8/19/2019 baltas02

1/29

0

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ

Κοσμολογία

-

 Προσωκρατικοί

Γεωμετρία - Φιλοσοφία 

ΟΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΟΥ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕ Ο

ΠΕΤΡΟΣ  ΔΑΜΙΑΝΟΣ

8/19/2019 baltas02

2/29

1

Κοσμολογία - Προσωκρατικοί,

Γεωμετρία

-

 Φιλοσοφία,

Περιεχόμενα

Εισαγωγή………………………………………………………………….σελ. 2-5

Τι είναι φιλοσοφία.

1) Κοσμολογία

–

 Προσωκρατικοί………………………………………. σελ. 6

-15

ι) Η γέννηση των αριθμών (Ασύριοι –  Αιγύπτιοι)

ιι) Μύθος (Όμηρος, Ησίοδος)

ιιι) Λόγος, (Θαλής, Κοσμολογία, Γεωμετρία)

ιv) Η κοσμολόγια (Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Εμπεδοκλής, Ξενοφάνης)

v)Το φιλοσοφικό ερώτημα (Ηράκλειτος, Παρμενίδης)

vι) Η μαγεία των αριθμών (Πυθαγόρειοι.)

2) Γεωμετρία-Φιλοσοφία ……………………………………………σελ. 16-27

ι) Η γεωμετρία μέχρι τον 5ο αι. (Ιπποκράτης, Ευκλείδης)

ιι) Η δημοκρατία της Αθήνας

ιιι) Η αμφισβήτηση του νόμου (Σοφιστές) ιv) Η υποστήριξη του νόμου (Σωκράτης)

v) Τα δύο φιλοσοφικά συστήματα (Πλάτωνας, Δημόκριτος)

8/19/2019 baltas02

3/29

2

Εισαγωγή

Φιλοσοφία: Η επιστημονική διαπραγμάτευση των γενικών ερωτημάτων για

τη γνώση του κόσμου και τη θεώρηση του βίου (w.19).

Η μεθοδική εργασία του πνεύματος με την οποία θα γίνει γνωστό το «ον».(w19)

Διαφαίνεται μια εξάρτηση της φιλοσοφίας από την εκάστοτε

στάθμη των γνώσεων

Εκδηλώνεται η επέμβαση της φιλοσοφίας στην εργασία των επιμέρους

επιστημών. Την επέμβαση αυτή άλλοτε αυτές εκλαμβάνουν ως γονιμοποίηση

και άλλοτε ως ανασταλτική επίσχεση (w.23).

Γονιμοποίηση: χάρη στην ευρύτερη σκοπιά και την συνδυαστική τάσητης, προσκομίζει πολύτιμα στοιχεία για τη λύση προβλημάτων.

Επίσχεση: Εμφανίζεται ως (α) περιττή επανάληψη όταν καταλήγει στα

ίδια αποτελέσματα. (β) επικίνδυνη όταν πάει να στηρίξει πορίσματα

διαφορετικά από τις επιστήμες (w.23)

Οι σχέσεις της με τις άλλες πολιτισμικές δραστηριότητες δεν είναι λιγότερο

στενές από ότι με τις επιμέρους επιστήμες

Επειδή στο κοσμοείδωλο που προσπαθεί να σχεδιάσει εκτός από ταεπιτεύγματα της επιστημονικής έρευνας συνωθούνται και οι απόψεις που

προέρχεται από τη θρησκευτική, ηθική, πολιτική, κοινωνική και καλλιτεχνική

ζωή.

Στη φιλοσοφία εκτός από τις γνώσεις βρίσκουν την έκφραση τους και οι

πεποιθήσεις και τα ιδεώδη της ανθρωπότητας, που με τη σειρά τους δέχονται

πολύτιμο ξεκαθάρισμα και μετάπλαση από τη φιλοσοφία. (w.25)

Φιλοσοφία: Προσπάθεια σχεδιάσματος μιας γενικής γνώσης για

τον κόσμο

Με το ρόλο της ως γενική επιστήμη. Συγκεφαλαιώνει γενικευτικά τα

πορίσματα των επιμέρους επιστημών.

Προσπάθεια να δώσει συνειδητή έκφραση στις αναγκαίες μορφές και στο

περιεχόμενο της δραστηριότητας του ανθρώπινου Λόγου και να τα

μετατρέψει από εποπτείες, συναισθήματα και ορμές σε έννοιες. (w.26).

8/19/2019 baltas02

4/29

3

Αντλεί τα προβλήματα και το υλικό της από τις παραστάσεις της συνείδησης

μιας εποχής και από τις ανάγκες της κοινωνίας. (w.28)

Επηρεάζεται από:

Τα μεγάλα επιτεύγματα της επιστήμης Τα νέα προβλήματα στις επιμέρους επιστήμες

Τη θρησκευτική συνείδηση

Τις ενοράσεις της τέχνης

Τις αλλαγές στην κοινωνική και πολιτική ζωή

 Όλα αυτά καθορίζουν τις τάσεις του ενδιαφέροντος που σπρώχνει στο

προσκήνιο νέα προβλήματα παραμερίζοντας άλλα ή θέτουν με νέο τρόπο τα

προβλήματα και τις απαντήσεις που δίνονται. (w.28)

Φιλοσοφικό σύστημα: Στις περιπτώσεις που η εξάρτηση από όλα αυτά

αποδείχνεται ιδιαίτερα σαφής παρουσιάζεται ένα φιλοσοφικό σύστημα ως η

αυτογνωσία μιας συγκεκριμένης ιστορικής εποχής.

Στις διαμάχες των φιλοσοφικών συστημάτων αποτυπώνονται οι πολιτισμικές

αντιθέσεις με τις οποίες παλεύει η κάθε εποχή. (w.29)

Η ιστορικοφιλοσοφική έρευνα.α) Διαπιστώνει τι είναι δυνατόν να αντληθεί από τις υπάρχουσες πηγές για το

βίο, την πνευματική εξέλιξη και τη διδασκαλία των διαφόρων φιλοσόφων.

β)

 Ανασυνθέτει τη διαδικασία γένεσης της διδασκαλίας αυτών ώστε να φανεί ο

βαθμός επίδρασης στη διδασκαλία τους των προγενέστερων Θεωριών, των

γενικών ιδεών της εποχής τους, της δικής τους ιδιοσυγκρασίας και μόρφωσής

τους.

γ)

 Κρίνει την αξία που έχουν οι διδασκαλίες τους, με μια συνολική θεώρηση, σε

σχέση με το συνολικό καρπό της ιστορίας της φιλοσοφίας (w.29)

Θεωρητικά προβλήματα: Όλα όσα συνδέονται με τη γνώση της

πραγματικότητας ή με τη διερεύνηση της ίδιας της γνώσης.

Μεταφυσική: Ασχολείται με τα γενικά ερωτήματα που αναφέρονται στην

ολότητα του πραγματικού. (Αντιδιαστέλλονται προς εκείνες που αναφέρονται

σε επιμέρους περιοχές της πραγματικότητας).Ο Αριστοτέλης ονόμασε και

αυτόν τον κλάδο της γνώσης θεολογία.

8/19/2019 baltas02

5/29

4

Η φύση

Εξωτερική Φύση

Κοσμολογικά προβλήματα. Φυσικά προβλήματα (προβλήματα φιλοσοφίας της

φύσης).

Εσωτερική φύση

: (Ψυχολογία) Διερεύνηση της συνείδησης και των

καταστάσεων και δραστηριοτήτων της

Μεθοδολογία: Εφαρμοσμένη λογική που διατυπώνει τις γενικές οδηγίες για μια

συστηματοποιημένη διαμόρφωση της επιστημονικής δραστηριότητας.

Γνωσιολογία: Εξετάζει τα προβλήματα που ανακύπτουν από ερωτήματα σχετικά

με την εγκυρότητα και τα όρια της ανθρώπινης γνώσης και τη σχέση της με την

πραγματικότητα.

Λογική: Αντικείμενο της έχει την ίδια τη γνώση. Διατυπώνει τους κανόνες με

τους οποίους πρέπει να αποτιμάται η αξία των παραστάσεων ως προς την αλήθεια

τους.

«Πρακτικά» προβλήματα αυτά που ανακύπτουν από την εξέταση της

σκόπιμης δραστηριότητας του ανθρώπου.

Ηθική. Εξετάζει την ανθρώπινη πράξη από το πρίσμα του ηθικού κανόνα

Φιλοσοφία της κοινωνίας (κοινωνιολογία).

