Poradnik dla dzieci i modziey

wiadek, niezalenie od tego, czy jest osob doros, maym dzieckiem, czy nastolatkiem peni w sdzie bardzo wan rol. Informacje przekazane przez wiadka pomagaj sdziemu sprawiedliwie oceni postpowanie innych osb.

wiadkowie to osoby, ktre widziay co wanego lub wiedz o czym, co si zdarzyo. Ich rol jest dokadne opowiedzenie o tym sdowi. Sam wiadek nie zrobi nic zego i nie musi si niczego ba ani wstydzi.

Dzieci i modzie czsto wystpuj w roli wiadkw przernych zdarze, nie musisz wic czu si osamotniony/a czy pechowy/a.

Wszyscy czuj si troch zdenerwowani, kiedy musz i do sdu, w kocu to powana instytucja decydujca o wielu wanych spra-wach. Nikomu te nie jest atwo, kiedy robi co po raz pierwszy. Ty pierwszy raz bdziesz wystpowa jako wiadek, bdziesz jednak czu si o wiele lepiej w tej roli, jak dowiesz si o niej nieco wicej .

1

Trzymasz w rku t broszur,poniewa bdziesz uczestniczy/a

w postpowaniu sdowymw charakterze wiadka...

Z tej broszury dowiesz si:

na czym polega zadanie wiadka z kim spotkasz si, bdc wiadkiem

co dzieje si w sdzie w trakcie sprawy sdowej jak wyglda pokj przesucha

co bdzie si dziao po zakoczeniu sprawy w sdzie

wiadek, niezalenie od tego, czy jest osob doros, maym dzieckiem, czy nastolatkiem peni w sdzie bardzo wan rol. Informacje przekazane przez wiadka pomagaj sdziemu sprawiedliwie oceni postpowanie innych osb.

wiadkowie to osoby, ktre widziay co wanego lub wiedz o czym, co si zdarzyo. Ich rol jest dokadne opowiedzenie o tym sdowi. Sam wiadek nie zrobi nic zego i nie musi si niczego ba ani wstydzi.

Dzieci i modzie czsto wystpuj w roli wiadkw przernych zdarze, nie musisz wic czu si osamotniony/a czy pechowy/a.

Wszyscy czuj si troch zdenerwowani, kiedy musz i do sdu, w kocu to powana instytucja decydujca o wielu wanych spra-wach. Nikomu te nie jest atwo, kiedy robi co po raz pierwszy. Ty pierwszy raz bdziesz wystpowa jako wiadek, bdziesz jednak czu si o wiele lepiej w tej roli, jak dowiesz si o niej nieco wicej .

1

Prawo to wane przepisy, zasady opisujce to, jak powinnymy postpowa wobec innych osb. Kto, kto nie przestrzega tych zasad, amie prawo.

Ludzie, ktrzy nie szanuj przepisw i ami prawo, mog zosta ukarani. O tym, czy prawo zostao zamane i na jak kar zasu-guje osoba amica prawo, decyduje sd. W podjciu decyzji pomaga mu zbir przepisw opisujcych rne, zakazane prawem zachowania oraz moliwe do wyznaczenia za to kary. Taki zbir przepisw nazywa si kodeksem. Jeeli kto amie prawo, mwimy, e popenia przestpstwo.

Sdzia, aby mg dokona prawidowej i sprawiedliwej oceny osb, ktre by moe zamay prawo, musi mie jak najwicej informacji dotyczcych tego zdarzenia. Dlatego te musi spotka si ze wiadkami tych zdarze i musi ich osobicie wysucha.

Jeeli jeste wiadkiem jakiego zdarzenia i opowiadae/a ju o nim rodzicom, psychologowi lub innej osobie, to sdzia prawdopodobnie i tak bdzie chcia Ci pozna i osobicie z Tob porozmawia.

2

Wikszo sdw to due budynki, w ktrych znajduje si duo pomieszcze zwanych salami rozpraw. Za drzwiami kadej z tych sal tocz si rne rozprawy. W jednej sdzia rozpatruje spraw kogo, kto spowodowa wypadek samochodowy, w drugiej rozstrzyga, kto ma racj w ktni o podzia budynku, w nastpnej sali chc rozwie si skceni maonkowie, a w jeszcze nastpnej szczliwi rodzice prosz o zgod na adopcj dziecka. Ile sal mieci

si w sdzie, tyle rnych trudnych, smutnych lub szczliwych spraw do sprawiedliwego rozstrzygnicia.

Pod drzwiami kadej z sal siedz ludzie. Niektrzy z nich s wyranie zdenerwowani, czasem nawet pacz, u innych wida umiech, bo s zadowoleni ze sprawiedliwie osdzo-nej sprawy. Midzy nimi przechadzaj si powane osoby w ciemnych strojach zwanych togami. S to na og adwokaci doradzajcy swoim klientom w rnych sprawach sdowych.

