A r t e m i s i a

ÖlümsüzlükiçinDüello

AlexandraLapierreÇeviren:NeclaIşık

GÜNCELYAYINCILIK:77Edebiyat:26

ISBN975-8020-87-0

BirinciBasım:Kasım2000

"Serüven, kargaşa, tutku ve renklerle dolu bir kitap. Barok İtalya'nın balosalonlarından işkence odalarına, mahkemelerden nikah törenlerine ve içkimasalarından,komplolaradekuzanansürükleyiciveaydınlatıcıbirroman..."

MagazineLitteraire

Önsöz-KURŞUNMADENİ

Londra11Şubat1639

BirkadırganınpruvasıThamesnehrininüstüneçökensisiyarmakta.Güvertede,Fransiskenkeşişleriniçkarartıcıgiysileriiçerisindeokudukları,"ÖlülerinRuhuİçin"adlı

duanınmırıltılarıarasındagemiağırağıryanaşıyor.Orada,sönmeküzereolanyüzlercemumuntitreşenaleviardındaveçiseleyenyağmuraltındadevasabirkatafalkyükseliyor.Tehditkarbirkalabalık,iskeleparmaklıklarınınyanındabirikmiş.İnsanlar,StuartlarınikametgahıSomersetHall'ekadar,cenazealayınıngeçeceğihalıboyuncayığılmış.Altımuhafızıntaşıdığıtabutiskeleköprüsünügeçiyor.

İşteoan,sisiniçerisinden,tekbaşına,dimdikduranbirkadınsiluetibeliriyor.Kadın,alayınardısırailerliyor.Geniş,bolvekolsuzmantosuonugözlerdensaklıyor.Peçesininardındakimeağlıyorbukadın?Kocasınamı?Aşığınamı?Kendiyaşamınaveyaşamınınözünüoluşturanbabasınaağlıyor.

"Ünlü ressam Gentileschi dört gün önce hayata gözlerini yumdu. Sayın Majesteleri çok üzgün.Yeteneğinin farkında olan bütün sanatseverler üzüntülerini bildirirler." Toscana büyük dukalığından birgörevli,I.CharlesveİngiltereSarayıhakkındayazdığırapordaböylebirifadekullanıyor.

Sabahın erken vakitlerindeLondra'da toprağa verilen sanatçı, sonuçta bütünAvrupa'da ünlenmiştir.İspanyakralı IV.Philippe,FransakralıXIII.Louis,PapaVII.Urbain,hepsi,hepsideonun tablolarınınduldasında düşüncelere dalmaktadırlar. Ressam,Roma'daQuirinal Sarayı'nda, Lüksemburg Sarayı'nda,Hampton Court Sarayı'nda çalışmıştır. Arkasında, Pisa'dan Floransa'ya, Cenova'dan Turin'e, Paris'tenLondra'ya kadar onu en büyükler katına yükselten bir yapıtlar bütünü bırakmıştır. KendisiylekarşılaştırılabileceksanatçılarRubensileVanDyckise,onunaçtığıyoldailerleyeceklerdir.

Katolik ve "Papa yanlısı" bir İtalyan ressam, bu yoldan sapmış topraklarda ününe değer birmezarbulmayıumamazdı.İçsavaştanhemensonra,StuartHanedanı'nınmutlakegemenliğinisonlandıracakdinsavaşları,Londra'nındörtbiryanındapatlamaktadır.Kral,kendisininmezhebinideğiştirmeyeant içmişkarısınınKatolikçevresineiyidavranmaklasuçlanmaktadır.

Şuberbat şubat sabahında,OrazioGentileschi'nin naaşım taşıyan insanlar, düşmancabakanPüritenkalabalığının orta yerinde kendilerine yol açmakta zorlanıyorlar. Roma'daki ayin alaylarına öykünen -gümüş şamdanlar, İsalı haçlar, tütsü kapları ve kutsal anmalıklarıyla- bu cenaze töreni, bir "putperest"olanvekimselerintasviretmemesigerekenşeyleriresmetmeyekalkışanşuresimyapıcısıiçinbukadartantana,tümbuşaşaa,Protestanlarla,tasvirveputdüşmanlarınınöfkesiniartırmakta.

Keşişler, düzgün sıralar halinde, parktaki çeşmelerin, merhumun İtalya'dan getirttiği heykellerin -çıplakkadınlarvesuperileri-arasındankarabiryılangibikıvrılarakilerliyor.

Eminadımlarlailerleyenkadınsilueti,sarayınbatısınakurulanzafertakınıgeçiyor.Alçıvekartondanyapılmışbugeçiciyapı,tabutunSomersetHall'egörkemiçindegeçişinidahabirvurguluyor.

Kortejin ardından gelen kalabalık çim sahayı geçiyor ve cenazenin konduğu yerde toplanıyor, halkyanlışbulduğuveonaylamadığı töreniyinedegörmek istiyor.HalkarasındaGentileschi'nin,kraliçeninkilisesininmihrabıaltınagömülmekşerefineerişeceğisöylentisidolaşıyor.Bukiliseyi,kocası İngilterekralındanalmakiçinHenriette-MariedeFranceonyılınıverdi.Buonunkadınlığının,kraliçeoluşununveKatolikliğinin zaferidir.Ortalıkta, kralın katline dekgidecekbir halk hareketinin belirtileri dolaşırken,sarayınKatolikressamınıorayagömmesiXVII.yüzyılkasalarınıtamtakırbırakanmutlakhükümdarlarınAvrupa'sınadabirsonvermekleaynıanlamageliyordu.

Krallar, bakanlar ve papalar, ölçüsüz bir açgözlülükle birer koleksiyoncumanyağı haline geldiler.Sanat her zaman için varsıllığın dışavurum göstergesi olmuştur. Öte yandanXVII. yüzyılmesenlerininelinderessamlarveheykeltraşlar,alımsatımlapropagandaaracıveşantajsilahıolupçıktılar. İtalya'daBernini,İspanya'daVelasquez,Flandre'daRubensiçindedurumböyleydi.

Her biri komşusunun açgözlülüğünü kullanıyor; bir dahiyi bir süre için elinde tutmayı başaran güçsahibibiri,ötekisine,unvan,mülk,savaşyadabarışsunuyor.Sözünkısası,o1639yılında,sanatiktidarınmihenktaşıolmuştur;sanatçıdaiktidarınaracı.Başkakim,portresiniyapmakbahanesiylekapalıkapılarardında bir hükümdara yaklaşabilirdi ki? Acaba hangi elçi, siyasetçi ve casus, sanatçıyla modeliarasındakiböylesisıradanbiriçtenliktenyararlanabilirdi?

Başbaşageçenbusaatlerde, ressamınkendisindenbaşkakimkrallayarenlikedecek,onunfikirleriüzerindeetkiliolacak,belkidekararınıdeğiştirmesinisağlayabilecekzamanvekonumubulabilirdiki?Ya,bütünüyleyabancıbirsarayalemindebütünentrikalaraburnunusokmaolasılığı?Rubens,Velasquez:Her ikisi de özel görevli olarak bunları yaşadılar. Bunlar Orazio Gentileschi'nin de başına gelenlerebenziyordu. Kendi uluslarının hizmetinde olan ve güçlü ortaklarına da para karşılığı hizmet verensanatçılarınhepsidezamanzamanAvrupa'nınyazgısınıellerindetuttular.Amahepsinindeherzamantekbirefendisioldu:sanatları...Yaşamlarınıneşsizvebüyükişi.Rubens'indemektuplarındasöylediğigibi..."BüyükSerüven."

RessamOrazioGentileschi'ninyetmişyediyaşındaumutsuzlukiçindeölüpgitmesi,şu1639yılıŞubatayının yeryüzündeki görevini daha bitirmeden dünyayı terk etmesine benziyor. Greenwich'te kraliçeninevindeki büyük girişin tavanına çizdiği Esin Perileri bundan böyle yalnızca düşlerde tamamlanacak.Dehasının kanıtı ve belirtisi o büyük yapıt bitirilmemiş bir halde yarım kalacak. Onun bir son iş, birkutsamagibialgıladığıbuyüceyaratıdakitamamlanmamışlık,yaşamıboyuncapeşindenkoştuğusorguyuhiçe indirger ve onu unutulmayamahkûm eder. Ta ki kendi canından bir varlık, onun biçimlendirdiği,kıskandığı,kırdığıkızıArtemisia,meydanokuduğunuaçıkçabelirtenedek...

Dehanınsonnefesiniverdiğisaatte,Artemisiaondançokdahaünlüdür.İspanyakralıIV.PhilippeiçinveAvrupa'nınötekitaçsahipleriiçinçalışmaktadır.Ünlüdür,evet.Güzeldirveskandallaryaratır.Onyediyaşındayken babasının en yakın iş arkadaşının tecavüzüne uğramıştır. Olayı mahkemeye götürmek ve

inatla sürdürmek yürekliliğini göstermiştir. Sonuçta ses getiren bir dava olmuştur ve yüzlerce sayfalıktanıkifadeleriileyüzyılınenmeşhurtecavüzdavasıolarakanılmaktadır.

Yıl1612.Yirmibeşyılsonra,dünyanınharikalarıarasındaboygösterir.Şairlerin dizelerine konu olan, elinin eşsiz ustalığıdır. Çağdaşlarının gözünde tarihteki kadın

ressamların en büyüğü, belki de en dahi olanıdır. "Bende, bu kadın yüreğinde, Sezar'ın ruhunubulacaksınız,"diyebelirtecektirmesenlerindenbirineyazdığımektupta.

SomersetChapel'in kapıları,Artemisia'nın yüzüne kapanıverir.Tabut şimdi, gümüş renkli kadifeylekaplıtahtırevanınaltındaöylecedurmaktadır.

Roma'da Raffaello'nun, Floransa'da Michelangelo'nun cenaze törenlerinden bu yana başka hiçbirsanatçı,İtalyanGentileschi'yesunulanşerefeerişemedi;amakilisedeşuandaruhsuzvebunaltıcıbirhavavar.Tekbirtaş,metalveyatahtakırığıyok.Geometrikdesenlidöşemetaşları,tavantekneleri,dengeveorantılardakiyetkinlik,herşey,herşeydevasabirkaraörtüaltındakalmışgibigözüküyor.

Büzgüler, kırmalı yakalıklar, kurdela düğümleri, fiyonk kaynaşması sanki hep birden patlıyor. Pliçukurlarında,drapegölgelerinde,ölükafalarıuçuşuptitreşiyor.Görünmezmüzisyenler,birDiesİrea'nınyakaran sözlerini makama döküyorlar. Solukları, duvar kaplamalarını titretmekte. Ölüler... Şarkısöyleyenlerölüler.

Katafalkın dibine oturmuş, yüzleri kilisenin dip tarafına dönük, ellerindeki tırpan ve kum saatinisallayan, yalancı mermerden iki hayalet sanki mahkemeyi selamlar gibiler. Araladığı perdenin birucundantutanbüyükkanatlıbiriskelet,yarıkaranlıkiçerisinde,Orazio'nunkızınıgözlerönüneseriyor.

1639yılınınşuŞubatayında,Artemisiabuyabanelinde tekbaşınaayaktadır.Dilinianlamadığıbirkalabalığınuzaktangelençığlıklarınıduymaktaveyaşamınınözünüoluşturanadamın,babasınıncesediniseyretmektedir.

Yaşlı sanatçının çağırışına kulak vererek İtalya'nın ta nerelerinden çıkıp geldi. Tabloya, baba-kızGentileschi diye imza atacaktı. Baba mı? Yoksa kızı mı? Hangisi ötekisini etkilemiştir acaba? Kimustaydı,kimhocaoldu,kimöğrenci?Birbirlerineverdiklerinisonragerisingerialdılar.Artıkaralarındabarışvarvebubarışınadıölüm.

Artemisiakabulleniyor.Evet,onaherşeyiOrazioöğretti,şimdiodagerivermeyegeldi.Kızların babalarına ait olduğu, sanatın bir ölüm kalım sorunu sayıldığı ve fırçayla hançerin aynı

ellerdekarşılaştığıbirdevirde,herikisideyetenekbakımından,dahaüstünolduğunukanıtlamakiçinheranöldürmeyehazırolmuşlardı.Herikisideötekisininyitipgideceğinidüşleyipdurmaktançokdahafazlaşeyyaptılar.Babakatlimi?Ensestmi?

Babasınıebediistirahatgahınagötürürken,yaniOrazio'nunyapıtınıtamamlarken,Artemisiayazgının,kilidiniçevirdiğininbilincindedir.

Artık resimyapmayı sürdürebilecektir.Arkasında sanatveyaşamvardır. "BüyükSerüven"!burada,Londra'da1639yılıŞubat'ındasonaerdirir.

BölümI-BÜYÜKSERÜVEN

Roma,Saint-AngeMeydanı11Eylül1599

Genizleri yakan ter ve toz kokusu içerisinde, gün ışığı binlerce insanın görüşünü engelliyordu. Bugözler görmeyi istiyorlar mıydı acaba? Orasını Tanrı bilir! Darağacının tam karşısında, tüm gücüyleparlayan güneş, Vatikan Kilisesi'nin kubbesini neredeyse akkor haline getirecek biçimde ortalığıkavuruyor,limangirişindebulunanveellerindeŞehitlikKılıcıileCennetinAnahtarları'nısallayanbüyükSaint-Pierreve'Saint-Paulyontularınınmermerlerinisolduruyordu.

Ateş basmış, sıkıntılı vemeraklı kalabalık, TiberNehri'nin akıntılarının kıyıda yarattığı sarımtırakçamuruniçindeönearkayasallanıpdurankayıklardaadetabirbirineyapışmışhaldeydi.Kapkaragiysiliinsanlarındoluştuğukayıklar,batmatehlikesialtındaydı.

Büyük Sıcaklar'ın yakıcı güneşi altında kadınlar ve çocuklar başları açık olarak pencere, teras veçıkmalardaitişipkakışıyorlardı.Hatta,hapishanepencereleri,NonaKulesi'ninmazgaldelikleriileSaint-AngeŞatosumazgalları,buspettacoloedificante'*dehazırbulunmaayrıcalığınaerişmişolantutuklularlakarınca gibi kaynaşıyordu. Soyluların arabaları ise, semtin tüm yollarını tıkamışlardı. ArabalarınsıkışıklığıSaint-JeandeLatran'akadarbütünyolvemeydanlarıkapatıyordu.Gösterikuşkusuzbütünüylesoylusınıfasesleniyordu.

