ag Úna. 5. Níl tae agam, ach tá ceapaire agam. 6. Bhí cupán tae agam ar maidin. 7. An raibh bainne agat inniu? Ní raibh. 8. An raibh cupán tae ag Síle aréir? 9. Ní raibh tae aici, ach bhí bainne aici. 10. Bhí ceapaire ag Seán. Bhí sé ag ithe. 11. Bhí tae ag Síle. Bhí sí ag ól. 12. An bhfuil leabhar agat, más é do thoil é? 13. Ní raibh bricfeasta aige, ach bhí lón. 14. Tá teach mór againn faoin tuath. 15. Níl airgead acu mar ní dhearna siad an obair. 16. An raibh lón agaibh? Bhí, rinne muid lón ar an haon a chlog. 17. Ní raibh lón againn ach bhí cupán tae. 18. An bhfuil carr agat? Tá, fuair mé carr an bhliain seo caite. 19. Níl carr acu, ach tá bus acu. 20. An raibh lón acu? Bhí. Chonaic mé ag ithe sa bhialann iad.

Cleachtadh 13 ii b Aistrigh go Gaeilge. 1. Máire has a new car. She has a car. 2. Pól had a bicycle. He hasn’t a bicycle now. 3. I have a paper. Do you have a book? 4. He has a sandwich. He didn’t have lunch. 5. Síle has an old book. Has she a new book. 6. Have you a car? I am going to town. 7. Is it wet? I haven’t a coat. 8. Is the bus coming at five? 9. Are you going to town in the car? 10. I am not. I haven’t a car. 11. The day is fine. We are walking. 12. Did you have breakfast? I had breakfast at eight. 13. Is he buying a paper on Monday? 14. What did you have? I had a sandwich. 15. We had breakfast, but we didn’t have lunch. 16. Do you have money?

Ceacht 14 i

1. bí an raibh? bhí ni raibh 2. faigh an bhfuair? fuair ní bhfuair 3. feic an bhfaca? chonaic ní fhaca 4. déan an ndearna? rinne ní dhearan 5. abair an ndúirt? dúirt ní dúirt 6. téigh an ndeachaidh? chuaigh ní dheachaigh 7. clois ar chuala? chuala níor chuala 8. tabhair ar thug? thug níor thug 9. tar ar tháinig? tháinig níor tháinig 10. beir ar rug? rug níor rug 11. ith ar ith? d’ith níor ith

Cleachtadh 14 i Aistrigh go Béarla 1. D’ith mé úll inné. Níor ith mé lón. 2. An ndeachaigh tú go dtí an siopa ar maidin? 3. Chuaigh mé go dtí an siopa ar a leathuair tar éis a naoi. 4. Fuair mé arán agus im sa siopa, ach ní bhfuair mé bainne. 5. Chonaic sé Máire sa leabharlann inné, ach ní fhaca sé Cáit. 6. Tháinig sí ar an mbus. Níor tháinig sí ar an rothar. 7. Ar thug tú airgead don siopadóir? 8. Níor ith muid an bricfeasta ach d’ól muid tae. 9. Chuala mé Seán ag caint, ach ní fhaca mé é. 10. Thug Máire bainne don chat. 11. An ndearna tú an tae, a Sheáin? Rinne. 12. Fuair Pádraig páipéar agus peann. 13. Cá raibh tú inné? Cá bhfuair tú an leabhar sin? 14. Cá ndearna siad an scrúdú? Rinne siad é sa halla beag. 15. Cá ndeachaigh tú ar maidin? Chuaigh mé go dtí an siopa. 16. Cár chuala tú an t-amhrán sin? Chuala mé é ar an raidió. 17. Cár ith tú an lón inné? D’ith mé é sa cheaintín. 18. Cár rug an garda ar an ngadaí? 19. Cár thug sí an t-airgead duit? Thug sí an t-airgead dom sa bhanc.

Ceacht 14 ii

Cleachtadh 14 ii Aistrigh go Gaeilge 1. They went to town at 10:30 this morning. 2. Did you see John in the shop yesterday? 3. They got the fish but they didn’t get the cheese. 4. We made the cakes but they didn’t eat them. 5. I didn’t go out on Saturday night because I didn’t have any money. 6. They ate the lunch in the new restaurant at 12:45. 7. We heard Mary coming in at 11:30 last night. 8. They came home yesterday and they went to the pub last night. 9. Did you give John the book? 10. Were you at the cinema on Thursday night? Yes, I went with Niamh. 11. They hadn’t breakfast but they drank tea. 12. Oral saw the car coming but she didn’t see who was driving. 13. Cathal didn’t make tea but he made coffee at 11:00. 14. Did you eat dinner at home or in the new restaurant? 15. Are you going out tonight? No, I am staying in. 16. Gearóid caught a fish yesterday and he ate it for lunch. 17. She saw the red-haired man talking to Treasa in the bank. 18. Áine found a blue bag in the bus and she gave it to the driver. 19. Did you get a new car? Yes, I got it last week. 20. Do you like living in the country? I do. 21. Where did you get the green pen? Is it John’s? 22. We are living in a big city in Germany. We have an apartment there. 23. He is living near the sea, in a small town in America. 24. He got the book from Mary and he gave it to Liam.

Ceacht 14 iii – Ceisteanna

Cá? Conas? Cén chaoi? Céard? / Cad? Cén fáth? Cé? Cén áit? Cá háit? Cé acu? Cén uair?

Cathain? Cé mhéad? Cá mhéad? Cén t-am? Cén fhad? / Cá fhad?

1. bí a raibh a bhí 2. faigh a bhfuair a fuair 3. feic a bhfaca a chonaic 4. déan a ndearna a rinne 5. abair a ndúirt a dúirt 6. téigh a ndeachaigh a chuaigh

Cár? Conas? Cén chaoi? Céard? / Cad? Cén fáth? Cé? Cén áit? Cá háit? Cé acu? Cén uair?

