athirologia-teuxos-20 · (αβέβαιης σημασίας), οισοφάγος...

�� - �� - �� 2014

ISSN: 2241-7389 �� 5 �� 20�� (Northern Greece Society of Atherosclerosis)

Περιοδικό ΑΘΗΡΟλογία (ATHIROlogia)

Ιδιοκτησία

Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος

(Northern Greece Society of Atherosclerosis)

Μορκεντάου 8, 546 22 Θεσσαλονίκη,

Τηλ.: 2310279172, Fax. 2310256 839,

e-mail: [email protected]

Ιστοσελίδα: www.eabe.org

Εκδότης: Απόστολος Ευθυμιάδης

Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ.

Πρόεδρος Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος

Κιν. 6945955182

e-mail : [email protected]

Διευθυντής Σύνταξης: Βασίλειος Κόκκας

Καθηγητής Φαρμακολογίας ΑΠΘ

κιν: 6944640504


Συντακτική Επιτροπή

1.Αθανάσιος Βιδάλης, Νευρολόγος-Ψυχίατρος,

MD, PhD, Πρόεδρος Π.Ε.ΨΥ.ΓΕ.Ν.,Πρόεδρος

ISoQM, κιν. 6974809801,


2.Ιωάννης Ευθυμιάδης, Καρδιολόγος,

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής,

τηλ. 6945435689,


3.Νικόλαος Καμπουρίδης, Καρδιολόγος,

Επιμελής ΕΣΥ Νοσοκομείου Καβάλας,

Γραμματέας ΕΑΒΕ, τηλ: 6932283898


4.Γεώργιος Κούρτογλου, Παθολόγος-

Διαβητολόγος, κιν. 6944465888,


5.Μαρία Μυρωνίδου-Τζουβελέκη, Καθηγήτρια

Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ,

τηλ. 2310999345,


6.Χρήστος Σαββόπουλος, Αναπ. Καθηγητής

Παθολογίας ΑΠΘ,

τηλ: 6944569749

e-mail : [email protected]

7.Άννα Ταυρίδου, Επ. Καθηγήτρια

Φαρμακολογίας ΔΠΘ, τηλ. 6947820237,


8.Γεώργιος Χατζηαντωνίου, Καρδιολόγος, ΔΚΥ Αιγάλεω

τηλ. 210-523342, e-mail: [email protected]

Γραμματεία : Σοφία Παυλίδου Ιατρός,

τηλ: 6948947793

e-mail :[email protected]

- Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: κλινική σημασία, αντιμετώπιση και

συμβολή στην εκδήλωση θωρακικού άλγους μη καρδιακής αιτιολογίας

- Καρδιολογικές φαρμακευτικές παρεμβάσεις σε ασθενείς υψηλού καρδιαγγειακού κινδύνου που υποβλήθηκαν σε μη καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις

Εργασίες-Ανασκοπήσεις

- H αλιροκουμάβη (Alirocumab) αναστέλλει την αθηροσκλήρωση, βελτιώνει τη μορφολογία της πλάκας και ενισχύει τις δράσεις της στατίνης.

- Περιοδική χορήγηση ροσουβαστατίνης – ατορβαστατίνης. Η μελέτη

PRADA: Μία ασθενο-κεντρική πρακτική.

Βιβλιογραφική ενημέρωση

Οκτώβριος 2014 - Μάρτιος 2015

Προσεχή συνέδρια

Περιεχόμενα

30-31

28-29

14

04

Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου

Απόστολος Ευθυμιάδης Καθηγητής Καρδιολογίας

Τηλ. 6945955182, 2310-279172, e-mail: [email protected]

Ιωάννης Κανονίδης Καθηγητής Καρδιολογίας,

Διευθυντής Β΄ Καρδιολογικής Κλινικής ΑΠΘΤηλ. 6945541261, e-mail: [email protected]

Νικόλαος Καμπουρίδης Καρδιολόγος, Επιμελητής Α΄ΕΣΥ Καβάλα

Τηλ. 6932283898, e-mail: [email protected]

Άννα ΤαυρίδουΕπικ. Καθηγήτρια Φαρμακολογίας ΔΠΘ

Τηλ. 6947820237, e-mail: [email protected],

Μαρία Χασαπίδου Καθηγήτρια Διαιτολογίας Α-ΤΕΙΘ


Ζαδάλα ΜούσλεχΕνδοκρινολόγος-Διαβητολόγος


Δημήτριος ΣκούταςΠαθολόγος-Διαβητολόγος

Τηλ. 6944718824, 2310-228631, e-mail: [email protected]

Γραμματεία ΕΑΒΕ: Σοφία ΠαυλίδουΤηλ. 6948947793, 2310-279172

e-mail:[email protected], [email protected]

04-28

ΑΘΗΡΟλογία �Ιούλιο - Αύγουστο - Σεπτέμβριο 2014 02

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς 32-35

- Ενεργειακό ισοζύγιο σε μαθητές και μαθήτριες χορού 21

- Η επιθετική θεραπεία με στατίνες αναστέλλει την φυσική εξέλιξη της διαβητ-

ικής στεφανιαίας αθηροσκλήρωσης. Ευρήματα από την μελέτη SATURN.

Editorial Επιστολή Προέδρου

«Να σέβεσαι τον απέναντι, αν θέλεις να σε σεβαστεί και εκείνος».

Αγαπητοί αναγνώστες,

Αυτές τις ημέρες παρακολουθούμε όλοι με αγωνία, χαρά, υπερηφάνεια και έκπληξη τις ανακοινώσεις και τα σχόλια των ΜΜΕ αναφορικά με τα αρχαιολογικά ευρήματα στην Αμφίπολη.

Βλέπουμε στις οθόνες των τηλεοράσεων τις δύο Καρυάτιδες, ευθυτενείς και καλλίγραμμες, να στέκουν με υπερηφάνεια εδώ και 2.000 ή 2.500 χρόνια.

Ακούμε τις ανακοινώσεις Αρχαιολόγων, σπηλαιολόγων και άλλων ειδικών.

Διαφωνούν μεταξύ τους στη χρονολογία των ευρημάτων, τις μεθόδους και την ποιότητα της ανασκαφής.

Διαφωνούν οι ειδικοί από μακριά, κρίνουν και επικρίνουν ή σπάνια επαινούν αυτούς που έχουν την ευθύνη της σημαντικής αυτής εργασίας, ανασκαφής και ανακάλυψης.

Το κάνουν από κακία, απειρία, άγνοια ή από τη νοοτροπία «γιατί αυτοί και όχι εγώ»;

Δεν γνωρίζω την υπεύθυνη ή τους υπεύθυνους της αρχαιολογικής ανασκαφής. Δεν γνωρίζω τους άλλους.

Ένα τέτοιο έργο νομίζω έχει μεγάλη ευθύνη και πολλές δυσκολίες.

Ευχή όλων πρέπει να είναι να ολοκληρωθεί και να είναι περισσότερο σημαντικό από ό τι είδαμε μέχρι τώρα.

Στα χρόνια που ζούμε, με υποχώρηση της ιδεολογίας, της αγάπης, της αξιοπιστίας, της ειλικρίνειας, θέλουμε και ευχόμαστε να είμαστε όλοι μαζί σε αυτόν τουλάχιστον τον τομέα και ό τι ανακαλυφθεί από την αρχαιότητα. να προκαλέσει «ανάταση της ψυχής των ανθρώπων και του Έθνους».

Φιλικά

Απόστολος Ν. ΕυθυμιάδηςΠρόεδρος ΕΑΒΕ

03ΑΘΗΡΟλογία �Ιούλιο - Αύγουστο - Σεπτέμβριο 2014

Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: κλινική σημασία, αντιμετώπιση και συμβολή στην εκδήλωση θωρακικού άλγους μη καρδιακής αιτιολογίας

Περίληψη

Η νόσος της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (ΝΓΟΠ) αποτελεί σύνηθες πρόβλημα με πολλές

εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις. Συνήθως παρουσιάζεται με οπισθοστερνικό καύσο και ορισμένες φορές

με θωρακικό άλγος μη καρδιακής αιτιολογίας. Η παλινδρόμηση γαστρικού οξέος, πεψίνης και

χολικών αλάτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεια της νόσου, ενώ πρόσφατα

διερευνήθηκε ο ρόλος ορισμένων κυτταροκινών. Η καθιερωμένη συντηρητική αντιμετώπιση

περιλαμβάνει χορήγηση αναστολέων αντλίας πρωτονίων, αντιοξίνων, αναστολέων Η ισταμινικών 2

υποδοχέων, μετοκλοπραμίδης, δομπεριδόνης και σουκραλφάτης. Τα μακροχρόνια αποτελέσματα της

χειρουργικής θεραπείας είναι ενδεχόμενα καλύτερα συγκριτικά με τη βέλτιστη συντηρητική αγωγή. Ο

μη καρδιακός θωρακικός πόνος πιθανής οισοφαγικής προέλευσης ανταποκρίνεται ορισμένες φορές

σε τροποποιητικά αντίληψης του πόνου και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις.

Λέξεις κλειδιά: Εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις, γαστρικό οξύ, μη καρδιακός θωρακικός πόνος

04

1 2Γεώργιος Ναλμπαντίδης MD, MSc , Αντώνιος Π. Αντωνιάδης MD, MSc, PhD , Νικολέτα 3 1 1Κεφαλά MD , Δημήτριος Καπετάνος MD, PhD , Θεοφάνης Μά ρης MD, MSc, PhD , Γεώργιος

2Δ. Γιαννόγλου MD, PhD

1. Γαστρεντερολογική κλινική, Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης «Γεώργιος Παπανικολάου»

2. Α΄ Καρδιολογική Κλινική, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Ιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

3. Καρδιολογική κλινική, 424 ΓΣΝΕ, Θεσσαλονίκη.

Υπεύθυνος αλληλογραφίας:

Γεώργιος Ναλμπαντίδης, MD, MscΓαστρεντερολόγοςΦαναρίου 24 Καλαμαριά, ΤΚ 55133, Θεσσαλονίκη.Τηλ: 6948595678,e-mail: [email protected]

ΑΘΗΡΟλογία �Ιούλιο - Αύγουστο - Σεπτέμβριο 2014

Ανασκοπήσεις

Εισαγωγή

Ο οπισθοστερνικός καύσος και η οδυνοφαγία

αποτελούν τυπικά συμπτώματα οισοφαγικών

παθήσεων. Ο όρος οπισθοστερνικός καύσος ή

πύρωση αναφέρεται στην αίσθηση θερμότητας, που

εμφανίζεται κατά ώσεις, από το επιγάστριο προς

άνω, έως τον τράχηλο, συνοδευόμενη ορισμένες

φορές από υπερέκκριση σιέλου (water brush) (1).

Ορισμένοι ωστόσο ασθενείς με οισοφαγικές

παθήσεις παρουσιάζουν θωρακικό άλγος, το οποίο

δεν προσομοιάζει ούτε στον καύσο ούτε στην

οδυνοφαγία. Το θωρακικό άλγος οισοφαγικής

προέλευσης αποτελεί μορφή σπλαχνικού άλγους

μιμούμενο άλγος καρδιακής αιτιολογίας. Η

αλληλοεπικάλυψη στην εκδήλωση άλγους μεταξύ

καρδιακών και οισοφαγικών αιτιών οφείλεται στις

προσαγωγές νευρικές ίνες θωρακικών νευροτομίων,

οι οποίες μεταφέρουν αισθητικά ερεθίσματα τόσο

από την καρδιά όσο και από τον οισοφάγο και τον

υποδόριο ιστό. Καλά μελετημένα αίτια θωρακικού

άλγους οισοφαγικής αιτιολογίας αποτελούν η

οισοφαγίτιδα από παλινδρόμηση και κινητικές

διαταραχές του οισοφάγου, όπως η αχαλασία και ο

δ ι ά χ υ τ ο ς σ π α σ μ ό ς . Η ο ι σ ο φ α γ ί τ ι δ α α π ό

παλινδρόμηση αποτελεί το συχνότερο αίτιο

προκαρδίου άλγους οισοφαγικής προέλευσης

(ΟΠΠΑ) (2). Η σημασία, οι κλινικές εκδηλώσεις και

η αντιμετώπιση της νόσου της γαστροοισοφαγικής

παλινδρόμησης (ΝΓΟΠ) αποτελούν το αντικείμενο

της παρούσας ανασκόπησης.

Η ΝΓΟΠ είναι η κατάσταση που δημιουργείται,

όταν η παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου προς

τα άνω προκαλεί συμπτώματα ή επιπλοκές (3). Η

συχνότητα της ποικίλει: στη Β. Αμερική ανέρχεται

σε 20%, στην Ευρώπη 9-17%, στην Αυστραλία 12-

05

15%, στη Μέση - Άπω Ανατολή 2-5% και στην

Αφρική περίπου 2% (4). Πιθανόν ωστόσο να

υποεκτιμάται, διότι πολλοί ασθενείς δεν

αναζητούν ιατρ ική βοήθε ια . Παρότ ι

συμπτώματα της νόσου περιγράφηκαν στην

αρχαιότητα (αναφέρονται από το Γαληνό, περί το

200 μ.Χ), η συστηματική της μελέτη ξεκίνησε το

1958, όταν οι Baker και Bernstein ενσταλάζοντας

στον οισοφάγο διάλυμα υδροχλωρικού οξέος

(HCL) 0,1N αναπαρήγαγαν συμπτώματα καύσου

και προκαρδίου άλγους. Ωστόσο η ακριβής

π α θ ο φ υ σ ι ο λ ο γ ί α τ η ς ν ό σ ο υ δ ε ν έ χ ε ι

αποσαφηνιστεί πλήρως (5).

Α ι τ ι ο λ ο γ ι κ ο ί π α ρ ά γ ο ν τ ε ς κ α ι παθοφυσιολογία της ΝΓΟΠ

Η Ν Γ Ο Π χαρακτηρίζεται από έλλειψη

ισορροπίας μεταξύ επιθετικών μηχανισμών

πρόκλησης βλεννογονικής βλάβης (όπως HCL

και η πρωτεάση πεψίνη) και αμυντικών (όπως

ανατομικοί-λε ιτουργικοί φραγμοί στην

π α λ ι ν δ ρ ό μ η σ η κ α ι π ε ρ ι σ τ α λ τ ι σ μ ό ς ) .

Μελετημένοι αιτιοπαθογενετικοί μηχανισμοί

αφορούν στην ύπαρξη διαφραγματοκήλης,

διαταραχών σύσπασης-χάλασης του κατωτέρου

οισοφαγικού σφιγκτήρα ή ΚΟΣ (ζώνη μήκους 2-

4cm από λείες μυικές ίνες, που συνδέει τον

οισοφάγο με το στόμαχο και παρουσιάζει

ενδογενή συσπαστική δραστηριότητα) και

κάθαρσης του οισοφάγου με περισταλτισμό,

στην ελαττωμένη παραγωγή σιέλου, στη

μειωμένη αντίσταση του επιθηλίου στις βλάβες,

σ τ η ν ε π ί δ ρ α σ η Ν Ο κ α ι ο ρ ι σ μ έ ν ω ν

προσταγλανδινών και στην παρουσία μη όξινης

παλινδρόμησης (Εικόνα 1).



06

αναισθησία, οι διαταραχές ύπνου και οφαρυγγικός

ερεθισμός (6,7).

Η παρουσία γαστρικού ή δωδεκαδακτυλικού

έλκους επιβραδύνει τη γαστρική κένωση

προδιαθέτοντας σε παλινδρόμηση (7). Το

γαστρικό οξύ, μετουσιώνοντας πρωτεΐνες,

επιτρέπει τη βαθύτερη διείσδυση Η+ στο

οισοφαγικό τοίχωμα, η πεψίνη διαβρώνει το

οισοφαγικό επιθήλιο, ενώ χολικά άλατα και

παγκρεατικά ένζυμα (τα οποία μεταγευματικά

δύνανται να παλινδρομήσουν στον οισοφάγο)

προκαλούν παρόμοια φαινόμενα, ιδίως σε

ασθενείς με υποχλωρυδρία (7).

