bazı manzum hadis usulleri ve manzûmetü’l-beykûniyye

5/17/2018 Baz Manzum Hadis Usulleri ve Manzmetl-Beykniyye

1/12

.ISSN 1300-9672

SULEYMAN DEMiREL UNiVERsiTESiiLAHiY AT FAKULTESi

. ..DERGISIReview of the Faculty. of DivinityUniversity of Siileyman Demirel

REKTOR PROF.DR.HASAN GURBUZ'E. . . ,ARMAGA

YII : 1996 Say. : 3


2/12

BAZI MANZUM HADis USULLERiVE

MANZUMETU'L-BEYKUNiYYEYrd.Doc;.Dr.Ali


3/12

- /

238 . Yrd.Doc.Dr.Ali 9ELiK

noktasma ulasrmsnr "Mukaddimetii ibn Salah" adiyla meshurolan "Ulumu'f-Hadis" isimli eserinde, muellif, daha once yazilankitaplarda dagmik halde bulunan butun konulan 'bir' araya top-larmstir. Kitapta hadis ilminin altmisbes ayn cesidine yer verir. .

;ibn Salah'in bu eseri daha sonra, Hadis Ustilu konusunda anakaynak olmus, eser uzerine pek 90k serh, ihtisar yazilrms, hatta birkisim alimlerce nazma dahi cevrilmistir .. Mesela, el-Iraki(806/1403), Ibn Salah'm bu eserini "Nazmu'd-Durer fi Ilml'l-Eser" ismiyle bin beyitte Elfiye- tarzll'!-danazma cevirenlerdendir.

Hadis Usulunde, usul kaidelerini nazmhalinde yazmak bir ge-lenek haline gelmis, pek cok hadis alimi beyit sayilan farkh olmaklabirlikte bazen muhtasar bazen de detayllbilgilerverecek tarzdamanzum Ustll kitaplan vticuda getirmislerdir, Busekildeki manzumeserlerin vucuda .getirilmesi yeni bir sey getirmektenziyadedaha90k Hadis Usulu ileilgili kaide ve kurallann kolayca ogrenilmesine,ezberlenmesine yonelik cahsmalardrr. Genellikle de rdahannceyazilrms olan bir Ustil kitabimn nazma cevrilmis eklinden ibarettir.Bazen de manzum eser once yazihp sonra ayru muellif tarafmdanyahut baska bir muellif tarafindan erhedildigi" de gorulmektedir,Simdi manzumHadis'Usulu kitaplan hakkinda bilgi verelim.:

3 Elfiye: islam kultur tarihinin bazi donemlerinde egitim ve ogretim belli metinlerinezberlenmesi esasma dayaniyordu. Metinlerin kolayca ezberlenmesinde siirden defaydalarulrms ve bu maksatla bir ~ok ilim dahnda "Urcflze" adtyla manzum metinlerkaleme almrmstir . Recez bahrinde birer manzum eserolan elfiyeler de ogretimikolaylasnrma arnacma yonelik olarak yazrlrrnsnr. Bu manzumelerin IOOO'erbeyitten meydana gelrnesinin sebebi, Araplann bin sayisma duydugu ilgi ileacrklanabilir. Ancak bunlar bin beyitle stmrh kalmayip bazilan biraz fazla bazdanda biraz eksik olabilmektedir. Islam! i1imlerde Arap grameri Ftkih, Hadis, Tasavvuf,Mant ik , Ttb gibi ilim dallannda Elfiyeler yazilrmsnr. (Abdulbaki Turan, piA, X I,27-28 Elfiye mad.)


4/12

Bazt Manzum Hadis Usulleri v e Manzumetil'l-Beykuniyye 239

MANZUMHADis USULU ,iLK n.ctr.tESERLERDEN ,BAZILARI4A) Daha Once Yazrlnus Bir Hadis Usutu KitabmmManzum Hale Getlrtlmis -Sekltndekf Eserler1- Osman bin Abdirrahman. es-Sehrzuri, ibn Salah (577-643/1181-1245)'m "Ulumu'l-Hadisfel-Mukaddime)" sini manzumhale getirenler;a. Muhammed bin Ahmed bin Halil el-Hubi (693/1294)-Nazmu Ulumi'l-Hadis Ii'bni's-Salah

b. Abdurrahman bin Htiseyn el-Iraki (725-806/1325-1403)-Nazmu'd-Dtirer fi ilmi'l-Eser' (:~lfiyetti'I.,IraId)

c. Tahir Ibnu'l-Hasen, ibnu~l-Hablb el-Halebl (808/1405)-Nazmu'l-Elfiye

d. Abdurrahman bin Ebi Bekir es-Suyuti (849-911/1445-1505)-Nazmu'd-Durer fi ilmi'l-Eser (:ElfiyettiT ..Hadis) .