Moe si rwnie zdarzy, e na korytarzu sdowym pojawi si osoba z kajdankami na rkach prowadzona przez policjantw. To oskarony, czyli osoba podejrzana o powane zamanie prawa, ktra do sdu przyjechaa prosto z aresztu.

Drzwi sal rozpraw od czasu do czasu otwieraj si i wchodz oraz wychodz nimi rne osoby. To na og s wiadkowie. wiadek oczekuje na korytarzu, a sdzia poprosi go do sali, aby usysze, co wiadek ma do powiedzenia. Nazywa si to skadaniem zezna. Bdc wiadkiem w sdzie, trzeba na og uzbroi si w cierpliwo, bo oczekiwanie na swoj kolej moe trwa nawet kilka godzin!

Sale rozpraw s do siebie podobne, mog by bardzo due lub niewielkie, ale zawsze urzdzone s tak samo.

3

Najwaniejsze miejsce na sali rozpraw to st sdziowski. Za nim na czerwonym krzele z wysokim oparciem siedzi sdzia. To on decyduje o tym, co si dzieje w sali rozpraw, udziela gosu innym osobom obecnym na sali, zadaje wiele pyta oraz dba, aby wszyscy przestrzegali ustalonych regu. Czasem podczas rozprawy obok sdziego mog siedzie rwnie dwaj awnicy, ktrzy rwnie mog zadawa wiadkom pytania. Jednak i w takiej sytuacji najwaniejszy jest sdzia, siedzcy po rodku.

Z boku stou sdziowskiego siedzi protokolant i przy pomocy komputera, maszyny do pisania lub rcznie zapisuje dokadnie wszystko to, co mwi wiadkowie i inne osoby.

Z prawej strony stou sdziowskiego stoi mebel troch przypominajcy starodawn awk szkoln. To miejsce zajmuje prokurator, inaczej zwany oskarycielem. Wyjania on sdowi, w jaki sposb oskarony mg zama prawo. W chwili, gdy prokurator zwraca si do sdziw zawsze wstaje, okazujc im w ten sposb szacunek.

4

Po drugiej stronie sali, naprzeciwko prokuratora, stoi awa oskaronych. Jak atwo si domyli, to jest wanie miejsce dla oskaronego, czyli osoby podejrzanej o za-manie prawa. Na tej awie przeznaczono rwnie miejsce dla obrocy oskaronego, inaczej nazywanego adwokatem. Czasami obok oskaronego, ktry zosta do sdu przywie-ziony z aresztu, siedzi policjant. Oskarony i jego adwo-kat rwnie wstaj, gdy zwracaj si do sdziw. Rol obrocy jest pomaga oskaronemu. Przedstawia on jego opini o wydarzeniach. Zwracajc si do obrocy, uywa-my tytuu panie mecenasie lub pani mecenas.

Porodku sali sdowej, naprzeciwko stou sdziowskiego, jest miejsce, ktre wyglda jak may balkonik. To miejsce zostao przeznaczone dla wiadka. Poproszony przez sdziego wiadek staje przy barierce i odpowiada na pytania sdziego, prokuratora, obrocy i oskaronego.

Wszyscy obecni na sali w trakcie rozprawy sdowej, mwic cokolwiek do sdziw, uywaj sformuowania, ktre moe wydawa si zabawne -wysoki sdzie. Nie mwi si, wic panie sdzio, ani panowie sdziowie. Zawsze obowizuje forma wysoki sdzie, chciabym/chciaabym spyta , wysoki sdzie, czy mog wyjani , wysoki sdzie, nie rozumiem itd. wysoki sd i ju.

wiadkowi, ktry nie ukoczy 18 lat zawsze towarzyszy psycholog. Zwykle siedzi on na awce dla publicznoci.

5

Sdziowie, prokurator i obroca ubrani s w specjalne stroje. Kady, kto spojrzy na te osoby, od razu wie, z kim ma do czynienia. Stroje przypominaj dugie, obszerne paszcze, maj kolor czarny i kolorowe wypustki, ktrych barwa oznacza rol, jak peni dana osoba. Stroje nazwane zostay togami. Prokurator nosi tog z czerwonymi wypustkami, obroca z zielonymi, a sdzia z fioletowymi. Dodatkowo najwaniejszy sdzia nosi na szyi gruby acuch z orem. Oznacza to, e jest przedstawicielem pastwa polskiego upowanionym do osdzania o winie i karze dla oskaronego.

Z tyu za wiadkiem znajduj si awki dla publicznoci. Publiczno moe przebywa na sali wtedy, gdy zeznania skadaj doroli. Gdy wiadkiem jest dziecko, sdzia przewanie kae publicznoci opuci sal. Dba w ten sposb, aby wiadek, ktry nie ukoczy 15 lat, mg lepiej poczu si na sali, nie by skrpowany obecnoci tylu osb.