Η ηθική που συνδέεται με την κοινωνία.

Φιλοσοφία του δικαίου.

Φιλοσοφία της ιστορίας με αντικείμενο τον ολικό σκοπό της ιστορικής

κίνησης και την εκπλήρωσή του.

Αισθητική. Προβλήματα που αναφέρονται στην τέχνη και τη φιλοσοφική

διερεύνηση της ουσίας της ομορφιάς (του ωραίου).

Φιλοσοφία της Θρησκείας. Όταν εξετάζει τη θρησκευτική ζωή όχι για να

διατυπώσει μια διδασκαλία αλλά ως κριτική έρευνα της θρησκευτικής

συμπεριφοράς του ανθρώπου.

Η διαίρεση της φιλοσοφίας χοντρικά :

αρχαία

μεσαιωνική

 Νεώτερη

Η διαίρεση της φιλοσοφίας Αναλυτικότερα

8/19/2019 baltas02

6/29

5

Η φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων.600-322 π.Χ. Η ελληνική  –   ρωμαϊκή

φιλοσοφία. 322 π.Χ. –  500 μ.Χ. (τέλος του Νεοπλατωνισμού)

Η μεσαιωνική φιλοσοφία 5ο μ.Χ. (Αυγουστίνος) – 15ο αι

Η φιλοσοφία της Αναγέννησης 15

ο

 αι. – 17ο

 αι.Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού 1689 (Locke) – 1781 (Lessing)

Η γερμανική φιλοσοφία 1781 (Kant) – 1830 (Hegel)

Η φιλοσοφία του 19ου αι.

Η φιλοσοφία του 20ου αι.

Η φιλοσοφία των Αρχαίων Ελλήνων

Τρεις περίοδοι

ι) Κοσμολογική 600 π.Χ. –  450 π.Χ.ιι) Ανθρωπολογική 4500 π.Χ. –  400 π.Χ.

ιιι) Συστηματική 400 –  322 π.Χ.

Τα τρία μεγάλα συστήματα του (Δημόκριτου, Πλάτωνα, Αριστοτέλη)

8/19/2019 baltas02

7/29

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ο

Κοσμολογία – Προσωκρατικοί

Η γέννηση των αριθμών.

Σουμέριοι

3.500 π.Χ. στη Μεσοποταμία (παράλια Περσικού κόλπου στις όχθες του

Ευφράτη).

Επινόησαν τη σφηνοειδή γραφή και ένα αριθμητικό σύστημα που

εξελίχθηκε σε ένα εξηκονταδικό θεσιακό σύστημα αρίθμησης.

Σώζονται πλίνθινες πινακίδες με σφηνοειδή μαθηματικά και αστρονομικά

κείμενα. Πίνακες πολαπ/σμου, αντιστρόφων τετραγώνων, κύβων,τετραγωνικών και κυβικών ριζών κ.λπ.

Υπολογιστική γεωμετρία (όχι αποδεικτική όπως των Αρχαίων Ελλήνων)

Υπολογισμοί εμβαδών και όγκων. Πυθαγόρειο Θεώρημα.

Ονομασία των πιο σημαντικών αστέρων.

Αριθμητικά μοντέλα (αριθμητικές πρόοδοι) περιγραφής των θέσεων του

ήλιου, της Σελήνης, κλπ. και προβλέψεις εκλείψεων.

Αιγύπτιοι

Δεκαδικό σύστημα αρίθμησης, πρωτόγονη αστρονομία, στοιχειώδης

γεωμετρία (πάπυροι από το 1850-1650 π.Χ.)..

Η Αρχαία Ελληνική επιστήμη

Α) Η παράδοση

Όμηρος – Ησίοδος :

Ο θυμός ή οι έρωτες του Δία ή του Ποσειδώνα αποτελούσαν αιτίες της

«συμπεριφοράς» της φύσης.

Όμηρος:

8ος π.Χ. αι. Ιωνία (παράλια Μ.Ασίας).

Τη λειτουργία του κόσμου ρυθμίζουν Θεοί με ανθρώπινες συνήθειες

και πάθη. Το νερό γεννάει τη ζωή.

8/19/2019 baltas02

8/29

7

Το θερμό και το ψυχρό αρχέγονες κοσμογονικές ουσίες.

Ησίοδος:

7

ος

 π.Χ. αι. στην «Θεογονία». Πρώτη αρχή το Χάος, μια άμορφη και χωρίς εσωτερική δομή μάζα που

περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία.

Ο κόσμος είναι η επιβολή της Τάξης στο Χάος.

Η Γη είναι ένας πλατύς δίσκος με ρίζες μέσα σ’ ένα τεράστιο πιθάρι.

Πάνω ο ουρανός, κάτω τα Τάρταρα.

Ο ουράνιος θόλος είναι στερεός.

Β) Κοσμολογική Περίοδος

Σχολές

Σχολή της Μιλήτου (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης)

Ελεατική σχολή (Ξενοφάνης, Παρμενίδης , Μέλισσος)

Ηράκλειτος.

Εμπεδοκλής

Αναξαγόρας

Λεύκιππος

Πυθαγόρειοι Φιλόλαος)

 Προσωκρατικοί

(πρώιμη ελληνική επιστήμη 6ος & 5ος π.Χ. αι.)

Δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και στη Μεγάλη Ελλάδα. (Σικελία &Κάτω Ιταλία).

«Ανακάλυψη” της φύσης και η έξωση του υπερφυσικού από τις ερμηνείες των

φυσικών φαινομένων.

Μιλήσιοι (500 π.Χ.) «άφησαν τους Θεούς απ’ έξω». Ορθολογική γνώση και

ερμηνεία του φυσικού κόσμου. Τα φυσικά φαινόμενα (π.χ. σεισμοί)

ερμηνεύονται ως κατηγορίες φαινομένων με τα ίδια χαρακτηριστικά (π.χ.

Θαλής: η γη επιπλέει στη θάλασσα και οι σεισμοί είναι αποτέλεσμα ισχυρών

κυμάτων).

8/19/2019 baltas02

9/29

8

Ίωνες  Το γεωμετρικό σχήμα γίνεται αντικείμενο μελέτης και μαθηματικού

στοχασμού.

Πυθαγόρειοι  (500 π.Χ.) «τα στοιχεία των αριθμών είναι στοιχεία όλων των

όντων». Κρίση με την απόδειξη του άρρητου χαρακτήρα των √3, √5, …√17(Θεόδωρος ο Κυρηναίος 5ο π.Χ. αι.).

Πρακτική της δημόσιας αντιπαράθεσης απόψεων και της ορθολογικής

κριτικής στο πλαίσιο της πόλης.

Ερώτημα : Ποια είναι η πρώτη αιτία (αρχή);

Αναξίμανδρος  (500 π.Χ.) πρώτη αρχή το Άπειρο. (Χάος των αρχαίων

ποιητών).

Αναξιμένης (500 π.Χ.) πρώτη αρχή ο αέρας. (κάτι απεριόριστο αλλά πιο

χειροπιαστό).

Ξενοφάνης (500 π.Χ.) πρώτη αρχή ο Θεός που είναι σφαιρικός.

Αναξαγόρας  (450 π.Χ.) πρώτη αρχή τα μικροσκοπικά σπέρματα που

κινεί ο Νους.

Θαλής : πρώτη αρχή το νερό.

Ίωνες:

Αναζήτηση έκφρασης της αστάθειας των πραγμάτων και της

αμοιβαίας μεταβολής των αντιθέσεων.

Μονισμός :

Θέτει το ερώτημα για το σταθερό αίτιο αυτών των αλλαγών και το

συγκεκριμενοποιεί στην έννοια της κοσμικής ύλης που υφίσταται

αυτές τις μεταβολές.

Δεν αναζητούν αίτιο  για την ακατάπαυστη αλλαγή. Δέχονται το

γίγνεσθαι ως αυτονόητη πραγματικότητα.

Υλοζωισμός: Η κοσμική ύλη αντλεί από μέσα της τη ζωή.

8/19/2019 baltas02

10/29

9

Θαλής 624-547 π.Χ.)

Πρόβλεψη έκλειψης ηλίου του 585 π.Χ.

Ανακάλυψη των θεωρημάτων για την ισότητα των γωνιών της βάσης

ισοσκελούς τριγώνου. Απόδειξη ότι η διάμετρος χωρίζει τον κύκλο σε δύο ίσα μέρη κλπ.

