bahasa melayu akademik 13

8/9/2019 Bahasa Melayu Akademik 13

1/67

JABATAN PENGAJIAN MELAYUINSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS SULTAN MIZAN,

BESUT, TERENGGANU.

MODUL BAHASA MELAYU AKADEMIK 1

SEMESTER 1 PPISMP

PENULIS MODUL:

NORMAIZAM BT HAMIDFUADI BIN HJ. ABDUL RAZAKHELMI BIN HUSSAINDR. ROSLI BIN AB. RAHMANROSLI BIN ABDUL GHANIMOHAMMAD ALI BIN CHE AWANG TEHMD. JAAFAR BIN MAMATANUA BIN HARISAZRIZAN BIN ABU BAKAR

1


2/67

ASAL USUL BAHASA MELAYU

Untuk mengetahui asal usul bahasa Melayu kita perlu mengetahui asal-usul penutur aslinya terlebih dahulu, iaitu orang Melayu. Asal-usul bangsa Melayu sehingga kinimasih kabur. Akan tetapi beberapa sarjana Eropah seperti Hendrik Kern (Belandadan !obert "on Heine #eldern (Austria telah melakukan penyelidikan se$ara kasar latar belakang dan pergerakan masyarakat Melayu kuno.

%eori mereka menyatakan baha&a bangsa Melayu berasal daripada kelompok

Austronesia, iaitu kelompok manusia yang berasal dari daerah 'unan di hina yangkemudiannya berhijrah dalam bentuk beberapa gelombang pergerakan manusia dan

akhirnya menduduki &ilayah Asia %enggara.

Gelo!"#$ %e&'"" ()*e#"l) +e!"$") Mel"-P&o'o ("# !e&l"*- *)&"*)&" /0

'"2-# Se!el- M"+e2)

Kira-kira dalam tahun )*++ tahun sebelum masihi, datang pula gelombang kedua

yang dikenali sebagai Melayu-eutro. Mereka mendiami daerah-daerah yang subur

di pinggir pantai dan tanah lembah Asia %enggara. Kehadiran mereka ini

menyebabkan orang-orang Melayu-roto seperti orang-orang akun, Mahmeri,

ahut, %emuan, Biduanda dan beberapa kelompok ke$il yang lain berpindah ke

ka&asan pedalaman. usteru, Melayu-eutro ini merupakan masyarakat Melayu

yang ada pada masa kini.

Bahasa Melayu berasal daripada rumpun bahasa Austronesia, manakala bahasa-

bahasa Austronesia ini berasal daripada keluarga bahasa Austris. /elain daripada

rumpun bahasa Austronesia, rumpun bahasa Austro-Asia dan rumpun bahasa %ibet-

ina.

!ajah )0 !umpun Bahasa Austris

2

BAHASA –BAHASA

AUSTRIS

BAHASA-BAHASA

AUSTRO-ASIA

BAHASA-BAHASA

TIBET-CINA

BAHASA-

BAHASA


3/67

!umpun bahasa Austronesia ini pula terbahagi kepada empat kelompok yang lebih

ke$il 0

). Bahasa-bahasa Kepulauan Melayu atau Bahasa 1usantara.ontoh 0 bahasa Melayu, A$eh, a&a, /unda, ayak, %agalog, /olo, !oto, /ika

dan lain-lain.

2. Bahasa-bahasa olinesiaontoh 0 bahasa Ha&aii, %onga, Maori, Haiti

3. Bahasa-bahasa Melanesiaontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan 4iji, 5rian and Kepulaun aledonia

6. Bahasa-bahasa Mikronesiaontoh 0 bahasa-bahasa di Kepulauan Marianna, Marshall, arolina dan #ilbert.

Bahasa Melayu tergolong dalam $abang bahasa-bahasa 1usantara yangmempunyai bahasa yang paling banyak, iaitu kira-kira 2++ hingga 3++ bahasa.

Bentuk Bahasa Melayu yang dituturkan di Kepulauan Melayu pada 7aman dahuludikenali sebagai bahasa Melayu kuno dan jauh berbe7a dengan bahasa Melayuyang moden. Bentuk bahasa Melayu kuno hanya dapat dilihat melalui kesantinggalan sejarah seperti batu-batu bersurat. Batu-batu bersurat yang menggunakanbahasa Melayu diper$ayai ditulis bermula pada akhir abad ke-8. /ebanyak empatbatu bersurat telah dijumpai yang mempunyai tarikh tersebut 0

). Batu Bersurat Kedukan Bukit (9:3 M - alembang2. Batu Bersurat %alang %u&o (9:6 M ; alembang3. Batu Bersurat Kota Kapor (9:9 M ; ulau Bangka, alembang6. Batu Bersurat Karang Brahi (9:9 M ; alembang

Berpandukan isinya, penulisan di batu bersurat tersebut dibuat atas arahan raja

/ri"ijaya, sebuah kerajaan yang mempunyai empayar meliputi /umatera, a&a,

/emenanjung %anah Melayu, /egenting Kra dan /ri


4/67

Melayu ke tanah jajahan takluknya . >alaupun bahasa pada batu bersurat itu masih

berbahasa /anskrit, akan tetapi masih terdapat pengaruh bahasa Melayu kuno di

dalamnya.

5stilah ?Melayu@ timbul buat pertama kali dalam tulisan ina pada tahun 966 dan 96*

masihi. %ulisan ini menyebut mengenai orang ?Mo-


5/67

PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU

B"2"+" Mel"- 3A!"( *e14 2)#$$" 15 M"+)2)6

ada 7aman ini tiga buah batu bersurat yang menunjukkan perkembangan bahasaMelayu telah dijumpai 0

). Batu Bersurat agar !uyong, Minangkabau ()3*9 M ; ditulis dalam tulisan 5ndiadan memperlihatkan pengaruh Bahasa /anskrit.

2. Batu 1isan di Minye %ujuh, A$heh ()3:+ M ; juga ditulis dalam tulisan 5ndiadengan beberapa perkataan Arab

3. Batu Bersurat %erengganu ; dijumpai di /ungai %eresat, Kuala Berang%erengganu. %arikh sebenar tidak dapat dipastikan, tetapi ia diper$ayai ditulisantara tahun )3+3 M hingga )3:8 M. 5a ditulis dalam tulisan a&i.

Abad ke ;)3 adalah &aktu bermulanya 7aman peralihan di Kepulauan Melayu

dengan berkembangnya agama 5slam ke rantau ini. 5ni telah mempengaruhi bangsa

dan bahasa di sini, terutamanya bangsa dan bahasa Melayu. engaruh 5ndia sedikit

demi sedikit mula digantikan dengan pengaruh 5slam dan Arab.

aman penting bagi bahasa Melayu ialah pada 7aman Kerajaan Melayu Melaka.

Kerajaan Melayu Melaka yang telah menerima 5slam dan berjaya membina empayar

yang luas telah dapat meningkatkan kemajuan dan perkembangan bahasa Melayu

di rantau ini. Bahasa Melayu telah digunakan dalam pentadbiran dan akti"iti

perdagangan serta menjadi ?lingua franca” para pedagang. Bahasa Melayu juga

telah menjadi alat penyebaran agama 5slam ke seluruh Kepulauan Melayu. Bahasa

Melayu telah mendapat bentuk tulisan baru iaitu tulisan a&i. erbendaharaan kata

juga telah bertambah dengan &ujudnya keperluan untuk mengungkapkan idea-idea

yang diba&a oleh peradaban 5slam. Keagungan Kesultanan Melaka jelas tergambar

di dalam ?/ejarah Melayu@ oleh %un /eri


6/67

). igaCetta, seorang ketua kelasi berbangsa 5tali dalam pelayarannya bersamaMagellan, telah menyusun kamus Melayu-5tali semasa singgah di ulau %idorepada tahun )*2). 5a merupakan daCtar kata daripada bahasa yang dituturkanoleh orang-orang di pelabuhan itu dengan lebih 6++ patah perkataan dan adalahdaCtar kata Melayu-Eropah yang tertua. Kedudukan ulau %idore yang terletak

jauh daripada tempat asal bahasa Melayu menggambarkan betapa luasnyabahasa Melayu tersebar.

2. an Hugen Dan


7/67

telah menggantikan Melaka sebagai pust keintelektualan Melayu. Antara tokoh-

tokoh di A$heh ialah 0

). /heikh 1uruddin Al-!aniri (?Bustanul /alatin@2. /hamsuddin Al-/umaterani (?Mirat Al-Mukmin@3. Abdul !auC /ingkel (?Mirat Al-%ullab@6. Ham7ah 4ansuri (?/yair erahu@

i alembang pula terdapat Abdul /amad Al-4alambani dengan kitab ?Hikayat Al-

/alakin@.

/elain daripada A$heh dan alembang, beberapa tokoh juga mun$ul di tempat-tempat lain. i Brunei, engiran /yahbandar Muhammad /alleh (engiran 5ndera

Muda telah menghasilkan ?/yair !akis@, manakala di Banjarmasin pula terkenal

dengan Arshad Al-Banjari dengan kitab ?/abil Al-Muhtadin@. /heikh Mohd 5smail

aud Al-4atani di attani pula menghasilkan ?Matlaal Badrain@ dan ?4uru Al-

Masail@.

B"2"+" Mel"- 3A!"( *e17 ("# / M"+)2)6

Kemun$ak kegiatan alam persuratan Melayu melalui bahasa Melayu dan tulisan

a&i adalah di enyengat, sebuah pulau di Kepulauan !iau yang menjadi

sebahagian daripada Kerajaan ohor-!iau. i sinilah dari abad ke ) hingga a&al

abad ke 2+, tertumpunya kegiatan keintelektualan Melayu-5slam dan perkembangan

bahasa Melayu selanjutnya.

Banyak karya serta kitab diterbitkan di pulau ini, seperti kitab ?Al-Hakim@ oleh

%ajuddin Abdul 4ad7il Ahmad ibn Abdul Karim ():93 M dan ?/abil Al-Hidayat@ oleh

/ayyed Alu&i Baalu&i (): M

Hasil penulisan yang terkenal dan terpenting dalam dunia persuratan Melayu ialah

karya !aja Ali Haji, iaitu ?Bustan Al-Katibin@ ():*8 M, ?engetahuan Bahasa@ ():*

M, ?/alasilah Melayu dan Bugis@ ():9* M dan ?%uhCat Al-1aCis@ ():9* M. ada

7


8/67

masa itu juga di ohor terdapat beberapa hasil penulisan seperti ?Hikayat 1egeri

ohor@ dan ?Kitab emimpin ohor@.

Kerajaan Melayu ohor-!iau terus menjadi pusat pengembangan bahasa Melayusehingga ia menjadi bahasa persatuan di seluruh 1usantara.

