basa jawa bu pur
TRANSCRIPT
Basa Jawa
Sing disinau ingBasa Jawa
1. Paramasastra
2. Kasusastran
3. Kawruh Basa
4. Nulis lan Maca
PARAMASASTRA
1. Tembung
2. Ukara 3. Basa
• Manungsa
• Tetuwuhan (tanduran)
• Sato Kewan
• Wigati diweruhi
KA WRUH
BASA
1.PARAMASASTRA
A. Tembung
A.1 Tembung
(kata)
Tembung Lingga(Kata dasar)
Tembung Andhahan(kata berimbuhan/kata jadian)
1. Wanda : bom, dhor (suku kata)
2. Wanda : meja, sikil
3. Wanda : nalika, neraka
1. Tembung lingga+ater-ater
2. Tembung lingga+seselan
3. Tembung lingga+panambang
4. Pangrangkep, dwipurwa,dwilingga, dwisasana
a. a, ma
b. Nuswara (n, ny, nga, m)
c. Tripurusa (dak, kok/ ko, di)
d. Sa, pa, pi, pra, tar, ka/ke, kuma, kami, kapi
a. Um (m) tumon
b. In (n) kinarya
c. Al (l) jlerit
d. Ar (r) krelap
Ater-ater (awalan)
Seselan (sisipan)
Panambang (akhiran): a, an, ana, na, ku, mu, en, I, ku, nu, ne
1. Tetembangan
2. Purwakanthi
3. Candra
4. Pepindhan
5. Sanepa
6. Cangkriman
7. Sengkalan
8. Keratabasa
9. Wangsalan
10.Peribahasan, Bebasan, Saloka
11.Tembang
12.Geguritan
13.Karangan bebas
14.Wayang
II. KASUSTRAN
a. Rangkepan ater-ater, panambang dikarepake, dijupukno
b. Dwipurwa lelabuh
c. Dwilingga bocah-bocah
d. Dwiwasana cekakak
Pangrangkep(kata ulang)
A.2. Kosok Balen (lawan kata)
Sugih >< mlarat Lanang >< wadon
A.3.Dasa nama (tembung-tembung kang padha/ sinonim)
Srengenge = surya, rawi, bagaspati
Rembulan = candra, sasi, basanta
B. UkaraUkara wujude wedharing gagasan pikikran, utawa karep kang kalairake
sarana basa. Saben ukura iku kadaden saka rong gatra utawa luwih
a. Jejer subyek
b. Wasesa predikat
c. Lesan obyek
d. Katrangan keterangan
Gatra
• Manut wasesane kapilah:
1. Ukara tanduk (aktif)
2. Ukara tanggap (pasif)
• Manut Isine
Wasesa(andharan)
Wasesa bawa
Wasesa kriya
Wasesa kriya tanpa lesan
Wasesa kriya mawa lesan
Ukaran
Kandha (kalimat langsung)
Crita (kalimat tak langsung)
5. Pratelaning ukara
(Ukara katrangan): gunane kanggo nerangake supaya ukara mau bisa luwih gamblang (jelas)
1. Wayah saiki, sesuk, biyen, lan sakpanunggale
2. Cacah papat, kerep, akeh, lan sakpanunggale
3. Papan meja, pinggir, tengah, lan sakpanunggale
4. Ukur abat, cedhak, adoh, lan sakpanunggale
5. Sabab awit, amarga, lan sakpanunggale
6. Maksud supaya, kareben, lan sakpanunggale
7. Kahanan alus, lurus, tipis, lan sakpanunggale
Pratelan ukaran(katrangan)
6. Ukara lamba : mujudake ukara kang medharake gagasan mung siji Lamba = wancah ora rangkep Ali tuku roti Adhik nggambar kembang
7. Ukara camboran (kalimat majemuk)
Ukara kang medharake gagasan luwih saka siji
Ukara camboran = ukara rangkep
Adhik lara, mulane ora mlebu sekolah
1. Tanduk (aktif)
2. Tanggap (pasif)
3. Kandha (langsung)
4. Crita (tak langsung)
5. Katrangan (keterangan)
6. Lamba (tunggal)
7. Camboran (majemuk)
Jenising ukara
II. Materi
Kasusastran
Tembung kasusastran asale saka tembung lingga sastra kang ateges tulisan. Kasusastran tegese tulisan kang endah suarane.
Kanggo medharake tulisan kang endah surasane, kita migunakake macem-macem tetembungan
1. Tetembungan
Kasusastran
4. Tembung entar
3. Tembung saroja
3. Tembung garba1. Tembung camboran
5. Tembung yogya swara
1.1 Tembung Camboran (kata majemuk) Tembung loro utawa luwih kang gegandhengan dadi siji nganti mujudake
tembung sing anyar surasane (tegese)
Tembung wancah mono arupe tembung sing ditugel utawa dicekak (disingkat)
Dokter : dok
Dhateng : teng
Ngayoyakarta : yogya
Camboran wantah (wutuh)Raja putra : putrane rajaMeja tulis : meja kanggo nulis
Camboran wancah (tugel)Bangjo : abang ijoKuruking : kuru akingLunglit : balung kulit
Camboran
1.2 Tembung garba iki mujudake tembung kang asale saka panggandhenge tembung loro utawa luwih. Tembung garba kerep uga diarani tembu sandi. Tujuane kanggo nyekak utawa nyuda wandane tembung.