*spettacoloedificante:Muhteşemyapılar.Roma'nın en büyük soylu ailelerinden birinin ortadan kaldırılışı söz konusuydu: Yargının adam

öldürmektensuçlubulduğuCenciailesiydibu.FrancescoCenci'ninüççocuğuveikincieşi,babaCenci'yikafasınaçekiçlevuraraköldürmüşlerdi.KurbanınözkızıBeatriceCencicinayetinelebaşıydı.Onsekizyaşındakibirgençkıztarafındanişlenenbabakatliamı.

Soylusınıftakiyerleri,onlaraözelbir infazhakkı tanıyorolsada,Papa,kadınlardahilhepsiniağırişkencelerdengeçirerekveonlarıhalkınönündeinfazederek,baronlarınabellibirmesajvermekteydi.

Beş yüz bin hacıyı kutsal kente çekmesi beklenen 1600 yılı kutlamalarının arefesinde, Papa VIII.Clement,Roma'dayenibirdüzenörneğigöstermeyiveböyleliklesiyasalbirprojeyleyaşamageçirilenbirhükümetmodelinidünyanıngözündesomutlaştırmayı istiyordu.PapayalnızcaHıristiyanlığınmanevibaşkanı değildi; aynı zamanda ömür boyu hükümran ve mutlak hakimdi. Kilise'nin, Orta İtalya veAdriyatikDenizi ileAkdenizarasındageniş topraklarayayılmışmülkleriüzerindehükümsürüyordu.Ohalde o da -öteki prensler gibi ve belki de onlardan daha da fazla- kendi devletlerindeki büyükderebeylerinin, korku, şiddet ve anarşi geleneğini kırmak zorundaydı. BeatriceGenci cinayeti, ona buolanağısağlamaktaydı.OtuzlarKonsili'ndensonrayepyenibiradaletanlayışıdoğmuştu.Baskıcıolmakla

kalmayıpkoruyucu,uyarıcıolabilenbiradalet.Bununiçinedoğruluğunvedürüstlüğünenufakbirkırıntısıbilegiremezdi.

Zira, Saint-Ange Köprüsü üzerinde, şu yağmurlu eylül ayında, Papanın, katillerini bularakcezalandırdığınıönesürdüğüMarkiCenci'nin,gerçektende,VIII.Clement'insayılarınıazaltmakistediğişu eli kanlı, canavar ruhlu despotlardanoluşan aristokrat sınıfındangeldiğini herkes biliyordu.On altıyaşındaki, saf ve dürüst Beatrice, babası tarafından bir kaleye kapatılmış, dövülmüş ve yine onuntecavüzüneuğramıştı.Gençkız,onuöldürmeklesadeceöcünüalmışveonurunukurtarmışoluyordu.Enazından halk arasındaki söylenti bu doğrultudaydı. Ama, Kilise'nin Babası, daha ileriyi, daha yükseğigörürdü.Roma'nınsonsuzluğuveölümsüzlüğüiçinbugençkızınkellesigerekiyordu.BudurumdaPapa,avukatlarınıdinlemeyireddetmiş,hattaişikendisavunmasınıüstlendikleriiçinkabacahakaretleretmeyedek vardırmıştı. Saint-Pierre Kilisesi'nin güzelleştirilmesi çalışmaları son derece görkemliydi, amakasaları tamtakır bırakıyordu. O yıl, 1599 yılı kutlamaları öncesi, elde para yoktu... Oysa, Cenci'lerzengindi.Onlarınservetineelkoyarak,mallarınımüsadereederek,VIII.Clement,onunkoruyucusuolanazizpederindekemiklerinibarındıranailekilisesinibitirebileceğinidüşlüyordu.Daha sonraları,1600yılı sonunda, Saint-Pierre Kilisesi'nin küçük kubbelerinden birinin üçgen bingisi üzerinde bulunan veüstünde daha şimdiden elliden fazla sanatçının çalıştığı mozaikler, İsa'nın en yakın yol arkadaşı olan,kiliseninilkpederinin,kutsalkalıntılarınınbirkaçmetreötesindepırılpırılparlayacaktı.

Bütün bu ekip de, Sanatçılar Mahallesi'nin bütün ressamları gibi köprüye koşuyordu. Hatta idamsehpasınayaklaşmak için sabırsızlık,korkuveaşırı istekgösteriyorlardı.Bugörüntü insana, sanatçılarloncasının tümüne özgü özel bir acımasız ve yırtıcı yanın varlığını düşün-dürebiliyordu. Gerçekte ise,meslekleriyle ilgilibirgörevsözkonusuydu."Aziz" tasvirleri için,enönemli infazlardahazırbulunsundiyeresimleilgilikitaplarızorunluolaraktutuyorlardı."İlkHıristiyanlarınçektikleriişkencelerinhakkınıverebilmekiçin,ölümmahkûmlarınınhareketleriniizleyiniz.İdamsehpasınaçıktıklarısıradayüzlerindekiifadeyi,rengi,bakışlarınıvekaşlarınınşeklinekadarherşeyinotediniz..."

Ressamlartopluluğununkaymaktabakası,yani,Saint-LucAkademisi'neyıllıkharçlarınıtekveyagrupolarak yatıranlar, onlara en iyi yerleri ayarlayan güvenlik görevlisine, özel izin belgesini göstererekayrıcalıklıbirkonumeldeediyorlardı.Enönsırada,DelMonteKardinali'ninfavorisi,kısaboylu,tıknazve karayağız bir delikanlı olan, Michelangelo Merisi de Caravaggio görülüyordu. Meşeni ona, SaintLouis-des-Fançais Kilisesi için, Saint Matthieu'nün İnancı ve Şehit Edilmesi tasviri gibi müthiş birsipariş koparmıştı. Caravaggio'nun rakipleri, bir önceki hafta, onun Corte Savella Hapishanesikoğuşlarınagiripçıktığıdedikodusunuyayıyorlardı...Bukayırmadanbaşkabirşeydeğildi!Beatrice'in,sakindurumdaykenyüzündeki çizgileri saptamak için, onunhücresindeyken JudithveyaSaint-Catherinekılığında resmini yapma iznini elde etmişti. Oysa onlar çalakalem, aceleyle almakla yetineceklerdi.Yüzünü, katledilişini, şu sıcakta, bu pis koku içerisinde anımsamak zorundaydılar! Ya da en azından,Caravaggio'nuneskiustası,dahiöğrencisininkendisinigeçmişoluşunubirtürlühazmedemeyenbeyefendiCavalier d'Arpin'in yüksek sesle sızlanmaları bu yöndeydi... Dünya katedrali ve papanın piskoposluk

ikametgahı Saint-Latran Kilisesi'nin çapraz sahanında dekorasyon çalışması yapan ekibi yönetiyordu.BeatriceCenci'nin,infazedilmedenönceportresiniyapmayahakkıvardıdoğrusu!..

Buünlüçehreninyanıbaşında, idamsehpasınınhemendibinde,Romakentindepekiyi tanınan,ortayaşlardabiradamdahaduruyordu:RessamOrazioGentileschi.OrazioGentileschi,Papanıniaşesubayyardımcısı,papadansonragelenengüçlükişiolansaygıdeğerPetroAldobrandini'ninkorumasıaltındakisanatçılardan biriydi. Bu kişi, giysilerinin ağırbaşlılığıyla meslektaşlarından ayrılıyordu. Uzaktan ayınediliyordu,ziracılızomuzlarıüstündebirçocuktaşıyordu.Altıyaşlarındabirkızçocuğuydubu.OrazioGentileschi ona bu "edifiant spectacle"nin programında neler olduğunu açıklıyordu. Ona davanınayrıntılarını ve az sonra yapılacak işkenceyi anlattığı sırada, genç bir adam -kimselerin şimdiye dekgörmediği biri- kalabalığın içinde ustaca ilerliyor ve idam sehpasının yanındaki alana sokuluyordu.Okarmaşaiçerisinde,yerindeduramayanbuadam,enünlüsanatçılarınarasınakarışıyorvesankikırkyıllıkdostlarıymış gibi onlarla sohbete dalıyordu. Ağzından belli belirsiz bir biçimde, "Agostino Tassi,ressam"sözcükleriçıkıyordu.KendisinindepekalaBeatriceCenci'ninhapishanedeykenresminiyapmaolanağı olduğunu anlatıyordu. Mart ayında o da hapishanede kısa süre kalmıştı. O zaman yirmi biryaşındaymışveFloransa'dandönüyormuş.DöndüğüyerolanRoma'yagelişindenhemensonraSanatçılarMahallesi'nde tutuklanmış. Kendisiyle yatmayı kabul etmeyen kibar bir fahişenin şahsına hakaretten,dayaktanveyaralamadansuçlanmış.Onunasıldüzdüğünügülerekanlatıyordu.

Geride kalmıştı bütün bu işler efendim, öyle ya, ona en esaslısından küfürü basıp bıçaklamıştı.Sözlerini,yakınındakilertanıklıklarındaaçıkaçıkbelirtmişler:"Piçkarı,fahişe,sürtük,ağzınasıçacağımsenin!Gitcellatınkamçısınauzatkıçını!Senifırçamınsapıyladüzerimbe!"

SanatçılarMahallesi'ndeolağanşeylerdibunlar.Papaadaleti,davatutanakları,sorgulamalarvepolisbelgelerindeçokçaörneğigörülenböylesiedebeaykırışeylerepekaldırmazdı.XVII.yüzyılinsanlarıaşırıiffetyanlısıdeğillerdi,sözcükleriağızlarındagevelemezlerdiveayıpşeyleriadıylasanıylaanarken,biranbileduraksamazlardı.

Gerçekte Agostino Tassi'ye 1599 yılında pahalıya patlayan şey, emniyet görevlilerinin hazırladığıtutanağınbirkenarınaçizilmişolanbıçakresmiydi.PolisRoma'da,silahkullanımınıyasaklamıştı.YinedeSanatçılarMahallesi'ninsokaklarıAvrupa'nınenkorkulanboğazkesenyerlerindenbiriydi.Bukutsalkentin geceler de, Hıristiyanlığın en kötü, en zorba geceleriydi. Aynı ulustan insanların bir arayatoplanmış olmaları -grup yaşantıları- her tür düzensizliği de beraberinde getiriyordu. Avrupasiyasetindeki çalkantı, bu grupların ve klanların birbirine karışmasını engelliyor ve meslekikıskançlıklardan yarar sağlıyordu. Her akşam, rakip taraflardan ressamlar, Fransızlar ve İspanyollar,kendi aralarında kıyasıya dövüşüyorlardı. Toscanalılar Bolognalıların, Napolililer Romalılarınkarşısında olmak üzere birbirini boğazlayan İtalyanların alaycı bakışları altında birbirlerini kılıçtangeçiliyorlardı.Demek ki, ister kibar bir bey olsun, ister emniyetten damgalı vemühürlü izni olan biriolsun,hiçkimsekılıcı kınındayanından sarkarhaldegezemiyordu.Cebindehançeriyle emniyetin elinedüşenlerinsevayhaline...

Öteyandan,AgostinoTassigeceyansıbirfahişeylesuçüstüyakalanmaşanssızlığınauğramıştı.Kibarfahişelerin sayısı Roma'da öylesine artmıştı ki, papalar onları Tiber boyunca uzanan kuytuluklardan,SanatçılarMahallesi'ne birkaç yüzmetre uzaklıktaki "Ortaccio di Ripetta"dan toplamayı deniyorlardı.Elbette,bubayanlardaha iyipiyasayapmakiçinyoksulmahallelerindenkaçmaktaydılar.Eğeroralardavarlıklarıhoşgörülüyorduysabu,günbatımındansonraortalıktagözükmeleriyasaklanmışolduğundandır.AveMariaçanları, ışıksöndürmesaatinibildiriyordu.Busaat,güvenlikgörevlilerinin,kahverengi,bolvekocamanpelerinleriiçindegözeçarpmadankentiçinedağıldıklarısaatti.

Amahanlardangenelevlere,atölyedentavernaya,ressamlar,orospularvekabadayılar,silahlıgruplarhalindedolaşmayısürdürüyorlardı.Kentnüfusu,yüzbineulaşmasada,çoğunluğu,bekarerkekler,gençler,yabancılar, hırslı veya kavgacı kişiler oluşturmaktaydı. Bu koşullarda kamu düzeni nasıl sağlanacaktıpeki?Dokunulmazlığıolan"serbestbölge'lerinsayısınakoşutolaraksuçişlemesayısındadaartışvardı.Canilerikiliseiçlerindeyakalamakimkansızdı:Hırsızvekatillerinsığınabilecekleriyerlerarasındadörtyüzden fazla kilise vardı. Hastaneler, bakımevleri ve manastırlarda da durum aynıydı. Bütün kardinalsaraylarının duvarları arasında ve bazı soylu ailelerin evlerinde de; her ulusun kendi güvenlikgörevlileriyle sisteminin geçerli olduğubüyükelçilikler bünyesindede buböyleydi.Demekki güvenlikgörevlileri suçluları, suçüstü yakalamak zorundaydı. Bu, onların hızlı hareket etmelerini ve keyfitutuklanmalaryapıldığıyönündekisuçlamalarıgeriçevirecekuygulamalarizlemelerinigereklikılıyordu.

Geçenmartayında,Papaadaletimucizeeseri,AgostinoTassi'yiRoma'dansürmemiş,öyleceserbestbırakmıştı. Yalnızca ipe çekilme cezasına çarptırılmıştı. Elleri arkasında bağlı, yerden birkaç metreyukarıçekilmiş,viadelCorsoveviadeiGrecicaddelerininkesiştiğiköşede,SanatçılarMahallesi'ninorta yerinde yarım saatliğine ipte sergilenmişti. Kargaşa çıkaranlara verilen ve omuzlarda kalıcı birbozuklukbırakmasada,omuzlarıncanınaokuyansıradanbirceza.