/ebelum 5nggeris bertapak di /emenanjung %anah Melayu, bahasa Melayu menjadi

satu-satunya bahasa perantaraan bagi penduduk negara ini. Bahasa Melayu

digunakan sebagai bahasa pentadbiran di semua pusat pemerintahan dan menjadi

bahasa pengantar di institusi pendidikan yang ada pada ketika itu seperti pusat

pengajian 5slam dan kelas agama. erhubungan antara rakyat juga menggunakan

bahasa Melayu, termasuk di pusat-pusat perniagaan seperti Melaka, ulau inangdan /ingapura yang sebahagian besar penduduknya terdiri daripada orang Melayu.

ada 7aman penjajahan 5nggeris di %anah Melayu, khususnya ketika sebelum

berlaku erang unia Kedua, bahasa Melayu terus digunakan untuk tujuan urusan

rasmi di 1egeri-1egeri Melayu Bersekutu dan 1egeri-1egeri Melayu %idak

Bersekutu. ega&ai-pega&ai 5nggeris yang bertugas di 1egeri-1egeri Melayu

sebelum erang unia Kedua dikehendaki mempelajari bahasa Melayu dan mesti

lulus dalam peperiksaan bahasa Melayu sebelum disahkan dalam ja&atan.

/ebahagian daripada pega&ai-pega&ai itu terus menaruh minat yang tinggi

terhadap Bahasa Melayu, sehingga dikenali sebagai sarjana bahasa Melayu.

Antaranya ialah !.=. >instedt, .!. >ilkinson, .. Bro&n, >.E. MaF&ell, >.

Marsden, >.#. /hellabear dan . ra&Cord.

Hanya selepas erang unia Kedua kedudukan serta peranan bahasa Melayu mulateran$am. ega&ai-pega&ai 5nggeris baru yang jahil terhadap bahasa Melayu

memba&a tekanan kepada kehidupan rakyat di negara ini, menerusi nilai-nilai baru

yang diperkenalkan. =rang-orang 5nggeris menjadi ?tuan@ dan segala yang

bersangkutan dengan $ara hidup mereka diberi nilaian yang tinggi termasuk bahasa

mereka.

5ni diperkukuhkan dengan dasar menggunakan bahasa 5nggeris sebagai bahasa

pengantar dalam sistem persekolahan. alam keadaan bahasa Melayu menerima

8


9/67

tekanan, kesusasteraan Melayu terus dihasilkan, bukan oleh $endiaka&an

berpendidikan barat tetapi $erdik pandai lulusan sekolah Melayu atau Arab.

Kemerosotan bahasa Melayu tidak berterusan. ada a&al abad ke-2+, semangatkebangsaan bergema dan orang-orang Melayu mula mengorak langkah untuk

memperjuangkan bahasa ibunda mereka. >arta&an, sastera&an, budaya&an, guru-

guru Melayu dan ahli-ahli politik berganding bahu memperjuangkan $ita-$ita ini.

Akhbar dan majalah menjadi saluran utama untuk menyuarakan hasrat ini.

erjuangan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan politik

membebaskan tanah air daripada penjajahan.

Akhirnya kejayaan ter$apai dengan termaktubnya Artikel )*2 dalam erlembagaanersekutuan %anah Melayu, yang menyebut baha&a ?Bahasa Kebangsaan negara

ini adalah bahasa Melayu dan hendaklah ditulis dalam apa-apa tulisan sebagaimana

yang diperuntukan dengan undang-undang arlimen@. engan perakuan ini, maka

bermulalah era baru bagi bahasa Melayu, satu bahasa yang pernah menjadi lingua

Cran$a bagi seluruh Kepulauan Melayu.

KONSEP DAN TAKRIF BAHASA

H"+)l Pe!el"8"&"#

Se'el"2 e#$)*-') 'o%)* )#), "#(" "*"# ("%"':

1. Me#8el"+*"# *o#+e% !"2"+" +e9"&" --/. Me#8el"+*"# '"*&); !"2"+" +e9"&" --4. Me!e&)*"# *o#+e% ("# '"*&); !"2"+" !e&("+"&*"# *"-+


10/67

setiap kegiatan manusia, bahasa memainkan peranan dan Cungsi untuk memenuhi

pelbagai tujuan dan matlamat tertentu. Antara Cungsi bahasa yang amat ketara ialah

peranannya sebagai alat untuk membantu manusia menyampaikan per$akapan,

buah Cikiran dan maklumat kepada orang lain.

4.1 DEFINISI BAHASA

Blo$h dan %rager ()62, mendeCinisikan bahasa sebagai sistem lambang-lambang

"okal yang digunakan oleh manusia untuk berkomunikasi. roses komunikasi

bahasa berlaku apabila adanya penutur dan pendengar. Menurut homsky ()*8.

/etiap penutur dan pendengar mempunyai dua perkara penting iaitu ke$ekapan

bahasa dan pengu$apan bahasa. Ke$ekapan bahasa berada dalam otak manusia

dan ia diertikan sebagai satu sistem rumus bahasa yang mampu menghasilkan

kalimat yang tidak terbatas banyaknya.

ari segi pragmatik, ahli-ahli linguistik bersetuju baha&a bahasa merupakan satu

sistem yang menghubungkan maksud kepada bunyi, sama ada berdasarkan aksi

penutur atau pendengar. engan andaian baha&a manusia mempunyai beberapa

makna yang hendak disampaikan, dia mengu$apkan bunyi-bunyi dengan tepat.

=rang yang mendengar bunyi-bunyi tersebut akan $uba memberikan makna kepada

ujaran yang dilaCa7kan oleh penutur.

4./ KONSEP BAHASA

Bahasa merupakan satu sistem ujaran dan tulisan kon"ensional yang digunakan

oleh manusia untuk berkongsi budaya dan berkomunikasi antara satu sama lain.

Bahasa dapat menggambarkan dan memberikan kesan terhadap $ara berCikir serta

perubahan dan perkembangan budaya. /esuatu bahasa itu akan menjadi semakin

berbe7a jika penuturnya terasing daripada penutur bahasa yang lain. /ebaliknya,

jika sesuatu bahasa itu sentiasa dikomunikasikan, misalnya digunakan dalam urusan

perdagangan, bahasa tersebut boleh mempengaruhi pengguna bahasa yang lain.

Kebanyakan bahasa yang ada pada hari ini adalah sekeluarga dengan bahasa yang

lain, iaitu berasal daripada satu rumpun bahasa yang lebih besar. /ebagai $ontoh,

semua bahasa !oma&i berasal daripada bahasa


11/67

berbe7a-be7a untuk menyampaikan makna. Kandungan bahasa terdiri daripada

bentuk dan susunan perkataan, struktur sintaksis dan intonasi ujaran.

4.4 KONSEP DAN TAKRIF BAHASA MENGIKUT KAMUS

%erdapat konsep dan takriC bahasa yang dipetik daripada beberapa naskhahkamus seperti berikut0

3"6 The American Heritage Science Dictionary Bahasa ialah satu sistem objek atau simbol seperti bunyi atau sesuatu

huruC yang berurutan yang boleh digabungkan dengan berbagai-bagai

$ara dengan mematuhi peraturan tertentu, terutamanya untuk melahirkan

pemikiran, perasaan dan memberikan arahan.3!6 The American Heritage Dictionary

Bahasa merupakan alat komunikasi bagi menyampaikan pemikiran dan

perasaan melalui sistem tanda yang arbitrari seperti bunyi, gerak isyarat

atau simbol-simbol tulisan. Bahasa merupakan satu sistem yang

mengandungi peraturan-peraturan tertentu yang menggabungkan

komponen seperti perkataan. Bahasa merupakan satu sistem yang

digunakan oleh masyarakat atau komuniti yang berbe7a untuk

berinteraksi.

396 Oxford University Press (Language Software)

Bahasa merupakan salah satu $ara terbaik untuk mengklasiCikasikanmanusia kepada suku atau etnik tertentu. ara ini juga pernah digunakan

pada 7aman dahulu untuk menentukan asal usul manusia dan

pengelompokan manusia kepada kaum-kaum tertentu. >alaupun kaedah

ini masih boleh digunakan, tetapi pada hari ini terdapat $ara baharu untuk

mengetahui asal usul, keturunan dan genetik manusia melalui sains dan

teknologi yang lebih $anggih.

3(6 tymo!ogy Dictionary Bahasa terdiri daripada makna sistematik yang dikomunikasikan melalui

penggunaan bunyi-bunyi atau tanda-tanda kon"ensional. Bahasa terdiridaripada ujaran perkataan daripada mulut atau teks yang bertulis. Bahasa

melibatkan proses kognitiC dalam menghasilkan dan memahami bunyi dan

sistem tanda linguistik.

4.< KONSEP DAN TAKRIF BAHASA MENURUT

11


12/67

AHLI BAHASA

Konsep dan takriC bahasa yang diberikan oleh beberapa orang ahli bahasadan ahli linguistik yang terkemuka sdalah seperti berikut0

3"6 E(="&( S"%)& Bahasa selalu digunakan oleh manusia dan317/16 merupakan kaedah yang digunakan untuk

menyampaikan idea, perasaan dan keinginanmelalui bunyi-bunyi bahasa yang

3!6 G. T&"$e& Bahasa ialah satu sistem lambang "okal yang317


13/67

engan menggunakan ayat anda sendiri, jelaskan takriC bahasa se$ara

umum

C)&)C)&) B"2"+"

Menurut Lo#+ ():: bahasa-bahasa di dunia memilik siCat dan $iri sepunya.

5a merangkumi $ara menyampaikan perasaan, menanyakan soalan, mengemukakan

permintaan, memberi perintah dan membuat kenyataan. =leh sebab bahasa boleh

berkembang dan berubah maka kerap terdapat istilah-istilah baharu di dalam

sesuatu bahasa berbanding dengan bahasa yang lain. /emua bahasa terdiri

daripada konsonan dan "okal serta gabungan kedua-duanya akan menghasilkan

bunyi yang bermakna. Manakalan set-set konsonan dan "okal bila ber$antum akan

menghasilkan ayat-ayat yang berbe7a.

B"2"+" Se!"$") S"'- S)+'e

Maksudnya ialah bahasa mempunyai $ara serta kaedah untuk diujarkan atau

dituliskan. Kedudukan perkataan dengan perkataan yang lain dalam ayat adalah

teratur.

B"2"+" Se!"$") S"'- S)!ol

Bahasa sebagai simbol isyarat bersuara yang dihantar oleh penutur kepada

pendengar sebagai proses interaksi melalui saluran komunikasi tertentu. Bahasa

sebagai simbol perpaduan memba&a makna bahasa tertentu itu menjadi alat

penutur utama bagi masyarakat dalam sesebuah negara.

