•AYLIK MuziK VE SANAT DERGisi· TIL: 1 • EYLUL 1993

au SAYIDA:

• a li ulvi ozdemi r• mehmet eemu ugurlu• osma n r. aksu• kena n s8 fla lioglu• emel burctn oZ9jjne~• f lnas i ozdenog lu• pe tard hoffnun g• ldil btret (mevt not a)• deniz banoglu• koral c;algan• ahmet ozet• rn. nazmi olalp• laruk yen er• ers ten pulathanefi• sela ha tt in

gundo gdu

10.000 TL.

SAYI 9

1----------------------

I

2

Mavi Nota'dan

• TO'kiye Cumhu ,iyeli"oin kurucusu Uk.! Onder At.ll­tilrk'On. T,abzoo'a ilk kez ge~~njn y lldonumu (15 EylOl1924)~fidi .00in~ldel1. kullanacak. Bu nedenle Alatu rk'UnmOZlk enlay l,lna deginmek isliyotUm:

Bu , ehir. sanat yu vas ,di r. Tar iht. de rin izle' bI­, .kan bi, sana l yuvaSl. 182O'1i yll l"r~ GnlO be.leila' ....milzik [i stad' Hammami·zide Ism ail Oed. El encli'yi biraOr. konuk etm;, bt r sana l 'fun... 1879'd.iI Vali GiriUiSm. P. ...·yl .... eJi be. le U , Leyl a (Sa l ) Ha rllml konuketmi, bi r sanal yw asi. Cumhuriyet dOneminde Oizda rail_ainin lull Lalka Ka'abey'l, Ahmet Sel lm r eymll" u,SuheyLi Altm" dOfru, Temel ~ukru Dogru'yu. TeomanOnaldl'YI, c.hit Ala. oy'u ...e nl......inl yeti, ti, ,,,i, btrsana t 'tu .... ... 193T de , eh ,imizi .on kez onurlandlf o

mg.n n kil, hu zuru nd .. muzik " n aVI ..,e ziyafe ti Yeren ,A,za Hanlj:er , Osm an Han~.f . Tanburi (Fran' lzl Al i, Ke­man i S alih ($ e ndil). Ha fiZ Os ma n. Kara Kemal ve Bale ­risl Hikmel Be y'leri ye ti, lire n bir sana l yuv" l.

- Efe ndiler. hepiniz mebu s olab ilirsinlz. vek il o labi­lirs lnll, hatta , ei. icumhur olabilirsi niz. lakal sana lka'olam azslnlL · d iyen sen, 1928 ylhnd. Saray burnu'ndaon urun. ve rilen Su ltan iyeg ih la shm b40ge nmey;nceor aYI le, ked ip , - Gid e lim bu mus iki bizim heyeu nlmlzlilade e lme klen uukli r: demi,tin. Oy", he r , ey de nOnce milli ve ileri bir Turk Mu" kis l ozte ml ifen ind ey-­din. (e h)ll, (or) lu , a rklla rda n , ikaye tinde ye ,de n gog.kad a' hakhyd ln.

Bu ulke nin lemeller ini a tma k if ln IS Mayl' 1919 ge­CHi evlnden aynllrken. klzkarde , in Mak bu le 'nin gll l­la{pnda yumru k yu mruk bir , a yler dUgumleniyordu.Onll t_alli if in, -b ll kadar uz ulme canlm~ dedin. - mu­va fla k o lmam ihtimallde ku vveUidir:

Evel s evgili Atal ilrk. bel ki, 1993'de dOnu p baksan .cadetehll'd. kl kar a ka lab a hg l, zifos sa.;a n a rabalan, hi.;bir denetime lu lulmayan b ndl ba , lna buyruk, Ndec.pa ra kazanma k ltmaetna yOnalik belli b ir rii mrenln h u­ku m s u, dugu piyasa mU' lki.inl. muzik ya plyo,uz diye nsanal madtabazlallnl gOrs.n, .sl.1,11 uzer lndekl f a murkahntllannl. mar lbor o iz ma ,mer in; ilikleye, ilikleye evi­nin ka pIs lnd an g irsen, vine me,diven s ahan lig lndaMakbule 'yl gOnien , .;e lik mavis i gazlerini onu ne eg e r,. ey rek .an'ln .aflan m Il vaz la r• • on ra kl,lk sesi nle· yan l!ml, lm Makb u, " derdi n. · ya n llml" m:

M._• 9. sa Ylmlzla Ylne sizle r1eyiz-

9 aydll dOzen li oIarak fl kardiOlmlZ mOzik dergim~. mu­zlk; sanallnln bavraolm y(lkselden:le Mmay. yal1, bk. Tabi ki$IZ dej)er1I olwr!a nmlz. dosllanm lZ katlulan iie, Burada OZe!­lillie pu YUrgtJamak isbyoN Z: au dergi . Trablon'da yaylm­Ianma ktadl r. MUZik sa"labnda ve d1Qer sana l da lallnda Trab­zon'umuzwt dUnyaya arr-Ian bit pencMesi oIma gOreviri Ost­Ienm, tXr d&rgidir. 9 ayd lr dOze nii oIara k t;&k1 lk. Ama he­de hmiz kandlmizi sOrekli yer'le~rek tam anlamlyla bit muzikde rgisi oIrnak ve 13 . sa Ylmlll ~lkalVlralc. yatad'Olmlzl ckur­Ianmlza ve dostlanmlu ispallaya bilmek. ka raran dan izindo(Iusu nda bir ~kmaz so kak olan Trabzon'umuzwt sanal ya­f3ITl lnda, Ozerimize W "," gOrevi yap-naya karar!IYIZ. ~u~.

dOrt • • ytdan laz ia ~Ikamazs ln l.l· diyerell bize bra tablolarc;ize n ba ZI ki~le rin kulaklanm ~Inlall p . 12. savrrmzm a r­dmda n ya~yacag lm lz cofkuy u , mdide n gOrU r gibi oluyo­rum. Dergimizi da ha yaY910 ve nilelikli kllan c;abala nmzl bek­ler, saY91lar suna nm.

• Dergimizin ~M.l ronom· bblumunu sadece bu sa y,m,zaOze l oIa rak dOr! sayla debe a rtlll:ll k. Bu nedenle bu saYlmlz20 sa yla olara k siz ckurtanmmn el,ne ula t-tl, 8IJ ay ki "Me l­ron om" bOlumOmO ZO muzik edebiyallmlz ic;in bOyuk ..deOs r otan piyaniSI Idil Bire t'e a ylld ,k. Keodisi ifin OI kemizinone mli kalemte ri ya zdltar. Piyanist Idil Bir.h sayfatanmlzla c;I I(jlmIZ~n k lvan~ duyuyoruz.

• Tu rk bale sinin kUNlu~da da bOVUk ame!)i gec;en Dam eNlnene de Valois gec;tiOimiz gOnlerde 95 . ya" gOnanll kut­lad!. A$ll ad l Ed ll, Sulannu. dan De Valois 1898 Irlan dadoOumlu. Arkada~mlz Ernel Bur'; in Ozg une,'in Dam e Ni­ne n. de Valois ~n hazirtadlQl a ra"l lrma yaZlS!m enenuz­delU sayllafda yaylnlayacaQlz. Ka~1tmaym.

• Karde" dergimiz Klyl, Bu ay 90. saYlsmi yaylmlad l. 10ay sonra "Da ly.- d1y9Ollk oIan KIYI dergisine emek ve renhe rkesi kutluyor. yallpnalannda ba~nlar dIlerken , - dan llb" lmlu de meyi"de itvnal elmiyorum,• DergimiZltl bir muzik 0dii1O ve ree:e(li r' geyen $8)'lmlzda

duyurmu~uk . OdUiIe ~gi~ oIarak 0dJ1tartnamesi nide bu $8)'1*mlzda a~lklayacag l m tzl bebrtmi"lIk. Anca k ~hffT'alanmlzl

tamaml ayamadlglmlz ic;in od ulle ilgili gerek~ b~gile ri vere­miyoruz. Bundan doIayl siz okul1anmlzdan ve ilgilenenlerdenbzur diliyoNZ. Ver~im iz mOzik OdtiIO ile ilgih bilgileri 000­mOzdeki sayllanmlzda. lum dergi ve gazelelen:le duyurrnaya~ah..eaOlz,

• Tr.bzon De vlet Tiyalro. u yeni se zon .;aI1t-malanna yo­!)un bir lempo ifincle ba t-ladl. 7 Ekim'dlJ perdelerini iz­leyicileMe ac;acak olan Trab zo n Devle l Tiyatrosu.~n

gec;ecek bir se zon ifin , gUc;lendinlmi, kadrosuyla ~.

lI"",alanm w rdO nJrken . Mavi No ta Muzik Oergi,i olarak ,Trebzon Deviel Tlyalrosu'na ba~ mOduru ..... u l Turan ot­mak uzere 10m iOClhF'"lan na - kol.1y gelsin- dryQnJz-

• Kanada'da Oluran a rkada" mlz Engin At kin . KuzeyAmer ik. ·da lu tnUzik oIayianm derg.miZe yazarek. det9imizyazl a ileSine kal llml,b . Ancak bir SUre kencbinden haberalamamlt-Ilk. $OflUnda sana l danl J'TlarunlZ Ahmel Ozer'e veIstanbul lemSlioml2 Osman R. Aks u'ya ya ro.c. mek~Ianndan selamlannl ve saghk haberlerini aldlk. Ge9rmi~ 01­o..~u by-pass ame liyallnclan dolaYI kendisine aci ~lar di­Ierilen gec;mi" olsun d1liyoruz, Bu aradiil mOnk habelierini ic;e­ren ya zllanm da bekliyoNz.

• Ek,m saYlmlzda bulutmak c11leOiyle lurn okur!a nmlza ba­~olar, esenlilder mulluluklar...

Mufi l Semih BAYLANGenel Yay,n Yonetmeni

I

Trabzon'da KlasikMuzik

• Ali Ulvi OZOEMIA

Satya Yayll yalgllar Orkestrasrrun 15 Nisan 1993'l e,Karadeniz Teknik Ilntversites! Atal Ork Kultur ve SanatMerkez i'nde verdiQi klasik maztk konserinden scn ra tlpklt iyat ro gibi , Trabzon'da da bi r senfoni orkestrasnun olus­mas, dO?Oncesi ortaya Qlkll .

BOylebir i sle~ i n pek cok bakrmd an etestirllmesi mum­kOndOr. En baemda cok kez oldugu gibi ' Beske bir i? kal­rnadr nu?" sorusu sorulacaktrr. Surada karsumza. lop­lumun geti?mesinde onceliklerin neler olacag' sorusucrkmektedrr. Geli?me, sanl ldlgl g ibi sadeee ekonomikgOsle rgelerin art l?! degi ldir. Gensmenlo sosyal, pclitik ,kulturel va ahlaki de1:i i;>ik likler i de kapsayan bi r anfamrverdtr. Baton bu etentenn hepsinde bir dozen k erslndeilerlemek zorunludur. Aksi halde best, govdesi crennsrz.beceklen bu yOkOtesryemayecek kadar zeyrt kafmrs ga­tip yarall{ja benzer bir ulke ortaya crkar. Oyleyse 10p­lumlann geli!lme yensmce Onceliklerin bilimsel olarak.mOmkOn oldu{junca dengeli bir biyimde ortaya konulmaslve plan lanmasl esasllr. En 6nemlisi de insanm insancabir ya~am ln bulun olanaklarlna kavu:;;abilmesi, yagda:;;bir konfora ula!labilmesidir. BOlUn maddi ihliyayla r yanm­da, e{jlence ve egilim gibi ihliyaylar da bu kapsam iyin­dedir.

Televizyonun bulun ku llU~1 ve sanalsal elkinliklerinyerini tutamayacagl d O~OnOIOrse , liyalro, sinema ve mO­zik gibi arayla rm, bir kenl insanl iyin ne buyuk bir 6nemta!l.dl{j l daha kolay anla:;; lhr.

Oysa l iyalro ve sinemada Ttabzon'un ya:;;adl{j. ge­ri:;;me, mOziksOZ konusu oldugunda ortaya Ylkmaml:;;ll r.

lnsanlanmlzm l iyalro ya da sinemayl bir ihl iyay ola­rak gorOpbir taleple bulunmalarm l beklemek nasil ki bO­yOk bit zaman kaybl olurdu, dOzenli olarak konserlerverecek bir kenl orkeslrasmm kurulmasl iyin de oncegenel bir la lebin olu:;;masml beklemek de gereksizdir. Bu­gun kimsen in sbkOp alamayaca{j. bir ba{jlmll llk yaralanlelevizyonun Olkemizde yayl1l!l' da, ll pkr cumhu riyetin ilkyillannda opera ve balede all lan adlmlarda oldugu gibideyim yerindeyse "leped en inme" olmu:;;lu r. Artrk, pekkimseye sotulmadan atl lan bu adlmlarm geri ahnmaSI vebu savunulurken de bu gerekyenin kullanrlmasl mOmkOndegildir. QOnkObOyOk yogunluklara sorulma dan gelirilenbu yenil ikler bOlUn devrimlerde ve reform hareketlerindeoldugu gibi kendi gerekliliklerini ve varolu:;; nedenleriniol u!ll u rmu~ ve kuwel lendirmi~t ir. Varolu~ nedeninin ar­kadan gelmesi, TOrkiye Cumhuriyelinin bOIOn alanlardagorOrebilecek genel bir niteligidir bile denilebilir.

BugOn aydm lm diyen hiy kimse Milli Egil im Ba­kanllgm ca klrk lr yrlrann ba:;;rnda yaymlanan bal r kIa­siklerinin erken oldugunu iddia edemez. Eger basil halk

yo{junlu{ju tek olyOI almrrsa ayrueserlerin yektesrk krrk­bes yll sonra ikinci kez beemu da erken sayurr. Aradansecen 0 kadar yr! labandan gelen bir islegin olusmastnayetmemtstir. Bunun en lyi orne{jidir. Sall~ ol.an akla~lnl

her zaman dikkale alan ve bu anlamda halkrn tsteklerinedaha uygun seclmler yapan ozel yayrnevler inin "Satmaz'endisestyle bu kitaplann hicbirfni basmerms ofmatan.Eger halkl beklersek krsacasr cck bekleriz. Shake­speare'in ban eserleri bile daha yeni cevriliyor. Arna ar­kasmda bOyOk bir bankanm desl e{ji var. Herseyo dev­letten beklenilrnesi gerekt iginin cc k s6ylendi{ji gonOmOz­de sanal den ildi{jinde devlelin drsmda atrlan adrmlar ye­le rli olrnuyor. yOnkOkar elde elmek kayglsmd an en cokdevlel uzaklasabiliyo t. Ne yazlk ki ve ne mutlu ki Oyle.