Cathain? Cé mhéad? Cá mhéad? Cén t-am? Cén fhad? / Cá fhad?

7. clois ar chuala a chuala 8. tabhair ar thug a thug 9. tar ar tháinig a tháinig 10. beir ar rug a rug 11. ith ar ith a d’ith --a is not used after Cá. Cá raibh?

--ar is not used after Cár. Cár chuala?

--In Conamara, “Cén t-am a raibh?” is used.

--Variations also with “Cén áit?”

Ceacht 14 iv – Ceisteanna

Céard / Cad Cé Cén uair / Cathain Cé mhéad Conas Cén fhad / Cá fhad

a bhí / fuair / chonaic / rinne / dúirt / chuaigh? chuala / thug / tháinig / rug / d’ith?

Cá raibh / bhfuair / bhfaca / ndearna / ndúirt / ndeachaigh? Cár chuala / thug / tháinig / rug / d’ith? Cén fáth a raibh / bhfuair / bhfaca / ndearna / ndúirt / ndeachaigh? Cén fáth ar chuala / thug / tháinig / rug / d’ith? Cén chaoi a raibh / bhfuair / bhfaca / ndearna / ndúirt / ndeachaigh? Cén chaoi ar chuala / thug / tháinig / rug / d’ith?

Cleachtadh 14 iv a Aistrigh go Béarla 1. Cé a rinne an lón? Cén chaoi a ndearna tú é sin? 2. Céard a chuala siad? Cár chuala siad an scéal sin? 3. Cén uair a chonaic tú í? Cá bhfaca tú í? 4. Cén chaoi a bhfuair tú an freagra sin? Cá bhfuair tú an freagra sin? 5. Cé mhéad a thug tú ar an leabhar? Cén fáth ar thug tú !50 air? 6. Cén uair a d’ith tú an lón? Cár ith siad an lón? 7. Cá ndeachaigh tú aréir? Cé a chuaigh go dtí an phictiúrlann leat? 8. Cár rug sé ar an ngadaí? Cén chaoi ar rug sé air? 9. Cé a tháinig go dtí an léacht? Cé mhéad duine a tháinig? 10. Cén fáth a ndeachaigh sibh amach?

Cleachtadh 14 iv b Aistrigh to Gaeilge. 1. When did you go to town? We went at 9.30. 2. They came in the evening and they saw the play. 3. How much did she give to Máire? She didn’t give anything. 4. What did they have for lunch? They had a salad. 5. When did he get the letter? He got it at 1.15. 6. They went to the cinema when he came. 7. Where did you see us? We didn’t see you. 8. Who did that? Why did you do it? 9. When did they go? They went when the car came. 10. Why did she give the book to the secretary? 11. Where did he get he money? He got it from the manager. 12. Why were you shopping yesterday? I was buying a new coat. 13. What did you do yesterday? I went to the doctor.

Ceacht 14 v Scéal

asal capall madra/gadhar bó arsa ar ar seisean ag canadh ag casadh

Scéal

Chuaigh Seán amach ag siúl maidin inné. Bhí an mhaidin go hálainn. Bhí sé amuigh faoin tuath ag ní raibh aon duine eile amuigh. Chonaic sé asal beag bán ar an mbóthar. “Dia duit, a Sheáin,” arsa an t-asal, “cá bhfuil tú ag dul?” “Tá mé amuigh ag siúl,” arsa Seán, “nach álainn an mhaidin í?” “Ó, is álainn, arsa an t-asal, “An bhfaca tú aon asal ar an mbóthar?” “Chonaic,” arsa Seán, “Chonaic mé asal eile istigh i bpáirc, asal dubh a bhí ann agus bhí hata gorm air.” “Á, sin é Neidí,” arsa an t-asal, “Tháinig sé go dtí an Cheathrú Rua an bhliain seo caite, agus ní ndeachaigh sé abhaile ó shin. Is breá leis an áit seo. Rinne sé go leor cáirde anseo.” “Cá bhfuair sé an hata gorm?” arsa Seán. “Fuair sé an hata gorm sin ó leipreachán atá ina chónaí i lios i gCasla. Thug an leipreachán an hata dó oíche amháin nuair a chuala sé é ag canadh. Níor thaitin an t-amhrán leis an leipreachán,” arsa an t-asal. “Leipreachán! Níl aon leipreachán ann,” arsa Seán. “Ní fhaca tú leipreachán riamh ach chuala tú asal ag caint!” arsa an t-asal.

Ceacht 15 i

Ar: on orm

orainn

ort oraibh air/uirthi orthu Tá… orm 1. Tá áthas orm (faoi) 2. Tá díomá orm 3. Tá iontas/ionadh orm 4. Tá imní orm 5. Tá brón orm 6. Tá fearg orm 7. Tá aiféala orm 8. Tá náire orm 9. Tá eagla/faitíos orm (roimh) 10. Tá uaigneas orm 11. Tá tart orm 12. Tá ocras orm 13. Tá codladh orm 14. Tá slaghdán orm 15. Tá tinneas cinn orm 16. Tá tuirse orm 17. Tá deifir orm 18. Tá amhras orm 19. Tá ríméad orm 20. Tá fonn orm

Cleachtadh 15 i Aistrigh go Béarla 1. Bhí brón ar Mháire nuara chuala sí an scéal. 2. Ní raibh iontas uirthi nuair a fuair sí an litir. 3. Bhí ocras orainn, mar níor ith muid an bricfeasta. 4. An bhfuil fearg oraibh? Tá díomá agus fearg orthu. 5. Níl tuirse orthu, mar ní raibh siad ag obair inné. 6. Bhí uaigneas air nuair a tháinig sé go hÉirinn. 7. An bhfuil slaghdán ort? Níl ach tá tinneas cinn orm. 8. Bhí deifir air ar maidin. Ní raibh deifir uirthi. 9. Bhí an aimsir go dona, bhí díomá orainn.

