Budowa polskich banknotów

1

pieniądz

moneta i bilon

banknot

2

Banknot (niem. Banknote,

ang. bank-note – kwit bankowy) –

pojęcie używane w dwóch

podobnych znaczeniach:

1. pieniądz papierowy emitowany

przez dowolny bank,

poświadczający posiadanie

przez okaziciela pewnej

wartości, np. złota,

2. pieniądz emitowany przez bank

centralny, będący

prawnym środkiem

płatniczym w danym kraju lub

obszarze.

3

Banknoty są najczęściej wykonane ze

specjalnego papieru banknotowego, do którego

produkcji używane są przede wszystkim ścier

drzewny, celuloza i surowiec włóknisty (np.

szmaty wykonane z bawełny).

Oprócz banknotów z papieru stosuje się również

podobne do nich pieniądze wykonane z tworzyw sztucznych niezawierające celulozy.

4

Jak powstają banknoty?

1. Projektowanie banknotuProces produkcji monet i banknotów zaczyna się od projektu graficznego. Projekt graficzny trafia z Narodowego Banku Polskiego do mennicy lub wytwórni papierów wartościowych, gdzie odbywa się proces przygotowania i produkcji. W tym etapie przedstawiciele NBP, projektant banknotu, graficy, giloszerzy i eksperci od zabezpieczeń i technik druku z PWPW decydują o tym jak banknot będzie wyglądał i jak zostanie zabezpieczony przed fałszerstwem. Zabezpieczenia muszą być wkomponowane w grafikę banknotu i strukturę papieru.

Autorem projektów wszystkich obecnych banknotów polskich znajdujących się w obiegu

z serii Władcy Polscy (1995 r.) jest Andrzej Heidrich. Od 1968 roku jest głównym projektantem Narodowego Banku Polskiego.

5

Zarówno moneta, jak i banknot musi być starannie zaprojektowana, dobrze

zabezpieczona i perfekcyjnie wykonana. W wytworzenie każdego pieniądza

zaangażowany jest cały sztab ludzi. Przy produkcji używa się bardzo różnych

technologii. Całość prac nad powstaniem pieniądza może trwać nawet rok.

6

2. Produkcja papieruZanim ruszą maszyny drukarskie musi powstać specjalny papier banknotowy. Jego głównym składnikiem jest bawełna. Banknot „600. rocznica urodzin Jana Długosza" powstał na innowacyjnym papierze, który pozwala na zastosowanie techniki grawerowania laserowego. To jeden z pierwszych tego typu banknotów na świecie.

W Polsce drukiem banknotów zajmuje się Państwowa Wytwórnia Papierów

Wartościowych (PWPW). Najpierw w papierni przygotowywany jest

specjalny papier. W tym samym czasie z akwareli namalowanej przez grafika

projektanta rytownik przenosi rysunek na metalową płytkę. Jest to ręczna

robota, wykonana w jednym egzemplarzu (przechowywanym w skarbcu),

dzięki temu trudniej jest banknot podrobić.

Następnie komputerowo dodaje się do tego tła oraz pozostałe elementy ozdobne

oraz zabezpieczenia. Do tych prac wykorzystywane jest oprogramowanie

niedostępne na otwartym rynku, na przykład aplikacje firmy Esco Graphic czy Jura

Security Printing.

7

3. Druk banknotówBanknot drukowany jest przy użyciu kilku różnych technik druku. Najczęściej stosowane to staloryt,offset i sitodruk. Dzięki kombinacji wymienionych technik możliwe jest zastosowanie różnych zabezpieczeń, które są trudne do podrobienia.

Proces druku banknotów składa się z kilku faz. Najpierw równocześnie

z obu stron drukuje się tła. Częściowo zadrukowane arkusze, zanim trafią

do następnej maszyny, muszą kilka dni suszyć się na półkach.

W druku stalorytniczym - najpierw z lewej, a po kilku dniach z prawej

strony - pojawiają się postacie i pozostałe elementy, które w dotyku na

papierze są lekko wypukłe. Na sitodruku banknoty zyskują nominał,

zmieniający kolor w zależności od kąta patrzenia. Stamtąd trafiają do

maszyny numerującej.

