assembly support initiative newsletter

ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi 1

D h j e t o r 2 0 0 7 , N r . 3 0

asiASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE

N E W S L E T T E R

Qeverisja efektive e mjedisit kërkonmbikqyrje të fuqishme parlamentare

o c eMission in Kosovo

s

ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi2

EditorialKy edicion i tridhjetë i buletinit ASI ështëbotim tematik mbi çështjen e mbikëqyrjesparlamentare të politikave mjedisore.Siç mund të mbahet mend, Kuvendi i Kosovës së bashku me Misionin e OSBE-së në Kosovë ka organizuar në Prishtinëkonferencën rajonale parlamentare mbi çështjet mjedisore, nga 18 deri më 20 tetor, 2007. Prandaj, ky edicion i buletinitASI përmban disa komente të prezantu-

ara nga parlamentarët e Kosovës dhe nga Evropa Jug-Lin-dore, të cilët qenë të pranishëm në konferencë.

Nëse i vështrojmë punimet e saj, duket qartë se konferencarajonale parlamentare mbi mjedisin ka shërbyer si platformëunike e politikave për të debatuar dhe parashtruar ide dhekoncepte të politikave. Në mesin e konkluzioneve që janëtheksuar edhe në këtë botim, është nevoja që të vihet më shumë theks në zbatimin e ligjeve dhe të politikave që kanë të bëjnë me mjedisin. Një numër i ekspertëve ndërkombëtarëdhe parlamentarë nga rajoni vunë në dukje mësimin e nxjerrësipas të cilit shoqëritë e rajonit duhet të forcojnë bashkëpun-imin dhe të përmirësojnë këmbimin e informatave në mënyrëqë të evitohen gabimet e bëra nga vendet tjera gjatë tranzi-cioneve të kaluara. Për më tepër, për të pasur qeverisje të mirëdhe adekuate është e domosdoshme që të sigurohet zhvil-limi i një procesi demokratik kuptimplotë përmes të drejtëssë qytetarëve për të pasur qasje në informata, vendim-marrjedhe drejtësi – ku të gjitha këto parashihen në Konventën eAarhusit. Shumë nga pjesëmarrësit në konferencë pranuanse duhet gjetur baraspesha ndërmjet zhvillimit ekonomik,mirëqenies së qytetarëve dhe mjedisit të pastër. Në fund, njëkornizë e mundshme për zgjidhjen e dilemës së lartpërmen-dur janë politikat dhe direktivat e Bashkimit Evropian mbi mjedisin, ndonëse i është lënë secilës shoqëri që në mënyrëtë pavarur të zgjedhë rrugën e vet dhe mekanizmat për t’iarritur qëllimet e cekura më lart.

Në ndërkohë, zgjedhjet parlamentare më 17 nëntor, 2007 kanë ndryshuar peizazhin politik në Kosovë në mënyrë të konsid-erueshme. Mund të pritet që në vitet që v në, sfi dat mjedisoredo të kalojnë lartë në agjendën politike të Kosovës. Prandaj,shpresojmë që ky botim do të mbetet si dokument referimi përmbikëqyrjen parlamentare të rregullimit mjedisor në Kosovë. Duhet përmendur se ia vlen të merren në konsideratë përvo-jat e parlamentarëve të vendeve fqinje.

Franklin De VriezeKoordinator i Iniciativës për Mbështetje Kuvendit.

Editorial

Qeverisja efektive e mjedisit kërkon mbikëqyrje të fuqishme parlamentare mbi ekzekutivin

Çështja është si të zbatohen ligjet në vendine rrënuar e të dërrmuar nga lufta

Zgjidhja e problemeve mjedisorekërkon reagim të organizuar

Kuvendi i Kosovës duhet të ketë rol udhëheqësnë formulimin e politikave të ambientit

Informata mjedisore të dorës së parë

Ndikimet e ndotjes së mjedisit për zhvillimin normaltë shoqërisë janë nënvlerësuar

Qeveria asnjëherë nuk ka diskutuar në mënyrëserioze lidhur me mjedisin

Mundësitë janë minimale për nevoja maksimalenë fushën e mjedisit

Luftë ndërmjet njerëzve që dëshirojnëta mbrojnë natyrën dhe sipërmarrjet ndërtimore

Zbatimi i Ligjit për Mjedisin është prioritet në Kroaci

Prioriteti jonë është parku tej kufitar kombëtarMalet e Sharrit

Brengat mjedisore në rajonin e Leposaviqit

Sfidat në përmirësimin e qeverisjes mjedisore

Dimensioni mjedisor i procesit të hyrjes në BE

Modeli i Qendrës Aarhus

Shoqëria civile mjedisore në Kosovë dhe sfidatmjedisore para saj

Qytetarët të pakënaqur me gjendjen e mjedisit

2

3

4

5

7

8

10

11

12

13

14

15

16

17

18

20

21

22


Kosova para vetes ka një numër të madhtë problemeve mjedisore. Këto problemekanë ngjarë, kryesisht, si pasojë e përdor-imit të pakontrolluar të resurseve naty-rore dhe mineraleve në dekadat e fundit,prodhimit industrial ku nuk janë marrëparasysh standardet minimale mjedisore,mungesës së sistemeve të mirëfi llta tëmenaxhimit të mbeturinave, të cilatpërqendrohen në grumbullimin mbarë-kosovar të të gjitha llojeve të mbeturi-nave dhe sistemeve të deponimit të tyre,mungesës së sistemeve për monitorimmjedisor dhe nivelit të ulët vetëd es sa i përket nevojës për ruajtjen e natyrës.Kjo rezultoi me ndotje të konsiderueshmetë ujit, tokës dhe ajrit, duke shkaktuarpasoja serioze të drejtpërdrejta dhe tëtërthorta në ekosisteme dhe shëndetinpublik.Siç e dini, Bashkimi Evropian është këm-bëngulës në zbatimin e standardeve mje-disore të BE-së në tërë rajonin e EvropësJuglindore. Kjo është e mirëpritur, por njëgjë e tillë mund të arrihet vetëm përmesbashkëpunimit rajonal, trajtimit të prob-lemeve të përbashkëta dhe çështjevemjedisore tej-kufitare. Më lejoni të ua japdisa shembuj: Termocentralet e Kosovës që veprojnë me djegie të linjitit, e që ndotin ujërat e lumit Ibër dhe si rrjedhojëMoravën dhe Danubin, të cilat derdhenpërfundimisht në Detin e Zi; dhe fabrikae çimentos në Han të Elezit që ndotë ajrinderi në Shkup.“Kush lejoi që kjo të ndodhë? Kush ështëpërgjegjës për këtë rrëmujë? Si mund t’izgjidhim këto probleme? “Këto janë pyet-jet më të rëndomta, të cilat njerëzit e pyesinveten pasi të kenë ndodhur katastrofatmjedisore apo kur përkeqësimi i vazh-dueshëm i mjedisit global paraqitet në lajme. Për shumicën, nuk është e qartë sekush “është në krye” të mjedisit dhe se si duhet të kr ohen dhe zbatohen politikat eintegruara mjedisore.Që nga Samiti i Tokës në Rio de Janeiro në vitin 1992, konceptet e zhvillimit të qën-

drueshëm – zhvillim i cili siguron se për-dorimi i resurseve dhe mjedisit sot nuk kufi zon përdorimin e tyre nga gjeneratate ardhshme – dhe si pasojë, qëndruesh-mëria në marrëdhëniet e shumëfi shta në mes të njerëzve dhe mjedisit janë bërërregulla përbërëse të sjelljes në politikëdhe shoqëri.Megjithatë, realizimi i një mjedisi të pastërdhe të qëndrueshëm paraqet një sfi dë tëmadhe, për shkak të zhvillimit ekonomik,rritjes së popullatës dhe tendencës për t’uzhvendosur nga zonat rurale në qendraurbane. Konsumimi i tepruar i resursevemjedisore është njëra nga çështjet më problematike në tentimet për të arriturnjë nivel më të lartë të qëndrueshmërisë,sikurse mbetet sfi dë për t’u pajtuar përnjë baraspeshim në mes të prioriteteveekologjike, ekonomike dhe sociale.Mirëqenia publike dhe mjedisi, përnjë kohë të gjatë janë konsideruar si përgjegjësia e vetme e qeverive. Në ditëte sotme, koordinimi tradicional hier-arkik i qeverive dhe administratave ështëzëvendësuar me mekanizma koordinimiqë i ngjajnë një rrjeti dhe qasjes së orien-tuar drejtë tregut duke inkorporuar niveletë ndryshme shoqërore.Kufijtë e papërcaktuar funksional, struk-turor dhe territorial shihen si arsye krye-sore për zhvendosjen nga drejtimi hier-arkik i qeverive në rregullim nga aran-

zhimet e qeverive duke përfshirë, në tënjëjtën kohë, aktorë privatë dhe publikë.Qeverisja ka të bëjë me vendime dhemënyrë se si i marrim ato vendime. Ka tëbëjë me zhvillimin e politikave të duhuradhe zbatimin efektiv, me ushtrimin eautoritetit; ka të bëjë me të qenit “në krye”. Ajo ndërlidhet me vendimmarrësitnë të gjitha nivelet – menaxherë qeveriedhe ministra, afaristë, titullarë pronash,bujq, OJQ dhe konsumatorë. Thënë mepak alë, ka të bëjë me atë se kush ështëpërgjegjës, si e morën ata pushtetin në duar, dhe kujt i japin llogari.Parakusht për një qeverisje efektive mje-disore është mbikëqyrja e fuqishme e poli-tikave ekzekutive në mënyrë që, të arrihetnjë qeverisje efektive demokratike. Kjo ka nevojë për përfaqësues të përgjegjshëmtë zgjedhur në të gjitha nivelet, si dhe në Komisione efektive të nivelit qendror, siç është Komisioni për Mjedis, në gjendjepër të përkrahur zhvillimin e politikavetë qëndrueshme mjedisore, shqyrtimin eligjeve dhe rregulloreve të propozuara,monitorimin e efi kasitetit të zbatimit tëlegjislacionit të miratuar, ndërmarrjen edëgjimeve hetuese dhe për të luajtur njërol kyç në rrjetet rajonale.Në OSBE ekziston një mirëkuptim i asaj,që zhvillimi i qëndrueshëm mjedisorështë çelësi i kr imit të sigurisë dhe sta-bilitetit vendor dhe rajonal. Ai shpesh-herë paraqet edhe çështje të nënvlerësuartë të drejtave të njeriut, meqë ndotja dhepërdorimi i paqëndrueshëm i resursevetë çmueshme ndikon në radhë të parë, në grupet e rrezikuara të shoqërisë siç janëpakicat, fëm ët dhe të moshuarit.OSBE-ja synon që, përmes kësaj kon-ference të tregojë se si përparimi i mëtutjeshëm në këto fusha, siç janëpjesëmarrja e publikut, llogaridhënia,mbikëqyrja parlamentare, sundimi i ligjit,ofrimi i shërbimeve publike dhe decen-tralizimi, mund të ndihmojnë në përf-itime më të gjera në kuptim të qeverisjessë mirë dhe përkujdesjes mjedisore.

Qeverisja efektive e mjedisit kërkon mbikëqyrje të fuqishme parlamentare mbi ekzekutivin

Fjalimi hyrës në Konferencën Rajonale Parlamentare mbi Mjedisin, i Zëvendës-kryesuesit të Misionit të OSBE-së në Kosovë, z. Markku Laamanen, më 19 tetor, 2007


Çështja është si të zbatohen ligjet në vendine rrënuar e të dërrmuar nga luftaFjala përshëndetëse e anëtarit të Kryesisë së Kuvendit të Kosovës, z. Sabri Hamitit në Konferencën Rajonale Parlamentare për Mjedisin (Mandati i Kuvendit 2004-2007)

Kam kënaqësinë e nderin të ju shprehmirëseardhje në Kosovë, duke qenë i kënaqur që Kuvendi i Kosovës, në bash-këpunim me OSBE-në, organizon këtëKonferencë Regjionale Parlamentare.Parlamenti i Kosovës, si organi më i lartëpërfaqësues, po zhvillohet në Kuvenddemokratik me procedura dhe me funk-sion: duke hartuar ligje e duke përcjellëzbatimin e tyre.Kuvendi i Kosovës, si gjithë shoqëria,tashti është para dy sprovave të mëdha,zgjedhjeve kombëtare e lokale dhe defi n-imit të statusit politik të Kosovës, në bazë të vullnetit të qytetarëve.Kosova e pavarur e demokratike tanimëështë çështje ekzistenciale për qytetarëte Kosovës, dhe kr uese e stabilitetit në rajon e më gjerë. Kosova e shqiptarët dheqytetarët e saj gjeografi kisht, historikishte kulturalisht janë evropiane dhe dëshi-rojnë të bëhen evropianë dhe politikishtnëpërmjet integrimeve e standardeveevropiane.Kjo konferencë, pos rëndësisë që ka përtrajtimin e problemit mjedisor (ambien-tal), ka edhe rëndësinë e bashkëpunimitndërparlamentar në rajon.

Kuvendi i Kosovës, duke pasur një kon-sensus të plotë për çështjet mjedisore, ka aprovuar një mori ligjesh për ambientin,duke pasur parasysh rrethanat e vendit estandardet evropiane. Çështja është si tëzbatohen ligjet në vendin e rrënuar e tëdërrmuar nga lu a. Çështja e ambientit është çështje e jetësdhe ka dimensionet konkrete e univer-sale, në këtë vështrim i shohim me dobitë madhe observimet dhe përvojat që dotë shpalohen këtu për dy ditë punë. Toka, uji e ajri, ashtu si edhe liria, janëpër të gjithë dhe, duke ruajtur këto, ruhetambienti i shoqërisë humane. Këto nuk janë çështje vetëm për përfaqësuesit, porpër të gjithë qytetarët.

Duke ju përshëndetur edhe një herë, në emër të Kuvendit të Kosovës, ju dëshi-roj qëndrim të këndshëm në Kosovë, judëshiroj sukses në Konferencë dhe ju lë kohën që të shfaqni idetë dhe përvojattuaja.

19 tetor, 2007


ASI: Si e vlerësoni gjendjen në fushën e mjedisit në Kosovë?Ardian Gjini: Si një problem shumëtë madh të trashëguar, ku me dekadapërkeqësimi mjedisor është injoruarduke na bërë një nga rajonet me ndotjemë të lartë. Megjithatë, jemi duke esfi duar këtë ndotje me një përvojë rela-tivisht të re institucionale dhe të stafit.Nëse vlerësohet gjendja pas lu e deri më sot janë arritur shumë përmirësime, porkemi aq shumë për të bërë për vite meradhë saqë nuk mund të i lejojmë vetitnjë vetëkënaqësi. Probleme të cilat endee rëndojnë gjendjen mjedisore te ne vazh-dojnë të jenë: trajtimi i ujërave të zeza,kualiteti i ajrit, ruajtja e biodiversitetit,trajtimi i mbeturinave e çështje të tjera.Jemi të vetëd shëm për faktin që ato nuk trajtohen në mënyrë të duhur, prandajndotja e ambientit e shkaktuar nga aktiv-itetet e mëparshme industriale është metë vërtetë e rrezikshme. Problem tjetërparaqesin edhe ndërtimet e paplanifi -kuara si dhe shfrytëzimi i pamja ueshëmi resurseve natyroreASI: Çfarë keni përmirësuar në fushën e mjedisit që nga ardhja juaj në pozitën e Ministrit në Ministrinë e Mjedisit dhe Planifi kimit Hapësinor? Çka do të dëshironit të bënit ndryshe?