Ceacht 15 ii Comhrá

Chuir sé ionadh air. Chuir sé fearg orthu. Is trua sin. Tá trua agam do Niamh. Braitheann sé ar an aimsir. Tá sé ag brath ort.

Liam: Dia duit, a Bhríd, an bhfaca tú Peadar inniu?

Bríd: Ní fhaca, níl sé sa choláiste. Bhí mé ag caint leis inné. Bhí slaghdán air agus chuaigh sé abhaile. Níor tháinig sé isteach inniu.

Liam: Ó mhuise, tá an slaghdán sin ar gach duine. Bhí tinneas cinn orm féin inné, ach tá mé go breá arís.

Bríd: Níl ionadh orm slaghdán a bheith ar gach duine. Tá an aimsir an-fhuar. An bhfuil deifir ort?

Liam: Braitheann sé! Bhuel. Níl, cén fáth?

Bríd: Ar mhaith leat dul go dtí an bhialann liom? Ní raibh aon bhricfeasta agam ar maidin.

Liam: Ba mhaith, tá ocras orm freisin. Ar chuala tú faoi Niamh?

Bríd: Níor chuala, céard é?

Liam: Ní bhfuair sí an scúdú agus tá an-díomá uirthi.

Bríd: Ó, is trua sin. An raibh tú ag caint léi?

Liam: Chonaic mé inné í, ach chuaigh sí abhaile don deireadh seachtaine.

Bríd: Feicfidh mé Dé Luain í mar sin. Seo an bhialann anois. cos, cosa lámh, lámha cluas, cluasa srón, srónta béal, béil aghaidh, aghaideanna éadán, éadáin smig Ar Tá gruaig dubh uirthi. Tá gruaig liath air. Ag Tá súile gorma aici.

Ceacht 16 i

Briathra Rialta: An Chéad Réimniú: Aimsir Chaite dún ar dhún? dhún níor dhún ól ar ól? d’ól níor ól glan ar glan ghlan níor ghlan tóg ar thóg thóg níor thóg stop ar stop stop níor stop scríobh ar scríobh scríobh níor scríobh féach ar fhéach d’fhéach níor fhéach fág ar fhág d’fhág níor fhág fan ar fhan d’fhan níor fhan lean ar lean lean níor lean cuir ar chuir chuir níor chuir éist ar éist d’éist níor éist bris ar bhris bhris níor bhris léigh ar léigh léigh níor léigh creid ar chreid chreid níor chreid buail ar bhuail bhuail níor bhuail buail le ar bhuail… le … bhuail… le… níor bhuail… le… caill ar chaill chaill níor chaill caith ar chaith chaith níor chaith

Cleachtadh 16 i Aistrigh go Béarla 1. D’ól sé bainne. D’ól muid bainne/D’ólamar bainne. 2. D’éist mé le ceol aréir, d’éist siad le ceol. 3. Bhris mé an fhuinneog. Bhriseamar an fhuinneog. 4. D’fhéach mé ar an teilifís aréir. Níor fhéach siad uirthi. 5. Chaith sí an deireadh seachtaine i nGaillimh. 6. Lean an madra an buachaill. Lean sé air ag siúl. 7. Níor chreid a máthair ná a hathair í. 8. D’fhág an mac an teach ar a leathuair tar éis a hocht. 9. Ar ghlan an bheirt bhan an seomra? 10. Bhuail sí le Seán sa chathair inné.

Ceacht 16 ii

tuillleadh tamall go leor/dóthan ó shin go léir/ar fad/uile suas a lán/neart síos nó fós/go fóill deireanach/déanach/go mall

droch- drochlá

go luath/go moch ar ball go tapaidh/go sciobtha rómhór ró-/so-/do-/in- sos/briseadh ar ais ar saoire má / dá lá saor

Cleachtadh 16 ii Aistrigh go Béarla 1. Tuilleadh tae, más é do thoil é. 2. An bhfuil dóthain tae agat? Tá mo dhóthain agam, go raibh maith agat. 3. Chuaigh siad go dtí an Spáinn seachtain ó shin. 4. Níor tháinig sé go fóill. Tá sé ag teacht ar ball. 5. Bhí sé deireanach nuair a tháinig siad abhaile. 6. Bhí áthas ar na mic léinn ar fad nuair a chuala siad an scéal. 7. Tá na leabhair go léir ar an mbord. 8. Drochlá a bhí ann. 9. Rinne siad an obair go tapaidh mar bhí deifir orthu. 10. Rith an buachaill go tapaidh, mar bhí sé deireanach. 11. D’fhág Seán an teach ar a hocht. 12. Ar thóg sé an t-airgead? Thóg sé é tamaill ó shin. 13. D’fhan muid sa bhaile aréir mar bhí tuirse orainn. 14. Níor ól sí an t-uisce mar ní raibh tart uirthi. 15. Rith mé abhaile mar bhí deifir orm. 16. D’éist siad leis an gceol ar an raidió. 17. Chuir Máire siúcra sa tae. 18. Chaith siad an deireadh seachtaine in nGaillimh. 19. Níor chaith sí cóta mar bhí an lá go hálainn. 20. Ar léigh sibh an páipéar inniu? 21. Níor shiúil sí abhaile mar bhí tuirse uirthi. 22. Chuaigh siad ar saoire go dtí an Spáinn anuraidh.