Με τους Ίωνες το σχήμα γίνεται για πρώτη φορά στην ιστορία αντικείμενο

μελέτης και μαθηματικού στοχασμού.

Αναξίμανδρος

Αναξίμανδρος 611/10-547 π.Χ.

Πρώτη αρχή το άπειρο (σαν το Χάος).

Προέρχονται από αυτό άπειροι κόσμοι που όταν καταστρέφονται επιστρέφουν

σ’ αυτό.

Η Δίκη (η δικαιοσύνη) επεμβαίνει στις διαμάχες αντίπαλων στοιχείων και

δίνει ισορροπία.

Τα στοιχεία του Απείρου ενώνονται σε μια δίνη με τα βαρύτερα σώματα στοκέντρο της Γεωκεντρική θεωρία.

Η Γη κυλινδρική και μετέωρη δεν πέφτει λόγω της ίσης απόστασης της από όλα

τα πράγματα.

Το άπειρο

Θείον, Ανεξάντλητο, Αγέννητο, Ανώλεθρο, Άφθαρτο

Επειδή

(α) μια πεπερασμένη κοσμική ύλη με την ασταμάτητη σειρά τωνδιαδοχικών παραγωγών τελικά θα εξαντλιόταν.

(β) Αρχή δεν είναι δυνατόν να είναι κάτι που αντιλαμβανόμαστε με τις

αισθήσεις. Θέλει την κοσμική ύλη πέρα από κάθε εμπειρία.

(γ) Η μεταβολή του εμπειρικού κόσμου πρέπει να παραχθεί από κάτι

μόνιμο, που αυτό καθαυτό θα ήταν πέρα από κάθε μεταβολή (w.44).

Αναπλάθει την εννοιολογικά αξεκαθάριστη μυθική παράσταση του χάους που

είναι Ένα και συνάμα Όλα.

8/19/2019 baltas02

11/29

10

Η πρώτη φιλοσοφική προσπάθεια να απογυμνωθεί η παράσταση του Θεού

από κάθε μυθική μορφή.

Τελευταίος απόηχος των Θρησκευτικών παραστάσεων από τις οποίες

ξεπήδησε η επιστημονική σκέψη (w.45)

Ξενοφάνης

Ξενοφάνης 570-478 π.Χ. Κολοφώντας Κάτω Ιταλία

Ο Θεός σφαιρικός και αιώνιος.

Πολλοί ήλιοι και φεγγάρια.

Μονοθεϊσμός Χλευάζει τον ανθρωπομορφισμό της μυθολογίας. Το ανώτατο ον δεν συγκρίνεται

με τον άνθρωπο.

Η θεότητα ως έν και πάν ταυτίζεται με το σύμπαν (αιώνιο, αγέννητο,

ανώλεθρο) είναι η αρχή των Μιλησίων. Της αποδίδονται ιδιότητες χώρου

όπως σφαιρικό σχήμα και ψυχικές λειτουργίες στις οποίες εκδηλώνεται η

πανταχού παρουσία γνώσης και διεύθυνσης των πραγμάτων.

εγκόσμιος Θεός  σταθερότητα

Αναξιμένης 585-528 π.Χ

Πρώτη αρχή ο αέρας.

Πύκνωση η Γη, αραίωση φωτιά.

Τα άστρα (απλανείς) σαν καρφιά σε μια κρυστάλλινη σφαίρα.

Εμπεδοκλής 493

-

433 π.Χ

Γη , Νερό , Αέρας, Φωτιά

Καθένα είναι αγέννητο, άφθαρτο, ομοιογενές, καθαυτό, αναλλοίωτο, διαιρετό.

(w.52)

Από την ανάμειξη των στοιχείων αυτών γεννιούνται τα επιμέρους πράγματα.

Η Αμεταβλητότητα τους απαιτεί αιτία κίνησης.

Αιτία κίνησης, η αγάπη και το μίσος, δυνάμεις ανεξάρτητες από αυτές.

Η ύλη όμως είναι νεκρή (ενάντια στον υλοζωισμό)..

8/19/2019 baltas02

12/29

11

Οι αισθήσεις μας παραπλανούν αλλά πρέπει να στηριζόμαστε σε αυτές

κριτικά.

 Έδειξε με πειράματα ότι ο αέρας έχει υλική υπόσταση.

Σφαιρική μάζα που περιστρέφεται και στο κέντρο της δημιουργεί τη Γη. Η Φιλότης  –  Αγάπη και το Νείκος  –  Φιλονικία αντισταθμίζονται και δίνουν

τον κόσμο.

Δυο ημισφαίρια το φωτεινό και το σκοτεινό περιστρέφονται γύρω από τη γη.

Ο Ήλιος είναι αντανάκλαση της φωτιάς από το πύρινο ημισφαίριο.

Αναξαγόρας

Αναξαγόρας. 500-426 π.Χ Κλαζομενές Μ. Ασίας Αν κανένα ον δεν γεννιέται ή φθείρεται, (Ελεατικό αξίωμα) τότε υπάρχουν

τόσα στοιχεία όσες ακριβώς και οι απλές ύλες που βρίσκουμε στα κοινά

πράγματα και οι οποίες κατά τη διαίρεσή τους αποσυντίθενται διαρκώς σε

μόρια εντελώς όμοια από ποιοτική άποψη με τον εαυτό τους και με τα άλλα.

(w.52)

Οι ύλες του είδους αυτού ονομάζονται ομοιομέρειες.

Η έννοια αυτή του στοιχείου (στη βάση της εντελώς ανάλογη με την έννοιατου στοιχείου της σημερινής χημείας) ανταποκρινόταν προς τις περισσότερες

από τις εμπειρικά δεδομένες ύλες.

Υπάρχουν αναρίθμητα στοιχεία διαφορετικά ως προς το σχήμα, το χρώμα και

τη γεύση.

Η Συνένωση τους δημιουργεί τη γένεση, ο χωρισμός τους τη φθορά.

Τα στοιχεία αυτά είναι αιώνια, αναλλοίωτα και ακίνητα.

Η δύναμη που τα κινεί είναι ον και της αποδίδει σε μια επιμέρους ύλη. Η κινητήρια αυτή ύλη είναι το πιο ελαφρό το πιο λεπτό και πιο ευκίνητο

στοιχείο.

Αυτή η ομοιομέρεια βρίσκεται από μόνη της σε κίνηση και τη δική της κίνηση

μεταδίδει και στις άλλες.

Η εξαιρετική αυτή ύλη που κινείται μόνη της πρέπει να είναι η ψυχική ύλη και

ποιότητα της πρέπει να είναι η ψυχική

Η κίνηση στις τεράστιες υλικές μάζες οφείλονται σε ένα πνεύμα «Νους» ή νοητική ύλη.

8/19/2019 baltas02

13/29

12

Αρχικά υπήρχε μια μάζα που περιείχε όλα τα πράγματα με τη μορφή άπειρων

μικροσκοπικών σπερμάτων.

Ο Νους, μια δύναμη που κυβερνά το Σύμπαν, έδωσε στη μάζα αυτή μια

αρχική περιστροφική κίνηση δημιουργώντας μια δίνη. Η κίνηση διαχώρισε τα συστατικά.

Η φωτιά, ο αέρας, το νερό, η Γη.

Τα κρύα υλικά στο εσωτερικό, τα θερμά στην περιφέρεια.

Οι πέτρες που εκσφενδονίστηκαν από τη δίνη πυρακτώθηκαν και έκαναν τα

άστρα.

Ο Ήλιος σαν την Πελοπόννησο.

Το φως της Σελήνης από τον Ήλιο. Γεωκεντρικό μοντέλο.

Εκλείψεις είναι σκιά από άλλα ουράνια σώματα.

Κατηγορήθηκε για ασέβεια και εξορίστηκε από την Αθήνα.

Ηράκλειτος :

 Ηράκλειτος 540-580 π.Χ. Έφεσος Ιωνίας. Πόλεμος πατήρ πάντων.

«Τα πάντα ρεί». Δεν υπάρχει τίποτα σταθερό.

Η φωτιά και η συνεχής αλλαγή.

Οι αναθυμιάσεις της θάλασσας τροφοδοτούν τα σκάφη του ήλιου με υλικό

που καίγεται.

Οι φάσεις της Σελήνης οφείλονται στην περιστροφή της σκάφης της.