AGJ: Pasi që Kosova ndodhet në këtëgjendje parastatutore dhe angazhimi im në këtë proces përmes grupit politik strat-egjik pranë delegacionit të Kosovës përnegociata ka qenë mja i ngjeshur, nuk kam mundur të jem plotësisht i kyçur në punën e Ministrisë. Megjithatë, Ministriaka arritur të plotësojë kornizën legjisla-tive, janë dhënë lejet e para ujore, ështëfi nalizuar Plani Hapësinor i Kosovës, janë siguruar donacione në vlerë mbi 30 milion euro etj.Është shumë e qartë se nuk kemi mundurtë bëjmë edhe shumë pasi që kjo është enjëjtë më të gjitha vendet në tranzicion.Edhe pse ende jemi shoqëri në tranziciondhe me status politik të pazgjidhur, në një periudhë të përpjekjeve për ngritje tëekonomisë, të privatizimit, të sundimittë ligjit dhe të avancimit të procesevedemokratike në përgjithësi, ne po mundo-hemi që nëpërmes përforcimit të legjisla-turës mjedisore të fuqizojmë instrumentetmjedisore siç janë: vlerësimi i ndikimit në mjedis (VNM); vlerësimi strategjik mje-disor (VSM); preventiva dhe kontrolli i integruar i ndotjes (IPPC), në mënyrë që të sigurojmë respektimin e parimeve mbi zhvillimin e qëndrueshëm.Një hap tjetër të cilin e ka marrë Minis-tria jonë është edhe mbyllja e deponive

të vjetra dhe përgatitja e projekteve përmbylljen e deponive të tjera “ilegale”.Po kështu, Plani i Kosovës për Veprimnë Mjedis ka kaluar në Kuvend, plan i cili defi non mekanizmat, instrumentet,mjetet, zbatuesit dhe afatet për zbatimine strategjisë mjedisore. Me këtë doku-ment futen në lëvizje parimet e zhvillimittë qëndrueshëm, nevojat dhe interesate Kosovës për mbrojtjen dhe ruajtjen emjedisit, nevojat dhe interesat lokale,interesat grupore dhe individuale, pari-met e stabilizimit dhe kërkesat për bash-këngjitje në Bashkësinë Evropiane, si dhebashkëpunimi bilateral dhe marrëveshjetregjionale.Një sfi dë e madhe për MMPH-në dheKosovën në vazhdimësi është përmirësimii mjedisit, i cili është i nevojshëm, jo vetëmpër shëndetin e qytetarëve, por edhe inte-grimin dhe harmonizimin me standardete BE-së.ASI: Çfarë keni ndërmarrë lidhur me çështjet e ndotjes në Kaçanik dhe Obiliq?AGJ: Ligji i ajrit është miratuar në parla-ment, po ashtu edhe aktet nënligjore si: Udhëzimi Administrativ për Normat eShkarkimit në Ajër nga Burimet Stacio-nare, ku sipas nenit 75 pika (1) Jo më

Zgjidhja e problemeve mjedisore kërkon reagim të organizuar

Intervistë me Ministrin e Ministrisë së Mjedisit dhe Planifi kimit Hapësinor Z. Ardian Gjini (Qeveria e Kosovës 2004-2007).


vonë se deri me 31. 03. 2008, operatorëtduhet të hartojnë “Programe për reduk-timin efi kas” të emisionit të gazrave ( zvogëlimin e emisionit të SO2 dhe NOx dhe pluhurit) nga impiantet ekzistuese.Kriteret të bashkëpunimit për hartimine “Programit për reduktimin efi kas” do t’i përcakton Ministria, ndërsa sipas pikës (5) operatorët obligohen që në bazë të planeve për reduktimin e ndotjes t’iplotësojnë standardet e BE deri me 31. 12. 2017.Ministria e Mjedisit dhe Planifi kimitHapësinor dhe KEK-u çështjen e fenolit ekanë identifi kuar si ‘pikë të nxehtë’ dheme qëllim të zvogëlimit të rrezikshmërisënga to. Gjithashtu inspektorët e inspe-ktoratit të MMPH-së ne vazhdimësi krye-jnë inspektime në këtë repart me qëllim tëpërcjelljes së gjendjes së këtyre mbetjevefenolike.Sa i përket monitorimit dhe kontrollit tëemisioneve në “Sharcem”, me qëllim tëverifi kimit të nivelit të emisioneve dhepërmbushjes së obligimeve ligjore që dalin edhe nga obligimi i posedimit tëpëlqimit mjedisor, “Sharrcemi”, përveçkontrollit të vazhdueshme të emisionevepërmes pajisjeve për deplunim të vendo-sura në burimet potenciale, nga viti 2004 bën matjet periodike 2 herë në vit dhe atëpër komponente standarde në oxhakun efurrës, si njëri prej burimeve kryesore tëshkarkimeve të gazrave dhe pluhurit, poashtu një herë në vit testohen edhe met-alet e rënda në emisionet e pluhurit nga oxhaku furrës. Në këtë drejtim mund tëtheksojmë se vlerat e emisioneve abso-lute të CO2 janë më të vogla për 13 % ndaj rritjes së prodhimit të çimentos në krahasim me vitet paraprake, po ashtuedhe ujërat e procesit të bëra gjatë vitit2007 nga ana e Institutit Hidrometeo-rologjik të Kosovës nuk tejkalojnë VML sipas direktivës 152/1999 të BE për ujëratë shkarkuar urbane dhe industriale.ASI: Janë hartuar pothuajse të gjitha ligjetbazike mjedisore. Si e vlerësoni zbati-min e tyre dhe funksionimin e auto-

riteteve përkatëse?AGJ: Për vitin 2007 janë nxjerr pothuajsetë gjitha ligjet sipas planit legjislativ 2007. Zbatimi i këtyre ligjeve besojmë se dotë fi llon së shpejti, ndërsa funksionimi i autoriteteve nuk është i mja ueshëm.Kemi identifi kuar se sado që jemi funk-sional në hartimin e kornizës legjislativevazhdojmë të hasim në probleme gjatëfuqizimit dhe zbatimit të këtyre ligjeve.Andaj në bashkëpunim me AgjencinëEvropian për Rindërtim jemi në fi llimin enjë projekti për të ndihmuar inspektora-tin e ministrisë si dhe komunat në imple-mentimin e këtyre ligjeve.Por jemi të vetëd shëm se kemi ngecjenë funksionalizimin e gjykatave në rastetmjedisore.Zbatimi i Ligjit në fushën e mbrojtjes së mjedisit vështirësohet si pasojë e mung-esës të mjeteve fi nanciare për ndërtimine impianteve për pastrimin e ujëraveindustriale dhe ujërave të zeza për njëperiudhë të gjatë; mungesës së kompe-tencave për menaxhimin e mbeturinave;mbrojtja e mjedisit nuk është prioritetnë një shoqëri në tranzicion; mungesa estafit profesional në fushat specifi ke tëmbrojtjes së mjedisit; numri i vogël i ins-pektorëve (janë vetëm 5 inspektorë përfushën e mjedisit dhe ujërave).ASI: Sa janë të gatshme institucionet e Kosovës për përmbushjen e mar-rëveshjeve ndërkombëtare mbi mje-disin. Sidomos në rastet e ndotjes ndërkufi tare?AGJ: Është e qartë se problemet mje-disore nuk njohin kufij shtetërorë. Pran-daj, zgjidhja e problemeve mjedisorekërkon reagim të organizuar politik, pro-fesional dhe të koordinuar, jo vetëm në nivel vendi, por edhe në nivel regjional endërkombëtar.Kosova ka treguar gatishmërinë përbashkëpunim rajonal në fushën e mjedisitduke i dhënë përgjigje pozitive dhe dukeinkurajuar implementimin e programeve

dhe projekteve të caktuara në nivelrajonal. Edhe pse deri me tani iniciativa të tilla nuk kanë qenë të mja ueshme,megjithatë do të përmendja këtu inicia-tivën ENVSEC (Evironmental SecurityInitiative), program ky i përkrahur nga UNEP, UNDP, NATO, OSBE, e të tjerë,në lidhje me bashkëpunimin rajonal përmenaxhimin e zonave malore ndërkufit-are, por edhe aspekte të tjera mjedisore.ASI: Cilat janë prioritetet e Ministrisë në pesë vitet e ardhshme në fushën e mbrojtjes së mjedisit?AGJ: Kryesisht do të duhej të ishte ngritjae vetëd es institucionale në trajtimin eçështjeve mjedisore në kuadër të politi-kave zhvillimore sektoriale, si dhe ngritjae vetëd esimit dhe pjesëmarrjes publikenë procesin e vendimmarrjes për çështjetmjedisore. Prioritetet e caktuara në bazë të kornizës afatmesme janë: zhvillimi i kornizës ligjore dhe institucionale përsektorin e mjedisit; parandalimi dhe uljae ndotjes së mjedisit, përmes qasjes inte-grale për kontrollin e ndotjes; mbrojtja ebiodiversitetit, trashëgimisë natyrore dheshfrytëzimi i qëndrueshëm i resursevenatyrore; bashkëpunimi dhe pjesëmar-rja aktive në iniciativat evropiane dhendërkombëtare për sektorin e mjedisit;ngritjen e vetëd esimit, arsimimit dhepjesëmarrjes publike në procesin ven-dimmarrës për çështjet mjedisore.Po kështu ne kemi hartuar planet sekto-riale për ujëra dhe mjedis në kuadër tëPlanit Zhvillimor Strategjik të Kosovës, ku kryesisht është harmonizimi i legjis-lacionit me direktivat evropiane, zgjerimii rrjetit të furnizimit me ujë, mbrojtja eresurseve ujore, trajtimi i ujërave të zeza,ngritja e rrjeteve monitoruese, menax-himi i mbeturinave të rrezikshme, har-timi i planeve sektoriale etj.

Intervistoi,Artan Canhasi,

Misioni i OSBE-së në Kosovë


Revolucioni industrial ka sjell mirëqenietë pashembullt për një numër të madhnjerëzish kudo në botë. Progresi shken-cor ka zgjatur në mënyrë të ndjeshmejetëgjatësinë. Kaluan disa dekada para senjerëzit fi lluan të kuptojnë se ky revolu-cion kishte edhe efekte anësore. Kudo në Evropën perëndimore njerëzit fi lluan tëbinden se shoqëria jonë industriale duhejtë pastrohej, në kuptim e plotë të alës. Ndërsa lëvizja për mjedis të sigurt dhe tëpastër së pari fi lloi në nivel më themelor,liderët politik u përfshinë në këtë betejëpër të bashkërenduar prioritetet eko-nomike dhe ekologjike.Në fi llim, ky vetëd esim i ri u bë i duk-shëm me daljen në skenë të partive të tëgjelbërve dhe ekologjike, dhe zgjedhjessë tyre në parlamentet kombëtare kudonë Evropë. Por, gradualisht ambienti u bë çështje e të gjitha partive politike. Sot,çështja është në ballë të debateve politikenë të gjitha vendet e Evropës.Në fakt, mund të thuhet se ambientiështë pjesë thelbësore e punës së parla-mentarëve. Të gjitha parlamentet kanë komisionet e tyre specifi ke mbi ambien-tin. E njëjta vlen edhe për nivelin qeveri-tar. Kosova ka gjithashtu një Ministri përçështje që kanë të bëjnë me ambientin.

Kuvendi i Kosovës duhet të ketë rol udhëheqësnë formulimin e politikave të ambientit Nga: Lodewijk Vanoost, Misioni i OSBE-së në Kosovë

Megjithatë, është parlamenti ai që duhettë luaj rolin udhëheqës në formulimindhe hartimin e politikave të ambientit.Duke qenë përfaqësues të popullit të tyre,parlamentarët janë më afër nevojave dhebrengave të zgjedhësve të tyre lokal, se sa që është Ministri. Ministri duhet të përku-jdeset për mirëqenien e përgjithshme. Por,parlamentarët janë ata që kanë njohuridhe i kuptojnë problemet lokale.Sfi da për Kuvendin e Kosovës ështëjashtëzakonisht e madhe. Së pari, ështëçështja e Termocentraleve të Obiliqit. Si të bashkërendohet nevoja për të siguruarenergji elektrike 24 orë në ditë për shkol-lat, spitalet, lokalet afariste dhe shtëpitëme nevojën urgjente për të pastruar pro-cesin e prodhimit të energjisë, kjo ështënjë çështje me të cilën duhet të ballafaqo-het Kuvendi i Kosovës. Minierat e Trep-çës konsiderohen të jenë ndër vendet apopikat e nxehta me ndotje më të madhe në Evropë. Më pas, është dhe çështja e ujit tëp shëm.Duke iu falënderuar energjisë të popul-lit të Kosovës, rindërtimi pas lu ës u bë me një shpejtësi të paparë dhe me suksestë pamohueshëm. Kjo, gjithashtu, ka kr uar probleme të reja. Mbeturinat pogrumbullohen buzë rrugëve të të gjithafshatrave të Kosovës, lumenjtë dhe fushat

janë të ndotura me mbeturina të plastikës.Nëse Kosova nuk merret shpejtë me këtoprobleme të reja, ato do të bëhen barrë përzhvillimin social dhe ekonomik.Këto nuk janë thjesht çështje luksi, e as që janë vetëm çështje të ambientit. Këto janëçështje të shëndetësisë. Shumë kritikë do tëtheksojnë se kjo do të kërkojë shpenzimine shumave të mëdha. Megjithatë, çështjanuk qëndron aty se a ka mundësi Kosova të shpenzojë dhe paguajë për mjedis tëpastër, por se a mund t’ia lejoj vetës mostë paguaj për këtë. Pasojat e ndotjes së tanishme ndjehen çdo ditë kur prindëritduhet të paguajnë shpenzimet mjekësorepër fëm ët e tyre për arsye të sëmundjevetë shkaktuara nga ndotja.Debati mbi ardhmërinë e shoqërisë së Kosovës do të jetë, mes tjerash, debat mbi mjedisin. Kjo do të bëhet element thelbë-sor i politikave. Çdo herë e më shumë,votuesit do të votojnë për parti të caktu-ara duke u bazuar në programin e tyreekologjik. Kuvendi i Kosovës është vendiku debati duhet dhe do të zhvillohet.Votimi për ligjet është pjesë themelore estrukturimit të politikave të ambientit.Kontrollimi i qeverisë është një pjesë tjetër.Parlamentarët kanë obligim të formulojnënjë vizion të së ardhmes, ku përfshihetedhe lu a për një ambient të pastër.Kjo është një sfi dë për parlamentarët në tëgjitha vendet e Evropës. Nuk është betejëe lehtë. Megjithatë, Kosova mund të për-fitojë nga përvoja e kolegëve të tyre nga vendet tjera. Prandaj, Konferenca Rajo-nale Parlamentare mbi Ambientin, e datës19-21 tetor, ishte një nismë shumë e mirëpër t’u përsëritur edhe nga parlamenti i ripas 17 nëntorit.(Lodew k Vanoost nga 1995 deri më 2003 ka qenë deputet i Parlamentit të Belgjikës, Dhoma e Përfaqësuesve. Gjatë kësaj kohe, ai ishte Zëvendës i Kryetarit të Kuvendit. Që nga maji 2005, ai punon si Këshilltar i Lartë në Misionin e OSBE-së në Kosovë, së pari me detyrë pranë Komunës së Rahovecit, ndërsa që nga janari 2006, në zyrën e Kryeministrit).