. 2: ibn Hacer .el-Askalani (852/1448)'nin "Nuhbetu'l-Fiker"isimli eserini manzum hale getirenler:

a. Muhammed Ibnu'l-Hasen es-Sumunni (821/1418)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker-

b. Muhammed binEbi Bekir bin Ali es-Suyuti (783-856/1381-1452) .-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker

4 Bu eserler iin Brockelrnartn, GAL., II, 396; SuppJ., II, 419; Serkis, Mu'cern, 1,366,619; Prof. Dr.Miicteba Ugur'un Hadis Ilimleri Edebiyan (Ank.-1996); Kettani'nin er-Risalettl'l-Mustadrefe (ofset, ist.-1986 (Trc. Yusuf Ozbek, Hadis Literatiirii, ist.-1994),den faydalamlmisnr.


5/12

240 YrdDor.Dr.Ali.9ELiK

e. Ahmed bin Muhammed bin Abdirrahman et-Tavhi ibn Reeebe~-~afii(893/1488)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker fl. Mustalahi Ehli'l ..Eser

d. Abdulkadir bin Muhammed es-Safii, ibn Muzaffer (896'dansonra)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker

e. Muhammed bin EbiIshak Ibrahim el-Makdist (900/1495)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker fiMustalahi Ehli'l-Eser

f. Mansur bin .... et-Tablavi (1014/1605)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker fi ilmi'l-Eser

g. Su'udi bin Neemiddin el-Gazzi-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker

h. EbO Bekir bin Ebi'l-Kaslm ibnu'l-Ehdel (1035/1626)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker

1.Muhammed bin Ali Ahmed el-Mushim el..Kebir (118111767)-Nazrnu Nuhbeti'l-Fiker fi iImi'l-Eser

i.Abdullah bin Orner el-Yemeni (1196/1782)-Nazmu Nuhbeti'l-Fiker

B) Manzum Olarak Yazrlnus Hadis Usfilleri1. Ahmed bin Ferae el-i~bill (699/1300)-Manzume fi Ustlli'l-Hadis (ibn Salah'in Uhtmu'l-Hadis'ininmuh tasandir.

2._Tahir bin Hasen el-Halebl (808/1405)


6/12

BaZI Manzum HadisUsu ll er ive :Manz !1me ti i'I -Beykt ln iyye 241'

-Nazmu Mehasini'l-Istilah. (Bu eser, Ch...{erbin Raslanel-Bulkini (724-"805/1402)'nin "Mehasinu'l-Istilah fi Tadmin (Tahsln)':ibni's-Salah" isimli eserinin rnanzumhalidir. Mehasinu'l-Istilah ...ise, ibn Salah'm Ulumu'l-Hadis'inin muhtasandir.).

3.Ali binAbdilvahid el-Cezain(1057i1647)t,

-Manzume fi Mustalahi'l-Hadls4. Ahmed bin Ahmed es-Sendtlbi (1098/1687)-Manzurne fi Mustalahi'l-Hadis

5. Muhammed bin Ali, es-Sebban (1206/1791)-Manzume fi Mustalahi'l-Hadis

6. Seyyidi Abdullah ibnu'l~Hac ibl"ahin~e-~uildti(?)-Tal'atu'l-Envar

7. Orner (Taha) bin Muhammed bin Fetttih el-Beykunied-Dimaski (1080/16~) . .-El-Beykuniyyeveya Manzumetu'l-Beykuniyye

8. Ahmed bin Halil bin Se'ade el-Haveyyi-Envau Ulttmi'l-Hadis

9. Abdurrahman bin .Abdilkadir el-Fast-Istitabetu't- Tahdfs bi Mustalahi'l-Hadis

, .10. Abdulhadi bin Zahir'in istilahlara clair manzum "Lamiyyesi.