Kutlamalaröncesi,VIII.Clementdüzenkonusundakaygılı,şüphelilerekarşısert,suçlularaacımasızmıydı,değilmiydi?ArtıkorasınıTanrıbilir!SonaylardaRomalıyargıçlarınalışılagelmişetkisiniazaltanşey,bütünvicdanlarımeşguledenCencidavasıydı.

Buvatanseveraileninidamındansö-zediliyorduyalnızca:İkierkek,birkızkardeş,kocavebabanınkatlinden sorumlu tutulan bir üvey anne. Özellikle de ensest kurbanı ve baba katili olan genç kızkonuşuluyordu.

AgostinoTassidirseklerinikullanarakilerleyip,birazsonrasuçlukızınçıkacağıbasamaklarakadaryanaşmıştı.İdamsehpasınıntadibine,şuankızınıyerebırakmayauğraşanressamOrazioGentileschi'ninyanı başına gelip yapıştı. Orazio kızına çok ağır olduğunu söylüyordu. Ama, küçük kız kızmış,çırpınmaktaydı.

Babasınaasılmış,kendisinibirsüredahaomzundatutmasıiçinonayalvarıyordu.—Küçükkızhaklı,diyelafagirdiAgostino.Buradanbir;şeygöremez...—Kucağımagelirmisin?Çocukonayanıtvermeksizinsırtınıdöndü.Orazioeğildi,kızıbelindenkavradıvesertçeyerekoydu.

Sonra birdenTiber nehri üzerinde bir çalkalanmaoldu, kayıkları öne arkaya yalpalatan, kalabalığıbalkonlara, limankıyısındakiparmaklıkları fırlatanbir esinti.Öylekiparmaklıklarbüyükbirhızla, önsıradakiaskerlerinüzerinefırladı.

İdam sehpasının birkaç metre ötesinden, Saint-Jean-Decolle tarikatından dört keşiş, siyahkukuletaları,kabakumaştangiysileriiçinde,idammahkûmlarınaişkenceyapılmasındansorumlubudörtdinadamı,mahkûmlarkilisesinden,Beatrice'inbabasınınikincieşini-babakatlindesuçortağıveensestolayınıntanığıolankişiyi-çıkarıyorlardı.İlkoölecekti.Kadınayaktaduramıyordu;onubaltayagötürecekolangüvenlikgörevlilerininoluşturduğuçitinarasındabitkindi.İkikeşişonukoltukaltlarındantutuyordu.Ötekisi de ölüme layıkıyla gitmesini salık veren sözler söylüyordu kulağına. Sonuncusu ise, onun yüzühizasındabirayna tutargibi, idamsehpasınıgörmesiniengelleyen,boyalıbir tahta levha tutuyordu.Butahta üzerindeVaftizciYahya'nın (Saint-Jean-Baptise) gümüş tepsi içindeki kesik başının tasviri vardı.Acıdantükenmişhaldeydi,elindebaltasıylaonubekleyencelladıgörünce,mahkûmkadınbayıldı.

Sehpaya çıkardıkları, bilinci yerinde olmayan zavallı bir kadındı. Onu kesme kütüğüne yatırdılar.Görülecek ne var gerisinde? Gerisi kasaplık. Asıl dram sonrasındaydı. Kiliseden tek başına, hızlailerleyen, Beatrice'in silueti çıktı. Bütün kent haykırdı. Acıma, hayranlık, öfke; bütün Roma,hapishanelerindensaraylarınadekaynıheyecanlasarsılmışgibiydi.

İdam sehpasının altındaki ressam grubu hariç; onlar, ses çıkarmadan oldukları yerde kaldılar.Ellerindekağıtkalemleri,enküçükbirayrıntıyıkaçırmamakkaygısıiçindeydiler.İnsanlar;üçdörthattabeşkadaridamaalışıkolsalarda,kutlamalaröncesibirdönemde,böylesigüzelvesoylubirkadınınidamedilmesi sık rastlanan bir durum değildi. Bu neredeyse bir çocuktu, yapılan işkencelere dokuz saatboyuncadayandığısöyleniyorduveoradakiherkesonumasumbuluyordu.Romahalkı,kalabalığıniçindendimdik, kendinden emin, Tanrıya dualar ederek Papaya hakaretler okuyarak ilerleyen bu genç kızıngösterdiği yüreklilikte, Reform karşıtlarının, Katolikler anısına Hıristiyan sanatçılara sipariş ettikleri,SainteCatherine,SainteUrsulaveSainteCecilegibiazizelerigörmekteydi.

Hemen sonrasında bir sessizlik oldu. Genç kız kafasını kesme kütüğüne koydu. Celladın kollarınıhavayakaldırdığıgörüldü.

Baltanın gün ışığında yalkın verdiği görüldü.Yalnızca bunlar görüldü: güneş, balta ve Saint-PierreKilisesi'ninkubbesi.Kollar tekrar aşağı indi.Boğukbir çarpma sesi duyulurgibi oldu.Halkhaykırdı.Baba despotluğunun ve papa haksızlığının kurbanı bir genç kızın kafasını gördüklerinde, korku, acıma,öfkevekindolubirçığlıkyükseldi.

Gösteriyi yakından izlemeyi başarmış olan ressamlar arasında soğukkanlılığını koruyabilen iki kişivardı.Birbabavekızı.OrazioGentileschiveküçükArtemisia.

İşkencenin sonunu beklemeden -Beatrice'in ağabeyi infaz edilecek ve bedeninin parçaları dört biryanasavrulacaktı-Orazioçocuğunupeşisırasürükleyip,kalabalığatersyöndeilerleyerekkendisineyolaçıyordu.

Otuzbeşyaşındaydı,birkarısı,küçükyaşlardadörtçocuğuvardı;sonuncusuhenüzdünyayagelmişti.

Doyurulacakaltıboğaz.BirkuyumcuailesininsonçocuğuolanGentileschiPisa'lıydıvePisa'yıRoma'yaçalışmaya gitmek için terk etmişti. Yirmi beş yıla yakın zamandır orada minyatürcülük ve madalyonişlemeciliğiyapıyordu.

Hernekadarbüyükşantiyelerinhemenhepsindeçalışmışolsada,şusıralarSaint-Jean-de-Latran'daCavalierd'Arpin'inekibindeçalışıyor,fakatkariyeriağıraksakgidiyordu.1599yılınınEylülayınakadarbu böylece sürüp gitti. Orazio Gentileschi, eski hısımlardan, kendisi gibi, Papa VIII. Clement gibiToscanalıolan,papalıkdairesiiaşeastsubayıCosimoQuorliaracılığıylaSan'NicolainCarcereKilisesimahkeme salonunun dekorasyon işini almıştı. Burası papanın en yakın adamı olan saygıdeğer PietroAldobrandiniadındakiYeğen-kardinal'insorumluluğualtındakibirkiliseydi.

Pietro Aldobrandini aynı zamanda idam edilen Beatrice Cenci'nin vaftiz babası, koruyucusu, gençkızınpapayıinsafagetirmesiiçinsonumutbağladığıaracıkişiydi.Kardinalin,davayıonunönesürdüğügibiyeterinceyürektensavunupsavunmadığınıkimsöyleyebilir?O,seçilmişenuygunkişiydiveXVIII.ClementonuCenci'lerininfazındanilkyararlanacakkişilerdenbiriyapmayıdüşünüyordu.

DahaşimdidenonaCencişatolarındanbirkaçını,topraklarınınisebazılarınıayırmıştı.Pişmanlıkbelirtisimi,üzüldüğünüanlatanbir jestmiveyabambaşkabirnedeniçinmidirbilinmez,

Kardinal,SanNikola'daçalışmakhayalinikurduğuyenimahkemesalonununüstünefreskolarak,kafasıbusabahkesilenkızınyüzünebenzerbirçehreylebirazizetasviriyapılmasınıbuyurmuştu.ZiraçokeskibiryapıolanPietroAldobrandiniKilisesi'ninbaşmihrabınınaltındabirhazineyatıyordu:DiodetiendönemiRomasındakatledilenikierkekvebirkızkardeştenoluşanbütünbiraileninkemikleriydibunlar.Erkekkardeşlerinkafasıkesilmiş,kıziseboğularaköldürülmüş.İşte,buazize-Tanrı'nınişi,yazgınınoyunuyadabirrastlantı-Sainte-Beatriceidi!Ressamıise,OrazioGentileschi.

CorteSavellaCezaeviİdareBinasıDörtyılsonra,12Eylül1603

—PisalıGiovanBatistaoğluHoratius!Neşekildevehanginedenlehapistebulunuyorsunuz?Kısaboylu,zayıfyapılıOrazio,RomaSenatosuyargıçvekiliilepapalıksavcıyardımcısınınoturduğu

uzunmasayadoğrubiradımattı.—Busabahevimdetutuklandım.Nedeninibilmiyorum.Üstünde kahverengi kumaştan basit bir hırka, kestane rengi pamuklu çoraplar vardı.Koyu renklere

bürünmüşbukaranlıksiluetler,güvenlikgörevlilerininelindenkurtulup,karanlıklarakarışmayakalkışanRomalıakşamcılarındeğişmezgörüntüsüydü...

—Okumayazmabiliyormusunuz?—Biliyorum,amadoğrubiçimdedeğil.Roma'nın resmi dili olan Toscana ağızlarının en düzgün ve en temiziyle konuşuyordu. Halk bunu

yöresel lehçeyle karıştırıyordu. O ise, düzgün biçimiyle kullanıyordu. Aksanı, tutumu, hatta görgükuralları konusunda biraz bilgi sahibi olması, onun dünyayı dolaşmış olduğu kanısını uyandırıyorduinsanda.Kusuruiseelleriyleçalışıyorolmasıydı.Parmakuçlarınısarartanyağveparmaklarındabirikenboyalarmesleğikonusundaenufakbirkuşkubırakmıyordu.Yinedeotoriter,kinci,şaşırmışvesıkıntılıbirifade,bubakışabirağırbaşlılık,görünümünebirağırlıkkatıyorduki,buduruminsandabirmerakvesaygıuyandırıyordu.

Bu sabahCorte Sevilla'ya girişinde, Soldano onu "yoksul olmayanlar" bölümüne yerleştirdi.Romahapishanelerinde, tutuklular işledikleri suçun veya onlara dayatılan suçlamaların ağırlığına göre değil,toplumsal statülerine göre ayrılırlar. Poveri, nonpoveri, vecch; yani yoksullar, yoksul olmayanlar veihtiyarlar.

Demekki,OrazioGentileschi,tutuklukaldığısüreboyunca,gereksinimlerinikarşılayabilecekti.Tabiiyiyeceklerinin,iççamaşırlarının,berberveçamaşıryıkatmaişlerininücretleriniödeyecekti.Yatakyorganteminedebilecekti.Ailesiolmamışolsaydı-yemeklerinimüdüriyeteteslimedenbireşi,yatakgetirecekçocukları-tutuklulukmasraflarıdavacılartarafındankarşılanacaktı.

Onun için aslında sorun yok gibiydi. Güvenlik görevlileri onu, Via del Babuino Caddesi'ndekievinden almış, gizlice, hapishanenin alt katındaki hücrelerden birine koymuşlardı. Bu hücreler,duruşmasınıbekleyenkişilereayrılmıştıvedışdünyailebağlantılarıyoktu.

Duvarlarıkireçbadanalıbuküçüksalonda,onayöneltilençağırılar,İsalıhaçvebirdeuzunmasaonuyalnızlığından ancak çekip alabilirdi. Orazio, oradan avludaki sesleri, kilisenin çanını, lokantadakisesleri duyabilecekti. Savunmalarını hazırlayan tutukluların sıkça gelip gittiği bütün o mahalleningürültüsünü işitebilecekti. İki savcı yardımcısının sorgulamaları, üstüne çökecekolanolası felaketinneolduğukonusundanihayetbirbilgiverecekti.

—Yazınızıgörseniztanırmıydınız?—Sanırımevet.Yargıçlarınönünde,kollarınıcılızgöğsüüzerindekavuşturmuşolarakdimdikduruyordu.Amaelinde

tuttuğuberenintitreyipdurması;böğrüneçarpıpduranşapkatüyününtitreşmesiheyecanınıveasililiğinieleveriyordu.

—Bumektubudahaöncegördünüzmü?Gri ve yuvarlak gözüyle, kağıda bir baktı. Çok ince, kıvrık dudakları sımsıkı kapalı kaldı. Kırk

yaşlarındaolabilirdi.Belkidedahaaz.ZiraOrazioGentileschi, şuyaşındanönce ihtiyargösteren,yüzçizgileriçocukyaştanmezara,hiçizbırakmadangeçeninsansınıfınagiriyordu.Yeryerkırlaşmışkumralkısa sakalı, çenesini ve soluk yanaklarını gizlemekteydi.Kupkuru yüzünde ve yalnızca sinirden oluşanateşvardı.Adamyinedeuyanıkvetetikteydi.Haklıydıda!

Biraz önce tutuklanmasının nedenlerini bilmediğini öne sürerken içtendi.Hatta sorgulamanın temelkurallarındanbirişuydu:Sanıkkendisinedayatılansuçuheptenbilmezgörünmekzorundadır.

Gentileschibugünherzamankindendahaçok,Romahapishanelerikonusundahiçdeneyimiolmadığınıbiliyorvekendinisakınıyordu.

İşin gerçek yanı şu ki, olay biraz şaşırtıcı gözüküyordu! Kırk yaşına gelinceye kadar OrazioGentileschi'ninhukuklahiçişiolmuşmuydu?

Tekbirtutuklamadamıyaşamadı?Ondanhiçmişikayetyok?Hiçbirdavayokmuhakkında?Nona Kilisesi'nde, Corte Savella'da, Saint-Ange Kilisesinde her şey düzen içinde değildi elbette.

