AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİLNAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN MÜƏLLİMLƏR İNSTİTUTU

RÜFƏT LƏTİF OĞLU HÜSEYNZADƏ

MAGİSTR DİSSERTASİYASI(Metodik vəsait)

Yazılış qaydasıMetodikası

TərtibiMüdafiəsi

Azərbaycan Respublikası TəhsilNazirliyinin Elmi-MetodikŞurasının “Pedaqogika vəPsixologiya” bölməsinin 08. 01.2009-cu il tarixli iclasının qərarınaəsasən metodik vəsait kimi təsdiqedilərək çap olunur (Protokol №01).

BAKI–2009

2

AMİ–nin rektoru, professor A. H. NAXÇIVANLININümumi elmi redaktorluğu ilə çap edilir.

Metodik vəsait Azərbaycan Müəllimlər İnstitutununElmi–Metodik şurasının 23 oktyabr 2008-ci il tarixli (pr. № 01)

iclasında və Pedaqoji fakültənin Fakültə Elmi Şurasının16 dekabr 2008-ci il tarixli (pr. №01) iclasında

müzakirə edilərək bəyənilmişdir.

RƏYÇİLƏR:Şamil Qasımlı - AMİ-nin tədris işləri üzrə prorektoru, professor

Baba Babayev - AMİ-nin Magistratura və Aspirantura şöbəsininmüdiri, filoloji elmlər namizədi, dosent

RÜFƏT LƏTİF OĞLU HÜSEYNZADƏAMİ-nin pedaqogika kafedrasının müdiri,

pedaqoji elmlər doktoru,professore-mail: rufathuseynzade@gmail.com

MAGİSTR DİSSERTASİYASI (METODIK VƏSAİT)Bakı, «NURLAR» Nəşriyyatı-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, 104 səh.,

Metodik vəsaitdə iki pilləli ali təhsil sisteminin magistraturapilləsində magistr dissertasiyasının mahiyyəti, məqsədi, onun yazılışqaydaları, metodikası, tərtibi, müdafiə prosesi haqqında ətraflı məlumatverilir. Vəsaitdə magistr dissertasiyası elmi rəhbərinin vəzifələri, magistr-elmi rəhbər münasibətləri, habelə müdafiə prosesi ilə əlaqədar kafedra vədekanlıqların, digər qurumların görəcəyi işlər ardıcıllıqla şərh olunur,metodiki göstərişlər verilir.

Əsərdə zehni əməyin elmi təşkili, kitab və kitabxanalardan istifadəqaydaları, yaradıcı əməyin xüsusiyyətləri, tədqiqatçılıq bacarıqlarınıninkişaf etdirilməsi haqqında tələbə və magistrantlara-gələcəkmütəxəssislərə, tədqiqatçılara, elm adamlarına konkret elmi- pedaqoji,metodiki məsləhət və tövsiyələr verilir.

Metodik vəsait ali məktəb tələbələri, magistrantlar, dissertantlar,doktorantlar, gənc tədqiqatçılar, müəllimlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

ISBN: 978-9952-450-03-3

mailto:rufathuseynzade@gmail.com

3

M Ü N D Ə R İ C A T

Giriş ................................................................................ 41. Magistr dissertasiyasının səciyyəsi ............................ 92. Tədqiqat işinin xüsusiyyətləri və əsas anlayışları .... 133. Mövzunun seçilməsi ................................................. 344. Elmi məlumatların toplanması ................................. 385. Dissertasiya üzərində iş ............................................ 436. Mənbəələr üzərində iş .............................................. 517. Dissertasiyanın quruluşu və planlaşdırılması ........... 538. Magistr referatı ......................................................... 599. Elmi rəhbər ............................................................... 6110. Magistr dissertasiyasinin tərtibi ............................. 66110. Dissertasiyanın tərtibinə verilən əsas tələblər ...... 6812. Magistr dissertasiyasının müdafiəsi ....................... 71Nəticə ............................................................................ 76İstifadə olunmuş ədəbiyyatın siyahısı .......................... 78Əlavələr ........................................................................ 80

4

G İ R İ Ş

“MAGİSTR” sözü latın mənşəli söz olub “Müəl-lim”, ”Mürəbbi”, “Rəhbər” mənalarını ifadə edir. QədimRomada “Magistr” dərəcəsi mühüm vəzifə səlahiyyətləriolan şəxslərə verilirdi. Bizans imperatorluğunda isə bu adyüksək məmur rütbəsi tituluna müvafiq idi. “Magistr”məfhumu “Ustad” adının sinonimi, öz işinin mahir bilicisi,ustası kimi də qəbul edilir. Musiqi termini olan “Maestro”sözü də “Magistr” sözündən meydana gəlmiş, musiqisahəsinin bilicisi kimi başa düşülür.

Orta əsrlərdə ilk vaxtlar Avropada katolik ruhani-cəngavər orderinin başçısına “Magistr” deyilmişdir. Son-ralar “Magistr” elmi dərəcə kimi universitetlərdə

“Yeddi müstəqil sənət” müəlliminə, daha sonrakıdövrlərdə nüfuzlu universitetlərin fəlsəfə fakültəsini biti-rənlərə “Magistr” elmi dərəcəsi verilmişdir. XIX əsrdənbaşlayaraq Avropa ölkələrinin bir çoxunda bu ad fəlsəfədoktoru dərəcəsi ilə əvəz edilmişdir.

5

Hazırda “Magistr” ali təhsil sistemində bakalavrdansonra verilən ikinci akademik dərəcədir; ikipilləli və üçpilləli ali məktəblərin İxtisaslaşdırılmış Elmi Şuraları tərə-findən verilən elmi dərəcədir. Magistratura - yüksək səviy-yəli mütəxəssis hazırlığında Avropa sistemidir ki, busistem ölkəmizdə bakalavriat və magistratura formasındareallaşdırılır.

Magistratura əsasən aşağıdakı vəzifələri həyatakeçirir:

1. Magistratura ali təhsil strukturunda ikinci pilləolaraq ali təhsilin elitar formasından kütləvi və ümumi for-maya keçidini təmin edir.

2. Ali təhsilin adekvat, məqsədyönlü , optimal, səmə-rəli, çevik olmasını təmin edir.

3. “Uzunmüddətli təhsil”, “Ömürboyu təhsil”, “Fasi-ləsiz təhsil paradıqmasını reallaşdırır.

4. Varislik prinsipini, yeniləşmə, təkmilləşmə funksi-yasını, tədrisin elmi xarekterdə qurulmasını, elmi tədqiqat-çılığı, yaradıcılıq və əməkqabilliyinin vəhdətini təminedir.

5. “Geniş məkanda tanınma”, “Şəffaflıq”, “Rəqabətaparmaq və rəqabətə dözümlülük” kimi funksiyaları yeri-nə yetirir.

6. Transparentlik (fr. transparent, hərfi mənası – şəf-faf) funksiyasının, ağılların, imiclərin, imkanların rəqabətədözümlülüyünü təmin edən strategiyaların modernləşdi-rilməsini təmin edir.

6

7. Rasional -selektiv (lat. selectio – seçmə, seliqo –seçirəm) funksiyanı yerinə yetirir, tələbələrin qəbulunun,seçib- seçilməsi müyəssərliyini təmin edir.

8. Doktorluq dərəcəsinə qədərki səviyyənin təminedilməsi funksiyasını yerinə yetirir və daha yüksək dərəcəolan doktorluq elmi dərəcəsinə çatmaq üçün imkan və şə-rait yaradır.

9. Varislik və inkişafın vəhdətini, ali təhsilin akade-mik və bazar iqtisadiyyatı xarakteristikalarının vəhdətini,klassik dəyərlərə uyğunluğu, dinamik dəyişikliklərə açıqolmasını təmin edir.

10. Yüksək intellektə, yüksək mədəniyyət və əxlaqa,yüksək elmi- tədqiqatçılıq qabiliyyətinə, dərin bilik və ge-niş elmi dünyagörüşə malik peşəkar mütəxəssislər yetiş-dirir.

Magistr dərəcəsi aşağıdakı tələblərə cavab verəniddiaçılara verilir:

1. Bakalavr səviyyəsində qazanılmış bilik və baca-rıqları nümayiş etdirə bilir.

2. Zəruri elmi informasiyanı toplamağı, ümumiləş-dirməyi və şərh etməyi bacarır.

3. Məntiqi və tənqidi təfəkkürə malikdir, mülahizələ-rini əsaslandırmağı və müdafiə etməyi bacarır.

7

4. Təlim bacarıq və vərdişlərini möhkəm mənimsə-mişdir.

5. Vaxtı dəyərləndirə bilir, zehni əməyini səmərəlitəşkil edə bilir.

6. Mənəvi cəhətdən zəngindir, əxlaqca safdır, fizikivə psixoloji cəhətdən sağlamdır.

7. Özünütəhsil və özünütəkmilləşdirmə ilə müntə-zəm məşğul olur.

Bu gün konkret olaraq ümumiləşmiş şəkildə “Ma-gistr” dedikdə yüksək intellektual səviyyəyə, hərtərəfli ha-zırlığa, analitik-tədqiqatçılıq təfəkkürünə malik, elmi ya-radıcılıq metodologiyasını mənimsəmiş, ən müasir infor-masiya-kommunikasiya texnologiyalarına yiyələnmiş,konsultativ, yaradıcı və praktik fəaliyyətli peşəkar mütə-xəssis nəzərdə tutulur.

Təmayüllərinə görə aşağıdakı magistr tiplərimüəyyənləşdirilmişdir:

1. Sonradan yeni ixtisas qazanan magistr.2. Tədris prosesində biliklər qazanan magistr.3. Ümumi peşə hazırlığı keçən magistr.4. Avropa istiqamətli magistr.5. Xarici dillər üzrə magistr.6. Doktoranturaya hazırlıq pilləsi keçən magistr.

8

Magistr dərəcəsinin əsas kateqoriyaları aşağı-dakılardır:

1. Menecment sahəsində elmlər magistri (universitetdərəcəsi).

2. İnzibati işlər üzrə magistr.3. Konkret sahələr üzrə ixtisaslaşmış magistr dərəcə-

si.

9

1. MAGİSTR DİSSERTASİYASININSƏCİYYƏSİ

Magistr dissеrtasiyası–magistratura tələbəsinin, ya-xud deyə bilərik magistrantın müstəqil еlmi-tədqiqat işi-nin, gərgin yaradıcı aхtarışlarının məhsuludur. Magistratu-rada təhsil-tərbiyə fəaliyyətinin sоn təqdimatıdır, mütə-хəssisə «həyat vəsiqəsi» vеrən, ona magistr elmi dərəcəsiverən mürəkkəb pedaqoji prоsеsdir.

Magistr dissertasiyası işinin icrası və müdafiəsi ma-gistranta təhsil illəri ərzində qazandığı bilikləri sistеmləş-dirməyə, möhkəmləndirməyə, iхtisas üzrə nəzəri bilikləri-ni və praktik bacarıqlarını daha da gеnişləndirməyə, kоnk-rеt еlmi-pedaqoji, tехniki, iqtisadi, istеhsal və digər məsə-lələri həll еtməyə imkan vеrir, оnlarda müstəqilliyi, ya-radıcılığı inkişaf еtdirir, еlmi tədqiqat mеtоdlarından is-tifadə еtmək və еkspеrimеnt qоymaq qabiliyyətini aşılayır.

10

Dissertasiya işi magistrantın bakalavr pilləsində yеri-nə yеtirdiyi buraxılış işi və ya еlmi-tədqiqat işlərinin da-vamı оlduqda daha səmərəli nəticələr alınır.

Magistr dissertasiyası sırf müstəqil еlmi-tədqiqat хa-raktеri daşısa da bu əsas etibarilə tədris-tədqiqat işlərinəaid olur. Yəni magistr dissertasiyası magistraturanın tədrisproqramı ilə sıx bağlı olur. Belə elmi tədqiqat işinin ya-zılmasında əlbəttə, magistrantdan böyük elmi yenilikləri,elmi problemləri həll etməsini, kəşflər, ixtiralar etməsinigözləmək də olmaz. Magistr dissertasiyasının ya-zılmasında əsas məqsəd magistrantın müstəqil elmi-tə-dqiqat işləri aparması, müstəqil elmi axtarışlar etməsi,elmi problemlərə peşəkarcasına yanaşması və onun həlliyollarını öyrənməkdir.

Magistr dissertasiyasına tələbənin buraхılış işinə nis-bətən, daha yüksək pedaqoji tələblər vеrilir. Magistr dis-sertasiyası ilə buraxılış işi arasında, onun yazılış texno-logiyasında, müdafiə prosesində müəyyən yaxınlıqlar,ümumi cəhətlər vardır. Həm buraxılış işi, həm də magistrdissertasiyası elmi rəhbərin rəhbərliyi altında yazılır.Buraxılış işlərinin mətninin yazılışı da, quruluşu da ma-gistr dissertasiyasında olduğu kimidir. Hər iki iş elmi-təd-qiqat xarakterindədir. Yalnız buraxılış işlərinin həcmi ma-gistr dissertasiyasının həcminə nisbətən demək olar ki, ikidəfə azdır və buraxılış işlərinə verilən tələblər magistrdissertasiyasına nisbətən daha sadədir. Buraxılış işlərinəverilən tələblər və üz vərəqinin tərtibi “Əlavə 8” və“Əlavə 9” da verlmişdir.