Informata mjedisore të dorës së parë

Gjatë vitit 2007, KomisioniParlamentar për Bujqësi, Pyll-tari, Zhvillim Rural, Mjedisdhe Planifikim Hapësinor i Kuvendit të Kosovës ka filluarbashkëpunimin në mënyrëformale me Misionin e OSBE-së në lidhje me çështjet mje-disore. Një mbështetje e tillësynon të zhvillojë aftësitë eKomisionit për të përmbushurmë me lehtësi obligimet dhepërgjegjësitë e tij në shqyr-timin e ligjeve, mbikëqyrjen eMinistrive gjegjëse si dhe real-izimin e vizitave brenda dhejashtë vendit. Në periudhënqershor-korrik 2007, Komis-ioni Parlamentar për Mjedis i Kuvendit të Kosovës ka reali-zuar një sërë vizitash në katërkomuna të identifikuara si “pika të nxehta” mjedisore:Obiliqin, Mitrovicën, Gllogo-cin dhe Prizrenin.

VIZITA NË KORPORATËN ENERGJETIKE TË KOSOVËS (KEK)

Pas vizitës, Komisioni kon-statoi që pjesa më e vlefshmee punës që aktualisht pondërmerret nga KEK-u ështërikultivimi i tokës së degrad-uar nga mihjet sipërfaqësore,si dhe rigjenerimi gradual i saj. Deri tani, sistemi i moni-

Nga Rifat Krasniç, Kryetar i Komisionit për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe Planifi kim Hapësinor i Kuvendit të Kosovës (Mandati 2004 – 2007)

Anëtarët e Komisionit për Mjedis të Kuvendit të Kosovës gjatë vizitës së tyre në termocentrale


torimit të ndotjes mjedisoreështë themeluar në pajtimme direktivat dhe standardetevropiane. Zyrtarët mjedisorëtë KEK-ut informuan Komis-ionin që Traktati i Selanikuttanimë ka përcaktuar një afatpër mbylljen e centralevetë mëdha me djegie të TC Kosova A, që është 2017-a. Gjithashtu, Zyrtarët mjedis-orë ofruan informata të hol-lësishme mbi të dhënat dhesfidat mjedisore të përballuranga KEK-u. Sfida më madhoreështë transportimi i linjitit, i cili bëhet me sistem të hapurtë shiritave bartës, i cili rezul-ton në emetime të pluhurit dhendotjes në vendbanimet për-reth. Ngjashëm, një sfidë tjetërmjedisore është shkarkimi i ujërave të zeza industriale nga centralet në lumenj pa trajtimadekuat, gjë që në anën tjetërpërfaqëson ndotësin kryesortë lumenjve-ujërave. Gjatë viz-itës në KEK, Komisioni u për-ball me teknologjinë e vjetruarnë këto stabilimente, sidomosnë rastin e TC Kosova A, ku kushtet e punës janë mjaft tëkëqija për shkak të sasisë së madhe të pluhurit.

VIZITA NË KOMPLEKSIN METALURGJIK TË TREP-ÇËS

Komisioni ka vizituar edheKompleksin Metalurgjik tëTrepçës, i cili përfshin 8 zoname më shumë se 200 hektarë,që përmbajnë rreth 60 mil-ionë tonë mbeturina, si dheujëra acidike të shkarkuaranga minierat. Menaxhmentii Trepçës informoi Komisio-nin mbi gjendjen aktuale tëTrepçës dhe synimet për tëardhmen. Komisioni u infor-mua mbi punën e bërë në këtostabilimente, duke filluar prejpajisjeve të riparuara, inves-timet dhe deri tek procesete reja teknologjike. Zyrtarëtmjedisorë informuan që gjatëvitit 2002, UNMIK-u u dashtë intervenojë për shkak tëndotjes dhe çështjeve mje-disore. Ky stabiliment kishteshpenzuar rreth 3-4 milionëEuro në çështje mjedisore.Tanimë, sistemi i monitorimittë cilësisë së ajrit është ri-ven-dosur për rajonet e Mitrovicës,Leposaviqit dhe Kishnicësnga KFOR-i dhe OrganizataBotërore e Shëndetit. Shërbi-met profesionale të Trepçëspërfshijnë edhe monitorimine ujit.

VIZITA NË PARKUN E SHARRIT

Gjatë vizitës në “Parkun e

Sharrit”, pjesa që i përketKomunës së Prizrenit, Komis-ioni ishte dëshmitar i vështirë-sive të menaxhimit (paralel)të dy ministrive (MBPZHR dhe MMPH). Komisioni vëre-jti mungesë të angazhimeverreth mirëmbajtjes dhe lufti-mit të sëmundjeve drusoretë cilat vazhdimisht shkatër-rojnë drunjtë të cilat thahendhe duken sikurse të ishindjegur. Komisioni konstatoi sepastrimi i pyjeve dhe prerjetduhet të bëhen domosdo nësedëshirohet të shpëtohet kjopasuri natyrore.

VIZITA NË MINISTRINË E MJEDISIT DHE PLANIFI-KIMIT HAPËSINOR

Komisioni Parlamentar përBujqësi, Pylltari, ZhvillimRural, Mjedis dhe Planifi-kim Hapësinor i Kuvendit tëKosovës në vizitën e paraparënë Ministrinë e Mjedisit u interesua për çështjet më aktuale dhe që presin zgjed-hje në Kuvendin e Kosovës, sidomos projektligjet të cilatduhet të miratohen në leximine dytë por edhe ato që duhet tëmbërrijnë në Kuvend. Çështjettjera, Ministri Gjini i cilësoi si çështje buxhetore, sidomosmosrealizimi i master planit të

Kosovës për ujërat e zeza përtë cilën duhen mjete shtesë.

Takimi gjithashtu u përqen-drua në problematikën e strat-egjisë për mjedisin e cila në qeveri është miratuar më 2004, por jo në Kuvend, përkundërdispozitës së parashikuar meLigjin përkatës. Në anën tjetërështë hartuar plani, çka do tëthotë se kjo strategji nuk ka bazë ligjore. Zyrtarët e Minis-trisë sqaruan se kjo ka ndod-hur për shkak se deputetëtnuk e kanë pasur të qartë si të veprohet me dokumente tëtilla si Strategjia të cilat nuk janë ligje. Komisioni nënvizoise në Kastriot dhe Mitrovicëshihet qartë se ka munguartërësisht dora e ministrisë. U kërkuar të bëhet monitorimi i gjendjes së mjedisit.

Foto lajme nga Konferenca Rajonale Parlamentare mbi Mjedisi

ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi10 7

Oliver Ivanovi : Mjedisi si temë është lënë pas dore.Vlerësimi i përgjithshëm përtërë Kosovën është që, në njësituatë ku mbizotërojnë tematë nxehta politike, ne nuk poe vërejmë se mjedisi jonë pokërcënohet, se ka gjithnjë e më shumë ndotje dhe se ndikimete ndotjes së mjedisit në zhvillimin normal të shoqërisëjanë nënvlerësuar, posaçërishtnë zhvillimin e të rinjve.Në veri të Kosovës, ndotjae ambientit ka qenëtradicionalisht e lidhur meTrepçën, e cila nuk punon që nga viti 2000, por kjo nuk dotë thotë që me të është ndalur(apo zvogëluar) edhe ndotjae ambientit. Nuk ka ndotjeaktive e ajrit por kjo nuk dotë thotë që rreziku është më i vogël, për shkak të produkteveanësore dhe deponive të tyre.Këto mbeturina përmbajnëkoncentrim të lartë të metalevetë rrezikshme, të cilat në e

Ndikimet e ndotjes së mjedisit për zhvillimin normaltë shoqërisë janë nënvlerësuar

Intervistë me Oliver Ivanovi , anëtar i SLKM-së në Kuvendin e Kosovës (Mandati i Kuvendit 2004 – 2007).

marrim përmes frymëmarrjes,ujit dhe gjërave ushqimore. Jam i zhgënjyer nga fakti që misioni ndërkombëtar në Kosovë nuk i ka kushtuarshumë më shumë vëmendjekësaj çështjeje pasi që atav në nga shtetet Evropianeku veprime të tilla tëpapërgjegjshme sanksionohenshumë ashpër.Do ta përmendja si shembullndërtimin e deponisë në “Balaban” (afër Banjskës), ecila gjendet shumë afër lumitIbër dhe rrugës kryesore, dhenë poshtë rrjedhës ky lumë përdoret për furnizim me ujëtë p shëm. Pemët që gjendenafër deponisë, dhe poshtërrjedhës së lumit i ngjajnëpishave të krishtlindjeve, tëdekoruara me qese plastike.Kraleva dhe qytezat poshtërrjedhës së lumit ballafaqohenme vështirësi serioze, dhe nuk po e përjashtoj motivin politikpër një vendim të tillë, ndonëse

është e mundshme që janë tëpërfshira interesat personaletë atyre që dëshirojnë fi llimin e investimeve të mëdha në dëm të shëndetit të popullatëssë Banjskës, Soqanicës,Leposaviqit dhe Leshkos.Cilat janë projektet e suksesshme mjedisore në komunitetin tuaj? OI: Nuk ka projekte tëorganizuara, por ka disa shembuj të suksesshëm.Dëshiroj të shpreh mirënjohjepër shoqatën e alpinistëve“Zmaj’, e cila me vetiniciativë dhe me mbështetje të OSBE-së ka ndihmuar në heqjene mbeturinave nga bregu i Zveqanit dhe shpresoj që kjodo të shërbejë si shembullpër të tjerët, pasi që sasia embledhur e xhamit, plastikësletrës dhe metalit mund tushitet atyre që u nevojitet përprocesin e prodhimit, dhekështu mund të gjenerojëedhe fitim. Përfitimi i parëdhe kryesor është në ngritjen evetëd es në lidhje me mjedisindhe ruajtjen e t . Mjedisi do tëlirohet nga këto mbeturinadhe kështu do të lirohet edhetoka. Do të kishte përfitimepër shkollat, shoqërinë,shoqatat, OJQ-të të cilat do tëkompensoheshin për punën etyre.Unë personalisht do të jepjakontribut për këtë!ASI: Si e vlerësoni punën e institucioneve dhe shoqërisë civile në komunitetin tuaj në fushën e mjedisit?

OI: Shumë dobët! Për shkak tëoportunizmit të madh politik,ata ose nuk fl asin ose fl asin përkëtë çështje, ndonëse në qarqetë mbyllura politike, gjë që nuk mja on për shoqërinë e cila esheh këtë si problem. Debatetpublike, diskutimet, bisedat ehapura do ta ngritin vetëd ene shoqërisë për rëndësinë e t , herët a vonë.Duhet urgjentisht të bëhetdiçka përkitazi me ndotjenradioaktive, pasi që dihenvendet ku është bombarduar.Individët dhe institucionetkanë bërë hulumtime dhe kanë gjetur që informatat e tilla metë vërtetë ekzistojnë, mirëpombahen shumë të fshehuranga publiku.ASI: A mund t’i përmendni tri prioritete kryesore për pesë vitet e ardhshme në fushën e mjedisit?OI: Së pari duhet ta shohimniveline ndotjes së mjedisit. Neduhet të zhvillojmë veprimtarime përfshirje të fëm ëve nga shkollat në mbledhjen e letrësdhe shisheve të plastikës nëpërqytete dhe në anët e rrugëve.Vëmendje e posaçme duhet t’ikushtohet pastrimit të liqenittë Gazivodës dhe sipërfaqevetjera me ujë. Projektligjipër mbrojtjen e mjedisit(nëse miratohet, ne duhet tëinsistojmë në zbatimin e t )

Intervistoi,Ivana Lazarevic, Misioni i OSBE-së

në Kosovë


Qeveria asnjëherë nuk ka diskutuar në mënyrëserioze lidhur me mjedisin

ASI: Sipas jush, cilat janë tri problemet kryesore në fushën e mjedisit?

S. H: Si problem kryesor para-qitet mos plotësimi i legjisla-cionit dhe moszbatimi i ligjitpër mbrojtjen e mjedisit si dhemosndarja e kompetencaveapo paqartësia, se cilat janëkompetencat në nivelin qen-dror dhe atë lokal sa i përketmbrojtjes së mjedisit. Kjomund të ketë mbetur kështuqëllimisht, që të mos fokuso-het se mbi kë bie përgjegjë-sia për zbatimin e politikavemjedisore. Mendoj se diku 80% e legjislacionit përshkruankompetencat e drejtpërdrejtatë pushtetit lokal. Si rrjedhojë,është shqetësuese mospërcjel-lja e zbatimit të ligjeve nga ana e Ministrisë dhe nga ana enivelit komunal.

Problem tjetër është ndotja eskajshme e ajrit në Kosovë. Deri më tani nuk janë marrëhapa adekuate së paku për zvogëlimin e lirimit tëndotësve të ajrit. Problemshtesë është papastërtia e ujitgjegjësisht ndotja e ujërave.Domosdoshmërisht, mendotjen e ajrit dhe të ujërave,vjen edhe ndotja e tokës.Shpreh shqetësimin tim sederi më tash, edhe përkundërnxjerrjes së disa raporteve nga ana e Ministrisë lidhur me sta-tistikat e ndotjes se mjedisit,ato nuk janë bërë publike përopinion. Publikimi i raportevelidhur me gjendjen e mjedisit,faktorët që ndikojnë në ndotjen

e mjedisit dhe rrezikun poten-cial është i domosdoshëm.Ngase, komuniteti do të ishtemë i kujdesshëm me ndikimete mundshme në mjedis gjatëaktiviteteve individuale osegrupore, me qëllim të zhvil-limit te bizneseve dhe aktiv-iteteve tjera te ngjashme.

ASI: Cilat sipas jush janë të arriturat kryesore në fushën e mjedisit?

S. H: Të arriturat kryesore në fushëne mjedisit janë të lidhurame legjislacionin i cili ështëmjaftë mirë i harmonizuar meatë të Unionit Evropian. Por,shqetësuese është moszbatimii tyre. Më pastaj mendoj seedhe Ministria e Mjedisit ka filluar të vetëdijesohet, gjegjë-sisht zyrtarët në Ministri kanefilluar të marrin më seriozishtkëto çështje, ndonëse ky seri-ozitet shihet vetëm në teoridhe është larg nga praktika.Megjithatë, mendoj se edhenjohuritë teorike në fushën endotjes se mjedisit ndoshta në fillim do të mjaftonin.