Ama hapisten, en azından yanlış bir davadan paçayı kurtaran ressam neredeyse yok gibi. SanatçılarMahallesisakinleridışındahiçkimsedavaylabudenliilgilenmemiştir.Borçlar,alacakpeşinedüşmeler,kiralamalar,ikincielkira,satınalmalar,takaslar,bağışvehibeler,itirazlar,aziller:Enufakhareketlerinibile neredeyse yasa önünde kontrata döküp işi karşılıklı imzalar atmaya götürüyorlardı. Bu da,zamanlarını noterde geçirdikleri anlamına geliyordu. İlk ihtilafta, en ufak uyuşmazlıkta hemen şikayetekalkışıyorlardı.Hemencecikdavayollarıaçılıyordu.

Bütün bunlara karşın,OrazioGentileschi'ninbu gibi şeylerde hiçbir izi yoktu.Ne noterdeki geçmişakitlerde, ne polis raporlarında. Ne de gecenin bir vakti hastanelere başvuran yaralılarla ilgilenendoktorların listesinde.Bir tekdövüşdemiyok? İçkiAlemleridemiyok?OrazioGentileschibudenliuysal,budenlisofubirimi?

Yargınınburadabirtakımkuşkularıvardıdoğrusu.Kendisineuzatılankağıdıincelediktensonra,Oraziotekrarayağakalktıveyalınbirifadeyle:—Banagöstermekteolduğunuzbumektubu,busabahnoterbenimevimdeelegeçirmiştir.—Ohadesizinolduğunukabulediyormusunuz?Sanığınbakışlarındabirışıltıbeliripgeçti.OrazioGentileschikendisindenneistendiğinianlıyordu!

Biradımgeriledi,duraksadı.—Evet,onugördüm,amaşimdihatırlamıyorum.

—Kağıdınarkasınayazılmışolansoneyigördünüzmü?—Evetgördüm,amaşimdihatırlamıyorum.—Busonedevebumektuptakiyazısizinmi?—Belki öyle, amabelki de değil.Benimbirçok yazımvardır.Bazenmürekkeple, bazen de başka

kalemleyazarım.Sizinbanagösterdiğinizbelkidemürekkeple.Yadabubaşkabirşey...Savcı yardımcısı sabırsızlık belirten bir el hareketi yaptı, koltuğunda iyice bir yerleşti ve birden

konuyudeğiştirdi.—RessamGiovanniBaglione'yitanıyormusunuz?İnkar etmek bir işe yaramazdı. Giovanni Baglione ve Orazio Gentileschi Roma'daki bütün büyük

şantiyelerebirliktekatılmışlardı.Vatikan'dakiSbetineKütüpanesi'ninfreskleriniyapanbüyüksüslemeekibindeonüçyılöncebirlikte

çalışmışlardı.SonraSainteMarie-MajeureKilisesi'ndeşahınüstüpencerelerde,Saint-Jean-deLatran'daCavalierd'Arpinyönetimindeveözelliklede1599yılındaSanNicolainCarcere'deYeğen-kardinaliçinhepberaberdiler.

Gentileschi ve asistanlarına iş olarak mahkeme salonunun duvar freskleri; Baglione ve onunatölyesinedebütünbirkiliseverilmişti.

— Efendimiz, Roma'daki bütün ressamları tanırım ben, hem de çok uzun süreden beri. Yani enönemlilerinidemekistiyorum.

—Peki,sizegöreenönemliolanlarkimlerdir?—Cavalierd'Arpin,Caravaggio,Carrache'ler,GiovanniBaglioneveadıaklımagelmeyen,amailk

sıralardayeralabilecekolanlar...—Buressamlararasındakimlerdostlarınızdır?Düşmanlarınızıdasayınız.—Herkesledostumben...Gayetdoğaldırki,aramızdabellibirrekabetolsada...Az sözle çok şey anlatmakdiye bunaderler!..Orazio'nundürüstçe "rekabet" diye adlandırdığı şey,

yazgınınşuişinebakınki,Baglioneileonunarasındadönenolaydı.Bunuizleyecekolanotuzyılboyunca,Roma'dan Mantou'ya, Paris'ten Londra'ya, iki ressam aynı mesenlerin siparişlerine yanıt verecekler,aralarındaaynıduvarlarıpaylaşacaklar,aldıklarıparayıaralarındatartışacaklardır.

—Evet,örneğin,Efendimiz,GiovanniBaglioneile,SanGiovannideiFiorentiniiçin,Cebrail'itasviredenbirtabloyapmıştım.BaglionedebirAmourdivin*ileçıkageldiburnumundibine.BuAmourdivin'ıCaravaggio'ya salt rekabet olsun diye yapmıştı, zira Caravaggio Kardinal Guistiniani için Amourterrestre'yi** bitirmişti. Kardinal, Caravaggio'nunAmour terrestre'sini Baglione'ninAmour divin'indendahaçoksevdi.AmayinedetablosukarşılığındaBaglionebiraltınzinciraldı.Benonatablosununpekmükemmelgözükmediğinisöylemiştim.BuAmourdivinvarya,melekoradaküçükçıplakbirerkekçocukolmalıydı:Oysaonunyaptığıyalnızcasavaşçıkılığındabiryığınşey...

*Amourdivin:Kutsalaşk.**Amourterrestre:Dünyasevgisi

—BaglioneveCaravaggioilekonuşmayalınekadaroluyor?—Melekmeselesindenbuyana,Baglioneilekonuşmayıkestim.Hattadahadaönce.ÇünküRoma'da

karşılaştığımız zamanlarda Baglione ilkin benim selam vermemi bekliyor. İlkin ben şapkamıçıkaracakmışım,öyleumuyor.Bende,onunyapmasınıistiyorum.Caravaggioilededurumaynı.Arkadaşolsakda,Caravaggio ilkinbenimselamvermemibekliyor.Oysameselebileyapılmamalı...Altı yadasekiz aydır diyelim, Caravaggio ile konuşmadım. Fakat bir tablosu için benden bir papaz kukuletası,Fransiskentarikatırahibegiysisivemelekkanatlanistemişti.Bendeverdim.Aşağıyukarıongünsonrakukuletayıgerigöndermiş...

—Şuşiirdekiyazıyıtanıyormusunuz,sizinmi?"Giovanni,değersizherif

KağıtsikliherifPisliklerinikaktırıyorsunbizeAltınzincirinisenaldaSıskaçirozkurusutaşaklarınaasPisboynuzluherifseniDöksallasallaosınıfaGiremeyenlerdenuzağaSavurorezilpisliğini..."

Gentileschi'nin yüzündeki karmaşık ifadeyi vurgulayan somurtkan dudak büküşü, şiirin biçimi miyoksa içeriği mi yarattı? Yüzündeki kasılma hala sürüyordu. Ama büyük oynamış olduğunu, onunişlediğini sandıklan suçun cinayetle eşdeğerde olduğunu, papa adaletinin, onun cezası ile bizzatilgileneceğinibiliyordu.ZiraBeatriceCenci'nininfazedilmesininsonuçlarıbiryanaçıkarılanbirfermanonabunakaraçalan"iftiracıları"cezalandırmaktaydı.

Genç kızın cezasının infaz edilişinin ertesi günü, kent içinde, papaya karşı çıkan, onu bir azizeyiaçgözlülükediportadankaldırmaklasuçlayan,küfürlüyergileriçerenküçükşiirlerdolaşıyordu.Yazanlaryakalandıklarında anında oracıkta öldürülüyorlardı. 12 Ocak 1601 tarihinde VIII. Clement tarafından,Tanrı'dan ve adaletten korkmaksızın "pis dillerini" çalıştırıp,mektuplar, şiirler yazanlara, yanlış haberyayanbozgunculara,iftiraedipbirbaşkasınınonurunukıran,ününelekesüren,karaçalanlarakarşıresmiolarakbiryasayayınlandı.KaraçalanlarbundanböyleEngizisyontarafındanizlenecek,kimliğibelirsizmektuplarlayadakamuihbarıileGovernatorediRoma(RomaHükümeti)ağırcezamahkemesineteslimedileceklerdi.

Hal böyleyken, aynı yılın Ağustos ayının yirmi sekizinci günü, Roma'nın en güçlü, en ünlüressamlarındanbirine, yakındakendisini "Saint-LucAkademisiBaşkanlığı"na seçtirecekolanve resmiolarakloncanınmüdürlüğünegelecekolanGiovanniBaglione'yeçalınankarakonusundaşikayetdilekçesiyinebumasayageldi.

"Aylardan beri, Caravaggio ve samimi dostları, mimar Onorio Loghi, ressam Filipo Trisegani ve

OrazioGentileschi,yaptığımişlerikıskanarak,kentiçindehakkımdakötüsöylentilerveyapıtlarımıküçükdüşürücüsözleryaymaktadırlar.Banakaraçalan,onurumuzedeleyenşiirleryazmışlardır.Buşiirlerionadetkadarçoğaltıpheryeredağıtmışlardır.İlişiktebirörneksunuyorum:"

"Giovanni,değersizherif,pisliklilerini..."BuişCaravaggioiçiniyiolmamış,onututuklamışlardı.AmadurumGentileschiiçindahadabeterdi!

Sanatçılar arasındaherkesbiliyorduki,OrazioGentileschi ileBaglionearasındaki ilişkiler, tutuklununsavcıyardımcısınaverdiğiifadedençokdahazehirzıkkımbirözelliğesahipti.Barutuateşlemeyetekbirbahaneyetmişdeartmıştıbile!Biryılöncesine,1602yılınınKasımayınadönelim.

Lorette'e yaptığı hac ziyaretinden dönüşte, çok saygıdeğer Baglione Efendi, arkadaşlarına, üstündeMeryem figürleri bulunan küçük madalyonlar getirmişti. Bu altın, gümüş ya da kurşun madalyonlar;sanatçılarbunlarıiğneileşapkalarınailiştirirlerdi.Endeğerlilerini,

Baglione,Roma'nın enbüyük ressamlarına,Cavalier d'Arpin'e vekendisiniSaint-lucAkademisi'neseçecekolduğundaneminolduğuötekibazıressamlaraarmağanetmişti.OrazioGentileschiböylecebirgümüşmadalyonalmışoluyordu!

Dostluk anlayışı bakımından yara alan, özgüveni sarsılan Gentileschi işte o zaman küfür dolu birmektupyazmalüksünütanımıştıkendine.İmzasız,amayazarınınkimolduğukonusundakuşkubırakmayan:birmektuptubu.Cimrilik,övüngeçlik,birhiçolmak:

Baglionemektuptabunlardanbolbolnasibinialıyordu.GiovanniBaglionebumektubusaklamışveonusoruşturmadosyasınaaktarmıştı.İnandırıcıbirbelge.

Şaşırtıcıayrıntıiseşuydu:Yazıda,şiirinbirdizesinebenzeyenbirtümceçarpıyordugöze:"Altın zincirini sen al da / Sıska çiroz kurusu taşaklarına as." Kardinal Guistiani'nin Baglione'ye,

Gentileschi'nin başarısını kıskandığı, bir o kadar da nefret ettiği Amor divin adlı tablo karşılığındaarmağanettiğiişlemelikolyeyeinceliklerleyüklübirgönderme...

Şuan savcıyardımcısı, önedoğru eğilmişti vebirazdadikkatveözenleönündekiyığılı evraklarabakmakhevesinekapılmıştı.Üstelik,bu sabah tutuklununevindeelegeçirilenönüarkasıdolukağıttakiyazıyı -özünde zararsız bir kağıt parçası- kara çalan şiirdeki kimliği belirsiz kişilerin yazısıylakıyaslayarak epey bir eğlenmişti. Olay yargılık! Orazio Gentileschi, beş yıl boyunca papalığa aitgemilerdekürekçekecek!

Gentileschibuolaydanpaçayınasılkurtardıbilinmez,davabelgelerikesinbirşeysöylemiyor.Bunakarşın arşivlerin söylediklerine bakılırsa, Fransa büyükelçisinin müdahalesiyle Caravaggio, VIII.Clement'inpençesindenalınıyor.25Eylül1603'teCaravaggioözgürdür.

Suçortaklarınındaonunlabirliktesalıverildiğinivarsayabilirmiyiz?Ya da Gentileschi'nin ceza almaktan mucizevi biçimde kurtulmasını, papalık dairesine yakın bir

kişinin,hanibirzamanlaronakariyerininilkbüyüksiparişiolanSanNicolainCarcereKilisesimahkemesalonufreskleriniyapmaişinikoparanşudevletmemurununkorumasıvedesteğinemiborçlu?Papanın

iaşe astsubayı Cosimo Quorli. Bu güçlü dostun gücü Orazio'nun yazgısı düşünülünce, "Baglione"davasınınsonuçlarıüzerindeetkiliolmayacaktır.BukaraçalmadavasıCaravaggio'yadayatılansuçlamabakımından önemsiz olmuş olsa da, Gentileschi'ye pahalıya patlayacaktır. Ömrünün kalan bölümündebununkarşılığınıünüyleödeyecektir.

Kırk yıl sonra, bu aynı Giovanni Baglione, sırası geldiğinde kalemi eline alacaktır. Çağdaşlarınıngörenek ve yeteneklerini kaleme alan bir özyaşam öyküsünü yazacaktır. Orazio Gentileschi'ye ayırdığıbölüm onun intikamı olacaktır. Baglione, bölümü—Vite dei pittori, seltori e architetti—XVII. yüzyılİtalyan sanatçıların yaşam ve yapıtlarını ele alan, çağının tanığı, çok değerli bir başvuru kitabı olarakkalacaktır.Gentileschi'ninanalizi,yapıtlarının tambireleştirisiolanbuyapıt,gariptirki,1603yılında,Gentileschi'nin kendisini gülünç duruma düşürme sevdasına kapıldığı en büyük düşmanı aracılığıylabizlereulaşmıştır.