6

Zanim otworzymy drzwi sali rozpraw, na jej drzwiach zobaczymy kartk, na ktrej napisane jest, czego dotyczy sprawa, o ktrej godzinie si rozpoczyna oraz jak maj na nazwisko wiadkowie i oskareni. Taka kartka nazywa si wokand.Nikt nie wchodzi do sali rozpraw bez zaproszenia. Drzwi otwiera protokolant i zaprasza wszystkich do rodka. Sdzia sprawdza list obecnoci. Trzeba wtedy wsta i gono powiedzie jestem. To nie jest trudne, wiczysz to codziennie w szkole. Potem sdzia wyprasza wszystkich wiadkw z sali, ustala z prokuratorem i obroc, czy nie wydarzyo si nic nadzwyczajnego, czy nie maj jakich prb i uwag i zaprasza pierwszego wiadka do sali. W trakcie rozprawy sdzia uwanie sucha tego, co mwi wszystkie osoby, zadaje pytania i dyktuje protokolantowi to, co ten powinien zapisa.Ty jako wiadek stoisz naprzeciwko stou sdziowskiego.Raczej nie opieraj si o barierk, bo nigdy nie jest przymocowana do podogi i moe si po prostu przewrci. Sdzia spyta Ci, jak masz na imi, na nazwisko, ile masz lat i do jakiej chodzisz szkoy. Dobrze jest mie ze sob legitymacj szkoln, bo czasami sdzia chce j obejrze.

7

Sdziowie, prokurator i obroca ubrani s w specjalne stroje. Kady, kto spojrzy na te osoby, od razu wie, z kim ma do czynienia. Stroje przypominaj dugie, obszerne paszcze, maj kolor czarny i kolorowe wypustki, ktrych barwa oznacza rol, jak peni dana osoba. Stroje nazwane zostay togami. Prokurator nosi tog z czerwonymi wypustkami, obroca z zielonymi, a sdzia z fioletowymi. Dodatkowo najwaniejszy sdzia nosi na szyi gruby acuch z orem. Oznacza to, e jest przedstawicielem pastwa polskiego upowanionym do osdzania o winie i karze dla oskaronego.

Z tyu za wiadkiem znajduj si awki dla publicznoci. Publiczno moe przebywa na sali wtedy, gdy zeznania skadaj doroli. Gdy wiadkiem jest dziecko, sdzia przewanie kae publicznoci opuci sal. Dba w ten sposb, aby wiadek, ktry nie ukoczy 15 lat, mg lepiej poczu si na sali, nie by skrpowany obecnoci tylu osb.

6

Sdzia zawsze pyta wiadka, czy jest osob spokrewnion z oskaronym. Spokrewniony to po prostu rodzina (mama, tata, brat, siostra, dziadek, babcia itd.).

Jeeli zeznajesz w sprawie, w ktrej oskaronym jest kto bliski z Twojej rodziny, sdzia powie Ci, e masz prawo odmwi zezna. Masz takie prawo i moesz miao powiedzie, e nie chcesz zeznawa. Moesz to zrobi nawet wtedy, gdy wczeniej w rozmowie z policjantem lub psychologiem opowiadae/a o zdarzeniach, ktre widziae/a lub w ktrych brae/a udzia.

Warto si jednak zawsze zastanowi, czy chcesz skorzy-sta z tego prawa. By moe wtedy oskarony uniknie kary i dalej bdzie robi ze rzeczy. By moe teraz jeste zdenerwowany/a i chcesz unikn skadania zezna, a za kilka dni pomylisz, e jednak le zrobie/a.

Jeli zdecydujesz si zeznawa, sdzia zacznie zadawa Ci pytania. Twoje zadanie polega na powiedzeniu prawdy tego, co pamitasz, o tym, co si zdarzyo. Pamitaj, e pytania mog rwnie zadawa prokurator, obroca i oskarony.

Odmowa zoenia zezna to bardzo wana i trudna decyzja. Nie podejmuj jej zbyt pochopnie! Zawsze porozmawiaj o tym wczeniej z kim, komu ufasz.

8

Sdzia po wysuchaniu prokuratora, oskaronego, jego obrocy i wszystkich wiadkw podejmuje decyzj o winie lub niewin-noci oskaronego. Niezwykle rzadko rozprawa sdowa trwa jeden dzie. Na og zanim sdzia wysucha wszystkich osbi podejmie decyzj, musi si odby kilka rozpraw sdowych. Zwykle midzy kolejnymi rozprawami mija kilka tygodni.

