avgust 2016. godine crnogorski srpski, bosanski, testovi/novi... · pdf file4 uzroČni...

AVGUST 2016. GODINE

CRNOGORSKI SRPSKI, BOSANSKI, HRVATSKI JEZIK I KNJIEVNOST

VRIJEME TRAJANJA TESTA JE 180 MINUTA

Za vrijeme testa nije dozvoljena upotreba elektronskih ureaja. Uenik/uenica ne smije na bilo koji nain otkrivati u testu svoj identitet ili se direktno obradati ocjenjivau. Test MORA biti napisan hemijskom olovkom.

Test sadri zadatke koji se rjeavaju na jedan od sljedeih naina:

zaokruivanjem broja ispred tanog odgovora

pisanjem kratkog odgovora

pisanjem dueg odgovora

pisanjem eseja Uz test si dobio/dobila list za odgovore za zadatke viestrukog izbora. Potrebno je da na odgovarajue mjesto paljivo prepie svoje odgovore. Zadatak de se vrednovati s 0 (nula) bodova ako je:

netaan

zaokruen ili napisan i taan i netaan odgovor

neitko i nejasno napisan

rjeenje napisano grafitnom olovkom

Ukoliko pogrijei, prekrii i odgovori ponovo. Kad zavri, provjeri svoje odgovore. Sreno!

3

PRAZNA STRANA

4

UZRONI LANAC

Nije neka mudrost utvrditi postojanje opte korelacije izmeu stresnih odnosa i

loeg zdravlja i navesti jedan ili dva pravca u moguem uzronom lancu. Uprkos

povremenim istraivanjima koja ukazuju na bioloke mehanizme, skeptici, meutim,

esto tvrde da u igri mogu biti sasvim drugaiji inioci. Na primjer, ako neki teak

odnos utie na osobu da previe pije ili pui i slabije spava, onda to mogu biti mnogo

bri uzronici pogoranja zdravlja. Zato su istraivai nastavili da tragaju za sasvim

odreenim biolokim spojem spojem koji bi se mogao jasno izdvojiti od ostalih

uzroka.

Upoznajmo eldona Koena (Cohen), psihologa s Univerziteta Karnegi Melon,

koji je stotine ljudi namjerno zarazio kijavicom. Pod briljivo kontrolisanim uslovima, on

je sistematino izlagao dobrovoljce rinovirusu koji izaziva obian nazeb. Otprilike kod

jedne treine onih koji su doli u dodir s virusom razvila se puna lepeza simptoma, dok

su se ostali provukli s blagom hunjavicom. A kontrolisani uslovi su Koenu omoguili da

utvrdi zato je to tako.

Njegove metode su vrlo stroge. Koenovi dobrovoljci su dvadeset etiri asa

prije izlaganja virusu smjeteni u karantin, da bi se tako iskljuila mogunost da su

prehladu zaradili na drugom mjestu. Narednih pet dana (za 800 dolara) svi su

dobrovoljci proveli na specijalnom odjeljenju zajedno, i morali su jedni od drugih biti

na rastojanju najmanje jedan metar da bi iskljuili mogunost meusobne zaraze.

Za tih pet dana, u njihovom brisu nosa traeni su formalni pokazatelji prehlade

(kao to je ukupna koliina sluzi), kao i prisustvo odreenih rinovirusa, a u uzorcima

krvi traeno je prisustvo antitijela. Koen je tako mjerio znake prehlade s mnogo

veom preciznou nego da je samo prebrojavao one to mru i kijaju.

Poznato je da nizak nivo vitamina C, puenje i nedovoljno sna poveavaju

vjerovatnou inficiranja. Pitanje je mogu li se i stresne veze dodati tom spisku. Koenov

odgovor je: nema sumnje da mogu.

Koen dodaje precizne numerike vrijednosti faktorima koji utiu na to da jedna

osoba dobije prehladu, dok druga ostaje zdrava. Oni koji su bili usred linih konflikata

imali su dva i po puta vee izglede da obole od prehlade, to burne odnose stavlja u

isti uzroni red s nedostatkom vitamina C i nedostatkom sna. Konflikti koji traju mjesec

dana, ili due, poveavali su osjetljivost, dok povremene svae nijesu predstavljale

nikakvu opasnost po zdravlje.

I mada su neprekidne svae loe po zdravlje, izolacija je jo opasnija. U

poreenju s ljudima koji imaju razgranatu mreu socijalnih veza, oni s najmanjim

brojem bliskih odnosa imali su 4,2 puta veu vjerovatnou da obole od nazeba, to

je usamljenost inilo opasnijom od puenja.

to se vie druimo, to smo manje podloni obolijevanju od prehlade. ini se da

je ta ideja protivna logici: zar se vjerovatnoa izlaganja virusu prehlade ne

poveava to se vie viamo s ljudima? Naravno. Ali duboke socijalne veze

pojaavaju dobra raspoloenja i suzbijaju loa, potiskujui kortizol i poboljavajui rad

imune funkcije pod stresom. ini se da nas ve i sami odnosi s drugima tite od

opasnosti obolijevanja upravo od onog virusa prehlade koji nam oni donose.

(prireeno prema tekstu iz knjige Danijela Golemana Emocionalna

inteligencija, Geopoetika, Beograd, 2005)

Na osnovu teksta Uzroni lanac odgovori na pitanja 1, 2, 3, 4 i 5.

5

1.

2.

3.

4.

5.

Navedi tri opepoznata inioca koji slabe otpornost organizma od

obolijevanja od prehlade.

...

...

1 bod

to je predmet istraivanja eldoha Koena?