Zalen bilim ve sanat sczkonusu ofduqunda. esitsizgeli:;;me yagmda once ihtiyac t saptayip, bu ihtiyacm bittalep clusturmasuu beklemek ve ona gOre cozumler! or­laya koymak art tk bOyOk bir gecikme antammdadrr. Ge­l i~m i~ Ol kelerin herhangi bir OrOnO hiy kimsenin akhndayokken loplumda yavqmla sabilmektedir. lhtiyacten Oncegelen ' yozOmler" insanlann hayatuu dOzenlemekte vekendilerini kabul ettirmekledir. Devlell iyalrosunun ortayaylkl§1 boyle bir cmektu. TOm TOrkiye ivin erken sayr­labilecek bir blcfmde. daha bOyOk kenller dururken Trab­zon'un one ylkmaSl ve bOyOk bir yoQ unluQun, kendinesunulan bu beklenmeyen olanaqa sahip ylkm asr ve be­nimsemesi bir sans oldu{ju kadar, opera ve baleyle de­vam edecek bir yizginin de verolduqun u qosteren, top­lumun egilimini cck gOzel yansuan bir orccnur eyruzamanda.

BOlOn bu geryeklerin 1 ~l g l altmca. liyalronun bir islekolarak belirmesin in beklenmesi durumunda bir ge­cikmenin ortaya ylkaca{jln l soylemek gerekiyor. Tepe­den inme de olsa. liyalronun ortaya y.kmasl geli~me

sOrecini tersine yevi rmi§ ve insanl mrzda bir tiyalro bi­lincinin ol u~maslna yol ayarak, yok enceden beri bir lop-

Herbert Von Karajan'a sayglMehmet Cemil UCiURLU

Notalar bekledi seniBllmez hi,biri clOmOBir ba~ka eweni

Nefesli, yayll , vurmali ,algToplanlrdl salonlaraB i r i~aret inyele rd i onlara :", ,'::

Gczlerin kapali y ineBuyuran ellerin durgun niyeBagetin agllyor kar~lnda

Sustu KarajanSustu ya~arken efsane inBir yildl z kaydl.

3

I

lumsal lalep haline gelememi;;, aydmr taratmden dile ge­tiruememis bir gizli arzunun verolduqunu sOylememiz i ko­la yl a;;tlrm l~t lr . Evrensellik ve zamana yenik dusmeyenbir dOzey iki yizgi olarak ehmrsa. sanat denildiQinde hal­km iyindeki gizli bir beQeninin ya da benimseme gOcOnOnaylQa crkartrlamamasr mOmkOn deQildir. KendiliQindenkabuQunu ynte mayan ve ashnda hiy varolmayacak buyeteneQin ortaya ylkmaSI iyin yOQu kez bir dl;; uyanc tyagerek duyulmaktedu. Ozellik le yoneticile rin bOtOn olumluya da hastahkh terettenrnn yOnetilenlere geymesinin cokkolay olduQu bir loplum dOzenine sahip olan ulkelerdeuyuyan devi uyandtrmak mOmkOndOt.

Bu ecrdan bakl lQm lzda tiyalronun varJi{j1 nasrl ki ken­dili{jinden ve kendinden Once olamayacak ve Iryalroyu te­lep eder hale gelemeyecek bir bilinylenme yerentrmssaayru durumun mozik eterunda da yasanmasr mum­kOndOr. Tiyalronun varh{jl kendini do{juran sartlen gOy­l end i rmi~l ir. E{jer onyargilar kmhrsa mOzikde de bu qe­lisme yesanabuir.

yo{ju insamn yasamdak i emacr bir ev ve arabaya sa­hip olmakhr. 09 a;;a{jl be~ yukarr istekler bunlard lL Is­teklerin bu Kadar dar olmasr dOnyalarm dar 01­masmdandrr. hayalgOC O geli~memi~, tazlayt islemektenkorkan, ckumeyr ve okuyanlan sevmeyen, her tOriO so­mOrOye a91k, gonCtIlO kulluk dozeninden baska bir ;;ey 01·mayan bir polilik yap t lclne tl kl lml~ , kendine verilenle ye­l inen ve ayrmtlyla u{jra~masl engeUenmi~ insan lip i yay­gmd lr. Insamn zevk!eri de boyle bir klsllll{ja uygunolmaktadl r.

Senfoni orkeslrasml artlk zamanI geldi{ji i9in, dahageli;;mi~ bir insan lip inin yarai llmas inda, tryalro ve diQerara91ar gibi kalklsl olsun dive istiyorum . Bir mOzik zevki­nin olu~mas l ve geli;;mes i. gOzeri 9irkinden aylrabilme,ya~aml daha derinden kavrayabilme, insan i li~kile rinde

daha sevecen bir dOzeyin tutlurulmasl gibi yel enekleribesleyecek olumlu etkiler gOslerecekl ir.

Senfoni orkeslrasl islemenin bir nedeni de, Kasel vecompact disk gibi konserve olarak ladma vanlan mOzi{jincanll olarak da dinlenmesine ' lrsal verecek olmasld lf .

Konserve olarak mOzik dinlemenin lfarplC' bir sonucu,hayalmda keman. kontrabas gibi ensl rOmanlan hilf gor·memi~, bu enstrOmanlarl hie yakmdan dinlememi~ in­sanlan n lfoQunlugu olu~turmasl dl r. MOzi{je olan yakm­h{jm bu ~ek i lde daha da arlaca{jl kesindir. OlkemizdeanstrOman azligmlOtemel nedeni de canll mOzigin yete riKadar yaygmla~maml~ olmasldlr. BOyle bir toplumda or­kesl ra kurma gelenegi de ortaya Ylkmaz. BOyle bir lop­lumda bested ve dOzenlemeci de kolay kolay yeli~mez .

Ba ~ka uluslatln. ba~ka uslala rm beste ler ine sOz yazarakmOzik yapmak gibi kolayc thgm orlaya ylkmaSI da. in­sanlarm mOzik dOnyalan mn her a91dan sOmOrOlmes i debu bo~ lukta dogaldl r ve mOdahale edilmeyi ge­rektirmektedir. I~ boyOk 0190de devlelin desleQini de ala·cak ama her alanda, sanat dl~mda bir kaygisl olmayan,yerel yOnetim bOnyesinde bir olu~uma dO~mekledir . Bu­nun iyin gerekli insan malzemesinin 'bOyOk OllfOde hamolduguna inanlyorum.

"GIY glY" dedikleri mOziQi benimse mesi zaman alaeakbir kalabah{ja ~ok tedavisi uygulamak ilfin. malem mOziQidive lelevizyondan Vivaldi 9alma budalaltgtnl gos­lermemek i9in, teneke tlmblrt lStnl mOzik dive yut·turanlara kar~l koyabilmek i9in Trabzon'a sentoni or­kestrasl istiyorum. Yelpazede yalnlz 0 eksik ~OnkO. _

4

TRT I Onuncu SaatProgramI• Osman R. AKSU

Oynatmaya az keldr,Dilcile r ne rde?TAT 1 kanal Aadyo yaymm bu proqrammda T(j rk~ede az kul­

lanllan 3 kelimenin soruldug u faydall bir yan¥fla yap lltyor.Aneak, 90k kare gen~ spikerleri n de dilj oonmedigi ve ke­

limeleri kendileri de bilmed ikJeri i~n, verilen kelimeler yanlt~

telil Huz edlliyo r ve de yan~cllara yazlk ojuyor. Ornek cterakMahzur Verine mahsur'u muvalakat verine moareken duyan yan~­macr ne yapsln? (Zaten 90k yan~macl da birka~ yardlmcls. jle ke­limeleri sozlOkten aradtklanna gOre cetar y6nonden lecaati taosavvur edin)

Konuya yaklnlig l neden iyle yatanml~ jkJ olay . burada ktsacahikaye ed ip biraz tebesSOmle kara buluUan dagl laltm :

Birinci olayda or,u sonradan cok zengin olan bir toeeer Is­tenbute 1940'It ylliarda geli~inde, Taeiabast'nda gayrimOsliln birhammla arkadaf olur. xecm iyi Fransrzca bilmekte olup bizimkiondan Frensrzca Ogrenmeye kalkar. Kalkar ama kedm bakar ki bu(Geleyrum, gideyrum) ssviyesinde.. Frensrzcayr brraktr. 'O ur'dar, ' Ben sana Once, TOrkt;:e Ogreteyim' ,

Ikinci omek dah a da ~a rp ic i. Zira radyo ile ilgiU:Merhum Aebabj Sabahaddi n Vo lkan, Istanbul Aadyosu nda,

1960'11 yillarda ' Aebahtan Sesler' isimli bir program yapard r. TOrkMusikisinin en set;:rJ1e eserleri nin g~i!digi bu programlardan bi­rinde spiker Dellalzade'nin:

~nede bir lahza aram eyle gel camm gibisOzleriyle ba~ayan me~hur suzinAk bestesindeki 'dulmak'

manasmdak j "aram" l; "aram" diVe leliiHuz eder. Canh yaYlndamikrolon at;: lktl r. Hoca 'Seni a ramlar g6lOrsOn"deyi verir. Siz rad­yo ba~mda bu kaliteli mu sikiyi dinleyen musiki erbabl ki~lerin ha·lini tasavvur edin. Aram'ln bir elmen; ismi oldugunu doll bilgi olaraksunahm.

Kisa bir not doll ~ asil-yedekyarl¥TJ3CI olayl. Yedak de oIsaiarbizdeki tOm yar: ¥Tlacllar ASIL"d ir, Olsa olsa ASll,YEDEK aynm .vardl r, Sir noktanln sebep oIdugu bu mana larkl m bOyl&Ce be ·lil1bkten sonra uyanlann dlkkate ahnmaSln1dilemekten ba~ka ya­pacak bir~ey yok. _

A~k OstuneKenan SARIALioGLU

Hiybir gOnGn hOznO mudGr

yOzOnde ak~am gala

Ofledigin duman degil

a~k," u~uk gblgesi

Lacivert gecenin rahminde

bOyOyen ~afak

YOzOnde kOlrengi yangln

parlad l parlayacak

Anslzln : iyimde sesi

Bu emac ne Kadar geryekle$e­bilmi$tir? Bu ta rt l ~llIr. Ama $Ubir qer ­vekl lr ki, son yrltarda devlet keto­tannm kurulmasr, sadece radyoda(TAr de) Klasik Turk Muzi{linin sec­kin ve nadide eserlerini dinleyebilmeolana!)l bulan dinleyiciyi konser sa­lonlanna itmi~ . bu da Turk Muslki­sinin alkl~ gelenegini getirmeye ba$­tarmsnr.

DoQal olarak mOzik zevkini evin­de giderme all~kanhgl edinen din­leyicmin a lk,~ Ozlemi doQmaktad lr.Kooser satcn'anrnn basta gelirdiglen onemli $ey. dinleyici Ue sanat ­ytlan kar~1 ka r~lya geti rmesi oldu­Quna gOre. dinteyici konser salon­lannde sadece dinlemekle kelmryor,sanatylYI gormek zevkini de tattl 91kin atkrstame ccs kusu daha da art­rnaktad u.

Dinleyicinin beQenisini alkl$laat;:lklama hakkr clmasmm yam sua.ho~nutsuzlu!)unu, haya l klnkh!)lmda ilade etme hekkmm ver oldu!)ukonusunda bir ternsma konusudur.Latin urketerinde ishklama vercu.Oysa dOnyanm diQer ulkelenn de ~i - ,kayetlerden sakml ldr!)l gibi genel ku- 'Iral olarak. kompllmanlar ho~ saYII­maktadH.

Ancak konser dinleyicisi sesli pro-

Alkl f , klasik mOzik dinleyicisinin daima dozunda kuliandlQI bir gtlsteri b~imidir. Ancakpop muzik izIeyicisi kurellan altUs! etti. Resimd& OniO B.etl&s toptutlJ!)unun 196011YI~latda New YoriIlalO kar"lanl~ gOnJlOyor.(Foto: Muzik Ansildopftlsi 5.046)

Alkl~• Ernel Bur~in OZGONE~

--- - ---------- "forte izledi. Dinleyici bekledi9im gibipiyano calmen yerlerd e sessrzlesu,ama fortelerde a lk . ~lamaya ba~ladl.·

1737 yumde Farine lli, kardesininyazmlj> oldu{lu bit eseri seslendirir·ken, a lkl~lar eserin ilk nctasmm ca­Immaya ba;>ladlQI andan itiba ren de­yam eimtsnr.

Operada dramalik Vizgi (eserWagner oocesi donemde olOOOu gibi.yani aryalarla bOlUnebiliyorsa) al­klj>larla kaba bit ;>ekilde kesiliyordu.

1760'11 yuterda Roma'da bulunanGretry. orkestra yalglcIls rlnl ovmekemacryta . dinleyic inin "Bravo kema n!Bravo fagot! Bravo !lui! " gibi sozlerleesenn kesilmesini doQal karj>llad IQI.ru bel irtmekledir.

Ktasik Turk MOziOi dinleyicisininbilinyli bit arkl;> gelenegi oldugu soy­tenemez. Zira Turk Muslkisi uzun yil ­lar, d6nern donern ehliyelsiz ki~ile rin

elinde kaldl!)1 iVin genelde eQlencemuzi!)i olarak kullan l lml~tlr. Buda bi­linvli bir izleyici kitlesi clusturrnayr en­gellemi~lir . Ancak Atat urk Tur­kiye'sinde muzikle yapllan blnekrmk6klQ de!)i~ ikl ik ler sonucu Turk Mu­slkisine gereken degerin verilmesisonucu yapllan duzenlemelerle bi­hnvli bir Klasik Turk MUSlkisi dinleyicikitlesi olu~,urulmasl amaylanm l~l l r .

Insanlan n gGzel bir mt1Zik kar­~lsmda beOenisini. veya herhangi birguzel olay kars tsmda begenis!ni be­lirtmesi sanat tarihi Kadar eskidir. AI­kl~ olgusu jnsenlann ve~itli olaylarka r~lSlnda heyecan ve duygulann lifade etmek iVin duydu!)u bitinfSiz is­tekten kaynaklanmaktadl r. Bir mu­zigin. veye bir ba ~ka guzel crayrn soncn-cnbes dakika iyindeki OzelliQi, et­k.~m ozelli!)ini belirle r. Bu gozlem,seslendirilen eser guzel ya da katuolsa bile geyerli sayllmaktadlr.

SozlU eserlerin bitimde son noladuyuldu!)u an, dinleyicinin atkrstemae!)i1imi gOrul Or.

Piyano eserlerinin seslendirilmesislrasmda. piyanist "neles" anlnda el­lerlni tu~la rdan kald.rd lQI zaman. din·leyicide eserin bitti{l i lzlenimi ~­

dUQu iyin, son akorun ya da nolanmbaSllmaSI gOz 6nOnde almmaksl zlna lk.~a geyildiQi gozlemlenmekledir.

Senfonide. yayl. yalgllar dort­lusQnde, sonat bOlumlerl araslnda 01­dugu gibi. Klasik Turk MU61kisininsenlonileri olan bUyOk usuDu beste­lerde bOlUmler arasmda. koronunneles ve eserin usulUnun gerekli rdi!)iaralarda, alkl~lamak gunumuzdegenellikle doQru kar~Ilanmamaktadlr.

Ancak, eseri bu ~kilde kesmek he­nuz tam olarak ortadan kalkmamt~hr .