Ο Ήλιος εμποδίζεται από τη Δίκη να ξεπεράσει τα μέτρα του.Η προσπάθεια για εννοιολογικό καθορισμό κάποιου σταθερού κοσμικού αιτίου δεν

κατέληγε πουθενά

Τα πράγματα δεν είναι, γίνονται μόνο και χάνονται μέσα στον αιώνια

εναλλασσόμενο παιχνίδι κίνησης του κόσμου.

Ακόμα και η Θεότητα δεν είναι κάποιο πράγμα ή ύλη αλλά η κίνηση το

συμβαίνειν, το ίδιο το γίγνεσθαι.

Ο κόσμος είναι μια αιώνια ζωντανή φωτιά, δηλαδή μια παλλόμενη μεταβολήμια συνεχής εναλλαγή γένεσης και φθοράς.

8/19/2019 baltas02

14/29

13

Η διαδοχική σειρά αλλαγών, ο ρυθμός του γίγνεσθαι είναι το μόνο που έχει

διάρκεια. Ο Ηράκλειτος το χαρακτηρίζειειμαρμένη

, δίκη, λόγο του κόσμου.

Το ότι η φυσική, η ηθική και η λογική τάξη του κόσμου παρουσιάζονται ως

ταυτόσημοι, δείχνουν την ανεξέλιχτη κατάσταση της σκέψης που δεν είναι σεθέση ακόμη να ξεχωρίσει τα διαφορετικά θέματα.

Παρμενίδης

512-450 π.Χ

Αρχηγέτης της Ελεατικής σχολής Ελέα Κάτω Ιταλίας..

Οι αισθήσεις μας απατούν.

Εκείνο που σκεφτόμαστε και εκείνο που υπάρχει (το πραγματικό) είναι ένα και το

αυτό. «Αυτό νοείν εστίν τε και είναι» [κείμενο Kirk-Raven 269]. Με τις έννοιες εξασφαλίζεται η σταθερότητα που χρειαζόμαστε για να

γνωρίσουμε ότι υπάρχει στην πραγματικότητα.

Π.χ. Μια γάτα αλλάζει διαρκώς αλλά υπάρχει κάτι σταθερό και αναλλοίωτο: η

έννοια της γάτας.

 Έννοια το ενοικούν στο νου μας, αυτό που βρίσκεται μέσα στη σκέψη μας.

Επιπλέον η έννοια της γάτας είναι το μέσον με το οποίο μπορεί να διασφαλιστεί η

 ύπαρξη της ακόμα και αν όλες οι γάτες πέθαιναν Η ύπαρξη διατηρείται χάρη στις έννοιες που διατηρούμε αναλλοίωτες μέσα στη

σκέψη μας.

Η ύπαρξη ή η πραγματικότητα ταυτίζεται με τη νόηση μας.

Η ύπαρξη ενός είναι αποτελεί λογικό αίτημα χωρίς ανάγκη απόδειξης.

 Όλα προέρχονται από το Ένα. Το Ον που είναι τέλειο, δεν μεταβάλλεται, δεν

γεννιέται, δεν καταστρέφεται.

Οι αισθήσεις δεν φανερώνουν την πραγματική εικόνα του κόσμου. Δακτύλιοι, στεφάνες σχηματίζουν τον κόσμο σαν σφαίρα.

Το μη είναι, το μη ον, δεν έχει οντότητα και δεν νοείται.

Είναι και νοείν είναι ένα και το αυτό.

«Είναι» και «ον» θεωρεί τη σωματικότητα και την υλικότητα.

«Είναι» και «πλήρωση του Χρόνου» είναι το ίδιο πράγμα.

Υπάρχει μόνο το ένα, ενιαίο, αδιαφοροποίητο «είναι».

Τα πράγματα που η εμπειρία μας παρουσιάζει είναι απάτη και πλάνη

8/19/2019 baltas02

15/29

14

«Είναι», η τέλεια ενότητα, αδιαφοροποίητη ταυτότητα με τον εαυτό του,

καθολική ομοιογένεια, απόλυτη αμεταβλητότητα.

Ζήνων

Φίλος και μαθητής του Παρμενίδη.

Υπερασπίζεται την Ελεατική διδασκαλία.

Δείχνει πως αν δεχτεί κανείς ότι υπάρχουν πλήθος όντα προκύπτει ότι η

ολότητα του είναι πρέπει να είναι ατελείωτα μικρή και ατελείωτα μεγάλη.

Ατελείωτα μικρή αφού η σύνθεση πολλών ατελείωτα μικρών μορίων

αποφέρει μόνο κάτι ατελείωτα μικρό. Ατελείωτα μεγάλη αφού το κενό μεταξύ των ατόμων είναι ον -δηλαδή

πιάνει χώρο- η διαίρεση του από τα άτομα δίνει κάτι ατελείωτα μεγάλο.

Αφού κάθε ον βρίσκεται μέσα στο χώρο και εφόσον ο χώρος είναι και ο ίδιος

κάτι με οντότητα, τότε πρέπει και αυτός να βρίσκεται πάλι μέσα σ’ ένα χώρο

και αυτός πάλι το ίδιο κ.οκ. (αναγωγή στο άπειρο).

Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει κίνηση.

Λεύκιπος

Θρυμματίζει το κοσμικό σώμα του Παρμενίδη και διασκορπίζει τα κομμάτια

του στον απέραντο χώρο.

Κάθε κομμάτι είναι αιώνιο, αμετάβλητο, αγέννητο, άφθαρτο, ομοιογενές

περιορισμένο και άτμητο.

Άτομα. Αναρίθμητα με απεριόριστη ποικιλία.

Δεν γίνονται αντιληπτά με τις αισθήσεις.

Ποσοτικές οι διαφορές τους στη μορφή, στο μέγεθος, στη θέση.

Οι ποιοτικές διαφορές γίνονται ποσοτικές. (w.55)

Κάθε γίγνεσθαι είναι κίνηση ατόμων στο χώρο.

Βρίσκονται αυτά καθαυτά σε κίνηση αυτόνομη, άναρχη και ατελείωτη όπως

και το είναι τους. (w.55). Αιωρούνται στον απέραντο χώρο χωρίς τάξη ώσπου

8/19/2019 baltas02

16/29

15

η συνάντηση του ενός με το άλλο καταλήγει στο σχηματισμό των πραγμάτων

του κόσμου.

Αναιρούν οι ατομικοί την εννοιολογική διάκριση του Εμπεδοκλή και του

Αναξαγόρα ανάμεσα στην ύλη και στη δύναμη.

Πυθαγόρειοι

Πυθαγόρας (572-497 π.Χ.)

Αριθμητική «τα στοιχεία των αριθμών είναι στοιχεία όλων των όντων»

 Όλα τα όντα φτιάχνονται από αριθμούς.

Η μονάδα απορροφά το κενό και γίνεται το δύο.

Το σημείο φτιάχνει την ευθεία, μετά το επίπεδο και μετά τον όγκο. Η ανακάλυψη της ασυμμετρίας, δηλαδή αριθμοί που δεν μπορούν να γραφούν

ως κλάσματα ή αλλιώς έχουν άπειρα μη περιοδικά δεκαδικά ψηφία,

δημιουργεί πρόβλημα σε όλη τη θεωρία των Πυθαγορείων. Δηλαδή πως

γίνεται οι αριθμοί να αποτελούν τα όντα όταν υπάρχουν αριθμοί που δεν είναι

αριθμοί.

Προσπαθούν να απαντήσουν σε αυτά τα ερωτήματα.

Βρίσκουν από τη θεωρητική μελέτη στη μουσική ότι η αρμονία βασίζεται σεαπλές αριθμητικές σχέσεις του μήκους των χορδών.

Βρίσκουν ότι στην αστρονομία η αρμονία διέπει τις κινήσεις των ουρανίων

σωμάτων.

Οι διάφορες σφαίρες του σύμπαντος κινούνται γύρω από ένα κοινό κέντρο σε

σταθερά καθορισμένες από αριθμητική άποψη αποστάσεις

Οι μαθηματικές έννοιες έχουν το γνώρισμα της άχρονης εγκυρότητας, είναι

αιώνιες, αγέννητες, άφθαρτες, αμετάβλητες, ακίνητες. Η σταθερή ουσία του κόσμου εκφράζεται στις μαθηματικές σχέσεις και στους

αριθμούς.

