Krystian Zawadzki

Praktyczne możliwości wykorzystania faktoringu jako źródła finansowania przedsiębiorstw w Polsce

1. WSTĘP

Chroniczny brak kapitału jest jedną z największych bolączek polskich

przedsiębiorstw. Ograniczenia kapitałowe hamują rozwój tych podmiotów, utrudniają

utrzymanie płynności finansowej i są częstą przyczyną ich upadłości. Zdolność krajowych

przedsiębiorstw do finansowania działalności ze środków własnych jest dalece

ograniczona, stąd wzrasta znaczenie źródeł obcych. Dostęp do najbardziej powszechnych

sposobów pozyskiwania kapitału z zewnątrz, takich jak kredyt czy pożyczka bankowa, ze

względu na występujące procedury nie zawsze jest możliwy. W związku z tym mają

zastosowanie alternatywne metody finansowania.

Wśród szeregu sposobów pozyskiwania kapitału na bieżącą działalność podmiotów

gospodarczych, coraz większym zainteresowaniem cieszy się faktoring. Zastosowanie tego

instrumentu na krajowym rynku jest tym bardziej pożądane, iż występuje powszechna

praktyka sprzedaży z odroczonym terminem płatności. Wyrażenie zgody na udzielenie

kredytu kupieckiego jest nierzadko warunkiem sine qua non utrzymania stosunków

handlowych z odbiorcą. Z drugiej strony długi okres oczekiwania na zapłatę przyczynia się

do powstawania zatorów płatniczych i utrudnia regulowanie bieżących zobowiązań

finansowych.

Niniejsze opracowanie ma na celu scharakteryzowanie tej formy finansowania

działalności przedsiębiorstw w warunkach polskiej gospodarki. Autor podjął się próby

określenia determinant, które warunkują decyzję podmiotów o wyborze tej usługi, lub jej

zaniechaniu. W ocenie obecnego stanu krajowego rynku faktoringu wykorzystano

materiały pochodzące z badań własnych autora. Opierają się one na kwestionariuszu

badawczym skierowanym do potencjalnych faktorantów oraz wywiadach

przeprowadzonych w siedzibach instytucji finansowych oferujących usługę faktoringu.1

1Badania ankietowe zrealizowane zostały w czerwcu 2006 roku w grupie 90 losowo wybranych przedsiębiorstw sektora MSP z terenu województwa pomorskiego. Kwestionariusz skierowany został do osób zarządzających, lub głównych księgowych podmiotów prywatnych charakteryzujących się zróżnicowanymi formami organizacyjno-prawnymi i branżami w zakresie prowadzonej działalności. Wśród badanych przedsiębiorstw przeważały te zaznajomione z rynkiem, działające na nim 10 lat i więcej. Obejmowały one 75 % ogółu ankietowanych firm. Pod względem liczby zatrudnionych osób kwestionariusz badawczy skierowany został w równej części do mikropodmiotów zatrudniających do 9 pracowników, małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 osób i średnich firm zatrudniających od 50 do 249 osób.

2. CZYNNIKI WARUNKUJ ĄCE WYBÓR USŁUGI FAKTORINGU NA POLSKIM RYNKU

Warunki gospodarki rynkowej powodują, iż pojawia się konieczność posługiwania

się nowoczesnymi instrumentami, wspomagającymi proces zarządzania finansami w

przedsiębiorstwie. Kluczowa dla zwiększania potencjału ekonomicznego i poprawy

wartości rynkowej podmiotów gospodarczych okazuje się umiejętność pozyskiwania i

właściwego doboru źródeł finansowania. Możliwości, jakie daje w tym zakresie rynek

finansowy są coraz większe – nie oznacza to jednak, iż wszystkie źródła pozyskiwania

kapitałów mogą być przez zarządzających równie skutecznie wykorzystywane. Wybór

optymalnego sposobu finansowania winien być zawsze poprzedzony gruntowną analizą

opłacalności poszczególnych przedsięwzięć.