B"2"+" Se!"$") Al"' Ko-#)*"+)

Bahasa sebagai alat komunikasi boleh berlaku dalam dua $ara iaitu se$ara lisan dan

tulisan. Komunikasi dua hala melibatkan penutur dan pendengar yang memerlukan

kemahiran berbahasa. enutur harus boleh ber$akap dengan jelas melalui sebutan

yang betul, kemas, teratur dan berupaya untuk menggunakan jeda, tekanan dan

gaya yang tepat. endengar pula harus mendiskriminasikan bunyi-bunyi ujaran,

mendengar dengan teliti, memahami dan mentaCsirkan per$akapan yang didengar

dan seterusnya bertindak balas terhadap apa yang didengainya itu. Bahasa sebagai

alat komunikasi juga melibatkan jarak tempat dan jarak masa. engan bantuan

teknologi $anggih komunikasi boleh berlaku &alaupun jarak penutur dan pendengar

berjauhan antara satu dengan yang lain.

B"2"+" Be&+);"' A&!)'&"&)

13


14/67

5ni bermakna untuk satu simbol yang sama manusia menggunakan bunyi bahasa

berbe7a disebabkan oleh pengaruh budaya masing-masing. Bunyi bahasa dengan

benda yang dimaksudkan tidak semestinya ada perkaitan. Makna bahasa juga

bersiCat arbitrari, seperti bunyi ring.., ring.., ring.. adalah bunyi lo$eng tertentu untuk

tujuan yang tertentu pula.

B"2"+" Be&+);"' U#)*

Bahasa mempunyai bentuk dan struktur tertentu seperti binaan ayat, susunan huruC

yang membentuk perkataan dan golongan kata seperti kata nama dan kata kerja.

Bahasa bukan di &arisi tetapi dipelajari maka tidak hairanlah kalau bayi berbangsa

ina dibesarkan di dalam keluarga Melayu boleh ber$akap bahasa Melayu.

B"2"+" Be&+);"' Se8"$"'.

Bahasa dapat dipelajari dan dituturkan oleh sesiapa sahaja di dunia ini. /e$ara

umum bunyi bahasa dan gabungan perkataan dalam ayat dapat menghasilkan

makna. engan makna inilah manusia menggunakan bahasa untuk berkomunikasi

di antara satu dengan yang lain.

B"2"+" Be&+);"' D)#")+

Bahasa mempunyai potensi untuk berkembang, membuat penyesuaian serta

menerbitkan pembaharuan dan kemajuan. Melalui pergaulan dan berinteraksi di

kalangan manusia berlakulah pertembungan kebudayaan menyebabkan

pertambahan dan pengayaan perbendaharaan kata sesuatu bahasa.

B"2"+" Be&+);"' Be&@"&)"+)

%erdapat kelpebagaian bagi sesuatu bahasa melibatkan $ara dan gaya

mengujarkannya.

P"#("#$"# %"*"& 'e&2"("% 9)&)9)&) !"2"+".

Anderson (1972)

Bahasa merupakan satu sistem terdiri dari "okal dan bunyi-bunyi ujaran. %erdapat

lambang yang arbitrari yang menjadi alat perhubungan mempunyai kaitan rapat

dengan budaya tempat bahsa itu dituturkan. Bahasa sentiasa berubah-ubah serta

mempunyai siCat khas dan unit.

14


15/67

Brown (1980)

Bahasa merupakan sesuatu yang sistematik yang mempunyai lambang yang

se&enang-&enangnya mungkinn bersiCat bunyi, "isual atau graCik.


16/67

PENGENALAN

Ada pepatah Melayu yang berbunyi ?Maju Bahasa Majulah Bangsa@ dan ? Bahasa

i&a Bangsa@. Kebenaran dan kebijaksanaan kata-kata ini memang tidak dapat

dinaCikan lagi. Hal ini disedari melalui usaha-usaha untuk mendaulatkan bahasaMelayu menerusi penerapan CalsaCah dan asar Bahasa Kebangsaan. Konsep ?/atu

Bahasa /atu Bangsa@ akan membolehkan usaha-usaha yang berterusan bagi

mendaulatkan bahasa Melayu sebagai penyatuan rakyat yang berbilang kaum dan

sebagai bahasa yang men$erminkan masyarakat yang berdaulat dan berjaya.

Bahasa Melayu semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya telah memainkan peranannya

sebagai bahasa lingua franca di nusantara se$ara berterusan sampai sekarang.

enjajahan kuasa asing tidak menjejaskan penggunaan bahasa Melayu sebagai

bahasa lingua franca. iri ketahanan ini menunjukkan baha&a bahasa Melayu

mempunyai potensi untuk terus berkembang pada masa akan datang.

erjuangan memartabatkan bahasa Melayu digerakkan serentak dengan perjuangan

membebaskan tanah air daripada belenggu penjajahan yang akhirnya kejayaan

ter$apai dengan termaktubnya, Artikel )*2 dalam erlembagaan ersekutuan %anah

Melayu yang menyebut ?Bahasa Kebangsaan 1egara ini ialah bahasa Melayu@.

/ebagai bahasa kebangsaan negara baru yang berdaulat, bahasa Melayu ditambah

peranan atau Cungsinya sebagai bahasa rasmi negara, bahasa perpaduan, bahasa

pengantar, bahasa ilmu, bahasa urusan perniagaan dan bahasa komunikasi.

emahaman terhadap Cungsi bahasa Melayu akan melahirkan rasa $inta terhadap

bahasa Melayu. Hal ini akan mendorong kita untuk mempelajari, menghayati,menguasai, dan menggunakannya dengan berkesan. /elain itu, sebagai rakyat

Malaysia akan berasa bangga terhadap bahasa kebanggaan negara kerana bahasa

ini merupakan lambang jati diri dan kedaulatan negara. /esungguhnya, pemahaman

terhadap Cungsi bahasa Melayu ini dapat me&ujudkan perseCahaman pemikiran dan

tindak-tanduk kita dalam kehidupan seharian.

0.1 B"2"+" Mel"- Se!"$") B"2"+" Ke!"#$+""#

16

OBJEKTIF

ada akhir bab ini, anda seharusnya dapat0

). Mengenal pasti Cungsi dan peranan bahasa Melayu.


17/67

Bahasa kebangsaan ialah bahasa yang dapat memperlihatkan identiti nasional dan

lambang bagi sesuatu bangsa atau negara. Kedaulatan bahasa Melayu mun$ul

kembali apabila bahasa Melayu dipilih sebagai bahasa kebangsaan di Malaysia,

5ndonesia, 1egara Brunei arussalam dan /ingapura. Bahasa kebangsaan

mempunyai kaitan rapat dengan sejarah bangsa dan negara itu sendiri. /etiapnegara yang merdeka perlu memiliki bahasa kebangsaan yang dapat

melambangkan identiti bangsa dan negara tersebut. /esuatu bahasa itu diiktiraC

sebagai bahasa kebangsaan melalui penggubalan undang-undang.

4ungsi utama bahasa kebangsaan se$ara khusus adalah untuk menyerlahkan

lambang inspirasi dan semangat kebangsaan dan kemerdekaan. %idak ketinggalan

juga pengisian bahasa kebangsaan juga dapat bertindak sebagai alat perhubungan

dan seterusnya akan menghasilkan satu kumpulan besar masyarakat yang

mempunyai pandangan hidup yang hampir sama. Bahasa kebangsaan juga adalah

digunakan untuk perpaduan dalam kalangan &arganegara kerana mempunyaimasyarakat yang berbilang kaum.

ada 3) =gos )*8, ersekutuan %anah Melayu telah men$apai kemerdekaan.

/ebuah negara yang merdeka memerlukan satu bahasa kebangsaan untuk menjadi

dasar satu identiCikasi nasional. a&atankuasa yang merangka erlembagaan

ersekutuan yang diketuai oleh


18/67

Bahasa rasmi merupakan bahasa yang diberikan status sedemikian se$ara sah oleh

sesebuah negara, negeri atau &ilayah. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang

digunakan dalam situasi rasmi seperti dalam urusan pemerintahan dan pentadbiran,

sistem pendidikan, urusan perdagangan dan perusahaan, kehakiman, upa$ara rasmi

dan antarabangsa. Bagi sesetengah negara, bahasa rasmi digunakan oleh kerajaandan pemerintah dalam dokumen rasmi kerajaan berbanding penggunaan bahasa

kebangsaan.

alam konteks Malaysia, bahasa rasmi bererti pelaksanaan bahasa Melayu sebagai

&ahana pembinaan negara dalam semua urusan, terutama urusan pentadbiran

negara. Bahasa rasmi merupakan bahasa yang dipilih untuk tujuan urusan seharian

negara dan Cungsinya pula dapat memenuhi beberapa kegiatan pada peringkat

kenegaraan seperti0

i. Bahasa lisan para pega&ai kerajaan se&aktu menjalankan tugas-tugas

rasmi negara.

ii. Media dalam segala urusan surat-menyurat dalam dan antara jabatan.

iii. enulisan dokumen dan rekod kerajaan.

i". Media untuk menulis semula undang-undang dan peraturan negara.

". enulisan semua jenis borang urusan rasmi kerajaan.

Bahasa Melayu yang dipilih sebagai bahasa kebangsaan namun bahasa 5nggeris

masih digunakan se$ara rasmi antara tahun )*8 hingga )98. Bahasa Melayu

telah dipilih sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan negara Malaysia melalui

penggubalan Akta Bahasa Kebangsaan )93 yang mula berkuat kuasa pada April

)93. Akta ini mengandungi tiga seksyen yang meliputi aspek-aspek tulisan, bentuk

angka dan bahasa yang digunakan dalam borang rasmi kerajaan. ada tahun )98,

Akta Bahasa Kebangsaan diluluskan dan mula berkuat kuasa oada ) /eptember

)98 di /emenanjung Malaysia. Akta ini kemudian disemak dan akhirnya disatukan

dengan Akat Bahasa Kebangsaan )+93 dan dikenali sebagai Akta Bahasa

Kebangsaan )98.

Kedua-dua akta ini jelas menunjukkan tentang bahasa Melayu yang dipilih sebagai

bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan bagi kegunaan masyarakat. Akta bahasa

kebangsaan )98 memperuntukkan baha&a selepas ) /eptember )98, bahasa

Melayu hendaklah digunakan bagi maksud-maksud rasmi, ke$uali kes tertentu

seperti undang-undang yang sedia ditulis dalam bahasa 5nggeris, perhubungan

antarabangsa, hubungan diplomatik dan sebagainya. enekanan tentang

penggunaan bahasa Melayu dalam semua urusan rasmi ini semakin mengukuhkan

kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.