MANZUMETU'L-BEYKUNiYYEManzumetu'f-Beykuniyye, Hadis Usfiltlne' dair otuz dartbeyitten olusan kil9iik bir risaledir. Akrci ve kolaybir usluba sahip-tiro Hadis Usfilii kitaplan arasmda orjinal bir mahiyete sahip olma-


7/12

242 Yrd.Doc.Dr.Ali 9ELiK.maklabirlikte hadis turlerini kisa ve.ozlu birsekilde tarif etmesiyle

dikkat ~eker. Kolay ezberlenmesi sebebiyle sahasmda rsohretbulmustur. 5 .Miiellifi, Orner (Taha) bin Muhammed bin Fettflh el-Beykunie~-Dll~a~k1, olup hicri 1080/1669. tarihinde vefat etmistir. Hakkinda. fazla bilgi yoktur.sManzumetu'l-Beykuniyye'nin Hadis Usfilii konusunda yazilrruskucuk bir .risale oldugunu yukanda ifade etmistik. Mezkur eserin

.muhtevasina bakngumz zaman, manzumede Hadis Usulu acismdanbilinmesigereken temel istilahlar kolay bir iislup icinde an-Iatilrmstir. Manzfimenin ihtiva ettigi hadis isnlahlan soyledir:Sahih, Hasen, Zayif, Merfu, Maktfl, Miisned, Muttasil, Muselsel,Aziz, Meshur, Muanan,' Muphern, All, Nazil, Mevkuf, Garib,Mursel, Munkati, Mu'dal, Miidelles, Sazz, MaklubvFerdc Muallel,Muzdarib, Mudrec, Mudebbec, Miittefik, Mttfterik, Mu'telif,Muhtelif, Munker, Metruk; Mevzu olmak uzereotuz dart beyitte,otuz dart hadis isnlahuu ana hatlanyla aciklarrusnr. Hamdele vesalvele ile basladigi manzumesini miiellif u ifadelerle bitirir:

Otuz dart beyit olarak geldi/Onun beyitlerihayirla ;hitama erdi.Maznumetu'l-Beykuniyye, aruz vezninin Bahr-i recez kahbiolan "M u s tefilii n -M ii stefi I ii n -M ii stefi Iii n II tarzmdayazilnustir.Dzerinde pek 90lC serhlerin yazildigr haiyelerin. yaprldigi

"Manzumetu'l Beyktlniyye", kolay ezberlenmesisebebiyledir ki gu-numuzde dahi canhhgnu korumakta, ozellikle Ezher ve Magrib med-reselerinde hala' okutulmaktadir, Btl manzume iizerine yazilanserhlerden bazilan soyledir: ;1. Ahmed bin Muhammed el-Haseni el-Hanefi el-Hamevi(1089/1678)

5 Kockuzu, A. 0., DiA, VI, 68, "el-Beykflniyye" mad.6 Orner Riza Kehhiile,sadece u bilgileri tesbit etrnistir: "Taha Muhammed bin FUtGh

el-Beykflni, Muhaddis ve Usfllclldtlr. Onun el-Beykflniyye fi Mustalahi'l-Hadis isirnli~seri vardir." (Mu'cemu'l-Mliellifin, II, 18, Beyrut-1993). .


8/12

BaZI Manzum Hadis Usulleri ve Manzuinet ii '[ -Beykuniyye ;243

-Telkihu'l-Fiker bi Serhi Manzflmeti'l-Eser, .' :_ .2-,Muhammed bin Abdilbaki ez-Ztirkanl(1122/1710)

-Serh ale'l-Manzumeti'l-Beykuniyye.. .Bu serhin uzerine.Anyyetu'l-Uchuri e'-~afil (i190/1776)birhasiye yazrrusnrvSerhle birlikte (1305, 1310, 1324, 1398)hieri .tarihlerinde nesredilmistir. Elimizdeki ntisha 1310 hied tarihinde

MatbaaiAmire baskisidir, . . . .3.' Muhammed bin Ma'dan, Cadulmevla e-~~fil' (1229/1814) .-Hasiye ale'l-Manzumeti'l-Beyktmiyye:

4. Zeyn' bin Ahmet bin Zeyni's-Sayyad el-Mursafi. el-Ezheri(1300/1883)-Tuhfetu 'z-Zeyni yye ale '1-Manzumeti 'l-Bey kfrniyye

5. Muhamm~d bin Muhammed Hamid el-Meragl el-Circavi-et- TakYldu'd-Desfikiyyeti'I-Beyfimiyye ale'l-Manzumeti'l-Beykuniyye.