Uwaga ta odnosi się również do faktoringu, którego skuteczne wykorzystanie

obwarowane jest pewnymi warunkami. Przede wszystkim instrument ten nie jest

przeznaczony dla wszystkich przedsiębiorstw bez wyjątku. Nie należy go traktować na

równi z innymi formami finansowania, gdyż jego zalety nie kończą się na wspomaganiu

podmiotów gospodarczych w niezbędny kapitał. Z drugiej strony nieumiejętne

zastosowanie faktoringu może okazać się kosztowne i przyczynić się do pogłębienia

istniejących problemów finansowych. Przykładowo bezzasadne mogłoby się okazać

wykorzystanie faktoringu przez podmioty sporadycznie stosujące kredyty kupieckie,

charakteryzujące się wysokim poziomem kapitału obrotowego i ponoszące niewielkie

koszty administracyjne swej działalności.

Jeśli jednak tylko zastosowanie tej usługi jest celowe, korzyści i satysfakcja mogą być

znaczące. Pomimo trójpodmiotowości, umowa faktoringu może przynieść wymierne

profity wszystkim zainteresowanym stronom. Instytucje faktoringowe mają szansę

pozyskać nowych, solidnych partnerów gospodarczych, z którymi prowadzić będą

wieloletnią, owocną współpracę. Zwiększenie się liczby klientów przekłada się na wzrost

obrotów i dochodów, tym bardziej, że oprócz standardowych opłat i prowizji od

udzielonych dostawcy kredytów i zaliczek, faktorzy mogą liczyć na profity z tytułu

świadczenia dodatkowych usług. Dłużnicy mogą negocjować dłuższe okresy spłaty

zobowiązań, a także -jeżeli faktor jest bankiem - ubiegać się o kredyty przyznawane na

preferencyjnych warunkach. Wskazując na motywy zainteresowania faktoringiem przez

potencjalnych faktorantów, należy uwzględnić:2

- negatywne skutki opóźnień w płatnościach,

- wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy z powodu wydłużenia się terminów

płatności,

- możliwość prowadzenia skutecznej walki z konkurencją,

- potrzebę finansowania umów handlowych przy braku własnych środków,

- konieczność udzielania kredytów kupieckich,

- bardziej efektywne zarządzanie finansami.

Na rynku widoczna jest tendencja do wydłużania cykli rozliczeniowych wynikających

z umów sprzedaży towarów lub usług. Potwierdzają to przeprowadzone przez autora

badania, z których wyeliminowano na wstępie podmioty z zasady nie stosujące odroczonej

płatności. W tej grupie znalazły się firmy, dla których finalnym odbiorcą jest indywidualny

konsument. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw 64 % z nich udziela swoim

kontrahentom kredytów handlowych. Kształtowanie polityki kredytowej w zakresie

sprzedaży z odroczoną płatnością uzależnione jest od wielkości firmy. W analizowanej

próbie 87 % średnich, 63 % małych i połowa mikropodmiotów kredytuje swoich

odbiorców (wykres 1).

Wykres 1. Stosowanie odroczonych terminów płatności w stosunku do swoich odbiorców.

50% 50%

63% 37%

87% 13%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

mikro

małe

średnie

TAK

NIE

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Najczęściej stosowane są krótkie terminy płatności, które nie przekraczają okresu

jednego miesiąca. Spośród badanych przedsiębiorstw 75 % udziela kredytów handlowych

2 Grzywacz J.: Faktoring, Wydanie II, Difin, Warszawa 2005, s. 72.

do 30 dni. 17 % firm wydłuża te terminy do 60 dni, a 8 % finansuje swych odbiorców do 3

miesięcy (tabela 1). Stosowanie kredytów kupieckich choć pozwala na utrzymanie

dotychczasowych odbiorców i pozyskanie nowych kontrahentów, wiąże się jednak z

ryzykiem powstania zatorów płatniczych i utraty płynności finansowej.

Tabela 1. Terminy płatności udzielanych kredytów kupieckich wśród ankietowanych podmiotów.