Konyerlolann bOlum aralannda al­k l ~a rasl land l91 gibi, bazl yayll yal.gllar dorll Qlerinde. sanal'rl lar kendipart isyonlarlndan soma ayaga kal­karak seyirciyi selamlar. Bu aradayayh yalgl lar ivin yazllm l~ kon­yertolarda ise. orkestranm 'ralgllanakort elmek iyin yaptlO. durakJa­malarda a lk l ~ normal saYllabilir.

Kadans b610mlerinde eserin al·kl$larla kesilmes ini Mendelson bir ar­kada~IOa yazdl!)1 meklupla belirl ir·ken, Alkl$In b61Qm yallnlrken ciddibir kesintl sayllma dlg l gOnlerde Mo­zart senlonllerinin birinin ses!endirili$iile ilgiJi olarak ~unla rl yazml~ l l r : "Ese·re sadece kemanlar iyin ve sekiz 61viiboyunca piyano ~e ba~adlm. Bunu

5

I

les ion un kimi zamanlar 'rok cteelnegilmi~li r . vOrOk meyve, 'r0rOk yumur­ta, porlakal ve benzer i eylemletdebulunmak ge'rmi~ yrllarda oldugu gibigOnOmOzde de oldu kca yayglndu.DOnyaca OnlOtenor Pavc rotti, cck ya­kin bit geymi~le Scala'da vermis 01­dugu bir konser suasmda okuouqueserin bir nctesnu ettemas r sonucu'r0rOk meyve yagmuruna tutufmustc r.

Londra'da cok yayg ln olan kirahkalkrscrter. dunya mn bazt OlkelerindemOzik ya da tiyatro elk inlikler inin blrpercasr ctmuela rdir.

Olkemizde alkl~ psikolojisi , or­temma gore yok degi~ken oldugugibi, dOnya Olkelerl ila cok larkll or­tamlar i'rindedir. Konu mOzik ve l iyal­to oldugu zaman, bu ikisi arasmdaderln farkllilklar gozlenme kledir. Ot­kemizde tiyatro seyircisi izlediQi oyun­la birfikte dogal olarak duyqulanylaa'rlk bir bicimde hareket ederken,konser lzleytctsi kuralla ra kalr bir bi­cimde uymayr qcrev eeymektadrr.Konser er unda yalnl~ harekel etmek­ten kacmmekte . birbi rini kovalayanters dev rarusla ra dusm emeye ozenqosterme ktedit. Ancak konser perca­sr billi gi andan iliba ren 0 ana kadarkts ttlarrus oldug u coskusunu acrkcaifade etrnekte n kacm mamektedrr. BuyOzden dinleyici yeni 'bls' percatanislemekte, sonu gelmeyen ' bis" te­Jepleri sOrmekledir.

Ozellikle son ytllarda konse rlerindinleyici seyuannm 0la9an0510 art­mast (slad kcnserleri gibij , konserdinleme kuralla nmn zortanma sma .daha doQrusu dinleme kuralta nna uy­manln lepkisini de birlikle get i rmi~t ir. •

Kaynakr;a: Muzik Ansiklopedisi Gilt: 1SaMe: 45-46-47

OZdenoglu'ndan lkl Dortliik

Sevmek mi yen iden?

Sevmek mi yeniden? G6z0 m pek kesmiyorKalb im, 0 eski alk, hovel et . YOlO diyorDostlar ozold; ornk. b osoldi g6nOlierZira bohcede 0 eski rOzgar esmiyor...

Dante'yi Okurke n

Neden villor ge<;:tik<;:e beni cekivor Dante?DOnya varken bakamam cehenneme, cennetevoso rno k istiyorum sevdalarla dopdoluG6nOI diyor: Vivac e , o kil diyor : Andante...

Ve Blr Siir

Tum Yazarlara inat

Ocoqo at , vo nsm oteste bilim ve sanatAlevinde sevlsellrn kltoplormTOm yazarlara inat!

Sevgilim , kltobirn sensinOkuyorum her sotmru besteleyerekSensin bOton sonsuzluqurn benimV,z gelir kainat!

I

6 (Kankatirr: Gerard Hoffn ung)

I

I

ioiL BiRET

Ola~anustii bir mUzik beJlegine sahip alan Idil Buet; piyana Jiteraturii nun hemen burDneserlerini ezberinde tutabilmektedir. Bu 6zelfigiyle mUzik diinyasmda ~a~IftICI 8th/ef ya­ratml~'lr. 8 ir piyano virtiOziinun din/eyicilere d6nup, ~diJed;ginjz eseri falay,m ~ aemesi.mUzik tsnninae ender gOriilen oIayfardandlf.

7

iDiL BiRET

21 Kastm 1940'18 Ankara'da dogdu . Turk muzik tari­hinde yet alan en biiyOk yel eneklerdendir . Piyanisl olarakolaQanustu yonlerini tum dunyaya kabul ettirmistjr.

Biret, hencz aftt ayhkken duyduQubi t ninniyi tektartadr;iki yai}lOda. radyodaki muzik yeymtemu ilgiyle dinlemeyebai}ladl ; piya noda iki parmakla kOyOk melodiler <;ald l. lk;buyuk yesmde. annesi leman Biretten ilk piyano bil­gilarini edindi. ' 943 yrhnda absclut bit kulaga sahip 01­dugu, dOnyada esfne ender rastlarur bir bellegi temsil attig ibelirlendi. Disiplinli bit piyano egitimine g~meden once,azgileri armonileriyle birlikte celabiliycrdu. Bel} yai}tnday'ken, Bach , Beeth oven, Chopin , Sch ubert , Saint .Saens , Aahman inof ve Saygun'un percetennoan cnreenyOzO eskm eseri ezbere seslendirebildi. y ocukluk cone ­minda "Babemm y iko lata (:a hfl- , "Kedilerln Kavga sl",- Keloglan-, "SUleymaniye", "$i mendife r" gibi adlanclan besteler yapll. Be~ yasmda Milhat Fenmen'in ogren·eisi oldu ve eiddi piyano cetrsrnetanne basledr. 1947'deRiya set icumh ur Filarmoni Orkestr asr e~liginde Bech' tnpiyano kcncertcsunu Ifald t. Sir yil soma, "ld il Bir el · SunaKan Kanunu " olarak tanm an czel ylka rtllm l~ bir kanunuyarmca ailesiyle birhkle Fran sa'ya gonderildi. Paris Ken­servaluva rmda Jea n Doyen'den piyano, Nadia Boulan­ger'den piyano e~lig i ve kOr'f'llozisyon dersleri aid!. Su­radaki ~feniminin ba~ l armda, Paris'in Union Interallieesalonunda Mozart '," La Major Konlfertosunu seslendirdi.1953 ylhnda Theatre des Champ . Elysee'den om piya­niSI Wilhelm Kemp ff'le birlikte, Mozart 'm iki piyano ~in

konlfertosunu yalma ba~aflS ln t gosterdi. 10 !;luba! 1953 la ­rihli bir konser hakkmda FranslZ "Combat- gazetesi fun­Ian yazml~ll r :

"Ierasl yah n ve saglam. Harik a I;oc uk olara k ken­dini begendirme egili minden uzak. Tm isl yuvarlak vedolgun; tek nigi I;evik ama ki ll kirk yanc i. Muzik kalite ­si ise mu kem mel. Siret, cOfkun alklflara, saYlslz imzaistekler ine hak kazandl".

Su a91k seyik yorum, Idil Birel 'in 10m sanal kariyeriilfin gelferli saYlhr. Gerlfekle n o. sanatma olan eiddi bag­hllglyla, genial yelenegini en dogru bilfimde deger­lendirmesiyle, "harika Ifocuk- elsanesiyle yel inmeyip Ifag­daf piyano icrasmm Oslun ozelliklerini surekli araf­t lrmaslyla virtioz olarak hakh bir un kazanmlf l l(. Sa­glamllk, yallnllk, en halil seslerde bile dibini bulan bir lu~e

lekni gi, Bi ret'in belirgin icra nileliklerindendir.

On Olf ya~mdak i kOyuk piyanisl, yaz tatilini yurdundageyirdi ve bu arada Istanbu l ve Ankara'da orkestra e~­

liginde koserler verdi. 1954'le Boston 'daki Li ly Boul angerVakfl'nln armaganln l kazandl. 1957'de Pari s Kon­serval uarl'nln yuksek piyano ile piyano e~ li k9i1igi 51 ­nil larln i 1. odClIO kazanarak bilirdi. Sir YII sonra , oda mO­zigi slnlflnl da gene birincilik odulUyle l amamladl. Dahasonra Avru pa'nln birlfok ulkesinde konserler verdi.

S

1959'da Londra'daki Harriet Cohen Uiuslararasl MuzikYatlfmaSI'nda Din u Li pa" i aIM madalyas tru kazend t.1960'da Kanada'daki 25. Montreal Fest iva l i'nde beeengOsle rdi. Aym yll Sovyetler Birtigi'nde tum eye Iflkarak 17konser verdi. 1962 Alina $enligi'ne solocu olarak kanldr.Sanat etkinligini Ingiltere'de surdurerek Liverpol Fi­larmoni Orke st rasl , londra Filarmoni OrkestraSI veHalle orkestresr e~lig inde konserler, aynca londra'daresitaller verdi. 1963 Ekim aymda, l ondra'da Pierre Mon­teux yonel imindeki Lon dra Senfoni Orkest raei'nm e~­

liginde ve eym yll Amerika'da Erich l einsdorf yonel­imindeki Bo ston Senfo ni o rkestresryte verdigi konserler,uluslararast sanat dunyaslnoa genif yankr uyandrrdt,Londra Sentoni o rkeetreernm 1964'Ia tetenburda ver­digi konserde sclist senate: olarak basen gosterdi. Av­rupa'nm bircc k Ulkesinden konser 9agrl lan ald1; Bellf ika,Holl and a, Almanya, lev tcre. Ispanya. Montecarl c. , Is­vee. No rveC; ve Fin land iya'da verdigi konser ve re­sitallede Avrupa'nln selfkin muzik cevrelerinde eananmkabul etlirdi. 1966 yrhnda halya 'mn Po sinato eehrindeWilhel m Kempfl'in yonethgi kurslarda Beethoven'in tumscnat ve kcncertctenm yaldl.

Idil Biret , Dev let s anetcre r olarak CumhurLaf­kanhg l Senfo ni Ork est resrnm yurtilfi ve yurt dlfl kon­serlerinde bucck kez caldr; Orkestra'nm 6zellikle yurt dl~1

turnelerinde seslendirdiqi kcncertcterte olaganustu yete­negini karutladr. Baltrk ulkelertne duzenlenen bir C.S.O.lu rnesinde, dinleyicilerin surekli alkrslan karsrsmoa. "han­gi parceyr diler seniz, onu cala yrm " djyerek, repertuva­nnm geni~lig in; degil, muzik tarihinde az rasl lanan bir rnu­zik belleqine sahip oldugunu gOslerdi.

Bir et , vir ncz olarak, yecencr plak tamatanndan birlfokoneriler almlf ve ozell ikle Brahms. Prok ofyev , Beet­hoven , Bart ok'un piyano kontyertofarlndan olu~an zenginbir repertuvarl uzunlfalarlara doldurmu~lur .

Tur k beslecilerinin eserlerini de geni~ 61lfude ses­lendiren Idil Birel, birlfok Ifagdaf beslac imizin yurt dlfm­da tanlnmaSlna va degerlentli rilmesine olanak alfml~h r .

1984 ylh sonunda. Turklye'deki konserleri vesilesiylegazetecilerin sordugu bir soruya "her tur muzigin iyis inisevdigini, caz muzigine ilgi duydugunu. arabesk mu­zig in anlafllacak bir taral l olmad lglm" belirtmi~l ir.

ldil Biret dGnyonln en bGyGk o rkestraloflnlne~ligjnde (Boslon Filo rm o ni, Le n ing rad Fi­larmonl, Boslon Senfoni - Londra senfoni, Ber­lin Senloni, v b ,) v e dOnyonln en OnlO yonet­menleri ile (Monteux , leinsdorl, Boult,Scherchen, Burgos vb.) c;:aldl. Ilk kez Ame­riko'do R:ochmoniotfun 3 'OncO plyono kon­t;:ertosun u c;:oldlglnda 21 ya~lndaydl, d On­yoca 0010 rus piyonisti Em il Gilels'in d a v e l iOzerine ilk C;:lktlgl Sovyetler Birli gi tu roesindensonrok i y illa rdo b u Olkede 18 konser verdi.Hic;:bir uluslo roro sl yon~moyo k a lilmadl; a madOnyaOln en onemli m Ozik YOrl~maloflnda ; "

jOri uyeligi y a p tJ ve holen yopmakta. SoyJSIZodOl o ldl, dOnya baslnlndo hokklnda bin ­lerc e ol umlu ele~tiri y a y tn lo n d l.

.,

,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Idil Birer, TUrkiye 'dek.i ogrelmeniMIhal Fenmenve Paris leldpiyano ogrermlmiyle birlikte.

idil Biret'le muzlkdrsmdaklkonusmalardan notlar

Idil Biret'm piyano repertuarmda 300 solo, 120 kon­certc hemen hemen aym sayrda oda muzigi ver.

• Ilk bocasr, Turkiye'de Mithal Fenmen .

- Onun il;in en onemli bested, piyanoya yepyeni ufuk­far 391191 icln. Chopin.

- Plak yaptrru drsmda, resital ve kcneerler inde nolakultanmryc r. Ama kullanmam dive de bir komp leksi yak.~Richte r bile nolaya bakarak yalardl" diyor. Muzikle eatenarasmda dogrudan jJj~ki kurulabildigi ve oaba iyi du·~Onmeye yonellti?ii il;in, vine de "nota-srz calrnanm" dahaiyi olacaglnJ soyluyor.

- Hicbir muzisyen ve muzik tam aynrrnyapmryor ama piyan o 'yin yaprlrr us eserten,enetramemn tum clanaktanru kullanabildigiiyin tercih ediycr.

- Kendi yapml~ olduQu besteleri va r,ama henuz istedigi gibi olmadlglnl du­scnerek ortaya crkerrruyor.

• Mukemmele uresmenm a raYI~ 1 clnoeolmak gerektigine mamvcr.

- Hiybir seyoe ve konuda sczu kuv­vetlendinci "en" zamirini sevmiy or. "En iyirnuzisyen" "En iyi dinleyici" "En guzet kent"sorulanna; - En bOyuk diyebir j SY yo k", "Ensevdigim de yck " diye ekliyor. "Iyi din­leyicinin bulundugu her kent guzeldir. Birkentte yok muzik clayr vardlr arne. belki debu moda oldugu iyindir.

"lnsantann geryekten muzige sevgi duy­duklanru hlssetmek onem tidir bence" dryer.

Yelnu beden sel deg il, zihinsel de ca­h~t lg , iyin gunun her saat inde yah ~lyor .

• Ona gore klasik muzik b0tun dunyadabir geyi~ doneml yasemekta. Belli belirsizbir l ehlike goruyor, Insanlarm okuma all~­

kanhgmln azalma sr gibi, ktasik muzige il­gisinin de azaldlg lm dO~On(jyor . Yeni t ipmOzigin, melcdiyi yck ett igini, bugunun bes­tecuennin degi~ ik bir arrnoni ne yarattlg leserlerin, kimsenin kolaytlkla ses­lendiremedigini ve aklmda tutamaorqimsoylOyor. "Bekleyelim, bakaltm deride neolacak" diyor.

