astimi olan - file.abstractagent.comfile.abstractagent.com/2013millipediatri/pdf/fatma guducu...

ASTIMI OLAN ÇOCUĞA YAKLAŞIM

Doç. Dr. Fatma GÜDÜCÜ TÜFEKCİ Atatürk Üniversitesi

Astım

Değişik uyaranlara karşı artmış hava yolu duyarlılığının rol oynadığı,

Her yaştan bireyi etkileyebilen, Doğru tedavi ile kontrol altına alınabilen,

Kontrol altına alınamadığında ise günlük aktiviteleri ciddi olarak kısıtlayabilen

Kronik ve enflamatuar bir havayolu hastalığıdır.

Conk ve ark. 2013, Çavuşoğlu 2013,Törüner ve Büyükgönenç 2011

Astım O Süt çocuklarında nadir O Başlangıç 3-8 yaşlarında, %80-90'ı 4-5 yaşından önce O Erkek çocuklarda kızlardan 2 kat fazla, ergenlikte eşit O Küçük çocuklarda daha şiddetli seyreder, 15-20

yaşlarında giderek hafifler. O Kentlerde kırsal kesime oranla daha fazla O %75'inde ailede alerji öyküsü O Ilıman ve nemli iklimlerde sık, yüksek rakımlı ve kuru

iklimlerde daha az O Kışın hava kirliliğinin artması, solunum yolu

enfeksiyonlarının daha fazla olması, ilkbaharda ise polenlerin artması nedeniyle artan belirtiler


Astım Prevelansı 300 milyon kişiyi etkiliyor

Küresel prevalans %1-18

Çocuklarda %10-15 Erişkinlerde %5-10


Astım Prevelansı

Son 20 yıl içinde astım prevalansının özellikle çocuklarda önemli ölçüde

arttığı ortaya çıkmıştır.

Gelişmiş toplumlarda ISAAC (International Study of Asthma and Allergies in Childhood) semptom

prevelansı belirleme yöntemi ile astım prevalansı %4-23 arasında

bulunmuştur.

(Conk ve ark. 2013)

Astım Prevelansı O Astım oranları ileri derecede sanayileşmiş batı

toplumlarında gelişmekte olan ülkelere nazaran çok daha fazladır.

O Çin’de %2,4 (Asya’da en düşük prevalans) O Malezya’da %8 (en yüksek) bulunmuştur. O İskandinav ülkelerinde %4-5 O İngiltere’de %10-15 O Avusturalya ve Yeni Zelanda’da %11-30 (en yüksek)

(Conk ve ark. 2013)

Astım, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de çocukluk

çağının giderek artan ve en sık görülen kronik hastalığıdır.

Ülkemizde

Erişkinlerin % 5-7’sinde, Çocukların %13-15’inde

görülmektedir

(Conk ve ark. 2013)

Ülkemizde O ISAAC yöntemi ile yapılan

çocukluk çağı prevalans çalışmalarında ise astım prevalansı %13,7–15,3 arasında değişmektedir.

(Conk ve ark. 2013)

Ülkemizde

O Türkiye’de astım prevalansı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi artmakta,

O Batılı gelişmiş ülkelerden düşük, Doğu Avrupa ve Asya’daki birçok ülkeden ise daha yüksektir. (Conk ve ark. 2013)

Astım risk faktörleri


• Genetik faktörler: Atopiye yatkınlık (5.kromozom interlökin geni proalerjik), Havayolu duyarlılığına yatkınlık

• Obesite • Cinsiyet

Hastalığın gelişmesine neden olan

(Konakçıya ait faktörler)

•Alerjenler (%60-80) *Hastalıklar •Enfeksiyonlar *Sigara dumanı •Hava kirliliği *Beslenme •Katkı maddeleri *İlaçlar •Egzersiz •Stres ve duygusal değişiklikler

•Endokrin faktörler

Semptomları tetikleyen

(Çevresel faktörler) (yaşamın erken

döneminde karşılaşma tetikliyor)

Fizyopatoloji O Temel patoloji hava yolu

inflamasyonu O Hava yolu obstrüksiyonunu; bronşların daralması mukoza ödemi mukus salgısında artma O Solunum yollarında çeşitli

uyaranlara karşı aşırı duyarlılık O Hırıltı O Solunum zorluğu O Göğüs sıkışıklığı O Gece ve sabah erken saatlerde

artan öksürük gibi klinik bulgular


Fizyopatoloji

HIŞILTI

İnlamasyon

Mukozal ödem Bronkospazm

Çocuklarda Ek Risk Faktörü

Solunum sisteminin gelişmemiş olması


Tanı Primer olarak O Klinik belirtiler O Öykü O Fizik muayene O Laboratuvar testleri O Radyolojik inceleme O Enfeksiyon olmaksızın kronik öksürük

wheezing (ekspriyumda hışıltı)