4. Grawerowanie laseroweDzięki specjalnemu papierowi część zabezpieczeń oraz numeracja powstaje przy zastosowaniu lasera, który graweruje powierzchnię banknotu. Wykonane laserem elementy banknotu są wyczuwalne dotykiem. Jest to technika po raz pierwszy zastosowana przy produkcji polskich banknotów.

http://dlugosz.nbp.pl/jak-powstaja-banknoty

8

Gotowe arkusze muszą jeszcze sprawdzić pracownicy, a potem maszyna

sortująca. Banknoty wydrukowane nierówno, w nieodpowiednich kolorach

lub z usterkami są komisyjnie niszczone. Na koniec arkusze są krojone. Odbiór następuje pod nadzorem straży bankowej.

http://dlugosz.nbp.pl/jak-powstaja-banknoty

Zgodnie z terminologią bankową i numizmatycznąbanknot posiada dwie strony:

awers(przednia strona banknotu)

rewers(tylna strona banknotu)

• bezwzględnie zawiera informację pisemną

o emitencie i nominale banknotu

• oraz już jako elementy dekoracyjne

wizerunek postaci, budynku, rośliny,

zwierzęcia lub innego motywu

jednoznacznie kojarzącego się

z krajem emitenta oraz zawiera

szereg zabezpieczeń

• również wszystkie dodatkowe cechy

banknotu zawierane są przede wszystkim

na stronie przedniej, np. znaki dla osób

niewidomych

emitent – podmiot prawa prywatnego lub publicznego emitujący lub zamierzający

emitować instrumenty finansowe

informacje powtórzone z awersu i dodatkowe, elementy ozdobne,

9

10

Banknoty polskie przed denominacją

11

Banknoty polskie przed denominacją

Banknoty polskie po denominacji w 1995 roku – weszły

do obiegu w wyniku denominacji złotego. Projektantem

obecnie używanych banknotów z serii Władcy Polscy

jest Andrzej Heidrich, także autor wcześniejszej serii

banknotów Wielcy Polacy.

Nominały 10, 20 i 50 zł wprowadzono 1 stycznia 1995 roku, natomiast 100 i 200 zł – 1 czerwca 1995.

Denominacja złotego w 1995 roku – reforma monetarna

wprowadzająca w Polsce 1 stycznia 1995 nową jednostkę pieniężną o

nazwie „złoty” i symbolu PLN, która zastąpiła „starego złotego” (PLZ).

Jeden nowy złoty odpowiada 10 000 starych złotych.

1 PLN = 10 000 PLZ

12

https://pl.wikipedia.org/wiki/Reforma_monetarnahttps://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 10 zł. Banknot pozostawiony

w kolorystyce ciemnobrązowo-zielonej.

• Data emisji: 25 marca 1994 r., 5 stycznia 2012 r. lub 15

września 2016 r. (w zmodernizowanych banknotach).

• Wymiary: 120 × 60 mm

• Papier: biały

13

Awers banknotu

• W centralnej części portret księcia Mieszka I inspirowany ryciną Jana Matejki.

• Na lewo od portretu dwie rozety inspirowane wzorem z posadzki katedry

gnieźnieńskiej.

• Na prawo od portretu motyw roślinny spotykany na romańskich naczyniach

liturgicznych.

• W lewym dolnym rogu kwadrat.

• Numeracja: w układzie poziomym powtórzona dwa razy – w lewej części

banknotu w kolorze czarnym i w prawej części w kolorze czerwonym.

14

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszko_Ihttps://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_prymasowska_Wniebowzi%C4%99cia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_Gnie%C5%BAniehttps://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_roma%C5%84ska

Rewers banknotu

• W centralnej części denar – srebrna moneta z okresu panowania Mieszka I.

• W tle stylizowane kolumny romańskie z Opactwa Benedyktynów w Tyńcu.

15

https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Benedyktyn%C3%B3w_w_Ty%C5%84cu

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 20 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce

fioletowo-różowej.

• Data emisji: 25 marca 1994 r. , 5 stycznia 2012 r. lub 15 września

2016 r. (w zmodernizowanych banknotach).

• Wymiary: 126 × 63 mm

• Papier: biały

16

Awers banknotu

• W centralnej części portret króla Bolesława I Chrobrego inspirowany

ryciną Jana Matejki.