Termin Udział przedsiębiorstw

1 - 30 dni 75 %

31 – 60 dni 17 %

61 – 90 dni 8 %

Razem 100 %

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Sytuację pogarszają dodatkowo występujące opóźnienia płatności. Odsetek

przedsiębiorstw, w których ma miejsce nieterminowe regulowanie należności przez

odbiorców przekracza 70 %. Najczęściej występują opóźnienia do 30 dni, choć równie

powszechne są płatności przeterminowane w dłuższych okresach (wykres 2).

Wykres 2. Odsetek przedsiębiorstw finansujących swoich odbiorców, w których należności regulowane są po terminie płatności.

55% 52%47% 45%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1-30 dni 31-90 dni 91-180 dni pow. 181 dni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Ryzyko utraty płynności finansowej można ograniczyć wykorzystując instrument,

jakim jest faktoring. Pozwala on finansować wzrastające potrzeby na kapitał pracujący w

firmie. Faktoring umożliwia przedsiębiorcy szybki dostęp do jego środków zamrożonych w

należnościach od odbiorców. Bez faktoringu przedsiębiorca jest zmuszony czekać na spłatę

wierzytelności przynajmniej tak długo, ile wynoszą terminy płatności na wystawianych

przez niego fakturach. Co ważne, korzystanie z tej formy finansowania nie wiąże się ze

spłacaniem pozyskanego kapitału, gdyż dokonuje tego dłużnik finalizując transakcję

zakupu.

Przewaga tej metody nad najbardziej powszechną formą finansowania - kredytem

bankowym - wyraża się także w sprawniejszym gospodarowaniu aktywami oraz

pozyskiwaniu korzystniejszych wskaźników zadłużenia. Dzieje się tak dzięki osiąganiu

korzystnych zmian w strukturze bilansowej i finansowej przedsiębiorstwa. Podczas gdy

zaciągnięcie kredytu niesie za sobą zwiększenie zobowiązań przy jednoczesnym wzroście

środków pieniężnych, faktoring wywołuje zmiany jedynie w obszarze aktywów bilansu,

przyczyniając się do zamiany należności na gotówkę.

Faktoring jest szansą dla wielu firm, które z różnych względów nie mają możliwości

uzyskania kredytu bankowego. Dotyczy to w szczególności małych i średnich

przedsiębiorstw, które nie dysponują majątkiem, stanowiącym w rozumieniu banków

właściwą gwarancję spłaty zaciągniętych zobowiązań. W przypadku faktoringu mniej

istotna jest ocena zdolności kredytowej, czy posiadanie trwałych zabezpieczeń. Faktorzy

większą uwagę przywiązują natomiast do stanu bieżących należności faktoranta, lub do

oceny kondycji finansowej dłużników. Często wystarczającą gwarancję stanowią

przedstawiane do wykupu wierzytelności.

Korzystne efekty przynosi zastosowanie faktoringu w firmach, których działalność

charakteryzuje się dużą sezonowością. Kumulacja obrotu w krótkim okresie i możliwość

uzyskania zapłaty dopiero po pewnym czasie prowadzi do szybkiego wyczerpania kapitału

obrotowego. Może on być zwiększony właśnie poprzez sprzedaż wierzytelności instytucji

finansowej.

Choć faktoring należy do stosunkowo drogich źródeł finansowania realne korzyści z

tytułu jego zastosowania mogą być większe niż w przypadku tradycyjnych, pozornie

tańszych metod zasilania przedsiębiorstwa w kapitał. Ankietowani faktoranci zwracali

uwagę na wiele istotnych czynników, które determinują decyzję o wyborze usługi

faktoringu (wykres 3). 75 % badanych podmiotów wskazało na poprawę płynności

finansowej oraz zmniejszenie ryzyka handlowego. Połowa firm wymieniła korzyść

wynikającą z szybkiego finansowania przy minimum formalności. Faktoring przyczynił się

ponadto zdaniem respondentów do zwiększenia poziomu sprzedaży oraz możliwości

poprawy oferowanych warunków handlowych.