18


19/67

0.4 B"2"+" Mel"- Se!"$") B"2"+" Il- B"2"+" A*"(e)*

Bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu bermaksud Cungsi bahasa bahasa Melayu

sebagai pengantar ilmu pengetahuan atau sebagai alat menyampaikan ilmupengetahuan moden, iaitu ilmu sains, teknologi, ekonomi, kejuteraan, kedoktoran,

dan undang-undang di samping sastera dan agama. engan kata lain bahasa

Melayu harus boleh berCungsi sebagai bahasa akademik yang lengkap dengan

laras-lars bahasa untuk memperkatakan pelbagai hal baharu dalam aneka bidang

ilmu moden, misalnya dalam bidang kejuteraan, bahasa Melayu harus mempunyai

laras-laras bahasa yang khusus untuk menerangkan hal-hal tentang kejuteraan

a&am, kejuteraaan elektrik dan elektronik, kejuteraan mekanikal dan kejuteraan

kimia. Begitu juga dalam bidang kedoktoran, bahasa Melayu perlu mempunyai laras

bahasa untuk memperkatakan hal-hal dengan tepat tentang bidang anatomi,

biokimia, Carmakologi, Cisiologi, mikrobiologi perubatan, obstetrik dan ginakologi dan

lain-lain lagi.


20/67

dijalankan. Hal ini bertujuan untuk meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang

bertaraC tinggi dan ada keselarasan dalam penggunaannya.

Berdasarkan begitu banyak teks, kamus, majalah, istilah dan bahan-bahan ba$aan

dan rujukan sudah diterbitkan untuk kegunaan pelajar di pusat-pusat pengajian

tinggi baik oleh e&an Bahasa dan ustaka mahupun penerbit-penerbit s&asta, dan

berpegang kepada hakikat baha&a bahasa Melayu sudahpun mempunyai pelbagai

laras bahasa dalam beraneka bidang ilmu pengetahuan, kita dengan penuh

keyakinan menyatakan baha&a bahasa Melayu sudahpun berjaya sebagai bahasa

ilmu.

0.< B"2"+" Mel"- Se!"$") B"2"+" Pe#$"#'"&

engan ter$atatnya dasar penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dalam enyata !a7ak ()*9, usaha untuk men$apai tujuan ini telah mula

dijalankan. Mulai tahun )*:, bahasa Melayu yang dahulunya digunakan sebagai

bahasa pengantar di sekolah Melayu hingga ke peringkat darjah D5 telah digunakan

sebagai bahasa pengantar di kelas menengah Melayu yang kemudiannya menjadi

/ekolah Menengah Kebangsaan.

i /emenanjung dan di /abah, pertukaran bahasa pengantar di /ekolah !endah

enis Kebangsaan 5nggeris telah dijalankan se$ara berperingkat-peringkat dan

dimulakan pada bulan anuari )9: dengan menetapkan mata pelajaran asmani,

5lmu Kesihatan, /eni


21/67

sebagai bahasa pengantar di %ingkatan ) ; D, melainkan %ingkatan D5 akan

menggunakannya mulai tahun ):).

Kepentingan kedudukan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar dan juga

sebagai satu mata pelajaran diperkuatkan lagi dalam sistem peperiksaan dengan

menjadikan kelulusan dalam mata pelajaran bahasa Melayu sebagai syarat untuk

mendapatkan sijil.

enyata !a7ak telah menyarankan baha&a bahasa Melayu boleh dijadikan satu

mata pelajaran yang penting dalam latihan perguruan. enyata !ahman %alib telah

mengesyorkan supaya Menteri elajaran menetapkan satu tarikh yang kelulusan di

dalam bahasa Melayu menjadi syarat &ajib untuk kemasukan ke mana-mana skim

latihan perguruan, dan dalam memilih bakal guru pelatih, keutamaan hendaklah

diberi kepada $alon yang mempunyai kelulusan di dalam bahasa Melayu.

Bahasa Melayu telah dijadikan mata pelajaran &ajib di dalam kursus perguruansejak tahun )*8. rogram. rogram untuk menjadikan bahasa Melayu sebagai

bahasa pengantar di maktab perguruan telah dijalankan se$ara beransur-ansur

mulai tahun yang sama. Mulai tahun )8+, bahasa Melayu telah menjadi bahasa

pengantar utama untuk kursus perguruan sekolah rendah dan mulai tahun )83,

semua maktab perguruan menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar

dalam hampir semua kursus.

asar bahasa Melayu di uni"ersiti tidak terpisah daripada dasar bahasa Melayu

dalam erlembagaan Malaysia dan dasar pelajaran kebangsaan. e&asa ini pelajar

yang mengikuti pengajian di uni"ersiti di&ajibkan mendapat sekurang-kurangnya

pangkat lulus dalam bahasa Melayu di peringkat /ijil elajaran Malaysia, melainkan

Uni"ersiti %eknologi Malaysia yang memerlukan kelulusan sekurang-kurangnya taraC

kepujian. i uni"ersiti tempatan, kedudukan penggunaan bahasa Melayu dapat

dilihat dari aspek pengajaran dan aspek pentadbiran. alam bidang pengajaran,

bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa pengantar untuk mata pelajaran tertentu,

dan juga diajar sebagai satu mata pelajaran. alam bidang pentadbiran, pada

umumnya, bahasa Melayu sudah digunakan sepenuhnya. elaksanaan bahasa

Melayu sebagai bahasa pengantar di uni"ersiti telah menunjukkan perkembangan

yang menggalakkan. Menjelang tahun ):3, pelaksanaan bahasa Melayu sebagaibahasa pengantar bagi semua mata pelajaran sastera di peringkat tahun pertama

dilaksanakan.

21


22/67

0.0 B"2"+" Mel"- Se!"$") B"2"+" Pe&%"(-"#

/epanjang bahasa Melayu digunakan sebagai bahasa lingua franca dari 7aman

/ri&ijaya hingga hari ini, bahasa Melayu telah berperanan sebagai alat perpaduan.

ada masa /ri&ijaya berkuasa, kemudian diikuti pula oleh Kesultanan Melayu

Melaka dan Kesultanan ohor-!iau, bahasa Melayu telah menjadi alat perpaduan

yang menyatupadukan suku-suku bangsa di 1usantara. ada masa penjajahan

5nggeris dan Belanda, bahasa Melayu masih memainkan peranan sebagai bahasa

perpaduan. Apabila Malaysia dan 5ndonesia didatangi oleh suku-suku bangsa yang

bukan serumpun dengan suku-suku bangsa di 1usantara, iaitu ina dan 5ndia,

sekali lagi bahasa Melayu memainkan peranan sebagai bahasa perpaduan. Bangsa-

bangsa pendatang ini bersedia menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa

perpaduan antara pelbagai kaum di Malaysia.

enerimaan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa kebangsaan oleh

semua kaum adalah suatu tanda baha&a mereka menerima konsep bahasa Melayu

sebagai bahasa yang dapat menyatupadukan masyarakat Malaysia. Mereka

menerima baha&a bahasa Melayu patut dipelajari oleh semua kaum agar mereka

dapat berkomunikasi dengan baik antara satu sama lain. =leh itu, mata pelajaran

bahasa Melayu di&ajibkan kepada semua pelajar pada semua peringkat sekolah,

sebaik sahaja bahasa Melayu dijadikan bahasa kebangsaan Malaysia. =leh itu,

bahasa Melayu bertindak sebagai alat yang menghubungkan penutur-penutur

daripada berbagai-bagai bangsa dan berupaya untuk menyatupadukan bangsa yang

dikenal sebagai bangsa Malaysia.

0.? B"2"+" Mel"- +e!"$") B"2"+" Ko-#)*"+)

Komunikasi bermaksud perhubungan antara orang dengan orang atau antara

organisasi dengan organisasi, dengan menggunakan bahasa atau isyarat.

Komunikasi ini boleh berbentuk lisan atau tulisan dalam erti kata yang tradisional.

/ebaliknya, pada 7aman serba $anggih ini, komunikasi boleh mengambil bentuk-

bentuk yang berbe7a. /ebagai $ontoh, Cilem dapat menjadi alat komunikasi yang

sangat berkesan. erita yang dipaparkan dapat menimbulkan pelbagai perasaandan emosi. =leh itu, sesebuah Cilem dapat menaikkan imej seseorang atau

sesebuah negara ataupun sebaliknya. . !amlee, melalui Cilem-Cilemnya telah

meletakkan bahasa Melayu sebagai bahasa yang mampu merentasi batasan

bangsa dan budaya dan telah diterima oleh mesyarakat pada ketika itu sehingga

kini. Bahasa Melayu dalam konteks komunikasi tradisional telah memainkan

peranannya sebagai bahasa lingua franca semenjak 7aman Empayar /ri&ijaya lagi.

ada hari ini, hampir semua rakyat Malaysia dapat berkomunikasi dengan

menggunakan bahasa kebangsaan kita. Bahasa Melayu telah digunakan sebagai

bahasa dalam semua bentuk komunikasi se$ara meluas melainkan dalam sektor

s&asta.Bahasa Melayu sebenarnya mempunyai potensi untuk menjadi bahasa

22


23/67

antarabangsa kerana empat buah negara Asia %enggara, iaitu Malaysia, 5ndonesia,

Brunei, dan /ingapura menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi.

?Era digital@, ?dunia tanpa sempadan@, dan ?global@ adalah istilah-istilah yang

menggambarkan senario masa depan dunia. Era baru ini dapat dijadikan jentera

untuk memperkaya sesuatu bahasa dan memperkenalkannya ke seluruh dunia. /atu

daripada $ara untuk memperkenalkannya ke seluruh dunia adalah dengan

menggunakan 5nternet. ada masa yang sama, bahasa Melayu dapat diperkenalkan

melalui program ?Belajar Bahasa Melayu@ melalui internet.

0.> B"2"+" Mel"- Se!"$") B"2"+" U&-+"# Pe)"$""#

Kadar penggunaan bahasa Melayu dalam urusan perniagaan amat bergantung pada

sejauh mana penutur-penutur ibunda bahasa itu menggunakannya dalam urusanperniagaan mereka. /ekiranya banyak antara mereka terlibat dalam perniagaan,

maka bahasa yang digunakan mereka akan dijadikan alat komunikasi dalam urusan

perniagaan dengan meluas. Bahasa 5nggeris, sebagai $ontoh, menjadi pilihan ahli-

ahli perniagaan pada masa kini kerana besarnya jumlah perniagaan yang dijalankan

oleh negara-negara yang menggunakan bahasa 5nggeris seperti Amerika /yarikat,

Kanada, Australia dan Britain. /ebaliknya, bahasa Melayu tidak akan menjadi

bahasa perantaraan dalam kalangan ahli perniagaan sekirannya negara-negara

yang menggunakan bahasa Melayu tidak $ergas terlibat dalam bidang tersebut.