Ο σίελος φυσιολογικά εξουδετερώνει το όξινο

γ α σ τ ρ ι κ ό π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο ( δ ι ά λ υ σ η κ α ι

εξουδετέρωση με διττανθρακικά) και προστατεύει

τον οισοφαγικό βλεννογόνο από την βλαπτική

επίδρασή του (8). Σε παθήσεις ελαττωμένης

παραγωγής σιέλου ή μετά από χορήγηση

φαρμάκων, όπως αντιχολινεργικά, ενδέχεται να

επιταθούν τα συμπτώματα της ΝΓΟΠ. Οι

κινητικές διαταραχές του οισοφάγου και ο

παθολογικός περισταλτισμός αυξάνουν το χρόνο

έκθεσης στα γαστρικά οξέα προάγοντας τη

φλεγμονή. Φυσιολογικά σε 24 ώρες το ποσοστό

του χρόνου έκθεσης του κατώτερου οισοφάγου

στα οξέα σε είναι 5%. Τέλος το οισοφαγικό

ε π ι θ ή λ ι ο ε ί ν α ι π λ α κ ώ δ ε ς κ α ι χ ω ρ ί ς

προεπιθηλιακούς φραγμούς, όπως το στρώμα

βλέννης που προστατεύει το στόμαχο, επομένως

περισσότερο ευαίσθητο στα παλινδρομούντα

γαστρικά οξέα (6,7).

ΝΓΟΠ και οισοφαγικής προέλευσης προκάρδιο άλγος (ΟΠΠΑ)

Η ΝΓΟΠ αποτελεί το συνηθέστερο αίτιο ΟΠΠΑ.

Άλλες αιτίες κατά σειρά συχνότητας είναι: μη

ειδικές κινητικές διαταραχές-υπερτασικός ΚΟΣ

(αβέβαιης σημασίας), οισοφάγος καρυοθραύστης

(αβέβαιης σημασίας), αχαλασία και διάχυτος

οισοφαγικός σπασμός. Για κάθε μία υπάρχουν

Η διαφραγματοκήλη συμβάλλει στη ΝΓΟΠ μέσω

ελαττωμένης πίεσης στον ΚΟΣ. Η ευαισθησία και

ειδικότητα της παρουσίας διαφραγματοκήλης στην

πρόβλεψη ΝΓΟΠ είναι χαμηλές, ωστόσο μεγάλες

διαφραγματοκήλες παρατηρούνται σε ασθενείς με

β λ ε ν ν ο γ ο ν ι κ έ ς β λ ά β ε ς . Η π α ρ ο υ σ ί α

διαφραγματοκήλης είναι ενδεικτική και όχι

αποδεικτική ΝΓΟΠ (6).

Ορισμένοι ασθενείς με ΝΓΟΠ εμφανίζουν

ελαττωμένη πίεση ηρεμίας ΚΟΣ (ανάλογα με τη

μέθοδο μέτρησης χαμηλή θεωρείται πίεση <5-

15mmHg ή κατά άλλους <6-10mmHg). Συχνότερο

φαινόμενο αποτελεί η μη σωστή χάλαση του ΚΟΣ

(παρατηρείται σε ποσοστό έως 75% σε επεισόδια

παλινδρόμησης φυσιολογικών μαρτύρων), η οποία

έχει συσχετιστεί και με ορμονικές μεταβολές.

Επιπρόσθετα η διάταση του στομάχου (π.χ. μετά από

μεγάλο γεύμα) αυξάνει τις παροδικές χαλάσεις του

ΚΟΣ. Άλλοι παράγοντες είναι το stress, η γενική


Εικόνα 1: Σχηματική απεικόνιση της έλλειψης

ισορροπίας μεταξύ αμυντικών και επιθετικών

μηχανισμών στη νόσο της γαστροοισοφαγικής

παλινδρόμησης (ΝΓΟΠ).

Η ΝΓΟΠ προκύπτει ως αποτέλεσμα της έλλειψης

ισορροπίας μεταξύ επιθετικών μηχανισμών πρόκλησης

βλεννογονικής βλάβης στον οισοφάγο και αμυντικών

μηχανισμών του οργανισμού.


07

α π α ι τ ε ί σ υ ν δ υ α σ μ ό σ υ μ π τ ω μ ά τ ω ν ,

α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ώ ν ε υ ρ η μ ά τ ω ν

(συμπεριλαμβανομένης ενδοσκόπησης

ανωτέρου πεπτικού), ελέγχου με επικουρικά μέσα

και ανταπόκρισης στη θεραπεία (13). Αρχικά τα

ακόλουθα σημεία χρήζουν προσοχής και

περαιτέρω διερεύνησης με ενδοσκόπηση

τουλάχιστον: δυσφαγία, οδυνοφαγία, απώλεια

βάρους, αιμορραγία πεπτικού, αναιμία,

οικογενειακό ιστορικό καρκίνου ανωτέρου

πεπτικού και προχωρημένη ηλικία (3,13). Για

ενδοσκόπηση πρέπει να παραπέμπονται ασθενείς

με υποψία οισοφάγου Barrett, όπως π.χ. άτομα

ηλικίας 40-50 ετών με συμπτώματα από 5 έως 10

έτη, με θωρακικό άλγος μη καρδιακής αιτιολογίας

και με ανεπαρκή ανταπόκριση στη θεραπεία

(6,13,14). Ορισμένα συμπτώματα είναι

συχνότερα σε ασθενείς με ΝΓΟΠ συγκριτικά με

το γενικό πληθυσμό (Πίνακας 1). Περισσότερο

τεκμηριωμένα είναι ο βήχας, η λαρυγγίτιδα, το

άσθμα και οι οδοντικές διαβρώσεις (6).

Π ί ν α κα ς 1 : Δ ι α φ ο ρ ε τ ι κό ς ε π ι π ο λ α σ μ ό ς

συμπτωμάτων κα ι νόσων σε ασθενε ί ς με

γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση συγκριτικά με το

γενικό πληθυσμό.

διαγνωστικά μανομετρικά κριτήρια (9). Σημειώνεται

ότι συνήθειες διαβίωσης που απαντούν συχνά σε

καρδιακές παθήσεις, όπως κάπνισμα, παχυσαρκία

και κατανάλωση αλκοόλ, προδιαθέτουν σε ΝΓΟΠ

(10). Συχνά φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην

κλινική πράξη και προκαλούν χάλαση του ΚΟΣ

είναι οι ανταγωνιστές των διαύλων ασβεστίου, τα

νιτρώδη, οι α-αδρενεργικοί ανταγωνιστές, οι β-

α γ ω ν ι σ τ έ ς ( σ υ μ π ε ρ ι λ α μ β α ν ο μ έ ν ω ν τ ω ν

εισπνεομένων), η θεοφυλλίνη, τα αντιχολινεργικά,

τ α ο ι σ τ ρ ο γ ό ν α κ α ι η π ρ ο γε σ τ ε ρ ό ν η , ο ι

βενζοδιαζεπίνες και τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, η

μορφίνη και η πεθιδίνη. Φάρμακα που προκαλούν

άμεση ή έμμεση βλεννογονική βλάβη στον πεπτικό

σωλήνα είναι η ασπιρίνη και τα μη στεροειδή

αντιφλεγμονώδη, τα σκευάσματα σιδήρου και

χλωριούχου καλίου, η κινιδίνη και οι τετρακυκλίνες.

Σημειώνεται ότι η αγγειοτενσίνη ΙΙ αυξάνει την

πίεση στον ΚΟΣ, όπως και η μετοκλοπραμίδη

(3,7,11).

Σε πρόσφατη πειραματική μελέτη επιμύων, η

υπερπλασία του οισοφαγικού βασικοκυτταρικού

επιθηλίου, παρατηρούμενη σε οισοφαγίτιδα από

παλινδρόμηση, αποδόθηκε σε φλεγμονώδη

ε ν ε ρ γ ο π ο ί η σ η Τ λ ε μ φ ο κ υ τ τ ά ρ ω ν κ α ι

ουδετεροφίλων, αλλά και σε αυξημένη παραγωγή

ιντερλευκίνης (IL)-8, αναστολή της οποίας με

αντ ισώματα ελάττωσε τη μετανάστευση

ουδετεροφίλων. Εφόσον τα αποτελέσματα αυτά

επιβεβαιωθούν σε κλινικές μελέτες σε ανθρώπους,

ενδέχεται η IL-8 να αποτελέσει θεραπευτικό στόχο

(12).

Κλινική εικόνα, ενδοσκοπικά ευρήματα και διαγνωστική προσέγγιση

Ασθενείς με τυπικά συμπτώματα (οπισθοστερνικός

καύσος, αναγωγές και δυσφαγία) συχνότερα από 2

φορές την εβδομάδα για τουλάχιστον 4-8 εβδομάδες

θεωρούνται πάσχοντες από ΝΓΟΠ (3). Η διάγνωση



08

Στ ο ν Π ί ν α κ α 2 π α ρ α τ ί θ ε ν τ α ι ο ρ ι σ μ έ ν ε ς

εξωοισοφαγικές αιτιώδεις συσχετίσεις με ΝΓΟΠ

(15,16).

Πίνακας 2: Ποικίλες εξωοισοφαγικές αιτιώδεις

συσχετίσεις της νόσου της γαστροοισοφαγικής

παλινδρόμησης.

Ανώτερο αναπνευστικό

Λαρυγγίτιδα ή έλκη λάρυγγα

Παραρρινοκολπίτιδα

Μέση ωτίτιδα

Κοκκιώματα

Οζίδια ή πολύποδες φωνητικών χορδών

Χρόνια φαρυγγίτιδα

Αίσθηση ξένου σώματος στο φάρυγγα

Οίδημα Reinke

Υπογλωττιδική στένωση

Δυσφωνία ή δυσγευσία

Πνεύμονες

Άσθμα

Χρόνιος βήχας

Βρογχίτιδα

Πευμονία

Διάμεση ίνωση

Καρδιά

Θωρακικό άλγος που δυνατό να μιμείται στηθάγχη

Αρρυθμίες (sinus arrhythmia)

Άλλα όργανα

Οδοντικές διαβρώσεις, δύσοσμη εκπνοή,

σύνδρομο Sandifer(συσπάσειςτραχήλου σε

παιδιά)

Η ενδοσκόπηση είναι ειδική, αλλά όχι ευαίσθητη

μέθοδος διάγνωσης της ΝΓΟΠ, διότι οι

περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν μη

διαβρωτική ΝΓΟΠ (17). Η σημασία της έγκειται

στον αποκλεισμό άλλων διαγνώσεων, την

αξιολόγηση της βαρύτητας (με βάση την έκταση

των διαβρώσεων και της φλεγμονής,

συνηθέστερα με το σύστημα Los Angeles, A-D)

και την παρουσία επιπλοκών (όπως ο οισοφάγος

Barrett, η αιμορραγία, οι στενώσεις και το

αδενοκαρκίνωμα) (17,18). Η pH-μετρία 24 ωρών απαιτείται σε λίγους

ασθενείς, ιδίως σε αυτούς με ασαφή διάγνωση και

αποτυχία ελέγχου των συμπτωμάτων με

αναστολείς αντλίας πρωτονίων (ΑΑΠ). Η pH-

μετρία διερευνά τη συχνότητα συμπτωμάτων και

επεισοδίων παλινδρόμησης. Είναι χρησιμότερη

σε ασθενείς με εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις και

στην εκτίμηση επάρκειας αγωγής με ΑΑΠ.

Νεότερες τεχνικές περιλαμβάνουν και μέτρηση

α ν τ ί σ τ α σ η ς ( e s o p h a g e a l i m p e d a n c e ) ,

συσχετίζοντας συχνότητα συμπτωμάτων και

όξινης ή μη παλινδρόμησης (17). Ακτινολογική

μελέτη του οισοφάγου με βάριο δεν προτείνεται

στις νεότερες κατευθυντήριες οδηγίες, έχει

ωστόσο αξία σε περιπτώσεις στενώσεων του

οισοφάγου (13). Ειδικά για την περίπτωση ΝΓΟΠ και ΟΠΠΑ

σημειώνεται ότι διαφορική διάγνωση του

θωρακικού άλγους είναι ευρεία (19). Απαιτείται

αρχικά ενδελεχής καρδιολογικός έλεγχος προς

αποκλεισμό στεφανιαίας νόσου και άλλων αιτιών



09

Ασθενείς μη ανταποκρινόμενοι σε ΑΑΠ πιθανόν

πάσχουν από λειτουργικό καύσο, για τον οποίο

ορίστηκαν διαγνωστικά κριτήρια (ομοφωνία

Ρώμης ΙΙΙ) (22). Η περίπτωση αυτή ίσως

συνοδεύεται από προκάρδιο άλγος και απαιτείται

έ λ ε γ χ ο ς μ ε ε ν δ ο σ κ ό π η σ η κ α ι

pH-μετρία – μανομετρία, για αποκλεισμό όξινης ή

μη ΝΓΟΠ. Όλα τα κριτήρια πρέπει να πληρούνται

για τουλάχιστον 3 μήνες, με έναρξη τουλάχιστον

από 6 μηνών. Αντίστοιχα ορίστηκαν κριτήρια για

λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κό θ ω ρ α κ ι κό ά λ γ ο ς π ι θ α ν ή ς

οισοφαγικής προέλευσης (22). Στην περίπτωση

αυτή το άλγος ή η δυσφορία συνδυάζονται με

απουσία Ν Γ Ο Π και απουσία κινητικής

διαταραχής του οισοφάγου ( ιστολογικά

τεκμηριωμένης).

Στρατηγικές αντιμετώπισης της ΝΓΟΠ και του ΟΠΠΑ

Η αντιμετώπιση ασθενών με ΝΓΟΠ και ΟΠΠΑ

είναι απλή, αλλά ταυτόχρονα και δυσχερής. Από

π λ ε υ ρ ά ς π α θ ο φ υ σ ι ο λ ο γ ί α ς π ρ έ π ε ι ν α

αποκατασταθεί ο ανατομικός και λειτουργικός

αντιπαλινδρομικός μηχανισμός. Υπό την έννοια

αυτή η ελάττωση της ενδοκοιλιακής πίεσης (π.χ.

απώλεια βάρους ή παρακέντηση ασκιτικού υγρού

πασχόντων από μη αντιρροπούμενη κίρρωση), η

φαρμακευτική αύξηση σύσπασης του ΚΟΣ και η

χειρουργική αντιμετώπιση αποτελούν επιλογές με

άμεση επίδραση. Στην πράξη αυτές ο ι

στρατηγικές περιορίζονται από διάφορα αίτια. Για

τ ο λ ό γ ο α υ τ ό α ν α π τ ύ χ θ η κα ν έ μ μ ε σ ε ς

παρεμβάσεις, όπως η ελάττωση της επίδρασης

του οξέος και η μείωση της αντίληψης του άλγους.