- Ot; cumrece kendini tent edem iyor ama"Benim it;in en onemli alan ozgurtuktOr. Ra­hat bir insantm, kut;uk ayn ntllara tinem ver­mem, kendimi de fazla ciddiye almam, ken­disini ciddiye alan gevresini de cidd iye alir" diyor.

• E~ i ~e!ik'le 16 yllhk bir evliligi var ama zaman onunit;in slmrlandlrllmlj bir kavram degil, -zamanm !ark lnda

degilim. Benim iyin zaman kavrarm yoktur" diyor.

- Muzik ya~amlnda en buyOk destekleyic i e~i ~e!ik iyin"Cok iyi mdzikten enhyc r. piyano da cauycr . Guzel birberaberligimiz vat. Kar~lllkh dostluk ve sevgi berabe r­ligimizin en guzel yenten' diyor.

Ve rnuaik dljlOda en yok sevdigi ~ey, YA~AMAK "Enbuyuk ugra~lm yaeernek. vesamavr cok seviyorum" diyor.

Muzik tarihinde ilk kezidil Biret U9 bestecinineserlerini 26 compactdisc'e doldurdu

Yurt drsmde en cok plak yapan bir eanatcnruz olan [dilBlret'in, ocnyenm en buyCik ve Cinlu plak firmasr Naxos ile

yapml~ oldugu 26 plak (compact disc) dunya muzik piya­saslnda olay yaratryor. C;:unkij Biret , Avtupah mOzik otori­telerini bite ~a~.rtan otaganustU bir yah~ma ile Ot; buyOkbestecinin eserlerini muzik tarihinde ilk kez, aym proje

9

,- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

i~inde 26 plaktan (CD) crueen bit album halinde muzikcanyesma sunuyor..

Idi l Birel 'in 1,5 yll ~inde ger~ekle~tirdigi bu olaganGslG9all~rnanln en onemlj plak dizisini Chopin'in turn yapl l­Ianni kapsayan 15 plakhk (CD) album clustu ruyor. Com­pact Discle rin bir krsrm helen piyasada eenhycr, 15 p lak·tan oluea n temerm tee. komple, tek bir albOrn hatinde.

Chopin dl~lOda , km Birel Brabms'm kOlT'4'le solo pi­vane ve piyano kcncertcten ile, Rachmaninoff 'un piyanosolo eserle rini seslend irdi. 7 plaktan ctusan BRAHMS ai­bumiinden solo percater piyasaya ~ Ikll . 1 ve 2 numarahpiyano kcrcertcte n da onOmii zdeki aylar M;inde Ij lkacak.Idil Blrel'in Ijatdlgl Rachmaninoff'un piyano solo eserleride 4 plakla toplanmli .

t nusteraresr mGzik basmm da hakkmda en cck ovguyleeleliliriler yay mlanmlli olan Idil B iret, Copin ses­lendirmeleri iljin ozellikle Ingili z basrmnda ola§anusluovgu tcpledr. Ingiliz muzik ctcritele ri piyanisi lmiz iljin "Ca­glmlzm en bOyOk pjyan isti ~ derken CD AEWIEV der­gisinde, Biret' in doldurmuli olduQu Rachmaninoff plak­larmdan ulju, yum en iyi plaklan arasmda yer aldr.

ioiL BiRET ve WILHELM KEMPFF

Deniz BANoGLU

Bir ani, ya da 0 amyr lazeleyen bir olav, kimi zamanonunla baglantlll qeride kalan pek Ijok yasanrmsamYl da beraberinde gelirir. 0 yil lara donmek, on­

larda yalianan anlarl belleginizde yeniden canlandlrmakiljin sabrlslz bir iSlek, dayanllmaz bir aceleci lik doldururiljinizi aniden.

Piyanisl Idil B i ret 'in. gelmili geljmili dunyanln en bu-

yuk piya nistler inden aym zamanda hccast alan WilhelmKempff'in ani sma dOzenlenen gecede, onun Ija ldrg. par­earardan clusen unululmaz resitali bcylesine bir geljmi~e

denrre czlemi uyandlrdl iljimizde. Ani gecesi ve resitalilj in Kempff'in klZI Irene Bauer Kempff ile oglu Ro landKempff 'in lstaobut'da bulunmasr ee sadece guzel bir rest­tanu degil, zaman tunelinde kaybolup gerilere donmek ilj inbir tnsetn da aym zamand a.

Idil Biret'in piyano tuelannda ucarcasma gidip gelenparmaklanrun htztru gozle rimizle izlerken , cnu Paris'leTh eat re des Champs Elysees'de Mozart'rn iki piyano ilj inkcnce rtcsunu Wilhelm Kempff 'le birlikte cererken go­ruvcruz. Sanatljlm,z 0 gOnlerde henOz 1 t yalilndadlr. Mu­zik ve piyano yetenegi yesme gore cok Ijok bCryuk!u r arne.bir p iyano dehasr ile birhkte Ijalmanm heyecernru duya­mayacak kadar cccujcur. Oysa muzik yeeemr boyuncaana hccahk yapan lar lcinde (Nad ia Boulange r JacxuesFevriler. Jean Doyen ve Alfred c crtct) onu en Ijok etkile­yen Wilhelm Kempff ctmustur. Ancak Kemptf 'le celrremncnu heyecantaodnmamasmm yalilja kUljuk clma smm dr­lilnda bir beska nedeni vardtr. ~ C;: O nkO bana Ciy le dogalge liyo rd u ki M dive entenyc r sevecen bir gulumsemeyleldil B iret. "Blz bir ai le gi b iydik Kempff' lerle... Bi­li yor sunuz o nun 7 Ij oc ugu verdr, bense a'inci Ijocugugibiyd im. Sanki b ir amcamdr 0 be nim.•• Ciyle yakmd lkblrbirlmiz e" . Kempff'in hangi ozeUi klerinin ve yonlerininkendisini elkil edig ini de ~oyle slrallyo r: · Her alj lda n et­ki lemi f tir be ni: Muzigi, insanh gl , k if ilig i ile· ... Yedi ya­fmda iken baba slyla Pari s'e geldiginde onu ilk dinleyenKempff olmuf ama, konservatuvarl bitirene kadar Id il' inhocasl olmak iSlememif. ~ Ba ;; la rda beni hep d in lemeyitercih etti " diyor idi l Bi ret ve ekliyo r; "c;OnkO benim ho-

10

Turkiye'de Vr-- __

IdilBirel, WilhelmKempff1e Posifano'da. Y/II982

a ...•I

,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

fdiJ Biref. Roland Kemplf veIrene BauerKBmplf HIbirlikte.

ldi BlBl 12~Inda iken, Wilhelm Kem¢1e Pans1e.

eatenmte ter. du,mek istemiyordu. Konservatuvan bi­ti rdikten sonra Armanya'da Munih'le ve halya'da ~ok

beraber olduk ve birlikte c;ah,tlk.· Ugi~li r ki KemptfleTurkiye'de h~ beraber olamaml~ idil Birel. OysaKemptf'in TUrkiye ue a~inahQ I 1920'li yrllarda caster. Ba­zen solist, bazen de crkestre e~ l iQ i nde sayrstz konserlerver ir. 1927 yllinda da Ankara'YI ilk ziyarelinde insan eta­rak hayran olduQu Ataturk'le tanl~ lr .

"Bir davett e tanl , IIQI Aialurk'ie sabah saat 4'e ka­dar schbetenuer. Almanya'da n sana t ve egit im etemo­da unlU pr ofesorlerin Turkiye'ye ~agrllmaS I kcnus un­da uzun uzu n go ru,tuler- diye enteuyor Kempff'in klzlh ene, bu larihi kar!illa!imaYI.

Kemp" , Idi l' le birlikte olmuyorTurkiye'de erne. onun konserlerini,beeenlenm uzaktan adrm adrm ta­kip ediyor. 1963'de An kara'da ve­reeeQi bir resttann. ABD BaskemJohn F. Kennedy'nin bir suikasl 50­nueu oldurulmesi nedeniyle iptaledildiQi Kempff 'e duyurulunea, piya­nisI kendi konserine uzulmuyor, an­eak endi ~e yle - Aeaba Id il'in Bee­ton'daki kanseri de iplal ed ild imi?- diye soruyor.

Onlu piyanistin enoise ell iQi gibio lmaml~ , Idil Biret 'in konseri cte!edilmediQi gibi, ba~arl SI nedeniylekendisine Lily Boulanger Odulu ve­ril mi~1i .

Kemp", Idil Biret'in lum mOzikya~amlnda hep vardl; ~oeukluQun.

da, oQreneilik Yillarmda. ge~liQ inde

ve sanatlnm olgunluk doneminde,Bi ret 'le Kemptf arasmdaki hoea •oQrenci akraballk duzeyindeki arrca- yeQen ve nihayel sanat~ 1 sanal~ 1

i li~kisi bugun hala en anlamh bi~im­

de suriiyor. OQrenci kti l Birel onunanlsma duzenlenen konserde,Kemptf 'in c;ah~ml' olduQu yaprtlan teker teker seslen­dirirken, yeni doldurmJ, olduQu plakta, Kempff in Bach,Haendel . Mozart 'ln piyano uyarlamalarlnl ve kendi beste­leri olan halyan Suit i ile Piyano SanaU nl seslendiriyor.

idil Siret OlaylSir Turk PiyanistininFranz Liszt'e Yamn

Prof. Koral C;:ALGAN

Franz Liszt'in yuzuncu olum Yl ldonumune rastlayan1986, sana! dunyaslflda -Lis zt Vlh- olarak uen edildi. VIIboyunea bu unlO Macar bested tum sana1 merkezlerindeduzenlenen saYISIZ elkinlikterle amldl. CaQlmlzm en unlu.orkestratan ve yorurrculan onun yaprtlanna yer verdi. Buetkinlikler ic;inde yer alan bir yorurrcu vardn ki, dunyadaolay yerettr. Biz burada sozu. bu Olayl yekmden izlemi~

ve dunyadaki yancra nm Orkestra dergisinin mayls 1987tarihli 165. say'slOa ak1arml~ olan ve 1960'11 yillarda unlUyabancl yorumcu ve muzik tophrluklanm ulkemiz sa­netseverlerine din lelrn~ , aym ,ekilde Turk yorurrculanic;: in de dl!i dunyacla kcnserler duzenleyerek ~e~itl i kUlturelelk inliklere imzaslO. atm l ~ bulunan Orner Umar'a b,­raklyor ve cnur kaynaQlmlz bu yorurrcunun besensmronun kaleminden veriyoruz:

- Liszt'in yuzuncu olum yl ldOnumUne rastlayan 1986ylh aym zamanda mUzik ve plak larihinin en onemli olay­Ianndan birine daha sahne oluyor. l iszt'in piyanoya uyar­ladlQI Beethoven senlonilerinin dokuzu birden plak cze­rinds ilk kez komple olarak yaylOlanlyordu. Bundan bi rk:a~

tanest daha once ~e~ itli sanall;llar taraundan plaQa ve­r i lm i ~t i. Di~e r le r i lee benuz h~ yaYlOlanmaml ~la rd l r. Bu

•

yuzden, plak l irmalart hakh olarak bOyle bir diziyi - ilk ya­ylOlayan- olabilmek iC;in harekele geytiler. Dogal oIarakaynl derace onemli olan diQer bir konu da bunun -Li sztVlh -nda (1886'da) getljekl~mesiydi. Ama bir tanesi

11

11--- ---------- - - --- -

I

(AM I) har ir;. hMjbir firma bbyles ine dey bit pr~jeyi bu kadarkrsa zamanda tamamlama YI esuenecek bit p iyanist bu­lamadr, Bu arada bit firma (Harmo nia Mund i) bu projeyibitka~ piyanislin i¥>irliQi ile korq>Je bit album halinde ger­gekle~lirmeye tesebbcs etti Iakat 1986'da bunlardan sa·dace birkar;lanesin i yaylnlayabildi.

Danyanm en bOyO k pJak kuruluslanndan bit i olan-AMI·HIS Master 's Voice- firmasr rse hepsinden daba~ansllydl. 90nku 1.4, ve 5. sentcnllerl henOz pla{la verrnisolan bliyilk Turk sanai ty is l Id il Bl ret , bu gorkemli projaninterrermm boylesine krsa zamanda Ostlenmey i kabul et­miiti. Bu sayede dizlnin tamarm mOzik 18rihinin ilk kez.ayru sanal9' la ralmdan seslendirilmii komp le bit albOrnhal inde -hem de liszt ylhnda· yaymlanabi lecekti. Ve Va­ymlandl...

8 u dev proje ilk bakrsta 9 ay gibi -Vine de ~a~Wl lC l de­recede lesa- bir surede temerrsenrms gibi gorunuyor; amaplakJarm kaVlllarihleri inceJendiginde IdH Bi rel 'in bu nel isyorumlaflm daha da klsa zamanda seslendirmi ~ olduguanla~tliyor. Dorduncu senlo ni 12 Temmuz 1985 gunu, 8 i­rind ve Be~inei Senfoniler ise 13/14 EVIQI 1985 tarihlerindeplaga ve riJmi~. Buna kar~l lt k. 2, 3, 7 ve 8. sen/oniler sa­dece dort gun gibi klsaclk bir surede (19 • 22 Mart 1986).Pasloral Senlo ni i1e Li szt 'i bile urkuten Dokuzuncu Senlon ivine 4 gunde (1 · 4 Nisan 1986) seslendir ilmi~ . Toplucabakarsak, senl onilerin alt l lanesi sadece 17 gun gibi. akll­lara durgunfuk 'olerecek Kadar klsa bir sure il;ersinde plagakaydedilm~ oruyor.

km Biret 'in, mlizikseverler ve uzmanlar tara/ lndan

12

hayret ve hayranltkJa ka'lilananbagka bir ba~ansl da bu dokuzsenloninin lumlinu 1986 Temmuzaymda Fran sa'da Montpell ierMuzik Festivafi 'nde verd;gi 5 re­silalde sahnede de ;;eslendirmi~

clrnasryds.

Olaym hem sanat, hem de ba­sin cev relennd e buyuk bir ilgiuyendumerneer ctenakeu du.Fran slz bas tru Biret'in bu ba­~arlsma ye~ il li yaym organlanndayer verirken, Alman gazeleleri vesanat dergileri , en buyOk beste­cueri Beet hoven ile de ilgil i olanbu sanat olaymm onemini dahada yakmdan degerlendiriyorlardl.

Orne{:jin, Almanya'mn unlOrnUzik dergisi -DER MlJ.SIKM ARKr 1 kastm 1986 lar ihlieavrsmde Beethoven I Li sztclayrru haber verirke n -Id il Biret,p iyano sanetmm bOIOn . in·celik lenne hakim olmas: saye­sinde renklerin tum zenginllgini,bu eserferin orjinal yapila nnda kibutun geri limleri, koronun doku­zuncu Sen/oni'ye kazandlrd tQIbuyuk gucu de gozler enane se·riyor" dive yazmaktaydl.