Podejmujc decyzj o winie oskaronego lub jego niewinnoci, sdzia gwny (ten z acuchem) naradza si z awnikami.Jeeli sdziowie s cakowicie pewni, e oskarony zama prawo, uznaj go za winnego, a nastpnie decyduj, jak naley go ukara za to, co zrobi. Czasami sdziowie nie s cakowi-cie pewni, e oskarony zama prawo. W takiej sytuacji sdziowie musz uzna, e oskarony jest niewinny i nie mona go ukara.

Jeeli sd uzna, e oskarony jest niewinny, to nie znaczy, e nie uwierzy osobom, ktre zeznaway, e zrobi co zego. Po prostu czasami sdzia nie moe z ca pewnoci ustali, co si wydarzyo, albo nie udaje mu si wyjani do koca wszystkich wtpliwoci.

9

Sdzia zawsze pyta wiadka, czy jest osob spokrewnion z oskaronym. Spokrewniony to po prostu rodzina (mama, tata, brat, siostra, dziadek, babcia itd.).

Jeeli zeznajesz w sprawie, w ktrej oskaronym jest kto bliski z Twojej rodziny, sdzia powie Ci, e masz prawo odmwi zezna. Masz takie prawo i moesz miao powiedzie, e nie chcesz zeznawa. Moesz to zrobi nawet wtedy, gdy wczeniej w rozmowie z policjantem lub psychologiem opowiadae/a o zdarzeniach, ktre widziae/a lub w ktrych brae/a udzia.

Warto si jednak zawsze zastanowi, czy chcesz skorzy-sta z tego prawa. By moe wtedy oskarony uniknie kary i dalej bdzie robi ze rzeczy. By moe teraz jeste zdenerwowany/a i chcesz unikn skadania zezna, a za kilka dni pomylisz, e jednak le zrobie/a.

Jeli zdecydujesz si zeznawa, sdzia zacznie zadawa Ci pytania. Twoje zadanie polega na powiedzeniu prawdy tego, co pamitasz, o tym, co si zdarzyo. Pamitaj, e pytania mog rwnie zadawa prokurator, obroca i oskarony.

Odmowa zoenia zezna to bardzo wana i trudna decyzja. Nie podejmuj jej zbyt pochopnie! Zawsze porozmawiaj o tym wczeniej z kim, komu ufasz.

8

1)wiadek2)prokurator3)sdzia

4)awnicy5)protokolant6)adwokat

7)policjant8)oskarony9)publiczno

3 5

782 1

9

6

4

10

11

Jeli pytasz, czy w ogle musisz spotka si z sdzi i zoy zeznania, to odpowied brzmi tak musisz.Jeli pytasz, czy musisz bra udzia w rozprawie, sta przy barierce dla wiadkw, spotka si z oskaronym, to odpowied brzmi nie musisz.Niektre dzieci i modzie do 15 roku ycia s przesuchiwane w specjalnych warunkach.

7.

Prawo gwarantuje modym wiadkom specjalne warunki przesuchania, czyli: jednorazowe przesuchanie, obecno psychologa w trakcie przesuchania.

Ponadto s oni: przesuchiwani poza rozpraw, jeli jest to moliwe, w przyjaznym pokoju przesucha.

specjalne warunki przesuchania dzieci i modziey?

Jeli nie ukoczye/a jeszcze 15 lat i jeste wiadkiem w sprawie przemocy domowej lub przemocy seksualnej, masz prawo by przesuchany tylko raz, i to nie w czasie toczcej si rozprawy. Spotka si z Tob sdzia i psycholog. To spotkanie nie bdzie miao tak oficjalnej formy, jak na sali sdowej w trakcie rozprawy. Nie bdziesz mia/a okazji zoba-czy togi sdziego, policjantw prowadzcych oskaronego i sta przy barierce dla wiadkw.Sdzia zaprosi na to spotkanie prokuratora i obroc oskaronego po to, eby nie musia/a przychodzi do sdu na rozpraw i tam odpowiada na ich pytania.Twoje zeznania bd nagrane i zapisane, a potem zostan odtworzone i odczytane na rozprawie w sali sdu. Ty w tym czasie bdziesz mg zajmowa si swoimi sprawami w domu czy w szkole. Wyjtkowo moe si zdarzy, e pojawi si jakie nowe informacje i sdzia bdzie musia poprosi Ci o jeszcze jedno spotkanie. Przewanie tak si nie dzieje, ale dobrze eby o tym wiedzia/a i w razie czego nie sdzi/a, e kto Ci oszuka, obiecujc, e przesuchanie odbdzie si tylko raz.