11

Yüksək iхtisaslı alim-mütəхəssisin еlmi rəhbərliyi iləmagistrant müstəqil оlaraq elmi-tədqiqat işləri aparır,mövzu ilə bağlı ədəbiyyatı öyrənir, qeydlər aparır, keçdiyipedaqoji təcrübələrin, elmi-tədqiqat təcrübələrinin təhli-lini, ümumiləşməsini aparır, pedaqoji müşahidələr və pe-daqoji müsahibələr keçirir, tədris müəssisələrində tədqiqatişi ilə bağlı pedaqoji еkspеrimеntlər qоyur, еlmi-pedaqojimətbuatda məqalələr çap еtdirir, magistr еlmi kоnfras-larında, tələbə elmi cəmiyyətlərində məruzələrlə, tеzislərləçıхışlar еdir.

Dissertasiya işinin uğurla hazırlanmasına magistran-tın müəyyən pеdaqоji biliklərə malik оlması, pеdaqоjipraktikada, elmi-tədqiqat təcrübəsində iştirak etməsi, aliməktəbin təlim-tərbiyə işlərində fəal iştirakı, tədqiqatçılıqqabiliyyəti, yaradıcılıq bacarıqları, rеfеrat, sərbəst iş yaz-ması, kоmplеks biliklərə, geniş dünyagörüşə sahib olması,Tələbə Elmi Cəmiyyətinin işində iştirakı və ən başlıcasıisə sərbəst şəkildə buraxılış işi yazmaq təcrübəsinə malikоlması kimi amillər ciddi təsir göstərir.

Ali təhsil müəssisəsinin tədris planında nəzərdə tutu-lan magistr dissеrtasiyası magistrantdan analitik, sintеtik,tənqidi təfəkkür tərzi, еlmi, ümumi tədqiqat mеtоdlarıəsasında хüsusi mеtоdikanın hazırlanması bacarığı, ümu-miləşdirmələr еtmək, nəticələr çıxarmaq qabiliyyəti tələbеdir.

Məlumdur ki, dissertasiya işi birdən-birə mеydanagəlmir. Dissertasiya işini yazana qədər magistrant müəy-yən hazırlıq mərhələləri kеçməli olur.

12

Magistrantın kitab və ilk mənbələr üzərində işi, planyazması, kоnspеkt, icmal tutması, tеzis hazırlaması,yaradıcılıq işi, rеfеrat, kurs işi, еlmi dərnəklərdə məşğulоlması, еlmi sеminarlar və kоnfranslarda, müsabiqələrdə,sərgilərdə, elmi klublarda iştirakı, intеrnеt mərkəzindəelmi fəaliyyəti, pеdaqоji-psiхоlоji və mеtоdikaraşdırmalarda iştirakı, layihələr hazırlaması, trеninqlər vəs. magistrantı magistraturada təhsilinin yеkunu оlandissertasiya işinin müdafiəsinə qədər iddiaçınınmütəхəssis kimi inkişafını təmin еdən mərhələlərdir.

Dissertasiya işi magistrantın tam müstəqil, yaradıcıiş sistеminin sоn mərhələsidir. Təhsil müddətindəki aldığınəzəri biliklərin, təlim-idrak fəaliyyətinin yеkunudur, nəti-cəsidir.

Magistrant yazdığı dissertasiya işinin əsas mahiyyə-tini, mövzunun aktuallığını, tədqiqatının əsas istiqamətlə-rini, elmi yеniliyini, nəzəri və praktik əhəmiyyətini əldəеtdiyi nəticələri sərbəst və müstəqil оlaraq şərh еtməyi ba-carmalıdır.

Dissertasiya işinin müdafiəsinə hazırlıq uzun müddətsürən gərgin zеhni əməyin məhsuludur. Dissertasiya işininyazılmasında magistrantda bir sıra idrak qabiliyyətləri,tədqiqatçılıq bacarıqları ilə yanaşı, gələcək mütəхəssisəхas оlan müsbət əхlaqi kеyfiyyətlər də fоrmalaşır, оnunbir şəхsiyyət kimi inkişafı təmin еdilir.

13

2. TƏDQİQAT İŞİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏƏSAS ANLAYIŞLARI

Dissertasiya işi ilə əlaqədar ədəbiyyatın öyrənilməsivə materialın seçilməsi ilkin aparılan tədqiqat işidir. Ədə-biyyatın öyrənilməsi ciddi tədqiqat işidir. Buna gərə də ki-tablar, məqalələr oxunarkən əldə qələm olmalı, qeydləredilməli, çıxarışlar aparılmalıdır. Elmi ədəbiyyatın öyrə-nilməsi bir neçə mərhələdə ola bilir:

1. Əsərlə, onun başlıqları ilə, mündəricatla ümumitanışlıq

2. Əsərin ümumi məzmunu ilə ilkin tanışlıq3. Materialın ardıcıllıqla oxunması4. Əsərin lazım olan müəyyən hissəsini oxumaq və

qeydlər aparmaq5. Tədqiqat işi ilə bilavasitə bağlı olan və ya maraq

doğuran hissəni çıxarış etmək6. Yazılmış materiala tənqidi yanaşmaq7. Dissertasiya üçün yalnız lazım olan hissələri qeyd

etmək.

14

Ədəbiyyatın öyrənilməsində belə bir üsul da təklifetmək olar: Dəftərxana kitabını ortadan şaquli xətlə iki ye-rə bölmək olar. Sol tərəfdə oxunmuş materiallardan çıxa-rışlar etmək, sağ tərəfdə isə həmin çıxarış haqqında qeyd-lər aparmaq, mətnin mühüm, vacib olan hissələriniayırmaq olar.

Oxunmuş material haqqında çox düşünmək, nəticələrçıxarmaq lazımdır. Bu proses mövzu üzərində işlərin ta-mamlanmasına qədər davam edəcəkdir. Bu zaman tədqi-qatçının öz fikirləri ilə oxunmuş material birləşəndə yenibiliklər meydana gələcəkdir.

Materiallardan edilmiş çıxarışları səliqəli, oxunaqlıetmək lazımdır ki, gələcəkdə onlardan istifadə etmək rahatvə asan olsun.

Tədqiqatçının işini bir inşaatçıya bənzətmək olar. Osəbr və diqqətlə lazımi tikinti materiallarını toplayır. Onla-rı ciddi qaydalarla, müəyyən sistemlə düzür və binanıucaldır. Əgər hər hansı bir material çatışmazsa və ya key-fiyyətsiz olarsa tikilən bina da yararsız olar və uçar. Təd-qiqatçının da bütün materialları sağlam və keyiyyətli ol-malıdır ki, onun əsəri yararlı və keyfiyyətli olsun.

Magistrant pedaqogikanın nəzəriyyəsi, tarixi və yametodika sahəsində elmi tədqiqat işlərinə başlarkən hərşeydən əvvəl pedaqoq alimlərin yazı dilinə, işlətdikləriterminlərə, pedaqoji anlayışlara fikir verməli, onlarınmənalarını başa düşməlidir. Elm dilinin özünəməxsus xü-susiyyətləri vardır. Bu dil bədii, publisistik və s. dildənfərqlənir. Magistrant elmi dili mənimsəməli və dissertasi-yasını da elmi dildə yazmalıdır.

15

Tədqiqatçı- magistrant dissertasiya işini yazarkən birsıra pedaqoji anlayışlarla, pedaqoji terminlərə, elmi –tədqiqat işlərinə aid kəlmələrlə və söz birləşmələri ilərastlaşacaqdır. Onların mənalarını, təyinatını bilmədəndissertasiya işini uğurla başa çatdırmaq olmaz. Bubaxımdan onların bir neçəsinin mənalarını və təyinatınıaçıqlamağı faydalı hesab edirik.

Dissertasiyanın avtoreferatı – iki latın sözündən(autos-özüm və refero- bildirirəm) əmələ gəlmişdir. Müəl-lif öz əsərinə dair qısa, yığcam şərh yazır, dissertasiyasınınəsas müddəalarını ümumiləşmiş şəkildə bir neçə səhifədəqısa, yığcam şəkildə şərh edir. Avtoreferat elə yazılmalıdırki, oxucu dissertasiyanın əsas müddəaları, məzmunuhaqqında məlumat ala bilsin. Əlbəttə qısa, yığcam yazmaqheç də asan məsələ olmayıb xüsusi bacarıq və istedadtələb edir. Deyirlər alman yazıçısı Volter dostuna uzun birməktub yazmış və məktubunun sonunda yazmışdır:“Dostum, məni bağışla, qısa yazmağa vaxtım yoxdur”.

Tədqiqatın aktualallığı- seçilmiş mövzunun və yaproblemin vacibliyini, əhəmiyyətliliyini fakt və dəlillərləəsaslandırmaqdır.

Tədqiqatın fərziyyəsi – Fərziyyə ərəb sözü olubtəxmini mülahizə, güman, ehtimal, zənn mənalarını bildi-rir. Fərziyyə bu və ya digər fakt və ya hadisənin aydınlaş-dırılmasında, izahında elmi öngörümdür, proqnozdur,irəlidə nəzərdə tutulan elmi nəticədir.

16

Konsepsiya- tədqiqatın məqsəd və vəzifələri, həlliyolları müəyyənləşdirilərkən əsas fikir, ideya, elmi-nəzəribaxişlar sistemidir.

Kateqoriya - Tədqiq edilən predmetin əsas tərəflə-rini, daxili mahiyyətini əks etdirən məntiqi təfəkkür for-masıdır.

İdeya – Müəyyən nəzəriyyələr, baxışlar, fikir və dü-şüncələr sistemidir.

Açar sözlər – Elmi əsərin və ya hər hansı bir elmisənədin səciyyəvi cəhətlərini, məzmununu əks etdirən söz-lər və ya söz birləşməsidir.

Aprobasiya –latın (approbatio) sözü olub, bəyən-mək, təsdiq etmək deməkdir. Magistrant dissertasiyasınıaprobasiyadan keçirir. Yəni bəyənmə, təsdiqləmə mərhə-ləsindən keçirir. Beləki, Magistrantın dissertasiyasına ve-rilən müsbət rəylər, müzakirələrdə tədqiqatın bəyənilməsi,qənaətbəxş qiyməti, mövzu ilə bağlı məqalələrin çapedilməsi, konfranslarda çıxışları tədqiqatın aprobasiyasıhasab olunur.

Annotasiya –Latın (annotatio) sözündən əmələgəlmişdir. Dissertasiyanın, buraxılış işinin, yaxud bir ki-tabın, monoqrafiyanın çox yığcam, qisa xülasəsidir, məz-munudur. Məsələn, əlinizdə tutduğunuz metodik vəsaitinəvvəlində vəsaitin annotasiyası verilmişdir. Yəni vəsaitnədən bəhs edir.

Tədqiqat metodları (yun. methodos – tədqiqat yolu,idrak yolu, üsul) – hərəkət qaydası, fəaliyyət qaydası,

17

gerçəkliyin praktik və nəzəri surətdə qavranılmasını təminedən müxtəlif üsulların, tərzlərin, əməliyyatların məcmusubaşa düşülür. Mövcud bilikərin əsasında yeni elmi faktlar,elmi məlumat və biliklər almaq üçün tətbiq edilənüsullardır. Tədqiqat metodları tədqiqatçının qarşısınaqoyduğu məqsədə çatması üçün və ya ona nail olmağaimkan verən müxtəlif üsullar tərz və əməliyyatlarınməcmusudur. Elmdə metod idrak yoludur, bu yolla təd-qiqatçı həqiqətə doğru (konkret olaraq tədqiqat obyektinəvə predmetinə doğru) irəliləyir.

Ümumiyyətlə tədqiqat metodları üç qrupa bölünür:1) Empirik tədqiqat metodları (müşahidə, müsahibə, eks-periment); 2) Həm empirik, həm də nəzəri səviyyəli tədqi-qat metodları (mücərrədləşdirmə, təhlil və tərkib, induk-siya və deduksiya, modelləşdirmə və s. ); 3) Nəzəri tədqi-qat metodları (Ümumiləşdirmə, sistemləşdirmə, qrup-laşdırma, müqayisə etmə, təhlil etmək, ölçmək və s).

Qeyd edək ki, universal metod yoxdur. Hər hansı birproblemi, pedaqoji sahəni, predmeti, obyekti öyrənmək,tədqiq etmək üçün özünəməxsus tədqiqat metodları vardır.Məsələn , tədqiqat metodu kimi magistrant müsahibə,müşahidə, eksperiment, test, müqayisə, təhlil, ümumi-ləşdirmə, arxiv sənədlərinin, məktəb sənədlərinin öyrə-nilməsi və s. metodlardan istifadə edə bilər.

Müşahidə metodu – Hadisələrin gedişinə qarışma-dan, onun sistemli, məqsədyönlü şəkildə izlənməsidir.Tədqiqatçı müşahidə metodu vasitəsilə padqoji prosesi,fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri, fəaliyyəti, davranışı, peda-qoji, psixoloji hadisəni öyrənə bilər.

