Athrú ar an Saol in Éirinn sa Fhichiú Aois

Coláiste OiriallMuineachán

Stair an Teastais Shóisearaigh

Saol faoin tuath• Fuair an mac ba shine an fheirm, d’imigh

na mic eile ar imirce, daonra ag titim• Fuair an iníon ba shine spré chun pósadh.• Ní raibh mórán innealra ach capaill fairsing• Oibrithe ina gcónaí i dtithe beaga brocacha• Ró-mhall nuair a d’aistrigh an t-athair an

talamh isteach in ainm an mhic.• 1946 = trian de fheirmeoirí os cionn 65.

• 1960 = 60,000 tarracóir ar fheirmeacha• Teacht an leictreachais sna caogaidí.• 1950’s = chuaigh 400,000 duine ar imirce.• 1973 = Éire i gComhphobal na hEorpa.• Deontais ón Chomhbheartas Talmhaíochta

Saol sna Bailte• 1900 = ní raibh mórán ina gcónaí sna bailte• Béal Feirste = cathair mhór tionsclaíochta• Baile Atha Cliath = ní raibh mórán

comhlachtaí ach trádáil, dlí, baincéireacht

• Cuid mhór oibrithe neamhoilte eg. dugairí• Pá íseal, fostaíodh dugairí ó lá go lá• Mná neamhoilte ag obair ag na huaisle.• B’ionann oibrithe oilte agus ceardaithe eg.

pluiméirí agus siúinéirí• Oibrithe oilte i gceardchumann agus dhá

oiread pá acu leis na hoibrithe neamhoilte.Tionóntán

• Seomra inar chónaigh gnáthoibrithe Bhaile Atha Cliath i dteach suite i lár na cathrach

• Tithíocht níos fearr i mBéal Feirste mar bhí pá níos fearr ag na hoibrithe.

• Chónaigh na daoine saibhre sna bruachbhailte = seomra suite, seomra bia, cistin, trí sheomra leaba.

• 1920’s/1930’s = thóg na bardais tithe nua agus aistríodh daoine amach as lár na gcathracha. Ansin leagadh na tionóntáin.

• Cuireadh liúntas leanaí agus áiseanna leighis níos fearr ar fáil do pháistí bochta.

• 1960’s = na chéad ollmhargaí = titim ar ghnó na siopaí cúinne.

• D’fheabhsaigh tabhairneoirí agus siopadóirí a gcuid ionad gnó. B’fhiú é = airgead thart.

• Fós na mílte daoine beo bocht i slumaí na gcathracha.

• Tógadh eastáit ollmhóra tithíochta agus cuireadh teaghlaigh den lucht oibre iontu.

• 1980’s = d’éirigh an choiriúlacht = ionsaithe ar sheandaoine, goid carranna.

Caitheamh Aimsire• 1900’s = cuairteanna ar a chéile, comhrá,

ceol, imirt cartaí, seanchaí ag insint scéalta• Suim ag lucht an airgid sa tseilg agus sa

rásaíocht capall.• Suim ag daoine sa rugbaí agus sacar ach ó

bunaíodh an Cumann Luthchleas Gael bhí peil Ghaelach agus iománaíocht forleathan.

• Drámaí Yeats, Synge agus O’Casey in Amharclann na Mainistreach.

• Chuaigh daoine cois trá ar cuairt lae ach roinnt laethanta nuair a bhí an pá níos fearr.

• Bhí táillí na n-iarnród íseal.• Chuidigh seo le geilleagar na mbailte cois

trá mar Bré, Trá Mhór agus Eochaill.• 1920’s/1930’s = ré orga na bpictiúrlann• 1926 = an chéad staisiún raidió = 2RN

(Raidió Éireann níos moille) =nuacht, ceol.• Snagcheol agus roc and roll sna hallaí

damhsa = stíleanna nua ceol ó Mheiriceá

• 1962 = Teilifís Éireann = an-tionchar ar shaol an duine, díospóireachtaí ar ábhair nár pléadh ariamh. Late Late Show cáiliúil.

• Tháinig meath ar an scéalaíocht sna tithe.• 1960’s/1970’s = teaghlaigh ag ceannach

fístaifeadáin agus teilifiseán.• 1960’s/1970’s = daoine óga ag damhsa le

ceol na seóbhannaí.• 1980’s = tháinig popcheol agus roc-cheol

chun tosaigh. Discos in áit hallaí damhsa.

• 1950’s = athbheochan sa cheol traidisiúnta. Níos moille Chieftains, Clannad, Horslips.

Ról na mBan• 1900’s = mná i mbun na gcearc. Ní bhíodh

airgead acu ach airgead na n-uibheacha.• B’éigean do mhná an lucht oibre dul ag

obair, b’fheidir ag glanadh tithe.• D’fhostaigh daoine saibhre cailíní óga den

lucht oibre = uaireanta fada, bheagán airgid.• Pá na mban i gcónaí níos ísle na pá fear.

• Níos mó cailíní ag fáil méanscolaíochta – buíochas do na clochair Chaitliceacha.

• Ní raibh cead ag mná vótáil i dtoghcháin pharlaiminte.

Na Sufraigéidí• Gluaiseacht chumhachtach mhíleata ban a

heagrú sa Bhreatain chun troid ar shon ceart vótála nó suffrage.

• Bhunaigh Hanna Sheehy-Skeffington Conradh Éireann le Cearta Vótála na Mná

Mná sa Pholaitíocht• Bhunaigh Maud Gonne Inghinidhe na

hÉireann.• Bhí Jennie Wyse Power ina Leas-Uachtarán

ar Shinn Féin.• Daoradh chun báis Countess Markievicz as

an pháirt a ghlac sí in Éirí Amach 1916. • Ba í an chéad bhean tofa mar fheisire

Pharlaimint na Breataine, í ina haire sa chéad rialtas a bhunaigh Dáil Éireann -1919

• D’éirigh beagnach gach bean as a post nuair a phós sí agus ní raibh rogha ar bith ag múinteoirí nó ag lucht na státseibhíse.