Psycholog bdzie obecny podczas przesuchania po to, by czu/a si bezpiecz-nie. Psycholog rwnie moe zadawa pytania. Pomoe Ci zrozumie pytania sdziego, jeli s zbyt trudne.Psycholog porozmawia z Tob zanim jeszcze rozpoczniesz skadanie zezna. Moesz wtedy zada mu pytania, podzieli si swoimi wtpliwociami, poinfor-mowa, e le si czujesz lub e co wanego wydarzyo si przed samym prze-suchaniem (np. e kto chcia Ci nastraszy, albo namwi, eby nie mwi nic sdziemu lub kama, albo e jeste smutny, bo zgin Twj ukochany chomik). Rol psychologa jest pomc Ci upora si z rnymi trudnociami. Jeli w trak-cie skadania zezna poczujesz si le, bdziesz musia/a skorzysta z toalety, bdzie Ci si chciao pi lub poczujesz si zmczony/a i zapragniesz kilku minut odpoczynku, nie wahaj si powiedzie o tym psychologowi.

12

Przesuchiwanie wiadkw, ktrzy nie ukoczyli 15 lat, zazwyczaj nie odbywa si na sali sdowej. Jeeli w pobliu Twojego miejsca zamieszkania znajduje si przyjazny pokj przesucha, to sdzia zaprosi Ci do takiego pokoju. Bdziesz si tam czu/a swobodniej. Zazwyczaj w takim pokoju jest due lustro, zwane lustrem weneckim. Jego niezwy-ko polega na tym, e cho wyglda jak normalne lustro, w rzeczywistoci jest oknem, przez ktre z drugiego pokoju wida, co dzieje si w pomieszczeniu, gdzie bdziesz przesuchiwany/a. Wanie w tym drugim pokoju, po drugiej stronie lustra, przesuchaniu bd si przygl-da obroca oskaronego, prokurator, Twj rodzic lub opiekun.Wiesz ju, e przesuchanie bdzie nagrane. Moesz wic spodziewa si obecnoci kamery i mikrofonu. Odkryjesz je bez trudu, cho na og s niewielkie i dyskretnie umieszczone. Kamera dziaa automatycznie i nie musi by przez nikogo obsugiwana.W przyjaznym pokoju przesucha znajdziesz rwnie wygodne foteliki, stolik, krzesa, jakie maskotki, kredki i by moe co do picia. Wszystko to zostao przygotowane dla Ciebie i moesz z tego korzysta.Nawet, jeeli nie jeste ju maym dzieckiem lub sdzisz, e nie jeste utalentowany/a plastycznie, nie wahaj si sign po papier i kredki, jeli naszkicowanie czego uatwia Ci wypowied.Dowiadczenia innych wiadkw pokazuj, e pluszaki przydaj si nie tylko maluchom. Gdy czowiek jest troch speszony, czasem nie wie, co robi z rkami. Gaskanie kota pod wos i skubanie mika za ucho daje zajcie rkom i uspokaja myli. Zawsze moesz zabra ze sob swoj ulubion maskotk. O ile nie jest to so naturalnych rozmiarw , moe Ci towarzyszy w czasie przesuchania.Pamitaj, przesuchanie nagrane na kaset VHS lub pyt DVD suy wycznie celom sdowym. Nie bdzie pokazane w telewizji, ani w Twojej szkole, ani nikomu, kto nie jest przez sd upowaniony do jego obejrzenia.

13

Przyjazny pokj przesucha nie jest pilnie strzeon twierdz. Zanim pjdziesz tam jako wiadek, moesz wczeniej przyj i obejrze miejsce, w ktrym bdziesz zeznawa.Wszyscy czujemy si lepiej, gdy znajdujemy si w miejscu, ktre znamy.

14

8

Uwanie suchaszPierwsze zadanie jest atwe przypomnij sobie szko i jak trudniejsz lekcj. Wtedy te su-chasz uwanie, a gdy czego nie rozumiesz, moesz poprosi o powtrzenie. Jeli nie zrozumiae sowa lub caego zdania, to nie Twoja wina, powiedz o tym, a sdzia postara si po-wiedzie to w inny, bardziej zrozumiay sposb.Moe si zdarzy, e kto zada Ci dwa lub trzy py-tania na raz. Jeeli tak si stanie, powiedz po prostu: Wysoki sdzie, poprosz o pytanie jeszcze raz, wolniej, kawaek po kawaku.

Bycie wiadkiem i skadanie zezna to niezwykle wane zadanie.Oto trzy rady, o ktrych powinna/powiniene pamita:

Suchaj uwanie pyta. Odpowiadaj na pytania najdokadniej, jak moesz. I najwaniejsze zawsze mw prawd.

Wysoki sdzie, prosz o powtrzenie pytania.