18

Təlim fəaliyyətində, elmi tədqiqat işlərində, bədiiyaradıcılıqda, bir sözlə, insan əməyinin bütün sahələrindəmüşahidənin böyük əhəmiyyəti vardır. Müşahidəninmüvəffəqiyyəti hər şeydən əvvəl, ona ciddihazırlaşmaqdan, qarşıya konkret vəzifə qoymaqdan, bunuətraflı düşünüb aydın dərk etməkdən, bu əsasda dürüstmüşahidə planı və müşahidə gündəliyi tərtib etməkdən,onu aparan tədqiqatçının həmin sahəyə aid mükəmməlbiliyə malik olmasından çox asılıdır. Müşahidə səbr vətəmkin tələb edir. Hər hansı bir obyekti müntəzəm olaraqdəfələrlə, həm də müxtəlif cəhətlərdən müşahidə etmədəndüzgün nəticəyə gəlmək mümkün deyil. Müşahidənəticəsində əldə edilən faktları qeyd etmək, sonra onlarüzərində düşünmək, təhlil və müqayisə etmək,ümumiləşdirmək və düzgün elmi nəticələr çıxarmaq, vənəticələri “Müşahidə gündəliyi”ndə yazmaq zəruridir.

Müşahidə dəqiq olmalı, faktlar qeyd edilib, sonratəhlildən keçirilməli və elmi nəticələr çıxarılmalıdır. Hə-min nəticələr bu və ya digər nəzəri mühakimələr yürütmə-yə əsas verir.

Tədqiqatçı müşahidə zamanı müəyyən şərtləri göz-ləməlidir. Müşahidə qabaqcadan müəyyən olunmuş planüzrə aparılır və orada müşahidə obyekti konkret göstərilir,sonra onun təzahür xüsusiyyətləri izlənilir.

Müşahidənin mərhələləri aşagıdakılardır:1. Müşahidənin məqsəd və vəzifələrinin müəyyən-

ləşdirilməsi (müşahidə nə üçün aparılır)

19

2. Tədqidat obyektinə daha az təsir edən və zəruri in-formasiyalar toplamağa imkan verən müşahidə qaydasınınseçilməsi (necə müşahidə etmək)

3. Müşahidə edilən obyektin qeydə alınması qayda-larının seçilməsi (qeydiyyatı necə aparmaq)

4. Toplanan məlumatın təhlili və ümumiləşdirilməsi(hansı nəticə alınıb)

Pedaqoji tədqiqatlarda müşahidə metodunun müx-təlif növlərindən istifadə olunur. Müşahidənin növləriaşağıdakılardır:

1. Açıq müşahidə2. Gizli müşahidə3. Geniş müşahidə (tam, yaxud bütöv müşahidə) –

belə müşahidə prosesi obyekti tam və bütöv əhatə edir,hadisə başlanandan qurtarana qədər izlənilir, pedaqojitədqiqatda müşahidəçi müvafiq qanunauyğunluğu aşkar-lamaq üçün daha çox məktəbi, sinfi, şagirdi əhatə et-məlidir.

4. Məhdud müşahidə (seçici müşahidə) – seçməxarakteri daşıyır. Bu halda prosesin bu və ya digər cəhətlə-ri öyrənilir. Məsələn, şagirdlərin təlim prosesində idrakfəaliyyətinin müşahidəsi.

5. Uzun müddətli müşahidə - Uzun müddət- bir təd-ris ili və daha uzun müddət davam edir.

6. Qısa müddətli müşahidə – dövri xarakter daşıyırvə nisbətən az vaxt tələb edir. Məsələn, tənəffüs zamanışagirdi və ya şagirdləri müşahidə etmək.

20

Tədqiqat zamanı pedaqoji müşahidə metodu üç for-mada təşkil olunur.

1. Proses və hadisələrin gedişinə müdaxilə etmədən,kənardan izləmək. Bu müşahidə forması o zaman mü-kəmməl olur ki, tədqiqatçının iştirakı nə müəllim, nə dəşagird tərəfindən hiss olunur.

2. Tədqiqatçı bilavasitə fəaliyyətdə iştirak etməkləmüşahidə aparır. Məsələn, sinifdə dərs deyir və tədqiqatınməqsədəuyğun proseslərini həyata keçirir.

3. Tədqiqatçı sınananlara “qoşulur” və “sınanan” ro-lunu oynayır.

Müşahidə elmi-tədqiqat metodu olsa da, onun bəzielementlərindən təlim prosesində, xüsusən təbiət elmlə-rinin tədrisində istifadə olunur. Məsələn, təbiət hadisələriüzərində müşahidə, laboratoriya şəraitində təcrübəninmüşahidəsi və s. Bu halda müşahidə təlim metodu, digərmetodlarla vəhdətdə istifadə edildikdə isə təlim tərzi rolu-nu oynayır.

Müsahibə metodu- Araşdırılan məsələ ilə bağlımüəyyən faktlar, hadisələr haqqında hər hansı insan qru-punun ictimai rəyini öyrənmək, məlumat almaq məqsədiilə aparılır.

Müsahibə- bu sadəcə bildiyimiz, həmişə etdiyimizsöhbət deyildir. Müsahibə metodu – pedaqoji psixolojitədqiqatlarda əvvəlcədən hazırlanmış plan əsasında keçi-rilən məqsədli söhbətdir. Tədqiqat metodu kimi müsahibəinformasiya əldə etmək və ya müşahidə zamanı aydınolmayan məsələləri aydınlaşdırmaq,

21

bəzən də eksperimentin nəticələrini yoxlamaq vədəqiqləşdirmək məqsədilə aparılır. Bu metodun köməyi iləhər hansı pedaqoji fakt və hadisəyə müəllimlərinşagirdlərin və valideynlərin münasibəti aşkarlanır,müəyyən təlim-tərbiyə hadisəsi başqaları ilə söhbət etməkvasitəsilə öyrənilir, şagirdlərin fərdi psixolojixüsusiyyətləri aydınlaşdırılır.

Müsahibə metodu ilə aparılan sorğuya aşağıdakı tə-ləblər verilir:

1. Verilən suallar əvvəlcədən planlaşdırılmalı və təd-qiqatın məqsəd və vəzifələrinə uyğun olmalıdır. Özünəsual verməli: “Sən nəyi aydınlaşdırmaq istəyirsən?”

2. Öncədən kiminlə müsahibə aparılacaq şəxs dəqiqmüəyyənləşdirilməlidir.

3. Tərtib edilmiş suallar aydın, konkret və sadə ol-malıdır. Mürəkkəb, “ikimərtəbəli” və ya yanıltmaq üçün,qəsdən səhv suallalr verilməməlidir.

4. Soruşulanların cavabları dəqiq yazılmalı, qeydə vəya lentə, videoya alınmalıdır.

5. Soruşulanların xüsusiyyətləri, səviyyələri nəzərəalınmalıdır.

6. Sorğunun nəicələri ümumiləşdirilməli və təhliledilməlidir.

Psixoloji-pedaqoji tədqiqatlarda müsahibənin üç nö-vündən daha geniş istifadə olunur: 1) “Eksperimentə giriş”müsahibəsi - əməkdaşlığa sövq etmək məqsədilə

22

aparılır; 2) “Eksperiment müsahibəsi” – işçi fərziyyələriniyoxlamaq məqsədilə aparılır; 3) İntervü aparmaq.

Eksperiment metodu - Bu hər hansı bir pedaqojiməsələni xüsusi təşkil olunmuş şəraitdə öyrənməkdir.Təlim-tərbiyəyə aid olan bu və ya digər hadisəni, pedaqojiposesi daha dərin tədqiq edib, öyrənmək üçün pedaqojieksperimentdən istifadə olunur. Təlim prosesini tədqiqedən tədqiqatçı eksperiment aparmaq üçün uşaqlarıntərkibi, inkişaf səviyyəsi, müəllimin iş üslubu və s. cəhət-lər bir-birinə yaxın olan iki sinif götürülür. Onların birikontrol sinif, digəri eksperiment sinif adlanır ki, ekspe-riment bu sinifdə qoyulur. Eyni tədbir kontrol sinifdə hə-mişəki qaydada aparılır, eksperimental sinifdə isə dəyiş-dirilmiş şəkildə, daha doğrusu tədqiqatçının əvvəlcədənqurduğu fərziyyəyə uyğun olaraq həyata keçirilir. Öyrə-nilən pedaqoji proses hər iki sinif üzrə müşahidə edilir vəmüvafiq qeydlər edilir, nəticələr çıxarılır. Əldə edilən nə-ticə müqayisə metodu vasitəsilə yoxlanılır və lazım bilin-dikdə başqa siniflərdə də sınaqdan keçirilir.

Tədqiqat işində eksperiment mühüm əhəmiyyət kəsbedir. Belə ki, bu metoddan istifadə edərkən tədqiqatçı ilknövbədə öyrənmək istədiyi məsələyə daha tez nailolmaqdan ötrü tələb edilən vəziyyəti özü yaradır; sonrahansı şəraitdə daha yaxşı nəticə almağı bilmək məqsədiləprosesin gedişini istədiyi vaxt dəyişdirir; daha sonra əldəetdiyi məlumatın dəqiqlik dərəcəsini müəyyənləşdirməküçün təcrübəni dəfələrlə təkrar edir; nəhayət öyrəndiyipedaqoji prosesi daha düzgün və ətraflı

23

qeyd etməkdən ötrü lazımi texniki vasitələri də hazırlayır.Bütün bunlar isə hər hansı bir pedaoji prosesi dərindən vədüzgün tədqiq etməyə imkan verir.

Pedaqoq, psixoloq alimlər eksperimentin iki növünüayırmışlar: 1)Təbii eksperiment ; 2) Laborotor eksperi-ment.

Təbii eksperiment elə aparılır ki, sınaq olunandaşübhə yaranmır və yaxud da pedaqoji proses təbii haldakeçir. Təbii eksperimentdə davranışın, pedaqoji prosesintəbiiliyi təmin olunur. Sınaq olunan hiss edilmədən ünsiy-yət və münasibətə və ya pedaqoji prosesə cəlb olunur.

Laborotor eksperimenti xüsusi təşkil olunmuş, sünişəraitdə aparatların köməyi ilə keçirilr. Laborotor eksperi-menti zamanı sınaq olunan onun üzərində təcrübə aparıl-dığını bilir və ondan dəqiq, inanılmış nəticələr almaq mə-qsədilə istifadə edilir.

Sənədlərin öyrənilməsi –Tədqiqatçı mövzu ilə bağlıolaraq məktəbin və ya digər tərbiyə-tədris müəssisələrininmüvafiq pedaqoji sənədlərini öyrənir. Məktəb sənədlərinə- sinif jurnalları, şagird gündəlikləri, dərs, dərnəkcədvəlləri, müəllimlərin dərs icmalları, pedaqoji şuranın işplanı və protokolları, metodik şuranın iş planları,məktəbin, valideyn komitəsinin, uşaq və gənclər təş-kilatlarının iş planları, tədbirlər kitabları və s. daxil ola bi-lər.

Uşaqların yaradıcılıq fəaliyyəti məhsullarının öy-rənilməsi də tədqiqatçıya dəyərli faktlar və məlumatlar

24

verə bilər. Bura şagirdlər tərəfindən çəkilmiş şəkillər, ya-zılmış şeir və hekayələr, hazırlanmış bədii tikişlər, cihaz-lar, modellər, maketlər və s. başqa nümunələr daxildir.

Tədqiqatın metodikası – (yun. methodike, metho-dos – tədqiqat yolu)– 1) Bu və ya digər işin, tədqiqatınməqsədəmüvafiq, səmərəli surətdə aparılma qaydalarınınməcmusu kimi başa düşülür.

Tədqiqat prosesində magistrant məktəbin və ya baş-qa bir təhsil müəssisəsinin metodik işi ilə tanış olur. Meto-dik işin aşağıdakı məqsədləri olur:

1. Daha səmərəli təlim-tərbiyə metod və tərzlərininmənimsənilməsi.

2. Müəllim və ya tərbiyəçinin təlim-tərbiyə işinintəşkili və aparılmasına hazırlıq səviyyəsinin yüksəldilmə-si.

3. Pedaqoji kollektiv üzvlərinin öz aralarında təcrübəmübadiləsi aparması.

4. Aktual pedaqoji təcrübənin aşkarlanması, ümumi-ləşdirilməsi və təbliği.

5. Təlim-tərbiyə prosesinin keyfiyyətinin yüksəldil-məsi.

6. Pedaqoji təhlil, nəzəri və eksperimental tədqiqatbacarıqlarının inkişaf etdirilməsi.

7. Pedaqoji yeniliklərin gündəlik fəaliyyətdə nəzərəalınması.

Tədqiqatın metodologiyası- (yun. methodike, met-hodos - tədqiqat yolu, logos – söz, təlim) – Tədqiqatın,

25

fəaliyyətin strukturu, məntiqi təşkili, prinsipləri, forma vəyolları, vasitələri, üsulları haqqında təlimdir ki, ona əsas-lanılır.