Ke+)%-l"#

%ujuh Cungsi bahasa yang dibin$angkan dalam bab ini khusus merujuk kepada

bahasa Melayu. engan kata lain, bahasa Melayu yang telah diiktiraC dalam

erlembagaan Malaysia itu mempunyai tujuh Cungsi, iaitu sebagai bahasa

kebangsaan, bahasa rasmi, bahasa ilmuakademik, bahasa pengantar, bahasa

perpaduan, bahasa komunikasi dan bahasa urusan perniagaan. Kita sebagai rakyat

Malaysia yang $intakan bahasa Melayu harus memikul tanggungja&ab untuk

memartabatkan bahasa Melayu sebagai bahasa lingua franca supaya dikenali danboleh diguna pakai oleh masyarakat dunia.

23


24/67

L"')2"#

). Antara Cungsi bahasa Melayu adalah sebagai bahasa perpaduan. Bin$angkan

sejauh manakah bahasa Melayu telah berjaya dalam menyatupadukan

penduduk yang berbilang kaum di Malaysia.

2. elaskan l)" Cungsi bahasa Melayu.

3. Bagaimanakah teknologi maklumat dan komunikasi (5% mampu memainkan

peranan untuk memartabatkan bahasa Melayu.

6. Apakah kelebihan dan kelemahan sistem pendidikan yang mengi7inkan

rakyatnya memilih sekolah rendah mengikut aliran bahasa ibunda masing-

masingG

R-8-*"#

Abdullah Hassan, ():9. Linguistik Am Untuk uru Ba!asa "ala#sia. etaling aya0

4ajar Bakti /dn. Bhd.

Abdullah Hassan, (2++8. Linguistik Am$ %iri &enga'aran dan &emela'aran Ba!asa

"ela#u. Kuala


25/67

PENGENALAN FONETIK DAN FONOLOGI

1. H"+)l Pe!el"8"&"#

ada akhir topik ini, anda seharusnya dapat0

). Menerangkan deCinisi Conologi, Conetik, Conemik dan alat-alat artikulasi

2. Menerangkan perbe7aan Conetik dan Conologi

3. Menerangkan Cungsi alat-alat pertuturan

/. Pe#$e#"l"#

%opik ini berkaitan dengan Conetik dan Conologi. alam tajuk ini, anda akan

mengetahui mengenai konsep Conologi, Conetik, alat-alat artikulasi bunyi dan Cungsi

alat-alat artikulasi. Melalui modul ini juga, anda dapat menguji keCahaman anda

mengenai tajuk Conologi dan Conetik melalui soalan-soalan latihan yang disediakan.

4. I+) Pel"8"&"#

4.1 Ko#+e% Fo#olo$)

4onologi ialah bidang yang mengkaji sistem bunyi yang diu$apkan oleh manusia (Ali

Mahmood, 2+)+. 4onologi ialah kajian tentang sistem bunyi bahasa.

25


26/67

4./ Ko#+e% Fo#e')*

Menurut /iti Hajar Abdul A7i7 (2++:, asal perkataan Conetik adalah daripada bahasa

#reek yang kemudiannya disebut sebagai !one yang bermaksud bunyi (suara,

iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian Conetik memberikan tumpuan

kepada ICon atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu

dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan. 4onetik ialah kajian mengenai bunyi-

bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia (5ndira&ati ahid, 2++9. 4onetik ialah

kajian yang ditinjau dari segi bahan Ci7ik atau jisim yang me&ujudkan bentuk

u$apan. =leh itu,Conetik ialah kajian yang berkaitan dengan organ pertuturan, siCat

bunyi bahasa dan pendengaran (Ali Mahmood, 2+)+.

4.4 Ko#+e% Fo#e)*

4onemik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi sesuatu bahasa, iaitu pengkajian

tentang Cungsi atau struktur bunyi bahasa itu (Ali Mahmood, 2+)+.

4.< Al"'"l"' A&')*-l"+)

Alat tutur atau alat artikulasi merupakan alat-alat yang memainkan peranan amat

penting dalam mengeluarkan atau menghasilkan bunyi bahasa. Alat-alat ini adalah

terdiri daripada bibir atas dan bibir ba&ah, hujung lidah, hadapan lidah, belakang

lidah, gusi, batas gusi, lelangit keras, lelangit lembut dan pita suara.

Menurut Kamus e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang

mengerjakan sesuatu atau organ ( ): 0 28 . %utur pula bererti apa yang

diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( ): 0 )*+2 . Manakala peranannya

menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu

peranan ( ): 0 )+)) . alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau

yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( ): 0 296 .

engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses

menghasilkan atau penghasilan ():092+ . Bunyi mengikut Kamus e&an

merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat didengar ( ): 0 )) .

26


27/67

Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat

perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu

dengan indi"idu yang lain ( ): 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud nama

suatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( ): 0 :86

elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagian-

bahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan

alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa. Kesemua alat

yang dinyatakan di atas berCungsi bagi menghasilkan bunyi bahasa ( "okal,

konsonan dan diCtong yang dilabelkan mengikut alat dan daerah pengeluaran yang

terlibat. %egasnya bunyi bahasa merupakan bunyi-bunyi yang berCungsi di dalam

pertuturan.

Bunyi-bunyi bukan bahasa pula adalah bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat

tutur ( artikulasi manusia tetapi masih belum dapat dianggap sebagai bunyi salah

satu bahasa di dunia ini. ontoh-$ontoh bukan bunyi bahasa ialah bunyi batuk, bunyi

siulan, bunyi orang berdehem, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a,

mendengkur, bunyi orang kedinginan ( menggigil dan sebagainya.

Menurut Kamus e&an, alat memba&a maksud bahagian tubuh manusia yang

mengerjakan sesuatu atau organ ( ): 0 28 . %utur pula bererti apa yang

diu$apkan, kata, perkataan atau u$apan ( ): 0 )*+2 . Manakala peranan

menjelaskan maksud mempunyai peranan, tugas, Cungsi atau memainkan sesuatu

peranan ( ): 0 )+)) . alam pula menjelaskan tentang antara, bahagian atau

yang berkaitan dengan atau terbatas pada lingkungan sesuatu ( ): 0 296 .

engeluaran pula memba&a maksud perihal mengeluarkan, usaha ( proses

menghasilkan, atau penghasilan ():092+ . Bunyi mengikut Kamus e&an

merupakan sesuatu yang kedengaran atau dapat di dengar ( ): 0 )) .

Manakala bahasa ialah satu sistem lambang bunyi suara yang dipakai sebagai alat

perhubungan dalam lingkungan satu kelompok manusia iaitu antara seorang indi"idu

dengan indi"idu yang lain ( ): 0 :8 . Melayu pula menjelaskan maksud namasuatu bangsa dan bahasa ( terutama di /emenanjung Malaysia ( ): 0 :86

27


28/67

elaslah sudah baha&a deCinisi berkaitan tajuk ini ialah membin$angkan bahagian-

bahagian alat artikulasi pada tubuh manusia dan seterusnya menyatakan peranan

alat-alat tersebut se&aktu atau dalam menghasilkan bunyi bahasa.

Alat tutur ( artikulasi atau disebut juga artikulator yang berCungsi dalam penghasilan

bunyi-bunyi bahasa terdiri daripada alat-alat yang berikut0

i. aru-paru ( lungs .

ii. Batang tenggorok ( tra$hea .

iii. angkal tenggorok ( larynkF .

i". ita-pita suara ( "o$al $ord .

". Krikoid ( $ri$oid .

"i. %iroid ( throid atau halekum.

"ii. Aritenoid ( arythenoids .

"iii. inding rongga kerongkong ( &all oC pharynF .

iF. Epiglotis ( epiglottis .

F. Akar lidah ( root oC the tongue .

Fi. Akar lidah, lidah belakang, pangkal lidah ( hump, ba$k oC tongue, dorsum .Fii. %engah lidah ( middle oC the tongue, medium .

Fiii. aun lidah ( blade oC the tongue, lamina .

Fi". Hujung lidah ( tip oC the tongue, apeF .

F". Anak tekak ( u"ula .

F"i.


29/67

ALATALAT ARTIKULASI

!ajah ) 0Alat-alat yang Mengeluarkan Bunyi Bahasa Melayu

29

). Bibir atas )). %engah lidah

2. Bibir ba&ah )2. Belakang lidah

3. #igi atas )3. Akar lidah

6. #igi ba&ah )6. Epiglotis

*. #usi )*. ita suara

9.


30/67

L"')2"#:

). Apakah yang anda Caham dengan konsep ConetikG

2. Apakah perbe7aan antara Conetik dan ConologiG

3. Kedua-dua bidang Conetik dan Conologi adalah saling berkaitan antara satu sama

lain. Bin$angkan hubungan yang &ujud antara kedua-duanya. Kemukakan $ontoh

yang sesuai.

6. Bin$angkan kepentingan organ artikulasi dan daerah artikulasi yang sempurna

dalam penghasilan sesuatu bunyi.

*. Hujahkan kepentingan mempunyai pengetahuan dalam bidang Conetik dalammenguasai bidang Conologi.

9. /etiap bahasa dalam dunia ini mempunyai sistem Conologi dan Conetiknya tyang

tersendiri. Hujahkan penyataan ini.

K"'" K-#9):

Artikulasi

4onetik

4onemik

R-8-*"#:

Ali bin Mahmood et al. (2+)+. 4onetik dan 4onologi Bahasa Melayu.Modul =pen

Uni"ersity Malaysia.

5ndira&ati bt ahid dan Mardian /hah bt =mar. (2++9. 4onetik dan 4onologi. %/

roCesional ublishing /dn. Bhd.

/iti Hajar bt Abdul A7i7. (2++:. Bahasa Melayu ). =FCord 4ajar /dn. Bhd.

30


31/67

BUNYI BAHASA

Bunyi bahasa ialah bunyi yang terdapat di dalam apa juga bahasa di dunia ini.engan kata lain, bunyi bahasa ialah bunyi yang berCungsi dalam pertuturan. Bunyi-

bunyi bukan bahasa ialah bunyi-bunyi bukan bahasa seperti batuk, bunyi orangberdehem, bunyi siulan, tiruan kepada bunyi-bunyi binatang, senda&a, mendengkur,bunyi orang kedinginan (menggigil dan sebagainya.

Bunyi bersuara dan bunyi tidak bersuara ada kaitannya dengan keadaan pita suara./ekiranya semasa udara keluar melalui pita suara, keadaan pita suara (ataukhususnya glotis itu agak rapat, akan berlakulah getaran dan bunyi yang terhasiladalah bunyi bersuara. Kalau keadaan glotis itu renggang atau terbuka, se&aktuudara keluar melaluinya tidak berlaku getaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyitidak bersuara. Udara dikeluarkan dari kedua-dua belah paru-paru melalui ruangtenggorok dan pita suara, kemudian masuk ke rongga tekak, seterusnya ke ronggamulut atau rongga hidung. i dalam perjalanan keluar melalui rongga tekak danrongga mulut, udara tersebut mungkin menerima gangguan atau sekatan daripadaalat-alat artikulasi yang lain atau mungkin juga tidak.