1. korelacija izmeu meuljudskih odnosa i opteg stanja zdravlja,

2. meusobna zavisnost razliitih faktora rizika po zdravlje,

3. stepen uticaja stresa na imunitet organizma,

4. uticaj drutvenih odnosa na otpornost od obolijevanje od prehlade.

Zaokrui broj ispred tanog odgovora i rjeenje prenesi na list za odgovore.

1 bod

to je Koen postigao korienjem karantina, zahtjevom da uesnici u

eksperimentu budu udaljeni najmanje metar i utvrivanjem prisustva

antitijela?

...

...

2 boda

Sa gledita broja i kvaliteta socijalnih odnosa, koje su osobe najpodlonije

obolijevanju od prehlade?

1. Osobe sa znatnim brojem bliskih odnosa.

2. Osobe koje imaju povremene svae.

3. Osobe koje su usamljene.

Zaokrui broj ispred tanog odgovora i rjeenje prenesi na list za odgovore.

1 bod

Objasni ta je paradoksalno u rezultatima Koenovog istraivanja.

...

...

...

1 bod

6

Tekst 1

DOBROVOLJNO DAVANJE KRVI

Sve zdrave osobe mukog i enskog pola stare od 18 do 65 godina, ukoliko

zadovoljavaju medicinske kriterijume poslije laboratorijskog i ljekarskog pregleda,

mogu dati krv. Krv ne mogu dati lica za koja ljekar utvrdi da boluju od akutnih ili

izvjesnog broja hroninih oboljenja, kao i lica ija krv moe da ugrozi zdravlje

primaoca.

Prosjena odrasla osoba ima 70 ml krvi na kilogram tjelesne teine. Osoba od 70 kg

ima oko 5 do 5,5 litara krvi. Moe da se da trinaesti dio od ukupne koliine, tj. do 450

ml krvi.

Teni dio krvi nadoknadi se iz rezervi za tridesetak minuta, a elijski elementi

za 30 do 60 dana. Dnevno se stvori 50 ml nove krvi i isto toliko razgradi. Stvaranje krvi

u kotanoj sri moe da se povea 6 puta (6x50 ml=300 ml dnevno), to znai da

data koliina krvi teoretski moe da se obnovi za jedan i po dan. Najsporije se

nadoknauje gvoe koje ulazi u sastav svakog crvenog krvnog zrnca. Zato je

razmak izmeu dva davanja 3 do 4 mjeseca.

Osobe koje daju krv ponaaju se uobiajeno, kao i prije davanja krvi. Jedini

medicinski propis je da se nakon davanja krvi popije dovoljno tenosti. Ishrana i

fizike aktivnosti su uobiajene. Poslije davanja krvi ne treba puiti 2 sata, a 6 sati ne

treba raditi pored nezatienih opasnih aparata i maina. Takoe se preporuuje

osobama koje se profesionalno bave poslovima na visini ili vonjom da tog dana ne

rade.

Krv se daje iz vene u pregibu lakta gdje je ubod igle najmanje bolan. U

odnosu na ukupan znaaj i in davanja, bol je zanemarljiva i trenutna.

U vezi s davanjem krvi ne postoje komplikacije. Nivo rada transfuziolokih ustanova je

takav da visoko struan i obuen kadar obezbjeuje maksimalnu sigurnost davaocu.

Cjelokupan materijal za uzimanje krvi je sterilan, apirogen i za jednokratnu upotrebu.

Viestruko davanje krvi ne dovodi do poveanja ili gubitka teine, ne

poveava niti smanjuje apetit, ne smanjuje niti poveava radnu sposobnost.

Krv se uva u specijalnim bocama ili plastinim kesama u kojima je i uzeta. U kesama

i bocama nalazi se odreena koliina rastvora koji pri odgovarajuoj temeperaturi

(+4C) omoguava uvanje krvi 21 do 35 dana pa i due. Na taj nain je

omogueno da "KRV EKA PACIJENTA, A NE PACIJENT NA KRV".

Svaka jedinica krvi, a to znai krv svakog davaoca, obavezno se kontrolie na:

krvno grupnu pripadnost, prisustvo vanrednih (iregularnih) antitijela, izazivae bolesti

koje se mogu prenijeti putem krvi (transmisivne bolesti) kao to su izazivai utice,

AIDS-a (SIDE) i sifilisa.

Neke bolesti mogu da se prenesu putem krvi (od davaoca ka primaocu).

Osobe koje su bolovale od bilo kakve infektivne bolesti dune su da to kau ljekaru

prilikom pregleda. Osobe koje znaju da imaju pozitivan nalaz na neke virusne ili

bakterijske bolesti (hepatitis, sidu ili sifilis) ne treba da se prijavljuju za davanje krvi.

Pozitivan nalaz virusa B utice u krvi trajno iskljuuje davaoca od davanja krvi. Osobe

koje su imale heteroseksualne kontakte sa vie partnera u kratkom vremenskom

periodu ili su koristili droge, takoe ne treba da se prijavljuju za davanje krvi.

Napominjemo da svaka sluba transfuzije testira svaku jedinicu krvi bez obzira na

anamnezu davaoca.

(prilagoeno i preuzeto sa http:/activelife.awardspace.com)

Na osnovu teksta 1 odgovori na pitanja 6, 7, 8 i 9.

7

7.

6.

8.

Tekst 2

Bojanina majka je veoma bolesna i 15. maja je primljena u bolnicu. Poslije svih

pregleda utvreno je da je za izljeenje neophodna hitna operacija za koju je

potrebno obezbijediti dovoljne koliine krvi. Operacija je zakazana za 16.