MONCHNER MERKUR ga­zetesimn mlizik ele~tirmen i Hel­

mut Loc hmuller ise aym gunlerde Id i l Bi ret' in Munih'deki-Herkulessaarde verdigi bir resila li iZlemi~ti. 11 keerrn1986 gunu yavmrenan yaztsrm "lnaa n Be~inci Sen­lonisini'nin aneak bu derece cenn bir yorumunu yesa­yabilir. Siret, programa ek olarak Liszt 'in ikj trans­kripsiyonunu daha seslendirdi. Vine afk l ~ tn tmasr ilekererlanan bu eserfee, Paganini EtOdu ile Eroica'nm Scher­zo bolOmuydO- dive bitirmekteydi .

Alman ya'nln en onemli plak dergisi cla n FOND FO RMise 1986 Arahk sayrsmm kapaqmda [d!l Bi ret 'in renkli birl otogral ln l yeymlamrstr. Bu konuya aYlrdlgl 09 sayfaltkyaZI DOKUZ U BlADEN!.. PIYANIST ion, BIREl VE EMIPlAKlARINA KAYDETIICI BEETHOVEN SENFONll ERIba~hg l nl la~ lyo rdu . Bunun hemen ardmdan ~oyle bir att­ba~ lt k geliyordu: Idil Bir el gibi her yonden OslOn niteliklipiyanisl lere -kurnazca sEl9i lmr~ bir repertuann aroma SI·gmmayan muzisyenlere- gOnumuzde ender rastlanryor.

Bu yazls lnda e le~tirmen Vo n Peter Coue, Bi ret ola­yml ~e~ illi yonlerden inceliyor,... -Erkek piyanistler de dahilolmak uzere. gunumuzOn en geni~ kapsamh repertuannasahip konser piyanisli " dive bahsettigi Id il B iret' in ulus­lararasl muzik dunyasmda kazanml~ olduQu buyOk une vealdlg l Ife~itli 6dullere ka r~lhk , yoktan hak etmi~ oldugubuyuk hamlenin bu gune Kadar 6zellikle plak dunyasmdagec ikmi~ olmaslnl hayrelle kar~l lt yor, ama, "bu gOnlerdeyaylnlanan Beeth oven I Li szt plaklan sayesinde de bU­yOklugunu butun dOnyaya kabul ettireceginden kesinlikleemin olabilir- dive ekliyordu.

Yazar Cosse'nin de i~ret ett igi gibi; Id il Bi ret' in bu do·kuz senloniyi yOk klsa bir zamanda hazlrlama sl, Oslel ik

uzmanlan hayretler iltersinde brrakarak kcnser sayesindede canh olarak sunmast , bu sanetcmm en gUy yaprtla nbile sadece krsa zamanda o{jrenmek de~il, uste flk diledi{jianda yorumlamak uzere belle~inde saklamak ycnundende ne kadar ola~anOslU nit eliklere sahip oldu~unu gas­termekleydi.

Bhet'e eynlan Uy saytank bolOmde sanetcrmn dis­kografisi (halen katalcqlarda rnevcut ptaklann lam lislesi)de yaymlamyor, bu lislede Beethoven I Liszt sentonileride ·mukerrvnel· anlamma gelen Ylldlz lse ret! He de­~erlendiriliyo rdu .

lngi ltere'nin en onemli plak dergilerinden biri olan HI­FI NEWS and RECORD REVIEW de 1987 mart sayrstnd aBi ret'in bu albumGnu A: 1 olarak de~erlendirmj~l i . ("A"plak kaydr yonunden " 1" yorum yonunden "mOkemmel"anlarmna gelmekleydi.)

Plaklara eynla n yazl derginin besyezen ChristopherBreu ing taralmdan katerre ahnrmsn. Br euing ~oy l e di­yordu:

Bu aym plak lan arasmda zihnimi en fazla me~gul edenbunlar oldu. TOri< sanatylsl ldil Bi rel . Beethoven Sen­fo niler i'nin Liszt tarahndan yapilmr~ piyano uyarla­malanru dokuzunu birden pla{ja veren ilk piyanisl.

Bu uyarlamalarm ilginy yonu Llszt'in problemli bo­lumleri neen yOlumledi{jini goslermekten ibaret de{jil (O r­ne{jin, DorduncG Sentoni'nin "adagio· girj~inde -t remcloterkullanmak zorun l u lu~una kar~m- mGz i~ i n iskeletinin iyi be­l irlenmi~ clmast, yo{jUzaman orkestrasyonun dikkat leri da­{j ltmasl yuzunden yetennce onemsenmeyen armonik ge­l i~meleri de ayd lnh~a kevusturuycr: boyle olunca insanyapll . yeniden ya~lyor) . BOtUn bunlara ek olarak da Bi­ret'in tamamen kendine ozgu goru~ leri ve ycrumlan var.Yak/a~lmlmm "kadmca" o/du{}unu soy/esem, bunun yanl

si rs Kempff'in Beethoven 'in Cislubuna yak yakm bu/­du{}umu one sursem de, bu yorum/a" beni bCiyu/edi.

Dokuzuncu Senloni'de final tema smm -bariton sa­lonunun gi ri~ i nden onceki- ge li~mes i Furtwan gler gibi, ce­surcasma yavas. Genellikle tempolan cok lemkinli. Or­ne{jin Yedinci Senloni'inin "Sostenuto" . gi ri~i 6 dakika 6saniye surliyo r ki,Klempe rer'in 1961pla~l nda bu bolum 4dakika 18 saniye. AI­tmcr Senloni'den 'DereBoyunda Sahne' ise17 dakika 50 saniyegibi hayret verici biruzunlukla, ama is­tenen etkiyi sa{jllyor.Piyanonun sesleri sur­durrre gucunu Bitel 'incck sevdi~ i kuskusuz.

Bu kayrtla r 1985Sonbahar eylen ite1986 hkbahan ara­emde Bruksel'deki SI.Bavcn Kihsesi'nde ses­lendirmi~. Produkt6rMichel Devo s'un banayolladl~ l resimlerde Steinway piyanonun uzerinde sadecebir mikrolon kullanrrus oldu~u goruluyor. Bu "sade" yak­teeun co k do{jal bir ses kaydr sa{jlaml~. (Halbuki bu gOn­lerde cok mikrofonlu piyanctar ko~u llandlflyo t biztarL.)

Plak kayd r esnasmda olup bitenlerin Bi ret 'i h~ at­kilemedi{ji aylkya belli oluyor. Sizler de dinledi~injz zamancnun kendini nast! temamen muzi{je vetdi~in i , pa rla ld l ~ln

dcruk noktasmda ise (Krips yonetimideki ConcertgebouwOrkestraSl'nln klasikle~mi~

yorumunda oldu{ju gibi)DorduncO Senloni'nin l inalbolOmunde nasll ula~ll{jml

goreceksiniz.

Vine Ingiltere'nin 64 yd­dan beri yaylnlanan OnluGRAMOPHONE dergisi1987 Mart saylslnda (sayl766) Bi ret'in plaklatma ge­ni~ yer aY ltml!l11. Bu yaz,­da Onlu Ingiliz ele~tirmen iJames Methuen­Campbell ~u nlan yaztyor­du:

Lisn'in piyanoya uyar­lanm l~ oldu{ju bliyuk yapllilk orkastra partisyonu,Berlioz'un "Fanlastik Sen­lon i· adh yapillydi . Buuyat lamayl 1833 ylhndayapml~l l . Beethoven'inSenlonileri ise onun sanatya~amlnln oldukya onemlibir bolumunu a !ml~t l : 1840Ylhnda 5, 6 ve Tinci sen­lonileri tamamlanml~l L.

Bunu izleyen 30 yil boyun-

13

KAYNAK9A • FOT()(jRAFLAR:Muzik Ansiklopedisi, Cilt 1, Sarfa 193 - 796Akkadm Dergis;, Sar i 52Franz Liszt ve M. R. Gazimiha/'in Bir Ara:;tlrmasl, Say/a89 - 95 .

' Pastoral Senloni ise Bi rel 'in gOljlu usla liQr sayesindebOsbOlun zenginlik kazanrrus . Su piyanoyu bir lja lgl ola­rak da yOcelten bir yorum. Birinc:i bolOmil enm sestet sa r­meterms. Bunu. ilahi bir ,arkr havasrnrn boydan boyakapladlQI ~Andante" izliyor. Bu bOIOm yakla,r k 18 dakikauzunlu!)unda, ama Biret 'in huzur veren berraklr§r insanrahp goturuyor. Bu plakJarda lisn 'in ozelliklerinin en fazlakendin i gosle rd i~ i bclum, YOQun efektterln insanr adeta ur­pen e n bir doruk nckteeme uta ~lt!)1 "Prrune ".

liszt. qercekte. dokuzuncu Sentoni'nin gCirkemli bo­yu tlanna ancak deginebilmekten pek eteye gidememi, .Sirel ise esas gueunO 6zellikte Finare saklamakta . Or­keene ile koronun bir arada kuliandlQI -ve yer yer ~ok kar­ma~ lk yazllml~ - b610mlerde bite hilj te la~a kapllmadanmOmkun olanm en mukemmelini elde ediyor.

Bu plaklarda sadece bir yuze SIQdlrllan Be~ inc i Sen­foni 40 dakika uzunlukta; bu bile ba~lrba~ma bir plak de­mektir. BCllun plaklar boyunca piyan onun lonu muhle~em;

iyi i, itilmeyen nolalar ise yok denecek kadar az. Bu, ola­Qanusl u bir ba~ar l. "

Id il B iret 139 yll som a, l iszt 'in ISlanbul konserlerinintarihsel anlSlna olan saygr borcumuzu dOnyada yanklla ruyandlran bu plaklarla odemiili.

ca bir .yandan bunlan yeniden elden g~irdi, bir r - - - - - - - - :::;;;;;::-- : ::- - - - - - - - - - - itarafta n da diQer alt! sen/oninin piyano uyar-lama lan ilzerinde lja li~ll . Bunlar arasmda onuen Ijok uQra~hran Dckuzurcu Senfoni olmu~tu .

Halla yepmn final bolumilne el atmak bile is­lemiyordu. Buna karsm. yaYlncls l Breitkoptund Haertel'in rsrarlan azerlne bu bOlumU deelinden geldiQince piyanoya uyarlamaQa son-radan razl oldu.

U szt bu uyarlamalan, -yelerince lakdir edil­mediOini d il ~OndOQil- bu yepiuan daha geni~ kit­lelere sevdirmek emacr ile hazl rlaml~t!. Bunuyaparken de, ozellikle armonik ve polilonik szet-likleri hilj deQ i~t irmeden Ijalgl lann Ije~ill i ton verenklerin ! .piyanis!:n de bunten canlendnrnasmaolanak verecek ~akilde- korumaya eaen g6s­lermekteydi.

Piyanonun -ozel!lkie Lastarca- sesleri sur­dilrmek yenunden smrrh bir Ijalgl cfmeer. bu turdczentemelerte ister lstemez tremolo'lara da yervermeyi gerekliriyor. Jd il Bi ret bctc n bunlengorkemUbir Ion zenginliQi ile seslendi rmi~. Plakkayulanmn Ijok iyi tmtayen akusl iQi de bununortaya IjlkmaSlna olanak saQllyor. Bulun dogalarmonikler ve bcnlenn tlnlaVI~ 1 da bu bafS r1yabOyilk 6lij Ode destek oluyor.

Bu dizide belki en iyi scnuc veeen du·zenlemeler, ritmik bOlOmleri de!)i~ken olan yap11­tann uyertemeten. U szt, yer yer bazl cktavtantekr arlanan vuru~laria yazmak zorunda kalml~.

Yooinc i Senfoni'nin ilk bolOmOnde oldu!)u gibi...Ama genellikle. Iazla YOOuo ve Iezte ge~ek

dokular arasmda denge kurabilmek sorununu miikemmelbir ~ekilde Ijllzumlemi~.

Beethoven'in uslubundaki bcyuttan Birel 'in lamamenkavrarrns olduQudaha Birinci Sen­Ioni'nin bas­Iangrcmdan ilibarenbelli oluyor. PoJitonikyapr rehatnkra: czen­Ie ~ek illenmekte . Bi­ret'in yorumunu bu­yOk Ij izgilerle sur-dunirken 10r-lesimmo'lan kul-lanmakta gosle rdiOited;lirl iliQi de insani Okranla kar~ ll ryo r .

Ozellikle IkinciSenfon?nin ~lar·

geno~ bOlOmOnde va·rall l!)1 canh bir kon­ser atmosferini hay­ranlrkla izledim "Ero·d a"nm ikinci bOlu·munde insan or·keslra par-li syonundaki soyluihl i, aml hissediyor.

Major bOlumlerde ise Birel 'in zarif, duygulu sonoritelerigen; ekten bOyGleyid.

14

I

Muslkimizde"Iz Brrakanlar

• Ahmet OZEA

Insanllk tarihi eski bir sanat alamolan musrkide. nice insenter yase­drklan ccskuyu kendi i~ler inden dal­9a da lga ij:evrelerine yayarak. IfOk ki­~iye yaeeme sevince tai?lmUilardl f.lnsamn Y8$<1d.Q. cevrede. onunlabirli kl e urel ilen bir guzellik de it;tenkendini duyumsatml~tlr. Resim gibi,sjnema. tiyalro gibi. edebiyat gibi mu­srki de ona g6nul verenten bir 6mur.uzun bir sevcanm erdmden kos­mUi?tur.

Her donem, kendi lnsenryte bir­likle kendi muziQini de clusturmus:her dcnemde ureulen nice 6zgun or­nekler. zamana dur diyerek OlumsUzbirer kaynak otarak ~Qdan vagaUla i?ml!ilard lr .

Daha kUyOk ya~lardan beri iiVin­dek i mOzik coi?kusu cnunla YOQrulupduran Mulit Semih Baylan, ya~­

mln8 sinen bu sevdayl vav­resindekilerle de payla~mak iSlemi~

olacak ki ka r~ l m lza 164 say!alik birkitapla ~::lklvermi~ . Baylan, nice alan­larda sanala onculuk edim bir kenlolan Trabzon'un muslki alanmda danice birikimlere sahip olduOunu b ilmi~

olmall ki bu alandaki emeOin. tarihintozlu saylalan arasmda yilip gil­mesine gonlu raZI olmaml~ . Trabzonekseninde, ulkemizin bu alanmdanice emeOi geyenlere de bir gon­derme yapml ~.

Bay!sn, "Muslkimize Yon Ve­renler" kilabmda y , ,,,'QI "gi ri ~" bOlu­munde ilkel topluluklardan XX. yy'aaklp gelen birikimi dile gelirm i~. Bu­nun yanmda Ktasik MuziOimizin kUl­lUre! kaynaklanna et atml~. AtalCJrkve musikimize de deQinen Baylan, bubilgilerin eksenine Trabzon'un muslkiya~amml olurlmu~. Trabzon'un mu­slki ya~amml ; cumhuriyet oncesi,1960'lara deQ in getensurey ve GO'tangilnumuze uzanan zaman dilimi oIa­rak uye aynml't. Bu incelemede ku~­

kusuz ona 1960' Trabzon'un bu ala­nma emek verenler kadar, bu emeQin"Icra edildiQi" alantann da birer esinkaynaOI olu~turduQu bir geryektir. Bu

mekanlann besmde sinemalarm gel.diQini daha enceterde sevgili ArslanPutathaneh de dile geli rmi~ ; An­kara'da yevrmtana n Trabzon der­gisinde bir bLiyulU du~ eercevesinoeaynntrh bir sekilde okura sunmustu.Baylan da kitabma bu onemli eras­nrmayr almakia, onemli bir gOreviye­nne getirmii.