15

Odpowiadasz na pytania

Drugie zadanie te jest atwe. Mwisz tak wyranie jak potrafisz. Oczywiste jest, e moesz si przejzyczy lub zaci, moe Ci zadre gos lub moesz mwi za cicho. Nie przejmuj si, to zdarza si wszystkim; nawet najlepszych aktorw dopada trema. Pamitaj, e skadanie zezna przed sdzi to nie wystp na szkolnej akademii. Mwisz jak umiesz i tyle.

Sdzia, gdy nie zrozumie lub niedosyszy Twojej odpowiedzi, poprosi Ci o powt-rzenie. Wtedy po prostu powtrz to samo. Sdzia nie chce przyapa Ci na b-dzie czy pomyce, tylko niedokadnie usysza, a chce dobrze zrozumie i zapami-ta to, co mwisz.

Niektre pytania mog Ci zdenerwowa lub wprawi w zakopotanie. Nikt nie lubi obcym ludziom opowiada o osobistych sprawach. To zrozumiae. Moesz

uywa wszystkich sw, jakie przyjd Ci do gowy nawet tych, ktre wydaj Ci si brzydkie, gupie lub dziecinne. Najwaniejsze

jest to, eby powiedzia/a sdowi wszystko, co wiesz.

Moesz take sdziemu wyjawi tajemnice. Sdzia wy-sucha ju wielu tajemnic wielu ludzi. Wiedza o wszyst-kich, nawet przykrych sprawach pomoe mu sprawiedli-wie oceni wydarzenia.

Nie ucz si swojej opowieci na pami i nie suchaj, gdy kto Ci mwi, co i jak masz mwi. Sd chce, aby wasny-

mi sowami opowiedzia/a o tym, co si wydarzyo. Jeli kto Ci przerywa, moesz powiedzie, e chcesz skoczy

swoj wypowied. Jeszcze nie skoczyem.

Kto moe Ci zada pytanie, na ktre ju odpowiadaa/e. To nie znaczy, e Twoja odpowied bya niedobra. Sdziowie, prokuratorzy i obrocy maj taki zwyczaj, e pytaj po kilka razy. Widocznie to pomaga im lepiej zrozumie, co si zdarzyo. Spokojnie odpowiedz jeszcze i jeszcze raz to, co jest zgodne z prawd.

Jeszcze nie skoczyam!

16

Odpowiadasz na pytania

Zadanie trzecie wydaje si atwe, ale ma rne puapki. Wiele razy syszycie, e naley mwi prawd, e mwienie prawdy jest atwe, bo jak czowiek kamie, to si czerwieni, zaczyna plta lub ronie mu nos, jak u Pinokia. Prawd mwic znam kilku kamczuchw, ktrych nosy s w zupenym porzdku Zakadamy, e nie chcesz skama i starasz si cay czas mwi prawd. Sprawdzimy czy to atwe na przykadzie pewnej Marty.

. . .Marta miaa opowiedzie o urodzinach swojej koleanki Karoliny. To przecie bardzo atwe. Marta na urodzinach bya w zeszym tygodniu, byo tam bardzo przyjemnie, wszystkich znaa i wietnie wszystko pamita.Pocztek opowieci by atwy: Marta podaa adres Karoliny, dat uro-dzin, godzin rozpoczcie imprezy i liczb goci. Spytana, kto przy-szed pierwszy, bez wahania wymienia Wojtka, bo spotkaa go przed drzwiami i wesza zaraz za nim.Czyli Wojtek pierwszy? Na pew urwaa Marta, bo przypomniaa sobie, e u Karoliny byo jeszcze jej kuzynka Ewelina, ktra przyjechaa poprzedniego dnia i cho moe Wojtek by pierwszy, to bardziej pierw-sza bya jednak Ewelina.

No wanie, Marta bardzo chciaa wiernie i prawdziwie odtworzy sytuacj, a atwo moga si pomyli. Uwiadomia sobie jednak pomyk i naprawia bd. Pamitaj, to nie jest teleturniej, gdzie liczy si pierwsza odpowied. Jeli co Ci si przypomni, zorientujesz si, e si pomylie/a, zawsze moesz si po-prawi i przyzna do bdu. Nikt nie zarzuci Ci, e chciae/a powiedzie nieprawd.

17

Odpowiadasz na pytania

Drugie zadanie te jest atwe. Mwisz tak wyranie jak potrafisz. Oczywiste jest, e moesz si przejzyczy lub zaci, moe Ci zadre gos lub moesz mwi za cicho. Nie przejmuj si, to zdarza si wszystkim; nawet najlepszych aktorw dopada trema. Pamitaj, e skadanie zezna przed sdzi to nie wystp na szkolnej akademii. Mwisz jak umiesz i tyle.

Sdzia, gdy nie zrozumie lub niedosyszy Twojej odpowiedzi, poprosi Ci o powt-rzenie. Wtedy po prostu powtrz to samo. Sdzia nie chce przyapa Ci na b-dzie czy pomyce, tylko niedokadnie usysza, a chce dobrze zrozumie i zapami-ta to, co mwisz.