SanteMariadelPopoloKilisesiGünbatımı,26Aralık1605

Şurutubetliaralıkgününde,PopoloMeydanı'ndakadınlarçamaşıryıkamaktalar. İnekler,küçükkaradomuzlarvebaşıboşgezenköpekleryalağınönündetoplanıyorlardı.Anakapıdangirenyolcular,dikilitaşındibinedekkumüstüneyereatılmışkütüklerüzerinetünemiş,yiyipiçmekteydiler.Böreksatıcılarıvesucularçeşmeninçevresindebağırıpduruyorlardı.Burada,PopolaMeydanıileSpagnaMeydanıarasındasanatçılarbulunuyordu.İkibindenfazlasanatçıvardı:Fransızlar,Flamanlar,Bolonyalılarda,FloransahveRomalılarda.Değişikkökenlerdenbeşkilometredendahadarçaptakibiralandayerleşmişolan ikibindenfazlasanatçı...Sayısızhan,yenigelenleriağırlamaktaydı.PincioTepesi'nesırtınıvermişevleriseışığıarayanbuyaratıcıkişileribağrınabasıyordu.Enyüksekteki,eniyibiçimdeışıkalanüstkatlarda-pekfazladeğeriolmayan-onlaraatölyegörevigörenbirodadaikiüçkişilikgruplarhalindekalıyorlardı.Bütünötekiülkelerinenuzakyerlerindengüzellikhayalikurarakgeleninsanlar,bubiryadaikisokağaakın ediyorlardı. Ressamlar, heykeltraşlar, kabartmacılar, altın işlemeciler, nakkaşlar; öğrenmeye, amaaynı zamandada servet yapmaya adıyorlardı oraya.HıristiyanAlemi, kentinkuzeygirişindebu semtinoluşmasını,Papalık'ıntedirginliklerineveProtestanlığınsapkıntutumunugördükleriyerdeezmekiçinbirşeyler yapma saplantılarına borçludurlar. XVII. yüzyılın bu ilk yarısında, Avrupa'nın yarısı Papalıknüfuzunukabuletmiyordu.Roma'nınyenilenmiş,güzelleştirilmişvemuzafferçehresinidünyayagöstermekiçin bu devasa işgücüne gereksinimi vardı. Roma'daki bu görkem, bütün dünya kentlerine Roma'nınüstünlüğünün bir kanıtı olsun! Onun büyüklüğü, yüceliği, zenginlikleri oraya gelen hacıların gözünükamaştırsın.

Kiliselerin görkemi bedenleri ezsin, kuşkulan silsin, ruhları aydınlatsın ve bu ruh haliyle konuklarşaşkınlık içinde, soluk soluğa ve Katolik kilisesinin üstünlüğünün kaçınılmazlığı düşüncesi karşısındayenilmiş halde dönsünler evlerine. Tarihin ileride, "barok sanat" diye adlandıracağı akımı yaratan veReform hareketinin ilkelerine karşı olanOtuzlarKonsili'nin kararlarından yola çıkmış olan bu siyasalprogramın özü buydu.Altınların çokça kullanımı:mermerin, değerli taşların -en az bulunan ve en çokparıldayanmalzemeninkullanımı-eniyisonucavarmaarayışı,tiyatrozevki,gözboyamatutkusu...Bütünbu sahnelemenin bir bölümü papaların aralarındaki ideolojik mücadeleden; Luther ve Calvin'indoktrinlerinekarşıverilenkavgacıstratejisindenilerigeliyordu.

1605yılında,Romayenideneskitantanalıgünleriniyaşıyordu.Sonateşleriniyakıyordu.Amabubirkoraleviydi.Papalığaaitdökümhanelerde,yakınbirgelecekte,Pantheon'dankoparılarakgötürülenkırktonbronz,fırınlardaeritilecekti.Birotuzyılsonraise,Saint-PierreKilisesitavanlığınıngövdesütunları,Romagökkubbesinedoğruuzanacaklardı.

Akşamoluyorduvemahalletanvaktindenbuyanaölülerayiniiçinçalançanlarıniçkarartıcısesleriiçindecanlılığınısürdürüyordu.İlerleyenalayıgörmekiçinsabırsızlıkiçindebekliyorlardı.Cenazealayı

Meydana, sağ taraftan, Via del Babuino Caddesi'nden geliyor olmalıydı. Vefat eden kadın, yüz metreötede,sedefkakmaustasıFrancescoMagnessi'ninsahibiolduğu,viadeiGreciCaddesi'ninköşesindeyeralandörtkatlışubeyazevdeoturuyordu.Ölümbukapıyıonüçyıldatamüçkezçalmıştı.Üstündeantiktragedyamaskı—ağlayanvekötühaberci bir yüz—vebronzdanbir çekiç tokmağıolanüstüyuvarlakkapıyı...

Augustine Manastırı'nın duvarı boyunca ilerleyen konvoy sonunda meydana çıkmıştı. Çanlar halaçalıyordu; boğuk bir titreşimle, kesik kesik; lavanta dövenlerin tokaç seslerinin bile bastıramadığı birdemirvızıltısı...

Günün son ışıkları içinde alayın önünde, altın işlemeli beyaz üstlük giymiş kılavuz, yol açıyordu.Ardındanhaçtaşıyıcısıgeliyordu,değerlitaşlarlasüslüveSantaMariadelPopoloKilisesirahiplerininyalnızca önemli fırsatlarda ortaya çıkardıkları İsa figürlü gümüş haç, göğe doğru sallanıyordu. Birressamın, ölen karısına böylesine görkemli ve zengin bir töreni yaptırabilmesi görülmüş şey değildi.Kimseböylebirşeyihayalbileedemezdi.

Onun için, Ottaviano Montonis'in kızı, Romalı, uxor Horatii Gentileschi pittoris, Prudenzia için,yedincidoğumunuyaptıktansonraotuzundahayatagözleriniyumanbukadıniçin,Orazio,prensailelerineözgübir tören sipariş etmişti.Sabahınerkenvakti çalınanbuçanlar acabaonakaçapatlıyordu?Bütünmahallebununhesabınıkitabınıyapıyordu.Peki şaraplı ekmek taşıyıcısınanekadarödemişti?Ressammeslektaşlarını temsilengelenlereverahiplerenekadarverilmişti?Sonrapapazyardımcıları ilekutsaleşya taşıyıcılarına,yörekilisesipapazlarına?Çoksevilenvekendisine iyibirdrahomabırakacakolankadınayapılanbucenazetörenitamtersineonutamtakırbırakmışolabilirdi.

Yerel idareyleher türuyuşmazlıktankaçınmakamacıyla, papazlar, kiliselerininkapısına, verdiklerifarklıhizmetlerinbedelinigösterenfiyatlistesiasmışlardı.

Ondan ne işlenmişse ödemişti Orazio Gentileschi; hatta bileklerinin gücüyle yaşamayan seçkinbeylerin oturması için ayrılan yirmi kütüğün parasını bile ödemişti. Böylesi bir borcu ödemek için nekadartablo,freskyadamadalyonyapmakzorundakalırdı,artıkTanrıbilir!Karısıkiliseninkutsamalarıolmadangitseydi, törendedoğalolarakdahaucuzapatlardı.BelkidePopoloKilisesidışından,birkaçmetreötesinden,kafirler,dindeğiştirmişolanlar,mezhepsapkınları,YahudilerveAureliensurlarıdibinekarmakarışıktıkıştırılan"ahlaksızfahişeler"arasındangeçerekgidecekti.Roma'damezarlıkdenebilecekyeryalnızcauzunTortosuruboyuncavardı.

Halk, geleneğe uyarak, Hıristiyanları kırıp geçirmiş olan büyük "yıkıcı" kişilerden olan Neron'unmezarınıkoymuştuoraya.

Şeytanlarınvesadakatsizkadınlarınmekanıydıorası...Prudenzia günah çıkarmış; kudas ayininden geçmiş ve son olarak kutsal yağ sürünmüştü. Ruhunun

esenliğeermesi için,onayinduasıokunacaktı.Orazio'nunsevgilieşinesunamadığı iki fazladan lüks işkalıyordugeriye:birtabutvekilisedebirmezartaşı.

Orazio'nun, kendisine kıyasla daha yüksek bir sınıftan gelmekte olduğu sonucuna vardığı merhum

karısı, kardinalin çok sayıdaki katiplerinden papalık dairesindeki Cosimo Quorli'nin meslektaşının enküçükkızıydı.Evlendiklerindeonyediyaşındaydı,Orazioiseotuz.

Çeyizolaraknebiraltınnedebirtekmobilyagetiriyordu.Amakocasınıileride,engüçlümesenlerin,"müşteri"makamınaoturtacaklarıbirdizi ilişkilervekoruyucularşebekesigetiriyordudrahomaolarak.Evlilikanlaşmasıüzerindetartışırlarken,CosimobunoktayıOrazio'nunhuzurundaiyicebirvurgulamıştı.PrudenziaMontonis'inebeveynleribüyükailelerinolanaklarındanyararsağlamaktaydılar.

Gentileschi'lerinçocuklarınınaltısınada sırasıylavaftizbababalığıedenseçkin tabakadankişilerintoplumsal konumu, Quorli'nin kanıtlamalarına parlak bir örnek oluşturuyordu. Daha geçen yıl, burada,Maria del Popolo'nun vaftiz bölümünde, Orazio ile Prudenzia'nın son erkek çocuğu, akrabaları olan,geleceğinPaduvapiskoposu,şimdininVenedikDükü'nünkucağındatutulmaktaydı.

Doğruyusöylemekgerekirse,buyüksek rütbelipapaz, törende,katibiFrancescoCavazzi tarafındantemsiledilmişti.İştebugündeaynışekilde,OrazioGentileschi'ninünlüişortaklan-Altepmps,OlgiattivePinelli aileler- cenaze törenine hizmetkarlarını ve boş arabalarını gönderiyorlardı. Bu özel giysilihizmetkarvesüslüarabadizisiOrazio'nunmeslekyaşamındaçokyararlıbirişgörmüşoluyordu.Bununadı prestijdi, zaferdi. Roma ressamları burada yanılmıyorlardı. Gentileschi'nin çocuklarından birininvaftizbabasıCavalierd'Arpinde,Saint-LucAkademisi'ndengelençoksayıdatemsilciilebirliktecenazealayınıizliyordu.Yalnız,CaravaggioveGiovanniBaglioneoradayoktular.Onuru,Orazio'yubuyöndebirmasraftanalıkoymuştu.AmaözellikledePrudenzia'yaduyduğusevgi...Busevgiyleneleryapmazdıkio!

Her ayrı kalışlarında karısını bir daha görememekten korkardı. Çok eski bir yapı olan FarfaManastırı'nda geçirdiği son iki kış onun için çetin bir deney olmuştu; onumutlu olmakla cezalandıranTanrı'nınbirazabı.Küçükkiliselerde,karanlıkta,tahtaiskelelerüstünetünemişhalde,çalışmaktanbitkin,buçokağır,çokuzunsüreisteyenişiçin,lanetlersavurmuştuyukarlaradönüp;keşişlere,açgözlülüklerivesabırsızlıklarındandolayılanetlerokumuştu.

Onların oralara kadar gelip, ayak üstünde saatlerce dikilip, yarım yapıtları incelemelerinisavuşturmuş, Triomphe de Sainte-Ursule (Sainte-Ursula'nın Zaferi) veya Christ au Mont d'Oliviers,(OliviersTepesi'ndekiİsa)adlıfreskleriardındabırakıp,katırınıdörtnalakaldırarak,SabinstepelerinidevirmişveRoma'ya,eşinekoşmuştu..

Prudenziahayatınınkadınıolarakkalacaktı.OrazioGentileschi,gelecekotuzyıldayorulmaknedirbilmeksizin,onunmasum, tatlı,bakiryüzünü,

cildinin kadifemsi halini, berrak teninin ışıltısını resmedecektir... Meryem'ler, azizeler, hepsinde,hepsinde de Prudenzia'nın akıldan çıkmayan sevimliliğinden, kırılganlığından, narinliğinden bir şeylerolacaktırdaima.Orazio'nuntümiyiliği,tümneşesionunlabirliktekayıplarakarışmışoluyordu.

Küçük Cerasi Kilisesi önünde bir yere, sol yandaki şahında, Prudenzia Gentileschi'nin ölüsükonmuştu.Ölülerduasıokunmuştu.

Ölününyattığıyerinbaşucundakiyirmibüyükmumunışığısonkezyüzünüyalıyordu.Gözlerikapalıydıvebaşıomuzunadüşmüştü.

Hafifçe aralanmış dudaklarıyla, uykuda gibiydi. Henüz lohusayken öldüğünden, hala şiş olan karnıüzerindeduranelleri,bebeğinincesedinidekucağındatutmaktaydı.Çocuğunkundakbezleri,kefeninetekuçları,yeşilkadifegiysisiüzerindebeyazlekeleroluşturuyordu.Çokağırplilietekliğibaldırlarıüstüneyığılıyor ve dizlerini sarmalıyordu. Ayakları çıplaktı. Ayakkabılarını ve uzun saçlarını ayin boyuncaörtmüş olan ince kumaş başörtüsü çoktan ölü gömücülerin eline geçmişti bile.Geleneklere göre, bütünkadınsüseşyalarıonlaraverilirdi.

Ölügömücülerdenüçütahtaçitinbirikiadımötesinde,kazıkçakıyorlardı;siyahbeyazdöşemede,gülbiçimlikarotaşıkaldırmakiçinkaldıraçgöreviyapacaktı.Üstlerindeikişerdeliğiolanbusayısızkarotaş,ortaktekbüyükbirçukuraaçılıyordu.Santa-MariadelPopoloKilisesi'ninbodrumundaböyledahaonbeşkadarmezarodasıbulunmaktaydı.Tabutlayadatabutsuz,yörekilisesinebağlıbirçokkuşaküstüsteyığılmışoluyorduböylece.

En son anlardı bunlar, ne çocuklar ne de kadınlar katılırdı buna; korkup bayılacaklarından endişeedilirdi;ölügömücülertaşıkaldırdıklarındahavasolunmazhalegelirdi;pisbirkokubasardıkiliseyi.

Rahipler, rahip yardımcıları, kilise papazları çekilmişlerdi. Ölünün başında sadece dört kişiduruyordu:birdinadamı,ayaktaduranikierkekvedizüstüduaedenbirkızçocuğu.Artemisiaannesine,sonistirahatgahınakadareşliketmeiznininasılkoparabilmişti?