 Όλα τα πράγματα των μαθηματικών μορφών θεωρήθηκε ανώτερη πρωταρχική

πραγματικότητα της οποίας η εμπειρική πραγματικότητα ήταν απλώς

αντίγραφο εκείνη άγγιζε το σταθερό είναι, ήταν ο γεμάτος αντιθέσει κόσμος

του γίγνεσθαι.

8/19/2019 baltas02

17/29

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ο

Γεωμετρία – Φιλοσοφία

1. Περιληπτικά:

α) Γεωμετρία

Ιπποκράτης  (435 π.Χ.). Σχολή της Χίου. Τετραγωνισμός των μηνίσκων.Γεωμετρική παράδοση, μεταβαλλόμενο σύνολο προβλημάτων, αποδεκτές μέθοδοιχειρισμού, μέσα δικαιολόγησης ή εξήγησης των λύσεων. Επίλυση προβλημάτωνμε χρήση μόνο κανόνα και διαβήτη δηλαδή με χρήση ευθειών και κύκλου.

Προβλήματα γεωμετρίας

.

Τετραγωνισμός του κύκλου. (Ιπποκράτης κατορθώνει να τετραγωνίσειμηνίσκους)

Διπλασιασμός του κύβου (Ιπποκράτης αναγωγή του στο πρόβλημα δύομέσων αναλόγων). Τριχοτόμηση τυχούσας γωνίας (Ιππίας ο Ήλειος τέλος 5ου π.Χ.)

Ευκλείδης  (300 π.Χ.) Τα «Στοιχεία» σύνθεση εργασιών προγενέστερων

μαθηματικών.

β) Η κρίση του Λόγου

Η δημοκρατία  ως πολίτευμα κατά το πρότυπο της γεωμετρίας. (Νομοθέτες,

ισότητα των μελών, αντιμετώπιση επιμέρους προβλημάτων μέσα από τους

 νόμους). Σοφιστές: Αμφισβήτηση μέσω της λογικής του ηθικού και πολιτικού νόμου.

Εμπειρισμός ενάντια στον ορθολογισμό των προσωκρατικών.

Σωκράτης: Υπάρχει αντικειμενική αλήθεια. Οφείλουμε υποταγή στους νόμους.

γ) Η αποκατάσταση του Λόγου

Πλάτωνας:

Ο αμετάβλητος κόσμος των ιδεών είναι ο πραγματικός για τον οποίο

ισχύουν αποδεδειγμένες αλήθειες όπως στη γεωμετρία.

Δημόκριτος

Με τα άτομα, δηλαδή μόνο την ύλη, συνδέει τον Ηράκλειτο με τον

Παρμενίδη, αλλά «χάνει» στον πρακτικό βίο.

Αριστοτέλης

«Μπορούμε να γνωρίσουμε μόνο ότι έχει γενικό χαρακτήρα (έννοιες) τονοποίο όμως δημιουργούν τα επιμέρους απειράριθμα πράγματα».

8/19/2019 baltas02

18/29

17

Σώζει Ηράκλειτο και Παρμενίδη.

Συνδέει εμπειρισμό και ορθολογισμό.

2 Πως η γεωμετρία διαμορφώνει την εικόνα για τον κόσμο

Οι προσωκρατικοί υιοθετούν τον Λόγο έναντι του Μύθου για την περιγραφή

του κόσμου. Προσπαθούν λογικά να περιγράψουν τον κόσμο χωρίς τη χρήση

της δύναμης των Θεών.

Ο Λόγος φέρει μαζί του την αποδεικτική γεωμετρία.

Η αποδεικτική γεωμετρία στηρίζεται σε κάποιες αρχές, τα «αξιώματα», από

τα οποία προκύπτουν αποδεικτικά κάποιοι νόμοι «θεωρήματα» και βάση

αυτών προκύπτουν βεβαιότητες που αφορούν γεωμετρικά σχήματα.

Οι προσωκρατικοί εφευρίσκουν την αποδεικτική γεωμετρία (Θαλής και

άλλοι) ενώ ταυτόχρονα προτείνουν «αξιωματικές» αρχές για τη δημιουργία

του κόσμου (νερό, αέρας, θεός, είναι, κ.λπ.).

Το ίδιο πρότυπο της αποδεικτικής γεωμετρίας εφαρμόζεται στη διοίκηση της

πόλης κράτους. Ταυτόχρονα με την εξέλιξη της γεωμετρίας εγκαθιδρύεται η

«δημοκρατία».

Η δημοκρατία στηρίζεται σε αξιωματικές αρχές όπως την ισότητα των

πολιτών και αναγνωρίζει νόμους που διατυπώνουν νομοθέτες (Σόλων,

Περικλής…) βάσει των οποίων λύνονται επιμέρους προβλήματα των πολιτών.

 Έτσι κατά κάποιο τρόπο αναπαράγεται το πρότυπο της αποδεικτικής

γεωμετρίας.

Την περίοδο που αναδεικνύονται τα παραπάνω οι σοφιστές αμφισβητούν τον

πολιτικό και ηθικό νόμο.

Ο Σωκράτης διακηρύσσει πίστη και υποταγή στο νόμο με επιχείρημα του την

αρχή της βεβαιότητας για οποιαδήποτε αμφισβήτηση των σοφιστών. Εκούσια

θανάτωση για να δείξει τη συνέπεια του στο νόμο, βλ. «εν οίδα ότι ουδέν

οίδα».

8/19/2019 baltas02

19/29

18

Ο Πλάτωνας μαθητής και υποστηρικτής του Σωκράτη διαπαιδαγωγεί

περισσότερο με τη γεωμετρία - «ουδείς αγεωμέτρητος εισήτω» - παρά με τις

παραδοσιακές μεθόδους .

Αφήνει την αβεβαιότητα για τον κόσμο της καθημερινής μας ζωής (και ως εκτούτου κάθε επιχείρημα εναντίον του πολιτικού και ηθικού νόμου, όπως ο

Σωκράτης) και υποστηρίζει την ύπαρξη ενός ιδεατού κόσμου, που είναι και ο

πραγματικός, όπου υψηλές ιδέες όπως το τρίγωνο ή η δικαιοσύνη έχουν

ρεαλιστική υπόσταση και κάθε συμπερασμός που αναφέρεται σε αυτά

αποδεικτική βεβαιότητα.

 Έτσι αναπαράγει το πρότυπο της γεωμετρίας στις ηθικές και πολιτικές ιδέες

επαναφέροντας τάξη στην αναρχία της αμφισβήτησης που ο ίδιος ο Λόγος

έφερε στον πρακτικό βίο.

 Όταν η δικαιοσύνη, η αγαθότητα, η ανδρεία κ.λπ. βρίσκονται στον ίδιο κόσμο

που βρίσκεται και ο κύκλος ή το τρίγωνο ως αφαιρετικές γεωμετρικές έννοιες,

μπορούν να σταθούν αλώβητες από κάθε επιχείρημα εναντίον τους που θέλει

 να τις ανάγει σε οντότητες ή καταστάσεις του ψεύτικου κόσμου των

φαινομένων της καθημερινής μας ζωής.

Με το σύστημα του Πλάτωνα οι υψηλές έννοιες όπως δικαιοσύνη, ανδρεία,

γνώση, αγαθότητα κ.λπ. μένουν απρόσβλητες από τις αμφισβητήσεις των

σοφιστών. Αυτές, όπως το τρίγωνο ή ο κύκλος, δεν μπορούν να προσβληθούν

με επιχειρήματα που εμπεριέχουν γεγονότα ή πράγματα του πρακτικού μας

βίου. Ο κόσμος όπου έχουν ρεαλιστική ύπαρξη είναι ένας ιδανικός κόσμος,

ένας κόσμος αμόλυντος από την παραμικρή σχετικότητα και αβεβαιότητα.

 Ένας κόσμος που ρίχνει τις σκιές του πάνω στη γη και μόνο αυτές εμείς

βλέπουμε και αναγνωρίζουμε ως εμπειρικό τρίγωνο ή ως αγαθές και δίκαιες

πράξεις.

 Έτσι ενώ ο Μύθος (Θεότητες) ήταν η εγγύηση για το νόμο, ο Λόγος

αντικαθιστώντας το μύθο με τους προσωκρατικούς αμφισβήτησε και το νόμο,

οδηγώντας τον άνθρωπο στην αταξία και την αναρχία. Το σύστημα του

Πλάτωνα, αντλώντας την αξιοπιστία του από το ότι αναπαράγει το σύστημα

της γεωμετρίας, βάζει το νόμο ξανά στο βάθρο που πριν την αμφισβήτηση του

8/19/2019 baltas02

20/29

19

Μύθου βρισκόταν, τώρα όμως μέσα από το Λόγο, και επαναφέρει την τάξη

και την κοινωνική σταθερότητα.