Από τα πρώτα και πιο απλά μέτρα που συχνά

προτείνονται είναι οι αλλαγές στις συνήθειες

διαβίωσης (π.χ. απώλεια βάρους, αποφυγή ύπνου

μετά από γεύμα, ύπνος με ανυψωμένη κλίνη κατά 020 , αποφυγή στενού ρουχισμού) και επιλογές

διατροφής. Το επίπεδο τεκμηρίωσης, βάσει

από το καρδιαγγειακό σύστημα. Επίσης είναι δυνατό

να συνυπάρχουν καρδιακά και μη αίτια θωρακικού

άλγους. Σε ορισμένους τα δεύτερα πιθανόν

πυροδοτούν τα πρώτα (9). Ο οισοφαγικός πόνος

ενδεχόμενα πυροδοτείται από stress ή άσκηση και

αντανακλά στον τράχηλο, σπάνια ωστόσο στους

βραχίονες. Μεταγευματικό άλγος είναι δυνατό να

παρατηρηθεί σε στεφανιαία νόσο, οφείλεται ωστόσο

συχνότερα σε παθήσεις οισοφάγου ή χοληδόχου

κύστης (7). Συνοδός δυσφαγία υποδηλώνει

οισοφαγικής προέλευσης άλγος. Εάν η δυσφαγία

αφορά τόσο στερεά όσο και υγρά, είναι πιθανή η

κινητική διαταραχή του οισοφάγου. Άλγος από

ΝΓΟΠ συνήθως υφίεται με per os λήψη αντιoξίνων

ή ξυλοκαΐνης (σε μορφή αυξημένου ιξώδους, π.χ.

γέλη) (20). Η φαρμακολογική αντιμετώπιση του

ΟΠΠΑ είναι παρόμοια με της στηθάγχης (π.χ

χορήγηση νιτρωδών), ωστόσο διαφέρει η πρόγνωση

τους και επομένως έχει σημασία η ορθή διάγνωση

(7).

Σε πρόσφατη συστηματική βιβλιογραφική

ανασκόπηση διερευνήθηκε η πιθανότητα διάγνωσης

ΝΓΟΠ εκ των ωφελούντων (λήψη ΑΑΠ) σε

περιπτώσεις θωρακικού άλγους άγνωστης

αιτιολογίας, κατόπιν αρνητικού καρδιολογικού

ελέγχου (21). Σε 5 από τις 6 τυχαιοποιημένες-

ε λ ε γ χ ό μ ε ν ε ς κ λ ι ν ι κ έ ς δ ο κ ι μ έ ς π ο υ

συμπεριελήφθησαν χρησιμοποιήθηκε διπλή δόση

Α Α Π, ενώ αντικειμενικά κριτήρια Ν Γ Ο Π

θεωρήθηκαν η ενδοσκόπηση και η pH-μετρία. Σε

όλες τις μελέτες η θεραπεία με ΑΑΠ ήταν

αποτελεσματική σε ασθενείς με θετικά αντικειμενικά

ευρήματα, ενώ αρνητικά ευρήματα προδίκαζαν

αποτυχία θεραπείας με ΑΑΠ. Η συνύπαρξη

οπισθοστερνικού καύσου δε συσχετίστηκε με

ανταπόκριση σε ΑΑΠ. Η μελέτη υποδηλώνει την

αξία ελέγχου ασθενών με θωρακικό άλγος μη

καρδιακής προέλευσης με ενδοσκόπηση ή pH-

μετρία. Στην πράξη ωστόσο είναι δύσκολο λόγω

ευρείας χρήσης ΑΑΠ σε πρωτοβάθμιο επίπεδο.



συστήνει προσεκτική χρήση της δομπεριδόνης

(έως 10mg 3 φορές ανά 24 ώρες), λόγω

παράτασης του QTc και αρρυθμιών. Επιπλέον

προτείνεται η σταθμισμένη χρήση της σε

ασθενείς με καρδιολογικό ιστορικό και αποφυγή

της σε ασθενείς με οπισθοστερνικό καύσο και

ήπια-σοβαρή ηπατική δυσλειτουργία (26). Φάρμακα εμμέσως δρώντα στη ΝΓΟΠ, με

ελάττωση της επίδρασης του οξέος, είναι τα

αντιόξινα, οι αναστολείς Η υποδοχέων ισταμίνης 2

(ρανιτιδίνη) και τα περισσότερο αποτελεσματικά

Α Α Π . Γι α τ α π ρ ώ τ α σ η μ ε ι ώ ν ε τ α ι ό τ ι

κυκλοφορούν και σκευάσματα χαμηλής

περιεκτικότητας σε νάτριο, για χρήζοντες

ανάλογο διαιτητικό περιορισμό. Επιπλέον

κυκλοφορεί η σουκραλφάτη, η οποία δεν ανήκει

στα αντιόξινα, αλλά πολυμεριζόμενη δημιουργεί

προστατευτικό υμένα επιτρέποντας την

επούλωση βλεννογονικών διαβρώσεων (7,25).

Από τους ΑΑΠ στην Ελλάδα κυκλοφορούν η

ομεπραζόλη, εσομεπραζόλη, λανσοπραζόλη,

παντοπραζόλη και ραμπεπραζόλη. Παρότι ο

χρόνος ημίσειας ζωής των φαρμάκων αυτών στο

αίμα είναι από 0,5 έως 2 ώρες, καταστέλλουν

ικανοποιητικά για 11-15 ώρες την παραγωγή

οξέος, αναστέλλοντας έτσι και την επίδραση της

πεψίνης (σε αντίθεση με τη ρανιτιδίνη) (27).

Χρησιμοποιούνται σε μονή ή διπλή δόση. Ο

βέλτιστος χρόνος χρήσης τους είναι 15 με 60

λεπτά πριν από το φαγητό, πρωί ή βράδυ (25).

Διπλή δόση ΑΑΠ πρέπει να χρησιμοποιείται σε

περιπτώσεις ΝΓΟΠ και ΟΠΠΑ και για 8

εβδομάδες τουλάχιστον. Έλεγχος για H. pylori

λοίμωξη δεν κρίνεται απαραίτητος πριν από

έναρξη συντηρητικής ή χειρουργικής θεραπείας

στις νεότερες κατευθυντήριες οδηγίες (13).

Υποστηρίζεται ωστόσο ότι παρατεταμένη χρήση

ΑΑΠ σε ασθενείς με H. pylori δύναται να

επιδεινώσει ενδεχόμενη γαστρίτιδα και να

επιταχύνει τη βλεννογονική ατροφία και

10

μελετών, για τις οδηγίες αυτές θεωρείται χαμηλό

(13). Στην πράξη αρκετοί ασθενείς αναζητούν

οδηγίες αυτής της μορφής και ορισμένοι αναφέρουν

βελτίωση μετά από την εφαρμογή τους. Επίσης

απαιτείται επανεκτίμηση της αναγκαιότητας και της

δοσολογίας φαρμάκων που ελαττώνουν την πίεση

του ΚΟΣ.

Η χειρουργική θεραπεία περιλαμβάνει πτύχωση του

θόλου του στομάχου, επέμβαση γνωστή ως Nissen,

με διάφορες παραλλαγές, η οποία εκτελείται και

λαπαροσκοπικά. Τα μακροχρόνια αποτελέσματα της

κ ρ ί ν ο ν τ α ι ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ά . Σ ε π ρ ό σ φ α τ η

τυχαιοποιημένη μελέτη η μέθοδος αυτή υπερείχε της

συντηρητικής αγωγής στην ποιότητα ζωής σε

διάστημα 5 ετών (23). Επιπλοκές παρουσιάστηκαν

σε ποσοστό 4%, στοιχείο υποδηλωτικό της θέσης της

μόνο στην αντιμετώπιση ασθενών με ανάγκη

μακροχρόνιας χορήγησης ΑΑΠ. Επιπρόσθετα

δοκιμάστηκε χρήση περιδέραιου μαγνητών,

χειρουργικά τοποθετημένων πέριξ του ΚΟΣ, με

ενθαρρυντικά αποτελέσματα και μικρότερα ποσοστά

μετεγχειρητικά δυσχέρειας ερυγών-εμέτων,

συγκριτικά με τη θολοπλαστική (24). Εναλλακτικά

ενδοσκοπικές, λιγότερο παρεμβατικές, μέθοδοι

έχουν χρησιμοποιηθεί, με μικρότερη ωστόσο

αποτελεσματικότητα και περισσότερες επιπλοκές

(7).

Η σισαπρίδη, η μετοκλοπραμίδη και η δομπεριδόνη

αυξάνουν τον τόνο του ΚΟΣ. Η πρώτη έχει

αποσυρθεί λόγω παράτασης του διαστήματος QTc

στο ηλεκτροκαρδιογράφημα. Οι άλλες δύο ουσίες

(D ντοπαμινεργικοί ανταγωνιστές) βελτιώνουν τα 2

συμπτώματα, αλλά όχι την οισοφαγίτιδα. Η

μετοκλοπραμίδη διέρχεται τον αιμοατοεγκεφαλικό

φραγμό και δύναται να προκαλέσει, ιδίως σε

ηλικιωμένους, συμπτώματα από το νευρικό

σύστημα, ιδιαίτερα εξωπυραμιδικά, ενώ και τα δύο

φάρμακα προκαλούν υπερπρολακτιναιμία (25).

Πρόσφατα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων



11

μεταπλασία (οι οποίες αποτελούν παράγοντες

κινδύνου για αδενοκαρκίνωμα στομάχου) (17).

Στην εικόνα 2 παρατίθεται ένας αλγόριθμος

συντηρητικής αντιμετώπισης ασθενών με ΝΓΟΠ.

Εικόνα 2: Αλγόριθμος συντηρητικής προσέγγισης

ασθενών με νόσο γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης

(ΝΓΟΠ).

Ως ύποπτα σημεία θεωρούνται η δυσφαγία, η

οδυνοφαγία, η απώλεια βάρους, η αιμορραγία πεπτικού, η

αναιμία, το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου ανωτέρου

πεπτικού και η προχωρημένη ηλικία.

ΑΑΠ: Αναστολείς Αντλίας Πρωτονίων.

Μυοχαλαρωτικά (όπως νιφεδιπίνη και νιτρώδη)

προτείνονται σε περιπτώσεις ΟΠΠΑ και

κινητικών διαταραχών του οισοφάγου. Ένεση

βοτουλικής τοξίνης στον άπω οισοφάγο είναι

πιθανόν αποτελεσματική. Μικρές μελέτες

χορήγησης τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών,

αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης και

τραζοδόνης έδωσαν ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Επιπρόσθετα έχουν δοκιμαστεί η θεοφυλλίνη,

εναλλακτικές μέθοδοι θεραπείας, η γνωσιακή

θεραπεία και η υπνοθεραπεία (28). Τελευταία

γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης αναστολέων των

παροδικών χαλάσεων του ΚΟΣ, όπως η

μπακλοφένη ή παράγωγά της (αγωνιστές β

υποδοχέων γ-άμινο-βουτυρικού οξέος) (29).

Συνοψίζοντας, η πολυσύνθετη ΝΓΟΠ δύναται να

προκαλέσει διαφοροδιαγνωστικά προβλήματα

στην προσέγγιση ασθενών με θωρακικό άλγος.

Συνήθως ανταποκρίνεται στην εφαρμογή απλών

μέτρων και λήψης Α Α Π. Σε ορισμένες

περιπτώσεις απαιτείται ενδοσκόπηση ανωτέρου

πεπτικού και σε λιγότερες pH-μετρία. Η

χειρουργική θεραπεία σε έμπειρα κέντρα φαίνεται

ν α έ χ ε ι ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ά μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι α

αποτελέσματα και αποτελεί εναλλακτική λύση,

ιδ ιαίτερα σε νέους ασθενείς με έντονα

συμπτώματα.

Gastroesophageal Reflux disease: clinical importance, management and contribution to chest pain of non-cardiac origin.

1 2 1Georgios Nalmpantidis MD, MSc , Antonios P. Antoniadis MD, MSc, PhD , Nikoleta Kefala MD , 1 1 2Theofanis Maris MD, MSc, PhD , Dimitrios Kapetanos MD, PhD , George D. Giannoglou, MD, PhD

1. Gastroenterology Department, General Hospital of Thessaloniki “Georgios Papanikolaou”, Greece.

2. 1st Cardiology Department, AHEPA University General Hospital, Aristotle University Medical School, Thessaloniki, Greece.

3. Cardiology Department, 424 Military Hospital of Thessaloniki, Greece

Summary

Gastroesophageal reflux disease (GERD) is a common disorder with numerous extraesophageal

manifestations. It usually presents with heartburn and sometimes chest pain of non-cardiac origin.



12

The reflux of gastric acid, pepsin and bile salts play a key-role in the pathogenesis of the disease, while more

recently the effects of specific cytokines have been studied. The standard medical therapy of GERD includes

proton pump inhibitors, antacids, H2-blockers, metoclopramide, domperidone and sucralfate. The long term

results of surgical therapy may be better than those of optimal medical therapy. The non-cardiac chest pain of

presumably esophageal origin may respond to pain modulators or psychological interventions.

Key words: extraesophageal manifestations, gastric acid, non-cardiac chest pain

Corresponding author:

Georgios Nalmpantidis, MD, Msc

Gastroenterologist

24 Fanariou Str, Kalamaria 55133, Thessaloniki, Greece.

Tel: 0030 6948 59 56 78,


Βιβλιογραφία

1. Heartburn. In: Taylor EJ ed. Dorland's Illustrated th

Medical Dictionary, 27 ed. Philadelphia: Saunders,

1988: 737.

2. Lee R, Mital R. Heartburn and esophageal pain. GI

m o t i l i t y o n l i n e . A v a i l a b l e a t :

http://www.nature.com/gimo/index.html;doi :

10.1038/gimo75, 2006. Accessed 12 March 2014.

3. Saltzman JR. Gastroesophageal Reflux Disease. In:

Greenberger NJ, Blumberg RS, Burakoff R eds. Current

Diagnosis and Treatment Gastroentrology, Hepatology & nd

Endosxopy, 2 ed. New York: McGraw Hill Lange, 2012:

147-155.

4. Hershovici T, Fass R. Gastroesophageal Reflux

Disease. In: Hawkey CJ, Bosch J, Richter JE, Garcia-Tsao

G, Chan FLC eds. Textbook of Clinical Gastroenterology nd

and Hepatology, 2 ed. Oxford: Wiley-Blackwell, 2012:

177-193.

5. Modlin IM, Moss SF, Kidd M, et al. Gastroesophageal

reflux disease: then and now. J. Clin. Gastroenterol. 2004,

38: 390–402.

6. DeVault KR. Gastroesophageal Reflux Disease. In: T

alley NJ, De Vault KR, Fleischer De eds. Practical

Gastroenterology and Hepatology Esophagus and

Stomach. Oxford: Wiley-Blackwell, 2010: 219-228.

7. Avunduk C. Manual of Gastroenterology. Diagnosis thand Therapy, 4 ed. Philadelphia: Wolters Kluwer

Lippincott Williams & Wilkins, 2008: 124-151.

th8. Johnson LR. Gastrointestinal Physiology, 7 ed.

Philadelphia: Mosby Elsevier, 2007: 57-65.

9. Martin CJ. Heartburn, Regurgitation and

Noncardiac Chest Pain. In: Talley JN, Martin C eds.

Clinical Gastroenterology. A practical problem-based ndapproach, 2 ed. Sydney: Churchill Livingstone

Elsevier, 2006: 1-19.

10. Jacobson BC, Somers SC, Fuchs CS, et al. Body-

mass index and symptoms of gastroesophageal reflux

in women. N. Engl. J. Med. 2006, 354: 2340-2348.

11. Howland RD, Mycek MJ. Anti-Inflammatory

Drugs. In: Harvey RA, Champe PC eds. Lippincott's rd

Illustrated reviews Pharmacology, 3 ed. Philadelphia:

Lippincott Williams & Wilkins, 2006: 495-514.


Ανασκοπήσεις Ανασκοπήσεις

13

12.Souza RF, Huo X, Mittal V, et al. Gastroesophageal

reflux disease might cause esophagitis through a cytocine-

mediated mechanism rather than caustic acid injury.

Gastroenterology. 2009, 137: 1776-1784.

13. Katz PO, Gerson LB, Vela ME. Guidelines for the

Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux

Disease. Am. J. Gastroenterol. 2013, 108: 308-328.

14. Sampliner RE. Updated guidelines for the diagnosis,

surveillance and therapy of Barrett's esophagus. Am. J.