6. Mahmud bin Muhammed bin Abdi'd-Daim Neabe-B eh cetu '1 -V az'iy ye S erh u Metni'l-Beykuniyye.

7. Abdulkadir bin Celaleddin el-Mahalli-Eethu'l-Kadiri'l-Mugis (TSMK, III Ahmed nr. 553, 339 va-rak)

8. Bedruddin el-Haseni-ed-Dureru'l-Behiyye fi Serhi'l-Manzumeti'l-Beykuniyye.

9. Abdullah Siracttddin-Serhu Manzumeti'l-Beykuniyye fiMustalahi'l-Hadis


9/12

244 . Yrd.DocDr.Ali C;ELiK

10. Hasan MuhammedMessat-et-Takriratu's-Seniyye .Serhu'l-Manzttmeti'l- Beykuniyye,

Bu son maddede zikrettigimiz Hasan Muhammed, Meat'm"et- Takrtratu' s-Seniyye .. " si/Fevii Ahmed Zumerli'nin tahkikveta'liki .ile birlikte ,Beyrut'ta. basilrmsnr. (bkz. Uc;,:tinctibaskisi,1413/i993).,Eser, Hadis UsUltinedair otuziki isnlahi", konu bahglyaparak, altinda rnanzumenin ilgilLkonulanm aciklarmsnr, HasanMuhammed Messat'm kisa serhi uzerine Fevzi Ahmed'in yaprmsoldugu. tahkikve ta'likler, eserin daha iyi arilallIr ve kullamhr halegelmesini saglarmsnr, Gerek iislup acismdan gerekse konulan ana-hatlanyla ortaya koyma acismdan basanli bir c;,:alimadlr.Ayncaeserin sonuna allame Ebu' Ishak Ibrahim bin Mesud el-Elbiri el-Endelusi'nin cocugunu, Him ogre~ip onunla a~el etmeye.vguzel ah-lakile ahlaklanmaya tesvik eden.yuzonbes beyitlik manzumesi ek-~~~' . ,

. 7 . Manzumenin metninde gecen 34 isnlah, erhte 32 ana bashk altmda islenmistir.


10/12

BaZ/ Manzum Hadis Usulleri ve Manztanetii'l-Beykttniyye 245

1. (Btittin yaranlrmslara) en .hayirli nebfolarak gonderilenMuhammed (s.a.) salatve (Allah Teala'ya) hamd ile basliyorum.2. Hadis ilminin .kisrmlan pek coktur .. Bunlann her .biri nazm(siir) icinde gelecek ve tarifi yapilacaknr. . .

3 ..Hadis ilminin kisimlanndan. ilki, Sahih Jizatihi'dir; (0), is-nadi muttasil olup azz ve illetli olmayan hadistir,4. Onu adalet ve zabt sahibi ravi, 'yine kendisi gibi nakline ve .zabtma gtivenilir olan raviden rivayet eder.5. Hasen hadis: (Isnadm muttasil olusu ltibtl.riyIe) tarikleribiJinen, ricali ise, sahih.hadisin ricalinin ohrerbulmasl gibi ohretbulamamis hadistir. . .6. Sahih ve hasen hadisin derecesinden aagl dare cede olan her'hadisvzaytf hadistir. .Onun cesitlericoktur. c.7. (Sahabe-i kiramdan) Nebi (s.a.v.)'e iz~fe edilenher hadisMerfu, Tabiin (ve sonrakiler)'e izafe edilen ise Maktti'dur. .8. Miisned: (Peygamber (s.a.v.j'e vanncayakadar, ravis!acismdan isnadi muthasil olup inkita bulunmayan hadistir. .

l' .:"9. Isnadi her bir ravisinin isitmesiyle (semaiylay.Mustafa'yaulasan hadis Muttasrl hadistir. . .. . '..10. MiiseIseIhadis (icin de oyle) de: Ravileri Itibariyle tekbir-vasif jjzere gelen hadistir. MeseiaAllah'a yeminolsun, ki ugene; bana haber verdi...

. 11. Yine boyle.Onu bana ayakta oldugu halde tahdis etti, yahutbana hadisi naklettikten sonra tebessum etti, denilmesi de boyledir .. .12. lki yahut tie; ravinin rivayeti Aztz, ucten .fazla olanm riva-yeti Meshurdur.