Wykres 3. Korzyści wynikające z zastosowania usługi faktoringu wśród badanych przedsiębiorstw.

75% 75%

50%

25% 25%

0%

20%

40%

60%

80%

zmniejszenieryzyka

handlowego

poprawapłynności

finansowej

szybkiefinansowanieprzy ninimumformalności

zwiększeniepoziomu

sprzedaży

poprawaoferowanych

warunkówhandlowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Podsumowując należy stwierdzić, iż faktoring przeznaczony jest w szczególności dla

podmiotów, które:3

- prowadzą sprzedaż towarów lub usług z odroczoną płatnością dla stałych, bądź

powtarzających się klientów,

- pragną mieć szybki dostęp do gotówki i zdyscyplinowanych w płatnościach

kontrahentów,

- mają ograniczony kapitał własny,

- nie posiadają wystarczającego majątku, aby zabezpieczyć kredyt, lub mają trudności z

pozyskaniem kredytu w wysokości umożliwiającej realizację zamierzeń rynkowych,

- znają kondycję finansową dłużnika,

- ponoszą istotne koszty administracyjne z tytułu udzielanych kredytów kupieckich.

3. BARIERY OGRANICZAJ ĄCE ROZWÓJ FAKTORINGU W POLSCE

Choć usługa faktoringu zdobywa na krajowym rynku coraz więcej zwolenników, w

praktyce pozostaje mało popularnym źródłem finansowania zewnętrznego. Potwierdzają to

przeprowadzone badania, które wskazują, iż faktoring wykorzystuje jedynie 5 %

ankietowanych firm (wykres 4). Co więcej wszystkie przedsiębiorstwa w badanej próbie

stosowały usługę faktoringu stosunkowo rzadko, nie częściej aniżeli jeden raz w miesiącu.

3 Kreczmańska K.: Drogi konkurent kredytu, Businessman Magazine, nr 10/1997, s. 25.

Firmy mając na względzie wysokie koszty tej formy finansowania, rezerwują ją dla

określonej grupy wierzytelności, lub dłużników. Istotną obserwacją, wynikającą z

przeprowadzonych badań jest brak zainteresowania usługą faktoringu wśród

mikroprzedsiębiorstw. Najczęściej wykorzystywaną metodą pozyskiwania kapitałów przez

te podmioty jest - podobnie jak w przypadku dużych firm - kredyt bankowy. Co ciekawe

wzrastającym zainteresowaniem wśród małych i średnich przedsiębiorstw cieszy się

leasing, stosowany chętniej aniżeli otrzymywane kredyty kupieckie, czy pożyczki.

Wykres 4. Źródła pozyskiwania kapitałów obcych w badanych przedsiębiorstwach.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

kredyt bankowy

leasing

kredyt kupiecki

pożyczki

faktoring

fundusze pomocowe

średnie

małe

mikro

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Powodem ograniczonego zainteresowania usługą faktoringu jest szereg

mankamentów występujących w otoczeniu prawnym i ekonomicznym. Największą

ułomnością rynku faktoringowego w Polsce jest brak unormowań legislacyjnych. Umowa

faktoringu jest umową nienazwaną, zaś dopuszczalność jej zawierania opiera się na art. 353

kodeksu cywilnego4, przewidującym ogólną zasadę zawierania umów. W praktyce oznacza

to, iż może ona łączyć w sobie cechy różnych umów, w tym: cesji wierzytelności, zlecenia,

pożyczki, sprzedaży i dyskonta. Z tego też względu określana jest często jako tzw. umowa

mieszana.5

W konsekwencji występujących luk prawnych faktorzy konstruują treść umów pod

kątem własnych korzyści ekonomicznych i na niekorzyść pozostałych podmiotów stosunku

faktoringowego. Można postawić tezę, iż jeśli faktoring doczekałby się jednolitej regulacji

prawnej – tak jak miało to miejsce w przypadku leasingu – przełożyłoby się to na istotne

zmiany na krajowym rynku faktoringowym – zarówno te o charakterze ilościowym, jak i

jakościowym.