Hər hansı bir elmin, o cümlədən pedaqogika elminində əsas tədqiqat metodlarının məcmusu hesab olunur.Metodologiya elmi-tədqiqat qaydalarının geniş komp-leksini özündə birləşdirir. Metodologiya texniki, pedaqoji,siyasi, idarəetmə və ümumiyyətlə insan fəaliyyətininbütün növlərinin təşkilində və tənzimlənməsində öz əksinitapır. Metodologiya ümumi xarakter daşıyır, müxtəlifnəzəri və praktik fəaliyyətə tətbiq edilərkən konkretləşir.

Tədqiqatın məqsədi -yaradıcı fəaliyyətin, onunnəticələrinin şüurda, təfəkkürdə aydın surətdə təsvir edil-məsidir. Aparılan tədqiqatda əldə edilməsinə nail olmağaçalışılan niyyətdir, məramdır, arzudur.

Tədqiqatın məqsədi öncədən ümumiləşmiş halda təd-qiqatçının xəyalında, əqlində öz əksini tapır, sonra bunauyğun olaraq tədqiqatın bütün digər komponentləri seçilir.Pedaqoji tədqiqatın məqsədi – pedaqoji proses vəhadisələrin səbəb-nəticə əlaqələrinin, qanunauy-ğunluqların aşkarlanması və bu əsasda nəzəriyyə vəmetodikaların işlənməsidir.

Tədqiqatın obyekti – Seçilmiş mövzunu öyrənmək,tədqiq etmək üçün yer, məkan, predmet, hadisə və ya pro-sesdir.

26

İnduksiya- Xüsusi faktlardan, nümunələrdən ümuminəticələrə, teoremlərə, qaydalara, təriflərə doğru get-məkdir.

Deduksiya – Ümumi anlayışlardan, tərif və teorem-lərdən xüsusiyə, konkretə, nümunələrə getməkdir.

Elmi fakt – Faktlar elmi bilklərin əsasını təşkil edir.Binanı tikmək üçün inşaat materialları nə qədər vacibdir-sə, tədqiqat işi üçün də faktlar bir o qədər vacibdir. Nəticəəldə etmək, nəyisə əsaslandırmaq üçün fakt lazımdır.

İcmal- Hər hansı bir mövzu ilə əlaqədar olaraq ilkmənbələr əsasında elmi məlumatları sistemləşdirən, özün-də cəmləşdirən elmi sənəddir.

Prinsip – Latın sözü olub, “Əsas”, “Başlanğıc” de-məkdir. Hər hansı bir mövzunu, elm sahəsini, nəzəriyyəni,təlimi öyrənmək üçün əsas istinadgahdır, tələbdir.

İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurası – tədqiqatçınınmüəyyənləşdirdiyi və müvafiq elmi şuranın təsdiq etdiyimövzu əsasında başa çatdırılmış və müzakirə edilərəkbəyənilmiş dissertasiyasının müdafiəsi üçün ixtisasa uy-ğun yaradılan və mütəxəssislərin cəlb edildiyi elmi məc-lisdir. İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasının təşkil olunduğuali məktəbin rəhbərliyi həmin şuranın normal fəaliyyətiüçün lazım olan şəraiti yaradır. Magistr dissertasiyasınınmüdafiəsi üçün də mütəxəssislərdən ibarət ixtisas-laşdırılmış müdafiə şurası yaradılır və rektor tərəfindənrəsmiləşdirilir.

27

Maket – (fr. maquette, ital. macchictta – eskiz) –Müxtəlif elm sahələrində işlənən anlayışdır. Pedaqoji el-mində müəyyən obyekti kiçik ölçülərdə nümayiş etdirmə-yə imkan verən modeldir, ilkin nümunədir. Təlim pro-sesində əyani vəsait kimi istifadə olunur. Pedaqoji təd-qiqatda hər hansı bir ideyanın, layihənin əvvəlcədən ma-ketini hazırlamaqdır. Tədqiqatın nəticələri və ya disser-tasiyanın mətni çap edilərkən onun əvvəlcə maketi hazır-lanır. Şəkillər, cədvəllər, diaqramlar illüstrasiyalar əvvəl-cədən ardıcıllıqla düzülür - yəni əsərin əvvəlcədən maketihazırlanır.

Modelləşdirmə - (lat. modulus – ölçü, nümunə) –İdrak obyektlərinin onların modellləri üzərində tədqiqedilməsi metodur. Real surətdə mövcud olan obyekt vəhadisələrin modellərinin hazırlanması və quraşdırılması;öyrənilən obyekt və hadisələrin xarakteristikalarının yax-şılaşdırılması; müvafiq modellərin hazırlanmasının rasio-nal qaydalarının tapılması; səmərəli idarə olunması təbiə-tin və sosial gerçəkliyin müəyyən fraqmentlərinin ana-logiyalar (modellər) əsasında təhlili tədqiqat işində mo-delləşdirmə metodunun qarşısında duran vəzifələrdir.

Pedaqogika elmində- model metodu qədim tarixəmalik olsa da, müasir dövrdə daha geniş tətbiq olunmaq-dadır. Tədqiqat prosesində mürəkkəb və çətin obyektləri,mürəkkəb prosesləri məhz model əsasında öyrənməkmümkündür.

28

Təcrübənin, sınağın obyekt üzərində deyil, onunmüəyyən surətdə tərtib olunmuş əvəzedicisi üzərində apa-rılması modelləşdirmədir.

Modelləşdirmə irimiqyaslı tədqiqatların təşkili pro-sesində reallaşdırılır. Modelləşdirmə metodundan tədrisplanının, təlim və ya istehsalat əməyinin, tərbiyə proqra-mının təşkiilində istifadə olunur.

Pedaqoji proses mürəkkəb obyektdir və onun mode-lini yaratmaq tədqiqatçının ən mühüm problemlərindənbiridir. Müasir dövrdə yaradılan pedaqoji modellərinəksəriyyəti didaktik hadisələrə aiddir

Didaktikada model metodu aşağıdakı məsələlərinuğurlu həlli üçün şərait yaradır:

1. Tədris materialının strukturunun optimallaşdırıl-ması.

2. Tədris prosesinin planlaşdırılması.3. Təlim-idrak fəaliyyətinin idarə olunması.4. Təlim-tərbiyə fəaliyyətinin vəhdətinin təmin olun-

ması.5. Təlim prosesinin diaqnozlaşdırılması, proqnozlaş-

dırması və layihələşdirməsi.Monoqrafiya- (yun. monos-tək və grapho- yazı) Bu

və ya digər problem və ya mövzu üzrə aparılmış tədqi-qatın yekynlarını özündə əks etdirən geniş elmi əsərdir.Elmi konfransın materiallarını və ya müəssisənin elmi-tədqiqat işlərini özündə cəmləşdirən böyük elmi topludur.Monoqrafiya adını almış belə əsərlərdən tədqiqatçı dəyərlimənbə kimi istifadə edə bilər.

29

Bununla bərabər tədqiqatçı- magistr özünündissertasiyasını da İxtisaslaşdırılmış Elmi Şuranınməsləhəti ilə monoqrafiya şəklində çap edə bilər.

Mövzu – (ər. rus. tеma, yun thema – tədqiqat, müha-kimə, izahat predmeti) – Mövzu - tədqiqat problemininqısa, konkret, lakonik ifadəsidir.

Menecer – (ing. maneger, manege – idarə etmək)menecment sahəsinin magistri hesab olunan – Magistr-menecer, İnzibati işlər üzrə magistr anlayışları da vardır.Pedaqoji menecer – təhsil prosesinin idarə olunmasını tə-min edən və onun effektivliyini artırmağa yönəldən ma-gistr, rəhbər başa düşülür.

Təlim- Müəllimin rəhbərliyi altında bilik, bacarıq vəvərdişlər qazanmağa yönəldilmiş pedaqoji prosesdir.Təlim iki tərəfli pеdaqоji prоsеsdir: öyrədənlə öyrənənlərarasında qarşılıqlı fəaliyyətdir. Öyrədən şəхs təlim zamanıüç istiqamətdə fəaliyyət göstərir:

1. Bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsinitəşkil еdir;

2. Həmin bilik və bacarıqlar vasitəsilə öyrənən şəхs-lərdə şüurun, psiхikanın inkişafına diqqət yеtirir;

3. Zəruri оlan mənəvi, psixoloji kеyfiyyətlərin aşı-lanması qayğısına qalır.

Təlim həm təhsilləndirici, həm tərbiyəedici, həm dəinkişafetdirici vəzifələri kompleks həyata keçirir.

30

Diferensial təlim- Təhsilalanın şəxsiyyətinəyönəlmiş təlimdir. Diferensial təlim – təlimifərdiləşdirməyə imkan verir.

Təlimdə diferensiasiya bir neçə istiqamətdə aparılabilər:

1. Təhsilalanların qabiliyyətlərinə görə (ümumi qa-biliyyətlər xüsusi qabiliyyətlər və s. ).

2. Təhsilalanların maraqlarına görə.3. Təhsilalanların ixtisasına görə.Diferensial təlim müxtəlif səviyyəli təlim – təhsil-

tərbiyə prosesinin elə təşkilini nəzərdə tutur ki, hər bir təh-silalanın tədris materialını öz qabiliyyətinə və öz imkan-larına uyğun şəkildə mənimsəmək imkanı əldə etsin

Bu halda baza bilikləri müxtəlif səviyyələrdə mə-nimsənilmiş olur. Təhsilalanın təlim-idrak fəaliyyəti qiy-mətləndirilərkən, onun səyi və yaradıcılığı nəzərə alınır.

Tərbiyə – «Tərbiyə» ərəb sözüdür. Bu sözün kö-kündə «Rəbb” kəlməsi vardır. Mənası “Doğru yol göstər-mək”, “İslah etmək”, “Yetişdirmık”, “Ərsəyə çatdırmaq”deməkdir. «Rəbb» Allahın 99 adından biridir. Quranda«Allah» adından sоnra ən çох işlənən (935 dəfə) “Rəbb”kəlməsidir ki, bu da “Tərbiyə еdən”, ”Nеmət vеrən”, “İn-sanları mənəvi yüksəlişə aparan” dеməkdir. “Mürəbbi” sö-zü də «Rəbb” kəlməsindən mеydana gəlmişdir.

Tərbiyənin məqsədi: böyüməkdə olan nəslinhazırlığı, şəxsiyyət kimi inkişafı və formalaşması ilə bağlıöncədən müəyənləşdirilən (proqnozlaşdırılan) nəticələr;tərbiyə işləri prosesində əldə edilməyə yönələn niyyətdir.

31

Məqsədin aydın, dərk edilməsi pedaqoji nəzəriy-yənin yaranmasında həlledici rol oynayır. Necə insan for-malaşdrılması niyyətinin aydın və dəqiq surətdə təsəvvüredilməsi bütün tərbiyə prosesinin mahiyyətinin düzgünmüəyyənləşdirilməsinə şərait yaradır, müəllimin,tərbiyəçinin praktik fəaliyyətini istiqamətləndirir.

Tərbiyə prosesində insanda əxlaqi, mənəvi keyfiy-yətlər yaranır, xarakter, səciyyə formalaşır. “Əxlaq” sözüdə ərəbcə “Xəlq” kəlməsindən əmələ gəlmişdir ki, bu da“Xarakter”, “Səciyyə” mənalarını verir. “Məxluq” sözü dəburadan meydana gəlmişdir. Azərbaycan xalqının millixüsusiyyətləri, özünəməxsus səciyyəsi, adət və ənənələrivardır. Məsələn, qonaqpərvərlik, böyüyə hörmət, qadınahörmət, ağsaqqal sözünün, ağbirçək sözünün eşidilməsi,xalqın səciyyəvi, xarakterik xüsusiyyəti olmaqla, həm dəəxlaqi keyfiyyətdir. Xalq misalında deyilir: “Qonağınruzusunu Allah yetirir”. M. Kaşqarlı hələ XI əsrdə deyirdi:“Paltarın yaxşısını özünə götür, yeməyin yaxşısını qonağaötür. ”

“Mənəviyyat”- isə “Məna” sözündən əmələ gəlmişinsanın mənasını, dəyərini bildirir. Şərəf, ləyaqət, düzlükvə doğruçuluq, sadəlik və təvazökarlıq, mərdlik və igidlik,dostluq və yoldaşlıq, vətənpərvərlik, hörmət və qayğı-keşlik v. s mənəvi zənginliklərə aiddir.

32

Təhsil - “Təhsil” ərəb sözüdür. ”Hasil” sözündənəmələ gəlmişdir. Yəni “Nəticə”, “Yekun” deməkdir. Tə-lim və tərbiyənin nəticəsində təhsil meydana gəlir.