ASI: Si e vlerësoni punën e Qeverisë në fushën e mjedisit?

S. H: Unë asnjëherë nuk kam parë ose nuk kam informatase në mbledhjet e Qeverisësë Kosovës është diskutuarnë mënyrë serioze lidhur memjedisin në Kosovë, përjashtokëtu diskutimet gjatë procesittë parashtrimit të ligjeve në Kuvendin e Kosovës nga ana e Qeverisë. Përderisa e gjithëQeveria e Kosovës, duke fil-

luar nga vetë Kryeministriadhe resorët tjerë të Qever-isë nuk e kuptojnë që çdoaktivitet i tyre në mënyrë tëdrejtpërdrejt ose te tërthortëndikon në mjedis, nuk mund të themi se Qeveria e ka marrëseriozisht çështjen e mbrojtjessë mjedisit.

ASI: Cilat sipas jush janë tre prioritetet kryesore në fushën e mjedisit?

S. H: Si anëtare e Komisionitpërkatës parlamentar përMjedis, prioritet për man-datin e ardhshëm duhet tëjetë kompletimi dhe zbatimii ligjshmërisë, që do të thotëndërmarrja e aktiviteteve tëne harmoni me ligjin dhe vep-rime te rrepta për zbatimin eligjit; ndarja e kompetencavenë mes nivelit qendror dhe

atij lokal lidhur me mbrojtjene mjedisit; bartja e kompeten-cave nga UNMIK-u lidhur memenaxhimin e mbeturinavedhe ujërave tek institucionetvendore. Këto janë prioritetetsa i përket legjislacionit. Prior-itet tjetër do të duhej të ishteqë Qeveria të kuptojë se duhettë qeverisë me mjedisin. Pri-oritet i tretë është bashkëpun-imi i ngushtë i institucionevekompetente për mjedisin mekomunitetin dhe kjo bëhetvetëm duke bërë hapjen e sek-torëve për ruajtjen e mjedisitnë kuadër të çdo komune në Kosovë.

Thëne ndryshe, po nuk u kujdesëm për mjedisin, do tashkatërrojmë vetveten!

Intervista punuar nga Blerim Vela,Misioni i OSBE-së në Kosovë

Intervistë me deputeten Selvije Halimi (PDK) – anëtare e Komisionit Parlamentar për Mjedis i Kuvendit të Kosovës (Mandati i Kuvendit 2004 – 2007)


ASI: Si anëtar i Komisionit për Mjedis në Kuvendin e Kosovës, si e vlerësoni situ-atën në fushën e mjedisit në Kosovë?Lulzim Zeneli: Gjendja emjedisit në Kosovë vlerësohet si alarmante, për faktin se ndod-hemi në një pozitë ku si institu-cion po përjetojmë periudhëne tranzicionit, ku institucio-net kanë përgjegjësi shumëtë madhe karshi krejt këtijfenomeni ndërsa mundësitëaktuale, të cilat do të ndikonindrejtpërsëdrejti në ndërrimin ekësaj gjendjeje janë minore në krahasim me krejt nevojat që ngërthen në veti problematikamjedisore. Kosova është balla-faquar dhe ballafaqohet me njëndotje enorme. Kësaj çështjejenuk i është kushtuar rëndësi në 15 vjetët e fundit. Gjatë sistemitkomunist, në Kosovë është bërënjë eksploatim i dhunshëm i tëgjitha resurseve dhe pasurivenatyrore nëntokësore, pa i kushtuar vëmendje pasojave tëmundshme në mjedis. Në anën tjetër kemi pasur një politikë ecila nuk ka kushtuar vëmendjepotencialeve regjeneruese tënatyrës dhe ruajtjes së diver-sitetit. Dhe me të gjitha këto së bashku, mund të përfundojmëse gjendja në Kosovë sa i përketfushës së mjedisit është e rëndëdhe kërkon një qasje urgjenteqë të parandalohet ndotja emëtejme mjedisit, e cila tashpër tash është në suaza të asajkritike.ASI: Cilat janë tri problemet kryesore të mjedisit jetësor në Kosovë?LZ: Problemi kryesor aktual i mjedisit është ndotja industri-ale, hedhurinat industriale që janë akumuluar në një kohë tëgjatë dhe nuk kanë pasur njëtrajtim adekuat. Si rezultat i kësaj ka ardhur edhe të ndotjae ujit, në Kosovë nuk kemiasnjë sistem të caktuar për tra-jtimin e ujërave të hedhur dhe

mendojmë se menjëherë duhettë fokusohet vëmendja në këtë krizë. Hedhurinat indus-triale, që përmbajnë në vetimetale të rënda me potencialtë lartë toksik, atëherë efektete ndotjes nuk do të shfaqën jovetëm tek popullata por edhetek bota bimore dhe shtazore.Kjo qarkullon si një cikël, ku pasojat do të jenë zingjirore.Ne mendojmë se trajtim i hedhurina industriale, duhettë jetë një prioritet me të cilën duhet të merren institucionet eKosovës. Por problematika kryesoreështë se krahas kësaj, me pasojaedhe më të mëdha paraqitetndotja e ajrit, ku duhet të për-mendet Termocentrali Kosova A si potencial i ndotjes enorme,duke mos lënë anash edhekapacitetet e tjera. Në anën tjetër, kemi një gjendje ku pyjetjanë shkatërruar në përmasatë mëdha, të cilës çështje nuk i është kushtuar rëndësi as në periudhën para luftës e sido-mos asaj pas luftës, ku tranzi-cioni Kosovar ballafaqohet meprobleme.ASI: Cilat janë tri arritjet krye-sore në fushën e mjedisit, në përmirësimin e mjedisit?LZ: Gjithmonë, nëse paraqitetnjë problem, ai zë vend primarnë krahasim me çka ështëpunuar dhe arritur gjatë asajkohe, kështu që institucionetdhe unë si çdo përgjegjës poli-tik ballafaqohet me problemetë arsyetohet në debate siç ka qenë edhe konferenca rajon-ale parlamentare për çështjetmjedisore. Mirëpo, Kuvendii Kosovës (KK) ka arritur, në partneritet me Qeverinë, tëkrijojë një legjislacion bazë që mundëson marrjen e hapavekonkretë dhe krijimin e njëmjedisi të favorshëm që kanë ndikuar drejtpërdrejtë në parandalimin e ndotjes. Nei dimë mundësitë aktuale tëKK por nëse ne nuk kemi një

qasje shumë më koherente,praktike në bashkëpunim edheme mekanizmat ndërkombë-tarë në drejtim të fokusimit në një politikë shumë më aktive,atëherë nuk kemi qenë në nive-lin e përgjegjësisë si deputetdhe si qytetar.ASI: Si e vlerësoni punën e Qeverisë në fushën e mjedisit?LZ: Duke e marrë parasyshsituatën alarmante aktuale,nuk e përmenda në detaje, pornë këtë aspekt në periudhëne pasluftës është krijuar njëbashkëpunim me segmentinndërkombëtar, të cilët kanë sponzoruar ndërtimin e depon-imeve për mbeturina, por tashpër tash ballafaqohet me njësistem që është jashtë normavedhe standardeve ndërkombë-tare, kemi fjalën për deponitëqë sot janë aktuale e që nuk i plotësojnë standardet e para-para. Mirëpo në këtë drejtim ka mundur të arrihet më shumë,çka na bën të vlerësojmë sepuna e Qeverisë në fushën eruajtjes së mjedisit nuk ka qenënë nivelin e duhur.ASI: A mund të emëroni tri prioritetet kryesore për 5 vitet e ardhshme në fushën e mjedisit?LZ: Si prioritet kryesor duhet

të jetë zbatimi i ligjit për mbro-jtjen nga ndotja e ajrit. Pra së pari duhet një qasje urgjentenë monitorimin e kapaciteteveindustriale të cilat janë jashtëçdo norme në fushë veprimtar-inë e vet në aspektin mjedisor.Nën dy, Kosova duhet të ketësistem për trajtimin e ujëravehedhurinë, që është një prob-lem që kërkon një qasje shumëakute, trajtim të drejtpërdrejtë.Në anën tjetër, duhet të thekso-het mungesa e ujërave, Kosova ka një mungesë të ujit të pijes,ku sidomos sivjet kemi qenëdëshmitarë se është dashurtë ketë një qasje shumë më praktike. Unë jam i bindur senëse kemi një politikë që do tëmundësonte hapa konkretë në trajtimin e ujërave hedhurinë,atëherë do të kishim një gjendjeshumë më relaksuese krahasuarme krejt mundësitë që mund tëreflektohen prej këtyre ujëravenë aspektin epidemiologjik dheaspektet tjera shëndetësore.Nën tre, duhet të jetë trajtimi i ujërave industrialë që janë aku-muluar me vite të tërë dhe janëndotës potencialë të ambientit,në veçanti të ujërave sipërfaqë-sorë.

IntervistoiArtan Canhasi,


Mundësitë janë minimale për nevoja maksimale në fushën e mjedisit

Intervistë me Z. Lulzim Zeneli, Zëvendëskryetar i parë i Komisionit për Bujqësi, Pylltari, Zhvillim Rural, Mjedis dhe Planifikim hapësinor të Kuvendit të Kosovës, lidhur me gjendjen e mjedisit në Kosovë (Mandati i Kuvendit 2004-2007).


ASI: Z. Beron, çka është ndryshuar në fushën e mjedisit gjatë pesë viteve të fundit në Bullgari? Petar Beron: Në fi llim të tran-zicionit në vitin 1990, situatanë Bullgari ka qenë ashtu siç është tani në Kosovë, me njështrirje të gjerë të ndotjes, pa informata mbi parametrat tëmjedisit, etj. Në fi llim të kar-rierës sime si deputet i Kuven-dit, para 17 viteve, gjithashtuisha i përfshirë në një OJQ tëquajtur “Eko-glasnost”, e cila kishte punuar në ndryshimine situatës së mjedisit. Paraperiudhës së pranimit, kur neishim kandidatë për BE, na është dashur ta harmonizo-jmë tërë legjislacionin me atëtë BE-së. Si deputet, gjithashtuedhe si Zëvendës i Zëdhënësittë Parlamentit, sipas kërkesëssë legjislacionit evropian, na është dashur që në Komi-sionin për Mjedis dhe Ujëra tëmiratojmë shumë ligje, madjedisa prej tyre ende janë nën procedim. Ne duhet t’i har-monizojmë ato, meqë janë tëobligueshme për ne, sepsekemi nënshkruar kartën në mënyrë që të merremi para-sysh për pranim (në BE). Dje,në Kuvendin e Bullgarisë kemimiratuar Ligjin për dheun. Pas kornizës së përgjithshme, tanijemi duke miratuar ligje tëveçanta për përbërës të ndry-shëm të mjedisit. Gjithashtukemi pasur një përmirësimnë Ligjin për ndryshimetbiologjike, pasi që tani ështëparaqitur lista e kafshëvetë mbrojtura dhe ne duhetta përfsh më në ligj. Çësh-tja kryesore pas pranimit në BE kishte qenë bashkimi në skemën “Natura 2000”. Natura2000 është rrjeti i përgjithshëmpër tërë Evropën. Ne ia kemidërguar një listë BE-së të disa fushave të mbrojtura që do të

përfshihen në rrjet, një grup i ri i fushave në këtë kontekst.Nëse pajtohemi për këtë infor-matë, ne do të rrezikojmë tëdënohemi nga BE-ja që nuk kemi bërë aq për projekte tëndryshme, d.m.th. kombëtare.Në listën më të re, më se 27% të territorit është e mbuluarme skemën Natura 2000. Kjoështë shumë e rëndësishme,sepse Bullgaria tani do të ketëfonde nga BE-ja për ngritjen ekësaj pjesëmarrjeje.ASI: ne jemi të interesuar të dimë për obligimet që erdhën pas tranzicionit, çfarë kërke-sash tjera keni?PB: Një nga obligimet më tëpafavorshme ishte mbyllja ereaktorëve të termocentralevebërthamorë. Kjo ishte përfshirënë njërin nga kapitujt e Ujdisëpër Pranim, për të cilën ne metë vërtetë kemi konsideruar që nuk ishte e drejtë, sepse këtareaktorë ishin plotësisht tësigurt, raporti i sigurisë ishtemiratuar, ishte i menduar mirëdhe i nënshkruar nga të gjithëanëtarët e BE-së dhe kishtepasur mënyra të shumta përt’i verifi kuar këta reaktorë,që kishin dëshmuar se janëshumë të sigurt deri në skadi-min e afatit të tyre në vitin2012. Por, për arsye të presionittë shumë shteteve, KomisioniEvropian ishte dashur që tëfus në njërin prej kapitujve tëUjdisë për Pranim se ne duhett’i mbyllim katër reaktorëte parë, në fund të vitit 2006. Dhe mund të shihni se çfarëdëme i ka shkaktuar kjo ekon-omisë së shteteve fqinje. Neishim eksportuesit kryesorë tëenergjisë elektrike, ku në vitine kaluar kishim eksportuar 7 miliardë KW të gjitha shteteveqë e rrethojnë Bullgarinë (Kos-ovës, Shqipërisë, Maqedonisë,Greqisë dhe Turqisë). Ne kemimbuluar 80% të konsumit të

energjisë në rajon, por këtëvit eksportimi i energjisë ele-ktrike kishte rënë në vetëm 1 miliardë KW dhe që nga vitii ardhshëm ne do të jemi ataqë importojmë energjinë ele-ktrike. Gjithashtu, ekzistonedhe një problem tjetër. Membylljen e reaktorëve, burimkryesor të energjisë elektrikejanë bërë termocentralet që shfrytëzojnë thëngjillin, që prapë e kanë ngritur një prob-lem tjetër, atë të ndotjes, përshkak se e përdorin linjitinqë përmban shumë sulfur.Tani ne jemi nën presion oseta ndërrojmë linjën e pro-dhimit, ose ta mbyllim atë,për shkak se jemi të obliguartë zvogëlojmë rrezatimin. Kjoështë duke u monitoruar. Ne ekemi një sistem të monitorimittë organizuar mirë. Nëse ky termocentral mbyllet, do tavështirësojë edhe më shumëbaraspeshimin e energjisë së vendit. Kështu, me ndihmëne qeverisë së Japonisë, duhettë përfundojmë ristruktur-imin e këtyre termocentraleve,përderisa në të njëjtën kohëjemi duke e ndërtuar një ter-mocentral bërthamor tjetër,që ndoshta do të jetë gati në

vitin 2012. Kështu, ne presimqë t’i tejkalojmë këto krizapër disa vite, por qëndrimiynë ka qenë që këto termo-centrale do duhej të punoninedhe pesë vitet e ardhshme.Është një pikë në këtë nen,i cili thotë që, nëse ka krizarajonale në baraspeshimin eenergjisë është e mundur që tëfi llojnë bisedimet për hapjene sërishme të reaktorëve. Por,natyrisht, ka njerëz në Komi-sionin Evropian që e kundër-shtojnë këtë, ata thonë që neduhet t’i përmbahemi ujdive.Përndryshe, Bullgaria ështëduke u ballafaquar me prob-leme kundërthënëse ndërmjetndryshimeve në zhvillim që ne i kemi. Tani ka një numër tëndërtesave të vjetra dhe rua-jtja e mjediseve urbane ështëshumë e vështirë. Për shem-bull, restaurimi i qendravemalore të sk imit, vendevebregdetare që për to bëhetnjë lu ë ndërmjet njerëzve që dëshirojnë ta ruajnë natyrëndhe atyre që përkrahin zhvil-limin.ASI: Ju përmendët që Bull-garia do të ndërtojë një reak-tor afër lumit Danub. Në këtë