Ceacht 17 i

Claoininsint – Aimsir Chaite gur + séimhiú nár* + séimhiú

Cleachtadh 17 i a Aistrigh go Béarla 1. Thóg sé an mála. Dúirt Máire gur thóg sé an mála. 2. Dhún Seán an doras. Dúirt Máire gur dhún Seán an doras. 3. D’ith sí an t-arán. Dúirt sí gur ith sí an t-arán. 4. D’fhan sé sa teach. Dúirt sí gur fhan sé sa teach. 5. Níor dhún mé an doras. Dúir sé nár dhún sé an doras. 6. Níor ól sí an bainne. Dúirt Seán nár ól sí an bainne. 7. Níor fhan sé liom. Dúirt Seán nár fhan sé liom. 8. Níor tháinig sí. Dúirt Seán nár tháinig sí. 9. Chuir sí a cóta uirthi. Dúirt Liam gur chuir sí a cóta uirthi. 10. Scríobh Niamh litir. Dúirt sé gur scríobh Niamh litir. 11. Níor fhág mé an leabhar ar an mbord. 12. Dúirt sé nár fhág sé an leabhar ar an mbord. 13. Cén fáth nár tháinig tú aréir?

Eisceachtaí: bí, faigh, feic, déan, abair, téigh (san Aimsir Chaite) go + urú nach* + urú *nár and nach are also used in question forms

Cleachtadh 17 i b Aistrigh go Béarla 1. Bhí Úna anseo. Dúirt sí go raibh sí ansin. 2. Chonaic mé Máire. Dúirt Liam go bhfaca sé Máire. 3. Fuair mé an litir. Dúirt Úna go bhfuair sí an litir. 4. Rinne mé an tae. Dúirt Áine go ndearna sí an tae. 5. Ní dheachaigh mé amach. Dúirt Tomás nach ndeachaigh sé amach. 6. Dúirt mé an dán (poem). Dúirt Máire go ndúirt sí an dán. 7. Ní fhaca mé an dráma. Dúirt Seán nach bhfaca sé an dráma. 8. Ní dhearna mé aon obair. Dúirt sí nach ndearna sí aon obair. 9. Nár chuala tú an scéal? 10. Nach bhfaca tú an dráma? 11. Nach bhfuil sé fuar? Nach fuar atá sé? 12. Nach ndeachaigh sibh amach aréir?

Cleachtadh 17 ii a Cuir “Dúirt sé…” roimh na habairtí. 1. Dúirt sé go ndeachaidh Seán abhaile ar a cúig. 2. Rinne sí an tae. (Mar shampla) Dúirt sé go ndearna sí an tae. 3. Níor ól mé tae ach d’ól mé caifé. 4. Chaith sí an deireadh seachtaine ar an gCeathrú Rua. 5. D’éist mé leis an gceol. 6. Bhí ocras orm agus d’ith mé ceapaire. 7. Fuair mé ceithre leabhar ó Mháire. 8. Chonaic Seán beirt bhan sa siopa. 9. Níor chuala Seán an fear ag caint. 10. Ní fhaca mé Máire. 11. Níor thóg mé an mála. 12. Thóg Úna an leabhar as an mála.

Cleachtadh 17 ii b Aistrigh go Gaeilge. 1. He said he was hungry and thirsty. 2. She said she didn’t walk here. 3. John said he saw you last night. 4. Máire said she made the tea. 5. They said it was cold. 6. She said she stayed in that house. 7. Máire said that he didn’t get the money. 8. Are you in a hurry? 9. He said he wasn’t in a hurry. 10. They said they were tired. 11. When did you go Dublin? 12. He said he went yesterday. 13. Why did you do that? 14. How did you do that? 15. Why didn’t you read the paper? 16. What did you say? 17. How much is it? 18. He said he didn’t know.

Ceacht 18 i

The stem of the verb and the imperative singular, second person are the same. Ná precedes the verb in negative orders. Dún an doras Close the door Ná dún an doras Do not close the door Tóg an mála Take the bag Ná tóg an mála Do not take the bag Ól an bainne Drink the milk Ná hól an t-uisce Do not drink the water Ná fág an teach Don’t leave the house do (to/for) ó (from) dom dúinn uaim uainn duit daoibh uait uaibh dó dóibh uaidh uainn di uaithi

Cleachtadh 18 i a Aistrigh go Béarla 1. Thug sí dom an leabhar. 2. Fuair sé an peann dom. 3. Thug Seán an t-airgead do Mháire. 4. Tá leabhar uaim. Níl páipéar uaithi. 5. Céard a bhí uait sa siopa ar maidin? 6. Tabhair dom dhá stampa le do thoil. 7. Fuair sé an leabhar uaidh. 8. Ní bhfuair muid aon airgeadh uathu. 9. Tóg an t-airgead. Thóg sé an t-airgead uaithi. 10. Cheannaidh sé carr nua di. 11. Tá an léachtóir ag féachaint orthu. 12. Fan liom. Bhí Máire ag fanacht leat ag an doras. 13. D’fhan muid leo ach níor tháinig siad. 14. Bhí slaghdán uirthi agus d’fhan sí istigh. 15. Tóg sos. Tá briseadh agat anois.

Cleachtadh 18 i b Aistrigh go Gaeilge. 1. Máire put on a coat because it was cold. 2. She made the tea for us, but she didn’t give us milk. 3. He went to the shop because he wanted a book. 4. She took the money from us but she didn’t give us the drinks. 5. We don’t want coffee, we want tea. 6. I was listening to her but I didn’t understand her. 7. She was pleased when he gave her the book. 8. Did you get a cup of tea from him? 9. He took the book from her. 10. Get a drink for them.

Cleachtadh 18 ii Aistrigh go Gaeilge. 1. He didn’t see me because he was in a hurry. 2. Give him the money. She gave him five pounds. 3. We didn’t eat our dinner because it was cold. 4. I ran home because it was late. 5. Did you do all that work yesterday? 6. Seán closed the window because it was raining. 7. We saw Máire coming up the road. 8. Did you go in the car or in the bus? 9. He was disappointed when he got the letter. 10. We are tired and hungry. 11. I put on my coat and went out. 12. It was a quarter to twelve when she came in. 13. Were you worried because he was late? 14. The small boy had a bad cold. 15. He didn’t wear his coat. 16. They left the house early. They went with their friends 17. He drank four pints last night. 18. Would you like a cup of coffee with your meal? 19. She wore her new coat, when she went out. 20. Put the book in your bag. He put the book in his bag. 21. Her father came at 9.15. 22. She was angry because we were late. 23. What do you want? How much do you want? Give me !10, please. 24. She got the book from her father. 25. She went out an hour ago with her friend. 26. Don’t go out tonight. Stay in because you have a cold.