Klinik bulgular O Dispne O Stridor (Ötme: inspiryum) O Wheezing (hışıltı: ekspiryumda) O Ekspiryumda uzama O Öksürük (balgamsız/balgamlı) O Göğüs ağrısı O Ağız çevresinde ve tırnak yatağında siyanoz O Gürültülü nefes alma O Fıçı göğsü O Yardımcı solunum kaslarının kullanımı


Tanı

Fizik muayene O Ekspiryumda uzama O Hışıltı O Raller O Bronkodilatörden sonra

bulguların azalması


Tanı

Solunum fonksiyon testleri O Tanı ve izlem için astımın varlığı,

derecesi, tedaviye yanıt objektif olarak değerlendirilir.


Tanı İpuçları O Semptomlar ataklar halinde O Tetikleyiciler; viral solunum yolu

enfeksiyonu, alerjenle karşılaşma, egzersiz,

O Ek alerjik hastalıklar; atopik dermatit, besin alerjisi


Ayırıcı tanı O Gastroözefagial reflü O Kronik rinosinüzit O Vokal kord disfonksiyonu O Yabancı cisim aspirasyonu O Trakeaözefagial fistül O Tüberküloz


Tanı

Labaratuvar testleri Eozinofiller hava yollarındaki enflamasyondan sorumludur, tam kan sayımında eozinofil sayısının yüksek olması destekleyici tanıdır. Çevresel antijenlere karşı spesifik IgE yapımı 1-3 yaş arası başlar, deri testi ile de saptanabilir.


Tanı Radyolojik çalışmalar Akciğer Grafisi genellikle normaldir (başka bir hastalığı ayırmak için; örn, yabancı cisim aspirasyonu gibi)


Tanı

Deri tetleri (alerjenleri belirlemek için)


Tanı Bronşial provokatif test Histamin veya Metacholin gibi maddelerin teneffüs edilmesinden sonra aşırı duyarlı bir bronşiyal sistemin varlığı (pozitif olması astım olduğunu göstermez)


Tanı

Bazı çocuklar atak öncesi

ön boyun/sırt üst kısmı kaşıntı

Törüner ve Büyükgönenç 2011

Tanı Solunum fonksiyon testleri

Obstrüksiyon nedeniyle hava akımın kısıtlanma derecesini ölçer. Spirometri testi; Değerler aynı yaş, cinsiyet ve boydaki çocuklar için olması gereken değerlerle karşılaştırır. FVC: bir ekspiryum ile akciğerlerden atılan toplam hava hacmi/zorlu vital kapasite FEV1: birinci saniyedeki zorlu ekspiratuar hava hacmi Bronkodilatör öncesi ve sonrası spirometrik belirlenen obstrüksiyondaki geri dönüş tanı için önemlidir.


Tanı Solunum fonksiyon testleri PEF metre testi; Ekspiratuar zirve akım hızını ölçer, bronşlardaki enflamasyonun derecesini gösterir PEFR: bir saniyede zorlayarak atılabilen havanın akım hızı


PEFM Kullanımı O Cihazın göstergesi «0» getirilir O Cihazın ağızlığı dudaklar arasına dışarı hava kaçmayacak şekilde yerleştirilir O Olabildiğince derin nefes alınır, hızlı ve güçlü bir şekilde cihazın içine üflenir O Cihazın göstergesindeki sayı kaydedilir O Gösterge «0» getirilerek aynı işlem 30 saniye aralarla 3 kez tekrarlanır O 3 değerden en yükseği kaydedilir. O Ölçümler her gün aynı saatte tekrarlanır O Günlük izlem çizelgesine kaydedilir.

Çavuşoğlu 2013

YEŞİL

•Kişisel en iyi PEFR değeri %80-100 •Astım iyi bir şekilde kontrol altında •Bulgu yok •Rutin tedavi

SARI

•Kişisel en iyi PEFR değeri %50-79 •Astım çok iyi kontrol edilemiyor •akut kötüleşme olabilir. •Tedavi artırılabilir.