Yerekapanmışhaldedeolsa,yinedebüyük,yaşınagöreçokirigözüküyordu.Bedenişekillenmiş,yüzçizgileri belirginhatlarınakavuşmuştu.Yüzününyuvarlaklığı, dudaklarındaki şehvet, bakışındaki yoğunkarartı artık hiç değişmeyecekti. Hatlar kuşkusuz daha da yuvarlaklaşacak ve genç kız daha dabüyüyecekti.Ama,dahaşimdidenfazlasıyladişiydi;onüçyaşınabasmaküzereydi,yakınbirzamandaonuevlendirmekgerekecekti.

Aile dostu Cosimo Quorli böyle düşünüyordu; Gentileschi çiftiyle yakınlığı -zaten on üç yıl önceonlarıoevlendirmişti-duladamınveyetimkızınyanıbaşındakivarlığınıaçıklıyordu.Oraziogibikısaboylu, ama daha şişman ve sakallı olan Quorli, başını öne eğik tutuyordu. Mumların ışığında kafasıparlıyordu.

Artemisia'ya üstten bakacak şekilde, ama biraz gerisinde durmuş, çok genç olan kızın umutsuzlukiçindekiprofiliniinceliyorduQuorli.

Başını örten eşarp kayıp omuzlarına yığılmıştı. Öne eğilmiş bu çıplak boyuna, yumuşacık solukenseye,oradakidağınıksaç tutamlarınayutacakmışgibibakıyordu...Yanağınıneğimi,oradasönenışık,yarı karanlıkta uçları belirginminik göğüsleri.Daha iyi görmek içinQuorli ona yaklaştı.Alnı açık vedüzdü.Dümdüzkaşlarıvebademgözlerivardı.Gözkapaklarıuzunkirpikleraltındaşakaklaradoğruçekikduruyordu. Ama yüzünün alt kısmı -alına kıyasla- basık gözüküyordu. Ağıza çok yakın olan yuvarlakçenesiüstündeQuorli'nin farkedemeyeceğibirgamzeyeralıyordu.Artemisiaonunbaktığını anlayıncabaşınıiyiceönüneeğdi.

Dua eden bu siluetin arkasında duran sekiz büyük mum, babasının rakipleri olan, Caravaggio veCarrache'ın tablolarını aydınlatmaktaydı, Kilisenin dip kısmında, en arkada, kırmızı mantosunu ve

kollarınıikiyanaaçmışMeryem;mezarındançıkmışdaPrudenzia'nınruhunupeşisırasürüklüyorgibiydi.Birden,dinadamıölüyedoğrugitti.Ölügömücülerinelindekisırıklarıfarketmişti.Küçükkiliseile

merkezşahmınbirleştiğiköşedekitaşıkaldırmışlardı;taşsırıkucundaikiyanasallanıyordu.Berbatbirçürümekokusugenizleriniyaktı.OrazioveCosimobirbirlerinebaktılar:Prudenzia'yaveda

etme zamanı gelmişti... Ama Gentileschi'nin bakışındaki, yüz ifadesindeki bir şeyler Cosimo'yu geriçekilmeyezorladı.Çaprazşahınıgeçerekyankapıdansıvıştı.

Evlenmelerinden önce ne gibi bir rol oynamıştı Cosimo, Prudenzia'nın yazgısı üstünde? Orazioşimdiyekadarbunukendikendisinesormamıştıhiç.Nekadarazmiktardaolursaolsun,Cosimobugençkızanediyekendigelirlerindençeyizparasıvermiştiki?HanginedenlePrudenzia'nınbabası-parasıvedostları olan bir kardinal katibi olarak- kızını serveti olmayan birine, kendi bilek gücüyle çalışan birressamavermişti?Cosimoyanıtıduymakisteyenmeraklılaraçekinmedensöylüyordu:Evetbizzatkendisi,kızınırzınageçerek,namusunulekelemiş,onukirletmişti.

Yapmacıksız, ama kıskanç biri olan Gentileschi'nin, iaşe astsubay yardımcısının yaydığısöylentilerdenhiçhaberiolmadı.Hayatını,kendisinetatlıbirhayatvesevgiverenbirkadınlabirleştirmekoşullan üzerinde fazlaca sorgulama durumu, onu sadece umutsuzluğa düşürebilirdi olsa olsa.O da budurumda,neyapacağınıbilmeksizin,bilinçdışıbirtavırlabukonuyuhiçaklındangeçirmemeyiyeğlemişti.Bugerçekkörlük,buher şeyibastırmave saklamayeteneğiçoğudavranışlarındaetkilioluyordu.Amabilmezlikten gelmeyi yeğlediği bir konuyu onun gözüne sokmaya çalışanın vay haline: Durumungerçekliliğikarşısında,başkaldırışı,keşfettiğişeykarşısındakipatlaması,öfkesininvehıncınınölçüsü,her zaman kaçıktı..! Orazio'nun gücünü, Şiddetini bilen Cosimo Quorli, böbürlenmelerini, arkadankonuşmalarını —veya suçlamalarını— arkadaşının kulağına gitmeyeceği yerlerde yapmaya çok özengösteriyordu. Ama doğrusu bu ya, çok böbürleniyordu Cosimo Quorli... Durmaksızın Roma'nın bütünbakirekızlarınıbozduğunuönesürüyorduysa,bununnedeni,kadınlarınyanındaonunkişiliğinde,bundandaha başarılı ve sükseli olan başka bir özelliği olmamasıydı.Bunun dışında, arzuda ısrar etme, kuşkuyokluğu,özgüveneksikliği,bütünbunlaronuaşağılamalarakarşıduyarsız,alayedilmelerekarşıaldırmaz,hertürgeriçevrilmeyekarşısağıryapıyordu.Quorli,kapıdankovuluncapenceredengireninsanlardandı.Buinadıonunmeslekyaşamındakibaşarısınıaçıklamaktaydı;buyönüyle,nekoruyucusuVIII.Clement'ınölümü,nedebunuizleyenötekiikipapanınseçimi,bukararlıinadıtehlikeyesokmamıştır.

Papanın"birinciiaşeastsubayı"rütbesineyenicegetirilenQuorli,yirmiyıldanberipapalıkdairesinintüm menkul mallarıyla ilgilenmekteydi. Mobilyaların satın alınması, kapılardan, kapı perdelerinden,halılardanenufakeşyayakadarherşeyinbakımveonarımı—dinseleşyadışında—QuirinalveVatikansaraylarında onun sorumluluğu altındaydı. Görevi ona sanatçılar üzerinde çok büyük bir güç ve yetkisağlıyordu.Birduvarkaplaması—veödemesi—birsaatibresinindüzeltimi,birçerçeveninonarılmasıişlerionabağlıydı.

Nakkaşlar, işlemeciler, kakmacılar, mermer işçileri onun gözüne girmek, tercih edilmek içindidiniyorlardı. Ressamlara gelince, Cosimo Quorli, onları, bir tavan freski için veya bir galerinin

dekorasyonuiçinAzizPederPapaHazretlerine,yeğenlerine,zenginpapazçevresinetavsiyeediyoryadaetmiyordu.Bugörevonabiryandanbirçokçıkarsağlamaktaydı.Neodunanetuza,neyağaneşarabaparaveriyordu.Papanınhediyesioluveriyordubunlar.

BugünCosimoQuorlitarnkırkyaşındaydıveBorgo'dadörteviveTreviMahallesi'ndesanatçılarakiraladığıbirçokdükkanıvardı.1600yılınavarmadan, tambundan

beş yıl önce önce evlenmiş olduğu genç ve yumuşak başlı karısıClementiaRomoli, ikibin ecu'den vemenkulmallardanoluşanyüklübirçeyizgetirmişti.Gentileschi'nin tersine,ogüzelbirevlilikyapmıştı.Kızını ClarisseManastırı'na vermişti, iki oğlunu da devlet işlerine hazırlıyordu; ilk oğlu Saint-PierreKilisesi'nin yakınında bulunan ve Papa'nın ailesi ve çevresinden "insanların" istirahatgahı olan SantaMartaKilisesi'ndegömülüydü.

Quorli adı mermere kazılmış halde sonsuza dek orada kalacaktı. Bu, Gentileschi'ninisteyebileceğindençokdahafazlasıydı.

Prudenzia'nın cesedi, bir mumya gibi bembeyaz; onu birazdan mezara bırakacak halatların ucundasalınıyordu.Döşemenintamortasındaağzıaçıkçukuradoğruağırağır,derinliklereiniyordu.

Prudenzia orada daha önce kaybettiği, biri altı, öbürü iki yaşında ölen çocuklarıyla birlikte sonsuzistirahateçekilmişolacaktı.HerikisinindeadıGiovanniBattistaidiveburaya1601ve1603yıllarındagömülmüşlerdi.Birdeşusonçocuğuvardı:Kundaklanıpkarnınınüstündekikefeninekonanbebek.

Artemisia,mezarçukurununbaşında,mutluluğunoağırinişini-sabitbakışlarlaneredeysehayalgibi-dikkatleizliyordu.Prudenzia,onuniçindesonsuzadeğinsevgi,şefkatgibidünyadainsancaolanherşeyinsomutlaşmışbirörneğidir.Vebuışıksıvarlığınanısı,anasevgisineduyulanözlem,gençkızıOrazio'nunkollarındanhızlauzaklaştıracaktır;artıkonasımsıkısarılmayıbilemeyecekbirbabadırOrazio.

Oraziokızınıkendisineöylesineyakınbilmiştiki,bütünogeçmişyıllarboyu,kızınbaşkabağlandaolduğunu ve -ana sevgisi, kardeş sevgisi gibi- kendinden başka birine bağlanabileceğini aklına bilegetirmemişti. Şimdi sınırsız acısı içindeyken, bu yasın kızını da ne denli acımasızca vurmuş olduğunuhesaplayamıyordu.

Artemisia da aynı babası gibi 8 Temmuz'da, ama ondan otuz yıl sonra dünyaya gelmişti. Adını,babasınınonuniçinayarladığı,RomaaristokrasisindengelenvaftizannesiArtemisiaCapizucciseçmişti.

Bebeği San Lorenzo in Lucina'daki vaftiz kurnasına kadar taşıyan adam Floransa ve Venedik'tepapanınbüyükelçiliğiniyapmıştı.Küçükkızhayataböylecebaşlamışoldu.1605yılının12Haziran'ında,Paskalyadan sonraki ikinci pazar, o yörenin bütün küçük kızlarıyla Saint-Jean de Latran Kilisesi'ndeHıristiyanlığa ilkgeçiş töreniniyapmıştı.Vaftizbabasının seçimi, kutsama işi için, çocuğunyazgısındaçokönemli, vaftizdendahadaönemli bir özellikgösteriyordu.Adı:VincenzoCareletti idi.Orazio'nunressamolanöteki iki erkekkardeşine çokbağlı,Pisa'lı bir soyluydu.Chapeletti, özellikledeo sıralarPisa'nınFloransaveCenova'nınkubbelerindeçalışmaktaolanAurelio'yadahabiryakıngözüküyordu.

Çeyrek yüzyıl önce, yani 1575'te babaları -harika mücevher işlemecisi- Giovan Battista Lomi'ninölümüyleaynıAurelio,aileninenbüyüğüolarakOraziotakımınınhepsiniPisa'danRoma'yagötürdü.

Biriyirmi,öbürüonüçyaşındaikierkekbirlikteöğrenimgördüler,aynıatölyeleregittiler,aynıçırakodasınıpaylaştılar.İlkiPisa'yadönecekti,ikincisiiseRoma'dakalacaktı.

DayılarıFrancescoGentileschiSaint-AngeŞatosu'ndaçokgözdeolanmuhafızsubayıgörevindeydi;yeğenini işe aldı, Orazio Lomi kariyer olarak anne tarafının saygın gücünden yararlanmayı yeğledi. OgündensonradaonuherkesOrazioGentileschidiyetanıroldu.

Ailenin bütün bireyleri "Lomi" ya da "Gentileschi" olsun; Pisa'daya da Roma'da, Cenova'da veyaFloransa'daolsun, hepsi de resim içinyaşıyorvegeçimlerini resimdenkazanıyorlardı!Meşaleyi, soyusürdürecekbaşkalarınadevretmezamanıgelmişti.Aurelio'unçocuğuyoktu.KardeşiOrazio'unoğullarınagüveniyordu.

AmaTanrı önce bir kız çocuğu vermekle başlamıştıOrazioGentileschi'ye.Daha beş yaşındayken,Artemisia,babasınıntoprakboyalarınıezer,renklerieldeeder,tuvallerihazırlarveverniğinikaynatırdı,Grazio'nun bütün öğrencilerini kıskandıracak biçimde ilk derslerini bizzat ondan alıyordu. KardeşiFrancescoonayetişemiyordu.

Artemisiaötekilerdendahaelineçabuk,dahadikkatli,dahayetenekliydi.Amabirkızdıo.YakındayaTanrı'nınemrine,yadabirkocayaverilmesivekısazamandakonumununbelirlenmesigerekenbirkız.Annesininölümüyledrahomasız,çeyizsizkalanbirkız.Yoksulveyalnızbiri.

Prudenzia'nıncesedigözdenkaybolmuştu.Ölügömücülerhalatlarını toplamış,mezarakapakgörevigören gül biçimli karo taşı kapatmışlardı. Çanlar susmuştu, çömezler erimiş balmumlarını topluyor vemumlarısöndürmeyeçalışıyorlardı.Kiliseler,heykeller,tablolar,hepsi,hepsikaranlığakarışıyordu.

Orazio ileArtemisia kilisenin önüne birlikte çıktılar. PopoloMahallesi'nde lavanta satan kadınlar,baba-kız, ikisinin birlikte yan yana meydanı geçip dikili taşa, oradan çeşmeye varmalarını izlemeyealışıktılar: İkikara siluet,ufak tefek, aynıboydaveel ele tutuşmuş iki siluet. İki çocukgibi;yada ikiAşık.Busonkezdi.Buyoludahaöncedeyıllarcabirliktetepmişlerdi.