Gastroenterol. 2002, 97: 1888-1895.

1 5 . K o c h a n C , Va e z i M . E x t r a e s o p h a g e a l

Gastroesophageal Reflux Disease. In: Talley NJ, DeVault

KR, Fleischer DE eds. Practical Gastroenterology and

Hepatology. Esophagus and Stomach. Oxford: Wiley-

Blackwell, 2010: 230.

16. Orenstein S, Peters J, Khan S, et al. Gastroesophageal

Reflux Disease. In: Kliegman RM, Behrman RE, Jenson thHB, Stanton BF eds. Nelson Textbook of Pediatrics, 18

ed. Philadelphia: Saunders Elsevier, 2007: 1547-1549.

17. Katelaris P. Heartburn, Acid Regurgitation and

Barrett's Oesophagus. In: Talley NJ, Segal I, Weltman

MD eds. Gastroenterology and Hepatology: A Clinical

Handbook. Sydney: Churchill Livingstone Elsevier,

2008: 27-41.

18. Tytgat GNJ, Tytgat SHA. Grading and Staging in

Gastroenterology. Stuttgard: Thieme, 2008: 88-119.

19. Lams B. Chest Pain. In: Kinirons M, Ellis H eds. th

French's Index of Differential Diagnosis An A-z. 14

edition. London: Hodder Arnold, 2005: 96-105.

20. Douglas Collins R. Algorithmic Diagnosis of

Symptoms and Signs. Cost-effective approach. New

York: Williams & Wilkins, 1995: 260.

21. Kahrilas PJ, Hughes N, Howden CW. Response of

unexplained chest pain to proton pump inhibitor treatment

in patients with and without objective evidence of

gastrooesophageal reflux disease. Gut. 2011, 60: 1473-

1478.

22. Anonymous. Rome IIΙ Diagnostic Criteria for

Functional Gastrointestinal Disorders. Available at:

http://romecriteria.org/assets/pdf/19_RomeIII_apA_

885-898.pdf. Accessed 15 March 2014

23. Grant M, Cotton SC, Boachie C, et al. Minimal

access surgery compared with medical management

for gastro-esophageal reflux disease: Five year follow-

up of a randomized controlled trial (REFLUX). BMJ.

2013, 346: f1908.

24. Ganz RA, Peters JH, Horgan S, et al. Esophageal

sphincter device for gastroesophageal reflux disease.

N. Engl. J. Med. 2013, 368: 719-727.

25. McQuaid KR. Drugs Used in the Treatment of

Gastrointestinal Diseases. In: Katzung BG, Masters

SB, Trevor AJ eds. Basic & Clinical Pharmacology, th12 ed. New York: McGraw Hill Lange, 2012: 1081-

1114.

26. European Medicines Agency. PRAC recommends

restricting use of domperidone. Available at:

www.ema.europa.eu/docs/en_GB/document_library/

Press_release/2014/03/WC50. Accessed16 March

2014.

27. Miner P, Katz PO, Chen Y, et al. Gastric acid

control with esomeprazole, lansoprazole, omeprazole,

pantoprazole and rabeprazole : a five-way crossover

trial. Am. J. Gastroenterol. 2003, 98: 2616-2620.

28. Herschovici T, Achem SR, Jha LK, et al.

Systematic review: the treatment of non-cardiac chest

pain. Aliment. Pharmacol. Ther. 2012: 35: 5-14.

29.Vakil NB, Huff FJ, Cundy KC. Randomised

clinical trial: arbaclofen placarbil in gastro-

oesophageal reflux disease - insight into study design

for transient lower sphincter relaxation inhibitors.

Aliment. Pharmacol. Ther. 2013, 38 :107-117.



Ανασκοπήσεις Ανασκοπήσεις

14

Καρδιολογικές φαρμακευτικές παρεμβάσεις σε ασθενείς υψηλού καρδιαγγειακού

κινδύνου που υποβλήθηκαν σε μη καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις

1 2 2 2 1Αφθονίδης Ν-Λ. , Σωτηριάδου Μ. , Κωστοπουλος Χ.Γ. , Γεωργιάδου Ι. , Ανδρικόπουλος Γ. , 2 2 2

Μπράτιμος Ν. , Καραγεώργος Δ. , Αφθονίδης Δ.

1 Καρδιολογικό τμήμα Γ.Ν.Θ. «Άγιος Παύλος»

2 Καρδιολογικό Τμήμα Γ.Ν.Θ. «Άγιος Δημήτριος»

*Η εργασία βραβεύτηκε με το 1ο Βραβείο στο 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αθηροσκλήρωσης

Περίληψη

ΣΚΟΠΟΣ : Η ανάλυση καρδιολογικών φαρμακευτικών παρεμβάσεων που έγιναν προεγχειρητικά σε

ασθενείς μας με στεφανιαία νόσο, ισχαιμική καρδιακή ανεπάρκεια ή μη ισχαιμική , κολπική μαρμαρυγή

,σακχαρώδη διαβήτη, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια , οι οποίοι επρόκειτο να υποβληθούν σε μη ΚΡΧ. επέμβαση,

από τα μέσα του 2012 ως το 2013.

ΥΛΙΚΟ- ΜΕΘΟΔΟΙ: Συνολικά 216 ασθενείς, 187 άντρες και 29 γυναίκες και ηλικίας 51-88 ετών, με τις

παραπάνω καρδιαγγειακές νόσους, υποβλήθηκαν σε προγραμματισμένη μη ΚΡΧ επέμβαση, χαμηλού ή

ενδιάμεσου χειρουργικού κινδύνου. Οι ασθενείς ταξινομήθηκαν σε 6 ομάδες και αναλύθηκαν οι παρεμβάσεις

σε Σ.Ν, Ι.Κ.Α., μη Ι.Κ.Α., Κ.Μ, Σ.Δ. και Χ.Ν.Α. Οι παρεμβάσεις αυτές αφορούσαν στην χορήγηση ή διακοπή

στατίνης, β- αναστολέων, ACE-I ή ARBs, αντιπηκτικών, αντιαιμοπεταλιακών και άλλων.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Σε ασθενείς με Σ.Δ περίπου 20% δεν ελάμβανε στατίνη και 7.5% δεν ελάμβανε ACE-I

ή ARBs. Σε ασθενείς με Σ.Ν δεν ελάμβανε στατίνη το 30%, β-αναστολέα το 23%, ACE-I ή ARBs το 7%.Όσον

αφορά τα αντιαιμοπεταλιακά, δεν ελάμβανε το 8% των ασθενών ενώ η διπλή αντιαιμοπεταλιακή αγωγή

διεκόπη στο 24%. Σε ασθενείς με Κ.Μ χορηγήθηκε αντιπηκτικό στο 32%. Σε Ι.Κ.Α χορηγήθηκαν ACE-I ή

ARBs στο 25%, β-αναστολείς στο 12,5 % και στατίνη στο 32% των ασθενών. Σε μη Ι.Κ.Α χορηγήθηκαν ACE-

I ή ARBs στο 7,5 % και β-αναστολείς στο 22% των ασθενών. Τέλος σε ασθενείς με Χ.Ν.Α χορηγήθηκε στατίνη

στο 18% αυτών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Σε ασθενείς με ΣΔ, ΣΝ , Ι.Κ.Α , ένα σημαντικό ποσοστό δεν ελάμβανε στατίνη (

περίπου το 1/3). Επίσης σε Ι.Κ.Α το 1/4 των ασθενών δεν ελάμβανε ACE-I ή ARBs και σε μη Ι.Κ.Α το 22% των

ασθενών δεν λάμβανε β-αναστολέα. Σε ασθενείς με ΚΜ, ένας στους τρεις δεν λάμβανε αντιπηκτική αγωγή.

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει πως σε ασθενείς υψηλού Κ.Α.Κ η θεραπεία βάσει οδηγιών της E.S.C ήταν

πλημμελής.

Λέξεις κλειδιά : Κ.Α.Κ ( καρδιαγγειακός κίνδυνος), ΚΡΧ ( Καρδιοχειρουργική επέμβαση), Ι.Κ.Α ( Ισχαιμική

καρδιακή ανεπάρκεια), Σ.Ν ( Στεφανιαία Νόσος), Χ.Ν.Α ( Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια), Σ.Δ ( Σακχαρώδης

Διαβήτης), Κ.Μ ( Κολπική Μαρμαρυγή)


ΑνασκοπήσειςΑνασκοπήσεις

15

Συγγραφέας αλληλογραφίας

Αφθονίδης Δημήτριος, Συντονιστής Διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος Γ.Ν.Θ << Ο Άγιος Δημήτριος>>Δ/νση: Boύλγαρη 59, Θεσ/κη Τ.Κ. 54249Τηλ. επικοινωνίας: 2313322151, 2313322236

κιν.τηλέφωνο: 6977741692e-mail address : [email protected]

Εισαγωγή

Είναι γνωστό ότι οι καρδιακές επιπλοκές, μετά από

μία μη καρδιοχειρουργική (Κ.Ρ.Χ.) επέμβαση

εξαρτώνται: 1. Από ειδικούς κλινικούς παράγοντες

κινδύνου (1)2. Από τον τύπο της επέμβασης

Οι χειρουργικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον

καρδιαγγειακό κίνδυνο σχετίζονται με το επείγον της

διεργασίας, το μέγεθος, τον τύπο και τη διάρκεια του

χειρουργείου, καθώς και με αλλαγές της

θερμοκρασίας του σώματος, απώλεια αίματος και

μετακινήσεις υγρών. Οι ειδικοί κλινικοί παράγοντες

που αυξάνουν τα μείζονα καρδιακά συμβάματα

περιεγχειρητικά είναι (1): Ισχαιμική καρδιοπάθεια (σταθερή στηθάγχη,

παλαιό έμφραγμα μυοκαρδίου) Καρδιακή ανεπάρκεια (ισχαιμικής ή μη

αιτιολογίας) Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο Νεφρική δυσλειτουργία (κρεατινίνη ορού ≥

2mg/dl ή κάθαρση κρεατινίνης <60ml/min) Σ α κ χ α ρ ώ δ η ς δ ι α β ή τ η ς

ινσουλινοεξαρτώμενοςΣχετικά πρόσφατα στους κλινικούς παράγοντες

που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακών συμβαμάτων

περιεγχειρητικά, προσετέθη και η Κολπική

Μαρμαρυγή (ΚΜ) (2). Μάλιστα, από αυτήν την

καναδική μελέτη φάνηκε ότι οι ασθενείς με ΚΜ ή

Καρδιακή Ανεπάρκεια (ΚΑ) είναι υψηλότερου

κινδύνου μετεγχειρητικής θνητότητας από ότι

εκείνοι με Χρόνια Στεφανιαία Νόσο (ΣΝ).

Επίσης, σημαντικό είναι ότι οι ασθενείς με ΚΑ

που υπέστησαν ρουτίνας ελάσσονες χειρουργικές

διεργασίες (κολονοσκόπηση, βρογχοσκόπηση,

κυστεοσκόπηση) δεν ήταν χαμηλού κινδύνου,

αλλά αντιθέτως έδειξαν αυξημένη θνητότητα,

περίπου 4% στον πρώτο μήνα μετά τη διεργασία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτή είναι η πρώτη

μελέτη που αναφέρει αποτελέσματα ασθενών με

ΚΑ που υπέστησαν ελάσσονες διεργασίες

(συνολικά 15.660 ασθενείς).Στο απώτερο παρελθόν είχε ανακοινωθεί ο

αυξημένος κ ίνδυνος περ ιεγχε ιρητ ικού

μυοκαρδιακού εμφράγματος (ΟΕΜ) σε ασθενείς

που υπέστησαν μη ΚΡΧ επέμβαση πρώιμα μετά

από ΟΕΜ ή αγγειοπλαστική στεφανιαίας

αρτηρίας (3).Γενικά ασθενείς με ΚΑ έχουν μία μεγαλύτερη

συχνότητα επανεισαγωγών στο μήνα, μετά από

μία μη ΚΡΧ επέμβαση, έναντι εκείνων με ΣΝ

(4,5).Από την άποψη του καρδιαγγειακού κινδύνου οι

χειρουργικές παρεμβάσεις διακρίνονται σε

χαμηλού, ενδιαμέσου και υψηλού κινδύνου (6).


ΑνασκοπήσειςΑνασκοπήσεις Ανασκοπήσεις

16

Κατευθυντήριες οδηγίες ESC 2009

Κάθε εγχείρηση προκαλεί ένα stress, με διέγερση του

νεύροενδοκρινικού μηχανισμού, ελευθέρωση

κατεχολαμινών, με αποτέλεσμα πρόκληση

ταχυκαρδίας, αγγειόσπασμου, αρτηριακής

υπέρτασης, αύξησης συσταλτικότητας του

μυοκαρδίου, δηλαδή αύξηση μυοκαρδιακών

απαιτήσεων σε οξυγόνο (MVO2). Eπίσης, προκαλεί

διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ προθρομβωτικής

και ινωδολυτικής κατάστασης, με αποτέλεσμα

αύξηση του ινωδογόνου και άλλων παραγόντων

πήξεως, αύξηση ενεργοποίησης και συνάθροισης

των αιμοπεταλίων και μείωση της ινωδόλυσης. Όλα

τα ανωτέρω, μαζί με τη ρήξη της αθηρωματικής

πλάκας, δημιουργούν κατάλληλες προϋποθέσεις για

πρόκληση Οξέος Στεφανιαίου Συνδρόμου

περιεγχειρητικά. Στ ι ς λαπαροσκοπ ικές εγχε ιρήσης , με το

π ν ε υ μ ο π ε ρ ι τ ό ν α ι ο π ο υ χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τ α ι ,

προκαλείται αύξηση ενδοκοιλιακής πίεσης και έτσι

μείωση φλεβικής επαναφοράς. Αυτό οδηγεί, με τη

μείωση του προφορτίου, σε μείωση της καρδιακής

παροχής και αύξηση των συστηματικών αγγειακών

αντιστάσεων. Ως εκ τούτου, ο καρδιαγγειακός

κίνδυνος σε ασθενείς με ΚΑ δεν είναι μειωμένος σε

ασθενείς που υποβάλλονται σε λαπαροσκοπικές

διεργασίες σε σύγκριση με ανοικτές εγχειρήσεις (7). Επομένως, οι φαρμακευτικές παρεμβάσεις που

βελτιώνουν την πρόγνωση ασθενών υψηλού

καρδιαγγειακού κινδύνου (ΚΑΚ) προεγχειρητικά,

εφόσον βέβαια η επέμβαση δεν είναι επείγουσα αλλά

εκλεκτική, είναι μεγίστης σημασίας.Φάρμακα που βελτιώνουν την πρόγνωση αυτών των

ασθενών, σύμφωνα με τις Κατευθυντήριες Οδηγίες

της ESC είναι τα εξής (8): β-αδρενεργικοί αναστολείς στατίνες αΜΕΑ αντιαιμοπεταλιακά

αντιπηκτικά

Οι β-αδρενεργικοί αναστολείς είναι Κλάση Ι για

υψηλού κινδύνου χειρουργεία ή για ασθενείς με

χρόνια ΣΝ και ΙΙa για ενδιαμέσου κινδύνου και

για ασθενείς με συστολική ΚΑ ή συστολική

δυσλειτουργία της αριστερής κοιλίας.

Οι στατίνες είναι Κλάση Ι για συνέχιση

περιεγχειρητικά (ισχαιμικοί ασθενείς) και Κλάση

Ι για υψηλού κινδύνου χειρουργία (έναρξη

χορήγησης ένα μήνα προ του χειρουργείου).

Οι αΜΕΑ είναι Κλάση Ι για σταθερούς ασθενείς

με συστολική ΚΑ και υψηλού κινδύνου

χειρουργεία και Κλάση ΙΙa για ενδιαμέσου και

χαμηλού κινδύνου χειρουργεία.