3) Η κρίση του Λόγου

Τα μαθηματικά μέχρι τον 5

ο

 αι.

Η σχολή της Χίου

Ιπποκράτης

Κατασκευή κάθετης σε μια ευθεία από ένα σημείο εκτός αυτής.

Κατασκευή σε ένα σημείο μιας δεδομένης ευθείας μιας γωνίας ίσης προς

δεδομένη γωνία. (470 π.Χ.)

Φτιάχνει μια γεωμετρική παράδοση.

Μεταβαλλόμενο σύνολο προβλημάτων. (Λύση  –   νέο πρόβλημα  –   λύση

κλπ).

Αποδεκτές μέθοδοι χειρισμού

Συναίνεση σε μέσα δικαιολόγησης ή εξήγησης των λύσεων. (Χρήση

κανόνα και διαβήτη για την λύση).

Τα τρία κλασσικά προβλήματα της ελληνικής γεωμετρίας.

Η τριχοτόμηση τυχούσας γωνίας.

Ο διπλασιασμός του κύβου

Ιπποκράτης: Να βρεθεί η πλευρά (χ) κύβου που να έχει όγκο

διπλάσιο από κύβο πλευράς α.

Ο τετραγωνισμός του κύκλου:

Απασχόλησε πολλούς μαθηματικούς, μέχρι που το σατίριζε ο

Αριστοφάνης στις όρνιθες.

Ευκλείδης

Δίδαξε στην Αλεξάνδρεια γύρω στο 300 π.Χ.

Τα «Στοιχεία» (ή Στοιχείωσις) είναι το πιο φημισμένο έργο του και έχει γνωρίσει

της περισσότερες εκδόσεις από κάθε άλλο έργο εκτός από τη Βίβλο.

Αποτελείται από 13 βιβλία (κεφάλαια). Μεγάλο μέρος του οφείλεται σε εργασίες

μαθηματικών προγενέστερων του Ευκλείδη.

8/19/2019 baltas02

21/29

20

Η συμβολή του ίδιου του Ευκλείδη βρίσκεται στην τελειοποίηση μερικών

αποδείξεων, κυρίως όμως στη γενική οργάνωση του έργου.

Χαρακτηρίζεται από υψηλό βαθμό μεθοδικότητας και συνέπειας και αποτέλεσε το

 υπόδειγμα για τη συγγραφή κάθε έργου όχι μόνο στα μαθηματικά αλλά και σεάλλες επιστήμες.

Είναι γραμμένο με αξιωματική  –  παραγωγική μορφή. Δηλαδή οι προτάσεις που

περιέχει (θεωρήματα) μπορούν να εξαχθούν με παραγωγικό συλλογισμό από λίγες

πρώτες αρχές.

Χρησιμοποιούνται τρία είδη αρχικών προτάσεων, ορισμοί, αιτήματα και

αξιώματα (ή κοινές έννοιες).

Οι κοινές έννοιες είναι προτάσεις με γενική ισχύ που καλύπτουν κάθε επιστήμη

δεν αποδεικνύονται από άλλες προηγούμενες. Οι τρεις πρώτες είναι 1. τα προς το

αυτό ίσα είναι και μεταξύ τους ίσα. 2. αν σε ίσα προστεθούν ίσα, τα όλα είναι ίσα.

3. αν από ίσα αφαιρεθούν ίσα αυτά που υπολείπονται είναι ίσα.

Τα «αιτήματα» είναι προτάσεις που προσδιάζουν στη συγκεκριμένη κάθε φορά

επιστήμη. Για τη γεωμετρία διατυπώνει πέντε. Ζητείται να γίνει δεκτό ότι:

1. Από οποιοδήποτε σημείο σε οποιοδήποτε σημείο άγεται ευθεία γραμμή.

2. Πεπερασμένη ευθεία προεκτείνεται σε ευθεία κατά συνεχή τρόπο.

3. Με οποιοδήποτε κέντρο και διάστημα γράφεται κύκλος.

4. Οι ορθές γωνίες είναι ίσες μεταξύ τους.

5. Αν ευθεία τέμνει δυο ευθείες σχηματίζοντας δυο εντός και επί τα αυτά

μέρη γωνίες μικρότερες των δύο ορθών, τότε οι δύο ευθείες

προεκτεινόμενες επί άπειρον συναντώνται προς εκείνα τα μέρη τους όπου

βρίσκονται οι μικρότερες των δύο ορθών.

Το πέμπτο αίτημα, το αίτημα των παραλλήλων, οι μαθηματικοί πίστεψαν ότι θα

μπορούσαν να το συνάγουν από τα υπόλοιπα αιτήματα και να γίνει απλό

θεώρημα. Προσπάθειες αιώνων απέβησαν άκαρπες και τον 19ο  αι. με την

ανακάλυψη μη ευκλείδειων γεωμετριών αποδείχθηκε ότι το αίτημα αυτό είναι

ανεξάρτητο των υπολοίπων και ότι ο Ευκλείδης είχε δίκιο που το συμπεριέλαβε

μεταξύ των αιτημάτων.

8/19/2019 baltas02

22/29

21

Γενικά την περίοδο αυτή:

Η επιστήμη περνά από τις φιλοσοφικές σχολές στο χώρο της δημόσιας ζωής.

Διαδίδονται οι Θεωρίες.

Οι ποιητές μεταφέρουν στη γλώσσα τους επιστημονικές έννοιες και απόψεις. Την ιατρική που ήταν παλαιότερα τέχνη αρχίζουν να διαπερνούν οι γενικές

έννοιες της φιλοσοφίας της φύσης και κατακλύζεται από αιτιολογικές

θεωρίες.

Οι θεωρήσεις των γιατρών και των φυσικών απελευθερώνονται από τις

απαγορεύσεις της θρησκείας και γίνονται τώρα αποδεκτές.

Δημοκρατία δεν είναι μόνο η εξουσία του «αφανούς λαού» αλλά το πολίτευμα

που η εξουσία είναι εκτεθειμένη και ο πολίτης μπορεί να συμμετάσχει σ’αυτή.

Δημοκρατία, μια έλλογη οργάνωση που απωθεί το υπερβολικό ενδιαφέρον για

τους Θεούς και ενισχύει το ενδιαφέρον για τον άνθρωπο.

Το θέατρο ως πράξη συλλογικής περισυλλογής μεταμορφώνεται σε στιγμή

όπου η συλλογικότητα των πολιτών αναμετρά τη σχέση της δύναμης της με

τις κηδεμονικές θεότητες. (S.31)

Το ελληνικό έθνος ανδρώνεται μετά τους νικηφόρους περσικούς πολέμους. Τίθενται ερωτήματα για την καθημερινή πρακτική ζωή.

Ο κάτοχος της γνώσης εκτιμάται ως πιο ικανός, πιο χρήσιμος, πιο

πετυχημένος.

Στην Αθήνα οι σοφιστές, οι άνθρωποι της επιστήμης, αφήνουν τις σχολές τους

και μπαίνουν στη δημόσια ζωή να διδάξουν το λαό.

Η επιστήμη έτσι γίνεται στοιχείο καθοριστικό στην πολιτική ζωή.

Ο πολιτικός χρειάζεται δύναμη λόγου. Οι σοφιστές προπαρασκευάζουν σ’ αυτή την ικανότητα.

Πρέπει να ξέρουν να μιλούν (απόδειξη) για να υπερασπιστούν την κοινωνική

τους θέση (δημοκρατία) και σε αυτό βοηθούν οι σοφιστές.

Οι άνθρωποι της επιστήμης γίνονται δάσκαλοι της ευγλωττίας.

Η ελληνική επιστήμη παίρνει ανθρωπολογική ή υποκειμενική κατεύθυνση,

αποκτά πρακτική βασική σπουδαιότητα.

Κάμψη του ενδιαφέροντος σε θέματα αρχών.  Νέα ερωτήματα:

8/19/2019 baltas02

23/29

22

Υπάρχει κάτι καθαυτό δίκαιο και αληθινό πίσω από τις προσωπικές απόψεις,

κάτι καθολικά έγκυρο ως άποψη και ως σκοπός;

Οι διαφορές των νόμων από κράτος σε κράτος και από λαό σε λαό

φανερώνουν ότι δεν είναι δυνατόν να δίνεται σε αυτούς η αξία μιας καθολικήςεγκυρότητας δεσμευτικής για όλους τους ανθρώπους.