Trab zon'un rnusrki yesammdanOrnekler veren Baylan, kitabmdaHamamizade Ismail Dede Etend i'yison derece ozgQn kaynaldarla okurayansllmli. Bunun yamnda Haci AntBey 'i, ~evki Bey'i. Leyla (Saz) Ha·nr m'r , Rahmi Sey'i. ineeden inceyedeQerlendirmi~. Muslki denildiQindeOnell diyebileceQimiz adlardan Te-­mel !?ukrU Dogru 'nun yanl Slra Tan-

rRA!ZOHW MimsYtNllIlv,

MUSIKiMizDEizBIRAKANlAR

~c 'i ~DEDE EFE NDt<rnA SAl,....,""A.SEll", TtYMUIlTEMEl~KIlO~1lU v.OI¢EIltERI

Yazl~ma AdreSI:MUf rt Semih Baylan

P.K. 205. 61004 - TrabZDn

buri Cemil Bey, Ahmet Selim Tey.mur, Tanburi (Frans lz) Ali. HasanFer id Alnar, Ayhan Aydan, RecepSuat Kurtuldu, Veci he Daryal. Os·man Aksu, Ihsan Hizer, TatyosEfend i, Semiha Serksoy, Emin_,Hamiyet, Saliha ve Asiye adlr Ha­nrmlar, Trabzon'un musiki ya~am­

lOrn t;:engileri... Asdik Aga. AhmetYsrdlmoglu, Laika Karsbey, Ru·, en Fer it Kam, Nasib in MehmetYLi ru, Selahatt in Plnar, Satiye AylaTargan, Metharet Atalay, Muzey·yen Senar, Penhan Sozeri , Ta,klOOzer, Tophaneli Sabri Sey'in yamslra ya!iamlan hakklOda ayrrntlh bil·gi verilemeyen daha on d6f1 sa-

netcroan sOz ednlr. Bu arada FehmiTokay, Artakl Candan (Terziyan)ve Tanburl Osman Pehl ivan da ki­tapla ele ehmp deQerlendirilen bitersenetcr clurlar. •

Mum Semih Baylan, "Mu­srkirmzde Iz Buakanlar'm yesam­Ianni ere allrken sanata giden yol­lanru da belirlemi~. clu sturduklenemekten kuskusuz kayltlarlmrza du­~en ne Kadar bilgi ka labilm i~se on­lardan okurunu haberj kllmaya ezengOslermi~. Yar yer ozgun kaynaldarada el ata rak. bu konuda geym~le

uretilenlera gOnderme yapml!i. Yap­tlQI sOyle~ ile rde -yitip giden deQerleriyin· deyim yerindeyse, aCI t;:e·kenlerin duygularrm da kitabma tas­l ml ~ .

Bir ilk kilap cimas, nedeniyle. bel­ki de gOzelilen anlaYI~ eleleki tUm bi­rikimleri ince eleyip srk dokumadanolabildiQince suetemek olmu~ . Subetki de bu alanda emek verenlerinemeQini bir yerde atlrmamak an­larrnru ta~ IYor. Ancak okur bir verde,yerel daztemde uretsn de bulunan sa­netcuerta. ulke bazmda yer tuten sa­nalyllarl ay" bclum bastrklan altrndaokumak isliyor. GorebildiQimiz ka­dauyla Trabzon Solumu aynca eleallp deQerlendiritebilseydi, kilablOokura sunduQu hizmal daha bir nel·l e~i rd i . Ulkenin neresinde olursa 01­sun ~ym sevinci, aynl co~kuyu. aymt;lIeYI ye,kenlerin, yureQinin sevdaslnrher ya~la geny lulanlarln orlak dUy·gutar la~u~asl, bir verde onlarln iyIt;egeymeslne orlam olu~lurmu~ .

Kilaba eklenen 18 !oloQra!. 50'liyllla rdan gunumuze muslki alanrndaOnemli yer lutan muzisyenlerinemeQinin deQerlendirilmesine yone·lik bir yabayl yans ill yor. Temel !?Qk­rO Dogru'dan Ahmet Seli m Tey­"!'u r'a Suat Kurt uldu'dan, TeomanOnald l'ya, ordan Ankara'da du­zenlenen gecelere. verilen kon­serlere kadar uzanlp gidiyor go­rUnWler.

Muslki konusunda az cia oIsa birleorik bilgilenme de gozden trak tu­tulmaml~ . Ancak amaylanan, anllaryeryevesinde muslkimizde iz bl­rakanlarrn emeQine t;ok yonlU sahipylkmanlO gOslergesiydi.

Mulit Semih Saylan'ln emeQinikutluyOl'; BII alandaki co!ikusunadaha yeni boyu11ar ekleyerek, sevdiQialam daha da geni!ilelmesini di·hyoruz. •

*KIYI Agustos 1992 S aYI: 77

15

I

Turk Sanat MOslkisiKolleksiyonlan

• Or. M. Nazmi OZALP

Muski larihimizde XXI. yuzyll ba~ma kadar hemen he­men notamn kullan llmarT\l$ OIma.51 SaylSIZ kaylplata S8­bep oltnJt lur. Bunun il; in deOer~ bestekartanrrazm sanaldeQeri yilksek pek ~k esen, enten saldayan haflzaJariabirlik1e yoko/up gitt i. Itll!! bu durumun onerrini kav rayanball mUsikisever fahsiyetler bit nota yazrsuun bu­IU~abi lmesi il;in ~vrelerindeki sanatkarian letvik el­rT\Itlerdu. X. yl1zylldanberi kutlanlldl~lm sandlQlmlz "Eb­cad" nctasm m bit lurlQ yaygmhk kazan amama smmsebebini bulmak kolay degildir. Bu, belki deQil kesi"riklegelenekser ·me,k~ usulunu benimseyen mCrsikitinaslatinmu hafaz akar hklanndan. daha doQrusu mu sikimizin O{I'renm 6zelli \}inden kaynaklansa gerekt ir. NOlaYI iyi bilmekleTurk rnClsikisinin 6OrenilemeyeceQi. yOnkO bu sanatta no­rer un her ~ey demek olmadt{Jt genellikle kabul edilen birge r~ekt i r. Ne "Kindi" netast, ne Ali utki Bey'in kullandt{J tde{Ji~ ik "Ball " nctaer, ne bir IUf "Ebced" nctasr olan "Kan­temifo{Jlu" nolas t, ne de Nayi Osman Dede'nin hana Ab­diJlbaki NlIslr Dede'nin geli~ljrdi{Ji nola lara ra!;jbet edil­memi~l ir . "HarTlla tsun NOlasl"ntn rOOsiki dunyamlza gir­mesi ve benimsenmesinden sonra bizde kolleksiyonculukba~laml~hf denebi lir. Biz burada bild i!;j imiz. bulabildi!;jimizkolleksiyonlardan klsaca bilgi vermey i uygun bulduk. Van­h~ ya da do!;jru bu bilgilerin ara~lttmacJlara l~ l k tulacagmainan lYoruz. Hi~ ~uphesiz bunlarln baZllannl . kolleitsiyonnilel iginde olmamakla birlikle . la~ l m l ~ olduklan larihi vemusiki degeri a~ tsmdan buraya almakta yarar gorduk.

ALI UFKI BEV KO LLEK SlvONU:XVII. yOzYllda Islanbul'da ya~aml~ olan Leh asllh Ali

Ulki Bey'i "Haza Mecm ua-YI Saz 0 Soz" adt alltnda lert ipeW{Ji esetini kolleksiyon saymam lZ gerekiyor. Bu eser ileyazarl hak~lnda kendi bolumunde gen i~ bilgi vetilmi~ti r.

saz eserlen 8l; ls tndan de{Jerli bir eser olup, it;inde bulunansoziO eserlet daha ~ok halk musikisiyle ilgilidir. Son yillar­da gu~ lukle okunan ba~anslz bit "Tlpkl Baslm"1 yapll­ml ~l lr .

KANTEMiAoGLU MECMOASI. A~n prensi Demet~us Canlemir, kendi bu lu~u olan

blr tur Ebced" nolas l lie ~ok saylda saz esetini bu"MecrOOa"ya kaydelmi~l i r . Bunlarln araslnda sozlu eser}.;:>ktur. Bu mecmua Valr;m Tura tarahndan eksik olarakyaYl mlanml~l lr.

"KEVSEAi MECMUASI" ile HarTlla rsum UMONCIVANve MANDOLI-Artin'in yazml~ olduklarl deherleri de say­rnak gerekir. Bunla tdan sonuncu lan saz eserletj ihl ivaeder ve TA T Muzik Dairesi ar~ivinde bulunmaktad lr. Bit­binnin kopyasl olmakla birlikte her ~ kolleksiyon hayli soz·suz rOOsiki esenni unOlulmaklan kurtarnu~tl r .

MiM AAI ESAD EFENDI KO LLEKSIVONU:Bu ~ahsln hayal l hakklnda lamamlaytCI bilgi elde

edemedik. Musiki sever bir kimse olan Esad Elendi hak­kmda ~utada . burada da{Jtnlk ve klsa bilg iler vard lr. BUlun16

kaynaklat , "kendi ~abasl ile buyuk paralar harcayarakmUsiki repcrtu vannm geni~l i{Ji ile unlu ve 0 zaman lar he­yana olan musiki~inaslardan bizzat notaya alml~ olduQubinlerce eseri 10p laml ~ l t '" der. Bu kolleksiyonun akibetihakkmda hit;bir beige yoktur. Esad Elend i'nin havana ikenbuyuk bir klska~hkla sakladtgl eserler, olumunden sonrakese kaQtdt yapan lara kilo hesabr ile salllml~ olabilir.

SAID HAUM PA~A KOLlEKSlvONU:Kavalall Mehmed Ali Pase'nm torunlanndan, yani "HI­

dIY"lerden ctan Said Halim Pasa Osmanll 1m.paratorlu{Ju'nun son dOnemletinde ooemli gorevler est­lenen bir devlet adamlmlzdl ; sadrazamh{Ja kecar yii k­seldi. Bir TUrk mlisikis i heyraru olan Pesa, ge~eklen bU­yuk masraflar yaparak ~ok bOyuk bir kolleksiyon vcec eegetirm~l i. K lzkarde~ prenses Zehra hanim, once g~en

yUlylhn unlu hanendesi Nedim Bey ile, onun olUrrundensorva da Ali Aifat CaQatay'la evlenmi~tir. Bundan delaY'kendisinio olUrnjnden sonra ad. g~en kolleksiyonun AAifat C';aQalay'a .....t ikal eni{Ji s6ylenmekte ise de , MuratBarda~l'nln iladesine gOre Raul Vekta Bey kol eksiyon uaeasmda bulunmakta imi~ . Aauf Vekta Bey varislerinin buonemli konu hakkmda musiki dunyamlza bilgi vermesi bitvicdan borcudur .

UDi NEVAES BEV KOLlEKSlvONU:Musiki eserlerimiz hakkmda ~ok onemli ve saQlam bir

kaynak olan Nevres Bey'in de bir koUeksiyonu olduQu bi­Iinmektedir. Senatkenn olumUnden sonra bunlann Is­tanbul Aadyosu ya da Istanbul Belediye Kcn servatvvan'nainl ikal ell i{Ji bazt kaynaklarda belirtilir. Turkiye Aadyolan­mn ilki olan eski Istanbu l Aadyosu ile ,imdiki Ankara Had­yosu'nun kuru lu~u strasmda mUsiki ~ah~malartna yon ve­renlerden Cevdel KozanoQlu, Ru~en Kam ve Vecihe Dar­yara bu ata~hrman ln yazan vaktiyle sormu~ ve rad­yoevlerine inl ikal elmediQi cevablOl alml~tl . Nilekim mev­cut kolleksiyona tast lanmaml~l lr . $imd i universileye baQ­Ianan Isla nbul Belediye Konservatuvan ar~ivinde olmaslmuhteme ldir ve oyle olduQu da sOylenmektedir. NevresBey' in olumunden bugOne kadar yaYlmlanmaml ~ ve h~b if

bilgi vetilmemi~ olmasl biiyuk bir eksiklikl ir. Eger busbutUnyok olmadl ise ~ imd i adl ge~en kurulu~un depolarlOda ~u.

rOmeQe terked ilmj ~ olabilir.ISTANBUL BELEDI VE KON SERVATUVARI AA$ivl:Adt once "Darulelhan" olatak kurulan, sonradan ka­

pahhp.a~ llan . arkadan "Islanbul Belediye Konservaluvarl"adlOl alan bu eQilim kurumunun kurulu~undan yaYlm hay­aMa allll~ lOa kadar ge~en sure i~inde emegi g~enlerden

Raul Vekta, Subhi Ezgi, Hoca Ziya Bey. Ziya Pa~, l evonHanclyan. I. Hakkl Bey, N. Halil Poyraz. A. Rlza $ engel.H. Sadeddin Arel. Ru~en Kam, Mesud Cemil ve M. Nu­reddin ~e'cuk . $erif Muhiddin Targan gibi degerli ki~ile rin

kalklsl Fie saYISlZ eserin derlendigi kesindir. Uzulerek be­Iirtelim ki. bugune kadar bu a r~iv uzennde bir ~ah~ma ya­p l lmaml~l lr. Nem ve bak lrnslzllktan busbUlun harab 01­maml ~sa _ univelslleye baQh bir kurulu~ olarakdeQerlendlrilmesini lemenn i ederiz.

H. SADEDDIN AREL KOLlEKSlvONU:8u degerli ilim adamlmlz ve muzikoloQumuzun til iz bir

kolleksiyoncu olduQu. bu sanalla ilgilenen herkes bilir. HertUr rnUsikinin pral ik ve leorik yonle ri ile ilgili eserleri top­Iamak il;in hit;bir fedakartlktan ~ekinmemi~lir. a lurnCindensonra "Turkiyat Enslilus{:'-ne inll kal eden bu kolleksiyonunda ayrmtdl bir incelemesi ve lislesi mevcut deQildir . Mev­cui bilg ilerimizi sayln V,lmaz a ztuna'nln incelemelerinebo~luyuz . Kitap ve nota olarak hayli yekun tutan eserlerinaraslOda Arer in salin aldl{J1 kolleksiyonlar da bu-

I

lunmaktadir. Bunlardan SanIDri Edhem Bey kolleksiyonusayllabil ir.

