НИЙСЛЭЛИЙН ЧИНГЭЛТЭЙ ДҮҮРГИЙН ЛАБОРАТОРИ 23 ДУГААР СУРГУУЛИЙН СУРГАЛТЫН МЕНЕЖЕР Л.ЦЭРЭНХАНД

Эсрэг тохиолдол буюу шалгалтын дүн самбарын урд гарч өгсөн

хариулт хяналтын ажлыг сайн, эсвэл

сул тааруу хийсэн байдал зэргийн үндсэн дээр хүний авъяас билгийн талаар эцсийн дүгнэлт хийж болох уу?

Хүмүүс эхэн үедээ ямар нэгэн зүйлийг хийж чадахгүй, бусдаас тэр бүр сайн ялгарахгүй байснаа гагцхүү сургалтын үр дүнд чадвар, дадлыг мэдэгдэхүйц хурдан түргэн эзэмшиж, бусдаас түрүүлж, ур чадварт хүрдэг. Энэ нь түүнд тухайн үйл ажиллагааг хийж гүйцэтгэх сэтгэлзүйн хувийн онцлог шинж чанарууд бүрэлдэж төлөвшсний илрэл буюу авъяас билэг илэрч буйг харуулж байгаа юм.

Авъяас билэг гэдэг бол мэдлэг, чадвар, дадлын хэмжээ, багтаамж бус, харин тэдгээрийг амжилттай, сайн эзэмшихэд нөлөөлөх хүний сэтгэлзүйн онцлог болно.

Авъяас бол янз бүрийн үйл ажиллагааг гүйцэтгэх хүний сэтгэцийн боломжийг тодорхойлж буй төрөлхийн анатоми-физиологийн болон шинээр үүсэн бий болсон зохицуулалт хийж байдаг сэтгэцийн шинжүүдийн цогц юм.

Авъяас билэг нь мэдлэг, чадвар, дадлын багтаамжаар бус тэдгээрийг эзэмших динамик “хөдлөнгө чанар” -аар тодорхойлогддог ө.х. тухайн үйл ажиллагааг хийж гүйцэтгэхэд шаардлагатай чухал мэдлэг, чадварыг эзэмших үйл явц тогтвортой, тэнцвэртэй, бат бэх байх нөхцөлд түүнийг хурдан, гүн, хялбар, бат бөх явагдаж байгаагаар илэрдэг.

Авъяас билгийг чанарын ба тоон онцлогоор тодорхойлдог

Авъяас билгийн чанарын тодорхойлолт-

алив үйл ажиллагааг амжилттай хийж гүйцэтгэх хувийн сэтгэл зүйн бүрдэл, янз бүрийн замаар зорилгод хүрэх боломжийг олгож буй хүний сэтгэл зүйн шинжүүдийн нарийн цогц юм.

Авъяасбилгийг тоон талаас тодорхойлох нь - бусадтай харьцуулахад тухайн хүн алив үйл ажиллагааг хийж гүйцэтгэх шаардлагатай дадал, чадвар, мэдлэгийг хурдан түргэн, үндэслэлтэй эзэмшиж буйгаар тодорхойлдог (Кеттел, Термен, Спирмен зэрэг)

АВЪЯАС БИЛЭГ

Чиг зорилго Зэрэг Төвшин

Хүснэгт 1.а. Авъяас билгийн ангилал

Ерөнхий авъяас билэг Тусгай авъяас билэгМэдлэг бүтээлчээр эзэмших, үйл ажиллагааны янз бүрийн төрлийг харьцангуй хөнгөн хялбар, дөт замаар хийж гүйцэтгэх боломжоор хангах биехүний хувийн – зоригийн шинжүүдийн тогтолцоо

Үйл ажиллагааны ямар нэг тусгай салбарт өндөр үр дүнд хүрэхэд туслах биехүний шинжүүдийн тогтолцоо, жишээ нь: утга зохиол, дүрслэх урлаг хөгжмийн г.м.

Энгийн Нарийн Энгийн Нарийн Хэдийгэээр янз бүрийн төвшинд илэрдэгч хүн бүрт байдаг авъяас билэг болох сэтгэцийн тусгалын үндсэн хэлбэрүүд юм: сэрэн мэдрэх, хүртэх, сэтгэх, сэтгэгдэл төрөх, тогтоох г.м.

Үйл ажиллгааны нарийн төрлийг хийж гүйцэтгэх авъяас билэг: хөдөлмөрлөх , сурах, тоглох, харилцах. Нарийн авъяас билэг бүр нь бие хүний шинжүүдийн нарийн бүтэц юм.