Η ασπιρίνη είναι Κλάση ΙΙa για συνέχιση της

χορήγησής της περιεγχειρητικά, εφόσον

εχορηγείτο προεγχειρητικά. Διακοπή της

χορήγησής της (Κλάση ΙΙa) συνιστάται σε

ασθενείς που η αιμόσταση είναι δύσκολη κατά τη

διάρκεια της εγχείρησης.

Τα αντιπηκτικά χορηγούνται σε ασθενείς υψηλού

θρομβοεμβολικού κινδύνου. Η διακοπή τους

γίνεται πέντε ημέρες προ του χειρουργείου για τα

κουμαρινικά αντιπηκτικά και από μία έως τρεις

ημέρες για τα νεώτερα από του στόματος

χορηγούμενα αντιπηκτικά.

Η Ιβαβραδίνη σε ασθενείς που υποβάλλονταν σε

αγγειοχειρουργικές επεμβάσεις , μείωνε

σημαντ ικά την επ ίπτωση του Ο Ε Μ σε

συγχορήγηση με β-αναστολείς.

Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να αναλύσει

τις καρδιολογικές φαρμακευτικές παρεμβάσεις

που έγιναν προεγχειρητικά, με στόχο τη βελτίωση

της πρόγνωσης σε ασθενείς μας με ΣΝ, Ισχαιμική

Καρδιακή Ανεπάρκεια (ΙΚΑ) ή μη ΙΚΑ, με ΚΜ,

Σακχαρώδη Διαβήτη (ΣΔ) τύπου ΙΙ και Χρόνια

Νεφρική Ανεπάρκεια (ΧΝΑ), οι οποίοι επρόκειτο

να υποβληθούν σε μη ΚΡΧ επέμβαση.



Υλικό – Μέθοδοι

Μελετήσαμε 216 ασθενείς, 187 άνδρες (86.6%) και

29 γυναίκες (13.4%), μέσης ηλικίας 72.53 ±7.313

ετών, που υποβλήθηκαν σε προγραμματισμένη μη

Κ Ρ Χ επέμβαση , χαμηλού ή ενδ ιαμέσου

χειρουργικού κινδύνου. Στο νοσοκομείο μας δεν

υπάρχει αγγειοχειρουργική κλινική και έτσι δεν

υποβλήθηκαν ασθενείς μας σε υψηλού χειρουργικού

κινδύνου μη ΚΡΧ επεμβάσεις.

Κριτήριο εισαγωγής στη μελέτη μας ήταν οι

ασθενείς μας να πάσχουν από μία ή περισσότερες

από τις παρακάτω καρδιαγγειακές νόσους (ΚΑΝ):

Στεφανιαία Νόσο (σταθερή στηθάγχη,

παλαιό έμφραγμα, παλαιά αορτοστεφανιαία

παράκαμψη, παλαιά αγγειοπλαστική

στεφανιαίων αρτηριών) Ισχαιμική Καρδιακή Ανεπάρκεια Μη Ισχαιμική Καρδιακή Ανεπάρκεια Κολπική Μαρμαρυγή Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου ΙΙ Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια

Αναλύθηκαν οι καρδιολογικές φαρμακευτικές

παρεμβάσεις που έγιναν στους παραπάνω ασθενείς.

Οι παρεμβάσεις αφορούσαν φάρμακα που

αποδεδειγμένα και βάσει των κατευθυντήριων

οδηγιών της ESC βελτιώνουν την πρόγνωση

τέτοιων ασθενών, που υποβάλλονται σε μη ΚΡΧ

επέμβαση, όπως:

β-αδρενεργικοί αναστολείς σε ασθενείς με ΣΝ, ΙΚΑ ή μη ΙΚΑ

Στατίνες σε ασθενείς με ΣΝ, ΙΚΑ, ΣΔ, ΧΝΑ αΜΕΑ σε ασθενείς με ΣΝ, ΙΚΑ, μη ΙΚΑ και

ΣΔ Αντιπηκτικά σε ασθενείς με ΚΜ βάσει του

CHA DS VASc score2 2

17

Aντιαιμοπεταλιακά σε ασθενείς με ΣΝ,

Ι Κ Α ή δ ι α κ ο π ή τ η ς δ ι π λ ή ς

αντιαιμοπεταλιακής αγωγής σε παλιά

αγγειοπλαστική στεφανιαίων αρτηριών,

που χρονολογείται πέραν του ενός έτους,

εφόσον δε συντρέχει κανένας λόγος

συνέχισής τους. Βέβαια, έγιναν και άλλες φαρμακευτικές

παρεμβάσεις οι οποίες δε βελτιώνουν την

πρόγνωση αλλά τη συμπτωματολογία των

ασθενών (διουρητικά, δακτυλίτιδα,

ανταγωνιστές ασβεστίου)

ΑποτελέσματαΑπό τους 216 ασθενείς οι 50 (23.1%) έπασχαν

από ΧΝΑ, οι 82 (38%) από ΣΔ, οι 91 (42.1%)

από ΚΜ, οι 152 (70.4%) από ΣΝ, οι 27 (12.5%)

από μη ΙΚΑ και οι 32 (14.8) από ΙΚΑ.Όσον αφορά τον χειρουργικό κίνδυνο, οι 82

(38%) ήταν χαμηλού και οι υπόλοιποι 134 (62%)

ενδιαμέσου κινδύνου.Σε ό,τι αφορά τις φαρμακευτικές παρεμβάσεις

συνολικά: Στατίνη χορηγήθηκε στα πλαίσια του

προεγχειρητικού ελέγχου ή αυξήθηκε η

δόση λόγω μη επίτευξης στόχου σε 48

ασθενείς (22.2%) β-αδρενεργικοί αναστολείς σε 57 (26.4%) Αντιπηκτικά σε 29 (13.4%) Αντιαιμοπεταλιακά χορηγήθηκαν σε 12

(8%), ενώ διεκόπη η διπλή

αντιαιμοπεταλιακή αγωγή σε 36 (16.7%)

Ειδικότερα οι παρεμβάσεις που έγιναν σε κάθε

ομάδα υψηλού ΚΑΚ φαίνονται στα διαγράμματα

που ακολουθούν. Όπως φαίνεται, στην ομάδα της ΣΝ το 30% των

ασθενών δεν ελάμβανε στατίνη, κάτι το οποίο

παρατηρήθηκε και στην ομάδα της ΙΚΑ (32%).



18

Επίσης και στην ομάδα των ασθενών με ΣΔ ή ΧΝΑ

το ~20% δεν ελάμβανε στατίνη. β-αδρενεργικούς αναστολείς δεν ελάμβανε το 23%

ασθενών με ΣΝ, το 12.5% με ΙΚΑ και το 22% με μη

ΙΚΑ.Αντιπηκτικά δεν ελάμβανε το 32% των ασθενών με

ΚΜ και CHA DS VASc score >1. 2 2

Αντιαιμοπεταλιακά δεν ελάμβανε το 8% των

ασθενών με ΣΝ, ενώ στην ίδια ομάδα διεκόπη η

διπλή αντιαιμοπεταλιακή αγωγή στο 24%.αΜΕΑ στην ομάδα της ΙΚΑ δεν ελάμβανε το 25%.Αξίζει να αναφερθεί ότι τα αποτελέσματα της

παρούσης μελέτης συμπίπτουν με τα ευρήματα

μεγάλης μελέτης δευτερογενούς πρόληψης της ΣΝ

που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο J.A.C.C (9).


19

Συμπεράσματα

Σε ασθενείς υψηλού ΚΑΚ, όπως είναι οι ασθενείς με

ΣΔ ένας στους πέντε δεν ελάμβανε στατίνη, ενώ

στους ασθενείς με ΣΝ ένας στους τρεις. Στην ομάδα

της ΙΚΑ ένας στους τέσσερις δεν ελάμβανε αΜΕΑ,

ενώ στη μη ΙΚΑ ένα μεγάλο ποσοστό (22%) δεν

ελάμβανε β-αναστολέα. Τέλος, στην ομάδα της ΚΜ

ένας στους τρεις δεν ελάμβανε αντιπηκτική αγωγή.


Από τα παραπάνω προκύπτει πως σε ασθενείς

υψηλού ΚΑΚ η θεραπεία βάσει οδηγιών της ESC

ήταν πλημμελής. Έτσι, από το συνδυασμό

υψηλού ΚΑΚ και ανεπαρκούς φαρμακευτικής

κάλυψης, αυξάνεται σημαντικά ο διεγχειρητικός

κίνδυνος.

Intervention in cardiological medications in patients at high cardiovascular risk who underwent non-cardiac surgery

N-L. Afthonidis., M.Sotiriadou , CG Kostopoulos , I. Georgiadou , G. Andrikopoulos , N.Bratimos., D.Karageorgos , D. Afthonidis

Department of Cardiology , General Hospital of Thessaloniki, Saint Dimitrios

PURPOSE: To analyze cardiovascular pharmaceutical interventions made p reoperatively in our patients who would undergo a non- C.S., from mid-2012 to 2013. That patients were of high cardiovascular risk , that means they suffered from coronary artery disease , ischemic or non ischemic heart failure, atrial fibrillation , diabetes mellitus or chronic renal failure.METHODS- PROCEDURE: A total of 216 patients , 187 men and 29 women aged 51-88 years , with the above cardiovascular diseases , underwent a scheduled non C.S. of low or intermediate surgical risk . Patients were classified into 6 groups and analyzed for the interventions in C.A.D., I.H.F, N.I.H.F. , A.F. , DM and C.R.F. These interventions concerned the administration or discontinuation of statins , beta -blockers , ACE-I or ARBs, anticoagulants , antiplatelets and others.RESULTS: In patients with D.M, about 20 % were not receiving statins and 7.5 % were not receiving ACE-I or ARBs. In patients with C.A.D, 30 % were not taking statins, 23% beta –blockers and 7% did not use ACE-I or ARBs . In 8% of patients antiplatelets were not received whereas dual antiplatelet therapy was discontinued in 24% of the sample. In patients with A.F, an anticoagulant was added in 32 %. In the I.H.F. group, ACE-I or ARBs were administered in 25% , beta-blockers in 12.5 % and statins in 32 % of patients. In the N.I.H.A group, ACE-I or ARBs were added in 7.5 % and beta- blockers in 22% of patients. Finally, in the group of C.R.F., statins were administered in 18% of patients .CONCLUSIONS: To sum up, in patients with diabetes , CAD and I.H.F , a significant percentage was not receiving statins (about one third ) . Additionally, in the group of I.H.F. 1/4 of the patients were not receiving ACE-I or ARBs and 22% of patients with N.I.H.F. were not taking beta-blockers. In patients with A.F, one out of three was not receiving anticoagulation. Therefore, it seems that in patients at high C.V.R, treatment according to the instructions of E.S.C ,was insufficient Keywords: C.S. ( Cardiac Surgery ) , I.H.F( Ischemic heart failure), N.I.H.A. ( Non-Ischemic-Heart-Failure), C.A.D. ( Coronary Artery Disease ) , C.R.F. (Chronic Renal Failure ) , D.M.( Diabetes Mellitus) , A.F. ( Atrial Fibrillation ), ESC( European society of Cardiology), C.V.R. ( Cardiovascular Risk)


20


Corresponding author

Dimitrios Afthonidis, Co ordinator- Head Manager

of Department of Cardiology,' Saint Dimitrios'

ThessalonikiAddress: 59 Voulgari St., Thessaloniki post code:

54249tel.number: , 2313322151 2313322236mobile number: 6977741692e-mail address : [email protected]

Βιβλιογραφία

1. Lee TH, Marcantonio ER, Mangione CM, et al:

Derivation and prospective validation of a simple index

for prediction of cardiac risk of major noncardiac surgery.

Circulation 1999,100:1043-1049

2. Diepen S, Bakal J, McALister F, et al: Mortality and

Readmission of Patients with Heart Failure, Atrial

Fibrillation, or Coronary Artery Disease Undergoing

Noncardiac Surgery. Circulation. 2011,124:289-296

3. Wilson SH, Fasseas P, Orford JL, et al: Clinical

outcome of patients undergoing non-cardiac surgery in

the two months following coronary stenting. J.A.C.C.

2003,42:234-240

4. Hernandez AF, Whellan DJ, Stroud S, et al: Outcomes

in heart failure patients after major noncardiac surgery.

J.A.C.C. 2004,44:1446-1453

5. Hammill BG, Curtis LH, Benett-Guerrero E, et al:

Impact of heart failure on patients undergoing major

noncardiac surgery. Anesthesiology. 2008, 108:559-

567

6. Boersma E, Kertai MD, Schouten O, et al:

Perioperative cardiovascular mortality in noncardiac

surgery: validation of the Lee cardiac risk index. Am J

Med 2005,118:1134-1141

7. Nguyen NT, Wolfe BM, The physiologic effects of

pneumoperitoneum in the morbidly obese. Ann Surg

2005,241:219-226

8. Poldermans D, Bax J, Boersma E, et al: The Task

Force for Preoperative Cardiac Risk Assessment and

Perioperative Cardiac Management in Non-cardiac

Surgery of the European Society of Cardiology (ESC)

and endorsed by the European Socie ty of

Anaesthesiology (ESA). European Heart Journal

2009,30:2769-2812

9. Maddox T, Chan P, Spertus T, et al: Variations in

Coronary Artery Disease Secondary Prevention

Prescriptions Among Outpatient Cardiology Practices.

J.A.C.C. 2014,63(6):539-46


21


Ενεργειακό ισοζύγιο σε μαθητές και μαθήτριες χορού

1 2 1 1Δ.Ρώσσιου , Ι.Πάγκαλος , Σ.Παπαδοπούλου , Μ.Χασαπίδου

1Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας, Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσ/νίκης2Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης

Περίληψη

Η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας αποτελεί μία απο τις βασικές συστάσεις για την πρόληψη και θεραπεία

της παχυσαρκίας και των συνοδών καρδιομεταβολικών παθήσεων. Η μέτρηση με ακριβείς μεθόδους του

ενεργειακού κόστους των διαφόρων τύπων άσκησης ειναι ιδιαίτερα σημαντική για τον τελικό προσδιορισμό

του ενεργεικού ισοζυγίου. Στην παρούσα μελέτη - με δείγμα 40 μαθήτριες χορού και 10 μαθητές χορού - το

ενεργειακό κόστος κάθε μαθήματος χορού (μπαλέτο, jazz και σύγχρονο) μετρήθηκε με συνεχόμενη έμμεση

θερμιδομέτρηση χρησιμοποιώντας τα BodyMedia SenseWear Armband και οι μετρήσεις καταγράφηκαν και

αναλύθηκαν στο SenseWear Software 7.0. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης τόσο οι μαθητές όσο και

οι μαθήτριες χορού ήταν σε αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Η μέτρηση της ενεργειακής δαπάνης του χορού με

επιταχυνσιόμετρα BodyMedia SenseWear Armband έδειξε ότι ο χορός είναι μια άσκηση που πρέπει να

συστήνεται ιδιαίτερα στους εφήβους και τους νέους ενήλικες γιατί συντελεί σημαντικά στην αύξηση της

ενεργειακής απώλειας και στην διατήρηση του υγιούς σωματικού βάρους.

Λέξεις κλειδιά: ενεργειακό ισοζύγιο, BodyMedia SenseWear Armband, χορός

Υπεύθυνος για την αλληλογραφία

Δανάη ΡώσσιουΤμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας, Αλεξάνδρειο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσ/νίκηςΘεσ/νίκη 55 131

1Τηλ : 6948 089 2512

Τηλ : 2310 414 337

E-mail: [email protected]


22


Εισαγωγή

Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα ε ίναι

χαρακτηριστικό του δυτικού τρόπου ζωής και οδηγεί

στη μείωση των ενεργειακών δαπανών. Είναι

επιστημονικά διαπιστωμένο πως η φυσική

δραστηριότητα συμβάλλει σε έναν υγιή τρόπο ζωής

που οδηγεί στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών, όπως

τα καρδιοαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης

διαβήτης, η οστεοπενία, η αρθρίτιδα και ο καρκίνος .