Ceacht 19 i

an mhí the month na míonna the months an séasúr the season na séasúir the seasons Na Séasúir Míonna na Bliana An tEarrach Eanáir January An Samhradh Feabhra February An Fómhar Márta March An Gheimhreadh Aibreán April Bealtaine May Lá le Pádraig Meitheamh June Samhain Iúil July An Nollaig Lúnasa August Meán Fómhair September Deireadh Fómhair October Mí na Samhna November Mí na Nollag December an bháisteach the rain ag báisteach/ag cur

báistí raining

an sneachta the snow ag cur sneachta snowing an sioc the frost ag cur seacha frosting/freezing an ghaoth the wind ag séideadh blowing an ghrian the sun ag taitneamh/ag

soilsiú/ag scalladh shining

grianmhar sunny gaofar windy scamall cloud scamallach cloudy stoirm storm tintreach lightening tóirneach thunder gála gaoithe gale of wind ceo/ceobhránach fog/foggy ar saoire on holidays lá saor free day An Aimsir Láithreach

Bí (be) an mbíonn (is/are?) bíonn (is/are) ní bhíonn (is/are not)

Ceacht 20 i

an chlann na clanna the family an iníon na hioníonacha the daughter an mac na mic the son an deartháir na deartháireacha the brothers an deirfiúr na deirfiúracha the sisters an déagóir na déagóirí the teenager an tuismitheoir na tuismitheoiri the parents bean an tí the woman of the

house

fear an tí the man of the house

saol/beatha life gaolta relatives muintir/daoine people muintir na tíre the people of the

country muintir na Fraince muintir na hÉireann le chéile together ag caint lena chéile talking with each

other

Comhrá:

Is mise Máirtín Ó Gríofa. Rugadh agus tógadh i gContae na Gaillimhe mé. Cuigear atá i mo chlann, mo thuismitheoirí, mo dheirfiúr Cáit, mo dheartháir Liam agus mé féin. Is fermeoir m’athair agus is altra mo mháthair. Táimid inár gcónaí i mbaile beag, fiche míle ó Ghaillimh. Tá Cáit naoi mbliana déag d’aois agus tá sí ag staidéar i mBaile Átha Cliath. Is breá léi saol na cathrach. Níl Liam ach deich mbliana d’aois agus tá sé fós ar scoil. Chuaigh Liam agus a chlann ar saoire go dtií an Fhrainc i mí Lúnasa. Bhí an aimsir an-te agus bhí an ghrian ag taitneamh gach lá. Bhí said ag fanacht in árasán. Is le deirfiúr Liam an t-árasán, ach bhí sí i Meiriceá ag an am. Thaitin an Fhrainc agus muintir na Fraince leis an gclann. Lá amháin, bhuail an chlann le clann eile as Éirinn. Bhí siad ag fanacht in árasán in aice leo. Chuaigh na tuismitheoirí amach an oíche sin agus d’fhan na déagóirí sa bhaile ag caint lena chéile agus ag éisteacht le ceol. Bíonn an aimsir go dona in Éirinn sa gheimhreadh. Bíonn sé fuar agus fliuch beagnach gach lá. Bíonn sé dorcha go luath sa tráthnóna. Uaireanta bíonn sé ag cur sneachta. Is breá leis na páistí an sneachta. Bhí an geimhreadh seo caite go dona. Bhí stoirm mhór tar éis Nollag. Bhí tintreach agus tóirneach ann agus bhí gála gaoithe láidir ag séideadh.

Ceacht 21 i

Briathra Rialta – Aimsir Chaite – An Dara Réimniú Ceannaigh Ar cheannaigh? Cheannaigh Níor cheannaigh Cabhraigh Ar chabhraigh? Chabhraigh Níor chabhraigh Brostaigh Ar bhrostaigh? Bhrostaigh Níor bhrostaigh Tosaigh Ar thosaigh? Thosaigh Níor thosaigh Críochnaigh Ar chríochnaigh? Chríochnaigh Níor chríochnaigh Athraigh Ar athraigh? D’athraigh Níor athraigh Ullmhaigh Ar ullmhaigh? D’ullmhaigh Níor ullmhaigh Cónaigh Ar chónaigh? Chónaigh Níor chónaigh Éirigh Ar éirigh? D’éirigh Níor éirigh Imigh Ar imigh? D’imigh Níor imigh Bailigh Ar bhailigh? Bhailigh Níor bhailigh Oibrigh Ar oibrigh? D’oibrigh Níor oibrigh Coinnigh Ar choinnigh? Choinnigh Níor choinnigh Dúisigh Ar dhúisigh? Dhúisigh Níor dhúisigh Oscail Ar oscail? D’oscail Níor oscail Foghlaim Ar fhoghlaim? D’fhoghlaim Níor fhoghlaim Labhair Ar labhair? Labhair Níor labhair Freagair Ar fhreagair? D’fhreagair Níor fhreagair Inis Ar inis? D’inis Níor inis

Cleachtadh 21 i Aistrigh go Béarla 1. D’inis sí an scéal do Liam ach níor chreid sé é. 2. Cheannaigh siad carr gorm ó Sheán. 3. D’oscail sé an doras agus dhún sé an fhuinneog. 4. Níor chabhraidh Liam le Seán ach chabhraidh sé linn. 5. Thosaigh siad ag obair ar a sé agus chríochnaigh siad ag a dó. 6. D’ullmhaigh sí an béile agus d’ith muid é ar a leathuair tar éis a haon. 7. Bhailigh mé na nótaí agus choinnigh mé duit iad. 8. Labhair sé leis an gcailín ach níor fhreagair sí. 9. Bhí tuirse air agus níor éirigh sé go dtí a deich. 10. D’imigh siad abhaile nuair a chríochnaigh siad an obair. 11. Níor labhair siad focal le haon duine. 12. Ar inis sí an scéal do Mháire?