• Na lewo od portretu portal romański

• Na prawo od portretu korona dębu z Drzwi Gnieźnieńskich ze sceny

wystawienia zwłok św. Wojciecha.

• W lewym dolnym rogu okrąg.

• Numeracja: w układzie poziomym powtórzona dwa razy – w lewej części

banknotu w kolorze czarnym i w prawej części w kolorze czerwonym.

17

https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_I_Chrobryhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Matejkohttps://pl.wikipedia.org/wiki/Portalhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Drzwi_Gnie%C5%BAnie%C5%84skie

Rewers banknotu

• W centralnej części denar Bolesława Chrobrego – srebrna moneta

z okresu panowania Bolesława I Chrobrego.

• Po lewej stronie wizerunku banknotu romańska rotunda pw. św. Mikołaja

w Cieszynie.

• Po prawej stronie wizerunku banknotu motyw lwa rozpiętego na wici

roślinnej z obramowania Drzwi Gnieźnieńskich.

18

https://pl.wikipedia.org/wiki/Denar_Princes_Poloniehttps://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_I_Chrobryhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Rotunda_p.w._%C5%9Bw._Miko%C5%82aja_w_Cieszynie

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 50 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce

granatowo-niebieskiej.

• Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 5 stycznia 2012 r.

(w zmodernizowanych banknotach).

• Wymiary: 132 × 66 mm

• Papier: biały

19

Awers banknotu

• W centralnej części portret portret króla Kazimierza III Wielkiego inspirowany

ryciną Jana Matejki.

• Na lewo od portretu ornament gotycki.

• Na prawo od portretu ukoronowana litera „K” z monogramu królewskiego

z drzwi katedry na Wawelu.

• W lewym dolnym rogu romb.

• Numeracja: W układzie poziomym po lewej stronie (czarna czcionka)

pionowym po prawej (czerwona czcionka).

20

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_III_Wielkihttps://pl.wikipedia.org/wiki/Gotykhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_archikatedralna_%C5%9Bw._Stanis%C5%82awa_i_%C5%9Bw._Wac%C5%82awa_w_Krakowie

Rewers banknotu

• W centralnej części wizerunek orła z pieczęci majestatycznej Kazimierza

III Wielkiego, poniżej insygnia królewskie – jabłko i berło.

• W tle panorama Krakowa i Kazimierza z drzeworytu Hartmanna Schedla.

21

https://pl.wikipedia.org/wiki/Krak%C3%B3whttps://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_(Krak%C3%B3w)https://pl.wikipedia.org/wiki/Hartmann_Schedel

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 100 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce zielono-

oliwkowej (strona przednia) i ciemnozielono-oliwkowej (strona tylna).

• Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 5 stycznia 2012 r. (w zmodernizowanych

banknotach).

• Wymiary: 138 × 69 mm

• Papier: biały

22

Awers banknotu

• W centralnej części króla Władysława II Jagiełły.

• Po obu stronach portretu stylizowane elementy ornamentyki gotyckiej.

• W lewym dolnym rogu równoramienny krzyż.

• Numeracja: W układzie poziomym po lewej stronie (czarna czcionka)

pionowym po prawej (czerwona czcionka).

23

https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_II_Jagie%C5%82%C5%82o

Rewers banknotu

• W centralnej części Orzeł Biały na tarczy herbowej z nagrobka Władysława II

Jagiełły, poniżej skrzyżowane dwa nagie miecze, hełm i płaszcz krzyżacki.

• Po lewej stronie wizerunku tarczy zamek krzyżacki w Malborku.

24

https://pl.wikipedia.org/wiki/Nagrobek_W%C5%82adys%C5%82awa_II_Jagie%C5%82%C5%82y_na_Waweluhttps://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Malborku

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 200 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce żółto-

oliwkowej (strona przednia), brązowo-oliwkowej (strona tylna).

• Data emisji: 25 marca 1994 r. lub 30 marca 2015 r. (w zmodernizowanych

banknotach).

• Wymiary: 144 × 72 mm

• Papier: biały

25

Awers banknotu

• W centralnej części portret króla Zygmunta I Starego inspirowany ryciną Jana Matejki.