Luftë ndërmjet njerëzve që dëshirojnë ta mbrojnë natyrën dhe sipërmarrjet ndërtimore

Intervistë me Petar Beron, Anëtar i Komisionit Parlamentar për Mjedis dhe Ujëra i Kuvendit të Bullgarisë

Petar Beron duke diskutuar në Konferencë

ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi14 ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi

kontekst, cilat janë sfi dat kryesore të bashkëpunimit tej kufi jve në lëmin e mjedisit. Si ndihen fqinjët tuaj për këtë reaktor ose si ndihen ata në përgjithësi? PB: këta reaktorë do të jenëabsolutisht të sigurtë, sepsedo të ndërtohen nga organetndërkombëtare, kompanitëe huaja të cilat merren mekëtë veprimtari për një kohëtë gjatë. Sa i përket fqinjëvetanë, ta marrim shembullRumaninë, ajo tenton të shesprodhimin nga termocentraliCerna Voda, i cili po ashtugjendet në Danub, kështu që ata do dëshironin që të na mënjanojnë nga tregu. EdheGreqia ka disa ide për këtë,por nuk ka dyshim se kjoështë mënyra e vetme për t’usiguruar energjia elektrike në Ballkan. Ne, gjithashtu, javën e kaluar kemi marrë pjesë në konferencën mbi ngrohjenglobale të mbajtur në Bruksel.Ende nuk ka ndonjë vendim tëqartë se a të zhvillohet, apo joenergjia bërthamore, dhe KE nuk do të intervenojë në këtë.Por, në konferencë ne kemithënë se energjia bërthamoreështë më e pastër, nuk ka radioaktivitet, dhe kështu neduhet të ndërtojmë më shumëreaktorë. Burimet alternativetë energjisë mund të jenë idee mirë, por ato nuk mund tësjellin kontribute të vërtetanë skemën energjetike. 75% tëenergjisë sonë vjen nga termo-centralet që shkaktojnë ndotje,prandaj, nëse dëshirojmë tëzvogëlojmë radioaktivitetinpër 20%, që është vendim i KE, ne duhet me të vërtetë të shfry-tëzojmë energjinë bërthamore.

Intervistoi,Blerim Vela, Misioni i OSBE-së në

Kosovë

ASI: Cilat janë problemet kryesore mjedisore në Kroaci?

Mirjana Brnadi : Në Kroaci,besoj që është gjendje e ngjas-hme me problemet mjedisoreedhe në vendet tjera në tran-zicion, probleme këto me tëcilat jemi duke u ballafaquarnë 20-30 vitet e fundit. Që në fi llim, ne kemi kuptuarse cilat janë sfi dat tona, porështë dashur t’i tejkalojmë atohap pas hapi. Çështjet mjed-isore janë gjithmonë të lid-hura me çështjet ekonomikedhe aktualisht kemi arritur taharmonizojmë, do të thosha,tërë legjislacionin tonë me atëtë BE-së, si dhe kemi arriturpërmirësime domethënëse në trajtimin e çështjeve mjedis-ore.

ASI: Cilët janë hapat që duhet marrë dhe si duket struktura negocuese në

Zbatimi i Ligjit për Mjedisinështë prioritet në KroaciIntervistë me znj. Mirjana Brnadi ,anëtare e Komisionit Parlamentar për Mjedis të Kuvendit të Kroacisë.

fushën e mjedisit për sa i përket përafrimit të normave ligjore të BE-së?

MB: Që nga fi llimi i negociatavembi çështjet mjedisore, ne kemiharmonizuar legjislacionin dhetani jemi në pritje të raportit tëtretë të kët Komisioni. Sipas të dy raporteve, kemi arriturrezultate të shkëlqyeshme, porduhet të bëjmë përmirësime në fuqizimin e administratës dheçështje të caktuara të lidhura membrojtjen e ajrit.

ASI: Cili është roli i Parlamen-tit në këtë proces?

MB: Roli i Parlamentit është tëmiratojë ligje dhe t’i harmoni-zojë ato me ligjet e BashkimitEvropian.

ASI: Çka duhet të bëjë një shtet për të fuqizuar mbrojtjen e mjedisit?

MB: Sfi dat janë të mëdha, meqërritja e standardit të një vendi,ekonomia më e zhvilluar, pro-dhimi më i madh, pa dyshim serezultojnë me ndotje të mjedisit,ndërsa roli i shtetit është që tëzvogëlojë këtë ndotje deri në kufij të lejuar dhe të fuqizojëpjesën administrative, e cila dotë mund të monitoronte gjend-jen e mjedisit dhe të zbatontemasa adekuate për të mbajturmjedisin në kufij të lejuar.

ASI: Cilët janë prioritetet e Kroacisë në fushën e mjedisit për pesë vitet në v im?

MB: Prioritetet mjedisore janënë veçanti zbatimi i këtyreligjeve në jetën e përditshme, që nënkupton fuqizimin e sektoritadministrativ, fuqizimin e heti-

meve dhe fuqizimin e fondevetë caktuara, të cilat janë të domo-sdoshme për t’u siguruar si dhemasat fi nanciare për mbrojtjene mjedisit. Gjatë pesë viteve në v im, ne gjithsesi do të puno-jmë në zbatimin e strategjisëpër menaxhimin e mjedisit, ku kemi identifi kuar masa dheprograme, të cilat duhet tërealizohen gjatë pesë viteve tëardhshme dhe shumëçka ështëduke u bërë në këtë drejtim. Netanimë kemi arritur rezultatetë konsiderueshme, me të cilatmburremi shumë.

ASI: Çka mund të shtoni për fund?

MB: Është kënaqësi imja që jamnë këtë konferencë, ku mund t’i dëgjoj praktikat e të tjerëve,por gjithashtu mund të tregojse çka kemi arritur ne, meqëmendoj se për sa i përket hyrjesnë Bashkimin Evropian, ne në fakt i kemi realizuar shumicëne masave mbrojtëse për mjedi-sin dhe jam i bindur që përvo-jat tona mund të përdoren si instrumente edhe në Kosovë, meqë nga ajo që pashë me rastine arritjes në aeroportin e Prish-tinës, fatkeqësisht, ishte shumëmbeturina, shumë paketime,gjëra të cilat nuk ndodhin më në Kroaci. Unë ju oj të vini në Kroaci, në mënyrë që t’i shihnipërvojat tona dhe fitoni idembi mënyrën se si e kemi traj-tuar këtë problematikë, ashtuqë edhe ju të përpiqeni t’i traj-toni këto probleme në të njëjtënmënyrë.

Intervistoi,Lejla Selimi,


ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi 15ASSEMBLY SUPPORT INITIATIVE N E W S L E T T E Rasi

Prioriteti jonë është parku tej kufitar kombëtarMalet e SharritIntervistë me Z. Marian Dodovski – ish Ministër i Mjedisit në Maqedoni, aktualisht anëtar i Komisionit Parlamentar për Transport, Lidhje dhe Ekologji në Parlamentin e IRJ të Maqedonisë.

ASI: Ju lutem, a mund të na e përshkruani situatën e mjedisit në Maqedoni? Cili është rreziku më i madh i mjedisit?

Marian Dodovski: Gjendja emjedisit në Maqedoni duhet tëshikohet në një kontekst më tëgjatë – atë rajonal, ashtu siç ështëgjendja e ngjashme në shtetet eEvropës Juglindore. Maqedo-nia e ka përballuar procesin etranzicionit dhe në një periudhëtë shkurtër e ka kaluar trans-formimin e pronës shoqërore në atë private. Tranzicioni i tillë ka ndikuar në mjedis.

Kur fl itet në përgjithësi, Maqe-donia është radhitur në mesine shteteve që ka zona shumë tëmbrojtura, përderisa në të njëjtënkohë ka edhe rajone që janë nën presion të jashtëzakonshëm nga ndotësit e ambientit. Ne kemi treparqe nacionale: Pelister, Gali-qica dhe Mavrovo dhe rajonetjera të mbrojtura. Veç kësaj, në një të ardhme të afërt presim që

të përfsh më Malet e Sharrit në kategorinë e parkut nacional,ndonëse dëshira jonë është që t’i shpallim Malet e Sharrit parknacional tej kufitar që bashkonrajonet e Maqedonisë, Kosovës dhe Shqipërisë.

Dikush mund t’i krahasoj pikate nxehta të mjedisit me situ-atën e menaxhimit të mbeturi-nave. Maqedonia e ka vetëmnjë deponi, ajo gjendet afërShkupit, kështu në të ardhmenduhet të bëhen më shumë përp-jekje për të zgjedhur problemine menaxhimit të hedhurinave.Megjithatë, mbetet një pyetje ehapur se a duhet të ndërtohendeponi rajonale, apo komunale.Pikat tjera të nxehta të mjedisitpërfsh në Shkritoren Veles,fabrikën Jugohrom në Tetovë, termocentralet në Oslomej dheManastir/Bitolë. Ia vlen të ceketse Maqedonia është duke u bal-lafaquar me problemin e sta-cioneve për trajtimin e ujëravee zeza, pasi që asnjë nga ujëraturbane apo të zeza të Shkupit,Tetovës, Gostivarit dhe qytetevetjera nuk trajtohen para seato të derdhen drejtpërdrejtënëpër lumenj. Siç e përmendamë herët, gjendja e ambientitnë Maqedoni ka dy anët e saja,natyrën e përsosur dhe disa pre-sione të ndotjes së ambientit.

ASI: Çfarë mekanizmash janë kr uar për të mbrojtur natyrën dhe ‘rajonet e mbrojtura’?

MD: Ne tani e kemi ligjin e ri përmbrojtjen e natyrës që përfshinëkategoritë e reja të rajoneve tëmbrojtura dhe që është i bazuarnë kriteret e vëna nga UnioniNdërkombëtar për Mbrojtjen eNatyrës (UNMN/IUCN). Aktu-

alisht, Parlamenti ynë, sipas propozimit të Qeverisë ështëduke konfirmuar edhe një herëtë gjitha rajonet e mbrojtura, aq më tepër, Parlamenti momen-talisht është duke punuar në hartimin e ligjit të ri për parkunnacional Pelister duke përfshirëedhe kufijtë. Qeveria është dukepunuar me përkushtim për t’ihartuar bazat e domosdoshmeligjore dhe për të përfshirërajone të reja nën mbrojtje, meprioritet të lartë për t’i shpallurMalet e Sharrit si park nacional.

ASI: Cila është gjendja e legjis-lacionit maqedonas për mjedi-sin?

MD: Në fushën e legjislacionitpër mjedis, Maqedonia ka arritur shumë - posaçërisht kurbëhet alë për përafrimin melegjislacionin e BE-së. Kemi ligjetë reja të miratuara siç janë Ligjipër Mjedis, Menaxhim të hed-hurinave, Ndotjen me zhurmë,ligji për OGjM-të, të cilat janëpërgatitur në bashkëpunim meprogramet e asistencës tekniketë BE. Edhe pse Maqedonia i ka shumicën e ligjeve të domo-sdoshme, zbatimi i tyre akomanuk është i mja ueshëm. Maqe-donisë i nevojiten instrumenteekonomike për të zgjedhurshumë probleme mjedisore.

Njëri nga ligjet e rëndësishmeështë ligji mbi ujërat i cili tanimë ka kaluar leximin e parënë Kuvend. Ligji i ri parashehqë ujërat duhet të menaxho-hen dhe monitorohen vetëmnga një Ministri (Ministria eMjedisit) në vend të praktikavetë deritashme të shpërndarjessë përgjegjësisë në autoritete tëndryshme.

ASI: Ju si ish Ministër, dhe tani deputet, cili është vlerësimi juaj për ndërveprimin ndër-mjet këtyre dy institucion-eve në fushën e mbrojtjes së mjedisit?

MD: ka një bashkëpunim tëmirë në fushën e mbrojtjes së mjedisit ndërmjet Ministrisëdhe Kuvendit. Sidoqo ë, Kuv-endi duhet të jetë më ndikues,jo vetëm në fushën e harmoniz-imit të legjislacionit me normate BE-së, por edhe në zbatimine t . Më tutje, degët ekzekutivedhe legjislative duhet të ngrisinndërveprimin e tyre kur bëhet alë për bashkëpunim rajonal.

ASI: Cila është sfi da më e madhe në bashkëpunimin tejkufi tar në fushën e mjedisit?

MD: Dy vite më parë, kur unë shërbeja si Ministër i Mjedisit,ne ishim pjesë e iniciativës së themeluar rajonale për mjedis – Programi Rajonal për Rindërtimtë Mjedisit (PRRM) për EvropënJuglindore si pjesë e Paktit tëStabilitetit. Kjo përfshinte instru-mentet ekonomike, veprimete shoqërisë civile, bashkëpun-imin e ministrive të shtetevetë rajonit, që kishin implemen-tuar një numër projektesh, që kishin për qëllim zgjedhjen eproblemeve mjedisore në rajon.Rëndësia e kësaj iniciative ishtee madhe pasi problemet mjedis-ore nuk njohin kufij shtetërorë,përkatësi etnike dhe fetare,kështu vetëm nëpërmjet komu-nikimit në nivel tejkufitar mund të fl itet për këto probleme.