• Ó 1960 ar aghaidh níos mó oideachais do mhná, baint níos mó acu le polaitíocht / an saol poiblí.

• Rinneadh éigeantach le dlí é pá cothrom a thabhairt ar obair chothrom sa bhliain 1974.

• An tAcht um Chomhionannas Fostaíochta, 1977 = mídhleathach é leatrom a dhéanamh ar bhonn inscne nó stádais phósta.

Córas Iompair• Daoine ag siúl, daoine nár fhág a gceantar

féin, rothar don chéad uair• Feithiclí capall = carráistí na ndaoine

saibhre agus ponaí / trap ag na gnáthdhaoine• Tramanna leictreachais ag teacht isteach in

áit na bhfeithiclí capall.• Traenacha forleathan, carráistí compordach

den chéad ghrád, turasanna cois farraige.• Ó 1914 ar aghaidh go leor carranna ann

• Ó 1920 ar aghaidh leoraithe agus busanna sna bailte móra.

• Fuair an carr an bua ar na traenacha agus dhruid cuid mhaith traenacha.

• Bunaíodh Córas Iompair Éireann chun bainistíocht a dhéanamh ar na traenacha agus ar na busanna.

• D’éirigh go hanmhaith le Aer Lingus mar mhéadiagh an líon paisinéirí eitleáin go suntasach ó 1960 ar aghaidh.

Cúrsaí Cumarsáide• Bhí an paipéar ar an dóigh ba thabhachtaí

chun nuacht a scaipeadh. • Freeman’s Journal= an páipéar mór i 1900• Seirbhís éifeachtach poist ann. Post Pingine

go dtí áit ar bith sa Ríocht Aontaithe.• Chuir Samuel Morse tús leis an teileagraf.• D’oscail Marconi stáisiún raidió i 1902, a

bhí ábalta comharthaí a thabhairt trasna an Atlantaigh gan mórán línte.

• An chéad staisiún teilifíse i 1962 = tionchar mór aige ar shaol na ndaoine.

• Breis staisiún ó na seachtóidí ar aghaidh = RTE 2 Teilifís, Raidió na Gaeltachta, 2FM, Lyric FM, Today FM, Sky.

• Teacht ag gach duine ar an idirlíon sa láthair oibre agus sa bhaile.

• Úsáideann beagnach gach duine fóin poca agus an ríomhphost.

• Sráidbhaile Domhanda Cumarsáide

Athruithe ar shaol Mheiriceá• Daonra ag ardú, rainsí móra agus ach

cathracha móra tionsclaíochta fosta.• Níos mó Meiriceánaigh ina gcónaí i mbailte

móra/cathracha ná mar a bhí faoin tuath.• Fichidí Scairteacha = áiteanna móra spraoi

leis na faisin ba dhéanaí i gcúrsaí ceoil, eadaí agus iompair.

• Bruachbhailte ag fás mar bhí daoine ábalta tiomáint go dtí a gcuid oibre.

• 1929 = theip go hiomlán ar Wall Street agus lean an Spealadh Mór sin.

• Na milliúin dífhostaithe agus thit an tóin as an eacnamaíocht.

• Lean cathracha Mheiriceá ag scaipeadh amach agus cuireadh spás ar fáil do thithe agus d’oifigí sna hilstóraigh.

• D’aistrigh cuid mhór daoine amach go dtí na bruachbhailte, lár na gcathracha fágadh ina ngeiteonna ag na boicht

• Dúnmharú, ionsaithe foréigin, mangaireacht drugaí agus robáil coitianta.

• 70% ina gcónaí i gcathracha móra – níos lú faoin tuath nó ag plé le feirmeoireacht.

Caitheamh Aimsire• 1900 = seilg, marcaíocht róidió, rasaíocht

capall, peil Mheiriceánach• 1990 = an chéad cheirnín, an chéad

ghrianghraf agus an chéad scannán.• Broadway i Nua Eabhrac = drámaíocht

• New Orleans, ceol nua i nDeisceart na Stát Aontaithe = snagcheol = Louis Armstrong

• Hollywood, California = scannáin gan chaint ach fuaimscannáin ó 1927, scannán dathannacha ó 1939 ar aghaidh. Chaplin

• Rac agus Roll sna caogaidí = Buddy Holly nó Bill Haley, samhnas ar sheandaoine.

Ról na mBan• Mná ag obair sa tionsclaíocht ach pá íseal• Níos mó saoirse acu

• Ollscoileanna comhoideachais• Ní bhfuair siad an ceart vótála go dtí 1920• Gúnnaí gairide agus feistis éadrom i 1920 • Na milliún mná breise ag obair in oifigí

agus sna monarchana le linn an Chogaidh.• Feiminithe ag lorg comhphá, gur cheart

oideachas an tí a roinnt.• Ba iad na Stáit Aontaithe an tír ba shaibhre

ar domhan agus Gluaiseacht Shaoirse na mBan láidir inti mar thoradh.

Cúrsaí Iompair• Gréasán ollmhór iarnród faoi 1900.• Carranna cábla a n-úsáid i dtrí chathair is

fiche i Meiriceá agus ag iompar 370 milliún páisinéir gach bliain.

• Córas Streetcars coitianta – gasta agus glan• Model T = an gluaisteán ba chailiúla ag

Henry Ford• Comhlacht Ford = ag déanamh 9,000 carr in

aghaidh an lae i 1925. • Ceannródaithe maidir le haerthaisteal