Хүн бүрт байдаггүй авъяас билэг. Сэтгэц физикийн үйлийн зарим талууд тодорхой илэрдэг: Глазомер хөгжмийн сонор хөдөлгөөний тэнцвэр

Хүн бүрт байдаггүй авъяас билэг. Мэргэжлийн үйл ажиллагааны тодорхой төрлийг хийж гүйцэтгэх авъяас билэг: хөгжмийн, уран сайхны, утга зохиолын инженерийн г.м.

Хүснэгт 1.б. Авъяас билгийн ангилал

Тусгай авъяас билэг - мэргэжлийн сургалтын үйл явцад ерөнхий авъяас билгийн үндсэн дээр төлөвшигдөн бий болж буй авъяас

Ерөнхий боловсрол эзэмших үйл явцад төлөвшигдөж буй хувь хүний оюун ухааны зохион байгуулалтын ерөнхий төвшин

Ерөнхий энгийн авъяас билэг – төрөлх (байгаль) – ийн эх үндэс дээр суурилагдсан хувь хүний сэтгэц хөдөлгөөний болон мэдэрхүйн зохион байгуулалт

Сод билэг (талант ) үйл ажиллагааны тодорхой төрөлт бүтээлч байх дээд төвшин

Авъяаслаг (одаренность) үйл ажиллагааны тодорхой хүрээнд ажиллах боломж

Хүснэгт 1.в. Авъяас билгийн тогтолцоо

Баруун тал бөмбөлөг Зүүн тал бөмбөлөг

Дараалал хийх үйлдэмж

Шугаман төсөөлөл

Сольболцол хийх үйлдэмж

Тоо бодох үйлдэмж

Анализ (задлан шинжилгээ хийх )

Логик

Үг яриа

Орон зайд баримжаа авахҮзэгдэл юмсыг

бүхэлд нь хүртэн тусгах

Гурван хэмжүүрт хүртэхүй

Зохион бодох Мөрөөдөх

Хэмнэл Өнгө

ЗУРАГ 1. АВЪЯАС БИЛГИЙН ЭХ ҮНДЭС

ЗУРАГ 2. СЭТГЭЦ (ОЮУН УХААН) – ИЙН ХӨГЖЛИЙН ТӨВШИН

“Хөгжлийн одоогийн төвшин”(УАР) сурагч даалгаврын бие дааж

бүрэн гүйцэтгэж байгаагаар

тодорхойлогдоно

“Хөгжлийн ойрын төвшин”(ЗБР)-

хүүхэд даалгаврыг бие дааж гүйцэтгэж чадахгүй, хэн нэгний

бага боломж тусламжийг авч

түүнийг гүйцэтгэнэ

Хөгжлийн ойрын бүс (ЗБР)

Хөгжлийн одоогийн бүс (УАР)

суралцаж буй байдал

хүмүүжиж буй байдал

хөгжиж буй байдал хөгжсөн байдал

хүмүүжсэн байдал

сурацсан байдал

Хөгжлийн одоогийн бүсний үзүүлэлт

Суралцсан байдал

сурагчийн мэдлэг

сурах үйлдэмж чадвар дадлыг хэсэгчлэн хэрэглэнэ

үйл ажиллагааны бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг нэгтгэж бүхэлд нь эзэмшсэн байдал (сурах, сэтгэн бодох, тогтоох)

сурах үйл ажиллагаа төлөвшсөн байдал

Оюун ухаан (оюун ухааны авъяас билэг)-хөгжилийг

тодорхойлох үзүүлэлт

сурах үйл явцад зорилтыг бие дааж дэвшүүлж чаддаг байх

үйл ажиллагааны баримжаалалд дүгнэлт хийж чаддаг байх

үйл ажиллагааг хувиргаж хийх чадвар

үйл ажиллагааны явцад өөрийгөө бодитой дүгнэх чадвар

гадаад (практик) ү/а дотоод (оюун ухаан) ү/а болох

хийсвэрлэн сэтгэх чадвар

үйл ажиллагааны дотоод төлөвлөлт

сэтгэхүйн үйлдэмжүүдийг эзэмсэн байдал (харьцуулалт задлан сэтгэх хураан сэтгэх , хийсвэрлэх г.м.)