4 Ustawa kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Dz. U. nr 16, poz 932 z późn. zm. 5 Stecki L.: Umowa factoringu, TNOiK, Toruń 1996, s. 25.

Wśród barier natury legislacyjnej należy także wymienić nieścisłości w zakresie

ujęcia czynności faktoringowych przepisami prawa podatkowego. W szczególności

dotyczy to mało przejrzystych reguł opodatkowania podatkiem VAT. Przed wejściem

Polski do UE rodzaj opodatkowania był uzależniony od formy faktoringu. Zastosowanie

faktoringu pełnego było zwolnione z podatku od towarów i usług, podczas gdy

wykorzystanie faktoringu niewłaściwego objęte było stawką 22 %.6 Takie rozróżnienie

bardzo komplikowało przedsiębiorstwom przeprowadzanie rozliczeń z tego tytułu. W

świetle obecnych regulacji faktoring, bez względu na formę, podlega opodatkowaniu

stawką 22 %.7 Pomimo ujednolicenia stawek nadal występują jednak problemy z

jednoznacznym określeniem, co ma stanowić podstawę opodatkowania zawieranych umów,

lub kiedy winna nastąpić zapłata podatku od tej usługi.8

Warto zaznaczyć, że w świetle polskiego prawa faktoring rozumiany jako nabywanie

i zbywanie wierzytelności pieniężnych uznaje się za czynność bankową.9 Skutkuje to

bezwarunkowym przestrzeganiem określonych wymogów i obowiązków dotyczących

m.in.: współczynników koncentracji wierzytelności bankowych, tworzenia rezerw na

należności zagrożone oraz ustanawiania prawnych zabezpieczeń tego typu transakcji. Z

tego też względu banki decydują się na tworzenie oddzielnych, wyspecjalizowanych

jednostek zajmujących się faktoringiem, które nie podlegają restrykcjom prawa

bankowego.

Spośród dziesięciu instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku

Faktorów, sześć podmiotów jest powiązanych kapitałowo z bankami. Są to:

- Pekao Faktoring,

- ING Commercial Finance,

- Polfactor,

- BZ WBK Faktor,

- Raiffeisen Faktoring,

- 4 Faktor

Pozostałe cztery są niezależne od banków. Są to podmioty zagraniczne posiadające w

Polsce swoje przedstawicielstwa. Należą do nich:

- GMAC Commercial Finance,

6 zob. Tokarski M.: Faktoring ..., op.cit., s. 132-134. 7 Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku, Dz.U. nr 54, poz. 535. 8 Różycki K.: Ma być 22 % VAT, ale od czego?, Rzeczpospolita, 22 kwietnia 2004, s.F9. 9 Ustawa Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku, Dz.U.nr 140, poz. 939, Art. 5, ust. 2, pkt 5.

- Arvato Services Polska,

- Bibby Factors Polska oraz

- Eurofaktor Solution.

Tabela 2. Charakterystyka instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku Faktorów.

Nazwa faktora Udział w rynku w I poł.

2006 roku

Liczba placówek na terenie kraju

Minimalny roczny obrót

klienta

Maksymalny okres

finansowania faktur

Pekao Faktoring 27,87 % 8 0,5 mln zł. 180 dni ING Commercial Finance 23,64 % 7 0,5 mln zł. 120 dni

Polfactor 21,14 % 5 brak wymogu 120 dni GMAC Commercial

Finance 12,78 % 6 10 mln zł. 180 dni

BZ WBK Faktor 5,43 % 14 brak wymogu 150 dni Arvato Services Polska 4,61 % 2 7 mln zł. 120 dni Bibby Factors Polska 2,48 % 2 0,5 mln zł. 120 dni Eurofaktor Solution 1,6 % 3 0,8 mln zł. 90 dni Raiffeisen Faktoring 0,3 % 83 3,4 mln zł. 180 dni

4 Faktor 0,15 % 4 brak wymogu 90 dni

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów.