Η φυσική δραστηριότητα αποτελεί έναν σημαντικό

παράγοντα όχι μόνο για τη σωματική αλλά και την

συναισθηματική υγεία και την ψυχική ευεξία. Η

αεροβική αποτελεί μια από τις πλέον δημοφιλείς

φυσικές δραστηριότητες των ενηλίκων και ιδιαίτερα

των γυναικών. Αποτελεί επίσης μια εναλλακτική

καρδιαγγειακή 'προπόνηση', εάν πραγματοποιείται

σύμφωνα με τις οδηγίες του American College of

Sports Medicine (Αμερικάνικο Κολλέγιο Αθλητικής

Ιατρικής). Το ποσό της ενεργειακής δαπάνης κατά τη

διάρκεια του αερόβιου χορού ποικίλλει ανάλογα με

την ένταση της άσκησης, καθώς και το είδος. Έτσι, ο

χορός οδηγεί σε ποικιλία ενεργειακής δαπάνης από

4 έως 11 kcal/min (1). Διάφορες μορφές χορού

βρέθηκαν να είναι εξίσου αποτελεσματικές με

παραδοσιακούς τρόπους άσκησης, όπως π.χ.

τρέξιμο.

Η τεχνολογική πρόοδος σήμερα παρέχει ακρίβεια

στις μετρήσεις της ενεργειακής δαπάνης με

τριαξονικά επιταχυνσιόμετρα που ανιχνεύουν τη

μετατόπιση του σώματος ηλεκτρονικά σε τρεις

άξονες (2) και αποτελούν μια αντικειμενική και

αξιόπιστη μέθοδο για τη μέτρηση της έντασης της

κίνησης και το ενεργειακό κόστος της σωματικής

δραστηριότητας.

Δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα στην βιβλιογραφία,

όσον αφορά την αξιολόγηση της ενεργειακής

δαπάνης μαθητών χορού με την χρήση

επιταχυνσιομέτρων. Γι' αυτό ο σκοπός της παρούσας

μελέτης ήταν η μέτρηση της ενεργειακής δαπάνης

σε τρία είδη (μπαλέτο, jazz και σύγχρονο) χορού

με επιταχυνσιόμετρα καθώς και η εκτίμηση του

ενεργειακού ισοζυγίου και της πρόσληψης

θρεπτικών συστατικών των συμμετεχόντων.

Υλικά και Μέθοδοι

Δείγμα

Σαράντα γυναίκες μαθήτριες χορού (14 jazz, 16

μπαλέτου και 10 σύγχρονου χορού) ηλικίας

23,05±7,73 ετών, και 10 άντρες (6 jazz, 4

μπαλέτου) ηλικίας 25,50±3,98.

Όλοι οι συμμετέχοντες έδωσαν την έγγραφη

συγκατάθεσή τους και η μελέτη έλαβε έγκριση

από την Επιτροπή Βιοηθικής του Αλεξάνδρειου

Τεχνολογικού Ιδρύματος, Θεσσαλονίκης.

Ανθρωπομετρικές Μετρήσεις

Οι ανθρωπομετρικές μετρήσεις έγιναν το πρωί,

από διαιτολόγο ,φορώντας την ελάχιστη δυνατή

ένδυση. Το ύψος μετρήθηκε με ακρίβεια 0.5 cm

χρησιμοποιώντας αναστημόμετρο (SECA 220).

Το βάρος μετρήθηκε με τη χρήση ψηφιακής

ζυγαριάς ακριβείας ±100 g (Seca 707). Ο Δείκτης

Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) υπολογίστηκε ως το

σωματικό βάρος προς το τετράγωνο του ύψους 2(kg/m ).

Η Περιφέρεια Μέσης (WC) και η Περιφέρεια

Ισχίων (HC) μετρήθηκε με μεζούρα. Ο δείκτης

Waist to Hip ratio (WHR) ορίστηκε ως η

περίμετρος μέσης (cm) / περίμετρο ισχίων (cm).

Φυσική Δραστηριότητα

Η ενεργειακή απώλεια κάθε μαθήματος χορού

(μπαλέτο, jazz και σύγχρονο) μετρήθηκε με

συνεχόμενη έμμεση θερμιδομέτρηση με

επιταχυνσιόμετρα (Body Media Sense Wear


23

Armband, εικόνα 1) και οι μετρήσεις καταγράφηκαν

και αναλύθηκαν στο SenseWear Software 7.0. Το

BodyMedia SenseWear Armband αποτελείται από

πολλαπλούς αισθητήρες οι οποίοι μέσω α) της

κίνησης, β) της θερμότητας του σώματος, γ) της

θερμοκρασίας του σώματος, δ) της αγωγιμότητας

και ε) της εφίδρωσης του σώματος καθώς και με τον

προσδιορισμό προσωπικών παραμέτρων (όπως το

φύλο, η ηλικία, καπνιστής ή μη, δεξιόχειρας ή

αριστερόχειρας) καταγράφουν την ενεργειακή

δαπάνη της φυσικής δραστηριότητας καθώς και των

αριθμό των βημάτων του υποκειμένου. Όλοι οι

μαθητές χορού ολοκλήρωσαν τη μέτρηση της

φυσικής δραστηριότητας για τρεις συνεχόμενες

ημέρες (δύο καθημερινές και μία αργία). Η

ενεργειακή δαπάνη της φυσικής δραστηριότητας

εκφράσθηκε σε kcal αλλά και σε MET (Metabolic

Equivalents).

Εικόνα 1: Πολλαπλοί αισθητήρες (BodyMedia

SenseWear Armband)

Διαιτητική Πρόσληψη

Προσδιορίσθηκε με τριήμερο ημερολόγιο

καταγραφής που αποτελούνταν από δύο

καθημερινές και μία αργία (3), παράλληλα με την

καταγραφή της φυσικής δραστηριότητας . Η

ανάλυση των δ ιαιτολογίων έγ ινε με το

ηλεκτρονικό πρόγραμμα ανάλυσης θρεπτικών

συστατικών “Food Processor” (version 7.4).

Στατιστική Ανάλυση

Για τη στατιστική ανάλυση όλων των δεδομένων

έγινε χρήση του πακέτου SPSS version 17.0 (SPS

Inc., Chicago, IL, USA) με οριζόμενο επίπεδο

σημαντικότητας το p<0.05.

Αποτελέσματα

Οι γυναίκες μαθήτριες χορού είχαν χαμηλότερες

τιμές βάρους, ύψους, ΔΜΣ, περιφέρειας καρπού,

μ έ σ η ς κ α ι ι σ χ ί ω ν , W H R κ α ι β α σ ι κο ύ

μεταβολισμού σε σύγκριση με τους άντρες

μαθητές χορού. Οι γυναίκες είχαν χαμηλότερη

ενεργειακή δαπάνη άσκησης σε kcal και σε MET .

(Πίνακας 1). �

Πίνακας 1: Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά,

ανάλογα με το φύλο



24


*p<0.05, **p<0.001

Όπως φαίνεται στον πίνακα 2, τόσο οι άντρες

μαθητές όσο και οι γυναίκες μαθήτριες χορού είχαν

αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Οι άντρες είχαν

υψηλότερη πρόσληψη ενέργειας, πρωτεϊνών,

λιπαρών και κορεσμένων λιπαρών.

Πίνακας 2: Ενεργειακή πρόσληψη, ενεργειακή

απώλεια, πρόσληψη μακροθρεπτικών συστατικών

*p<0.05, **p<0.001

Οι μαθήτριες της Jazz είχαν υψηλότερη ενεργειακή

δαπάνη και METs σε σύγκριση με τις μαθήτριες

μπαλέτου αλλά και σύγχρονου χορού ενώ δεν

υπήρχαν διαφορές στον ΔΜΣ και τον βασικό

μεταβολισμό (Πίνακας 3).

Οι μαθητές χορού δεν παρουσίασαν σημαντικές

διαφορές στα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά ή

την ενεργειακή δαπάνη κατά τη διάρκεια της

άσκησης ανάλογα με τον είδος χορού (Πίνακας

4).


Πίνακας 3: Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά και

ενεργειακή απώλεια των μαθητριών ανάλογα με το

είδος χορού

25


Πίνακας 4: Ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά των

αντρών μαθητών χορού ανάλογα με το είδος χορού

Συζήτηση

Οι γυναίκες μαθήτριες χορού είχαν χαμηλότερες

τιμές βάρους, ύψους, ΔΜΣ, περίμετρο καρπού,

μέσης, ισχίων, WHR, και βασικού μεταβολισμού σε

σύγκριση με τους άντρες μαθητές χορού όπως ήταν

αναμενόμενο. Τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά

ήταν παρόμοια για όλα τα είδη χορευτών οπως

φάνηκε και σε άλλες μελέτες (4, 5). Αμερικανοί

επαγγελματίες χορευτές μπαλέτου (6) είχαν ανάλογο

βάρος, ύψος και ΔΜΣ με τους ερασιτέχνες χορευτές

της παρούσας μελέτης.

Παρόμοιες τιμές ΔΜΣ αναφέρονται και σε άλλες

μελέτες (7, 8). Θεωρείται πως το χαμηλό σωματικό

βάρος και ο χαμηλός ΔΜΣ είναι αναγκαία στον χορό

(9, 10).

Οι γυναίκες μαθήτριες χορού έχουν χαμηλότερη

ενεργειακή δαπάνη άσκησης σε kcal και MET,

μετρημένη με επιταχυνσιόμετρα, κατά τη

διάρκεια ενός μαθήματος χορού σε σχέση με τους

άντρες μαθητές χορού. Στις γυναίκες η

ενεργειακή απώλεια ήταν υψηλότερη στα

μαθήματα της jazz συγκριτικά με τα μαθήματα

μπαλέτου και σύγχρονου χορού, ενώ στους

άντρες δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική

διαφορά στην ενεργειακή απώλεια ανάλογα με το

είδος χορού. Οι γυναίκες μαθήτριες χορού κατανάλωσαν μόνο

1748±472Kcal ενώ οι άντρες μαθητές χορού

2340±741 Kcal αντίστοιχα. Οι άντρες αλλά και οι

γυναίκες παρουσίασαν σημαντικά χαμηλότερη

ενεργειακή πρόσληψη από την ενεργειακή τους

απώλεια με τους άντρες να έχουν υψηλότερο

αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο. Μελέτη που έγινε

σε γυναίκες χορεύτριες έδειξε ακόμη χαμηλότερη

ενεργειακή πρόσληψη (1483Kcal) (5). Χαμηλή

ενεργειακή πρόσληψη βρέθηκε επίσης σε

Ισπανους χορευτές μπαλέτου ( 1555kcal) (11) σε

γυναίκες χορεύτριες μέλη του US National Figure

Skat ing Dance Team (Εθνικής Ομάδας

Καλλιτεχινού Πατινάζ Ηνωμένων Εθνών) (1416

kcal) (9), και σε αμερικανίδες ελίτ πατινέρ πάγου (

1491Kcal) (7). Αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο

έχει βρεθεί και σε αθλητές άλλων αθλημάτων

(12, 13, 14, 15, 16). Οι διαφορές αυτές θα

μπορούσαν να αποδοθούν σε υποεκτίμηση της

ενεργειακής πρόσληψης (17, 18) ή σε χαμηλότερη

ενεργειακή πρόσληψη τις ημέρες της μελέτης. Στην παρούσα μελέτη, ο μέσος όρος της

ημερήσιας πρόσληψης υδατανθράκων ήταν

3,55±1,73g/Kg του ΣΒ για τους άντρες και

4,05±1,64g/Kg του ΣΒ για τις γυναίκες.Οι τιμές

αυτές είναι αρκετά χαμηλότερες από τις συνιστώμενες για αθλητές (6-10g/kg του ΣΒ)

[ADA, 2009], το οποίο με την πάροδο του χρόνου

θα μπορούσε να προκαλέσει εξάντληση των

αποθηκών γλυκογόνου (11).


26

Η πρόσληψη πρωτεΪνών των χορευτών ήταν

1,53±0,52 g/Kg ΣΒ για τους άντρες και 1,27±0,41

g/Kg ΣΒ για τις γυναίκες, προσλήψεις οι οποίες

πληρούν τις συστάσεις για τους αθλητές (ADA,

2009). Όσον αφορά την πρόσληψη λίπους, οι

συμμετέχοντες μαθητές χορού στη μελέτη

α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν δ ί α ι τ α υ ψ η λ ή σ ε λ ί π η

(38,36±5,80%EI για τους άντρες και 39,65±15,80%

για τις γυναίκες).

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης τόσο οι

μαθητές όσο και οι μαθήτριες χορού ήταν σε

α ρ ν η τ ι κ ό ε ν ε ρ γ ε ι α κ ό ι σ ο ζ ύ γ ι ο κ α ι

είχανανεπαρκή πρόσληψη υδατανθράκων. Η μέτρηση της ενεργειακής δαπάνης του χορού με

επιταχυνσιόμετρα έδειξε ότι ο χορός είναι μια

άσκηση που πρέπει να συστήνεται ιδιαίτερα

στους εφήβους και τους νέους ενήλικες γιατί

συντελε ί σημαντ ικά στην αύξηση της

ενεργειακής απώλειας και στην διατήρηση του

υγιούς σωματικού βάρους. Παράλληλα, ιδιαίτερη

σημασία πρέπει να δοθεί στην επαρκή πρόσληψη

ενέργειας και την διατήρηση του ενεργειακού

ισοζυγίου από τους μαθητές χορού.

Energy balance of males and females dance students

1 2 1 1D.Rossiou , I.Pagkalos , S.Papadopoulou , M.Hassapidou

1Department of and Dietetics, Alexander Technological Educational Institute of Thessaloniki2Department of Electrical and Computer Engineering, Aristotle University of Thessaloniki

Summary

Increasing the amount of physical activity is one of the key recommendations for the prevention and treatment

of obesity and associated cardiometabolic diseases. The accurate measurement methods of energy costs of

different types of exercise is particularly important for the final determination of energy balance. In the present

study, a sample of 40 female dance students and 10 male dance students was measured by continuous indirect

calorimetry to determine the energy cost of each dance course (ballet, jazz and contemporary). Measurements

were performed using a BodyMedia SenseWear Armband and were recorded and analyzed in SenseWear

Software 7.0. According to the study results, both female and male dance students had negative energy balance.

The measurement of energy expenditure of dance sequences by accelerometers showed that dancing is an

exercise that should be recommended particularly in adolescents and young adults, because it contributes

significantly to an increase in energy loss and maintaining a healthy body weight.

Key words: energy balance, BodyMedia SenseWear Armband, dance

Address for correspondence

Danai RossiouDepartment of Nutrition and Dietetics, Alexander Technological Educational Institute of Thessaloniki



27


Βιβλιογραφία1. Williford HN, Scharff-Olson M, Blessing DL. The

Physiological Effects of Aerobic Dance. Sports Medicine.

1989,8(6), 335-345.

2. Levine JA. Measurement of energy expenditure. Public

Health Nutrition. 2005,8(7A), 1123–1132.

3. Crawford, I. A., Barlow, M. J., Diego, F., & Spyromilio,

J. MNRAS. 1994,266, 903

4. Stensland SH, Sobal J. Dietary practices of ballet, jazz,

and modern dancers. J Am Diet Assoc. 1992,(3):319-24.

5. Yannakoulia M, Sitara M, Matalas A-L. Reported eating

behavior andattitudes improvement after a nutrition

intervention program in a group of young female dancers.