KIRMIZI

• Kişisel en iyi PEFR değeri %50’nin altında • Tehlike var, ciddi şekilde havayolu daralması oluşabilir • Kısa süreli bronkodilatör uygulanabilir. • Eğer sarı ve yeşile hızlı bir şekilde girmezse hemen sağlık

kuruluşuna götürülmelidir.

PEFR (peak expiratory flow rate) Değerlendirilmesi


Astımın Şiddeti O Gündüz ve gece semptomların sıklığı O Nefes darlığı O Solunum fonksiyon testleri


Astımın Sınıflaması

Hafif aralıklı:<2 kez/haftada-Ataklar arası asemptomatik-Aktivite pek etkilenmiyor-Gece semptomları ≤2 kez/ay-FEV1 ve PEF≥ %80- PEF değişkenliği<%20

Hafif tekrarlı: >2 kez/haftada-Ataklar<1 kez/gün-Ataklar aktiviteyi etkiliyor-Gece semptomları>2 kez/ayda-FEV1 ve PEF ≥%80- PEF değişkenliği %20-30

Orta tekrarlı: Her gün-Ataklar>2 kez/haftada-Ataklar aktiviteyi etkiler-Gece semptomları >1 kez/haftada-FEV1>%60 ve PEF< %80- PEF değişkenliği>%30

Ağır tekrarlı: Sürekli- sık ataklar- sınırlı fiziksel aktivite-Gece semptomları sık-FEV1 ve PEF≤ %60- PEF değişkenliği>%30

Astım şiddetine göre

İlaç tedavisi-Çevre Kontrolü-Aile eğitimi (Astım Yönetimi)


Astım Yönetimi Çocuğun normal yaşam sürmesini sağlamak

Fiziksel ve psikolojik morbiditeyi azaltmak

Doğru tedavi (bireysel)

Tedaviye uyum

Solunum fonksiyonlarının normale yakın tutulması Spor kısıtlamalarının ve okula devamsızlığın önlenmesi

Çocuk ve ailesinin semptomları tanıması Astım atağı yönetimini öğrenilmesi

Düzenli izlem sağlanması Çevresel tetikleyicilerden korunma

Conk ve ark. 2013, Çavuşoğlu 2013, Törüner ve Büyükgönenç 2011

ASTIMDA KONTROL SİZDE

ASTIM YÖNETİMİ

TEDAVİ ALERJENLERDEN KORUNMA

Uzun etkili Kısa etkili Uyum

Çevre Kontrolü

Ev ortamı Beslenme

Eğitim Sürekli Destek

Hastalıklar İlaçlar

DOĞRU TANI

Toksik etkiyi önleme

Egzersiz

Astım Yönetimi İlaç tedavisi

Astım ataklarının sıklığını ve derecesini azaltır, hava yolu tıkanıklığını önler

O Kontrol edici ilaçlar O Rahatlatıcı ilaçlar


Astım Yönetimi İlaç tedavisi Kontrol edici ilaçlar (önleyici): Enflamasyonu azaltmak için her gün ve uzun süreli kullanılır. O İnhale ve sistemik glikokortikosteroidler O Uzun etkili inhale β2 agonistler (ÖDİ) O Uzun etkili oral β2 agonistler O Lökotrien (yağ asiti. enf) reseptör antagonistleri

(montelukast, zafirlukast) O Anti IgE Antikoru (omalizumab)

O Diğer ilaçlar: Antienflamatuar etkileri zayıf olan kromolin

sodyum, redokromolin sodyum ve teofilin kullanılmıyor. Conk ve ark. 2013, Çavuşoğlu 2013,Törüner ve Büyükgönenç 2011

Astım Yönetimi İlaç tedavisi Rahatlatıcı ilaçlar (kurtarıcı) O Hızlı etkili inhale β2 agonistler O Kısa etkili oral β2 agonistlerdir.