Szczegółowa charakterystyka wymienionych faktorów została przedstawiona w tabeli

2. Wynika z niej, iż trzy czołowe afiliacje bankowe: Pekao Faktoring, ING Commercial

Finance oraz Polfactor są zdecydowanymi liderami rynku z blisko 75 % udziałem.

Powiązanie tych podmiotów z bankami umacnia ich pozycję kapitałową. Ponadto często

wykorzystują one w swej działalności ugruntowaną pozycję banków, z którymi są

powiązane.

Dotyczy to również bardziej rozbudowanej sieci placówek niż w przypadku faktorów

niezależnych od banków. Liczba przedstawicielstw instytucji powiązanych kapitałowo z

bankami waha się dla poszczególnych podmiotów od 4 do 83,10 podczas gdy liczba

placówek faktorów nie będących afiliacjami banków oscyluje w przedziale od 2 do 6.

Generalnie skromna ilość oddziałów instytucji faktoringowych - w większości

przypadków zlokalizowanych w dużych miastach - sprawia, iż utrudniony dostęp do

faktorów mają przedsiębiorstwa operujące w mniejszych miejscowościach. Chodzi tu nie

tylko inicjację współpracy, ale również problemy ujawniające się w trakcie jej trwania.

Zgodnie z przepisami prawa podatkowego wymaga się, aby faktura sporządzana była w

formie papierowej i zatem w takiej postaci winna być dostarczana do faktora. Zobowiązuje

10 Raiffeisen Factoring podaje, iż liczba przedstawicielstw jest tożsama z ilością placówek banku Raiffeisen.

to przedsiębiorstwa do bezpośredniego kontaktu z instytucją faktoringową, każdorazowo w

przypadku przedstawiania faktur do wykupu.

Taki stan rzeczy tłumaczy popularność instytucji faktoringowych powiązanych

kapitałowo z bankami. Faktoranci częściej decydują się na wybór oferty tych właśnie

faktorów. Potwierdzają to wyniki przeprowadzonych badań, z których wynika, iż 75 %

ankietowanych firm korzysta z usług instytucji wyodrębnionej ze struktur banku

(wykres 5).

Wykres 5. Wybór oferty faktorów przez przedsiębiorstwa z badanej próby.

0% 20% 40% 60% 80% 100%

instytucji niebankowej

instytucji wyodr ębnionej zestruktur banku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Pomimo rosnącego bogactwa ofert faktorów może się okazać, iż dostępność do tego

źródła finansowania jest dla określonych przedsiębiorstw skutecznie ograniczona m.in. ze

względu na zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku, małą liczbę stałych odbiorców,

brak wiarygodności kredytowej, lub konieczność posiadania rachunku bankowego –

nierzadko podstawowego - we wskazanym przez faktora banku.

Istotną barierą natury finansowej, która utrudnia dostęp do faktoringu jest wymagany

przez faktorów minimalny roczny obrót generowany przez faktorantów. Dotyczy to w

szczególności mikro i małych przedsiębiorstw, których roczne przychody są niższe od

stosownych przez instytucje faktoringowe limitów. W większości przypadków faktorzy

akceptują niski poziom obrotów, lub nawet całkowicie rezygnują z obowiązku wypełniania

tego wymogu. Zdarza się jednak, iż limity ustanowione przez instytucje faktoringowe są

wysokie i dochodzą – jak w przypadku GMAC Commercial Finance – do 10 milionów

złotych.

W celu ograniczenia ryzyka związanego z przeprowadzanymi transakcjami faktorzy

ustalają także limity dotyczące maksymalnego okresu finansowania faktur. Z reguły nie

przyjmuje się tych, których termin płatności przekracza 120-180 dni. Niektóre instytucje

stosują jednak krótsze 90-dniowe limity. Ponadto faktorzy ustalają minimalną i

maksymalną wartość wierzytelności, która może podlegać faktorowaniu.