Niektre pytania mog Ci zdenerwowa lub wprawi w zakopotanie. Nikt nie lubi obcym ludziom opowiada o osobistych sprawach. To zrozumiae. Moesz

uywa wszystkich sw, jakie przyjd Ci do gowy nawet tych, ktre wydaj Ci si brzydkie, gupie lub dziecinne. Najwaniejsze

jest to, eby powiedzia/a sdowi wszystko, co wiesz.

Moesz take sdziemu wyjawi tajemnice. Sdzia wy-sucha ju wielu tajemnic wielu ludzi. Wiedza o wszyst-kich, nawet przykrych sprawach pomoe mu sprawiedli-wie oceni wydarzenia.

Nie ucz si swojej opowieci na pami i nie suchaj, gdy kto Ci mwi, co i jak masz mwi. Sd chce, aby wasny-

mi sowami opowiedzia/a o tym, co si wydarzyo. Jeli kto Ci przerywa, moesz powiedzie, e chcesz skoczy

swoj wypowied. Jeszcze nie skoczyem.

Kto moe Ci zada pytanie, na ktre ju odpowiadaa/e. To nie znaczy, e Twoja odpowied bya niedobra. Sdziowie, prokuratorzy i obrocy maj taki zwyczaj, e pytaj po kilka razy. Widocznie to pomaga im lepiej zrozumie, co si zdarzyo. Spokojnie odpowiedz jeszcze i jeszcze raz to, co jest zgodne z prawd.

Jeszcze nie skoczyam!

16

. . .Marta opowiada o prezentach, jakie dostaa Karolina. Pamita wszystkie, bo wszystkie byy super. .wic Karol da ksik, a Monika kosmetyki zapako-wane w adne pudeko. To byy na pewno kosmetyki, bo identyczne pudeko Marta widziaa w sklepie z kosmetykami. Czy zagldaa Marto do pudeka? Nie, po co? To byo pudeko na kosmetyki z caym przekonaniem stwierdzia Marta. Tu czaia si nastpna puapka. Marcie tylko wydawao si, e wie, co zawierao pudeko. Zgadywaa, nie widzc jego zawartoci.

. . .Gdyby Marta zajrzaa do pudeka, to zobaczyaby w nim zrobione wasno-rcznie przez Monik korale.

Pamitaj, nie zgaduj, jeli nie znasz odpowiedzi na pytanie. Powiedz otwarcie: nie wiem. Sdzia, przeciwnie ni nauczycielka w szkole, nie stawia jedynek za brak odpowiedzi. Masz prawo nie wiedzie i nie pamita. Przyznaj si do tego i nie usiuj zgadywa.

Powiedzenie prawdy jest Twoim najwaniejszym zadaniem. Kamstwem mona kogo bardzo skrzywdzi.

Pamitaj, e kamiesz, jeeli mwisz, e co si wydarzyo, chocia nie wiesz czy tak byo na prawd. Kamiesz rwnie wtedy, kiedy mwisz e co si nie wyda-rzyo, cho tak naprawd wiesz, e dane wydarzenie miao miejse.

18

Niektre pytania mog Ci si wydawa trudne. Czasami osoby, ktre zadaj takie pytania, chc si przekona, czy na pewno mwisz prawd i co do-kadnie pamitasz. Mog si np. spyta czy wujek Tomek da Ci na ostatnie urodziny rolki? A przecie kilka minut wczeniej wyranie mwie/a, e ostatni urodzinowy prezent od wujka Tomka to hulajnoga. Tego rodzaju py-tania syszy wielu wiadkw - nie przejmuj si, podchwytliwe pytania s po prostu czci procedury sdowej.

Czasami pytania wymuszaj konkretn odpowied. Na przykad wyobra sobie, e ukochana babcia podarowaa Ci sweterek, ktry zrobia dla Ciebie na drutach i pyta, czy prezent Ci si spodoba. Wiesz, e babcia spodziewa si, e powiesz tak. Sweterka nie zaoyby/aby za adne skarby, mwisz jednak tak oczywicie, cho to nieprawda. Mwisz tak, bo nie chcesz zrobi przykroci babci. Takie kamstwo popeniasz w szlachetnym celu. Bdc wiadkiem i skadajc zeznania, musisz twardo trzyma si prawdy. Tutaj szlachetne cele nie usprawiedliwiaj kamstwa.

Pamitaj, nie musisz zgadza si z osob, ktra zadaje Ci pytania, i nie musisz mwi niczego tylko po to, by speni oczekiwania innych ludzi. Cay czas obowizuje naczel-na zasada mwienia prawdy.