International Journal of Sports Nutrition, 2002,12: 24-32.

6. Kaufman BA, Warren MP, Dominguez JE, Wang J,

Heymsfield SB, Pierson RN. Bone Density and

Amenorrhea in Ballet Dancers Are Related to a Decreased

Resting Metabolic Rate and Lower Leptin Levels. The

Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism.

2002,87(6):2777–2783.

7. Dwyer J, Eisenberg A, Prelack K, Song WO, Sonneville

K, Ziegler P. Eating attitudes and food intakes of elite

adolescen female figure skaters: a cross sectional study.

Journal of the International Society of Sports Nutrition.

2012,9:53.

8. Ziegler PJ, Jonnalagadda SS, Nelson JA, Lawrence C,

Baciak B. J Am Coll Nutr. 2002,21(2):114-9

9. Hidayah, G. N., & Bariah, A. S. Eating Attitude, Body

Image, Body Composition and Dieting Behaviour ainong

Dancers. Asian Journal of Clinical Nutrition. 2011,3(3),

92-102.

10. Ziegler PJ, Jonnalagadda SS, Lawrence C. Dietary

intake of elite figure skating dancers. Nutrition Research,

2001, 21 (7): 983-992.

11. López-Varela S, Loucks AB. Energy balance and body

composition in sports and exercise. J Sport Sci.

2004,22:1-14.

1 2 . P a p a d o p o u l o u S . K . , G o u v i a n a k i A . ,

Grammatikopoulou M.G., Maraki Z., Pangalos I.G.,

Hassapidou M.N. Body fat status and energy and

nutrient intake of elite cross-country skiers, members

of the Greek national team. Asian Journal of Sports

Medicine, Asian Journal of Sports Medicine.

2012,3(4),257-266.

13. Papadopoulou, S.D., Papadopoulou, S.K.,

Vamvakoudis, E., Tsitskaris, G. Comparison of

Nutritional Intake between. Volleyball and Basketball

Women Athletes of the Olympic National Teams.

Gazzetta Medica Italiana Archivio per le Scienze

Mediche. 2008,167(4),147-152.

14. Papadopoulou S.K., Papadopoulou S.D., Gallos

G.K. Macro and Micro nutrient Intake of Adolescent

Greek Female Volleyball players. International

Journal of Sports Nutrition. 2002,12,73-80.

15. Papadopoulou S.K., Papadopoulou S.D., Skoufas

D., Yiannakos A. Natsis K. Dietary intake differences

between volleyball and handball women athletes of the

Olympic national team. Medicina Sportiva.

2008,16,983-989.

16. Hassapidou NM, Manstrantoni A. Dietary intakes

of elite female athletes in Greece. J Hum Nutr Diet.

2001,14:391-6.

17. Magkos F, Yannakoulia M. Methodology of

dietary assessment in athletes: concepts and pitfalls.

Curr Opinion Nutr Metab Care. 2003,6(5):539-49.

18. Dahlström, M., Jansson, E., Nordevang, E. and

Kaijsery, L. Discrepancy between estimated energy

intake and requirement in female dancers. Clinical

Physiology. 1990, 10: 11–25


Βιβλιογραφική Ενημέρωση

Βιβλιογραφική ενημέρωση

Υπεύθυνοι στήλης: Ιωάννης Ευθυμιάδης,Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘΕλένη Πασχαλίδου, Γενική Ιατρός

μονοκυττάρων και βελτίωσε τη σύσταση της αθηρωματικής πλάκας με την αύξηση των λείων μυϊκών κυττάρων και την περιεκτικότητα σε κολλαγόνο και τη μείωση την μακροφάγων και του περιεχόμενου του νεκρωτικού πυρήνα.

Συμπέρασμα: Η αλιροκουμάβη μειώνει δοσοεξαρτώμενα τα λιπίδια του πλάσματος και κατ' επέκταση επιβραδύνει την ανάπτυξη της αθηροσκλήρωσης και ενισχύει τις ευεργετικές επιδράσεις της ατορβαστατίνης σε επίμυες Α Ρ Ο Ε * 3 L e i d e n . C E T P . Ε π ι π λ έ ο ν , η αλιροκουμάβη βελτιώνει την μορφολογία των πλακών.

2.Περιοδική χορήγηση ροσουβαστατίνης – ατορβαστατίνης. Η μελέτη PRADA: Μία ασθενο -κεντρ ική πρακτ ική . Per iod i c Rosuvastatin or Atorvastatin Dosing Arrays (PRADA): Patient-Centered Practice. Christou T, OmarHR, Dimitrov R. 2014 Aug 27. Drugs R D.

[Epub ahead of print]

Η κακή συμμόρφωση αποτελεί συχνό πρόβλημα στην μακροχρόνια καθημερινή χορήγηση των στατινών.

Μέθοδοι: Πρόκειται για μια αναδρομική μελέτη όπου εξετάστηκαν οι φάκελοι των ασθενών σε περίοδο οκτώ ετών από την εισαγωγή τους σε παθολογική κλινική. Στην μελέτη αυτή προτάθηκε η περιοδική χορήγηση στατινών έναντι της άρνησης των ασθενών να λάβουν στατίνη λόγω μυαλγιών ή κόστους. Στόχος της μελέτης ήταν η συμμόρφωση των ασθενών στην θεραπεία με στατίνες. Το θεραπευτικό σχήμα περιλάμβανε χορήγηση ροσουβαστατίνης ή ατορβαστατίνης με σταδιακή αυξανόμενη δοσολογία από δύο φορές / εβδομάδα σε τρεις έως πέντε φορές / εβδομάδα. Το πρωτογενές τελικό σημείο της μελέτης ήταν να εκτιμήσουν τα επίπεδα της LDL και του

1.H αλιροκουμάβη (Alirocumab) αναστέλλει την αθηροσκλήρωση, βελτιώνει τη μορφολογία της πλάκας και ενισχύει τις δράσεις της στατίνης. Alirocumab inhibits atherosclerosis, improves the plaque morphology, and enhances the effects of a statin. Kühnast S, van der Hoorn JW, et al. J Lipid Res. 2014 Aug 19. pii: jlr.M051326. [Epub ahead of print]Η αναστολή του ενζύμου PCSK9 αποτελεί μια νέα θεραπευτική στρατηγική για την αντιμετώπιση της καρδιαγγειακής νόσου. Το ένζυμο αυτό προάγει την αποδόμηση του υποδοχέα της LDL αυξάνοντας την συγκέντρωση της τελευταίας στο πλάσμα. Η αλιροκουμάβη (Alirocumab) είναι ένα πλήρως ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι του PCSK9 και βρίσκεται σε φάση ΙΙΙ κλινικής ανάπτυξης. Μέθοδοι: Στη μελέτη αυτή οι ερευνητές αξιολόγησαν την αντιαθηρογενετική δυναμική της αλιροκουμάβης σε διαγονιδιακά ποντίκια (APOE*3 Leiden.CETP mice). Τα ποντίκια έλαβαν μια δυτικού τύπου δίαιτα και έλαβαν είτε την αλιροκουμάβη (3 ή 10 mg/kg, σε εβδομαδιαία υποδόρια χορήγηση) μόνη ή σε συνδυασμό με ατορβαστατίνη (3,6 mg/kg/ημέρα) για 18 εβδομάδες. Η αλιροκουμάβη μόνη της μείωσε δοσοεξαρτώμενα την ολική χοληστερόλη (-37% και -46%, Ρ <0,001) και τα τριγλυκερίδια (-33% και -36%, Ρ <0,001), ενώ υπήρξε και περαιτέρω μείωση της χοληστερόλης όταν συνδυάστηκε με ατορβαστατίνη (-48% και - 58%, Ρ <0,001). Η αλιροκουμάβη αύξησε τα επίπεδα της ηπατικής πρωτεΐνης LDLR, αλλά δεν επηρέασε την ηπατική χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Τα χολικά οξέα των κοπράνων και οι ουδέτερες στερόλες δεν μεταβλήθηκαν. Η αλιροκουμάβη με ίωσε δοσοεξαρτώμενα το μέγεθος της αθηροσκληρωτικής βλάβης (-71% και -88%, Ρ <0,001), ενώ η προσθήκη ατορβαστατίνης ενίσχυσε αυτές τις δράσεις (-89% και -98%, Ρ <0,001). Η αλιροκουμάβη μείωσε τη στρατολόγηση των


διαλείποντα θεραπευτικά σχήματα. Το δεύτερο σ η μ ε ί ο π ε ρ ι λ ά μ β α ν ε τ η ν σ ύ γ κ ρ ι σ η τ η ς ατορβαστατίνης με την ροσουβαστίνη όσον αφορά την μείωση της LDL και του κλάσματος ολικής χοληστερόλης/LDL.

Η ανάλυση των αποτελεσμάτων αναγνώρισε 46 ασθενείς που συμμετείχαν. Από αυτούς, 2 ασθενείς με επίμονη μυαλγία αποχώρησαν πριν τις 12 εβδομάδες, 20 ασθενείς έλαβαν ροσουβαστατίνη 15-100mg / εβδομαδιαίως και 24 ασθενε ίς ατορβαστατίνη 20-140mg / εβδομαδιαίως. Τα επίπεδα της LDL (30.2 %, P < 0.0001) και του κλάσματος ολικής / LDL(31.1 %, P < 0.0001) μειώθηκαν στατιστικά σημαντικά. Δεν υπήρξε στατιστικά σημαντική διαφορά στην μέση μείωση των επιπέδων των λιπιδίων μεταξύ των δύο στατινών.Σ υ μ π έ ρ α σ μ α : Η π ε ρ ι ο δ ι κ ή χ ο ρ ή γ η σ η ροσουβαστατίνης ή ατορβαστατίνης με το παραπάνω θεραπευτικό σχήμα αποδείχθηκε αποτελεσματική μέθοδος επιτυγχάνοντας τάξη συμμόρφωσης 95.6 % .

3. Η επιθετική θεραπεία με στατίνες αναστέλλει την φυσική εξέλιξη της διαβητικής στεφανιαίας αθηροσκλήρωσης. Ευρήματα από την μελέτη SATURN. High-Intensity Statin Therapy Alters the Natural History of Diabetic Coronary Atherosclerosis: Insights From SATURN. Stegman

B Puri R Cho L Shao M Ballantyne CM Barter PJ, , , , , , Chapman MJ Erbel R Libby P Raichlen JS Uno K, , , , , Kataoka Y Nissen SE Nicholls SJ Diabetes Care., , . 2014 Sep 4. pii: DC_141121. [Epub ahead of print].

29

Είναι γνωστό ότι οι στατίνες αναστέλλουν την ανάπτυξη της αθηρωματικής πλάκας, η οποία δράση δεν έχει αποδειχθεί ακόμη σε διαβητικούς ασθενείς. Στην μελέτη αυτή ελέγχθηκε η υπόθεση ότι η επιθετική θεραπεία με στατίνες μπορεί να αναστείλει την ανάπτυξη του αθηρώματος στους διαβητικούς ασθενείς.

Μέθοδοι:Στην μελέτη SATURN μετρήθηκε ο όγκος του αθηρώματος με ενδοαγγειακό υπέρηχο σε ασθενείς που έλαβαν ροσουβαστατίνη 40 mg ή ατορβαστατίνη 80 mg για 24 μήνες. Στην ανάλυση που ακολούθησε συγκρίθηκαν οι μεταβολές στην βιοχημική σύσταση και στον ποσοστιαίο όγκο του στεφανιαίου αθηρώματος (Percent Atheroma Volume, PAV) σε ασθενείς με (n = 159) και χωρίς (n = 880) σακχαρώδη διαβήτη.

Τόσο οι διαβητικοί όσο και οι μη διαβητικοί ασθενείς παρουσίασαν ύφεση του στεφανιαίου αθηρώματος σύμφωνα με μεταβολές στον ποσοστιαίο όγκο PAV (-0.83 ± 0.13 vs. -1.15 ± 0.13%, P = 0.08). Η ελάττωση του PAV στους διαβητικούς ασθενείς ήταν μικρότερη σε σχέση με τους μη διαβητικούς όταν τα επίπεδα της LDL υπό θεραπεία ήταν >70 mg/dL (-0.31 ± 0.23 vs. -1.01 ± 0.21%, P = 0.03) και παρόμοια όταν τα επίπεδα της LDL ήταν ≤70 mg/dL (-1.09 ± 0.16 vs. -1.24 ± 0.16%, P = 0.50).

Συμπέρασμα: Η επιθετική θεραπεία με στατίνες αναστέλλει την φυσική εξέλιξη της διαβητικής στεφανιαίας αθηροσκλήρωσης με επακόλουθη ύφεση της αθηροσκληρωτικής νόσου τόσο σε διαβητικούς όσο και σε μη διαβητικούς ασθενείς.

Βιβλιογραφική Ενημέρωση


ΠΡΟΣΕΧΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΟΚΤΩΒΙΟΣ 2014 - ΜΑΡΤΙΟΣ 2015

Ελένη Α. ΠασχαλίδουΓενική ΙατρόςEmail: [email protected]

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

1. Εξελίξεις στη Θεραπεία της Αρτηριακής Θρόμβωσης, Ι.Μ.Ε.Θ.Α σε συνεργασία με την Β΄

ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ, 3-4 Οκτωβρίου 2014, Ξενοδοχείο Grand

Hotel, Θεσσαλονίκη. Website: http://www.congressworld.gr/sinedria.php 2. Σύγχρονες Απόψεις στην Κλινική Διαχείριση των Παραγόντων Καρδιαγγειακού Κινδύνου,

Ελληνική Εταιρεία Καρδιαγγειακής Προστασίας, 3-5 Οκτωβρίου 2014, Sikyon Coast,

Ξυλόκαστρο. Website: http://ypertasi.gr/news/newsid510/13 ο

3. 7 Συνέδριο Επεμβατικής Καρδιολογίας και Ηλεκτροφυσιολογίας – IICE, Καρδιολογική

Εταιρεία Βορείου Ελλάδος, 9 -11 Οκτωβρίου 2014, Ξενοδοχείο Makedonia Palace, Θεσσαλονίκη.

Website: http://www.medevents.gr/congress/7th-iice.aspx4. 17ο Πανελλήνιο Συνέδριο Λιπιδιολογίας Αθηροσκλήρωσης και Αγγειακή Νόσου, ΕΕΛΙΑ, 16 - 18

Οκτωβρίου, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα. Website: http://eelia.gr/5. Acute Cardiovascular Care 2014, 18-20 October 2014, Geneva, Switzerland. Website:

http://www.escardio.org/congresses/acute-cardiovascular-care-

2014/Pages/welcome.aspx?hit=wca th6. 9 World Stroke Congress, 22-25 October, Istanbul, Turkey. Website:

http://www2.kenes.com/stroke2014/pages/home.aspx 7. 35ο Διεθνές Καρδιολογικό Συνέδριο, Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία, 23-25 Οκτωβρίου 2014,

Ξενοδοχείο Hilton, Αθήνα. Website: http://www.hcs.gr/

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

1. 28ο Ετήσιο Συνέδριο ΔΕΒΕ, 13-15 Νοεμβρίου 2014, Makedonia Palace, Θεσσαλονίκη. Website:

http://www.medevents.gr/default.aspx?congressID=8872. 24th Annual Congress of the European Childhood Obesity Group (ECOG), 13-15 November

2014, Salzburg. Website: http://www.ecog‐obesity.eu/index.php/ECOG2014 3. AHA Scientific Sessions 2014, 15 - 19 November 2014, Chicago IL. Website:

http://my.americanheart.org/professional/Sessions/ScientificSessions/Scientific‐

Sessions_UCM_316900_SubHomePage.jsp 4. 8ο (Χειμερινό) Κλινικό Φροντιστήριο "Πρόληψη & Αντιμετώπιση των Καρδιομεταβολικών

Παραγόντων Κινδύνου: Πρακτικές Οδηγίες", ΕΜΠαΚΑΝ, 21-22 Νοεμβρίου 2014, Ξενοδοχείο

Πορταριά Πήλιο. Website: http://www.congressworld.gr/sinedria.php?b=1&j=34

30

Προσεχείς Επιστημονικές Δραστηριότητες


5. Εκπαιδευτικά Σεμινάρια Καρδιολογίας, ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ,

Β' ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Α.Π.Θ. 28-29 Νοεμβρίου 2014,

Ξενοδοχείο ΒΕΡΜΙΟ Νάουσα. Website:

http://www.medevents.gr/default.aspx?congressID=924

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

1. EuroEcho-Imaging 2014, 3-6 December 2014, Vienna, Austria. Website:

http://www.escardio.org/congresses/euroecho-imaging-2014/Pages/welcome.aspx?hit=wcand

2. 2 World Congress of Clinical Lipidology, 5-7 December 2014, Vienna, Austria. Website:

http://clinical-lipidology.com/

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ

Καρδιαγγειακή Απεικόνιση στη Στεφανιαία Νόσο. Απαντήσεις σε Κλινικά Ερωτήματα και

Λήψη Αποφάσεων. ο ο19 Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο - 3 Κλινικό Φροντιστήριο, Ομάδα Καρδιαγγειακής Απεικόνισης,

ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ Β.ΕΛΛΑΔΟΣ, 24 Ιανουαρίου 2015, Ξενοδοχείο

ΤΗΕ ΜΕΤ. Θεσσαλονίκης, Website: http://eabe.org/

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

η9 Διημερίδα Παχυσαρκίας, της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας, 13 και 14

Φεβρουαρίου 2015 στο ξενοδοχείο Royal Olympic στην Αθήνα.