Tg. Wantah biasa: Teka + ing = tekeng Saya + ing = sayeng Prata + ing = prapteng
Tg. Sutraye: lagi + antuk = lagyantuk
Tg. Sutrawan: lumebu + ing = lumebweng
Tg. Nargaha: maha + resi = maharsi wira + utama = wiratama
Tembung garba
1.3. Tembung Saroja Tembung saroja iku tegese tembung loro utawa luwih kang meh
padha tegese bajur dienggo bebarengan kanggo mbangetake swarane.
sayuk rukun, gotong-royong, gagah prakoso, jejel riyel, lanliyan- liyane
14. Tembung entar (arti kiasan)Tembung entar (tembung silihan) iku mujudake tembung kang wis oncat saka tegese sing baku.Contone: kethul pikire = bodho
rai gedheg = ora duwe isin15. Tembung yogyaswara
Tembung yogyaswara iki mujudake tembung loro kang pakecepane utawa panulise meh padha.
Tembung yogyaswara kang awasana aksara a tegese lanang, kang awasana aksara i tegese wadon: siswa-siswi, raseksa-raseksi, apsara-apsari lanliyan-liyane
2. PurwakanthiPurwakanthi iku gandhenge swara kang mburi karo swara kang wis kasebut ing ngarepe.
Purwakanthi guru swara(swara padha)ana urip, ana nasip
Purwakanthi guru gatraSastra/ ukara padhaTatag, teteg, tanggon
Purwakanthi basa (lumaksita)Wanda pungkasan gatra karowanda angkatane gatra candhakeArep ngidul, dolananlayangan, nganti wayah sore
Purwakanthi
3. Candra: gambaran sarana pepindhanSing apik irunge mbangir, alise nunggal
sapisan Panyendhu : gambaran sarana pepindhan
Sing ala lambene domble bathuke nonong
4. Pepindhan: unen-unen kang ajeg panganggone lan ngemu surasa irib-irib Ayune kaya Dewi Ratih
Putih memplak kayak kapuk dipususi5. Sanepa: unen-unen kang ajeg lan ngemu teges kosok
balen Tatune arang kranjang
Rasane pait bratawaliAmbune arum jamban
6. Cangkriman = badhekan kang kudu dibadhek
Tembung wancahan ci numpak ci dibalang cu muni ci Cina numpak cikar dibalang cikrak muni cialan
Cangkriman
Ngemu teges blenderan Ngguyu tuwa = nangis Disuguhi opak angin = nganggur
Ngemu teges pepindhan Pitik walik saba kebon = nanas
Ngemu teges pepindhan Arupa tembang
7. Sengkalan
Miturut wujude
Contone = sirna ilang kertane bumi
Tegese = sirno = 0
ilang = 0
kerta = 4 1400
bumi = 1
Titi mangsa ancure negara Majapahit
Tahun Jawa
Tahun Masehi
s. memet gambar
s. lamba unen-unen
8. Kerata Basa- kerikil = keri ing sikil- kodhok = teka-teka ndhodhok- guru = kena digugu lan ditiru
9. Wangsalan : meh padha karo cangkriman nanging batangane wis dikandhaake- balung genin mbok menawa mawa : mbok menawa- reca kayu, gole sabda rahayu reca kayu golekan, lan liya-liyane
10. Paribasan Unen-unen ing ajeg panganggone ora kena diubah lan ora kena diganti tetembungane
Contone= abot telak karo anakTegese: mung ngrembug panganane dhewe ora ngrembug
anake, lan liya-liyane
• Rindhik asu digitik, banjur tumandang
(marga wis kepengin sak durunge)
• Bebasan : tetembungan kang ajeg panganggone kang mawa teges entar (kiasan)
- Dicutat kaya cacing : ditundhung dikon lunga
- Ancik – ancik pucuking eri : tansah kuwatir
• Saloka : unen-unen kang ajeg panulise mawa teges entar, ngemu surasa pepindhan sing dipepindhahake uwonge
- Asu belang kalung wong : wong asor nanging sugih
- Bebek mangsuh mliwis : wong pinter mungsuh wong pinter, nanging sing siji kalah amarga kurang kulina, trampil, ubed
11. Tembang
T. dolanan gajah-gajah menthog-menthog, lly
Tembang
T. Macapat ll
T. Tengahan balabag wirangrong juru demung, lly
T. Gedhe pamularsih candra kusuma kusumastuti, lly
Macapat 11 (MMMASGKPPDD)
Maskumambang Gambuh Dhandang gula
Mijil Kinanti
Megatruh Pangkur
Asmaradana Pucung
Sinom Durma
Tembang iku mujudake reriptan mawa paugeran tartamtu kang dilagokake. Paugeran-paugeran ing tembang yaiku:
1. Guru
Gatra = jumlahe larik/ baris
Wilangan = jumlahe wanda (suku kata/ saben baris/ gatra)
Lagu = dhong-dhinge swara saben pungkasaning gatra (vokale) : a, I, u, e, o
2. Pada (bait)
3. Pedhotan : mandhege napas nalika nembang, lly• Diarani tembang macapat kuwi amarga nembange kapedhot dadi
parang-patang wanda• Tembang tengahan diarani uga tembang dhagelan• Diarani tembang gedhe amarga nalika jaman biyen kang akeh
migunakake mung panggedhe (priyagung)
12. Geguritan (puisi)
Geguritan
Gagak anyar (puisi bebas)
Gagak lawas (puisi lama/ syair
Paugeran gagrak lawas- Cacahe gatra ora ajeg- Cacahe wanda saben gatra ing saben pada padhakake