Intervistoi,Artan Canhasi,



Që nga 1972, Minierat e Trepçësnë basenin e Kopaonikut (Belobrdo, Zhuta prla, Koporiq, Jelakcdhe Gnjezhdan) janë duke e për-qendruar xehen në Leposaviq në veri të Kosovës. Impianti i flota-cionit si dhe deponitë e mbeturi-nave janë të vendosura afër qen-drës së Leposaviqit. Para vitit1972, procesi i ndarjes së guritnga mineralet bëhej në impian-tin e flotacionit në Zveçan. Pas thyerjes së xehes në pjesë për-bërëse të imta, mineralet ndahennga guri në një fuçi që përmbanujë dhe materie kimike, i ash-tuquajtur proces i flotacionit.Kapaciteti i instaluar i impian-tit për përpunimin e xehes në Leposaviq është 350.000 ton/vit.Në mes viteve 1972 dhe 2006, sasia totale e xehes së përpunuarishte 6.140.000 ton, që rezul-toi me 249.580 ton koncentratplumbi, 203.860 ton koncentratzinku dhe 5.956.640 ton mbetjenga procesi.Deponitë e mbeturinaveJanë dy deponi të mbeturinavetë flotacionit, ku mblidhet ujidhe llumi: një që nuk shfrytëzo-

Brengat mjedisore në rajonin e Leposaviqit

het më në Gornji Krnjin dhe njëtjetër që ende është funksionalnë Bostanishte. Të dy deponitëjanë të vendosura në bregun edjathtë të lumit Ibër, afër rrugësrajonale Kraljevë - Prishtinë,në rajonin e Leposaviqit. Atozënë sipërfaqe të mëdha tëtokës kryesisht bujqësore dhepër arsye të përmbajtjes speci-fi ke të metaleve të rënda dhematerieve toksike që burojnënga procesi i flotacionit, këtodeponi janë burim për ndotjene ajrit, sipërfaqes së tokës dheujërave nëntokësor. Pluhuritoksik në mbetje përçohet nga era, duke shkaktuar ndotje tëgjerë në rajon. Nën ndikimin eshiut dhe borës, oksidet e meta-leve të rënda, siç është plumbi, arseniku dhe zinku, mobili-zohen dhe ndotin ekosistemetrrethuese, posaçërisht ujëratnëntokësore dhe sipërfaqësoretë lumit Ibër. Si rezultat, uji nga lumi Ibër nuk është i përshtat-shëm për konsum njerëzor, e as për qëllimi bujqësore.Kjo ndotje nuk është vetëmproblem lokal – një pjesë endotjes transportohet nga lumi

Ibër përmes lumit Moravë dheDanub në Detin e Zi. Metalet e rënda dhe shëndeti i njerëzve Afërsisht 20.000 banorë jetojnënë pjesën më të madhe të hapë-sirës së Komunës të Leposavi-qit. Zona qendrore, përfshirëkëtu fshatrat Kutnje, Krushevë, Gornji Krnjin, Ul e, Tvrgjendhe Kajkovo ka një popullatëprej 8.000 – 10.000 banorëve.Bujqësia është kryesisht e për-qendruar përgjatë Ibrit dhe në zonat e larta. Të korrat më tëzakonshme janë gruri, misri,fasulja, patatet, domatet, specatdhe qepët, përveç kultivimittë pemëve. Metalet e rëndasiç janë plumbi, zinku, kad-miumi, arseniku, nikeli dhemerkuri janë duke u akumu-luar në perime. Rrugët kryesoretë ekspozimit të njerëzve ndajndikimeve të metaleve të rëndadhe komponentëve toksike janëthithja e pluhurit dhe konsumii ushqimit (ujit nga burimet endotura, pemët, perimet dhepeshku nga lumi Ibër).Në mes viteve 2004 dhe 2006, Fakulteti i Shkencave Teknike në Mitrovicë, në bashkëpunim meInstitutin për Shëndetin e Njeriutdhe Fakultetin e Mjekësisë kanë hulumtuar ndikimin e mihjes në miniera dhe aktiviteteve met-alurgjike në rajonin e Leposavi-qit në mjedis. Hulumtimi i parëu përqendrua në prezencën emetaleve të rënda në tokë në ter-ritorin e Komunës së Leposavi-qit, në anën veriore dhe jugorenga deponitë e mbeturinave dhenë kampin për refugjatët romëqë është në qytet. Një nga kon-kludimet kryesore është se tokanë rrethinën e Leposaviqit ështëshumë e ndotur dhe nuk ështëmë e përshtatshme për qëllimebujqësore.Në një fazë tjetër, u morën mostragjaku nga 4 grupe të ndryshmeme karakteristika të ngjashmeepidemiologjike (I punonjës tëTrepçës në profesione të ndry-shme, të punësuar në industrinëe plumbit, II stafi mjekësor në Leposaviq, III fëm ë të moshës

< 6 nga kampi i romëve në Leposaviq, IV fëm ë të moshës< 6 nga çerdhja në Leposaviq).Niveli i plumbit në gjakun etyre u krahasua me standardete OBSh (Organizata Botëroree Shëndetësisë) për ekspozimprofesional dhe joprofesional dhe me rekomandimin përkitazime ekspozimin joprofesional tëkategorive të ndjeshme të pop-ullatës, siç janë fëm ët në grupetIII dhe IV.Në 66 përqind të mostrave,plumbi në gjakun e punon-jësve të Trepçës e kalon kufirin KMP (Përqendrimi Maksimal i Pranueshëm) për ekspozimprofesional. Për stafi n shënde-tësorë, rasti ishte i njëjtë në 17, 5 përqind të mostrave. 58 për-qind e fëm ëve romë e kalojnëkufirin e KMP-së për ekspozimjoprofesional, në krahasim merezultatin prej 15,3 përqind përfëm ët në çerdhe. Mund të kon-kludojmë se ka një lidhje recip-roke ndërmjet përqendrimit tëplumbit në gjak dhe ekspoziminprofesional ndaj plumbit. Dal-limet në mes fëm ëve në grupinIII dhe IV janë të rëndësishmedhe të shkaktuara nga shprehitë,higjiena dhe kushtet e këq a jetësore.

Duhet të ketë hulumtim apostudim të mëtejshëm dhe zhvil-lim të një plani për veprim, përf-shi këtu një vlerësim të hollë-sishëm të situatës shëndetësorenë Leposaviq/Leposavi .Këtu duhet të përfshihet njëfushatë për vetëd esim të pub-likut, zhvillimin e një strategjieshëndetësore, identifi kimin, defi nimin e të gjitha burimevetë ndotjes dhe propozimin emasave për eliminimin e tyre.

Nga Prof. Milan Bara , pro-fesor në Fakultetin Teknik tëUniversitetit të Mitrovicës dhebashkëthemelues i OJQ-së mjed-isore “Zgjedhje Alternative” dheNikica Vitas asistent.


Sfidat në përmirësimine qeverisjes mjedisore

Qeverisja efektive mjedisoreështë e domosdoshme për tëpërmbushur objektivat vendoresi dhe ato ndërkombëtare.Megjithatë, janë edhe disa përfundime tjera që ndërlidhenme objektivat tjera të zhvillimitsocio-politik. Mjedisi ështënjë çështje e mirë përmes së cilës mund të nxitet debati dhepjesëmarrja, jo vetëm dukeu përqendruar në çështjetmjedisore që debatohen, poredheduke ndihmuar në zhvillimine praktikave pjesëmarrëse në mënyrë më të gjerë. Qeverisjaefektive mjedisore mundësonkomunitetet që të kuptojnëlidhjen e qartë në mes tëçështjeve me rëndësi për ta dhepër rëndësinë e sundimit tëligjit. Rëndësia e pjesëmarrjessë avancuar nga ana e bartësvetjerë nuk duhet të nënvlerësohet,siç është kr imi i marrëdhënievetë reja në mes të industrisëdhe rregullatorëve, që mund të ndryshojë dinamikën endërveprimeve sociale dheekonomike. Përfundimisht,qeverisja efektive siguron njësistem formal për bashkëpunimndërkombëtar, posaçërishtme fqinjët e parë, mbi çështjettejkufitare, siç janë menaxhimii ujërave.

Zbatimi di të jetë i vështirë përdisa arsye. Qysh në vitin 1756, Benxhamin Franklin kishtethënë “Ligjet që janë shumë tëbutë rrallëherë respektohen;ligjet shumë të rreptë, rrallëherëekzekutohen”. Është ky njëkoment akoma i vlefshëm në ditët e sotme. Mund të jenë njëvarg faktorësh që shkaktojnëprobleme për zbatim. Kapacitetii autoriteteve të zbatimit të ligjitmund të jetë joadekuat, p.sh.numri i pjesëtarëve të stafit,ekspertiza, pajisjet, etj. Kjoështë posaçërisht e dukshmenëse autoritetet, papriturballafaqohen me obligime tëreja të imponuara në ta përmeslegjislacionit të ri. Mund të ketëkufi zime në instrumente ligjore,p.sh. gjobat apo ndëshkimet tjeramund të mos jenë të mja ueshmepër të ndryshuar sjelljen. Mund të ketë kundërshtime politike,p.sh. ligji mjedisor mund tëkërkojë mbylljen e një fabrike,por kjo kundërshtohet nga komuniteti vendor.Është me rëndësi që të gjendetbilanci i duhur në mes tëobjektivave. Së pari, duhet tëparashtrohen kërkesat kryesorepër mbrojtje mjedisore dhe tëshëndetit (lejimi i vazhdimittë derdhjeve toksike që dëmtojnë shëndetin nuk është e justifi kueshme). Veçkësaj, ligjet duhet të marrinparasysh çështjet e zbatimit në praktikë, p.sh. funksionet dhekapacitetet institucionale. Ështëe pakuptimtë që nga autoritetettë kërkohet ndërmarrja eaktiviteteve që janëtë pamundurapër ta. Prandaj, është me rëndësiqë të caktohet bilanci në mes tëfleksibilitetit dhe udhëzimit në ligj. Fleksibiliteti mund të lejonidentifi kimin e së paku qasjevetë kostos, por edhe mund të jetëburim intensiv për implementim.Udhëzimi mund të caktojë

kërkesa në ‘gurë’, mirëpo mund të ketë rrugë më të lehta që mund të merren. Përfundimisht,përcaktimi i afateve është po aq i rëndësishëm, d.m.th. qasja në ligjmund të jetë e saktë, por çështjete zbatimit në praktikë kërkojnëpërkujdesje në përcaktimin eorarit për implementim.Pasi që të jenë shqyrtuar këtoçështje, është edhe më merëndësi që ligjet të shkruhennë një mënyrë e cila mundësonimplementim efektiv dhe i lejonqeveritë që të përdorin ligjet në mënyrë efektive. Disa elementetë domosdoshme për të siguruarkëtë janë:• Të ketë defi nicion të qartë

ligjor të objektivit.• Është me rëndësi që të

defi nohen qartë ato që rregullohen dhe obligimetmbi to.

• Obligimet në ligj duhet tëjenë të arritshme.

• Obligimet duhet tëkomunikohen në mënyrëefektive në opinionin publik dhe te ata ndaj të cilëveaplikohet ligji.

• Ndëshkimet duhet tëvendosen në atë mënyrë që pajtueshmëria të shihet si më përfituese sesa të shkelej ligji.

• Përtej përdorimit tëndëshkimeve, mënyravee shmangies së sjelljes së papajtueshmërisë duhet tëzvogëlohen.

• Është me rëndësi që qartëtë defi nohen opsionet përveprim të zbatimit.

Realizimi i parimeve është sfi dë. Duhet të ketë analiza efi kasetë çështjeve të cilat shqyrtohen(mjedisore, ekonomike,institucionale, etj.), debatetë mja ueshme me bartësit(industria, qytetarët, etj) dhe

bashkëpunim adekuat në mes tëzyrtarëve dhe parlamentarëve.Është po ashtu me rëndësi të ketëkohë dhe resurse të mja ueshmepër të mundësuar këtë gjë.Qytetarët janë partnerë kyçë në proces. Shumë ligje mjedisore tëBE-së kanë theksuar përfshirjene bartësve, p.sh. lejimet e KIPN-së apo planifi kimi i menaxhimittë brigjeve të lumenjve, dhebartësit mund të ofrojnëinupte të vlefshme në ligjbërje.Komunikimi do të zmadhojëmirëkuptimin e obligimeveligjor, prandaj, ato do të bëhenmë efektive.Parlamentet luajnë një rol kyç në procesin e zgjerimit të BE-së. Megjithatë, probleme mund të ngrihen nëse parlamentarëtkërkohen që të ‘miratojnë pa menduar’ kërkesat e BE-së. Në anën tjetër, shumë obligimetë BE-së kërkojnë shprehjen ekushteve kombëtare/vendore,përfshirë kontekstin ligjordhe kjo është një mundësi erëndësishme për angazhimparlamentar. Parlamentarëtduhet që të sigurojnë se ligjet(nga fi llimi deri në fund) janë tëpërdorshme dhe të zbatueshme,si dhe, gjatë transpozimit të ligjittë BE-së, Parlamentarët mund tëkërkojnë avancimin e integrimitme ligje dhe politika tjera(përfshirë në nivel kombëtar),siç janë objektivat pjesëmarrëse.Në përmbyllje, është me rëndësiqë të kemi legjislacion efektivmjedisor si pjesë e zhvillimit më të gjerë politik/social. Është njësfi dë të madhe që ligjet mjedisoretë jenë edhe ambicioze edhe tëarritshme. Parlamentarët luajnënjë kontribut të rëndësishëmkëtu përmes analizimit të ligjeve– jo vetëm obligimet e tyrebazike, por duke konsideruarzbatueshmërinë e tyre të plotëdhe rolin e pjesëmarrjes së qytetarëve.

Dr. Andrew Farmer, Instituti për Politika Mjedisore Evropiane, Londër


Dimensioni mjedisori procesit të hyrjes në BE

Nga Dr. Kerstin Tews, këshilltare e politikave dhe bashkëpunëtore hulumtuese në Qendrën për Hulumtime të Politikave Mjedisore në Freie

Me kr imin e Procesit të StabilizimAsociimit në vitin 1999, BashkimiEvropian (BE) u ka ofruar vendeve tëEvropës Juglindore (EJL) perspektivën e bërjes shtete anëtarë në një periudhëafatmesme ose afatgjatë. Si çdo vend që kërkon të bëhet anëtar, vendet e rajonit tëEJL-it duhet të jenë plotësisht në përputhjeme rregullat e BE-së. Meqë kriteret eKopenhagës, të miratuara në vitin 1993, përcaktojnë që një shtet i ri anëtar duhett’i përmbushë tri kritere:• politik: stabiliteti i institucioneve të cilatgarantojnë demokraci, sundim të ligjit, tëdrejta të njeriut, respektim dhe mbrojtjetë pakicave;• ekonomik: ekzistimin e një ekonomiefunksionale të tregut dhe kapacitetin përt’u përballur me presionin konkurrues dheforca të tregut në kuadër të Bashkimit;• pranimi i kuadrit ligjor të BashkimitEvropian; a ësia për të marrë përsipërobligimet e anëtarësimit, duke përfshirëveprimin në përputhje me synimet e njëbashkimi politik, ekonomik dhe monetar.