Σοφιστές:

Δίνουν επιστημονική μορφή στη ρητορική χρησιμοποιώντας κατάλληλη

παρουσίαση, απόδειξη, ανασκευή.

 Έτσι συνειδητοποιούν τη σχετικότητα των ανθρώπινων παραστάσεων και

προθέσεων.

 Έτσι δίνουν αρνητική απάντηση στο ερώτημα αν υπάρχει καθολικά έγκυρη

αλήθεια.

Οδηγούνται στον σκεπτικισμό.

Στρεψοδίκες, δικολάβοι, υπομονεύουν την τάξη της δημόσιας ζωής.

 Έτσι κλονίζεται η αξία της λογικής, της απόδειξης του λόγου δηλαδή το νέο

κριτήριο που από τους προσωκρατικούς είχε αναδυθεί.

Πρωταγόρας,

Πνευματική κεφαλή της σοφιστικής.

Σοφιστής σημαίνει «λόγιος», «πολυμαθής» ή καθηγητής.

Είναι οι πρώτοι που εξετάζουν το «νόμο» και αναρωτιούνται για την

εγκυρότητά του.

Καταλήγουν στο ότι έχει καθιερωθεί από τον άνθρωπο στην διαδρομή της

ιστορίας έχει απλώς ιστορική, σχετική αξία. Δικαιωμένο είναι μόνο ότι

καθορίζεται από τη φύση.

Ο νόμος κατατυραννάει τον άνθρωπο και τον εξαναγκάζει να κάνει πολλά

πράγματα αντίθετα προς τη φύση. (w.88).

 Όλες οι θεσπισμένες διακρίσεις ανάμεσα στους ανθρώπους βασίζονται

απλώς στο νόμο ενώ η φύση απαιτεί το ίδιο δίκαιο για όλους.

Ο νόμος της φύσης αντιδιαστέλλεται και στον πολιτικό νόμο και στον

ηθικό νόμο.

Ο αδύνατος που υποτάσσεται στο νόμο είναι ο κουτός που υπηρετεί ξένο

συμφέρον. Ο δυνατός, ο σοφός, ακολουθεί το νόμο της φύσης. Η φύση

δείχνει ότι ο ισχυρός εξουσιάζει τον πιο αδύναμο. Μόνο στον δούλο

8/19/2019 baltas02

24/29

23

ταιριάζει να δέχεται (έστω και από το νόμο) προσταγές. Ο ελεύθερος

άνθρωπος αφήνει να εκδηλώνονται οι επιθυμίες του. Με τον ανθρώπινο

 νόμο (ηθικό) είναι ντροπή να διαπράξει κανείς αδικία. Με το φυσικό νόμο

είναι ντροπή να υποστεί αδικία.

Σωκράτης

Αντιτάσσει την πίστη στο Λόγο και στην ύπαρξη μιας καθολικά έγκυρης

αλήθειας.

Πραγματεύεται τα ίδια προβλήματα με τους σοφιστές.

Βρίσκει πάλι τα ιδανικά της ηθικότητας και της επιστήμης, ενώ οι σοφιστές

καταλήγουν σε αρνητικά συμπεράσματα. Αναγκάζει έτσι τη σοφιστική να ακολουθήσει νέες τροχιές.

Προσπάθησε να κατακτήσει με την επιστημονική γνώση ασφαλείς αρχές για

ένα ηθικό τρόπο ζωής.

Οι νέοι όμιλοι συνεχίζουν να έχουν ανθρωπολογική κατεύθυνση

συνενώνοντας το σωκρατικό με το σοφιστικό στοιχείο. [μεγαρική, κυνική

(Διογένης), κυρηναϊκή (ηδονική)].

Δεν πίστεψε στην ωφελιμότητα της ρητορικής. Αναζητούσε την αλήθεια και προσπαθούσε να δείξει την κιβδηλότητα της

γνώσης των σοφιστών (w.85).

Η γνώση είναι το θεμέλιο όλων των αρετών. Σίγουρος ότι πράττει σωστά είναι

μόνο όποιος έχει σωστή αντίληψη για τα πράγματα και τον εαυτό του. Αλλιώς

δρα τυχαία.

«Γνώθι σεαυτόν»

Η Αρετή συνίσταται στη γνώση του αγαθού. (Δεν έχει ορισμό του αγαθού).(Αγαθόν=ωφέλιμο. Αληθινά ωφέλιμο για την ψυχή).

Είναι καλύτερα να υφίσταται κανείς την αδικία παρά να τη διαπράττει.

Το αληθινό περιεχόμενο της ζωής συνίσταται στην ευπραξία, στην αδιάλειπτη

τέλεση δικαίων πράξεων, στην ακατάπαυστη προσπάθεια του ανθρώπου για

ηθική βελτίωση.

Για να πράξει κανείς το αγαθό και να πετύχει την ευδαιμονία η γνώση και

μόνο είναι αρκετή (νοησιαρχία, ευδαιμονισμός).

8/19/2019 baltas02

25/29

24

Το ηθικό παράπτωμα είναι πλάνη. Όποιος διαπράττει το κακό, το κάνει από

λαθεμένη εκτίμηση, αφού νομίζει ότι το κακό, δηλαδή το βλαβερό, είναι

καλό.

Η απαρέγκλιτη τήρηση των ηθικών επιταγών, η υποταγή στο νόμο και στηνηθική είναι ο μοναδικός ασφαλής τρόπος για να πετύχει κανείς την διαρκή

ευδαιμονία.

Γι’ αυτό αν και μπορούσε να δραπετεύσει κάθισε και ήπιε το κώνειο.

 Έκανε έργο του να αποδείξει τη λογικότητα των διατάξεων του δικαίου και

των παραγγελμάτων της ηθικής.

Η ουσία της επιστήμης ήταν η αναζήτηση εννοιών. Έννοια ήταν εκείνο που

είχε εγκυρότητα για όλους.

Η φιλοσοφία του είναι διαλογική.

Η μαιευτική μέθοδος.

Αντίθετα με τους σοφιστές στη γνώμη του συνομιλητή δεν αντιτάσσει μια

άλλη γνώμη. Αποδεικνύει τη ματαιότητα κάθε νοητικής στάσης, κάθε

συμπεριφοράς βασισμένης στην υποκειμενική γνώμη. Κάνει προφανή την

κενότητα της γνώμης. Την ανάγει σε αυτό που είναι χωρίς η ίδια να το ξέρει:

έκφραση συμφέροντος, πάθους, ιδιοτέλειας… (S.47).

Ο ωφελισμός που διακηρύττει δημιουργεί τους κυνικούς και τους ηδονιστές.

Κυνικοί

: (Διογένης) Η Αρετή οδηγεί στην ευτυχία. Ευτυχής όταν

εκπληρώσεις τους σκοπούς και τις επιθυμίες σου. Άρα αν δεν έχεις σκοπούς

και επιθυμίες είσαι ευτυχισμένος. Απορρίπτουν όλα τα αγαθά του

πνευματικού και υλικού πολιτισμού. Ο σοφός περιφρονεί οτιδήποτε φαίνεται

επιθυμητό ή περιζήτητο από τους ανθρώπους.

Κυρηναϊκοί  (Ηδονιστές (Αρίστιππος)). Ηδονή: Ικανοποίηση που γεννιέται

όταν εκπληρώνεται οποιαδήποτε επιδίωξη και επιθυμία.

8/19/2019 baltas02

26/29

25

Πλάτων ο Αθηναίος  427-347 π.Χ.)

 Όλα τα αισθητά πράγματα είναι σαν τις σκιές ή τις εικόνες στον καθρέφτη που

σου φαίνονται αληθινές αλλά είναι «φαντάσματα» ανύπαρκτες οντότητες των

«ιδεών».

Η ψυχή μας πριν να έλθουμε στον επίγειο κόσμο βρέθηκε στους ουράνιους

τόπους όπου γνώρισε τις ιδέες.

Οι ιδέες είναι άυλες οντότητες που μένουν αναλλοίωτες και αιώνια σταθερές

 υπάρξεις, συνιστούν την αληθινή πραγματικότητα: «όντως όντα».