Astım Yönetimi Çevre Kontrolü Ev Ortamı O Evdeki nem oranını %30-50 arasında tutma (toz akarları yaşayamaz), nem giderici ve klima kullanılmalı O Hamam böceklerini yok etmek O Hayvan tüyünü uzaklaştırmak O Antialerjik nevresim takımları kullanmak (60° yıkamak) O Halı ve kilimleri kaldırmak O Hafta bir kez filitreli süpürge ile evi temizlemek O Temizlik ve 30 dk sonrasına kadar maske takmak O Gereksiz mobilyalar, kitaplar, bitkiler, akvaryumları çıkarmak O Duvarlar yıkanabilir boya ya da kağıtla kaplamak O Yıkanabilir perde kullanmak O Evde koku, parfüm kullanmamak, sigara içmemek O Aşırı soğuk ve rüzgara maruz kalmamak O Polen mevsiminde pencereleri kapalı tutmak O Dışarıdan gelince çocuğu yıkamak

Çavuşoğlu 2013

Astım Yönetimi Alerjenlerden Korunma

Çevre Kontrolü Beslenme O Besin alerjisi (süt, yumurta, çikolata,

formül mamalar gibi) O Gıda koruyucular (monosodyum

glutamat (MSG), sülfatların, sülfür dioksit, sodyum potasyum tuzları/sülfatin, bisülfit, metabisülfitin, boyalar (tartrazine/sarı boya 5))

O Çok yeme (GER)

Conk ve ark. 2013

Astım Yönetimi Alerjenlerden Korunma

Çevre Kontrolü Hastalıklar

O Enfeksiyonlar O Besin alerjisi

O Ataopik dertmatit O Gastroözefagial reflü

O Kronik rinosinüzit O Vokal kord disfonksiyonu

O Yabancı cisim aspirasyonu O trakeaözefagial fistül

O Tüberküloz


Astım Yönetimi Çevre Kontrolü İlaçlar O Aspirin alerjisi (asetominofen güvenli) O Diğer NSAI ilaçlara duyarlı O Kaçınılması gereken diğer ilaçlar; Antihistaminikler (kuru havayolu sekresyonları ve ekspektorasyonu zorlaştırır), Öksürük baskılayıcılar/antitussif Sedatiflerdir (solunumu baskılar ve hipoventilasyonu şiddetlendirir)

Astım Yönetimi Egzersiz kontrolü O Soğuk ve kuru havada değil, evde egzersiz O Burun solunumu veya maske ile solunum O Yorucu egzersizlerden önce 15-30 dk ısınma

hareketleri ve kısa etkili β2 agonisti alınması akut atakları hafifletebilir.

O Önerilen spor yüzme O Klor ve ürünleri astım ataklarını tetikleyebileceği

için klorlu havuzlarda yüzülmemeli O Basketbol, bisiklet, futbol, uzun mesafe koşu,

kayak, buz pateni astım için yüksek risk taşımakta

O Tenis, voleybol, güreş, halter ve kısa mesafe koşu düşük riskli sporlar

O Gevşeme egzersizleri astım belirtilerini azaltabilir.

Conk ve ark. 2013, Çavuşoğlu 2013

•Korku •Anksiyete

Enflamatuar tepkiler (artan IgE)

Bronkokonstüksiyon Havayolu ödemi ve artan mukus üretimi

Hava yolu obstrüksiyonu

•Yorgun •Konuşma güçlüğü

Hipoksi

Wheezing Dispne Ortopne

Alerjene/tetikleyiciye maruz kalma (hava kirliliği, toz akarları gibi)

ASTIM ATAĞI


Status Astmatikus

O Akut astım atağı tedavisine yanıt vermeyen

O Tedaviye dirençli akut ağır astım atağı O Acil bir durum O Genellikle bir komplikasyondan sonra

oluşur (pnömoni) O Solunum yetmezliği ve ölümle

sonuçlanabilir O Yaş küçüldükçe solun yetmezliği riski

artar O Expiryumda hava akım hızı azalır O İnterkostal ve subkostal retraksiyonlar O İnspiratuar ve ekspiratuar hışıltı O Huzursuzluk, anksiyete, bilinç

düzeyinde değişim, siyanoz, terleme, oturur pozisyonda kalma

Çavuşoğlu 2013

Status Astmatikus O Acil müdehale gerekli O Ventilasyon iyileştirilir O Dehidratasyon düzeltilir O Elektrolit dengesizliği ve asidoz düzeltilir O Kısa etkili β2 agonistleri verilir O Nazal veya maske ile oksijen uygulanır

Çavuşoğlu 2013

Status Astmatikus

Yoğun Bakıma alınma kriteleri

O Ciddi hipoksi O PEF < %25 O Arterie CO2 düzeyinde artma

Törüner ve Büyükgönenç 2011

Status Astmatikusta Çocuklar

O Tedirgin endişeli, O Genellikle solunum çabasında O Uykusuzluktan dolayı yorgun Yaklaşım O Hemşirenin sakin ve etkili duruşu kendilerini güvende

hissetmelerini sağlar, bu stresli evrede yalnız olmadıklarını (ebeveynler yanlarında) ve bakılacaklarını düşünürler.