Gjersa kriteret politike dhe ekonomikepasqyrojnë parimet themelore tëdemokracisë dhe të ekonomisë së tregut si parime udhëzuese të integrimit evropian,kriteri i tretë është më shumë së një kornizëbazike për një rend shoqëror të dëshiruar.Acquis communitaire (legjislacioni i BE-së) përbëhet nga një sasi e madhe eakteve ligjore të fushave të ndryshme tëpolitikave, duke përfshirë edhe mjedisin,të zhvilluara me dekada, gjë që janë tëdetyrueshme për shtetet anëtare dhe atotë cilat dëshirojnë të bëhen anëtarë parahyrjes së tyre.Sfi da nga perspektiva e BE-së Suksesi ose dështimi nga ana e BE-së në përgatitjen e anëtarëve të rinj potencialka patur gjithsesi ndikim në kapacitetin eardhshëm të BE-së për të vepruar. Kjo ka qenë e vërtetë që nga fi llimi i procesit tëzgjerimit, por nuk është shprehur aq qartënë dokumentet e mëparshme zyrtare senë Strategjinë e re të Zgjerimit të miratuarnë vitin 2005 (COM (2005) 561 fi nal).Strategjia e re e Zgjerimit përcakton tri

parime kryesore:1. Konsolidimi i zotimeve (d.m.th. veprimi

në përputhje me zotimet e bëra dhekujdesi ndaj dhënies së zotimeve tëreja);

2. Kushtëzimi i rigoroz dhe i drejtë;3. KomunikimiParimi 1 i referohet vlerësimit se ritmii zgjerimit duhet të marrë parasyshkapacitetin absorbues të BE-së. BE-ja ka nevojë të sigurohet që kapaciteti i saj tëjetë funksional, gjatë zgjerimit të saj. Kjokërkon reforma institucionale sa i përketprocesit të vendim-marrjes në kuadër tëBE-së, kapacitet që të hartohen politika tëmëtejshme inovative, në rast zgjerimi dheshqyrtim të kufi zimeve buxhetore.Një nga instrumentet kryesore dhe tëreja të strategjisë së zgjerimit i referohetkapacitetit të përpilimit të politikave në rast të zgjerimit: Është një lloj vlerësimii ndikimit të hyrjes potenciale të venditnë kapacitetin e BE-së për të vepruar.Strategjia e zgjerimit 2006-2007 e cek qartëse çdo mendim i Komisionit sa i përket


aplikimit të një vendi për anëtarësim tanido të përfsh ë edhe vlerësimin e ndikimittë hyrjes së at vendi në politikat eBE-së. Kjo nënkupton që BE-ja ështëgjithnjë e më rigoroze gjatë vlerësimit tëpërmbushjes së kritereve për anëtarësim.Komisioni thekson “Zgjerimet e mëtejmedo të shkojnë sipas ritmit të diktuar nga performancae secilit vend në përmbushjene standardeve rigoroze, për të siguruarabsorbim të lehtë dhe të papenguar tëanëtarëve të rinj”(COM 2005 561 fi nal: 4). Kjo do të thotë se zgjerimi i mëtejmë nuk do të përfsh ë, si në të kaluarën, një grupmë të madh të vendeve.Parimi 2 është drejtpërdrejt i lidhur meatë të parin: Zbatimi i kushtëzimit tëdrejtë dhe rigoroz është njëra nga shtyllate strategjisë së re të zgjerimit. Kushtëzimithjesht do të thotë: pa përmbushjen eobligimeve për anëtarësim nuk ështëe mundur asnjë hyrje. Këto standardejanë kritere të matshme dhe u referohenelementeve kyçe të një kapitulli tëlegjislacionit të BE-së (acquis). Shkurtme të nënkuptohet: Hapja e kapitullitpër negociata varet nga përmbushjae standardeve të hapjes. Standardet epërmbylljes kanë të bëjnë me masatlegjislative, institucionet dhe organetadministrative dhe një evidentim i qartëi zbatimit të legjislacionit të BE-së (COM (2006) 649:6).Kjo është në përputhje të plotë medeklaratën e Komisionit në vitin 1998 lidhur me strategjitë e zgjerimit përmjedisin sa i përket vendeve të EvropësQendrore dhe Lindore (EQL):“Përmbushja e kuadrit ligjor të BE-së nuk është qëllimi përfundimtar, as për vendetkandidate, e as për Bashkimin Evropian.Sfi da e integrimit të plotë të zhvillimit tëqëndrueshëm të dimensionit mjedisornë të gjitha fushat kryesore mbetet njësfi dë e madhe dhe urgjente për tërëBashkimin Evropian. Procesi i zgjerimitduhet të shihet në perspektivë më tëgjerë dhe duhet të menaxhohet në atëmënyrë që objektivi i zhvillimit vërtet të

qëndrueshëm të sjellet më afër shtëpisë”(COM 1998)294: 19).Përmbushja e rregullave ekzistuese tëlegjislacionit të BE-së për mjedisin – i cili gjithmonë është rezultat i kompromisitndërmjet pr ësve në aspektin mjedisorëdhe të prapambeturve në BE. Prandajështë minimum që BE-ja së paku duhettë kërkojë me qëllim që të sigurojëkapacitetin e BE-së që të zhvillojë më tejpolitikat mjedisore pas zgjerimit.Parimi i tretë i referohet nevojës për tëpërfshirë publikun në një shkallë më tëmadhe – jo vetëm në vendet për hyrje,por po ashtu edhe në shtetet anëtare. Kjopasqyron atë që suksesi i zgjerimeve tëtjera varet nga përkrahja e publikut dhenjë legjitimim më të madh demokratik tëprocesit të zgjerimit.Sfi da nga perspektiva e vendeve të EJL-së Si vendet e EQL-së, vendet e EJL-së ballafaqohen me sfi dat e shoqërivenë transicion: që në të njëjtën kohë tëzhvillojnë struktura demokratike dhe tëfusin në përdorim parimet e ekonomisësë tregut. Për të dyja rajonet, kjo detyrëe ristrukturimit është/ishte kornizuarpothuajse që nga vetë fi llimi i transicionitnga opsioni i bërjes anëtarë të BE-së. Kështu që, rindërtimi i rendit shoqërornë rajonin EQL-së ishte më së fundi pas nënshkrimit të marrëveshjeve tëasociimit në mesin e viteve të 1990-tanë një shkallë të madhe të përshtaturnga rregullat ligjore nga jashtë. Menënshkrimin e Partneriteteve Evropianenë kuadër të Procesit të Asociimit dhetë Stabilizimit kjo u bë relevante përtërë procesin e ristrukturimit edhe në vendet e rajonit të EJL-së – megjithësegjendja është edhe më sfi duese përshkak të divergjencave mbizotëruese që rrjedhin nga trashëgimia e paslu ës dhee konfl ikteve etnike. Sidoqo ë, qëllimi i përbashkët i anëtarësimit në BE mund tëjetë një pikë e qasjes për trajtimin e këtyredivergjencave sikur të gjitha vendet që ballafaqohen me një sfi dë të ngjashme.

Veprimi në përputhje me kuadrin ligjor tëBE-së është parakusht themelor për hyrje.Së pari kjo kërkon, bartjen e akteve ligjorenë legjislacionin kombëtar dhe e dyta,implementimin dhe vënien në zbatim në nivel kombëtar të vendeve kandidate.Legjislacioni i BE-së për mjedisin ështëvetëm një pjesë e tërësisë së legjislacionittë BE-së, por meqë është zhvilluar që nga vitet e 1970-ta ajo përmban një numërshumë të madh të akteve ligjore – më shumë se 200 akte legjislative, të cilatpasqyrojnë zhvillimin e politikave në lidhje me çështjet mjedisore në BE. Për vendet e EJL-së, obligimi për t’ipërmbushur kriteret mjedisore për hyrjeofrojnë mundësi që të zhvillohen politikamjedisore në rrethana shoqërore të njëvendi në transicion, ku pa opsionin eanëtarësimit çështjet mjedisore vështirëse do të hynin në agjendën politike.Çështjet e tjera si ristrukturimi ekonomik,vështirësitë shoqërore, konsolidimipolitik dhe – në rast të kët rajoni– trashëgimia e lu ërave dhe konfl iktetetnike do të zhvendosnin mjedisin nga agjenda. Kështu që, nga kjo perspektivë, kushtëzimi dhe vendosja nga jashtëe agjendës lidhur me legjislacioninmjedisor të BE-së ofron mundësi që tëmos harrohen çështjet mjedisore dhetë kr ohen kapacitetet e nevojshmeinstitucionale, ligjore dhe njerëzore.Megjithatë, ky proces i përcaktimit nga jashtë të agjendës lidhur me zhvillimin epolitikave mjedisore po ashtu nënkuptonedhe disa pyetje shumë të rëndësishmejo vetëm për rajonin tuaj, por edhe përkapacitetin e BE-së që të zhvillojë më tejpolitikat mjedisore.

(Fragment nga punimi i përgatitur për Konferencën Rajonale Parlamentare mbi Mjedisin ‘Mjedisi është një medium ku promovohet demokracia dhe zhvillimi ekonomik i shoqërive në transicion’, 17 – 20 tetor 2007 në Prishtinë).


Modeli i Qendrës Aarhus

Organizata për Siguri dheBashkëpunim në Evropë(OSBE) është duke përkrahurtë drejtat e njeriut në çështjetmjedisore, duke ndërtuar uralidhëse në mes të qytetarëvedhe qeverive përmes qasjesnë informatat, që janë pjesë evendimmarrjes dhe qasjes në drejtësi

OSBE-ja dhe Konventa AarhusQë nga viti 1999, OSBE-ja ka promovuar ratifi kimin dhezbatimin e Konventës Aarhusnga ana e shteteve të saj anë-tare, duke organizuar kam-panja të ngritjes së vetëd es,seminare kombëtare dherajonale, si dhe duke përkra-hur themelimin, regjistrimindhe veprimin e OJQ-ve mjed-isore.Që nga viti 2002, Zyra eKoordinatorit për Aktiviteteekonomike dhe mjedisorepranë OSBE-së dhe zyrat në terren të OSBE-së kanë përk-rahur zhvillimin e QendraveAarhus në Kaukaz, Azinë Qen-drore dhe Evropën Lindore.Qendrat, përveç që plotësojnëinstitucionet ekzistuese zyr-

tare, ato synojnë të jenë më të qasshme për përdoruesit.Qendrat mund të drejtohennga qeveritë apo OJQ-të, apotë jenë të mëvetësishme. Të tri llojet e organizimeve janëduke u përdorur aktualisht,varësisht nga preferencat dhekushtet lokale. Në të gjitharastet, themelimi i Qendravebazohet në marrëveshje në mes të OSBE-së dhe Ministrisësë Mjedisit. Përfshirja e OJQ-venë menaxhimin e veprimeve tëQendrave, sigurohet përmespërbërjes së balancuar tëbordit menaxhues, i cili duhettë jetë i përbërë nga një numëri barabartë i përfaqësuesve tëqeverisë dhe shoqërisë civile.Roli i Qendrës Aarhus ështëqë të ofrojë një vendtakimdhe lidhje në mes të qeverisëdhe shoqërisë civile. Është erëndësishme, që Qendrat nuk janë vetëm objekte me ra etë pluhurosura të librave, porjanë dinamike, inovative dhetë angazhuara që në mënyrëaktive t’i qasen qytetarëve.

Shembuj të aktiviteteve të Qendrës Aarhus • Sigurimi i qasjes së lehtë

në informata mjedisore përopinion publik dhe vendim-marrësit.• Ripaketimi i informatave

mjedisore në një format më të kapshëm dhe më joshëspër përdoruesit.

• Angazhimi i qeverisë dheshoqërisë civile në dialogdhe këmbim të informat-ave.

• Ngritja e vetëd es së pub-likut mbi çështjet mjedisorepërmes organizimit të taki-meve dhe seminareve tëtemave të ndryshme, si dhepërmes masave tjera.

•Promovimi i pjesëmarrjesnë vendimmarrjen mjedis-ore përmes organizimit tëdëgjimeve publike mbi pro-jektligje.

• Organizimi i trajnimeve përgazetarë, pjesëtarë të per-sonelit gjyqësor, nxënës dhegrupe tjera të cakut.

• Ofrimi i këshillave ligjorepër qytetarët dhe organi-zatat në lidhje me çështjetmjedisore.

Mjedisi, Siguria dhe AarhusPërmes Iniciativës për Mjedisdhe Siguri (EnvSec) (www.

envsec.org), OSBE-ja, në part-neritet me UNEP, UNDP dheNATO, ka identifi kuar njëvarg “pikash të nxehta”, ku çështjet mjedisore në kombin-imin me faktorët themelorësocio-ekonomikë dhe politikë,janë burime të mundshme tëkonfl iktit. Iniciativa EnvSecështë duke përkrahur kr imin e Qendrave lokale Aarhus/tëInformimit Mjedisor në këtolëmi të ndjeshme.Në këtë mënyrë, Qendratshërbejnë si forum për ndarjetë mendimeve dhe qartësimine fakteve para se ato të ngri-hen në situatë me potencialeksploziv. Me mbështetjen eQendrës Aarhus mund të dis-kutohen shqetësimet e komu-nitetit dhe këto t’i komuniko-hen vendimmarrësve, duke ia mundësuar vendorëve që t’ishprehin druajtjet dhe frustri-met e tyre. Veç kësaj, njerëzitmund të këshillohen mbi mënyrën se si ata vetë mund të mbrojnë dhe përmirësojnëmjedisin e tyre, në lidhje menxitësit potencialë të konfl ik-tit.


Në Kosovë, koncepti i përgjithshëm i sho-qërisë civile është relativisht i ri, ndërsashoqëria civile mjedisore është akoma më e re. Para vitit 1999, si shoqëri civile mjed-isore ka funksionuar Lëvizja e të Gjel-bërve, që në ato kushte nuk ka mundur tëketë ndonjë efekt të dukshëm në shoqëri.Një evoluim në zhvillimin e shoqërisëcivile mjedisore ndodhi pas lu ës së fundit në Kosovë. U themeluan OJQ tëshumta, të cilat falë donacioneve që gjatëperiudhës 2000-2002 ishin të dukshme,zhvilluan projekte të ndryshme. Mund tëkonkludohet se shumë OJQ janë theme-luar pikërisht me grantet e donatorëvenë formë projektesh, e tek më pas janëzhvilluar në OJQ të mirëfi llta. Megjith-atë shumica e projekteve ishin të vogladhe pa ndonjë ndikim të dukshëm në përmirësimin e problemeve të akumulu-ara me dekada të tëra, gjë që ishte edhenë raport normal me kapacitetet e këtyreorganizatave.Një punë e madhe është bërë në ngritjene kapaciteteve të shoqërisë civile mjed-isore sidomos me themelimin të REC-utnë Kosovë, si një organizatë ndërkom-bëtare me mision “organizimin dhe rior-ganizimin e shoqërisë civile mjedisorenë Kosovë”. Trajnime të shumta u bënë udhërrëfyes për organizatat se si duhettë organizohen dhe t`ju qasen zgjidhjes së problemeve, cilat mjete dhe metoda duhet

t`i përdorin, si duhet të lobojnë dhe avoko-jnë, si duhet të përgatiten për udhëheqjene fushatave mjedisore etj.Sipas hulumtimeve më të fundit të bëranë vitin 2006, në Kosovë janë rreth 30 organizata aktive në fushën e mjedisit që kanë një anëtarësi të përgjithshme prej2878 njerëzish (përfshirë stafi n e rregulltdhe vullnetar) të shtrira në rreth gjys-mën e komunave të Kosovës. Fushat më të preferuara të punës së këtyre organi-zatave janë në projektet e: fushatave përngritjen e vetëd es për mjedisit, edukimitmjedisor si dhe organizimi i seminareve,konferencave e debateve për problemetmjedisore.Sfi dat me të cilat u ballafaqua shoqëriacivile mjedisore ishin dhe janë të shumta:gjendja e rëndë ekonomike në përgjithësidhe ajo mjedisore në veçanti, kapacite-tet e kufi zuara njerëzore për tu balla-faquar me probleme, ekspertiza e kufi -zuar e anëtarëve. Një problem në veteka paraqit vetë prioritizimi shumë i ultëi mjedisit si problem nga ana e instituci-oneve qeveritare, që ka reflektuar edhenë mungesën e interesit të donatorëvepër ta mbështetur më fuqishëm sektorine mjedisit, nga e cila mbështetje sigurishtse direkt ose indirekt do përfitonin edheOJQ-të mjedisore. Megjithatë vlen tëlavdërohet dhe falënderohet mbështetjapër sektorin e mjedisit në përgjithësidhe për shoqërinë civile mjedisore në veçanti nga ana e donatorëve liderë në fushën e mjedisit. Agjencia Evropiane përRindërtim, Qeveria Suedeze përmes Sida-s, KFOS, Qeveria Holandeze etj. Minis-tria përkatëse e mjedisit, me problemetstrukturore dhe buxhetin shumë të lim-ituar, deri tani përveç përkrahjes moraledhe bashkëpunimit në parim (sidomos në kampanjën e njohur Kosova- shtëpia ime),nuk ka pasur forma të tjera të mbështetjespër OJQ-të mjedisore.Tashmë shoqëria civile ka zhvilluar kapac-itete të mja ueshme që të fi llojë edheformimin e rrjeteve me qëllim të përfor-cimit të rolit në menaxhimin e përgjith-