Με τις ιδέες δίνεται η εξήγηση των γενικών όρων.

Γενικοί όροι:  δεν αναφέρονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Π.χ. η

λευκότητα δηλώνεται με τον γενικό όρο λευκός και δεν εξαρτάται από τα

 υπάρχοντα στον κόσμο λευκά αντικείμενα.

Οι καθολικές οντότητες (π.χ. γλυκύτητα, στερεότητα) που δηλώνουν οι

γενικοί όροι (γλυκός, στερεός κ.λπ.) είναι «ιδέες» και βρίσκονται κάπου

στον «ουρανό».

Οι γενικοί όροι λευκό, σκληρό, δίκαιο κ.λπ. αναφέρονται στις ιδέες που

βρίσκονται έξω από τη φθορά του χρόνου, στη σταθερότητα και στην

αλήθεια.

Γνωρίζω σημαίνει ξαναθυμάμαι.

Η φιλοσοφία είναι θυγατέρα της δημοκρατικής πόλης (S.24).

Η αρετή μπορεί να κατακτηθεί μόνο με τη σωστή γνώση. Γνώση είναι η

γνώση του αληθινού που δεν βρίσκεται με την αισθητηριακή αντίληψη αλλά

με τη νόηση.

Η γνώση του αληθινά πραγματικού εμπεριέχει τον ηθικό σκοπό της. Το

αληθινό είναι έχει την πρακτική αξία ότι είναι αντικείμενο της γνώσης που

αποτελεί την αρετή.

Η ιδέα, η έννοια γένους είναι α) το σταθερό είναι μέσα στην εναλλαγή των

φαινομένων β) το αντικείμενο της γνώσης μέσα στην εναλλαγή των γνωμών

γ) ο αληθινός σκοπός μέσα στην εναλλαγή των επιθυμιών.

8/19/2019 baltas02

27/29

26

Η κατώτερη πραγματικότητα είναι ο κόσμος των υλικών σωμάτων και

γνωρίζεται με την αισθητηριακή αντίληψη.

Η ανώτερη πραγματικότητα του είναι , είναι η αληθινή ουσία, ο άυλος κόσμος

«τόπος νοητός» και γνωρίζεται μόνο με τη νόηση. Η φιλοσοφική γνώση είναι ανάμνησις.

Οι ψυχές πριν από τη γήινη ζωή τους έχουν οι ίδιες «δει» τις καθαρές

«μορφές» της πραγματικότητας μέσα στον ασώματο κόσμο. Η αντίληψη

παρόμοιων σωματικών αντικειμένων του αισθητού κόσμου ανακαλεί την

ανάμνηση εικόνων που ξεχάστηκαν μέσα στη γήινη ζωή του σώματος.

Η γνώση είναι ανάμνηση.

Οι μαθηματικές σχέσεις δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα τωναντικειμενικών σωμάτων, αλλά η παράσταση που έχουμε μέσα μας γι’ αυτές

προκύπτει με αφορμή κάποια παρόμοια πλάσματα της αντίληψης. (w.138).

Μέθεξις το ατομικά προσδιορισμένο πράγμα απλώς μετέχει στη γενική ουσία

της ιδέας.

Η ιδέα του αγαθού είναι η ύψιστη ιδέα τόσο της ασώματης όσο και της

σωματικής πραγματικότητας.

Ψυχή ήταν αυτό που έχει ζωή, από όπου κινείται μόνο του και κινεί τα άλλα,

και αυτό που αντιλαμβάνεται γνωρίζει και θέλει.

Τρεις μορφές δράσης της ψυχής, νους, θυμός (βούληση) και επιθυμία. (η

απληστία των αισθήσεων).

Κάθε μέρος της ψυχής πρέπει να εκπληρώσει ένα ορισμένο έργο και να

φτάσει στην τελειότητα: Το νοητικό στη σοφία, το θυμοειδές στην ανδρεία, το

επιθυμητικό στην αυτοκυριαρχία (σωφροσύνη). Ως συνολική αρετή της ψυχής

η σωστή σχέση ανάμεσα σ’ αυτά τα μέρη η τέλεια δικαιοσύνη.

Το κράτος η υπέρτατη εξουσία. Πρέπει να κάνει αισθητό σε μεγέθυνση το

ιδεώδες της ανθρωπότητας και να διαπαιδαγωγήσει τον πολίτη σε εκείνη την

αρετή που τον κάνει πραγματικά ευτυχισμένο.

Πρέπει να αποτελείται από τρία μέρη, την τάξη των δασκάλων, την τάξη των

πολεμιστών και την επαγγελματική τάξη.

Η πρώτη τάξη (φιλόσοφοι) θα κυβερνά (άρχοντες) θα συντάσσει τους

 νόμους και θα επιβλέπει την τήρηση τους. Αρετή της η σοφία, η γνώση

8/19/2019 baltas02

28/29

27

εκείνου που ωφελεί το σύνολο και εκείνου που απαιτεί ο ηθικός νόμος του

συνόλου.

Η δεύτερη τάξη των υπαλλήλων (επίκουροι, φύλακες) που θα

διαφυλάττουν το πολίτευμα θα έχουν ως αρετή την ατρόμητη εκπλήρωση

του καθήκοντος (ανδρεία).

Η μεγάλη μάζα του λαού γεωργοί και βιοτέχνες (δημιουργοί) θα

εξασφαλίζουν τα υλικά μέσα στο κράτος με αρετή να συγκρατούν τις

επιθυμίες τους και να έχουν αυτοκυριαρχία (σωφροσύνη).

Ολόκληρο το κράτος ανταποκρίνεται στο ιδανικό της δικαιοσύνης μόνο όταν

κάθε τάξη εκτελεί το έργο της και παίρνει αυτό που της ανήκει.

Δημόκριτος.

Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (460-360 π.Χ.)

Υπερβαίνει την αντιπαράθεση Ηράκλειτου και Παρμενίδη (ακατάπαυστη αλλαγή του

κόσμου –  σταθερότητα που την εξασφαλίζει η νόησή μας).

Άτομα («α» και «τέμνω»).

Τα άτομα χάρη στο κενό που υπάρχει ανάμεσα τους βρίσκονται σε διαρκή κίνηση. Οι

συγκρούσεις τους σχηματίζουν καινούργιους συνδυασμούς και νέες μορφές

σωμάτων.

Τα άτομα παραμένουν αναλλοίωτα. (Παρμενίδης σταθερότητα).

Ποικιλία συνδυασμών μέσα από την κίνηση. (Ηράκλειτος αέναη μεταβολή του

κόσμου).

Πιστεύει (αντίθετα από τους σοφιστές στη δυνατότητα μιας θεωρίας που θα

εξηγεί τα φαινόμενα. Η γνώση του αληθινά πραγματικού είναι μια παράσταση για

το σταθερά αμετάβλητο είναι.

Εξηγεί με αυτά όλα τα φαινόμενα των υλικών σωμάτων αλλά και όλες τις

πνευματικές και γνωστικές δραστηριότητες που αναφέρονται στο πραγματικό

είναι.

Η φιλοσοφική θεωρία του Δημόκριτου μοιάζει με επαναφορά στην κοσμολογία

της πρώτης περιόδου

8/19/2019 baltas02

29/29

28

Βιβλιογραφία

Adler Nortimer J., O A ριστοτέλης για όλους , εκδ. Παπαδήμας, Αθήνα 1996.

Chatelet F., H 

 Φιλοσοφία, Τόμος Α΄, εκδ. «Γνώση», Αθήνα 1989.Farringston B., Η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1989.

Lloyd G.E.R., Αρχαία Ελληνική Επιστήμη, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1996.

 Neugebauer O., Οι θετικές Επιστήμες στην Αρχαιότητα, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1990.

Windelband W. & Heimsoeth H., Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας , Τόμος Α΄,εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986.

Αραμπατζής Θ. κ.λ.π., Ιστορία των Επιστημών και της Τεχνολογίας , ΟΕΔΒ, Αθήνα1999.

Βέικος Θ., Οι προσωκρατικοί , ΟΕΔΒ, Αθήνα 1985.

Θεοδωρίδη Χ., Επίκουρος , εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 1981.

Παλαιοπούλου –  Σταθοπούλου Ρ. & Κουκοπούλου-Αρνέλου Γ., Τα κοσμολογικά,

εκδ. τυπωθήτω Γιώργος Δαρδανός, Αθήνα 1999.