Cleachtadh 21 ii Aistrigh go Gaeilge. 1. Four men went into the shop. 2. Máire bought two books and seven pens. 3. John read the paper in the morning. 4. I was tired and I went to bed at 9.30. 5. She was disappointed when she heard the news. 6. The old man is lonely. 7. The two women took the cups out of the box. 8. She awoke at 8.15 but she didn’t get up until 9.00. 9. The teacher was annoyed because the students were late. 10. She would like a meal in that small restaurant. 11. Máire had a headache and she went to bed. 12. Are you getting a new bicycle? 13. He gave !5 to the shopkeeper. 14. It was raining when I was coming to college. 15. Three boys and tow girls came into the room. 16. When did you start working? 17. He answered the phone but nobody spoke. 18. How many students are in the room? Eight. 19. Did he walk to the cinema last night? 20. Why are you worried? I didn’t learn the lesson. 21. The month of February was dry and cold. 22. Did you close that window last night? I did. 23. Did you spend the weekend in Galway? 24. Put on your coat. It is cold outside. 25. We were on holidays in June but it rained all the time.

Ceacht 21 ii

Comhrá:

Máire: Dia duit, a Niamh, cén chaoi a bhfuil d’athair? Chuala mé nach raibh sé go romhaith le tamall.

Niamh: Ní raibh, ach tá sé go maith arís, buíochas le Dia. Bhí an-imní orainn go léir. D’éirigh sé go moch maidin inniu – an chéad mhaidin le tamall.

Máire: Ó, is maith liom sin a chloisteáil. Ar thosaigh sé ar ais ag obair? Niamh: Bhuel, níor thosaigh fós ach tá sé ag caint ar dhul ar ais go luath.

Thóg mo dheartháir cúpla lá saor agus chuaigh an bheirt acu ar saoire.

Máire: Is maith sin. Tá áthas orm go bhfuil d’athair go maith arís. Niamh: Go raibh maith agat, a Mháire agus slán.

Ceacht 22 i

am saor free time caitheamh aimsire pastime an fharraige na farraigí the sea an trá na tránna the beach an bád na báid the boat an cnoc na cnoic the hill an sliabh na sléibhte the mountain an cluiche na cluichí the game/match an scannán na scannáin the film/movie an clár programme clár teilifíse tv programme ag imirt peile playing football peileadóir footballer ag snámh swimming linn snámha swimming pool snámhaí swimmer ag dreapadóireacht climbing a iascach ag iascaireacht fishing iascaire fisher leadóg tennis badmantan badminton cois/in aice le beside/near go minic often beagnach almost beagán a little cuid (de) part of/some of an iomarca/an iomad too much réidh/ullamh ready/prepared/finished timpeall around/round thart ar about/over/past ar dtús in the beginning/at first uaireanta/amanta/scaití sometimes ar deireadh/faoi

dheireadh at last

cheana previously mar sin so/therefore suimiúi/spéisiúil interesting leadránach boring leisciúil lazy Is maith liom a bheith ag siúl/ag léamh. Is maith liom a bheith ag rothaíocht

Cleachtadh 22 ii a Aistrigh go Béarla. 1. Tá an ghrian ag taitneamh, ach tá an ghaoth ag séideadh. 2. Bhí an bháisteach ag titim. 3. Tá an clann cois farraige. Tá Liam ag snámh. 4. Tá deartháir amháin agus triúr deirfiúracha agam. (botún fuaime) 5. Tá beirt mhac agus iníon acu. 6. Tá an iomarca bainne sa teach seo. 7. Fuair sí beagán airgid. 8. Is maith leis a bheith ag dreapadóireacht ar na sléibhte. 9. Ní raibh sí ansin cheana. 10. Tháinig sé ar ais ó Shasana anuraidh. 11. Bhreathnaigh mé ar an dráma aréir ach bhí sé leadránach. 12. An bhfuil an dinnéar réidh fós, a Mháire? 13. An raibh tú riamh i mbád? Bhí, is maith liom a bheith ag bádóireacht. 14. Chonaic sí an fear eile sa siopa. 15. Bhí muid ag fanacht leis an mbus agus faoi dheireadh tháinig sé. 16. Tá siad ag dul amach ar ball. 17. Is leabhar spéisiúil é seo. 18. Ní fhaca mé an scannán sin cheana. 19. Is leisciúil an buachaill é Tomás.

Ceacht 22 ii

lá báistí lá gréine lá gaoithe cois abhainn cois farraige cois tine cois cósta cois cuain cois leapa in aice leis an mbanc

in aice an bhainc

chun/chuig to (distance) chugam chugainn chugat chugaibh chuige chucu chuici An tseachtain seo chugainn – next week. An bhliain seo chugainn – next year.

Cleachtadh 22 ii b Aistrigh go Béarla 1. Chuir sé cárta chugam ón Spáinn. 2. Tabhair chugam an leabhar le do thoil. 3. Shín sé an litir chuici. 4. Rachaidh siad abhaile an tseachtain seo chugainn.