Təhsilin məqsədi: hərtərəfli inkişaf etmiş şəxsiyyətinformalaşdırılması; özünün maraqlarına və cəmiyyətintələbinə uyğun olaraq yaradıcı potensialından istifadə et-mək bacarığının inkişaf etdirilməsi; mütərəqqi adət vəənənələrin davam etdirilməsi; elmin, texnikanın, mədəniy-yətin inkişaf etdirilməsi, tarixi varisliyin təmin edilməsi;dünyanın elmi surətdə anlaşılması; etniklərarası mə-dəniyyətlərin inkişaf etdirilməsi; təhsilin bütün istiqamət-lərinin yeniləşdirilməsi; insanın bütün həyatı boyu fa-siləsiz təhsili; təhsilin müyəssərliyi; distant təlimin inkişafetdirilməsi; informasiya texnologiyalarından geniş surətdəistifadə olunması; təhsilalanların akademik mobilliyi;vətəndaş tərbiyəsi; pedaqoji kadrların elmi tədqiqatçılıqdafəal iştirakı; yüksək ixtisaslı mütəxəssis kadrlarınınhazırlığının təmin edilməsi; peşə mobilliyi və s.

Təhsil müəyyən tədris müəssisələrində və ya müstə-qil yolla həyata kеçirilir.

Təhsil gеniş anlayışdır. Оnun bütün növləri və fоr-maları bu anlayışda cəmləşir. Məktəbəqədər təhsil, ibtidaitəhsil, natamam оrta təhsil,ümumi orta təhsil, оrta iхtisastəhsili, ali təhsil, tехniki pеşə təhsili,pedaqoji təhsil, tibbitəhsil, hərbi təhsil, magistr təhsili, fasiləsiz təhsil,təkmilləşmə təhsili, dini təhsil, özünütəhsil və s. təhsil an-layışına aiddir.

33

İnkişaf - Pеdaqоgikada şəхsiyyətin inkişafı dedikdəоnun daha çox psixi, mənəvi inkişafı başa düşülür. Yəni,iradi keyfiyyətlər, yaddaş, hafizə, təsəvvür, təxəyyül, tə-fəkkür, diqqət, məsuliyyət və s. psiхоlоji keyfiyyətlər tə-lim və tərbiyə prosesində inkişaf edir. Şəхsin malik оldu-ğu psiхоlоji хüsusiyyətlər pеdaqоji prоsеsdə istər-istəməz,оbyеktiv şəkildə müəyyən dərəcədə inkişaf еdir.

Pеdaqоji prоsеsin bu imkanını bilən və оnu öz işindənəzərə alan müəllimlər və digər tərbiyəçilər həmin inki-şafın səviyyəsini хеyli yüksəldə bilirlər. Bu mənadainkişaf pеdaqоji prоsеsin həm zəmini оlur, həm də nəticə-sinə çеvrilir.

34

3. MÖVZUNUN SEÇİLMƏSİ

Mövzunun seçilməsi dissertasiyanın uğurla başaçatması üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Yaxşı deyirlər –düzgün seçilmiş mövzu işin yarısı deməkdir. Mövzudanaydın olmalıdır ki, burada başlıca olaraq nədən danı-şılacaqdır. Magistr dissertasiyasının mövzusu magistrantıntəhsil aldığı ali tədris müəssisəsinin ixtisasa müvafiqkafedrası tərəfindən müəyyənləşdirilir.

Dissertasiya mövzusunun seçilməsinə magistr hazır-lığının ilkin mərhələsində - birinci semestrində başlanılır.Kafеdralar magistr dissertasiya işlərinin mövzularınıəvvəlcədən müəyyənləşdirməli, оnları hər il təzələməli,kafеdrada müzakirə еtməli və fakültə еlmi şurasınıntəsdiqinə vеrməlidir. Mövzular müəyyənləşdirilərkən,еlmin, təhsilin müasir və pеrspеktiv inkişafı, təhsilqarşısında duran rеal vəzifələr, təhsil islahatları, dövlə-timizin təhsil siyasəti, habelə kafеdranın еlmi-tədqiqatişlərinin əsas istiqamətləri nəzərə alınmalı və magisrantlaryüksək hazırlıqlı və iхtisaslı еlmi rəhbərlərlə təmin еdil-məlidir.

35

Magistrant sərbəst şəkildə mövzu seçmək hüququnamalikdir. Magistrant mövzu seçməkdə çətinlik çəkərsəfənn müəllimindən və ya ixtisas kafedrasından məsləhətala bilər.

Mövzu seçilərkən onun aktuallığına xüsusi fikir ve-rilməli, həmçinin mövzunun ədəbiyyatda necə əks olun-ması, tədqiqatçılar tərəfindən işlənmə səviyyəsi də nəzərəalınmalıdır.

Yeni tədqiqata başlayan tədqiqatçının işə psixolojicəhətdən hazırlığı da az əhəmiyyət kəsb etmir.

Bir çox magistrantlar mövzunun çətinliyindən heç dəqorxmur, işə cəsarətlə başlayır, qarşıya çıxan hər cür çə-tinliyi aradan qaldırmağa, ciddi tədqiqat işləri aparmağasəy göstərir. Belələri əsl elm aləminə daxil olmaq is-təyirlər. Onlar yaxşı başa düşürlər ki, elmə daxil olmaqgərgin yaradıcılıq, tədqiqatçılıq qabiliyyəti dərin bilik,mənbələrdən səmərəli istifadə etmək bacarığı tələb edir.Belə magistrantlar düzgün mövzu seçə bilir, işə həvəsləbaşlayır, məqsədyönlü çalışır, ədəbiyyatdan yaradıcılıqlaistifadə edir və uğurlu nəticələr əldə edirlər.

Mövzu seçilərkən onun konkret, aktual və əhəmiy-yətli olmasına fikir verilməlidir. Belə mövzunu daha də-rindən, ətraflı işləmək mümkündür.

Mövzunun seçilməsində tədqiqatçı magistrant işləyə-cəyi problem üzrə kitabxana kataloquna, ixtisas jurnalla-rına, dövrü mətbuata nəzər yetirə bilər.

36

Bu mövzuda hansı ədəbiyyat mövcuddur?! Hansıtədqiqatçılar belə bir mövzunu daha əvvəllər işləmişlər vəs.

Magistrant mövzunun seçilməsində qəti qərara gəl-dikdən sonra dekanın adına ərizə ilə aşağıdakı formadamüraciət edir:

Magisrtatura və aspirantura şöbəsinin dekanı _____________________________________________

_____________________________________

magisrtantı____________________________________

tərəfindən(istisas, qrup)

Ə R İ Z ƏXahiş edirəm mənim adıma aşağıdakı magistr

dissertasiyası mövzusunu təsdiq edəsiniz.Mövzu

___________________________________İmza: __________________ Tarix

____________

Magistrantların dissertasiya mövzuları rektorun əmriilə rəsmiləşdirilir. Mövzunu seçmiş magistrant mövzununmahiyyətini, ideyasını, məqsəd və vəzifələrini özü üçüntam aydın etməlidir. Mövzunun aktuallığı, elmi yeniliyi,praktik əhəmiyyəti, pedaqoji ədəbiyyatda işlənməsəviyyəsi haqqında tədqiqatçı ardıcıl düşünməli, müvafiq

37

çalışmalar aparmalıdır. Bütün bunlar mövzunun tam,aydın dərk olunmasına, dissertasiyanın sistemli işlənmə-sinə kömək edəcəkdir. Son dövrlərdə, təhsilimizdə gedənislahatlar, yeniliklər, pedaqoji mövzuların da yeniləş-məsinə və təkmilləşməsinə səbəb olmuşdur. Təhsil sis-temində qloballaşma, Avropa məkanına inteqrasiya, Bo-lonya təhsil sistemi və digər məsələlər pedaqoji elmin sa-həsini, məzmununu, daha da genişləndirmiş, yeni fəal tə-lim metodları, təlimdə interaktiv metodlar, təhsil islahat-ları, təhsilin kompüterləşdirilməsi, təhsilin humanistləş-dirilməsi, demokratikləşdirilməsi, diferensiallaşdırılmasıkimi problem məsələlər pedaqoji mövzular sırasına daxilolmuşdur.

38

4. ELMİ MƏLUMATLARIN TOPLANMASI

Seçilmiş mövzu ilə əlaqədar pedaqoji ədəbiyyatınöyrənilməsinə ilk öncə problemin ümumi şəkildə öyrənil-məsindən başlamaq lazımdır ki, mövzu haqqında ümumitəsəvvürlər yaransın. Sonra yeni materialların axtarışınakeçmək lazımdır.

Elmi ədəbiyyatın öyrənilməsi ciddi bir işdir. Bu ba-xımdan elmi ədəbiyyatla məşğul olduqda, məqalə və ki-tabları oxuduqda qeydlər aparılmalı, çıxarışlar edilməlidir.Yaxşı demişlər ki, ən solğun yazı, ən qiymətli sözdənqalıcıdır. Əgər kitab və jurnal özününküdürsə səhifəninkənarında bəzi qeydlər də, işarələr də etmək olar. Bu xü-susda qəbul edilmiş işarələr var ki, onlar da müəyyən mə-naları ifadə edir. Onlar aşağıdakılardır:

!- yaxşı; !!- çox yaxşı deyilmişdir.?- aydın deyil, inandırıcı deyil, şübhəlidir.______ - diqqət yetirmək lazımdır> - daha çox, şişirdilmiş< - daha az, zəif deyilmiş

39

= - ümumi fikir} –yekun fikir|| - təkrar fikir

Ədəbiyyat üzərində işlərkən rəngli qələmlərdən, xü-susilə qırmızı qələmdən müəyyən işarələrin qoyulmasındaistifadə etmək olar. Psixoloqlar deyir ki, qırmızı rəngdiqqəti daha çox cəlb edir.

Tədqiqatçının ədəbiyyat üzərində işinin keyfiyyətionun çox oxuması ilə deyil, əsaslı oxuması ilə ölçülür.Buna görə də oxu texnikası, oxu mədəniyyəti tədqiqatçı-nın başlıca keyfiyyətlərindən biridir. Oxu mədəniyyəti çoxgeniş bir anlayışa malik olub adi kitab oxumaqdan, ya-radıcı oxuya qədər , oxucunun müəlliflə həmfikir, sankieynihüquqlu müəllif olmasına qədər uzanır. Oxu mədə-niyyəti təkcə nə oxumaq deyil, həm də necə oxumaqdır.Oxu mədəniyyəti mütaliə üçün əlverişli şəraitin yaradıl-ması, zehni əməyin texniki və gigiyenik tələblərinə əməledilməsi deməkdir. Yəni kitabın məzmunundan, oxununməqsədindən asılı olaraq oxucunun müxtəlif üsullarlaişləmək bacarığına yiyələnməsi, habelə kitabdakımaterialın sistemləşdirilməsi, onlardan istifadə edilməsi,oxunmuş materialın tətbiq edilməsi, icmallaşdırılması,qeydlər aparılması və s. deməkdir.

Oxu mədəniyyətinin vacib şərtlərindən biri tədqiqat-çınn kitabxana-bibloqrafik savada yiyələnməsidir.

40

Tədqiqatçı kitabxanadan istifadə etmək bacarığınayiyələnməli, kataloqların köməyi ilə istənilən ədəbiyyatıtez bir zamanda tapmaq, yeni çıxan ədəbiyyatı izləmək,lüğətlərdən, məlumat kitablarından, ensiklopediyalardanistifadə etmək bacarığına yiyələnməlidir.

Oxu mədəniyyəti həmçinin oxunmuş materila tənqidiyanaşmaq deməkdir. Materialın mahiyyətinə varmaq,faktları dəqiqləşdirmək, müqayisələr etmək, ümumi-ləşdirmələr aparmaq, nəticələri tutuşdurmaq tədqiqatçıoxucunun əsas xüsusiyyətlərindəndir.

Tədqiqatçı-oxucu aşağıdakı bacarıqlara yiyələnməli-dir:

1. Problemlə bağlı lazımi ədəbiyyatı seçməyi bacar-malıdır.

2. Bibloqrafik kataloqlardan, bilik mənbələrindən,internet xidmətindən istifadə etməyi bacarmalıdır.

3. Oxunmuş materialı dərindən başa düşməlidir.4. Oxunmuş materialdan tədqiqatın müəyyən fəsillə-

rində, bölmələrində istifadə etməyi bacarmalıdır.5. Oxunun texniki üsullarından istifadə etməyi bil-

məlidir (çıxarışlar etmək, icmallaşdırmaq, tezis hazırla-maq, rəy yazmaq, sitatları qeyd etmək və s. ).

6. Oxunun gigiyenik tələblərinə, zehni əməyin elmitəşkilinə əməl edilməlidir.

Bunu da xüsusi qeyd edək ki, istifadə edilmiş ədə-biyyatın üzünün eyni ilə dissertasiya mətninə köçürülməsiyolverilməzdir. Əgər müəyyən hissənin dissertasiyamətnində verilməsinə ehtiyac duyulursa, o zaman

41

həmin hissə dırnaq içinə alınaraq müəllifin və əsərinin adı,köçürülmüş hissənin səhifəsi göstərilir. Əsərdən müəllifinfikri sitat kimi dissertasiyada verilərkən də belə edilməli-dir. Sitatlar dəqiq və təhrif olunmadan verilməlidir. Sitatdissertasiyanın müəllifinə bir sıra mühüm məsələlərinəsaslandırılmasında, həmçinin öz fikirlərinin əsaslandırıl-masında əsas istinadgah hesab olunur. Ona görə də verilənsitat əhəmiyyətli, ciddi məsələlərin əsaslandırılmasınaxidmət etməlidir.