19

. . .Marta opowiada o prezentach, jakie dostaa Karolina. Pamita wszystkie, bo wszystkie byy super. .wic Karol da ksik, a Monika kosmetyki zapako-wane w adne pudeko. To byy na pewno kosmetyki, bo identyczne pudeko Marta widziaa w sklepie z kosmetykami. Czy zagldaa Marto do pudeka? Nie, po co? To byo pudeko na kosmetyki z caym przekonaniem stwierdzia Marta. Tu czaia si nastpna puapka. Marcie tylko wydawao si, e wie, co zawierao pudeko. Zgadywaa, nie widzc jego zawartoci.

. . .Gdyby Marta zajrzaa do pudeka, to zobaczyaby w nim zrobione wasno-rcznie przez Monik korale.

Pamitaj, nie zgaduj, jeli nie znasz odpowiedzi na pytanie. Powiedz otwarcie: nie wiem. Sdzia, przeciwnie ni nauczycielka w szkole, nie stawia jedynek za brak odpowiedzi. Masz prawo nie wiedzie i nie pamita. Przyznaj si do tego i nie usiuj zgadywa.

Powiedzenie prawdy jest Twoim najwaniejszym zadaniem. Kamstwem mona kogo bardzo skrzywdzi.

Pamitaj, e kamiesz, jeeli mwisz, e co si wydarzyo, chocia nie wiesz czy tak byo na prawd. Kamiesz rwnie wtedy, kiedy mwisz e co si nie wyda-rzyo, cho tak naprawd wiesz, e dane wydarzenie miao miejse.

18

Poniewa jeste osob niepenoletni, nie moesz przebywa w sali sdo-wej i przysuchiwa si rozprawie. I dobrze, bo to trudne i nieprzyjemne dowiadczenie. Moesz w tym czasie robi co ciekawszego.Zrozumiae jest jednak, e moesz by ciekawy/a, czy sdzia uzna oskar-onego winnym popenienia danego czynu. Musisz o to spyta kogo doro-sego, kto wie, co dziao si na rozprawie.

Pamitaj, e cokolwiek si stanie z oskaronym, to nie Twoja wina. Powiedziaa/e prawd na temat czego, co si wyda-rzyo. Mwienie prawdy nigdy nie jest ze i nie Ty jeste odpowiedzialna/y za zachowania innych osb.

20

Poniewa jeste osob niepenoletni, nie moesz przebywa w sali sdo-wej i przysuchiwa si rozprawie. I dobrze, bo to trudne i nieprzyjemne dowiadczenie. Moesz w tym czasie robi co ciekawszego.Zrozumiae jest jednak, e moesz by ciekawy/a, czy sdzia uzna oskar-onego winnym popenienia danego czynu. Musisz o to spyta kogo doro-sego, kto wie, co dziao si na rozprawie.

Pamitaj, e cokolwiek si stanie z oskaronym, to nie Twoja wina. Powiedziaa/e prawd na temat czego, co si wyda-rzyo. Mwienie prawdy nigdy nie jest ze i nie Ty jeste odpowiedzialna/y za zachowania innych osb.

20

Nie zapomnij Suchaj uwanie pyta sdziego. Zawsze mw prawd. Nie zgaduj, ani nie zmylaj odpowiedzi. Masz prawo powiedzie: nie rozumiem albo nie pamitam. Jeli jest co, o czym zapomniae/a opowiedzie,

powiedz o tym sdziemu. Jeli si pomylie/a, powiedz o tym sdziemu. Zawsze pro sdziego i psychologa o pomoc,

jeli jej potrzebujesz.

Opracowaa: Jolanta ZmarzlikNa podstawie Tell me more about Court. A book for young witnesses, NSPCC, 1998

Copyright Fundacja Dzieci Niczyje, Warszawa 2007ISBN 978-83-926185-0-8Redakcja: Beata KaczyskaOpracowanie graficzne: Studio Lokal

Ksika zostaa opublikowana dziki pomocy finansowej Unii Europejskiej. Wyraone w niej pogldy nie odzwierciedlaj w adnym razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.

Broszura Bd wiadkiem w sdzie przygotowana zostaa przez Fundacj Dzieci Niczyje w ramach kampanii Dziecko wiadek szczeglnej troski, ktrej gwnym celem jest ochrona praw dzieci uczestniczcych w procedurach prawnych. Wicej o programie na stronie www.dzieckoswiadek.pl

Jak naley korzysta z tej broszury?

Broszura Bd wiadkiem w sdzie przeznaczona jest dla dzieci i modziey w wieku 1015 lat. Zaleca si, by w lekturze broszury towarzyszya dziecku osoba dorosa zorientowana w procedurach sdowych, ktra odpowie na pytania i wtpliwoci dziecka oraz bdzie moga przekaza informacje o potrzebach dziecka prokuratorowi lub sdziemu.