Liosta Briathra

Briathra: An Chéad Réimniú

leathan caol ól rith dún léim fág buail (le) tóg léigh can fill mol caith stop caill stad bain las seinn díol lig íoc éist féach bris sríobh tit cas creid glan cuir fan síl pós sroich póg scaoil lean doirt líon mair seas cáin ceap caoin seol múin gabh tiomáin leag taispeáin cnag fás iarr Ní bhaineann na briathra seo le haon réimniú: nigh, suigh, guigh, glaoigh léigh léann léifidh shiúil siúlann siúlfaidh

Briathra: An Dara Réimniú

leathan caol breathnaigh oibrigh beartaigh éirigh brostaigh bailigh beannaigh imigh cabhraigh maisigh cuardaigh cruinnigh tosaigh cuidigh críochnaigh dúisigh tarlaigh asitrigh athraigh ceistigh corraigh smaoinigh méadaigh cuimhnigh ullmhaigh réitigh maraigh coinnigh teastaigh gortaigh fiafraigh triomaigh Verbs ending in –ail, -aim, -ain, -air, -ir, -is: -(a)il -(a)in -aim -is/-ir -air ceangail cosain foghlaim* inis labhair codail taithin imir iompair oscail freagair *not sycopated: d’fhoghlaim, foghlaimíonn, foghlaimeoidh taistil: thaistil, taistealaíonn, taistealóidh foghlaim: d’fhoghlaim, foghlaimíonn, foghlaimeoidh

Ainmfhocail

an abairt na habairtí an t-airgead an t-am na hamanna an t-arbhar an t-amhrán na hamhráin an t-arán na haráin an t-athair na haithreacha an bád na báid an bainne an balla na ballaí an banc na bainc an béal na béil an béile na béilí an bhliain na blianta an bláth na bláthanna an bord na boird an bosca na boscaí an bóthar na bóithre an bricfeasta na bricfeastaí an bhróg na bróga an buidéal na buidéil an capall na capaill an cat na cait an ceann na cinn an ceapaire na ceapairí an ceol na ceolta an charraig na carraigeacha an ceist na ceisteanna an chlann na clanna an chomharsa na comharsanna an chos na cosa an clog na cloig an clúdach na clúdaigh an cluiche na cluichí an cnoc na cnoic an coláiste na coláistí an cóta na cótaí an crann na crainn an cupán na cupáin an dán na dánta an deartháir na deartháireacha an deirfiúr na deifiúracha

an dinnéar na dinéir an domhan na domhain an doras na doirse an t-éan na héin an t-éadach na héadaí an t-earrach na hearraigh an t-eolas an fear na fir an féar na féara an fharraige na farraigí an fhuinneog na fuinneoga an focal na focail an fómhar na fómhair an geimhreadh na geimhrí an ghaoth na gaotha an ghrian na grianta an glasra na glasraí an ghruaig an t-iasc na héisc an t-im an leabhar na leabhair an leathanach na leathanaigh an litir na litreacha an loch na lochanna an lón na lónta an mac na mic an madra na madraí an mháthair na máithreacha an milseán na milseáin an nóiméad na nóiméid an oifig na hoifigí an t-ocras an t-oileán na hoileáin an t-ospidéal na hospidéil an páipéar na páipéir an peann na pinn an pháirc na páirceanna an phingin na pinginí an pictiúr na pictiúir an punt na puint an rothar na rothair an sagart na sagairt an salann na salainn an samhradh na samhraí an saol na saolta

an scamall na scamaill an scéal na scéalta an scoil na scoileanna an tseachtain na seachtanna an séipéal na séipéil an sneachta an solas na soilse an sparán na sparáin an spéir na spéartha an tsráid na sráideanna an stoirm na stoirmeacha an tír na tíortha an tonn na tonnta an tortha na torthaí an troscán an turas na turais an ubh na huibheacha an t-úll na húlla an t-oráiste na horáistí

Forainmneacha Réamhfhoclacha

ar le orm orainn liom linn ort oraibh leat libh air orthu leis leo uirthi léi do de dom dúinn díom dínn duit daoibh díot díbh dó dóibh de díobh di di ó roimh uaim uainn romham romhainn uait uaibh romhat romhaibh uaidh uathu roimhe rompu uaithi roimpi as chun/chuig asam asainn chugam chugainn asat asaibh chugat chugaibh as astu chuige chucu aisti chuici faoi i fúm fúinn ionam ionainn fút fúibh ionat ionaibh faoi futhu ann iontu fúithi inti trí thar tríom trínn tharam tharainn tríot tríbh tharat tharaibh tríd tríothu thairis tharstu tríthi thairsti idir ag idir mé eadrainn agam againn idir tú eadraibh agat agaibh idir é eatarthu aige acu idir í aici

Briathra le réamhfhocail

ar: féach, breathanigh, freastail, beir, cas, glaoigh, cumhingh, smaoinigh, iarr, bí, lig, teip, cuir, tarraing, caith, lean, leag, tóg lé: abair, éist, éirigh, fan, taitin, buail, aontaigh, cabhraigh, cuidigh, tarraing, bí scríobh, lig, caith, troid, labhair, díol, íoc, tabhair do: tabhair, inis, faigh, ordaigh, ceannaigh, oscail, oir, feil, múin, déan, lig, lean, troid de: bain, éirigh, tóg greamaigh, bris, lean, fiafraigh, tit, lig, gearr, déan as: díol, íoc, éirigh, cuir, tóg, bain, lig, déan, fan ó: bí, teastaigh, imigh, tosaigh, seol, clois, tóg, tabhair, cuir, fan caith, leag, lig, siúl, tiomáin, rith chun/chuig: cuir, tabhair, seol, tar, téigh, tóg, siúl, tiomáin, rith faoi: tabhair, cuir, inis, labhair, fiafraigh, fág, buail, clois roimh: cuir, bí, téigh, tar, siúl trí: gabh, téigh, múin, tiomáin, cuir, lig, tabhair, siúl, rith, tiomáin, seol ag: bí, stop, gabh, fan, fág i: bí, cuir, caith, téigh, tar, fan, lig, leag, éirigh, seol thar: téigh, gabh, tar, cuir, tiomáin, lig, leag, seol, siúl idir: roinn, éirigh, tar, téigh, cuir, siúl