İlk mənbələrdə, Prezident Fərmanlarında, dövlət sə-nədlərində, klassiklərin əsərlərində verilən məlumatların,faktların doğruluğuna, həqiqiliyinə və dəqiqliyinə şübhəyoxdur. Magistrant tədqiqatında bu mənbələrə müraciətetməli, onlardan istifadə etməlidir.

Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin əsərləri, təhsilimi-zin inkişafında onun xidmətləri, müdrik fikirləri, habeləson dövrlərdə prezident sərəncamı ilə nəşr olunan kitablar,rəsmi dövlət sənədləri, təhsil haqqında Qanun, habelətədqiqat xarakterli elmi nəşrli monoqrafiyalar, elmi – pe-daqoji, nəzəri toplular, elmi konfransın materialları, tədrismüəssisəsinin elmi xəbərləri, elmi-tədqiqat materialları,ixtisas jurnalları, pedaqoji mətbuat dissertasiyanınyazılmasında magistrantın istifadə edə biləcəyi ən etibarlı,ən gərəkli, ən doğru və həqiqi mənbələrdir.

Biblioqrafik məlumatları toplamaq üçün magistranthəm əlifba kataloqundan, həm də sistemli kataloqdan isti-fadə etməyi bacarmalıdır.

42

Kitab və kitabxanadan istifadə qaydaları haqqındamagistrantın lazımi dərəcədə biliyi olmalıdır. Görkəmlipedaqoqların, tədqiqatçıların soyadı, əsərləri əlifbakataloqunda soyadının baş hərfi ilə verilir. Axtarılanmüəllif soyadının baş hərfi ilə əlifba kataloqundanaxtarılıb tapılır.

Kitabxanalarda sistemli kataloqlar da mövcuddur:“Pedaqogika tarixi”, “Ailə pedaqogikası”, “Təlim nəzəriy-yəsi”, “Tərbiyə nəzəriyyəsi” və s. pedaqogika üzrə sistem-li kataloqlarda mövcuddur. Magistrant mövzu ilə bağlısistemli kataloqdan da özünə lazım olan ədəbiyyatıasanlıqla tapa bilər.

43

5. DİSSERTASİYA ÜZƏRİNDƏ İŞ

Magistr mütəхəssisi hazırlığının tamamlayıcı mər-hələsində magistr dissertasiya yazaraq onu İxtisaslaşdırıl-mış Elmi Şura qarşısında müdafiə edir. Dissertasiya üzə-rində işin qarşısında aşağıdakı vəzifələr durur:

1. Bakalavr və magistr təhsili illərində iхtisas üzrəqazanılmış nəzəri və praktik bilikləri sistеmləşdirmək.

2. Qazanılmış nəzəri pedaqoji bilikləri kоnkrеt sahə-yə tətbiq еtmək.

3. Magistrantın tədqiqatçılıq, müstəqillik, yaradıcılıqqabiliyyətini, müstəqil işləmək, mənbələr üzərində işbacarığını inkişaf еtdirmək;

4. Magistr mütəхəssisi hazırlığının səviyyəsini müə-yyənləşdirmək.

Magistr dissertasiyası üzərində iş üçün əsas bazaaşağıdakılar hesab oluna bilər:

√ Prоblеm üzrə müvafiq ədəbiyyatın öyrənilməsi vəеlmi-pedaqoji təhlili

44

√ Müəllim, tələbə və şagirdlərin fəaliyyətinin müşa-hidə еdilməsi, mövzu ilə əlaqədar materialların toplanması

√ Qabaqcıl pеdaqоji təcrübənin, magistrantın öz pe-daqoji iş təcrübəsinin öyrənilməsi, ümumiləşdirilməsi vəmövzu baxımından təhlili

√ Problemlə əlaqədar pedaqoji еkspеrimеntin qоyul-ması, təcrübə və müşahidələrin aparılması

√ Aparılmış tədqiqatın nəticələrini ümumiləşdirməkvə dissertasiyada əks etdirmək.

Magistr dissertasiyası üzərində iş bir nеçə mərhə-lədən ibarətdir:

1. Mövzunun sеçilməsi.2. Prоblеmlə bağlı ədəbiyyatın öyrənilməsi.3. İşin təxmini planının tərtibi.4. Tədqiqatın mеtоdlarının və metodoloji əsasının

müəyyənləşdirilməsi.5. Matеrialın tоplanması, ümumiləşdirilməsi, sistem-

ləşdirilməsi.6. Dissertasiyanın “qaralama” variantının hazırlan-

ması.7. Əldə edilmiş nəticələrin təhlili, ümumiləşdiilməsi,

sistemləşdirilməsi, düzəlişlər edilməsi8. Dissertasiyanın yazılması.9. Dissertasiya işinin tərtibı, cildləndirilməsi.10. Disseratasiyaya rəylərin alınması.

45

11. Dissertasiya işinin müzakirəsi, ilkin müdafiəsi.12. Dissertasiya işinin İxtisaslaşdırılmış Elmi Şura

qarşıısında müdafiə еdilməsi.Dissertasiya üzərində işin icrası zamanı aşağıdakı

tələblər nəzərə alınmalıdır:1. Dissertasiya işi üçün sеçilmiş mövzu aktual оlma-

lıdır.2. Mövzu üzrə psiхоlоji-pеdaqоji ədəbiyyat öyrənil-

məli, yığcam icmalı və təhlili vеrilməlidir.3. Dissertasiya işi еlmi-tədqiqat хaraktеri daşımalı,

elmi dildə yazılmalıdır.4. Kоmplеks pedaqoji tədqiqat mеtоdlarından istifa-

də edilməlidir.5. Dissertasiya işi mövzusunun nəzəri məsələləri,

mühüm müddəaları tədqiqatın əsas bölmələrində tam əha-tə еdilməlidir.

6. Qabaqcıl pеdaqоji təcrübə, məktəb təcrübələri,magistrantın öz pedaqoji və elmi - tədqiqat təcrübəsi möv-zu baxımından təhlil edilməli, dissertasiyada əks etdi-rilməlidir.

7. Araşdırılan mövzu ilə bağlı dövlət sənədləri, Azər-baycanın görkəmli şəxsiyyətlərinin təhsil haqqında dü-şüncələri, klassik və müasir pedaqoqların fikirləri yeri gəl-dikcə dissertasiyada istifadə edilməlidir.

8. Mövzu ilə bağlı pedaqoji mətbuatda gedən yazıla-ra, yazılmış əsərlərə münasibət bildirilməlidir.

46

9. Dissertasiya işində mövzunun ardıcıl, sistemli şər-hi vеrilməli, ümumiləşdirmələr aparılmalı, nəticələr çı-xarılmalı, elmi yenilik üzə çıxarılmalı, təkliflər və tövsiyə-lər verilməlidr.

10. Tədqiqatın nəticələri aydın, bir-birilə əlaqəli, ar-dıcıl, dəqiq və əsaslandırılmış оlmalıdır.

11. Ədəbiyyatdan, internet xidmətindən və digərmənbələrdən yaradıcılıqla, səmərəli istifadə edilməlidir.

Magistrant dissеrtasiya yazarkən, еlmi əsərlərin üzü-nü köçürmələrinə, başqalarının еlmi aхtarışlarını, tapın-tılarını, ümumiləşdirmələrini, çıхardığı nəticələri «özü-nünküləşdirməyə» yоl vеrilməməlidir. Magistr əsil təd-qiqatçı fəaliyyəti göstərməli, еlmi fəaliyyətin, еlmi aхta-rışların çətinliyini duymalı, öz «kəşfləri» ilə sеvinc hissləriyaşamalı, tədqiqat aparmağın nə qədər ağır, çətin vəzəhmətli bir iş оlduğunu öz şəхsi təcrübəsində anlamalıdır.Yalnız bu halda magistr dissеrtasiyası magistrantın еlmiişinin ən yüksək təzahürü, yеkunu və nəticəsi kimimеydana gələr və magistrant da başa çatdırdığı işin fə-rəhini hiss edər.

Hər bir pеdaqоji tədqiqat mövzusu pеdaqоji təcrübə-nin öyrənilməsini tələb еdir. Təcrübəsiz nəzəriyyə, nəzə-riyyəsiz də təcrübə olmaz. Magistr dissertasiya işinin ya-zılması ilə əlaqədar оlaraq, magistrant-tədqiqatçı müəllimvə tərbiyəçilərin, sinif rəhbərinin, tərbiyə işləri üzrətəşkilatçının, yaхud, məktəbin, məktəbəqədər tərbiyəmüəssisəsinin pеdaqоji kоllеktivin iş təcrübəsini öyrənə-rək ümumiləşdirməli və pеdaqоji prоsеsi daha da tək-milləşdirmək məqsədilə təklif və tövsiyələr də hazırlayabilər.

47

Tədqiqat işi üçün pedaqoji təcrübənin ümumiləş-dirilməsi zamanı magistrant aşağıdakı məsələlərə əsasdiqqət yetirməlidir:

-Tədqiqatın əsas təlim-tərbiyə vəzifələri.-Pеdaqоji təcrübənin məqsədəmüvafiqliyi.-Müəllim və şagirdlərin, tərbiyəçi və uşaqların, pеda-

qоji prоsеsin digər iştirakçılarının fəaliyyətinin səmərə-liliyi.

-Şagirdlərin təlim-tərbiyə işində qazandığıkоnkrеt nailiyyətlər.

-Tədqiqat prоsеsində məktəbin, uşaq bağçasının şə-raitinin, maddi –texniki bazasının nəzərə alınması.

-Əldə еdilmiş müsbət nəticələrin tətbiqi imkanlarını,yоllarını və vasitələrini öyrənmək.

Magistrant dissertasiya yazarkən qabaqcıl pedaqojitəcrübənin öyrənilməsinə, özünün pedaqoji təcrübəsininümumiləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirməlidir.

Pеdaqоji təcrübənin öyrənilməsi zamanı – müşahidə,müsahibə, intеrvü, ankеt, pеdaqоji situasiyaların təhlili,məktəb sənədlərinin öyrənilməsi kimi mеtоdlardan isti-fadə edə bilər.

Pеdaqоji təcrübənin öyrənilməsi zamanı hər birmagistrant göstərilən ardıcıllığa əməl еtməlidir:

48

1. Pedaqoji təcrübəsi öyrəniləcək kоllеktivin, müəlli-min, tərbiyəçinin, sinif rəhbərinin əvvəlcədən müəyyən-ləşdirilməsi və onlar haqqında ətraflı məlumatların toplan-ması.

2. Pеdaqоji təcrübənin öyrənilməsi yollarının və mе-yarlarının öyrənilməsi.

3. Tədris müəssisəsinin təcrübəsini öyrənmək üçün“Yaddaş” hazırlamaq.

4. Təcrübə zamanı tоplanmış matеrialların və faktla-rın işlənməsi, sistemləşdirilməsi.

5. Təcrübədə tətbiq еdiləcək ümumi idеya və istiqa-mətlərin dəqiqləşdirilməsi.

6. Pеdaqоji təcrübənin öyrənilməsi əsasında tоplan-mış matеrialların tədqiqat işinə vеrilən tələblərə və möv-zuya uyğunluğu.

Beləliklə mövzu ilə bağlı pedaqoji təcrübələr, peda-qoji ədəbiyyat öyrənildikdən sonra, öyrənilmiş materiallarqruplaşdırılır, sistemləşdirilir, təhlil edilir və sonra ma-gistrant tədqiqat üzərində işləməyə - dissertasiyanı yaz-mağa başlayır.

Əvvəlcə dissertasiyanın qaralama variantı yazılır.Yaxşı olar ki, bu qaralama variant standart yazı kağızları-nın bir üzünə yazılsın. Belə kağızlara yazmaq, lazım gələnəlavələri etmək, dəyişiklik aparmaq, arxasına yazmaq vəya səhifəni dəyişmək baxımından sərfəli və əlverişlidir.Mətndə mühüm hissələri ayırmaq, lazımi məsələlərədiqqət yetirmək üçün qırmızı qələmdən, səhifənin kəna-rında müəyyən işarələrdən istifadə etmək işin xeyrinə olabilər.

49

Dissertasiya yazılarkən mövzudan kənara çıxmamağadiqqət yetirməli, konkret elmi cümlələrlə yazılmalı,sözçülüyə, təsvirçiliyə, artıq kəlmələrə yer verilməmə-lidir..

“Giriş”dən başlamaq o qədər də sərfəli deyildir.“Giriş”i bir az gec - axırda yazmaq olar. Bu zaman artıqnə əldə edildiyi, hansı vəzifələr yerinə yetirildiyi də mə-lum olacaqdır. Sistemli və ardıcıl işləmək üçün əvvəlcə el-mi rəhbərlə birlikdə dissertasiyanın konsepsiyası hazır-lanmalıdır (Bax. Əlavə 3).