Status Astmatikusta Ebeveynler

O Üzgün ve endişeli O Çocuklarının durumu ve tedavi ile ilgili bilgi

gereksinimi O Duruma katkıda bulunduklarını/atağı

önleyebileceklerine inanabilirler Yaklaşım O Ebeveynlerin kalmasına izin verilir O Ebeveynler bilgilendirilir O Taburculuk ve izlem planı yapılır O İnhaler ilaç ve PEFM kullanma gözden geçirilir O Aileye solunum fonksiyon testleri en iyi değerine

ulaşıncaya kadar yakın izlemin önemi anlatılır O Çabalarının takdir edilmesi ve ebeveynlik

becerilerinin cesaretlendirilmesi stresle başetmelerine yardımcı olabilir.

O Endişe, ebeveyn ve sağlık personelinden kolaylıkla çocuğa geçmektedir.


Astım Prognoz Çocukların 1/3’ünde ergenlik döneminde iyileşebilir Semptomların kontrolü nadir veya sık atak geçirmeye göre değişir

Çavuşoğlu 2013

Semptomları çok ve şiddetli uzun süredir devam eden

Ailevi alerji öyküsü

Prognoz kötü

Astım Prognoz Astıma bağlı ölümler nadir olmakla birlikte artmıştır

Risk faktörleri O Hastalığın erken başlaması O Atopiklerin daha fazla alerjenle

karşılaşması O İlaç tedavisine uyumsuzluk O Hastalığın yönetimindeki güçlükler O Hastalığı kabul etmeme

Çavuşoğlu 2013

Astım Hemşirelik bakımı O Solunum tipi, solunun sesleri,

öksürük, siyanoz, dispne, retraksiyonlar ve göğüs ağrısı değerlendirilir

O Çocuk ve ailesi testleri konusunda bilgilendirilir

O Günlük aktiviteler, benlik saygısı, tedaviye uyum değerlendirilir

O Aile astımı tetikleyen çevresel faktörlerden korunma ve ilaç kullanım teknikleri konusunda eğitilir

Çavuşoğlu 2013

Astım Hemşirelik Bakımı

O Uygun ilaç tedavisi O Eğitim O Çocukların gelişimsel özelliklerini tanımak O Çevresel kontrol (tetikleyicilerden korunma) O Atakları önlemek O Solunum egzersizlerini öğretmek O Ekspirasyon basıncını ve süresini uzatmak (balon şişirme) O Pulmoner fonksiyonları değerlendirmeyi öğretmek (PEFM) O Kontrol edici ve rahatlatıcı ilaçların kullanımını öğretmek O İlaçları taşımaları ve düzenli olarak kullanmalarını öğretmek (öz-etkilik) O İlaç yan etkilerini öğretmek O Hidrasyonun önemini kavratmak O Enfeksiyonlardan korumak O Öğretmenlerini bilgilendirmek


Hemşirelik Bakımı Etkili astım yönetimi için

Her çocuğa bireysel PEF değerlerine göre astım eylem planı Kontrol edici ve rahatlatıcı ilaçları, dozlarını, atak sırasında uygulanacak tedaviye ilişkin temel bilgileri içermelidir. Astım eylem planı çocuğa ve ailesine öğretilir. PEF değerleri için günlük izlem çizelgesi tutulur. İzlem çizelgesi astım semptomları ve tedavinin etkinliği konusunda önemli bilgiler verir.

Çavuşoğlu 2013

Çocuk ve ailesinin desteklenmesi

O Sosyal yaşam ve Günlük aktiviteleri O Ailenin hastalığı kabullenmesi O Astım eğitimi

O Astımı olan çocuklara yönelik dernekler O Kamplar akranları ve sağlık personeli ile kontrollü bir

çevrede hastalıklarını öğrenme yönetme becerilerini geliştirme fırsatı sunar.

O Bu kamplarda, çocukların astım yaklaşımlarının iyileştiği, spor aktivitelerine katılımın arttığı, kendini yönetim becerilerinin iyileştiği, okul devamsızlıklarının ve hastane kontrollerinin azaldığı belirtilmiştir.

Çavuşoğlu 2013

astimi olan - file.abstractagent.comfile.abstractagent.com/2013millipediatri/pdf/fatma guducu...

Documents