11/12

246 . Yrd.DocDr.Ali (:ELiK

13, Muanan hadis "an saidin, an keramin" gibi; miibhem,icinde i S 1 1 1 i zikredilmeinis ravisi olan hadistir. . A. 14. (Seneddeki) ricali at olan her hadis All.bunun ziddi iseNazil hadistir. . .

15. Ashaba izafe ettigin sey (sozlerve 'fiiller), muhaddislerkatmda Mevkuf hadis olup, Him ve ferasettir.16. Miirsel hadis,senedden sahabi dtimti oIarak(Tabiunun) Hz. Peygambere ulasnrdrgr hadistir.Sadece birravininrivayet ettigi hadise de GARiB hadis denir.17. Her halukarda isnadi muttasil olmayan hadisMunkatr .ha- .disolup, isnadi kopmustur.18. Mu'dal hadis; pespese-iki veya daha fazla ravisi dusenhadistir. (Ister senedin basmda isterse sonunda olsun). Miidellesolarak gelen hadis ise iki cesittir.

.;

19. Birincisi, "Tedttsus-seyhv'tir. O,eyhin seneddendusurulmesidir. Bu da, seyhin seyhinden "an" ve "en" lafizlanylanakletmekle olur. .20. ikincisi, seyhini (senedden) dusurmez fakat onun.vasiflanm, bilinmeyen sifatlanyla vasfederek (tedlis yapar).~1. Sika ravinin, (diger) sika raviler topluluguna muhalefet

ettigi hadis ~azzhadisdir. Onu takip eden Maklub hadis ise ikinevidir.22. Hadisin kendisiylemeshur oldugu raviyi seneddeki ravi iledegistirmek bir kisim, bir senedin baska bir senede kalbedilmesidiger krsimdir.23. Ferd, sika birravi ileyahut muayyen bir beldeden bir toplu-luk ile belli bir rivayete hasredip kayitladigm hadistir.24. Kendisindeikapali yahut gizli birillet bulunan hadis,Muallel hadistir. Muhaddisler katmda oyle bilinir.

-----_. -_.~---


12/12

Bazt Manzum Hadis Usulleri ve Manzilmetii'l-Beykttniyye 247

25. Metninde yahut senedinde ihtilaf bulunan hadis, HadisUsulu alimlerine gore Muzdarib hadis'tir.26. Hadisteki Mudr ecler , ravinin (hadiste olmayan) bazilafizlan getirip ekledigi hadistir.27. Birbirine yakm akrarun kardesinden rivayet ettigi hadis(yani birbirinden rivayet ettigi hadis) Mudebbec hadis'tir.Oyleyse onu iyi tam ve ogrenmekle iftihar et. (Zira 0, inceligi olanbir hadistir.)28. (Hadisin senedinde ravl isimleri, ktinyeleri ve nisbetleri)yazalis ve okunus sekli itibariyle aym olan Mtittefik, zikrettigimizseyde on un ziddi Mtifteriktir. (Yani isim-rmisemma aym ise mutte-fik, isim-mtisemma ayn ise mtifteriktir.)29. (Hadisin sene dinde ravinin isminin ve nesebinin) sadeceyazihs seklinde ittifak varsa (0), Mu'telif hadis'tir, onun ziddi ise

Muhtelif hadis'tir.30. (Rivayette) tekbir ravi infirad eder fakat 0 ravinin adaleti,teferrudu makbul alan diger raviler seviyesine ulasmamissa (0),Miinker hadis'tir.31. Hadisin Metruk olusu, (ravinin rivayet ettigi hadisinde)tek kaldigi bir hadis olup, (Muhaddisler) 0 kisinin zayifligi konu-sunda icma etmislerdi, Bu hadis, (sanki) Merdud hadis gibidir.32. Nebi (s.a.v.)'e yalan, uydurma ve iftira izafe etmek, iste buMevzu hadis (Uydurmahadis'tir).33. Bu bilgiler geldi sanki cevherti'l-mekmm, ona isim verdimManzumetu'f-Beykun.34. (Bu manzume) otuzdort beyit olarak geldi, soma hayirla hi-tama erdi.

bazı manzum hadis usulleri ve manzûmetü’l-beykûniyye

Documents