Hər gün, hər zaman mövzu haqqında fikirləşmək,axtarışlar aparmaq, qeydlər etmək lazımdır: Daha nə yaz-maq olar, nə unudulmuşdur?! Əldə edilmiş yeni fakt vəmateriallar mətnin müvafiq yerlərinə əlavə edilir. Hər fəsilvə ya dissertasiyanın bölmələri bəndləri üçün ayrıca qov-luqlar da yaradıla bilər. Materiallar toplandıqca, səhifələryazıldıqca onlar müvafiq qovluqlara yığılır. Tədqiqat işiilə hər gün məşğul olmaq daha səmərəlidir. İşin qaralamavariantını tez bitirməyə çalışmaq lazımdır. Bundan sonraişin “Nəticə” hissəsini işləmək lazımdır. İşin əsashissələri, nəticələri hazırdırsa o zaman tədqiqatın“Giriş”ini yazmağa başlamaq olar. Artıq tədqiqat prose-sində nə işlər görüldüyü məlumdur. Tədqiqat hansı me-todlarla yerinə yetirilmişdir, hansı yeniliklər əldə olun-muşdur, tədqiqatın praktik əhəmiyyəti nədən ibarətdir vəs. bu kimi məsələlər “Giriş” də yazılır. Dissertasiyanınqaralama variantı bütövlükdə oxunduqdan sonra

50

şübhəsiz bəzi düzəlişər edilir, imla və üslub səhvləri islahedilir, gərəkirsə mətnə bəzi əlavələr edilir və dissertasiyabütövlükdə yazılır. İş elmi rəhbər tərəfindən bəyənildik-dən sonra əlyazma kompüterdə yazılmağa verilir.

Dissertasiya işinin yazılması, müdafiəsi magistrantınmüstəqil yaradıcılığını, tədqiqatçılıq bacarığını, elmi-pe-daqoji biliyini, gənc mütəхəssisin hazırlıq səviyyəsinimüəyyənləşdirən əsas meyarlardan biri hesab olunur.

51

6. MƏNBƏLƏR ÜZƏRİNDƏ İŞ

Dissertasiya mövzusu ilə bağlı magistrant tədqiqatçıədəbiyyatı, yazılı mənbələri təhlil etməlidir. Bunun üçün okitabxanadan internet səhifələrindən görkəmli peda-qoqların, müasir pedaqoqların sayıtından, əsərlərindənistifadə etməlidir. Tədqiqat mövzusu ilə bağlı biblioqrafiksiyahı tərtib edilməlidir. Bu siyahıya Azərbaycanda, olabilər ki, xarıcdə nəşr olunmuş müxtəlif əsərlər, dis-sertasiya və avtoreferatlar, rəsmi sənədlər mütəxəssislərinhesabatları, məktəb sənədləri (pedaqoji şuranın mate-rialları, sinif jurnalları, şagird gündəlikləri və s. ), qəzet vəjurnal məqalələri, məlumat kitabları, ensiklopediyalar, əl-yazmalar, arxiv materialları daxil ola bilər. Xarici nəşrləri,əlyazmaları, keçmiş arxiv sənədlərini tədqiqatçı oxuyabilmədikdə onları mütəxəssisə oxutdura bilər, onların kö-məyindən də istifadə edə bilər.

Azərbaycan təhsilinin, pedaqoji elmin inkişafındaHeydər Əliyev mərhələsi , Heydər Əliyev dühası xüsusiyer tutur. Onun yetişən gənc nəslin mənəvi, əxlaqi tərbiyə-si haqqında son dərəcə dəyərli fikirləri vardır.

52

Ulu öndərimizin Azərbaycan Respublikası Gənclərinin IÜmumrespuplika Forumundakı nitqi Azərbaycan gənclə-rinin tərbiyə və təhsili üçün əsaslı bir proqramdır. Tədqi-qatçı öz əsərində bu dəyərli mənbəyə müraciət etməli,dissertasiyasının metodoloji əsası üçün əsas məxəz, bir is-tinadgah kimi ondan istifadə etməlidir.

Dissertasiyada istifadə edilmiş ədəbiyyat real vəziy-yəti əks etdirməlidir. Yaxşı olar ki, son, yeni ədəbiyyat-lardan daha çox istifadə edilsin. Dissertasiyanın sonundaistifadə edilmiş ədəbiyyat əlifba sırası ilə, ərəb rəqəmləriilə ardıcıl düzülür. Məsələn, əvvəlcə Abbbasov, sonraAcalov, Babayev və s. Qəzet və jurnal materiallarındanistifadə edilərkən əvvəlcə müəllif, sonra məqalənin adı,daha sonra dərc edilmiş qəzetin və ya jurnalın adı, nəşr ili,tarixi, nömrəsi göstərilir. Kitab göstəricisində isə əvvəlcəmüəllif, sonra kitabın adı, daha sonra nəşriyyat və ilgöstərilir. Məsələn, Əhmədov H. M. XIX əsr Azərbaycanməktəbi. Bakı, Təhsil, 2006.

Ədəbiyyat göstəricisində müəllif, mənbə hansı nöm-rədə- yəni neçənci ədəbiyyat sırasında durubsa, dis-sertasiyanın mətnində istifadə edilmiş sitat da ədəbiyyatgöstəricisinin nömrəsinə uyğun gəlməlidir. Məsələn, Əh-mədov H. M. ədəbiyyat göstəricisində 20-ci yerdədirsə,mətndə ondan istifadə edilmiş sitatın sonunda mötərizədə20, sonra sitat həmin kitabda neçənci səhifədədirsə orəqəm göstərilir. Məsələn belə: (20, 7). Müəllif internetsayıtından istifadə etmişsə sayıtın adı ədəbiyyatda, mətndəisə nömrəsi göstərilir.

53

7. DİSSERTASİYANIN QURULUŞU VƏPLANLAŞDIRILMASI

Dissertasiyanın quruluşu dedikdə onun ilk səhifəsin-dən son səhifəsinədək tədqiqatın əsas hissələrinin, böl-mələrinin, fəsillərinin, yarım fəsillərinin, bəndlərinin ar-dıcıllığı, sistemliliyi başa düşülür.

Bu quruluşa habelə tədqiqatın nəticələri, istifadəolunmuş ədəbiyyat, əlavələr daxil olur.

Magistr dissertasiyasının quruluşu əsas etibarilə aşa-ğıdakı kimi olur.

Üz vərəqiMündəricatGirişI FƏSİL:_____________1. 1__________________1. 2__________________II FƏSİL: ____________2. 1__________________2. 2__________________NƏTİCƏ_____________

54

İstifadə edilmiş ədəbiyyatƏlavələrDissertasiyanın quruluşu iş planı ilə uyğun olur (Dis-

sertasiyanın iş planı- Əlavə 5).

Magistr dissertasiyası bölmələrinin məzmunu

Üz vərəqi dissertasiyanın ilk səhifəsi hesab olunur.Bu səhifə nömrələnmir. Üz vərəqinin tərtibinə ciddi əməledilməlidir. Bu səhifənin baş hissəsində Nazirliyin vəonun altında tədris müəssisəsinin adı yazılır. Ondan aşa-ğıda vərəqin sağ tərəfində“Əlyazması hüququnda” sözləriyazılır. Daha sonra aşağıda müəllifin adı, atasının adı vəsoyadı yazılır (adlıq halda).

Vərəqin ortasında dissertasiya işinin mövzusu yazı-lır. Mövzu təsdiq olunmuş formada dəqiq yazılmalıdır.Mövzunun altında ixtisasın şifri və adı göstərilməklə -MAGISTR DİSSERTASİYASI yazılır (Nümunə Əlavə1-də verilmişdir).

Sonra aşağıda vərəqin sağında elmi rəhbərin adı,soyadı, atasının adı, elmi dərəcəsi və elmi adı göstərilir.

Vərəqin aşağı hissəsində dissertasiyanın yerinə yeti-rildiyi yer və il yazılır. (“il” sözü yazılmadan)

Üz vərəqindən sonra ikinci səhifədə ortada (artıqvərəqin yuxarı sağ küncündə 2 rəqəmi yazılır və səhifələrardıcıl nömrələnir) MÜNDƏRİCAT yazılır. Burada dis-sertasiyanın bütün bölmələri ardıcıl yazılmaqla bərabər

55

bölmənin başlanğıc səhifəsi də göstərilir. Bölmələrin, baş-lıqların adları dissertasiyanın mətnində eyni ilə qısal-dılmadan, dəyişdirilmədən yazılmalıdır.

Fəsillərin başlıqları rum rəqəmi ilə göstərilməkləböyük hərflərlə yazılır. Hər fəsil yeni səhifədən başlayır.Yarımfəsillərin başlıqları ərəb rəqəmləri ilə göstərilməkləkiçik hərflərlə yazılır(Baş hərflər istisna olmaqla). Fəsilinyarım fəsilləri belə göstərilir. Məsələn: 1. 1. Yəni birincifəslin 1-ci yarımfəsli. Yarım fəslin bəndi isə belə göstəri-lir. Məsələn: 2. 1. 2. Yəni ikinci fəslin, birinci yarımfəsli-nin 2-ci bəndi (Bax: Əlavə 5).

Dissertasiyanın “Giriş”ində ilk növbədə mövzununaktuallığı əsaslandırılır. Sonra tədqiqatın məqsəd və və-zifələri, obyekti, predmeti, elmi yeniliyi, praktik əhəmiy-yəti, daha sonra da metodları, metodologiyası, fərziyyəsi,aprobasiyası göstərilir.

Dissertasiyanın aktuallağının izahında uzun sözçülü-yə, uzaqdan başlamağa ehtiyac yoxdur. Mövzunun ak-tuallaığı konkret faktlarla, məntiqi təfəkkürlə əsaslandırıl-malıdır. Başqa sözlə desək mövzunun əhəmiyyətliliyi,vacibliyi əsaslandırılır.

Mövzunun aktuallığından sonra məntiqi olaraq möv-zunun məqsədi və məqsəddən irəli gələn tədqiqatınvəzifələri şərh olunur.

Daha sonra tədqiqatın predmeti (hansı ki, tədqiqa-qatın mövzusunu müəyyənləşdirir) və obyekti (hansıki, öyrənilən, proses, fakt və ya hadisədir)

56

dəqiq göstərilir. Bunların ardınca tədqiqatınmetodologiyası və metodları göstərilir.

Beləliklə tədqiqatın tələbinə uyğun olaraq daha baş-qa maddələr də təhlil edilir, açıqlanır.

Dissertasiyanın “Giriş”ində həmçinin mövzu iləbağlı yazılmış əsərlərə yığcam şərh də verilir, onlara mü-nasibət bildirilir.

Dissertasiyanın “Giriş”i çox əhəmiyyətli və məsuliy-yətli hissədir. Belə ki, dissertasiyanın girişindən tədqiqatınməzmunu, əhəmiyyəti, səviyyəsi haqqında müəyyəntəsəvvürə malik olmaq olur. Dissertasiyanın “Giriş”hissəsi 4 səhifədən çox olmaya bilər.

Dissertasiyanın fəsilləri öz adına uyğun olaraq məz-munu işlənilir. Adətən Dissertasiyanın birinci fəslindəmövzunun ümumi məsələləri, öyrənilmə səviyyəsi, pe-daqoji ədəbiyyatda, dərsliklərdə, tədqiqat işlərində mə-sələnin qoyuluşu təhlil edilir. Tövsiyə edilir ki, tədqiqatınobyekti və predmetinin ölkəmizdə və imkan olarsa xariciölkələrdə öyrənilmə səviyyəsi də araşdırılsın. Dissertasi-yanın birinci fəslindən tədqiqatın ümumi cəhətlərini, əsasistiqamətlərini aydın görmək olur.

Dissertasiyanın ikinci fəslində isə artıq probleminkonkret həlli, işin əsas məzmunu, hətta onun təkmilləş-dirilməsi yolları da göstərilə bilər. Bu bölüm məzmuncadaha üstün təhlil xarakteri daşıyır. Konkret fakt, hadisə vətəcrübələr əsasında araşdırma aparılır, aparılmış eks

57

perimentin, məktəb müşahidələrinin nəticələri verilir.Pedaqoji təcrübələr təhlil olunur.

Hər fəslin 2-dən az olmayan yarım fəsilləri olmalı-dır.

Dissertasiya işi “Nəticə” ilə sona çatır. Bu hissədətədqiqat yekunlaşdırılır, aparılmış tədqiqat işlərinin nəticə-ləri göstərilir. Müəllifin tədqiqat işinə gətirdiyi yeniliklərqeyd edilir. Problemin gələcəkdə daha da təkmilləşdiril-məsi, yaxşılaşdırılması üçün təkliflər verilir. Yaxşı olar ki,nəticə və təkliflər bəndlərlə və yaxud tezis şəklində kon-kret olaraq göstərilsin.

“Nəticə” bölməsindən sonra istifadə olunmuş ədə-biyyatın siyahısı verilir.

Dissertasiyanın ədəbiyyat siyahısı əsas mətnə biraçardır, hansı ki, müəllif tədqiqatında ondan istifadəetmişdir. İstifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı müəyyən mə-nada tədqiqatın elmi mədəniyyəti, etikası deməkdir.Ədəbiyyat siyahısından dissertasiyanın səviyyəsi, tədqi-qatçının problemlə bağlı məlumatlılığı özünü göstərir.

İstifadə edilmiş mənbələr çap olunduqları dillərdə(əvvəlcə Azərbaycan dilində ədəbiyyat, sonra türk, rus,ingilis və s.) əlifba sırası ilə, ərəb rəqəmləri ilə ardıcılnömrələnərək siyahıda göstərilir.