/ekiranya semasa udara itu melintas pita suara yang tertutup rapat, udara terpaksakeluar se$ara terdesak, maka bunyi yang timbul ialah bunyi batuk. Kalau pita suararenggang sedikit, udara dapat keluar melaluinya menyebabkan ia bergetar, makabunyi yang terhasil ialah bunyi bersuara. Apabila pita suara renggang udara bolehkeluar dengan mudah dan pita suara tidak bergetar, maka bunyi yang terhasil adalahbunyi tidak bersuara. Udara yang keluar dari pita suara tadi akan memasuki rongga

tekak dan dari sini, mungkin terus ke rongga hidung atau rongga mulut.


32/67

B-#) o*"l

Dokal merupakan bunyi bersuara iaitu ketika dihasilkan udara dari paru- paru keluar berterusan melalui rongga tekak dan rongga mulut tanpa sebarang gangguan. Dokal

boleh dibahagikan kepada tiga bahagian iaitu0i Dokal hadapanii Dokal tengahiii Dokal belakang

Kedudukan "okal ditunjukkan seperti rajah di ba&ah

!ajah di atas menunjukkan kedudukan "okal dalam bahasa Melayu.

Berdasarkan kepada gambar rajah di atas dapat digambarkan kedudukan lidah

mengikut bahagian-bahagiannya. Bahagian di sebelah kiri terdiri daripada bahagian

hadapan lidah, bahagian sebelah kanan merupakan bahagian belakang lidah

manakala bahagian tengah merupakan bahagian tengah lidah. elas baha&a lidah

merupakan alat artikulasi yang berCungsi dalam penghasilan bunyi-bunyi "okal dan

dalam pembahagian bunyi-bunyi "okal. Kedudukan tinggi dan rendah lidah semasamenghasilkan bunyi-bunyi "okal ditunjukkan dalam gambar rajah di ba&ah0

32


33/67

#ambar rajah di atas menunjukkan kedudukan lidah semasa menghasilkan bunyi-bunyi "okal.

Berdasarkan gambar rajah di atas jelaslah baha&a lidah berCungsi dalam

pembahagian jenis-jenis bunyi "okal. /elain itu, kedudukan lidah mempunyai

hubungan dengan bunyi "okal yang akan dibunyikan. /elain itu, bibir juga

memainkan peranan yang tersendiri dalam penghasilan bunyi "okal. Menurut Adul

Hamid Mahmood ()9 keadaan bibir boleh berbentuk seperti berikut0

Hampar /eparuh hampar Bundar /eparuh bundar akan menghasilkan "okal hampar, separuh hampar atau

bundar dan separuh bundar.

Menurut Abdul Hamid Mahmood ()9 keadaan bibir semasa menghasilkan jenis- jenis "okal adalah seperti berikut0

#ambar rajah di atas menunjukkan keadaan kedudukan bibir semasa.

33


34/67

Ko#+o#"#

Konsonan ialah bunyi selain daripada bunyi "okal. Konsonan terhasil apabila

terdapat gangguan atau halangan oleh alat artikulasi terhadap udara dari peparu.

Konsonan terdiri daripada konsonan bersuara dan konsonan tidak bersuara.

Konsonan bersuara bermaksud konsonan yang terhasil apabila tekanan udara yang

keluar dari peparu menggetarkan pita suara manakala konsonan tidak bersuara

adalah konsonan yang terhasil apabila udara dari peparu tidak menggetarkan pita

suara dalam bahasa melayu konsonan terbahagi kepada 2 iaitu konsonan asli dan

konsonan pinjaman. Konsonan asli bahasa melayu merupakan konsonan yang

sedia ada dan diguna oleh penutur bahasa melayu tanpa sebarang perlakuanadaptasi oleh penutur. alam bahasa Melayu terdapat jenis konsonan iaitu 0

• dua konsonan letupan dua bibir bersuara dan tidak bersuara ( p, b .

• dua konsonan letupan gusi bersuara dan tidak bersuara ( t, d .

• dua konsonan letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara ( k, g .

• satu konsonan hentian glo tis. ( G

• dua konsonan letusan bersuara dan tidak bersuara ( $, j

• dua konsonan geseran tidak bersuara, iaitu geseran gusi tidak bersuara ( s

dan geseran glotis bersuara ( h .• satu konsonan getaran bersuara ( r .

• satu konsonan sisian bersuara ( 5 .

• empat konsonan sengauan bersuara (m, n, N , n

• dua konsonan separuh "okal bersuara, iaitu ( 5 dan separuh "okal dua

bibir bersuara ( & .

• satu konsonan separuh "okal lelangit keras bersuara ( j .

enghasilan konsonan-konsonan tersebut melibatkan daerah-daerah artikulasi

seperti dua bibir,gusi,lelangit keras,lelangit lembut,pita suara,glotis dan rongga

hidung.

D);'o#$

Bunyi diCtong melibatkan dua deretan "okal yang hadir se$ara serentak. Bunyi

diCtong adalah terhasil apabila bunyi "okal yang hadir selepas bunyi "okal yang satu

lagi menggelun$ur ke arah "okal, iaitu pada mula-mulanya hadir tanpa

menampakkan sebarang pun$ak kelantangan. Keadaan apabila ketiadaan pun$ak

34


35/67

kelantangan semasa proses penghasilan bunyi diCtong menjadikan bunyi tersebut

sebagai satu suku kata sahaja semata-mata.iCtong hendaklah dibe7akan daripada

"okal rangkap, yakni yang merupakan urutan dua "okal penuh yang mempunyai dua

pun$ak kelantangan dan mempunyai dua suku kata. ontoh "okal rangkap terdapat

pada kata main. Dokal a dan i pada kata tersebut ialah merupakan dua "okal penuh

dan kata tersebut terdiri daripada dua suku kata, yakni ma dan in.

%erdapat tiga jenis diCtong dalam bahasa Melayu yakni ai , oi dan au.

Bunyi i akan menggelun$ur ke bunyi a dan bunyi i tersebut akan hilang

pun$ak kelantangannya. /ama juga dengan i iaitu pada diCtong oi dan juga u

pada diCtong au .


36/67

ARTIKULASI FONEM BAHASA MELAYU

A&')*-l"+) Fo#e o*"l

o*"l H"("%"# Se%)' "'"- T)#$$) )

Hadapan lidah dinaikkan setinggi mungkin ke arah lelangit keras tetapi tidak

membuat sekatan kepada arus udara manakala bibir dalam keadaan dihamparkan.


37/67

a&alan pertengahan akhiranOekorQ OkekokQ OkoleQOenakQ ObelokQ OtaugeQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapanseparuh sempit atau separuh tinggi O e Q.

o*"l H"("%"# Se%"&-2 L-"+ "'"- Se%"&-2 Re#("2

Bunyi "okal R dapat dihasilkan melalui hadapan lidah yang dinaikkan separuh

rendah ke daerah lelangit keras, iaitu rendah sedikit daripada $ara menghasilkan

bunyi "okal e. Kemudian, lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup

rongga hidung. Udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut

dan pita suara digetarkan. Manakala bibir pula adalah berada dalam keadaan

dihamparkan. Dokal ini juga dikenali juga sebagai "okal depan lampau separuh

rendah.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranORsokQ OkRkQ OsorRQORnakQ ObRlokQ OolR-olRQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapan separuh luas atau

37


38/67

separuh rendah O R Q.

o*"l H"("%"# L-"+ "'"- Re#("2 "

%urut dikenali juga sebagai "okal hadapan lampau rendah. Untuk menghasilkanbunyi "okal tersebut, hadapan lidah hendaklah diturunkan serendah yang mungkin.

Kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan untuk menutup bahagian nasal.

/eterusnya udara dari paru-paru disalurkan keluar ke bahagian rongga mulut sambil

menggetarkan pita suara. >alau bagaimanapun,udara yang keluar ini tidak

mengalami sebarang halangan. /ebaliknya, bibir pada ketika ini adalah dalam

keadaan yang melampau dan bunyi yang dihasilkan pula ialah bunyi OaQ.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOangsaQ OrapiQ OlupaQOalisQ OpalamQ OkenaQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal hadapanluas atau rendah O a Q.

o*"l Bel"*"#$ Se%)' "'"- T)#$$) -

Dokal u dihasilkan dengan $ara belakang lidah dinaikkan ke daerah lelangit lembut

untuk menyempitkan bahagian rongga mulut dan anak tekak dinaikkan untuk

menutup rongga hidung. Bersamaan dengan itu, pita suara dirapatkan serta

digetarkan. /ementara itu, bibir dibundarkan dan bunyi yang dihasilkan ialah bunyi

"okal u. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOungkaQ OtubaQ ObatuQOulamQ Opu$atQ OkeluQ

38


39/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang sempit atau tinggi O u Q.

o*"l Bel"*"#$ Se%"&-2 Se%)' o

Bahagian belakang lidah sedikit antara paling tinggi belakang dan yang paling

rendah boleh di$apai di belakang lidah. Bibir dibiarkan dalam keadaan bundar.

Apabila udara disalurkan keluar maka bunyi yang dihasilkan ialah "okal o. /ebagai

$ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOorangQ OroketQ OmiloQOonarQ Opo$ongQ OkeromoQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh sempit OoQ.

39


40/67

o*"l Se%"&-2 L-"+ "'"- Se%"&-2 Re#("2

Dokal ini juga dikenali sebagai "okal belakang separuh luas rendah. Untuk

menghasilkan "okal S ini, belakang lidah hendaklah dinaikkan separuh luas ke arah

lelangit lembut. Manakala, lelangit lembut dan juga anak tekak pula dinaikkan untuk

menutup rongga nasal sementara pita suara dirapatkan sambil digetarkan. Bibir pula

hendaklah dalam keadaan bundar. Bunyi "okal dihasilkan ialah "okal S.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOSlehQ Ob SlehQ Opidat SQOSperaQ Opr StonQ Otomat SQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal belakang separuh luas atauseparuh rendah OSQ.

o*"l Te#$"2

Untuk menghasilkan "okal ini, bahagian tengah lidah mestilah dinaikkan ke bahagian

pertemuan di antara lelangit keras dan lelangit lembut. Kemudian, lelangit lembut

dan anak tekak hendaklah dinaikkan untuk menutup bahagian rongga nasal. ita

suara dirapatkan apabila udara disalurkan melaluinya, maka pita suara pula akan

bergetar. Bunyi T akan dihasilkan di mana "okal ini pula hanya terdapat di bahagian

a&alan dan di pertengahan perkataaan sahaja. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahanOTmakQ ObTlahQ

OTmasQ O$TlahQ

40


41/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan "okal tengah OTQ.

A&')*-l"+) Fo#e Ko#+o#"#

Ko#+o#"# le'-%"# (-" !)!)& !e&+-"&" ! .

ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat kebelakang rongga tekak.

Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di

bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan

serta-merta dengan menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranObatuQ OlumbaQ OkelabQObaluQ OlabuQ OmaktabQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir bersuara ObQ.

41


42/67

Ko#+o#"# le'-%"# (-" !)!)& ')("* !e&+-"&" %.

ua bibir ditemukan dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke belakang rongga tekak.

Udara daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan, tersekat di

bahagian belakang rapatan dua bibir itu. /ekatan udara itu dilepaskan, dengan

serta-merta tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOpaluQ OsampahQ OmalapQOpedangQ OsepahQ OkejapQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir tidakbersuara OpQ.

Ko#+o#"# le'-%"# $)$)$-+) !e&+-"&" ( .

Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan,

rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara

hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta

sambil menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOdatukQ OsedutQ OsaladQ

OdiariQ OsaderiQ OnomadQ

42


43/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusibersuara OdQ.

Ko#+o#"# le'-%"# $)$)$-+) ')("* !e&+-"&" ' .Hujung lidah diketemukan, men$apai ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan,

rapat ke belakang rongga tekak. Manakala udara daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dan dibiarkan, di bahagian belakang pertemuan di antara

hujung lidah dengan gigi-gusi itu. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta- merta

tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOtebuQ OsatuQ OselatQOtaburQ OketumQ OpelatQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi tidakbersuara OtQ.

Ko#+o#"# le'-%"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" $ .


44/67

tersebut. /ekatan udara itu dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan

pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOgajahQ OmegahQ ObegQOgelapQ OsergahQ OjagQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembutbersuara OgQ.

Ko#+o#"# le'-%"# lel"#$)' le!-' ')("* !e&+-"&" * .


45/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembuttidak bersuara OkQ.

Ko#+o#"# le'-+"# lel"#$)' *e&"+ !e&+-"&" 8 .

epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan

rapat ke bahagian belakang rongga tekak.Kemudian, udara daripada paru-paru

melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang

pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu

dilepaskan dengan serta-merta dengan menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOjambuQ OlajuQ OkolajQOjambangQ ObajuQ OmesejQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit kerasbersuara O jQ.

Ko#+o#"# le'-+"# lel"#$)' *e&"+ ')("* !e&+-"&" .

epan lidah ditemukan pada daerah lelangit keras dan lelangit lembut dinaikkan

rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara daripada paru-paru

melalui bahagian rongga mulut dan dibiarkan tersekap di bahagian belakang

pertemuan di antara depan lidah dan lelangit keras tersebut. /ekatan udara itu

dilepaskan dengan serta-merta tanpa menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0

45


46/67

a&alan pertengahan akhiranOatanQ ObeaQ OmaQOubaQ OkaaQ OklaQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit kerastidak bersuara OQ.

Ko#+o#"# $e'"&"# $)$)$-+) !e&+-"&" & .

Bahagian hujung lidah dinaikkan ke gigi-gusi dan lelangit lembut dinaikkan rapat ke

bahagian belakang rongga tekak. Kemudian, udara yang keluar daripada paru-paru

melalui rongga mulut dan menggetarkan hujung lidah ke gigi-gusi. ita suara

digetarkan. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOrotanQ OkerapQ OpakarQOran$angQ OperapQ O$akarQ

46


47/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan getaran gigi-gusibersuara OrQ.

Ko#+o#"# +e#$"-"# (-" !)!)& !e&+-"&" .

Bibir ba&ah dirapatkan ke bibir atas.


48/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauan gigi-gusibersuara OnQ.

Ko#+o#"# +e#$"-"# lel"#$)' *e&"+ !e&+-"&" #.

Bahagian depan lidah dirapatkan ke lelangit keras. Kemudian, lelangit lembut dalam

keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak. Udara

yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui rongga hidung sambil

pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahanOna&aQ OsenapQOnasiQ OgunaQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit kerasbersuara OnQ.

Ko#+o#"# +e#$"-"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" .

Bahagian belakang lidah dinaikkan rapat ke lelangit lembut. Kemudian, lelangit

lembut dalam keadaan biasa dan tidak dinaikkan rapat ke bahagian belakang

rongga tekak. Udara yang dikeluarkan melalui paru-paru disalurkan terus melalui

rongga hidung sambil pita suara digetarkan. /ebagai $ontoh0

48


49/67

a&alan pertengahan akhiranONiluQ ObaNsalQ OsenaNQONaNaQ OseNalQ OrenaNQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangitlembut bersuara ONQ.

Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# !)!)& '"* !e&+-"&" ;.

Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian,

lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara

yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan

bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut tanpa

menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOCeriQ OsaCariQ OmualaCQOCasaQ OkaCirQ OalaCQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir

tak bersuara OCQ.

49


50/67

Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# !)!)&$-+) !e&+-"&" @.

Bibir ba&ah dirapatkan kepada gigi atas supaya membuat sempitan. Kemudian,

lelangit lembut terangkat rapat ke bahagian belakang bahagian rongga tekak. Udara

yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dan dibiarkan

bergeser keluar di daerah rapatan bibir ba&ah dan gigi atas tersebut sambil


a&alan pertengahanO"anQ Olar"aQO"iolinQ Okan"asQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir-gusi bersuara O"Q.

Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# $)$) '"* !e&+-"&" .

aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembut

terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan

daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di

daerah gigi itu tanpa menggetarkan pita suara. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOVabitQ OiVninQ O&ariVQOVelasaQ OpeVanQ OkeriVQ

50


51/67

Konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara OVQ.

Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# $)$)$-+) !e&+-"&" .

aun lidah didekatkan di daerah gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara

keluar, sambil lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga tekak.

Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru dibiarkan, bergeser di daerah gig-gusi

yang membuat sempitan dengan daun lidah tersebut, sambil pita suara digetarkan.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranO7ikirQ Ona7akQ OlaCa7QO7amanQ Oa7imatQ OhaCa7Q

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran gigi-gusi bersuara O7Q.

Ko#+o#"# %)#8""# $e+e&"# lel"#$)' le!-' '"* !e&+-"&" .

Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat satu sempitan.


52/67

lembut dengan bahagian belakang lidah tersebut, sambil pita suara tidak digetarkan.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOFianatQ OmaFlukQ OtariFQOFamisQ OaFbarQ OmariFQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseranlelangit lembut tak bersuara OFQ.

Ko#+o#"# $e+e&"# $)$)$-+) '"* !e&+-"&" +.

aun lidah didekatkan ke bahagian gigi-gusi supaya dapat membuat sempitan udara

keluar. Kemudian, lelangit lembut dinaikkan rapat ke bahagian belakang rongga

tekak. Udara yangdisalurkan keluar dari paru-paru dibiarkan bergeser di daerah gigi-

gusi yang membuat sempitan dengan daun lidah itu. ita suara pula tidak

digetarkan. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOsamaQ OnasiQ OkipasQOsilapQ OasapQ OtulusQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi-gusi takbersuara OsQ.

52


53/67

Ko#+o#"# $e+e&"# $lo')+ '"* !e&+-"&" 2.


54/67

Ko#+o#"# +e%"&-2 @o*"l (-" !)!)& !e&+-"&" =.

Bahagian bibir dibundarkan dan belakang lidah dinaikkan ke arah lelangit lembut.


55/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh "okal lelangitkeras bersuara OyQ.

Ko#+o#"# $e+e&"# $)$) !e&+-"&" .

aun lidah berada di antara gigi atas dan gigi ba&ah. Kemudian, lelangit lembutterangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan

daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di

daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahanOWaiCQ OCarWuQ

OWaruratQ OhaWirQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi bersuara OWQ.

Ko#+o#"# $e+e&"# lel"#$)' *e&"+$-+) '"* !e&+-"&" .

Bahagian daun lidah dirapatkan ke daerah di antara lelangit keras dengan gusi untuk

membuat sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang

bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan

melalui rongga mulut dibiarkan bergeser keluar di daerah sempitan gusi itu tanpa


a&alan pertengahan akhiran

OXirikQ OmuXkilQ OYuraiXQOXurgaQ OaXikQ OskuaXQ

55


56/67

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran lelangit keras-gusi tak bersuara OXQ.

Ko#+o#"# lel"#$)' le!-' !e&+-"&" o.

Belakang lidah dirapatkan ke lelangit lembut untuk membuat suatu sempitan.

Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak.

Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut

dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu sambil menggetarkan pita suara.

/ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOoaibQ OlooatQ OtablioQOoairahQ OmaoribQ ObalioQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan lelangit lembut bersuaraOoQ.

56


57/67

A&')*-l"+) Fo#e D);'o#$

A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ ")

Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal depan sempit.

Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang

terhampar. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOaisingQ OhairanQ ObelaiQOaikidoQ OkailanQ OkedaiQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O ai Q.

A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ "-

Mula-mulanya, "okal depan luas lalu digelun$urkan ke arah "okal belakang sempit.Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang biasa kepada keadaan yang

bundar. /ebagai $ontoh0

a&alan pertengahan akhiranOaurQ OmaulanaQ OpulauQOauratQ OsaudaraQ OrelauQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O au Q.

57


58/67

A&')*-l"+) ;o#e ();'o#$ o)

Mula-mulanya, "okal belakang separuh sempit lalu digelun$urkan ke arah "okal

depan sempit. Kemudiannya, keadaan bibir daripada keadaan yang bundar kepada

keadaan yang terhampar./ebagai $ontoh0

pertengahan akhiranOboikotQ OkaloiQ

#ambar rajah di atas menunjukkan penghasilan Conem diCtong O oiQ

#


59/67

SOALAN LATIHAN

). /ila lukis gambarajah organ artikulasi dan namakan bahagian-bahagiannya.

2. elaskan maksud pita suara dan Cungsinya.

3. elaskan maksud bunyi-bunyi "okal utama .

6. Huraikan maksud "okal sengau dan sertakan $ontohnya sekali.

*. Apakah diCtongG 1yatakan jenisnya.

9. Huraikan bagaimana konsonan letupan dihasilkan beserta $ontoh yang

bersesuaian.

59


60/67

FONEM BAHASA MELAYU

ada asasnya bahasa terdiri daripada beberapa unit. Ayat merupakan unit paling

besar manakala Conem ialah unit paling ke$il. 4onem merujuk kepada unit bahasa

yang terke$il dan boleh dipenggal-penggalkan. Hal ini kesesuaian dengan siCatConem yang memang boleh diasing-asingkan antara satu dengan yang lain. /ebagai

$ontohnya, perkataan Ipitam boleh dipenggalkan kepada lima unit penggalan yang

lebih ke$il atau lima Conem yang berasungan iaitu p, u, l, a dan u. Unit-unit

terke$il ini tidak mempunyai makna jika diletakkan se$ara berasingan. /ebaliknya,

jika salah satu daripada unit terke$il atau Conem itu digantikan dengan satu Conem

yang lain, maka perkataan itu akan berubah. Misalnya, jika Conem u pada

perkataan Ipulau tersebut digantikan dengan satu Conem yang lain akan

menghasilkan perkataan pulas , pulai , dan pulang. Keadaan ini menunjukkan

baha&a Conem mempunyai Cungsi distingtiC, iaitu Conem berperanan dalammembe7akan dan mengubah makna perkataan.