(Диалектик) үзэгдэл юмсыг холбоо хамаарал, зүй тогтолд сэтгэхүй

оюун ухааны чанарууд

Хүмүүжсэн байдал

сурагчийн ёс суртхууны мэдлэг ёс суртхууны итгэл үнэмшил, сурах үйл ажиллагааны сэдэлүүд, зорилго сэтгэлийн хөдөлгөөн

зан байдал, сурах үйл ажиллагаанд гаргаж буй үйл хөдлөлүүд

мэдлэг итгэл үнэмшил зан байдлын хоорондын уялдаа холбоо тохирол нийцэл

Хөгжлийн ойрын бүсний үзүүлэлт

мэдлэг эзэмших авъяас билэг, бусдийн тусламжид мэдрэмтгий хандах чадвар

шинэ нөхцөл байдалд баримжаа авах идэвх

мэдлэгийг шинэ нөхцөлд шилжүүлэх чадвар

сурах үйл ажиллагааны арга нэг хэлбэр маягаас нөгөөд шилжих чадвар

шинэ ухагдахуун үйлдлийн хэлбэр маягийг эзэмших хурд

ажиллах чадвар хэмнэл тэсвэр тэвчээр

хүрээлэн буй хүмүүсийн үг ярианаас оюун ухаанаа цаашид хөгжүүлэхийн чухлыг тусгаж авах

сэтгэхүйн нэг төлөвлөлтөөс нөгөөд шилжих чадвар

бусад хүмүүсийн үг ярианаас өөрийгөө бие хүн болгон хөгжүүлэн төлөвшүүлхийн чухлыг тусгаж авах

нийгмийн шинэ нөхцөл байдалд баримжаатай байх идэвх

шинэ нөхцөл байдал зан байдлын хэлбэр маягийг шилжүүлэх уян хатан байх

Суралцах чадвар: төрөл, төвшин, үе шат, илрэлүүд

суралца хчадварын төрөл

эд юмсад хандах үйл ажиллагааны хэлбэр маяг (арга зам)-т суралцах чадвар

сурах явцад хүмүүс хоорондын харилцан үйлчлэлийн хэлбэр маяг (арга

зам)-г эзэмшихэд суралцах чадвар

оюун ухааны хөгжилийн шинэ төвшинд шилжихийн бэлэн чанар

өөрийн сурах хөдөлмөрийг онвчтой зохион байгуулах нэгтгэн дүгэнсэн хэлбэр маяг ()арга замыг 0эзэмшихийн чухлыг мэдэх

суралцах чадвар бол сурах үйл ажиллагааны шинэ хэлбэр маяг (арга замыг )эзэмшихийн чухлыг мэдрэх чадвар

суралцах чадвар бол шинэ мэдлэгийг эзэмшихийн чухлыг мэдрэх чадвар юм

багшийн тайлбар бүхий тусламжийг түшиглэж сурах үйл ажиллагааны шинэ төвшинд шилжхэд бэлэн байдал

багшийн бага зэрэг тусламжийг түшиглэж шинэ төвшинд гархад бэлэн байдал

бие дааж, өөрийн санаачилгаар хөгжих болон суралцах шинэ төвшинд шилжихэд бэлэн байдал

хүнд даалгаврыг гүйцэтгэх үед бусдын тусламжид мэдрэмтгий хандах чадвар

ижил даалгаврыг өөр нөхуөлд бие дааж гүйцэтгэх чадвар

сурагчийн ахиц дэвшлийн хэмнэл (тэмп)

шинэ нөхцөлд баримжаалах идэвх

оюунлаг санаачлага

Ерөнхий ба тусгай авъяас билгийг хөгжүүлэх суралцах чадвар

Суралцах үйл явц дахь мэдлэг, дадал, чадварыг эзэмших хурд ба чанарын

хувийн үзүүлэлт

Суралцах чадвар

Ерөнхий Ямар ч агуулга (материал) –ийг

эзэмших чадвар

ТусгайМатериалын тодорхой төрлийг

эзэмшихчадвар (шинэжлэх ухаан, урлаг, практик үйл ажиллагааны)

Хувь хүний ерөнхий авъяаслаг чанарын үзүүлэлт

Хувь хүний тсгай авъяаслаг чанарын үзүүлэлт

СУРАЛЦАХ ЧАДВАРТ НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС

Танин мэдхүй (сэтгэц)-ийн хөгжилийн төвшин

Суралцагч бие хүний тодорхой бие хүни йхөгжилийн төвшин

Сурах үйл ажиллагааны бүрэлдэхүүн хэсгийн хөгжилийн төвшин

Хүртэхүй Зохион бодох Ой Сэтгэхүй Анхаарал Хэл яриа

Сэдэл-зоргийн Сэтгэл хөдлөлийн

Шууд болон дам тайлбараас сургалтын материалын агуулгыг ойлгох чадвар

Агуулга (материал)-г идэвхитэй эзэмших чадвар