Scéal 1 Capall Cliste

Bhí feirmeoir ina chónaí ar an mBlascaod Mór. Bhí gairdín aige. Bhí cabáiste, prátaí agus leitís ag fás sa ghairdín. Maidin amháin, d’éirigh an feirmeoir agus chuaigh sé isteach sa ghairdín. Bhí cuid mhaith de na prátaí ite. “Capall a rinne é seo,” arsa an feirmeoir. Ní raibh ach capall amháin ar an oileán. Chuaigh sé go dtí fear an chapaill agus labhair sé leis. “D’ith do chapall mo chuid prátaí aréir,” a deir sé. “Níor ith,” arsa an fear eile. “Bhí mo chapall sa stábla aréir.” D’imigh an feirmeoir leis, ach ní raibh sé sásta. An lá ina dhiaidh sin, nuair a chuaigh an feirmeoir isteach sa ghairdín, bhí an cabáiste ite. Chuaigh sé go dtí fear an chapaill arís agus labhair sé leis. “D’ith do chapall mo chuid cabáiste aréir,” a deir sé. “Níor ith,” arsa an fear eile. “Bhí mo chapall sa stábla aréir.” D’imigh an feirmeoir leis, ach bhí fearg ag teacht air. An oíche sin d’fhan an feirmeoir faoi chrann sa ghairdín. Tháinig capall isteach agus thosaigh sé ag ithe na leitíse. Nuair a bhí cuid mhaith de ite aige, d’imigh sé leis. Lean an feirmeoir é. Chuaigh an capall síos an cnoc go dtí an trá. Ansin, shiúil sé isteach san fharraige agus thosaigh sé ag snámh. Bhí an ghrian ag éirí. Lean an capall air ag snámh go dtí gur shroich sé Beiginis, oileán beag eile. Ansin d’imigh sé suas an trá. Capall cliste ba ea capall Bheiginis agus chuir sé ionadh ar an bhfeirmeoir. Ceisteanna: 1. Céard a bhí ag fás sa ghairdín? 2. Cé mhéad capall a bhí ar an oileán? 3. Céard a dúirt an feirmeoir le fear an chapaill? 4. Cá raibh an capall gach oíche? 5. Cé as an capall a d’ith na glasraí?

Scéal 2 Cormac de Lása

Buachaill deas ab ea Cormac de Lása, ach ní raibh sé go maith ar scoil. Nuair a d’fhág sé an scoil ní raibh léamh ná scríobh aige. Chuaigh sé ag lorg oibre. Fuair sé post ag glanadh na sráideanna. Chuaigh sé go dtí an oifig Dé hAoine. “Tá mo phá uaim, le do thoil,” ar seisean. “Tá go maith,” arsa an fear san oifig. “Seo duit é. Scríobh d’ainm anseo anois.” Ní raibh Cormac ábalta a ainm a scríobh. Thug siad an bóthar dó. Thosaigh sé ag díol prátaí ó dhoras go doras. Ansin uibheacha. Ansin glasraí agus torthaí. Bhí a lán oibre anois aige agus bhí sé ag déanamh airgid mhóir. Fuair sé beirt fhear eile. Tar éis tamaill cheannaigh sé leoraí. Lean sé air ag obair. Bhí sé saibhir. Cheannaigh sé teach mór agus feirm. An t-airgead a fuair Cormac, chuir sé i bpoll san urlár é. Níor chuir sé sa bhanc é. Tar éis tamaill bhí sé an-saibhir. Bhí milliún punt aige agus bhí céad fear ag obair dó. Thug sé a lán airgid do na daoine bochta. Dhíol sé as leabharlann agus ospidéal don bhaile mór. Bhí gach duine sa bhail mór lánsásta le Cormac. Cheannaigh siad bronntanas mór dó. Oíche amháin chuaigh Cormac go dtí Hallan and Bhaile chun an bronntanas a fháil. Chuir an t-Ard-Mhéara agus na daoine go léir fáilte mhór roimhe. D’éirigh an tArd-Mhéara, mhol sé Cormac go hard agus thug sé an bronntanas dó. Ansin, thaispeáin sé leabhar mór dó. “Scríobh d’ainm ansin, le do thoil, a Chormaic,” ar seisean. “Níl scríobh agam,” arsa Cormac. “Níl scríobh agat!” arsa an tArd-Mhéara agus ionadh air. “Níl scríobh agat agus tá tú an-saibhir. Cá mbeifeá dá mbeadh scríobh agat?” “Tá a fhios agam go maith, cá mbeinn,” arsa Cormac “bheinn ag glanadh na sráideanna!”

Scéal 3 An Diabhal agus an Bhean

Chuiagh bean síos go hIfreann uair. Bhuail an Diabhal léi ag an doras. “Tá fáilte romhat, a bhean chóir,” ar seisean. “Tar isteach.” Nuair a bhí sí istigh chas sí air: “Dún an doras sin go tapaidh!” ar sise. “Tá an teas go léir ag éalú amach. Tá tú chomh holc le m’fhear féin sa bhaile. Fágann sé siúd an doras ar oscailt i gcónaí leis! Cad as duit? An mó duine eile san áit seo? Cé hí an bhean sin thall? An é an gual atá á úsáid agaibh sa tine sin?” “Tóg bog é, nóiméad,” arsa an Diabhal, ag cur cluas le héisteacht air féin. “Is dóigh liom go gcloisim cnag eile ar an doras. Imigh, led thoil, agus lig isteach pé duine atá ann.” Amach leis an mbean go dtí an doras, agus d’oscail é. Má rinne, tháinig an Diabhal taobh thiar di, agus chaith amach sa chlós í. Dhún sé an doras go tapaidh ina dhiaidh agus chuir an glas air. “Bíodh sí siúd ag an bhFear Thuas!” ar seisean. Ceisteanna 1. Cá ndeachaigh an bhean? 2. Cé a bhuail léi? 3. Nuair a bhí an bhean istigh, céard a thosaigh sí ag déanamh? 4. Céard a dúirt sí faoin doras? 5. Thug an Diabhal obair di. Cén obair a bhí ann? 6. Cad a rinne an Diabhal léi nuair a chuaigh sí go dtí an doras?