• Na lewo od portretu fragment wieńca przewiązanego wstęgą.

• Na prawo od portretu rysunek małego wieńca (pierwsza seria) lub tarcza herbowa z literą „S”

(od 2016 r.).

• W lewym dolnym rogu równoramienny trójkąt.

• Numeracja: Dwie duże litery i siedem cyfr numeracji w układzie rosnącym – W układzie

poziomym po lewej stronie (czarna czcionka) pionowym po prawej (czerwona czcionka).

• Tylko zmodernizowane banknoty (od 2016 r.): po 10 ukośnych pasków wzdłuż obydwu

krótszych krawędzi

26

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_I_Stary

Rewers banknotu

• W centralnej części wizerunek orła przeplecionego literą „S”

w sześcioboku z Kaplicy Zygmuntowskiej katedry na Wawelu.

• W tle wizerunku orła – fragment dziedzińca arkadowego zamku na

Wawelu.

27

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaplica_Zygmuntowska_na_Wawelu

Dane podstawowe

• Banknot o nominale 500 zł. Banknot pozostawiony w kolorystyce fioletowo-

szaro-żółto-niebieskiej (strona przednia), szaro-niebieskiej (strona odwrotna).

• Data emisji: 16 lutego 2016 r.

• Data wprowadzenia do obiegu: 10 lutego 2017 r.Wymiary: 150 × 75 mm

• Papier: biały

28

Awers banknotu

• W centralnej części portret króla Jana III Sobieskiego inspirowany ryciną Jana

Matejki.

• Na lewo od portretu wizerunek herbu Janina.

• Na prawo od portretu szyszak husarski.

• W lewym dolnym rogu 8 małych kółek z białymi krzyżykami w dwóch kolumnach.

• Numeracja: W układzie poziomym powtórzona dwa razy – w lewej i prawej części

banknotu w kolorze czarnym.

• Po 15 ukośnych pasków wzdłuż obydwu krótszych krawędzi

29

https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_III_Sobieskihttps://pl.wikipedia.org/wiki/Janina_(herb_szlachecki)https://pl.wikipedia.org/wiki/Szyszak_(he%C5%82m)

Rewers banknotu

• Wizerunek Orła Białego za panowania Jana III Sobieskiego,

• W tle wizerunku orła pałac w Wilanowie.

30

https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%82ac_w_Wilanowie

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_kolekcjonerskie.html

16 października 2006 roku, w 28. rocznicę wyboru Karola Wojtyły na papieża,

Narodowy Bank Polski wyemitował banknot kolekcjonerski z wizerunkiem Jana

Pawła II. Jest to pierwszy w historii naszego kraju banknot kolekcjonerski.

31

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_kolekcjonerskie.html

Polskie banknoty w obiegu

32

Uwaga do zabezpieczeń: część zabezpieczeń

banknotów jest utajniona i stanowi ścisłą tajemnicę

banków centralnych emitujących dane banknoty.

Zabezpieczenia polskich banknotów

33

Banknoty posiadają zabezpieczenia chroniące przed fałszerstwami i tym samym

należą do grupy druków zabezpieczonych. Oto niektóre z nich:

• specjalna, tajna receptura papieru, nadająca specyficzne cechy

wytrzymałościowe i optyczne;

• zastępowanie papieru podłożem polimerowym trudnym do zadruku (np.

polimerowy banknot rumuński);

• stosowanie mikrodruku (np. banknot 100 zł: napis nad listwą ozdobną

Rzeczpospolita Polska i RP wypełniające listwę);

• recto-verso, jest to obraz widoczny w prześwicie, utworzony z dokładnie

dopasowanych elementów, znajdujących się po obu stronach banknotu.

34

https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikrodruk

35

Po 1996 r. na banknotach z całego świata (oczywiście nie wszystkich

i nie we wszystkich krajach) pojawiło się zabezpieczenie, teoretycznie,

uniemożliwiające obróbkę cyfrową. EURion (Konstelacja EURion), bo tak

się ono nazywa, to układ pięciu okręgów - w kolorze pomarańczowym,

zielonym lub żółtym - których rozmieszczenie przypomina konstelację

Oriona.