Maksud yang lain bagi Conem ialah unit penggalan bahasa yang terke$il yang

boleh memba&a perbe7aan makna. 4onem juga boleh dideCinisikan sebagai

himpunan bunyi yang mempunyai lambing asas yang sama, yang berbe7a hanyalah

lambing-lambang diakritiknya. %egasnya, Conem ialah unit pada tingkat bunyi yang

distingtiC, iaitu siCat bunyi yang mampu membe7akan makna bagi sesuatu kata.

Kedua-dua Conem "okal dan konsonan bahasa Melayu berperanan dalam

membe7akan makna. Konsonan dan "okal menggambarkan huruC-huruC yangmempunyai bunyi yang saling berkaitan. Ahli Conologi berminat dengan bunyi-bunyi

"okal dan konsonan serta simbol-simbol Conetik yang digunakan untuk

menggambarkannya. HuruC-huruC "okal dan konsonan digunakan bagi

melambangkan bunyinya tetapi suatu simbol yang jelas di&ujudkan bagi

menghilangkan kekaburan dan kekeliruan dalam penulisan dan per$akapan.

Fo#e o*"l

%erdapat enam "okal dalam bahasa Melayu standard, iaitu a , e , i , o , u ,dan T dan penyebarannya adalah seperti yang berikut0

H-&-; Fo#ePe#$$-#""# Fo#e o*"l

A="l Te#$"2 A*2)&

a a a&aGaku

$akapgagap

manapula

e e enaGekor

lehertelen

taugeole-ole

i i ikatiman pilihgigih tulitari

60


61/67

o o olehoraN

bohoNtoloN

pidatosolo

u u ubatular

bulatpulut

sudupalu

e T Tmak

Tmpat

pTnat

tTpat

nasionalismT

mekanismT

HuruC Ie digunakan untuk melambangkan dua Conem, iaitu0

a Conem e pepet yang ditulis se$ara Conetik T b Conem e taling yang ditulis se$ara Conetik e

enutur bahasa Melayu la7imnya dapat membe7akan dua sebutan tersebut dan

dapat menggunakannya dengan betul. /elain itu, T juga sering digunakan bagi

menggantikan bunyi "o$al bagi perkataan yang berakhir dengan huruC a.

Fo#e Ko#+o#"#

alam bahasa Melayu, terdapat ): Conem konsonan asli. Boleh dikatakan hampir

setiap huruC !umi me&akili satu sebutan Conem dan ini menjadi salah satu Caktor

bahasa Melayu itu mudah dipelajari, iaitu disebabkan sistem Conologinya yang juga

mudah. adual yang berikut memperlihatkan Conem konsonan asli Melayu dan

$ontoh penggunaannya dalam perkataan.

H-&-; Fo#e Pe#$$-#""# Fo#e Ko#+o#"#

A="l Te#$"2 A*2)&

b b batuk lambat sebab

$ $antik ben$i Ma$

d d datuk ladang abad

g g gagal ligat monolog

h h hapak sahabat telah

j [ jamu sejuk garaj

k k kilas sakit tapak

l l lama Melayu kebal

m m manis taman sekamn n nanti tanda makin

ng N nganga tangkup belang

ny nyanyuk senyap -

p p panas papan kudup

r r rasa arus luhur

s s senak ansur deras

t t tamat pantun sukat

& & &arisan sa&ah takra&

y j yuran &ayang -

61


62/67

Ko#+o#"# P)#8""#

%erdapat lapan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu. Konsonan ini berasal

daripada bahasa Arab, bahasa 5nggeris atau bahasa selain bahasa Melayu. >alau

bagaimanapun, penggunaan konsonan pinjaman ini telah sebati dengan penutur

bahasa Melayu sehingga konsonan ini telah diiktiraC sebagai huruC konsonan Melayu

juga. Berikut merupakan konsonan pinjaman dalam bahasa Melayu dan $ontoh

penggunaannya dalam perkataan.

H-&-; Fo#e Co#'o2 Pe#$$-#""#

C C Cilem

" " "ariasi

th \ mithal (misal

dh W dharab (darab

7 7 7aman

sy X mesyuaratkh F khat

gh ghaib

PROSODI DAN SUPRASEGMENTAL

Pe#$e&')"# P&o+o() ("# S-%&"+e$e#'"l :

eCinisi prosodi sangat luas, bergantung kepada $ara ia berperanan dalam bahasa.alam linguistik prosodi menjelaskan segala perkara yang berkaitan bentuk bunyi

bahasa yang dapat didengar di telinga, iaitu yang tidak dapat dijelaskan melalui

simbol tulisan.

rosodi berCokus kapada ujaran, iaitu yang berkaitan dengan intonasi dan rima.

rosodi turut melihat perubahan kepada kepanjangan suku kata, kelantangan nada

dan beberapa perkara yang berkaitan dengan struktur bunyi ujaran yang dilaCa7kan

alam tulisan tanda ba$a seperti tanda noktah, koma, noktah bertindih, koma

bernoktah, tanda seru, tanda soal dan sebagainya untuk menandakan sesuatu

supaya pemba$a peka terhadap keperluan tertentu dalam teks yang diba$a. alam

bahasa lisan pula kita menggunakan bunyi-bunyi tertentu pada kata, Crasa, klausa

dan ayat untuk mendapatkan perhatian pendengar.

62


63/67

Bunyi-bunyi ini bukan $iri-$iri ujaran peringkat indi"idu, tetapi digunakan dalam

&a$ana lisan se$ara keseluruhan.Bunyi-bunyi ini dinamakan suprasegmental atau

bunyi bukan segmental.

Antara kesan bunyi-bunyi tersebut ialah tekanan,intonasi, tempo dan rima yang

semuanya dikenali sebagai $iri-$iri prosodi.

iri-$iri prosodi bagi sesuatu unit ujaran seperti suku kata, kata, Crasa, dan klausa

la7imnya dipanggil $iri-$iri suprasegmental. 5ni bermakna prosodi dan

suprasegmental mempunyai $iri yang dikongsi bersama.

/esetengah ahli bahasa menganggap kedua-duanya sama sahaja kerana berkaitan

dengan aspek yang bukan segmental seperti Conetik dan Conologi

iri-$iri prosodi yang digunakan untuk menandakan ujaran adalah seperti berikut0

"6Te*"#"#

%ekanan merujuk kepada bunyi kata yang diu$apkan lebih lantang daripada yang

lain atau pengu$apan kata yang dikuatkan.

%ekanan digunakan untuk menyampaikan sesuatu maksud seperti hairan atau rasa

marah atau sebagai desakan kepada pendengar.

%ekanan juga merupkan suatu $ara menyebut perkataan, Crasa atau ayat denganmemberi penekanan pada tempat tertentu, terutama pada suku kata dengan tujuan

untuk menandakan keras atau lembut sesuatu pengu$apan.


64/67

%ujuan tekanan adalah untuk0

i. menyedapkan per$akapan atau ba$aan seperti dalam deklamasi sajak dan

pengu$apan dialog

ii. menandakan tempat atau aspek yang perlu diberi perhatian.

!6 I#'o#"+) ("# #"("

5ntonasi merupakan keadaan turun naik bunyi atau tinggi rendah suara semasa

ber$akap. uga disebut sebagai "ariasai nada ketikabertutur

alam bahasa Melayu intonasi berperanan dalam menetukan jenis ayat yangdiujarkan.

Ayat penyataberita mempunyai intonasi menurun pada bahagian akhir ayat,

sementara ayat tanya intonasinya meninggi pada akhir ayat.

Antara intonasi yang digunakan dalam ujaran ialah0

i. 5ntonasi manaik ; bermakna nada suara dinaikkan mengikut masaii. 5ntonasi menurun ; bermakna nada suara diturunkan mengikut masaiii. 5ntonasi pun$ak ; bermakna nada suara daripada naik kepada turuni". 5ntonasi Idipping ; bermakna nada suaara daripada turun kepada naik

%ingkat nada dalam intonasi ditandai oleh angka seperti berikut0

Angka ) ; menunjukkan nada yang paling rendah

Angka 2 ; menunjukkannada permulaan ujaran

Angka 3 ; menunjukkan nada tekanan dalam ujaran

Angka 6 ; menunjukkan nada yang paling tinggi

alam bahasa Melayu nada tidak bersiCat Conemik sebagaimana dalam bahasa

ina, sebagaimana $ontoh berikut0

64


65/67

ma ) -- bererti kuda

ma 2 ; bererti emak

ma 3 ; bererti jerami

ma 6 ; bererti marah

96Te%o

%empo merujuk kepada kadar $epat atau lambat sesuatu per$akapan, untuk tujuan

atau sebab-sebab yang tertentu. 5a berlaku kerana sesorang itu berhadapan dengan

situasi yang menghendaki dia melaCa7kan ujaran sedemikian rupa.

ontohnya apabila sesorang membuat ulasan selari sesuatu pertandingan

memerlukan penutur ber$akap $epat dengan ujaran yang padat dalam tempoh yang

singkat.

alam keadaan tertentu tempo memberi kesan kepada sesuatu makna, iaitu untuk

memberi rangsangan dan mendapatkan perhatian.

(6 R)"

!ima terhasil daripada penggunaan pola tekanan,tempo dan nada. /e$ara Cormal

rima terdapat dalam bidang puisi dan mu7ik. 1amun dalam pertuturan biasa juga

ada rima, $uma kuarang diberi perhatian. Malah ahli bahasa mengatakan semua

ujaran ada rima. ontohnya apabila ujaran itu diulang-ulang dengan menggunakan

pola yang sama.

e6 Mo&"

Mora juga disebut panjang pendek yang merujuk kepada kadar sesuatu bunyi itu

diu$apkan. Konsepnya sama dengan Iharakat dalam bahasa Arab.


66/67

alam bahasa Melayu mora kurang berperanan dan tidak membe7akan makna

sebagaimana dalam bahasa 5nggeris dan bahasa Arab.

;6 Je("

eda disebut Ipersendian. Unsur jeda digunakan untuk memisahkan elemen

linguistik seperti kata, rangkai kata dan ayat.

alam ujaran atau pertuturan jeda berperanan sebagai hentian sebentar.


67/67

urnal bm)

http0&&&.sumber-artikel.$omurnal-endidikan-Bahasa-Melayu98-Malay-

bahasa melayu akademik 13

Documents