SUPHI EZGI KOLLEKSlv ONU:Turk Klasik Musiki si hakkmda ~ok onemli bit kaynak

ctan Suphi Ezgi'nin kolleksiyonun akibeli hakkrnda da bir­gimiz yoktur . yok yekm tarihlerde ge~en bu olaylarm a~lk­

Ilga kevusturutmerrue clma sr uzUcOdur. Bit bolum eserinArel kolleksiyonunda bulundugunu , Arel'in olumunden son­ra sahib ine iade edildigini Yrlmaz Oztun a bifdiriyorsa da,Ezgi'nin elumu nden sonra ne oldugu hakkmda bilgi verm­yor.

RAUF VEKTA BEV KO LLEKSlvONU:Ozellikle musiki nazariyatl ve musiki tarihi ile ilgili eser­

lerin zenginligi ile unfu bu kclteksfycn hakkmda son za­manlarda basmda ~el i ~kil i bilgi verilmektedir. Geni§ birnota ar~ivi Ile nadide yazmalarm bulundugunu bildigimizbu degerli kolleksiyor varislerinin elinde bulun maktadrr.Musiki§inas dolan torunu Yavcz vektaym bunlen derleyiptoplay arak muslki dunyamlza bilgi ver mesi ve eserleri ta­nrtarak arestumacuann yarartanrresma sunmesr de­desinin ruhunu ~adedecekt ir . Bu kolleksiyonun ~inde 01­dugu bi linen bazt deqerli eser1erin yakm tarihlerdelondra'da mUzayedede satlldlgl haberi de ~Ikml§t l r. BO­lun bunlara biz inanmak istemiyoruz .

AB OULKAOiR TORE KO LLEKSlv ONU:Abdulkadir Tore'nin cck zengin oldugu s6ylenen kol­

leksiyonu hakkmda da tye§itli rivayetler vercrr. Ogrencisiolan Ekrem Karadeniz'e intikal elmj~ clmast memkundur.Ancak Karadeniz'in TOrkiye I ~ Bankast taratmcan yayun­lanan esen bu tahm ini dogruJamakla birJikte, herhangi biraty lklama yapllmaml§tl r. Eger bu iddia dogru ise Karade·niz'in varislerinde bulunmasl gerekir.

VEcoi SEVHUN KO LL EKSlv ONU:Til iz bir kolleksiyoncu olan bir omur boyu hayli eser

toplayan Vecdi Seyhun'un zengin bir koUeksiyonu oldugubilinmekt edir. Vefall ndan sonra varislerine inlikal etmi§tir.

MUSTAFA NEZIHI ALBAVAAK KOLLEKSlvONU,Bu kolleksiyonda buluna n eserler kendisinin vefalm dan

sonra, Ankara Devlel Konservatuvan 'nda gorevli olan oglular ahndan sekiz-on sandlk dolusu nola konservatuvarmar§ivine intikal ettirilmi ~l ir. Ne gibi eserleri ihtiva ettigi bi­linmiyor. El surQlmeden eski binanm deposunda yi llarcabeklelildikten sonra , konservatu var Hacettepe Oni­versil esi'ne baglanarak yeni binaya ta~mlrken once kay­boldugunu , sonra buJundugunu bir yetk iliden duymu~tum .

Depolarda bek letifmesinden ne Batl, ns de Turkmusikisine bir yarar olmadlgl na gore, bari ait oldugu ~ev­

reye inl ikal ettirilse bir ij e yarar diye dO~OnOyoruz. H~ de­gilse musiki repertuvarlmlz bi t ka~ degerli eser daha ka­zanml~ olaeaktlf.

BCrtun bunlardan ba~ka gOnumOzOn OnlUmusiki§inaslatl da kofleksiyoneulukla me§gul olma ktadlr.Bunlardan Alaedd in Yava~a, Uiika Karabey, Niyazi Say­m, Vllmaz Oztuna, COneyd Orhon, Murat Bardakyl , EtemRuhi Ung6r, A. Rlza Avni, Bekir Sldkl Sezgin, Tank Kip,M. Naz'Tli Oza lp gibi sanatkar ve ara~tlHnac llarm kol­leksiyonunda nadir eserlerin bulundu gu bir ger~ekti r. Sukimselerin ellerinde bufunan bu nadir eserleti musiki se·verlerimizin istifadesine sunacaklarma inanly ar ve umu­yoruz . Vukandan beri bilgi vermege ~a ll jl l glm lz ve aki­betleri hakkmda dogru durust bilgimizin bulunmadlgl kol­leksiyonlara benzemeler ini asia dilemiyoruz. Bu sa­natkarlann ellerinde bulunan eserlerin lislesi ni ilgililere bil­dirmeleti musiki sanatlm lz a(jlsl ndan unutulmaz bir hizmetolaeaktl r. _

MGzikte Binbir Gece Masallan

ve II ~EHRAZAT"

• Faruk YENEA

Ali Baba kayahl:'lIn 6nunde yuruyuP sihirli sOzeuklerl sua­tar : "Ayll Susam Aij:ll1" Kayalar birden kumldar, koea bir ke ptyava, yava, acrhr. Al,i Baba keprcen girdiginde bir magarada.bulur kendtni ve kama~an gOzlerini ol:'iU~turmaya koyulur; herko~e buea~ ipek kuma, ylglnlan, kadifeler, bahlar, deOBrli .taslar, emn ve gOmO, esverer Ylgllml~t lf. Balan bunlar kirkharamiletin yahut baska deyiile kirk e~kjyan rn soygunlardanyillar boyu biriktirdikleri ganimettir. Ali Baba getirdigi yuvallaradoIdurmaya koyulur deQerli la~ ve madenleri. Acaba dl!~arclaki

Oij: e~e g ine butun bu ccvene n yOkleme alanagl bulup kaee­bifeeek mi, yoksa soygundan dOOen eskiyalar terermcen ya­kelemp cerceteeecek rmdrr Ali Baba? lste size, okuyanlan vedinleyenleri yilZYlflardan bu yana bOyilleyen masal dizlsi "Bin­birGeee"den merakh, gerilimli bir clay.

Batr evreninde yakla~lk uyyuz Ylla yakm suredir bmnen"Binbir Geee" kadar insanm tentezt yetenegini etkileyen pekaz yaprt gorOlmu" bu yazan veya yazarlan bilinmeyen masaldemeli esrar tr , romantik doQunun simgesi kabul edilmi ~li r.

Neden "Binbir Geee"? . Soylentiye bakllirsa Oij:yilze yakmmasaJdan olu,an derlemenin dogu,una Sultan ~hriyar ne­den olmu,lu. Sullan, ilk e~nln kendisini aJdatl lgml 6grenineeba, ml keslirmi" sonra her geee bir klzla evlenip ertesi sabah'cellada teslim etmeye ba~laml'. bu kanll eyleml durdurmakisteyen vezir klZI $ehrazat gOnullu olarak Sultanla evlenmeyekarar vermi,. Ilk geeeden ba~layarak masaJiar anlatmaya ko­yulmu ~ ona. Ancak, her geee masaJl getilimli bir oIayda bl­raklyor, sonunu 6grenmek isleyen Sultan akllh ~hrazat'ln

ba, ml bir lurlu kestiremlyormu,. B6yleee binblr geee 9Sl;­mi, ...

Binbir Gece'ye ait ilk yazlh beige 1947'de Kahire'de 00­lunmu,tur. Beige Arapij:adlr ve sekizinei YUzyllda kaleme ahn­dlgl samlmakladlr. Bu kaynak daha sonra onbe,inci yUzylladek de!:'li,imlere ugrayacak her ij:aga uygun ekler ka­zanacakllr.

Batl, bu doQu hazinesinin tanmmasml Ant oine Gallardadh bir Franslz ogretmene bor~ludJ r. Gallard masallan 17.yOZYlhn sonlarmda Halepli bir hristiyan SUriyeli'den dinlemij,anlahlanlan dikkaUe not alml '. on ikl eUtte loplaml' . jlk cilt1704'de Paris'te yaylnlanml' , buyuk ilgi gOren masallar klsasurede ba~ka dillere ij: ev ri lmi~ ti r.

BiJginler, masaJlafin kaynaklan olarak Iran, Hinl ve lbranilolklorunu gOsleriyorlar. Aneak hemen tUmOnde Arap tore vegelenekletiyle Islam inanelnm detin etklleri gOzJenir kolayhkla.Her masa/da ya~lllara ve Ogrelmenlere bOyOk saygl gOslerilir,hayH sahipleri ve methametliler onurlandUlhr. 6vOlur. Insan,tann'nln ij:iZdigi kadar ya}3m lna egemendir. Arap uy­garllQlnln en gorkemli tyaQmda yA,aml' Harun-Or Re, id'inmasallarda 6nemli yerl vardlf. 786-809 yillarl arasmda hOkums(jrmO~ olan bu unlu Hame ile Bagdat, Asya'mn liearet ve kOI­lOr merkezi saY l lm l ~ , ball ile doslya m~kiler kurmu,tu .

$ehrazal'ln anlattlgl masaUarda mueizeler, bunlann belkien ~ekici y6nlerini olu, turur. sUnJvenler boyunea Prens Hri­seyin'in sihirli hahsma binip utyarlZ. Ahmed'in ~adl n ise oyleb(jyuklur ki Sultan'm tam ordusunu il6ine allr, ama is­tendiginde avuij: i~ne sigacak kadar da kOeOIOr. KraJ Bedir'indenizalh Olkesinde insanlar guneji, ayl , Ylldlzlarr suyun di­binden seyrederler.

17

I

~ehrazal bulUn bunlan vasarm tehJikede iken sntatn...Aradan bioblr gees g~er. gecer ve bCi tUn bu sere boyuncamasaUar sardaren guzer kecmm SUltan $ahriyar'dan u~ yo­cu!)u olur. Sultan ona ya~amln l bagl ~la r, gunle rce sOren bay­ramlarla evlenir, soma saray vencuanm toptayrp e~in in an­lattlgl meeenen yazmala nm buyurur. DOoys edeblyattmnbe syepruermden biri turn insanll Sln mahdrr arnk.

' Binblr Geee" meseuan batrda tanmd lgl ysllardan bu yanapek cck sanal yepnme esin kayna!)1 olmu~tu r. Baz r senetcuerdogunun sihrine kapllml~lar, derin bir Ozle m duymu~lard lr.

"B inbir cece' muzige de unutulmaz yaprttar kazandtrrmsttr.Bunlar arasmea hemen her biljimde Omeklere rastlamr ; ope­ralar, cperetler, senfonik yeprner. Operalardan bin Alman bes­tee! Can Maria von Weber'in "Ebu Hasan' acll gOldClN sCldUr.Hiemer tarahndan ' Binbir aece" masallan ezeroe haztrtananyapu 1810 yrhnda bestelenmis , eyru yll MClnih'de oy­nanmrsnr. Halile'nin yakm eeemte nn een Ebu Hasan ve ka nsrFalma, para slklnt lsmdan bir cyunla kurtulmayl ka­rarlastmrtar. Ebu Hasan a{llayarak Halife'ye gidecek , Fal­ma'nm OldClQClnCl soyley ecek ve cenaze patasuu erecekur. Birsere sonra da bu kez Fatma Halile 'nin kans l ZClbeyde'ye gide­cek, Ebu Hasan'ln oldOQOnO haberleyecek para isteyecektir.Evdekl pazar ~r~lya uymaz, durum ortaya I1lkar. Halile karlkocayl baQ I~la r; para verip slkmhlarlndan kurtanr.

' Binbir Gece'den esinli yaplflann en gOzelierinden biri hi"ku~kusuz Maurice Ravel'in ' Sheherazade" adll 0"iarkldanolu~n dizisidir .

Franslz mClzik ozam 1875'de cIo{jdu, 1937'de OldCl . VerimivirtClOzlO{lO a~an ola{lanOslO bir tekn ik uslall{lm belgeleridir.Tam yapillarmda gOzlenen rilmik , " algisal ve ezgisel ele­mentler, bile~im renkleri ve kontrapunta kolayll{j1 aym za­manda i"fen bir OslOp zeral elini, zengin kaynakll bir esini yan­sil ir. Yapltlaflnda atalannm li lkesi Ispanya'ya OzgO soluk ,Viyana valsl etkisl, hayvanlarla doIu zengin fanlazi evreni sonderece ince resimleme yetenegi ve zaman zaman keskin biriSfihza ve fa~lama esintlsi sezilir. Yakln ar1l:ada~1 Roland Ma­nuel'in dedigi gibi: ' Aave l " ocuklann tannlar ln, parilarin, garipyarallkla fln , "akici bebeklerin dUnyaslnda egemen olmu~,

oyle de kalml~ll r"

r~te bOyle bir yetenek ' Binbir Gece"nin bOyUlO ve dU~IO

havasina kolayllkla girecek, esiniyle yoQuracaktlr. Bu flr sal1903 yllmda " lkll , bestecinin arkada~ l ozan, ressam, muzikl1iTristan Klingsor ona ~iirleri Ue "Binbir Geee'n in de doQunun dakapllaflm a"fl. AdlOdan da anla~ l lacaQI gibi Wagner hay­ramydl bu garip ki~j . Tristan OnIO a~k dram mm kahramam ,Klingsor ise Parsifal operaslndan bliyUcO. Tristan T1ingsoraralannda geny bestecinin de bulundll Qu ' Apache Grubu'nakafllmli, onunla dostluk kurmu~tu . C;:aQdl ~ 1 pek " ok ozan, ya­zar ve ressam benzeri dogu ozlemiyle yamyordJ, asll adlLeon Leeler olan Tri stan Klingsor ve ' Sheherazade' adll ~i ir

kitabl bu Ozlemin OrOnOydO. Ravel kilap lan 011 ~ i i r sel1erekbestelemeye koyuldu: ' Asya", "Sihirli FIOt' ve ·Avare· ...

Besled her ~ ii ri ola!)anOstO bir palelle orkestralamli, yaplt1904 ylilmn 17 may,s gOnO Alfred Cortot yonetiminde yorum­lam l ~h . Solisfi soprano Zan Holfo idi.

'Asya' acl! ~jr doCu Ozleminin anlatlmldlt.' C;:ocukluk I1aglml zm eski harikalar Olkesi AsyaOrada lanfazi, bir imparaloril1e gibi esrar dolu ormanlarda

uyur" dizeleriyle ba~lar ~iir .

tkinci ~iir · Sihirli FIOI· . Ozet i ~Oyle : 'Ya~1i efendim ba~ma

ipek bir takke ge<;;irmi~ uyuyor. Ben uyanlQlm. DI~ardan kahaCI, kah ne~eli sesler yans llan 11010 dinliyorum. Sevgilim t;:ah­yor... Ve pencereye her yakla~ tlQlmda her nola yanag lma de­{len esra rll bir OpO ~e benziyor"

~OncU ~li r ·Avare"':. Ozeti ~u : 'Gozlerin bir klzl n g6z1erikadar lath ey yabanCl... GOzel yOzOn ba~ lan I1!kancl.. Du­daklann kaPI e~iginde bilinmeyen dilden I1ekici bir ~ar1l: 1 sOy­lOyor. I" eri gir ve iarablmla serinle... Ama haylr gidiyorsuni ~ l e ... Halif ve zarif bir hareket le dOnOp uzakla~lyorsun ben-

18

den!.""Binbir Geee'den esinli mOzik yapltlannm en OnlOsOnO en

sev(leni ku~kusuz Nikolay Rimski-Korsal<ol'un gene '~h-­

razat' adlnl ta~ l yan yapilldir. Besteci 1887- 1886 kl~ lnda ar­kada~1 A1eksandr Borodin'in 'Prens Igor" adll operesuun or­kes trerenmasu u dOzeltir, yer yer yeniden dUzenler1l:en ' BinbirGeee' temeeryle ilgilenmeye koyulmus. rcuar alrrus tt. Yaz ay­lannda karl sl Nadejda'y r yeni dogmu~ Ma~a adh klzlyla sa­YISI aluyr bulan yocuklarlnl ahp C;:eryemenyelskoy gOIO klYI­erode tafile giden sanall11 burada bo~ durmaml~, k0l10klerinpaartrsr, konu komsunun gOtOltOsO arasmda "$ehrazaf' l,' Rus Paskalyas:" adll senfonik cvertqra. keman ve kOo;uk or­kestra i~n ' Mazurka"sml yazlm~l l . Bu aracla '$ehrazat', 4 ite26 Temmuz gOnleri arasmda Oy haftalik krsa sO re boyuncabOtunlenmi~, besteci talil dOnu~O c rxestratamas rm yapm'~ ll .