36

37

Pierwszym krokiem jest sprawdzenie banknotu dotykiem. Oryginalne banknoty

mają charakterystyczną, lekko wypukłą fakturę. Znajdują się na nich wyczuwalne

dotykiem oznaczenia dla niewidomych i portret.

38

39

Następnie warto spojrzeć na banknot pod światło. Znajdują się

tam trzy zabezpieczenia - znak wodny przedstawiający

wizerunek władcy z poprzedniej strony banknotu i cyfrowe

oznaczenie nominału oraz korony wydrukowane po obu

stronach, uzupełniające się, gdy patrzy się przez dokument (tzw.

recto-verso)…..

40

…oraz nitka

zabezpieczająca .

41

Trzecim krokiem jest przechylenie banknotu - znajduje się na nim bowiem specjalna farba

zmieniająca kolor i wzór w zależności od kąta patrzenia. Na banknotach jest także metalizująca

(błyszcząca) farba, a na najwyższym nominale hologram.

42

43

44

Banknoty mają różne zabezpieczenia, pozwalające odróżnić je od fałszywych.

1. Znak wodny

2. Nitka zabezpieczająca

3. Recto - verso

4. Farba zmienna optycznie

5 i 6. Efekt kątowy

7. Hologram

45

8. Mikrodruk

9. Oświetlenie światłem UV

10. Podświetlanie banknotów w świetle podczerwonym

46

Sprawdzając autentyczność banknotów stosuj cztery techniki weryfikacji:

47

(recto-verso)

EURion

48

Cechy charakterystyczne polskich banknotów

49

Obyczaj nakazuje, żeby na każdym banknocie był co najmniej trzy razy

powtórzony nominał. Kolejną zasadą jest dwukrotne umieszczanie numeru

banknotu po to, by po przedarciu każdą połówkę można było zidentyfikować.

Zazwyczaj na banknotach są również tak zwane gilosze, czyli linie układające się

w niezwykle skomplikowane wzory. Projektuje się je komputerowo. Banknoty mają

też zazwyczaj znak wodny. Każdy polski banknot i moneta obiegowa musi mieć

godło, napis Rzeczpospolita Polska, nominał i datę emisji.

Na każdym banknocie są umieszczone następujące elementy:1. portret władcy2. godło Rzeczpospolitej Polskiej3. wartość nominalna wyrażona słownie4. wartość nominalna wyrażona cyfrowo5. podpisy: Prezesa NBP i Głównego Skarbnika NBP6. nazwa emitenta: Narodowy Bank Polski7. oznaczenia dla osób niewidomych ułatwiające rozpoznanie

ich wartości:

50

Schemat budowy awersu banknotu

zależne od nominału

51

Zadanie dla CiebieKonkurs na plastyczny projekt awersu banknotu

z wizerunkiem Stargardu (z wykorzystaniem wizerunku gotyckich budowli Stargardu)

Regulamin konkursu na stronie internetowej szkoły52

Przykładowy projekt awersu banknotu, wyk. Beata Podolak

https://pl.wikipedia.org/wiki/Banknoty_polskie_po_denominacji_w_1995

Żródło:

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_obiegowe.html

https://www.nbp.pl/bezpiecznepieniadze/200zl/index.html#wodny

http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_kolekcjonerskie.html

http://dlugosz.nbp.pl/o-banknocie

https://eloblog.pl/ukryte-symbole-i-miejsca-na-polskich-banknotach/

http://dlugosz.nbp.pl/zabezpieczenia

https://www.pwpw.pl/m/Strefa_wiedzy/Zabezpieczenia/zabezpieczenia-banknotow.html#

53

https://pl.wikipedia.org/wiki/Banknoty_polskie_po_denominacji_w_1995http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_obiegowe.htmlhttps://www.nbp.pl/bezpiecznepieniadze/200zl/index.html#wodnyhttp://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_monety/banknoty_kolekcjonerskie.htmlhttp://dlugosz.nbp.pl/o-banknociehttps://eloblog.pl/ukryte-symbole-i-miejsca-na-polskich-banknotach/http://dlugosz.nbp.pl/zabezpieczeniahttps://www.pwpw.pl/m/Strefa_wiedzy/Zabezpieczenia/zabezpieczenia-banknotow.html