Artemisia'nın doğumundan sonra; arkadaşlarının sertliğini pek iyi bildikleri bu adam, yumuşak birtavırla kızının beşiği üstüne eğilmişti, kendisine benzemeyen -sevgili eşi Prudenza'ya da büsbütünbenzemeyen- ama onu ta yüreğinden duygulandırıyorsa -zayıflıklar ve masumiyet onu nasılduygulandırdıysa-buküçükvarlığıkucağınaalmıştı.Onlarıbirbirinebağlayan ilkbağOrazio'nuno ilkbakışıylamıoluşmuştuacaba?Minikkızbabasınınbaşparmağınıavucunaalmış,birdahabırakmamıştı.İki yaşına kadar, nereye giderse onu da götüren babasının omuzlarına tünemiş halde, Roma'nın bütünsokaklarınıdolaşacaktıböylece.

Orazio Gentileschi'nin gölgesi olan bu cılız kız, kalabalık ortasında büyüyordu. Hep birliktegörülüyorlardı:İkibaşlıbirbeden,ikifarklıbakışlıbirkafa.

Öylesinedoğal,öylesinegüçlübuduyguyukızınıherzamanyanıbaşındagörmekistemeyedekgötürenOrazio'dabusevgiyineyebağlamak;acaba,çoktaktirettiğibiraileninkızıylabirazgeçyaptığıevliliktendoğanilkçocukolmasınamı?Ötekibebeklerin-bukezerkekçocuklarıydı-dünyayagelmesiArtemisia'yıbabasınınyüreğindekitahtındanindirememiştir.

Yürümeyiöğrendiğian,onuşantiyeleriniskelelerinegötürmüştü;ürkekadımlarlayürüyenküçükkız,babasınınpaçasınayapışırdı.

BurayaSantaMariadelPopolo'yadasıksıkgetirmiştionu;aynışekilde,Orazio'nunbüyükresim—enderolarakvetayürektenbeğenenbiriydi—diyedeğerlendirdikleriyleiçlidışlıolabileceğiyerleredegötürmüştü. O bütün zamanını kızına "görmeyi" öğretmekle geçirirdi. Eski büyük ustaların -Raffaello-mozaikleriniveçağdaşikibüyüksanatçının-AnnibalCarracheveCarravaggio'nun-tuvallerinigösterirdiona.

"Bakonlara,iyibak!Hepsinebak!..Carrache'ınyaptığıHavariler'eiyibak...Raffaello'yuöylesineiyiincelemişki, figürlerininhepsidedosdoğruTransfigurationdançıkmışgibi.SanPietro inMontorio'dagördüğümüztabloyuhatırlıyormusun?.."

Küçük kızın gözleri, kutsal tarihin kişilerinden sevgili babasının yüzüne çevrilirdi. Bakışlarındauyarılmışbiristekparlardı.Dikkatleveaçgözlülükle,babasınıcanıgönüldendinlerdi.Onun,yüreğindekiensevdiğişeyi,gizinibildiği,anlaşılmasızorşeylereonudayönelterek,kendisiylepaylaşmakistediğinianlardı.Orazio'nunsonugelmeyenkonuşmalarınıkendisineduyduğugüvenvesevgininbirbelirtisiolarakalırdı. Babaya gelince, kızının her sözcüğü, her görüntüyü anımsa-yamayacağından çok emindi. Amavarsın hepsini anlamasın, hiç önemi yoktu! Orazio onun zekasına değil, duyularına sesleniyordu:Çocuğunda güzelliklerden anlayan yönü uyandırmaya çalışmaktan daha çok hoşlandığı başka bir şeyyoktu.

"...Şusağdaki,Meryem'inkolununaltındadurankişi,Michelangelo'nunbirhavarisiniçağrıştırmıyormu?" diyordu. "Bak ışık nasıl da eşit düşmüş buraya da... Yaklaş. Görüyor musun? Hatta yatak bilekaygan,dümdüzgörünüyor...Hiçbirpotveyaboyabirikintisiyok...Caravaggio'daolduğugibi..."Birandüşünceli halde duraksıyor, sonra soldaki tabloya geçiyordu. "Ama bu Caravaggio Saint Pierre'inçarmıhındadikeldiğinigörebiliyormusun?Nereden?

Bedenin üst kısmının kısa tutulmasından; kolunun çapraz yönde yana açılışından... Caravaggio, neolursa olsun desen çalışması yapmaz: Domuz herif, hiçbir şeyi karelere alıp büyütmez! Olduğu gibibeze,boyalaradöker...Bizdenyüzünügizleyenşucellatınkıçınabak:Herşeynekadardadoğru!Tekbirperspektifhatasıyok!

Kompozisyonlarındaböylesibirdengeyenasılulaşıyorbupisherif?Desen, ışık, renk, ben, ben hepsini istiyorum! Raffaello'yu istiyorum, Michelangelo'u istiyorum,

Carrache'ı, Caravaggio'yu istiyorum... Ben -sen ve ben- diye düzeltiyordu, başka hiçbir ekole aitolmayacağız.Kendimiziniyesınırlayalımki?

Orazio'nun söylemediği şey, hayatının en büyük estetik şokunu Caravaggio'ya ve onun yenilikçi vedevrimcivizyonunaborçluolduğudur.

Bugünegelinceyekadar,Gentilechi'ninmeslekyaşamısıkıntılıbiryürüyüşle,elyordamıylaulaştığıbuluşlarda ve acılarla, şaşırtmacalarla dolu bir arayışla, ani ve keskin dönüşlerle, zorlu ve uzun biryolculuk gibi geçmişti. O, bu arayışı, yıllarca, inatla, coşkuyla izlemişti. Başkasına olmadığı gibi,

Orazio'nun kendisine de acıması yoktu. Rakiplerinden bazılarının elde ettiği kolay başarı, hiç dekıskançlık gösterisi olmayan öfke nöbetlerine atıyordu onu. Ama, bu konuda Orazio uzlaşmaya hiçyanaşmazdı.Ortalamabirişçıkarmakonukorkutuyorduvekendinibunakaptırmakorkusuisehemenhertürkendiniaşmaçabalamasınaiteliyorduonu.

Bugünkırkikiyaşındaydıvekorkularınınçoğunugeridebırakmıştı.Kendisinifazlasıylayeterligörüyordu.Yeteneğiolgunçağınaulaşıyordu.Okadarçokçalışıyorduki,

çıraklarıhizmetindeancakaltı aydayanabiliyorlardı.Onları sıkıp suyunuçıkarıyor,onlardan imkansızıistiyordu. Mükemmeli arayış çalışması onu dünyadan uzaklaştırıyordu. Öte yandan Orazio yalnızlığagelemiyordu:

Çocuklarının, en küçük oğlunun bile, yanı başında, atölyede olmasında ısrar ediyordu. Onlarıgereksiniyordu; hepsini birden gereksiniyordu. O yapıtında çalışırken, kendisine yardımcı olmalarınıistiyordu.Kızında, istediklerinekarşılıkverenyeteneklerinolduğunukeşfettiğindenberibirdahapeşinibırakmamıştı.

Cömert yürekli üstat, şafaktan günbatımına kadar bütün bildiğini ona aktarmaya çabalardı.Yine deyeterincebilgialmamasındankorkarveeğitimindehiçboşlukbırakmazdı.

—Palette, yağla inceltilmişboyamaddeleri nasıl bir düzen, idildeyerleştirilmelidir?diye sorardıdahakızgözünüaçtığında.

—Açıkrenklerbaşparmağayakın,koyurenkleraltkısma.—Kaçtanesafrenkvardır?—En fazla dokuz...Üstübeç beyazı, diye bağırıyordu çocukcağız çorbasının önünde, toprak sarısı,

alevkırmızısı,toprakkırmızısı...—Boyaişibittiğizamanpalettekalanyağlıboyanasılsaklanır?—Suiçinde.—Yaüstübeci?Küçük kız kaşığını koyar, duraksardı... Orazio sabırsızlık gösterince, kıza karşıdan bakardı. Gri

gözlerinidiker,onudinlergibigözükürdü.BubakışArtemisia'yiöylesineetkilerdiki,düşünmeksizinaceleylecevapverirdi.—Yağiçinde.—Yağiçindeha!diyegürlerdiOrazio.Butürhatalarınçocuğapahalıyapatladığıolurdu.—Suiçinde...diyeaceleyledüzeltirdi.İki kahkaha arasında, dersi tekrarlatmak için tekrar baştan alırdı biraz daha sabırla, en azından

sebatla.Ama,birkezdahayanılsaydıkız,vayhaline.Uysal,atılganArtemisiababasınımemnunetmeyeçalışırdı.Herşeyleribilenvekızınıyaşamındaki

tutkusu resime katan, gece gündüz kendisiyle ilgilenen bu baba için sınırsız hayranlık besliyordu. Osorardı,kızyanıtlardı,overirdi,kızalırdı.

BütünbubuyıllarboyuncababaylakızınınçılgınlığınıfrenlemeyibaşarabilenkişiyalnızcaPrudenziaidi.Akşamoluncaherikisideyorgunluktantükenmişvekendilerindenhoşnutsuzhaldeortayaçıkarlardı.Prudenzia'nınyumuşakbaşlılığı,gerçeğiyakalamadakiduyarlılığı,bukorkuyu,onlardahiçeksikolmayanbusıkıntılıhalisakinleştiriyordu.Evet,acılıbirbiçimde,derindenmutluydular.

Resim ve aşk yaşamın iki çılgın serüveni,Orazio her ikisini de çoğu insanın çoktan tanıdığı veyauzlaştığıveyaenazındankabullendiğiyaşta,gençliğinverdiğiheyecanlayaşamıştı.

Çoğusanatçılargibi, evleninceyekadar,yalnızcamahalleninkibarorospularıylaarkadaşlıketmişti.Günah çıkarmış —Prudenzia ile karşılaşmadan önce— kadınlara tam bir aşağılama ile baktığınısöylemişti.Evlilikyaşamındakitatlıhava,bütünduygularınıaltüstetmişveonuderhallekesiz,kusursuzkadınlığatapmaya,Meryem'i,analığıvesaflığıyüceltmeyegötürmüştü.

Karısınıyitirdiktensonra,Oraziobukadınvesevgiimgesindenvazgeçmiyor,amaeskiönyargılarınadayenidendönmüşoluyordu.

Onun ölümünü kendisine yapılan bir ihanet ve kalleşlik gibi görüyordu. Bir zamanlar, o on altıyaşındayken-Artemisia'nınbugünküyaşı-annesininonuterketmesigibi,Prudenziadaonuterkediyordu.Bütün öteki kadınlar gibi terk ediyordu. Bu noktada, Orazio yaşıtlarının inandıkları şeyleripaylaşmaktaydıveeskidostunun,ortağıCosimoQuorli'ninşakalarındanzevkalmayabaşlıyordu...Kadınterkederdi,yeterki,erkektehlikeyisezipenufakönlemalmasın...

Küçükkızınhepelininaltındaolması,kaydettiğiilerlemelerinonaverdiğimutluluk,kızınonayaptığıyardım, onu kadın cinsinden geler biri gibi algılamasını engellemişti. Bütün bildiklerini kızınaaktarıyordu. Kızların yazgısının babalarını bir koca için veya birmanastıra kapanmak için terk etmekolduğunu düşünmeksizin, ona gizlerini tek tek açıklıyordu. Ta ki Prudenzia'nın şu tümcesini, ölümyatağındaykenbirfısıltıylasöylediğişeyleriduyanakadar:

—BizimArtemisia'ya bak... Şimdiden bir kadın oldu, onu çabuk evlendir, yoksa kim bilir başınanelergelecek.

Prudenzia geçmişindeki acı olayı mı düşünüyordu? Kendi başına gelenlerin, onun da başınageleceğindenmikorkuyordu?

Cenaze toprağaverildiktensonra,dönüştegençkızelinibabasınınavucuiçineyavaşçakaydırmıştı.Uzunsüredirbukadaryakınolmamışlardı.DelBabuinoCaddesi'ninköşesindeykenbuzgibiincecikbiryağmurçiselemeyebaşlamıştı.CosimoQuorlideonlarayetişmişti.

Artemisia'nınbakışı,sinirlioluşu,sabırsızlığıherikierkeğindegözündenkaçtı.NezamankiCosimoonun elini eline almaya kalkışınca, her ikisini birden orada bırakıp kaçmıştı kızcağız.CosimoQuorli!ÇocukluğundanberiondannefretederdiArtemisia.

Prudenzia'nınoncasitemiyenmeyeyetmemiştibuiğrenmeduygusunu.—Prudenzia'sız,diyemırıldandıCosimo,bukızlanasılbaşaçıkarsınsen?Orazioyanıtvermedi.Önündehızlıgidengençkızabakıyordu.Artemisia'nınonunelinibırakması,bukadarçabukveani

terketmesionu,helesevgiyeverahatlamayabuncagereksinimduyduğubirandafazlasıylayaralıyordu.Mezarın önündeki halini bir daha gözü önüne getiriyordu. Dua etmekten bitkin halde, hiçbir şey

demedenöyleceduruyordu.Hıçkırsa,inlese,ağlasa,babaolarakhemenonasarılırdı.Birbirlerinipekalateselliedebilirlerdi.Üzüntüyle ve biraz da gücenmiş olan Orazio, Artemisia'yı Prudenzia ile karşılaştırıyordu. Tek bir

hareket, tek bir sözcük, acıma belirten bir şey yoktu onda: Sert görünümlü Artemisia, yaşamındakarşılaştığıenbüyükacıgibialgıladığıbufelaketkarşısındadilsizvesessizdi.Annesinden,sevebildiğiotekkadından,nemerhamet,neuysallık,nealçakgönüllülükkalmıştı,diyedüşünüyorduöfkeveacıiçinde.

—Onuyolagetirmengerekecek,diyebilgiçbirbiçimdekonuştuCosimo.Roma'ya sis çökmüştü. Soğuk, mat, ıslak sis çatılara bastırmış, duvarlara, kapılara dayanmıştı.

Sokaklardagecekaranlığındasurdaburda,insanışaşırtansolukışıltılarbeliripgidiyordu.DelBabuinoCaddesi'ndenevedoğrutekbaşınaçıkarken,Artemisiaağlıyordu.Neyağmuru,negöz

yaşlarınıhissetmekteydi.Dipsiz,sonsuzbirsıkıntıvardıyalnızca...ŞuCosimoQuorliaslaevlerineayakatamayacaktı!Artemisiabunadikkatedecektielbette.