' $eh razat' cabucak yaYlld1 Avrupa'ya, o radan da Ame­rika'ya... Ancak yaprt, rnuzik " evrelerinde de{ji~ik yargrlara yola"t!... Viyana'daki yorumdan soma ~agln OnlO tenkitcisi Edu­ard Hanslick, vecru lstlhza kokan ~u sannarta karilladl: · OzO.lerek s6yleyeyim, Binbir Gece meeeuenm unutmusum... auneden!e Prens Kalender'in, oykOsO boyunca ne anlalllglnl,Bagdal'dak i bayramm nedenini anlayrp emrnsayamadrk."1697'de 8os ton'daki ilk yorumda da Boston Herald gazelesimOzik tenkill1isinin {OU sallr1an yaYlnlanm l ~lI: ' EQer akilli vekuma z $ehrazat, masanatlOl besleeinin yapltmdaki gibi mOzjkdl~ 1 ve anlamslz anlalsaydl Sultan $a hriyar daha ikinci, 1101<" ok O"uncO geee kalaslnl u~ rturoo: New York'da MusicalCourier adll dergide ise ~u g6rO~ yer alml~tl : ' l ~t e Asya slep­lerinden bir ba~ka barbar OrOnO... Aimski • Korsakof, aman nead! Insan duyun ca bly,glna volka bula~ml~ gibi oluyor..:

Azmhkla kalml~ yarg ilar balun bunlar... Beri yanda yap!themen itgi gOrmO~ , "ok kimse blYIQlna volka bula~masln l

memnunlukla kari!laml~fl . $ehrazal daha sonra yeli~en pek"ok mOzikl1i il1in adeta bir or1l:estralama dersi kilabl kabul edil­mi~ , ele~ti ril en barbar yOnO ise Stravinsky 'nin "Alei Ku~' ve'Petru~ka' gibi OIOmsOz verimler ini hazHtaml ~tl.

Rimski • Korsakol , $e hrazal'ln dOrt b610mQne ~u ba~hk latl

koymu~ tu ba~anglyla : PrelOd Ballad, Adagio ve Final... auadar aralannda Liyadov da olmak Ozere mOZikyiler tara!lndanciddi ve edebi bulunmu~ , program! at;: lklamaya yardi ci baZIba~lIkfatin daha verimli olacaQI savunulmu~lu . sonuyla dOrtbolOm ~Oyle adlandmldl : Bir- Deniz ve Sinbad'ln gemisi, Iki­Prens Kalender'in OykOsO, Ot;:- Geny Prensle Prenses , Dort­BaQdal'la bayram, deniz, geminin par~lanl p ball~ l ve biti~ ...

Besteci kendin i ele~t iri le re kar~ l bir yaml vermeye zorunlug6rmQ~ olaca k ki ' MOzik Ya~mlm' adh kitab lnda ~unran ya­zar bu konuyla ilgili olarak: '$ehrazal', Binbir Geee'den esinlibirbiriyle ilinlisiz malzeme ve gOtOnlOlerle programla~tlflp dOrtana bOlOm aYl rml~t lm . Birincisi, ikincisi ve dOrdOncO b6.IOmlerin gi ri~l e ri yl e O" OncO bOlOmOn ara yap,sl solo kemani~i n yazlldl. Keman masallarl anlalan $ehrazal' l simgeler. din·leyici suitimde aym ~i irsel dO~On ve inanl1 lan yansllan bazlmol illere rasllaya cakllt. Bunlan Wagner'in ' Letmotiv' pren­sibiyle kan~tlrmamahdl r. TOmO de tam lersine herhangi birsimge degil, senlonik geli~im ve i~ l emle re yahn mOzik ma­leryali olarak ku ll an llml~hr. BOylece hemen her bOlOmde aymmotiller I16z0mcCr gOrevleriyle belirir , dooCrp dola~ 1I1ar. Bunlarher zaman ba~ka I ~m la rta ba~ka ruhsal durumlar, ba~ka gO­tOn tO ve olaylarda degi~mi~ olarak belirirler. Omegin, birincib610mde Prens Kalenc:ler"ln oykCrsOnu haberleyen sOrdintiIrompel ve trombon lanfan dOrdLincQ bOlumde geminin ball­~ lyla belirir. G6tOldCrgO gibi iki olay ataslnc:la i1inti yoktur . Gen"Prens Kalender'le Ot;:OncO oolOmdeki prenses molitla ri dor­dOncO bOIOmde duyulur. bu oniarin Bagdat'dak i bayrama ka­tlldl klan anlamma gelmez.

' $ehrazat' gOnOmCrzOn haJa en sevilen orkeslra yapltlanaraslnda. au gOzel suitin pek yok koreogral larallndan 'bale'sahnes ine akl'H1lmaSI da bu sevgin in 6nemli bir kanlfl deQilmi?

MOziGE OMOR VERENLER /3

-:-, ~;,.. -,-'I':>\. ....f .'-<~ ' f,-. \~,. .- -. :.; ~

~ ~.

Derleyen: Arsla n PUlATHANELI

EYl UL AVI

Osman OZSANDIKCI 1913 3.9 .19 76Burhanett in OERAN 1902 3.9.1965Kanuni Ama Nenm Bey ? 11.9 .19 20$erif Muhin in TARGAN 1892 13.9.1967Utvi Cernal EAKIN 1906 15.9.1972Mustafa Nazll lAMAK 1904 18.9.1975Ahmet Raslm Bey 1864 21.9.1932KemallLERlc l 191 0 29. 9.1986

~if Muhitl in TAR GAN Ah met Raslm Bey

EKiMAYI

Fehmi EGE 1902 5.10.19 78Cemal Re~it REV 1904 7.10 .1988Guneri TECER 1934 16.10 .1988Ekrem KARADENIZ 1904 17.10 .1972Mithat FEHMEN 1916 19.10.' 982Necdet KOYUTORK 1921 19.10.1 988FeritTOZON 1929 20.10.1977Osman Nihal AKIN 1908 25.10.1959Mesut Cemil TEL 1902 3 1.1 0.1963

KASIMAYI

1890Mitoa! FENMEN Mesu! Ce mil TEL

Haydar TATLlYAY 2.11.1963Nevzen $evki SEVGIN 1893 3.11 .1969Erdo~an 9APlI 1926 7.11.1977Haluk RECAI 19 13 11.11.1972Meci he DARYA L 1914 12.11.1970Ahmet YATMAN 1897 13.11 .1973Ulvi ERGONER 1924 17.11. 1974GUltekin ORANSAY 1930 20.11.198 9Hafiz veser 1885 23 .11.1966Bulenl ORAL ? 24.11.1990LemiADU 1889 25.11.19 45Hiiseyin MAYADAC 19 15 25. 11 .1968Necati TOKYAY 1907 30.11 .19 88

AAAU K AYI Ve<: ihe DARYAl HoihzYa~ar

Isma il Hakk i Bey 1860 3.12 .1927Rilklm ERKOTLU 1872 4.12.1948Leyla SAl 1852 5.12.1936Rildife EATEN 1920 9.12.1988Hakkr DERMAN 1907 10.12.1972Mahmuf RaOlpGAZIMIHAL ' 900 13.12.1 961Tahsin KARAK U$ 1892 14.12 .1959Lilika KAAABEY 1918 19.12 .1989Nas ibin Mehmet YOAO 1882 20.12.1953Ferruh ARSUAN 1908 20.12 .1968Kemani Aloko BACONOS 1892 27.12.1950Halil Bedii YONETG EN 1901 28. 12. 1968Necip Cela l ARTEL 1908 29 .12.195 7

Bitti Nasibin Mehme t YORD l eyla SAZ19

1' --- - - - - - - --- - - - - - - - - -

DiziBedri Rahmi EyubogluII Bir Meyva BOyOr

i~ imde " -7• Kurgu: Selahattin GONOO~DU

O· BIt Nazrm Hlkmel yetmedi bfe p.hin amanBitNazlm daha (Muzik: -KJ rT1lIZI gOlUn all var".)KlrmlZI gUIOnah va,Kotay kotay gelir miydI bir Mustafa KemaIBir Mustafa Kemal yetmedi bre fahin amanBif' Mustafa Kemal dahaSSahne aydlnianU. Ana , bir boyacl merdweninin lepesi na

otU~JlUf. ~Ieoi y.n.... kadar uzanrnf.~a geniftir. Ele!(·1ik.ll;Inden bit bat g~ecek uzunlukta ahl verden d. inmiflir. Da­YlJIa yOrek afl~an veolecekbr.)

o . au Anadolu vat ya bu Anadoluau rrisli menendi gOrOImemi, COmert ana(Bailar. etekhOin ddiklerinden ~Ikartllarak sOyienecektir sez­

ler ve ayrll anda da Ana'nlo yOz ve g6vdes inde. dogurma mnecr-haz kan"ml iladesi...)

1. BA~ • Bu her yant meme bu her yan. dudalt bu her yanl.~

2. BA S , au Zlmlk almadan veeen habi r. veren yediveren.~3. BAS - au Anadol u var ya bu Anadolu4. BAS - Bu~ yosma denizde Ol; deta Islanan5. BAS , GOrbOz Irlnaklar ortaSlnda susuzluklan ~t1ayan

o • au Anadolu vat ya bu Anadolu6. BAS, au sapsan Sitma bu masmavi gUl\Jro . Ne tosunlar doQul'mllf ne losunlarBak daha neler doQul\JrKORO · Bak daha neler do{j;Urtlr (Sahne karanr)O· (Cdas iM geli ltl en)Ey benim dey memelirende euceler ernziren bir garip mem­

lekelim.(Kadene f arap doldurup bir: iki yudum aldlkl an sama , pa­

letle hryaYI al lp bOyOktuvalin 6n008 gelir ; ~izik ti ri ltlen ...)It;imde bir meyve bOyli rDiri oImaslna diri

AQlr oImas.na aOlrBOylesine tadrm benim , luzum benimDal dayarvnaz can dayam r. (Odaslna ge~r, iskemleye otu­

rut . Blr sure: Dizi Ozerindek i e~ne bir kenreanm ~ Ikbg lnl g6fUr;aV'UCU ~ne enr onu, bir sure seyreder ve...)

o . (Mmldanlf glbi ) kanca ... Kaderince. (lncitmemeye ~-

li f3rak saks lya btraklr kanncayl)BucanrmdUnyanln crta yerind eHayvanla r kadar baQlanamamlfiZ birbirimizeYalan m.'?gOzunU sevdlQim kanncalarlile: Hamsiler sOn) san)Anlar bOIUk bOI U1t. g~erLeylekler tabur taburYa biller? Ei reh mahlUkatl••Bogaz lmlza kadar kendi murdar karanllQ: lmiza gOmUImO.

,oxBillet' bOtUk~k, billet' labur taburBillet' sUN sepetYalN Z bilbirimZl O'dUrmOfUZ. (Birden, savaf efekti giret'.

satee olduk~ klf aydlnla tlhr; akan Ylldillar. d!J\"l3n; aQ:lr ­~elI;imdeki glibi, askenerin sUngU sU'lgUye savaynalan.__)

o • (ye~evedeki~ resmini ahp, bir sOre bakbktan son­ra raftaki verine koyar ve.••)

Sen yunruk kadaltlen koplu Mehmet1m ktzllca k,yamet(Asker bavulunu alir masamn ar1ulslndan ve djzleri ustUne

diklemesine koyar.)Baban oIacak kifi de askerd lSeni bir nar ~ir;eo i glbi kundaQ:lnda blrak lryanta slOabirkat; romanVe biltla~ paket Serkldoryan koyupMOstahkem mevkie glderdiHer gidifinde kendisine fehlthkte munasip btr yer aymrSenin yafaman ~n dua ederdi.( Bav~ ehnde kal)up, aeJlr aOIr sahne crtasma doOru gider-

ken..)Sen OOyllrSCIn Mehmenm koptu canenm kuyruQuVe uyandl birdenbi re ~mdeArzularlO en zOflusu, en kaRefi: YA$AMAK.Yafamak sen bOyQrken yan.baflnda1. ASKER· Yata mak...2. ASKER· ot~...3. ASKER · bOcek~e ..4. ASKER · yaprakt;a .5. ASKER· sadece ...6. ASKER· yafamak. (Klsa bir andan sonra)o . (Bir ~1Q:lik gibi) Y8f amak! (Aym anda a1indeki bavul

dO~efe k. at;llIr ve i~indekj dOrt.be f gOvercin, plrr ... Derken, sah­ne karam, 0 da oda slOa gell r.)

I

-• siirece k ·

-•

MAVI NOTA Sahibi : Sevilay BAYLANGen el Yay ln Y6netmeni : M. Se mih SAYLAN

Ayhk Yazl 1~leri Y6netmeni : Hutya OZMEN

Muzik ve Sanat Dergisi Kapak • k Diizenleme : M. Reist SOMERKANSa nat Oanl~manJan : Ahmet OZER

Abon e Ko~ullarl : YIII.k: 100.000 TLGundo§du SANIMER

Yurtdlfl Abone : 50 OM.Suat KUATULDU

Yazl~ma Adresi : P. K. 205 · 61004 - TRABZONEderi : 10.000 TL. (K DV dahil) Abone ederin in , Miifit Semih B AYLAN adlna 731986

nolu posta~eki hesablna ya t lrlkhktan son ra, dergi

Ista nbul Temsilcisi : Osman Razi AKSUadresine bilgi ver ilmesi ric a olun ur.

Izmi r TemsilcisiTel.: (2 1~) 288 1680

;. Mel ih GULEA ~6nderilen Orunlerin dalctilo ile yazl imasl rica olunur.

DIZGI: EFOR Masa OstO YaYlnc.hk & Organl zasyon

UrOnler yaylmlanSln, yaylm lanmasrn ge ri veri lme z.

T. t : (462) 326 44 26 FaJ(: (462) 322 29 96· TRA8ZON B_lm Veri: E AHA N O FSET MATBAACILIKUzun Sk. 84J A Tel.: (462) 322 24 23· 322 35 06 I TRA8Z0N I--- -