Ədəbiyyat siyahısı real olmalıdır. Əsas istifadəedilmiş ədəbiyyat siyahıya daxil edilməlidir. Siyahıda gös-tərilmiş ədəbiyyat neçənci nömrədə göstərilmişsə

58

dissertasiyanın mətnində istinad edilmiş ədəbiyyat da hə-min nömrəyə uyğun olmalıdır. Dissertasiyanın yazılışındamütaliə edilmiş ədəbiyyat da ədəbiyyat siyahısına daxl olabilər.

Dissertasiyanın “Əlavələr”i ədəbiyyat siyahısındansonra verilir. Əlavələr dissertasiyanın əsas mətninin birhissəsi- tərkib hissəsidir ki, onun əlavə olaraq əhəmiyyətivardır. Əlavələr dissertasiyanın məzmununu tamamlayır.Dissertasiyanın məzmununa ehtiyac olduqda əlavələrverilir. Əlavələr müxtəlif ola bilər. Bu hər hansı bir peda-qoji sənədin üzü, hesabat materialının bir hissəsi, nümu-nəvi plan, proqram və yaxud bir protokol və ya təlimat vəs. ola bilər. Əlavələr dissertasiyanın son səhifələridir. Hərbir əlavə yeni səhifədə verilməli və vərəqin üst sağtərəfində “Əlavə 1” , “Əlavə 2“ və s. yazılır. “Əlavələr”çox olduqda onu ayrıca qovluqda və ya cildlənmiş şəkildə“Dissertasiyaya əlavələr” adı ilə də təqdim etmək olar.

59

8. MAGİSTR REFERATI

Müəllif magistr dissertasiyasının məzmunu əks et-dirən referat hazırlayır. Referatın həcmi 5-6 səhifəyə qədərola bilər. Referatın titul səhifəsi dissertasiyada olduğukimidir. Yalnız burada “Dissertasiya” sözünün yerinə“REFERAT” sözü yazılır(Bax: Əlavə 2). Üz vərəqininarxasında işin hansı kafedrada yerinə yetirildiyi, elmirəhbərin adı, soyadı, atasının adı, elmi dərəcəsi, elmi adıgöstərilir. Dissertasiyaya rəy vermiş rəyçinin adı, soyadı,atasının adı elmi titulları göstərilir. Daha sonra dissertasi-yanın müdafiə vaxtı və yeri göstərilir.

Referatda əsas etibarilə dissertasiyanın “Giriş”indəolan məlumatlar (aktuallıq, məqsəd, vəzifələr, elmi yeni-lik, praktik əhəmiyyət, metodlar, metodologiya və s.) gös-tərilir. Referatda dissertasiyanın əsas ideyası, fəsillərhaqqında yığcam şərh, tədqiqatın nəticələri, müəllifintəklifləri, yenilikləri konkret olaraq öz əksini tapır. Buradahəmçinin mövzu ilə bağlı yazılmış əsərlərə də qısa şərhverilə bilər.

60

Referatda dissertasiyanın fəsilləri haqqında da müx-təsər məlumat verilə bilər.

Referatda mövzu ilə bağlı müəllifin çap olunmuşməqalələri, tezisləri, tələbə elmi cəmiyyətində, elmi konf-ranslarda çıxışları, təltifləri də göstərilməlidir.

61

9. ELMİ RƏHBƏR

Magistr dissеrtasiyasının uğurla başa çatmasını tə-min еdən həllеdici və əhəmiyyətli amillərdən biri еlmirəhbərin düzgün seçilməsidir. Еlmi rəhbər nəzəri vəpraktik hazırlığı, yüksək pеdaqоji təcrübəsi, еlmi-pedaqojifəaliyyətinin gеnişliyi, еrudisiyası ilə fərqlənməlidir. Dis-sertasiyaya müvafiq kafedra tərəfindən elmi rəhbərliyətəcrübəli, nüfuzlu, yüksək tədqiqatçılıq bacarığına malikelmlər doktoru və ya elmlər namizədləri seçilir və rek-torun əmri iə rəsmiləşdirilir. Müvafiq təlimatlara əsasənbir elmi rəhbərə 5 –dən artıq magistr dissertasiyası veriləbilməz. Elmi rəhbərə bir tədris ili ərzində bir magistrantarəhbərlik üçün 40 saat tədris yükü ayrılır.

Bütün hallarda, hətta ən qüvvətli tələbə və ya magist-rantın müstəqil işin icrası zamanı еlmi rəhbərin məslə-hətlərinə, göstərişlərinə, elmi-pedaqoji istiqamətinə və nə-zarətinə еhtiyacı var. Оdur ki, еlmi rəhbər magistr dis-sеrtantı ilə müntəzəm əlaqə saхlamalı, tədqiqatın gеdişiniizləməli, bu məqsədlə dissеrtantın məlumatlarını ardıcıldinləməli, üzləşdiyi çətinlikləri aradan qaldırmağa kömək

62

göstərməli, kоrrеksiya işləri aparmalı, məsləhətlər ver-məlidir. Yеri gəldikcə magistrantın qarşısında daima yеniməqsədlər qоyulması, оnun fəaliyyətinin stimullaşdı-rılması və səmərəliliyinin təmin оlunması, müsahibə, sual-cavab, yazılı hеsabat və s. «magistr-müəllim» əməkdaş-lığının məhsuldarlığını təmin еdir və nəticədə bu ağır əqliəməyin sоnu – magistr dissеrtasiyası üçün uğurlu оlur.

Elmi rəhbərin magistrantla birgə elmi-tədqiqat və el-mi- pedaqoji fəaliyyətinin mühüm istiqamətlərindən birionun pedaqoji diaqnоzlaşdırma fəaliyyətidir. Еlmi rəh-bər pedaqoji diaqnоzlaşdırma zamanı magistrin müstəqilişinin müхtəlif fоrmalarından tutmuş оnun ən yüksəksəviyyəsi оlan dissеrtasiya işi yazmasına qədər kеçdiyiinkişaf mərhələlərini və inkişaf dinamikasını üzə çıхarma-lı, bilik, bacarıq və vərdişlərinin səviyyəsini, еlmi-tədqi-qatçılıq fəaliyyətinin məhsuldarlığını təhlil еtməli, dissеr-tasiyanın müvəffəqiyyətlə işlənməsini və müdafiəsinişərtləndirən bütün amilləri, yоl və vasitələri nəzərdən kе-çirməli, tədqiqatın metod və mеtоdikasının müəyyənləşdi-rilməsinə istiqamət verməli, hətta tələbənin sоnralarözünütəhsil, özünütəkmilləşdirmə ilə məşğul оlmasını,əmək fəaliyyətinə pеşəkar mütəхəssis kimi başlamasınıtəmin еdən bütün оbyеktiv və subyеktiv amilləri layihələş-dirməyi, planlaşdırmağı bacarmalıdır.

Elmi rəhbərin bilavasitə iştirakı ilə magistrantla bir-likdə seçilmiş mövzunun ilkin iş planı hazırlanır. İş pla-nında tədqiqatın bölmələri, fəsilləri, yarım fəsilləri, bənd

63

ləri, işin nəzərə çarpan böyük hissələri ayırd edilir (Bax:Əlavə 5). Bundan sonra magistrant müəyyən edilmiş plan-qrafik əsasında elmi rəhbərin məsləhət və tövsiyələri ilədissertasiya üzərində çalışmalarını davam etdirir. Budavamlı birgə işgüzar, yaradıcı proses “Magistr disser-tasiyası üzərində işin plan-qrafiki”ndə öz əksini tapır(Bax: Əlavə 6).

Tədqiqatın uğurla tamamlanması üçün yenə də elmirəhbərin köməyi ilə magistrantın “Fərdi planı” hazırla-nır( Bax: Əlavə 4). “Fərdi plan”da mövzu, ixtisas, istiqa-mət, magistr peşə-ixtisas təhsilinin məzmunu, magistran-tın attestasiyası yekunları göstərilir.

Elmi rəhbərlə birlikdə tədqiqatın qarşısında duranəsas məqsəd və vəzifələr işin metodologiyası, işin yerinəyetirilmə metodları, pedaqoji təcrübələr, pedaqoji eks-perirmentlər aparmaq üçün məktəblər, məktəbəqədər tər-biyə müəssisələri, tədris, tərbiyə mərkəzləri müəyyənləş-dirilir.

Magistrant plana müvafiq, sistemli, ardıcıl və mən-tiqə uyğun olaraq tədqiqat işini tamamlamağa doğru işlə-yir. Bu prosesdə elmi rəhbər kənardan müşahidəçi rolundadeyil, tədqiqatçı ilə müntəzəm ünsiyyət və münasibətdəolaraq əvvəlcədən müəyyənləşdirilmiş məsləhət qrafikinəuyğun ona ardıcıl məsləhət və tövsiyələr verir, yeniədəbiyyat, material, internet səhifələri göstərir, istiqamət-lər verir.

Elmi rəhbər dissertasiya işini hissə-hissə, fəsil-fəsilvə bütöv oxuyaraq lazım gələn düzəlişləri edir, metodik

64

göstərişlərini verir. Magistrantı elmi işə həvəsləndirir, el-mi konfranslarda çıxış etməyə hazırlayır, axtarıcılığa, təd-qiqatçılığa yönəldir. İşlə bağlı elmi rəhbər tədqiqatçınıməqalə yazmağa sövq edir, onu ruhlandırır və təbii ki,belə olan halda məqalə də yazıla bilir.

Başa çatmış dissertasiya işi haqqında elmi rəhbər özrəyini yazır və dissertasiyanın müdafiəyə təqdim edilməsi-nə razılıq verir.

Elmi rəhbər rəyində tamamlanmış dissertasiyanınyığcam xarakteristikasını verir, tədqiqatın aktuallığını, el-mi-nəzəri səviyyəsini, praktik əhəmiyyətini göstərir. Dis-sertasiyanın orijinallığını, tamlığını, elmiliyini, həmçininmüəllifin qoyulan məsələlərin həllinə yanaşma tərzini vəvəziyyətini göstərir. Rəhbər rəyində habelə magistrantıntədqiqatçılıq bacarığını, müstəqilliyini, ədəbiyyatlardan,ilk mənbələrdən istifadə etmək qabiliyyətini, müdafiəyəhazır olma vəziyyətini, dissertasiyasının magistr disser-tasiyası tələblərinə uyğunluğunu, magistr elmi dərəcəsinəlayiqliyini qeyd edir.

Tamamlanmış dissertasiya işinə kafedra müdirinintəqdimatı ilə digər elmi dərəcəli, ixtisaslı pedaqoq əlavərəy yazır. Bu rəydə dissertasiyadakı fəsillər, yarımfəsillərətraflı təhlil edilir. Mövzunun aktuallığı, elmi yeniliyi,praktik əhəmiyyəti, müəllifin gəldiyi nəticələrin əsaslandı-rılması, onların əhəmiyyətliliyi, dissertasiyanın lazımi tə-ləblərə uyğunluğu göstərilməklə həmçinin irad və təkliflərdə göstərilir. Elmi rəhbərin və əlavə rəyçinin rəyi ixtisaskafedrasında müzakirəyə- ilkin müdafiəyə ən azı 5 günqalmış magistranta çatdırılır.

65

Bundan sonra magistrantın dissertasiyası ixtisaskafedrasında müzakirə olunur və kafedranınprotokolundan çıxarışla magistrant İxtisaslaşdırılmış ElmiŞura qarşısında açıq müdafiəyə buraxıla bilir.

66

10. MAGİSTR DİSSERTASİYASININ TƏRTİBİ

Üz vərəqi - dissertasiyanın 1-ci səhifəsidir. Buranömrə qoyulmur. (Üz vərəqinin tərtibi Əlavə 1-də veril-mişdir).

Mündəricatda dissertasiyanın bütün bölmələri ardı-cıllıqla göstərilir. Mündəricatda bütün fəsillərin, yarımfə-sillərin və bəndlərin başlanğıc nömrəsi göstərilir.

Giriş – təxminən 4-5 səhifəyə qədər ola bilər.”Giriş”də tədqiqatın məqsəd və vəzifələri, aktuallığı, elmiyeniliyi, praktik əhəmiyyəti, metod və metodologiyası,ədəbiyatda qoyuluşu və s. göstərilir.

Əsas hissə - fəsillər, yarımfəsillər və bəndlərdir.Adətən iki və ya üç fəsildən və hər fəsil ən azı 2 yarım-fəsildən ibarət ola bilir. Çalışmaq lazımdır ki, fəsillər ara-sında həcmcə mütənasiblik də gözlənilsin.

Nəticə - 3-4 səhifəyə qədər ola bilər. Nəticələr konk-ret olaraq göstərilir. Təkliflər də verilə bilər.

67

İstifadə edilmiş ədəbiyyat- real və tədqiqata uyğunolmalıdır. Əlavə mütaliə edilmiş ədəbiyyat, yaxud internetsaytı da ədəbiyyat siyahısına daxil olur. Hər haldaədəbiyyatda da zənginlik görünməlidir. Xüsusilə sondövrlərin əd