Neredeyseonüçyaşındaydı.Bundanböyledeevinpadronadicasa'*sıoydu,erkeklerledolubuevdetekkadındı,erkekkardeşleriiçinananınyerinitutanbiri;enküçüklerihenüzikiyaşındaydıvebabasınaarkadaşolacaktı.RessamlarMahallesi'ndekadıncinsindentekgarzone**oydu.

*padronadicasa:Evinpatronu.**garzone:Erkekçocuk.

MarguttaSokağıOrazioGentileschi'ninAtölyesi

BeşYılSonra,1610YılıAralıkAyı

— Artemisia, piç kurusu, çok pis kokuyorsun, ta buradan alıyorum kokunu! diye haykırdı Orazioatölyeninöteucundan.

Bir an için,gözüdönmüşhalde,oradanuzaklaşanonyediyaşındakikızının tuvalini incelemek içinresimsehpasıönündedizçökmüştü.

Hışımla değil, özenle, hatta uysalca elini resimdeki ilk kat boya üstünde; gökyüzününmavisindekikalınboyatabakasınınüzerinde;resimdekiüçşahsiyetinüstünegelenyerdekirenklerdedolaştırıyordu.İkiadamınhenüzbitirilmemişsiluetiniparmaklarıylaizliyordu.

Kompozisyonun tam tepe noktasında birleşen başların henüz bitirilmemiş çalışması üzerindedolaştırıyorduparmağını.Kelbirkafada,çeneyisarmalayanincehalkavisakalda,elegeçirmekiçincanattıklarıkadına,sessizdurmasınıbuyuran"ihtiyarlardanbirinin,

Orazio'nun kendi parmağına tıpatıp benzeyen yukarı kalkmış parmağını belirleyen çizgilerdegezdiriyordu.İlkplanda,"Suzanne"onlarınbuatılımınısavuşturuyorvebaşınıöteyanaçeviriyordu.

Baldırları,karnı,göğsüişsaçıyordu:Teni,bakışlarveelleraltındaadetacapcanlısergilenmektedi.Orazio'nunelibellibelirsizdokunuşlarlacildininkıvrımlarındaçizgileriizliyor,Artemisia'nıntamamençıplakolarakkendigörüntüsünüverdiğişu"Suzanne"mkoltukaltınahafiftendeğipgeçiyordu.

—Seninşuberbatkokun,heryerde,tadesenlerimekadarheryerde!Aslındaoda,pisketenyağı,kola,terebentinvevernikkokuyordu.Odanınyarıkaranlığında,ikiçırak,havanlarınüzerineeğilmiş,üstleribaşlanyırtıkpırtık,sırıtarak,ha

bire tokmağı, vura vura boya tozlarını ezmekteydiler. Alev kırmızısı için beyaz mermerden, lapislaciverdiiçinkırmızısomakimermerdenhavanellerini,karşılıklı,sırasıyla-birobirötekiolmaküzere-indiriyorlardı. Boğuk, düzenli bir kalbin atışı gibi sancıyla saplanan gömük sesler. Domuz yağınabandırılmış kağıt panoyla örtelenen gün ışığı, odadaki tek pencereden giriyor ve hazırlanan boyalarısüzmekte kullanmak için, keten bezinden bıçakla keserek parçalar çıkaran yedi yaşındaki yumurcak,Marco Gentileschi'nin çıplak bacakları arasında, döşeme üzerinde büyükçe bir sarı ışık birikintisioluşturuyordu.

Boyakavanozları,tozboyaları,kaplar,leğenler,taslar,imbikkaplarıveeğriboyunlucamkaplarıylabu yer, bir ressamınkinden çok bir simyacının atölyesine benziyordu. Hatta, kumaş yığınları, kırmızıkadife örtüler, beyaz dokumlu çamaşırlar; kısacası, salonun arka tarafındaki sehpalarda yığılı duransanatçı aksesuarları, keşiş giysileri, kocaman melek kanatlan, din uğruna ölenlerin üstünde işkencegördükleri tekerler, ölükafaları, bukorkuluyeringizemlihavasına, birazbunaltıcı gerçeküstübir havakatıyordu. Birmangaldan siyah kalın bir duman tütüyordu ve bunu çekecek hiçbir baca yoktu.On beş

yaşlarındabirerkekçocuk,evinbüyükoğluFrancesco,dibikurşunlu,kızılrenklibirtoprakkaptaki,altıngibi ışıltılar saçan yağın başını bekliyordu; elinde tuttuğu uzun bir kuş tüyü ile bunu ağır ağırkarıştırıyordu. Ama birden elindeki tüy tütsülenmiş tavuk kokuları yayarak tutuşup yandı; bu bütünişlemlerin yeni baştan yapılacağının göstergesiydi; istenilen renkleri verecek olan yağın özündenyeterinceayrışmadığınıgösteriyordu.Francescoikincikez,birdaha,yağısıcaksudangeçirmek;büyükçebircamkaptabirkaçdakikasallamakvesıvınınikikışımaayrılmasınısonradasuyundibinepisliklerinçökmesinibeklemek;yağısuyuniçindenalmak,yağıbirkezdahasoğuksuylayıkadıktansonra,içerisinetebeşirtozu,sonrakum,dahasonrabirkaçekmekkırıntısıatmakvebuelemanların,ortayaçıkanpislikleriemmesinibeklemek;sonrakarıştırmak,pelikülleroluşmasındiyeyinesallamakvesolukbirrenkalıpdaoksijeni içine çekmesini beklemek zorunda kalacaktı. Eğer tüy yanmasaydı, Francesco, bu "yağındanarınmış" yağı kardeşinin kestiği keten bezlerden süzecekti. İşte ancak o zaman, çıraklar tarafındanhazırlanmıştozboyalanbumamulüniçinekatabilirdi.Enazındanbazılarını.Çünkübazıpigmentleryağdadeğil suda erirdi, kimisi de yumurta sarısında, süt bebeği idrarında, daha nice uzun karmaşık dahabilgiççehazırlanmışkarışımlariçindeerirdi.

— Şu orospunun kokusu genzimizi yaktı, dedi ayağa kalkarken Orazio. Tenimize yapıştı be, heyArtemisia,yapışyapışbirkokusalıyorsunbize!

—Babacığım,sendebenievlendir!Evlendirohaldenebekliyorsun?Elindefırçasıyla,loşmekandançıkageldi.Uzun boylu, balık etinde, bakışlarında sorgulayan bir eda, aç, isyankar dudaklarıylaArtemisia, on

yedi yaşında ve annesinin defnedildiği günün akşamı, CosimoQuorli'nin ta o zamanlar söylediği gibigüzellikle ilgili bütün vaatleri yerine getirmiş güzel bir genç kız olmuştu.Bakır kızılına çalan çok gürsaçlarınırastgelearkadatopluyor,amaneyaparsayapsınyinede,alnınaveşakaklarınabuklelerhalindedökülüyordu. Teninin tazeliği, beden hatlarının yuvarlaklığı—omuzları, gelişkin kalçaları— sanki birgençlik marşı ve bir tür aşka davetti. Eğer gelişmesindeki dalgalanma onda var olan baştan çıkarıcıgücün,içgüdüselolarakfarkındaolduğunuaçıkçabelliediyorsada,budurumonunumurundabiledeğildi.Özentiyok,yapaylıkyok.Süslenme,püslenmevedesenyok.Üstübaşı,parmaklanlekeiçindeydi.Ondakiçekiciliktekbirsözcükleözetlenebilirdi:doğallık.Artemisia'dakidoğallık,kendisioluş,kuşkusuzonunenşaşırtıcıcinselyanıydı.

Fırçanınsapıelinde,tuvalinedoğruçabukçabukyürürdü;buhareket,göğüslerinidahadabastırıyorveaçıkyakasıdandahafazlafırlamışgözükmesinenedenoluyordu.

Artemisia, bu şekilde tutup elinde salladığı uzun fırçayı, gizemli, parlak bir sıvıya daldırdı,Orazio'nunpaletinealmayıpayrıbiryerde,sedeflibirdenizkabuğuiçindeüstünüyağlıkağıtlakapataraksaklıtuttuğubirsıvıydıbu.Busıvıdan,kullanılacakrenginiçinedoğrudanküçükbirdamlakarıştırmaktanibaretbutekniği,Orazioancakbazıtenrenklerindesaydamsılığıeldeetmekiçinkullanırdı.Bulunanbutenberraklığıyalnızcaonaaitti.Artemisia,henüz ıslakbir resimüstündeburengibirkatolarakacilenkullanmak istiyordu.Minikdokunuşlarla, işteOrazioGentileschi'nin bupırıltılı pembesini "Suzanne"ın

memeuçlarınavuruyordu.— Beni evlendirin, ben sadece ve sadece, Cosimo ve ötekileri beni ispiyonlamaları için

görevlendirdiğinizbueviterketmekistiyorum!..Atölye onların her günkü tartışmalarının gürültü patırtısıyla çın çın çınlıyordu. Artemisia'nın üç

kardeşi, ikiçırakveonlaramodellikedenberber,hepsidebuevhaliniseyretmekteydiler.Tamkuzeyebakanenüstkatta,tuvalyaparkenkullanacaklarıkenevirbalyalanveçakacaklarıçerçeveleriçintahtavesopalar, tencereler, maltızlar, iskemleler arasında baba kız, birbirlerine karşılıklı küfürler yağdırarakçalışırlardı.

Herikisideherşeyekarşın,aynısaplantıiçerisindebiraradageçirdiklerizamanaduyduklarıözlemive geçmişteki uzlaşma dönemlerinin durmadan yeniden dönüp gelen kederini içlerindebarındırmaktaydılar.

Prudenzia'nıncenaze törenininhemenertesigünü,Orazioeskialışkanlıklarınabürünmüştü.Eğerbirmahkumgibiçalışıyor,fakataynıhırslakazandıklarınıeğlenceyeyatırıyor,aynıçılgıntempoyladakafayıçekiyordu.

Daldığıayaktakımıiçinden,dışdünyayladoyumsuzvekendisindenhoşnutsuzhaldeiğrenerekçıkıpgeliyordu.Amaençokbiriçkialemindensonrakompozisyonlarıbukadardengeli,renkleridahaışıklı,melekleriuçuşkanoluyor,Meryem'leribudenlitatlı,yumuşakvesoylugözüküyordu.Paletielinealmadanöncekendineduyduğuöfkeningeçmesikoşuluyla;kendi işlediğigünahlarınakarşıduyduğu tiksintiyienyakınındaki varlığa, en sevgili yaratığa, kendisinin bir kopyası olan kişiye, yani kızına aktarmasıkoşuluylaoluyordubütünbunlar.

Onbeşyaşınakadar;Artemisia,huzuru,barışıyalnızcaresimdebulanbuadamınbunalımnöbetlerinitam anlamıyla kabullenmişti. Onun istediği her rolü üstlenerek, onun arkadaşı, onun vicdanı, yandaşı,öğrencisivemodeliolmuştu.

Orazio bıkıp usanmaksızın kızının resmini yapıyordu. Her ne kadar onu anlamadığını, kızınınkendisinin bir uzantısı olduğunu, onda kendini bulduğunu sanıyor, ancak onun aracılığıyla var olan,duyumsayabilen ve yalnız ve yalnız Orazio'nun kendisi aracılığıyla çalışan bir öteki ben varmış gibigözüküyorduysada,gençkızınumutdolubakışının,içindebeslenenateşinvesıkıntılarınınkızınkendisineözgü olduğunu bilmekteydi. Artemisia Gentileschi'nin fırçası altında kendine çok daha fazlabenzemekteydi. Özellikle onu İsa'nın ayakları dibinde algılayıp yalvaran bir Madelaine gibi tasvirettiğinde, güzel yüzünün ovalliğini, kaşlarının düz giden çizgisini, çenesindeki çukurluğu sevgiylebelirleyip resmederken, Artemisia bir Azize Ursula veya bir Azize Cecile gibi oluyordu. Ama onasorarsanız,Artemisia'nın kendisi, din için şehit olmaya, ölmeye, doğrusu hiçmi hiç istek duymuyorduiçinde.Bugüntamonyediyaşındaydıveadımadımmücadeleediyor,yumruğayumruk, tekmeyetekmediyordu.Oraziobukadınıngecikmişbaşkaldırısında,çoksevdiğiçocuğunyumuşakbaşlılığındanbir izgöremiyordu.

Kızındaki bu acelecilik, bu sabırsızlık neden ileri geliyordu? Kendisine bu kadar güvenmesinin

nedenineydi?Onyılboyuncakızınabirşekilvermişti,onyılboyuncaçıraklarınıniçindedahafırçayı tutupresim

yapmadan zevk alıp alamayacağı, görebildiğini, düşlediğini tuvale döküp dökemiyeceği düşüncesiaklındanbilegeçmezkenoenyetenekligençolarakyinedekızınıseçmişti.

İkikez-evetyalnızcaikikez-onunressamolacağısezgisibelirdiiçinde.Birincisi,BeatriceCenci'nininfazındankısasüreönceydi.

Artemisiahenüzonaltıyaşındaydı...Ogünekadar,Oraziobellibiramaçolmaksızıngittiğiheryerekızını dagötürmüştü, belki de salt bu çocuğunona arkadaşlık etmesindenduyduğu zevk için yapıyordubunu.Ama;onuidamsehpasınınyanına,bilebilegötürdü:Artemisia'nınçokyakınbirzamandabirgünbu"aziz" sahnesini resmedecek yetenekte olduğunu göstermek durumunda kalacağını çok iyi biliyorduOrazio.

Kızındakiyeteneğikavradığısabahtı.İşe,onu,küçükerkekkardeşlerinivebütünçıraklarınıatölyedenkovmaklabaşladı.İşsiparişedenlerdengüçlübirortakziyaretinegeliyordu.Müşterilerinikabulederkenyalnız olmayı isterdi. Ama konuştukları süre boyunca, Artemisia'nın kapı arkasında olup onlarıdinlediğinihissetmişti.

Gariptirama,kızıiçinkonuşmuştusanki.—Bayım,bencanlıvarlıkları,ettenvekandanoluşmuşkişileri,solukalıpveren,kıpırdayanfigürleri