shëm të çështjeve mjedisore. Një e arriture konsiderueshme në këtë aspekt ështëformimi i SharriNet, një rrjetë elektronikee organizatave mjedisore, që me gjithëproblemet ekzistuese po bën një punë të lakmueshme në avokimin e shoqërisëcivile. Hapja e Forumit elektronik mjed-isor, si një vend ku ambientalistët mund t’i shfaqin shqetësimet e veta është një nga aktivitetet e fundit.REC-Zyra në Kosovë, që nga themelimika mbështetur shoqërinë civile mjedisoreme qëllim të fuqizimit dhe shndërrimit tësaj në një aktor të rëndësishëm në zgjid-hjen e problemeve mjedisore. Janë meqindra trajnimet, punëtoritë, vizitat stu-dimore për shkëmbime përvojash që janëorganizuar në këtë kohë. Janë një numërprej rreth 40 OJQ-sh mjedisore, por edheinstitucion komunale e shkolla që kanë përfituar grante në kuadër të programevedhe projekteve të REC-ut në Kosovë. Kjodo të jetë strategji udhëheqëse e REC-utedhe në vazhdim.Aktualisht, REC është duke ndihmuarprocesin e vendosjes së një mekanizmiformal partneriteti në mes shoqërisë civilemjedisore në një anë dhe Ministrisë së Mjedisit dhe Planifi kimit Hapësinor në anën tjetër. Ky proces do përfundojë meadoptimin e Strategjisë për Bashkëpunim,që pritet të bëhet së shpejti nga grupipunues i përbërë nga shoqëria civile dheMinistria. Po punohet edhe në forcimine mëtutjeshëm të kapaciteteve të OJQ-vemjedisore (sidomos atyre të kr uara më vonë) përmes programeve të trajnimit, poredhe të mbështetjes direkte përmes kom-ponentëve të granteve në kuadër të disa projekteve ekzistuese. Sfi dat janë gjithnjëe më të mëdha: eliminimi i ndotjes nga ekaluara, zhvillim ekonomik, investimet emëdha, e në këtë drejtim duhet të orien-tohet edhe organizimi i shoqërisë civileDr.sc. Zeqir Veselaj, drejtor, QendraRajonale e Mjedisit- Zyra në KosovëRegional Environmental Center REC- O ce in Kosovo

Shoqëria civile mjedisorenë Kosovë dhe sfidatmjedisore para saj


“Politika mjedisore ka. Ka ligje që të gjitha thirren në parimet dhe standardet e Bashkimit Evropian. Por implementimi është shumë i ulët. Ky mosimplementim fillon nga vet Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor e përfundon te qytetari i thjeshtë”, tha Zeqir Veselaj, drejtor i Qendrës Rajonale për Mjedis (REC)

Ndryshimet klimatike të cilat kanë përshkuar çdo cep të globit kanë shtyrëllupën e njeriut të fokusojë mjedisin.Rreziku ka rikthyer mjedisin në vendine duhur. Tashmë mjedisi është pjesë emarrëveshjeve ndërshtetërore dhe bazë e politikave partiake e ndërkombëtarepor shtrohet pyetja cila është gjendjae mjedisit në vendin tonë? Cilat janëproblemet kyçe mjedisore dhe a ka tëardhme evropiane mjedisore Kosova?

Sipas Zeqir Veselajt drejtor i QendrësRajonale të Mjedisit (REC) gjendja emjedisit në vendin tonë nuk është emirë. Uji, ajri dhe mbeturinat janë trifushat të cilat sot janë të ndikuara nga faktori njeri dhe anasjelltas ato ndiko-jnë në vet organizimin e njeriut. Sot në

Kosovë ende nuk ka trajtim të duhur tëujërave të zeza madje nuk ka as matje tërregullta të puseve të ujërave të p shëm.Korporata Energjetike e Kosovës (KEK) me tymtarët e t të pakontrolluar dhemakinat e vjetërsuara janë ndotësit eajrit dhe mbeturinat të cilat ende i gjennë rrugët e Kosovës. Për të gjitha këtopërgjegjës sipas Veselajt janë institu-cionet por edhe qytetari. “Padyshim sefajin për një gjendje të këtillë e bartim tëgjithë që prej qytetarit e deri te instan-cat më të larta të qeverisjes: ministriadhe pushteti lokal. Edhe qytetari ështëfajtor sigurisht” tha Veselaj. Por krahasgjendjes momentale mjedisore a ekzis-tojnë rrugët që të bëhet më shumë, a ka politika të duhura mjedisore insti-tucionale në Kosovë? Sipas Veselajt të

Qytetarët të pakënaqur me gjendjen e mjedisit

gjitha këto ekzistojnë në vendin tonëme përjashtim të dëshirës për veprimpra implementim. “Politika ka. Ka ligje që të gjitha thirren në parimet dhestandardet e BE-së. Por implementimiështë shumë i ulët. Ky mosimplemen-tim fi llon nga vet MMPH e përfundonte qytetari i thjeshtë”, tha Veselaj dukeshtuar se ekziston edhe strategjia mje-disore e aprovuar në vitin 2004 përperiudhë 10 vjeçare por e cila nga vetkjo ministri nuk është marrë asnjëherëseriozisht.

Së bashku me Strategjinë për Mjedisekziston edhe Plani i Kosovës përVeprim në Mjedis e i cili është harruar.Këto janë disa fakte të cilat krahasojnëskajshmërisht botëkuptimin mjedisorë


evropian dhe atë Kosovarë.

Bashkësia Evropiane ka një varg tëgjatë të kërkesave të cilat janë dhe dombesin çelësi i çdo shteti që ka mbeturjashtë saj. Ato duhet të implementohen.“Vetëm keni parasysh se vetëm kërkesae Acquis Communitaire për mjedisinkërkojnë implementimin e rreth 300 akteve ligjore të BE-së në mënyrë që më pas të trokasësh në derën e BE-së dhenuk ta hapin pa i përmbushur (mund të bëhen disa tolerime kohore por assesipa i përmbushur). Këto janë kryesorepor pastaj v në në rend edhe kërkesa ekonventave ndërkombëtare mjedisore(si Protokolli i Kjotos)” tha Veselaj.

Edhe Vegim Kraja, qytetar i Prishti-nës mendon se Kosova përkundëraktiviteteve të vogla prodhuese ështënjë vend i ndotur. Ai cek shkaqet që sipas ti kanë ndikuar dhe vazhdojnëtë ndikojnë në ndotjen e mjedisit. Së pari automjetet e vjetërsuara në numërtë madh të cilat janë futur në mënyrëtë pakontrolluar pas vitit 1999. Së dytiteknologjia e vjetërsuar e cila përdoretnë Kosovë, për prodhimin e rrymëselektrike, e cila nuk është rinovuarnë pajtim me standardet evropiane.Së treti hapësirat e gjelbëruara të cilatjanë duke u shkatërruar në kontinuitet,sidomos në hapësira urbane, mungesae kujdesit për pyjet dhe investimet epakta në pyje. Së katërti mungesa e njëlegjislacioni adekuat për mbrojtjen emjedisit dhe mungesa e bashkëpunimitme mekanizmat ndërkombëtare dheregjionalë.

Kraja shprehet kritik ndaj mungesëssë lobimit të fuqishëm nga shoqëriacivile për çështje mjedisore. E tillë ështëedhe mungesa e një partie të fortë meorientim të gjelbërt . Kraja mendon seedukimi është i mangët i qytetarëvesa i përket mbrojtjes së ambientit dherreziqeve lidhur me ndotjen e ambi-entit. Kraja shpreh shqetësimin nga radioaktiviteti eventual i bombave tëNATO- s gjatë kampanjës së bombardi-meve gjatë lu ës së 1999. Sipas KrajësPrishtina konsiderohet rajoni më i ndotur për shkak të afërsisë që ka metermocentralet dhe ngrohtores e cila gjendet brenda zonave të banuara. “Së pari, duhet të adaptohet një legjislacionnë pajtim me të drejtën evropiane përmjedisin dhe së dyti, të ndërmerret njëfushatë edukuese e cila sensibilizonqytetarët për rrezikun nga mjedisi i ndotur” janë dy v at që sipas Krajës doishin armë për të lu uar shkatërrimin emjedisit në vendin tonë.

Se Kosova ka një mjedis të ndoturmendon edhe qytetari Vehbi Dugolli i cili jeton afër sheshit “Zahir Pajaziti”.Sipas t fajtorët kryesorë për këtë gjen-dje mjedisore janë institucionet “Unë kamë shëtitur shumë vende të botëssecili vend është shumë më i rregulluarse vendi ynë, mirëpo te ne fajin e kanë institucionet” tha Dugolli. AhmetPllana një qytetar tjetër fajëson kompa-nitë publike që nuk po e kryejnë punën si duhet dhe njëherësh edhe vet qyte-tarin e Kosovës i cili nuk ka vetëd etë lartë për mjedisin dhe pastërtinë.“Kompanitë publike të cilat janë për

pastrim nuk e kryejnë punën ashtu siç duhet mirëpo mungon edhe vetëd a eqytetarëve për të qenë i pastër dhe kjovetëd e mund të arrihet vetëm dukeparë qytetet e Evropës përndrysheKosova nuk mund të jetë e pastër”, thaPllana.

Në anën tjetër Sahit Kelmendi mendonse vendi ku jeton nëse do bëhej një listëkrahasuese do të radhitej i fundit përpastërti. “Momentalisht dihet si qytetetashtu edhe fshatrat e Kosovës janë në një gjendje katastrofale për nga ana epastërtisë. Nëse bëhet një krahasim mevendet e tjera të cilat kanë një mjedismë të mirë dhe më të pastër atëherëmund të thuhet se ne jemi të fundit në atë listë” tha Kelmendi.

Krahas gjithë kësaj pakënaqësie tëqytetarëve të Kosovës ndaj mjedisitqë i rrethon, roli i Organizatave Joqe-veritare Mjedisore shihet si i mangët.Në anën tjetër institucionet arsimoremund të jenë bartës të mëdhenj të sen-sibilizimit të qytetarëve për mjedisin.Sipas Zeqir Veselajt, drejtor i REC-utnjohuritë nga institucionet arsimorepër mjedisin janë të pakta dhe jo tënivelit të duhur në krahasim me sfi dattë cilat atakohet mjedisi në Kosovë dhenë rajon. Vetëd esimi është njëri prejelementeve që mundet ta ndihmojëqytetarin e Kosovës të mos paguajë njëkosto tepër të lartë për të. Vonesa e tra-jtimit serioz te mjedisit është indikatorikryesorë që ndikon në rritjen e kostossë kurimit.


Këshilli redaktues: Ramë Manaj, Skender Durmishi, Sven Lindholm, Alfons Lentze,Dale Archer, Krenar Loshi, Artan Canhasi and Franklin De Vrieze.

Redaktor: Armend BekajGrafi ka dhe faqosja: Tomor Rudi

Selia e Misionit të OSBE, 10000 PrishtinëTel. (+381-38) 500 162 Fax: (+381-38) 500 188

kontakt: [email protected]: / /www.osce.org/ kosovo

Pikëpamjet e shprehura nga ata që kontribuan në këtë buletin, iu përkasinPikëpamjet e shprehura nga ata që kontribuan në këtë buletin, iu përkasin vetem atyre dhe jodomosdoshmërisht paraqesin pikpamjet e Kuvendit,vetem atyre dhe jodomosdoshmërisht paraqesin pikpamjet e Kuvendit, Misionit të OSBE-së në Kosovë apo të organizatave partnere të ASI-t.Misionit të OSBE-së në Kosovë apo të organizatave partnere të ASI-t.

Fotografi të e këtij buletini : OSCE


N E W S L E T T E R

Deklarata e Misionit të ASI-t


N E W S L E T T E R

Iniciativa për Mbështetje Kuvendit është një mekanizëm koordinues mesagjensioneve të ndryshme për programe demokratizimi në mbështetje tëpunës së Kuvendit të Kosovës si dhe fuqizimin dhe profesionalizimin eKuvendit të Kosovës. Puna e ASI-t përqëndrohet në kulturën demokratikepolitike të bazuar në njohjen dhe respek-timin e rregullave demokratike tëpunës, transaprencës dhe përgje-gjshmërisë ndaj opinionit publik, zhvillimitdhe implementimit të agjendës legjislative, mbikëqyrjes mbi Ekzekutivin, respektin për shumëgjuhësinë dhe pjesëmarrjen në kontakte të ndryshmerajonale dhe ndërparlamentare.Partnerët e ASI-t punojnë për të bashkuar resurset, shkëmbyer infor-macionin dhe koordinuar programet duke identifi kuar nevoajt në njëinteraksion të drejtëpërdrejtë me Kuvendin. Si koordinator i ASI-it Misinoni i OSBE-së në Kosovë ndërldihet me gjithë partnerët e ASIT dhe on në takime të rregullta koordinuese gjithnjë në konsultim dhe përfaqësuesite Kuvendit. Buletini i rregulltë i ASI-t informon publikun vendas dhendërkombtarë mbi zhvillimet në Kuvendin e Kosovës dhe programin mbështetës të ASI-t.Anëtarët të tanishëm të ASI-t:Friedrich Ebert Sti ung (FES), Friedrich Naumann Sti ung (FNSt.) Konrad Adenauer Sti ung (KAS), Projekti i Praktikave Parlamentare Lindje-Perëndim (EWPPP), Agjencioni Evropian për Rindërtim (AER) në bashkëpunim me Konzorciumin e parlamenteve të Francës, Gjermanisë, Belgjikës, Sllovenisë dhe Institutin për Mbrojtje të Parisit, Agjencioni Amerikan për Zhvillim Ndërkombëtarë (USAID) në bashkëpunim me Institutin Nacional Demokratik (NDI), Programi Zhvillimor i KB-ve (UNDP) në bashkëpunim me Unionin Ndërparlamentar (IPU), Misioni i OSBE-së në Kosovë dhe Kuvendi i Kosovës.

assembly support initiative newsletter

Documents