ΜΑΡΤΙΟΣ

ο 11 Πανελλήνιο Συνέδριο Αθηροσκλήρωσης,

ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ Β.ΕΛΛΑΔΟΣ,

12-14 Μαρτίου 2015, Ξενοδοχείο Makedonia Palace Θεσσαλονίκης, Website: http://eabe.org/

31

Προσεχείς Επιστημονικές Δραστηριότητες


Tο περιοδικό “Αθηρολογία” είναι επίσημο τριμηνιαίο περιοδικό της Εταιρείας

Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος και σκοπό έχει την καταγραφή της επιστημονικής

δραστηριότητας τόσο των μελών της όσο και των λοιπών ιατρών που οι δραστηριότητες τους

έχουν σχέση με το αντικείμενό της Εταιρείας καθώς και την συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση αυτών.

Δημοσιεύει πρωτότυπες κλινικές και πειραματικές εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις και

ανασκοπήσεις που άπτονται του αντικειμένου της Εταιρείας. Επίσης κάθε έκδοση περιλαμβάνει ένα

άρθρο που αναφέρεται σε μια προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης καθώς και βιβλιογραφική

ενημέρωση.

Ειδικές οδηγίες προς τους συγγραφείς

1. Τα κείμενα που αποστέλλονται προς δημοσίευση πρέπει να ακολουθούν το σύστημα σύνταξης

Vancouver

2. H συντακτική επιτροπή κάνει γνωστό ότι κείμενα που δεν έχουν γραφεί σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές,

δεν γίνονται δεκτά και επιστρέφονται στους συγγραφείς.

3. Kάθε άρθρο που υποβάλλεται στο περιοδικό συνοδεύεται απαραίτητα από επιστολή η οποία πρέπει να

αναφέρει: 1) την κατηγορία της εργασίας, 2) ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί (εν μέρει ή εξ ολοκλήρου)

σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό, 3) ότι η εργασία εγκρίθηκε από όλους τους συγγραφείς οι οποίοι

πρέπει να συνυπογράφουν την επιστολή.

4. Όλα τα άρθρα υποβάλλονται στην Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντή

σύνταξης του περιοδικού.

5. Eπειδή το περιοδικό εκδίδεται εξ' ολοκλήρου με ηλεκτρονικά μέσα, μαζί με το κείμενο απαραίτητη

είναι η αποστολή ενός CD που θα περιέχει το πλήρες κείμενο της εργασίας, τους πίνακες κλπ. Στο CD θα

πρέπει να υπάρχει ετικέτα με το όνομα του συγγραφέα, τον τίτλο του άρθρου, καθώς και το ακριβές όνομα

και η έκδοση του προγράμματος επεξεργασίας του κειμένου που χρησιμοποιήθηκε. Εάν οι κριτές

υποδείξουν διορθώσεις, τότε το τελικό κείμενο αποστέλλεται ηλεκτρονικά στην Εταιρεία

Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντή σύνταξης του περιοδικού.

6. Mετά τον έλεγχο και εφόσον η εργασία εκπληρώνει τις οδηγίες για τους συγγραφείς, στέλνεται για

διπλή κρίση και στη συνέχεια διορθώνεται από τους συγγραφείς σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών.

7. Oι εργασίες που δημοσιεύονται αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδικού.

Aναδημοσίευση (ολική ή μερική) επιτρέπεται μόνον ύστερα από έγγραφη άδεια του περιοδικού. H

δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από μέρους του

περιοδικού.

H τήρηση των παραπάνω οδηγιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοσίευση μιας εργασίας.

Bασικά κριτήρια αποδοχής μιας εργασίας είναι η πρωτοτυπία αυτής, η σαφής σύνταξη, η ύπαρξη

κατάλληλης μεθοδολογίας, η επάρκεια των δεδομένων, η σημαντικότητα των πληροφοριών και το

θέμα να έχει γενικό ιατρικό ενδιαφέρον.

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς


Σύνταξη των χειρογράφων

1. Aπαραίτητη είναι η γλωσσική ομοιομορφία.

2. Ολόκληρο το χειρόγραφο (και η βιβλιογραφία) θα δακτυλογραφείται σε διπλό διάστημα. Να μη

στοιχίζετε το κείμενο δεξιά. Kάθε στοιχείο του χειρογράφου θα πρέπει να αρχίζει σε καινούργια σελίδα

με την εξής σειρά: σελίδα με τον τίτλο, περίληψη (ελληνική και αγγλική) και πρόσθετοι όροι ευρετηρίου

(λέξεις κλειδιά), κείμενο, ευχαριστίες, βιβλιογραφικές παραπομπές, πίνακες, εικόνες, λεζάντες των

εικόνων. Οι σελίδες θα αριθμούνται διαδοχικά, αρχίζοντας με τη σελίδα του τίτλου.

3. Ανώτερο όριο κειμένου είναι οι 3000 λέξεις.

Ειδικότερα

Α. Σελίδα του τίτλου. Στη σελίδα αυτή αναγράφονται: 1) ο τίτλος του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναι

σύντομος (όχι περισσότερες από 12 λέξεις). Συντμήσεις δεν επιτρέπονται στον τίτλο, 2) ένας

συντομότερος τίτλος ή υπότιτλος με λιγότερα από 40 γράμματα, αν είναι αναγκαίος, 3) το όνομα και το

επίθετο κάθε συγγραφέα και οι υψηλότεροι ακαδημαϊκοί τίτλοι, 4) το ίδρυμα, κλινική, εργαστήριο, κλπ.

από το οποίο προέρχεται η εργασία, 5) το όνομα, η διεύθυνση και τα τηλέφωνα, fax, e-mail του

συγγραφέα που είναι υπεύθυνος για την αλληλογραφία (στα ελληνικά και αγγλικά).

Β. Περίληψη στην ελληνική γλώσσα. H περίληψη θα έχει μέχρι 200 λέξεις και θα αναφέρει το σκοπό

της εργασίας, τη βασική μεθοδολογία, τα κύρια ευρήματα και τα κύρια αποτελέσματα και συμπεράσματα

Περίληψη δεν απαιτείται για τα άρθρα σύνταξης, τα σχόλια, τα γενικά θέματα και τα ειδικά άρθρα.Kάτω από την περίληψη θα σημειώνονται 3-5 πρόσθετοι όροι ευρετηρίου (λέξεις κλειδιά).

Γ. Περίληψη στην αγγλική γλώσσα. Περιλαμβάνει τα ονόματα των συγγραφέων, τον τίτλο της

εργασίας και το κέντρο από το οποίο προέρχεται αυτή. Tο περιεχόμενο της είναι παρόμοιο της ελληνικής

και είναι το ίδιο δομημένη. Σημειώνονται και οι λέξεις ευρετηρίου (key words) στην αγγλική γλώσσα.

Δ. Kείμενο των κλινικών και πειραματικών εργασιών. Διαιρείται σε τμήματα με τις επικεφαλίδες

εισαγωγή, μέθοδοι, αποτελέσματα, συζήτηση.Eισαγωγή. Kαθορίζεται ο σκοπός της εργασίας, παρατίθενται οι αυστηρώς απαραίτητες βιβλιογραφίες

και δεν ανασκοπείτε το θέμα εκτενώς.Mέθοδοι. Περιγράφεται με σαφήνεια ο τρόπος επιλογής του υλικού μελέτης. Περιγράφονται επίσης η

μέθοδος, οι συσκευές και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν με αρκετές λεπτομέρειες ώστε να

επιτρέπεται σε άλλους συγγραφείς να αναπαράγουν τα αποτελέσματα. Για καθιερωμένες μεθόδους,

απλώς αναφέρονται και δίδεται η σχετική βιβλιογραφία.Στην περίπτωση ερευνών που αφορούν ανθρώπους τονίστε ιδιαίτερα ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε με

βάση την υπουργική απόφαση A6/10983/1 (ΦEK 886/B20, 13,84) για τη “Διεξαγωγή κλινικών δοκιμών

φαρμάκων και την προστασία του ανθρώπου”.Oι στατιστικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν να περιγράφονται ικανοποιητικά και κατανοητά.

Aποτελέσματα. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ολοκληρωμένα αλλά σύντομα. Να μην

επαναλαμβάνονται στο κείμενο τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στους πίνακες ή τα σχεδιαγράμματα.



Συζήτηση. Να τονίζονται οι νέες και σημαντικές απόψεις που υποστηρίζει η μελέτη και τα συμπεράσματα

που προκύπτουν. Να μην επαναλαμβάνονται λεπτομερώς τα δεδομένα που περιγράφονται στο κεφάλαιο

των αποτελεσμάτων. Να γίνεται αναφορά στη σημασία που έχουν τα ευρήματα και να συσχετίζονται με

παρατηρήσεις που αναφέρονται σε άλλες ανάλογες μελέτες. Τα συμπεράσματα να συνδέονται με τους

στόχους της μελέτης. Eυχαριστίες. Aπευθύνονται μόνο στα πρόσωπα τα οποία έχουν ουσιαστική συμβολή στη μελέτη. Bιβλιογραφίες. Οι βιβλιογραφικές παραπομπές αριθμούνται διαδοχικά και με τη σειρά με την οποία

αναφέρονται στο κείμενο. Για τη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, το σύστημα

Vancouver. H χρήση περιλήψεων ως βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει να αποφεύγεται. Eπίσης οι

“αδημοσίευτες παρατηρήσεις” και η “προσωπική επικοινωνία”. Eργασίες που έχουν γίνει δεκτές για

δημοσίευση, χωρίς όμως να έχουν δημοσιευθεί ακόμη, μπορεί να αναφερθούν στη βιβλιογραφία, οπότε

μετά το περιοδικό σημειώνεται η φράση “δεκτή για δημοσίευση”.

* Τα φάρμακα θα αναφέρονται με τη βραχεία επίσημη ονομασία και όχι με το όνομα του σκευάσματος.

Παραδείγματα γραφής βιβλιογραφιών

Σε γενικές γραμμές προηγούνται τα ονόματα των συγγραφέων (μετά το επώνυμο και το αρχικό του

ονόματος ―χωρίς τελείες― ακολουθεί κόμμα και το επώνυμο του επόμενου συγγραφέα), και ακολουθεί

ο τίτλος της εργασίας, το περιοδικό σε συντομογραφία, (με βάση το Index Medicus) το έτος, ο τόμος του

περιοδικού, άνω και κάτω τελείες και οι σελίδες του άρθρου (πρώτη και τελευταία). Oι συγγραφείς είναι

υπεύθυνοι για την ακρίβεια των βιβλιογραφιών και την ορθή αναγραφή τους.

Oι βιβλιογραφικές παραπομπές στο κείμενο αριθμούνται με αύξοντα αριθμό (1,2,3 κ.ο.κ.) ανάλογα με τη

σειρά που εμφανίζονται και γράφονται μέσα σε παρένθεση. Όλες οι βιβλιογραφικές παραπομπές και

μόνον αυτές πρέπει να υπάρχουν με την ίδια σειρά στον κατάλογο της βιβλιογραφίας.

Παραδείγματα για τον κατάλογο βιβλιογραφίας

1. Από περιοδικόΑναγράφονται μέχρι και οι τρεις πρώτοι συγγραφείς. Στις περιπτώσεις που είναι περισσότεροι

προστίθενται οι λέξεις et al):

Khovidhunkit W, Shigenaga J, Moser A, et al.: Cholesterol efflux by acute-phase high density lipoprotein.

Role of lecithin-cholesterol acyltransferase. J. Lipid. Res. 2001,42:967-975

2. Από κεφάλαιο σε βιβλίο:Fulginiti VA. Immunologic responses to infection. In: Feigin RD, Cherry JD, eds. Textbook of pediatric

infectious diseases, 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Co, 1987: 28-40.

3. Από δημοσίευση σε τόμο πρακτικών:DuPont B. Bone marrow transplantation in severe combined immunodeficiency with an unrelated MLC

compatible donor. In: White HJ, Smith R, eds. Proceedings of the third annual meeting of the International

Society for Experimental Hematology. Houston: International Society for Experimental Hematology,

1974: 44-6.



4. Από διδακτορική διατριβήCairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen. Berkeley. California: University of California.

1965: 156 Thesis.

4. Από περίληψη πρακτικώνBermuder LE, Petrofsky M, Young LS. Azithromycin for prophylaxis of disseminated M.avium complex

infection in mice (abstract 1617). In: Program and Abstracts of the 32nd Interscience Conference on

Antimicrobial Agents and Clemotherapy, 1992 Aug 8-13, (Orlando, FL USA). Washington DC:

American Society for Microbiology; 1992: 388.

Οδηγίες για πίνακες και εικόνες

Πίνακες. Δακτυλογραφείται κάθε πίνακας σε χωριστό φύλο με διπλό διάστημα. Aριθμούνται διαδοχικά

οι πίνακες με αραβικούς αριθμούς και σημειώνεται ένας βραχύς τίτλος για τον καθένα.

Eικόνες. Tα σχήματα, και οι φωτογραφίες συνυποβάλλονται με την εργασία σε ηλεκτρονική μορφή.

Eφόσον χρησιμοποιούνται φωτογραφίες ασθενών, το πρόσωπό τους δεν πρέπει να αναγνωρίζεται. Στην

αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται έγγραφη συγκατάθεση του ασθενούς ή των γονέων του για τη

δημοσίευση της φωτογραφίας. Όλες οι εικόνες αναφέρονται στο κείμενο και αριθμούνται με αραβικούς

αριθμούς.

Yπότιτλοι: Δακτυλογραφούνται σε διπλό διάστημα, χωριστή σελίδα και αριθμούνται με αραβικούς

αριθμούς. Oποιοδήποτε σύμβολο χρησιμοποιείται για τις εικόνες, πρέπει να εξηγείται στους υπότιτλους

με ακρίβεια.

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς Οδηγίες προς τους Συγγραφείς


Μορκεντάου 8,

546 22 Θεσσαλονίκη

Τ: 2310279172

F: 2310256 [email protected] www.eabe.org

athirologia-teuxos-20 · (αβέβαιης σημασίας), οισοφάγος...

Documents