W krajach rozwijających się, takich jak Polska, w których faktoring jest stosunkowo

młodym instrumentem, dochodzi dodatkowo problem dotyczący nieprzychylnego

nastawienia faktorów do wybranych jego rodzajów. Odnosi się to przeważnie do faktoringu

pełnego oraz w mniejszym stopniu faktoringu tajnego, w przypadku których istotnie

wzrasta ryzyko prowadzonej przez te instytucje działalności.

Problem pogarsza fakt, iż krajowe przedsiębiorstwa częściej upatrują w usłudze

faktoringu możliwość przeniesienia odpowiedzialności z tytułu del credere, niż traktują ją

jako sposób na zdobycie środków finansowych. Faktoranci są gotowi ponieść wyższy koszt

obsługi faktoringu pełnego, pozbywając się jednocześnie ryzyka. Choć w istocie instytucje

faktoringowe mają w swej ofercie usługę faktoringu właściwego, w praktyce kierują ją do

wybranych klientów, którzy spełniają określone warunki. Brak zgody faktora na faktoring

bez regresu sprawia, iż przedsiębiorstwa w ogóle rezygnują z tej usługi, choć w chwili

przejęcia del credere, faktorant nie ponosi większego ryzyka niż to, które wynika ze

sprzedaży z odroczonym terminem płatności.

Wykres 6. Główne przyczyny wykorzystania faktoringu przez badane przedsiębiorstwa.

25%

75%

Bieżące finansowanie sprzeda ży

Zabezpieczenie przed ryzykiemniewypłacalno ści dłu żnika

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Świadczące o specyfice krajowego rynku podejście przedsiębiorców potwierdzone

zostało przez badania ankietowe. Spośród podmiotów, które wykorzystywały w swej

działalności usługę faktoringu, 75 % firm stosowało odmianę bez regresu. Jednocześnie dla

tych przedsiębiorstw najważniejszym powodem zawierania transakcji z faktorem było

zabezpieczenie przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika (wykres 6). Jedynie 25 %

respondentów jako główną przyczynę zastosowania faktoringu wskazało na bieżące

finansowanie sprzedaży. Żadne przedsiębiorstwo nie wymieniło natomiast jako istotnych

usług świadczonych przez faktora na rzecz faktoranta, takich jak zarządzanie

wierzytelnościami, monitorowanie dłużników, lub inkaso należności.

Zachętą do oferowania przez faktorów faktoringu pełnego byłby niewątpliwie rozwój

wywiadowni gospodarczych, wspierających instytucje finansowe w obiektywnej ocenie

ryzyka podejmowanego wobec przedsiębiorstw11. Faktorzy nie mają dostępu do bazy

niesolidnych podmiotów Związku Banków Polskich. Stąd inicjatywa Polskiego Związku

Faktorów, który zamierza utworzyć własną bazę, obejmującą zarówno nieuczciwych

dłużników, jak i dostawców.

Jeśli do wymienionych mankamentów faktoringu doda się jeszcze jego stosunkowo

wysoki koszt, to kształtuje się obraz mało atrakcyjnego źródła finansowania dla polskich

przedsiębiorstw. Faktoring ze swej natury nie należy do tanich sposobów pozyskiwania

kapitału. Na krajowym rynku rażą jednak dodatkowo wysokie marże stosowane przez

faktorów. Dotyczy to przede wszystkim faktoringu niepełnego, w przypadku którego

przedsiębiorstwo ponosi pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika.

Cała lista przedstawionych powyżej ułomności polskiego rynku faktoringu sprawia, iż

przedsiębiorcy nadal sceptycznie podchodzą do możliwości jego zastosowania w praktyce.

Poza tym występują również inne, bardziej prozaiczne powody zaniechania wyboru

opisywanej usługi. Przeprowadzone badania wskazują, iż najczęstszą przyczyną

niewykorzystywania tej metody jest po prostu brak podstawowej wiedzy na ten temat

(tabela 3). Aż 34 % badanych podmiotów stwierdziło, iż nigdy wcześniej nie spotkała się z

tym pojęciem. Co piąta firma zwracała uwagę na wysokie koszty przedsięwzięcia. Choć

teoretycznie zastosowanie faktoringu nie wymaga od faktoranta przedstawiania licznych

gwarancji, aż 10 % ankietowanych przedsiębiorstw, jako kluczową determinantę

zniechęcającą ich do wykorzystania tej usługi wymieniło nadmiernie rozbudowany system

zabezpieczeń. Fakt ten w połączeniu z wyższym, aniżeli w przypadku kredytu bankowego

oraz leasingu kosztem faktoringu powoduje, iż podmioty te decydują się na stosowanie

innych form finansowania.

Ponadto respondenci wskazywali na trudności z wypełnieniem warunków stawianych

przez faktora. Należy do nich zaliczyć zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku,

generowanie niewystarczających obrotów oraz limity w zakresie minimalnej i maksymalnej

wartości skupowanych wierzytelności. 6 % firm, jako główny powód rezygnacji z usługi

wymieniło niechęć instytucji faktoringowej do przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika. Po

11 Grzywacz J.: Faktoring, op.cit., s. 166.

3 % przedsiębiorstw wskazało na trudności związane z dostępem do faktora, obawę o

negatywny wpływ na wizerunek firmy oraz brak odpowiednich materiałów i informacji na

ten temat.

13 % respondentów wymieniło inne, nie wymienione powyżej determinanty. Wśród

nich najczęściej wskazywano na niski stan należności oraz wątpliwą potrzebę korzystania z

faktoringu w określonych branżach działalności.

Tabela 3. Zasadnicze przyczyny niewykorzystywania usługi faktoringu.

Wyszczególnienie Odsetek przedsiębiorstw Całkowita nieznajomość zagadnienia 34 % Wysokie koszty przedsięwzięcia 20 % Inne 13 % Zbyt rozbudowany system zabezpieczeń 10 % Trudności z wypełnieniem warunków stawianych przez faktora 8 % Niemożność przystąpienia do faktoringu bez regresu 6 % Brak dostępu do informacji i materiałów na ten temat 3 % Obawa o negatywny wpływ na wizerunek firmy 3 % Utrudniony dostęp do faktora 3 %

Razem 100 % Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.

Należy wyrazić nadzieję, iż znaczny potencjał rozwoju rynku faktoringu, jak

również akcesja Polski do Unii Europejskiej przyczynią się do większego zainteresowania

tą dziedziną wśród zagranicznych instytucji finansowych. Zwiększona konkurencja

spowoduje specjalizację faktorów, segmentację ich ofert, a przede wszystkim wpłynie na

redukcję marż, które skutecznie odstraszają potencjalnych klientów tego rynku.

4. ZAKOŃCZENIE

Pomimo licznych mankamentów w otoczeniu prawnym i ekonomicznym, faktoring

jest coraz częściej wykorzystywany przez krajowe przedsiębiorstwa w finansowaniu ich

bieżącej działalności. Jest to stosunkowo drogie źródło pozyskiwania kapitałów, choć w

przypadku określonych podmiotów może okazać się atrakcyjne ze względu na poprawę

płynności finansowej, czy zabezpieczenie przed niewypłacalnością dłużników. W takiej

sytuacji korzyści realne mogą okazać się wyższe niż w przypadku stosowania innych, na

pozór tańszych metod finansowania.

Potencjał tego rynku jest w Polsce ogromny. Dalszy dynamiczny rozwój będzie

zagwarantowany jeśli wyeliminowane zostaną bariery natury legislacyjnej i ekonomiczno-

finansowej, a proponowana przez instytucje faktoringowe usługa będzie dostosowana do

specyfiki krajowej przedsiębiorczości. Wówczas istnieją szanse na to, iż faktoring będzie w

Polsce równie popularny, jak w krajach wysoko rozwiniętych.