Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü

Ocak 2018, Ürün No:18

Dünya Şeker ve Şeker Pancarı Verileri (bin ton)

2013/14 2014/15 2015/16 2016/171 2017/182 Değişim (%)3

Şeker Pancarı Ekim Alanı (bin ha) 4.352 4.477 4.273 4.565 - 6,8

Şeker Pancarı Verimi (ton/ha) 56,91 60,36 57,27 60,73 - 6,0

Şeker Pancarı Üretimi 247.680 270.253 244.732 277.231 - 13,3

Şeker Üretimi 175.871 177.462 164.703 171.472 184.949 7,9

Şeker Tüketimi 165.664 167.872 169.229 171.623 174.223 1,5

Şeker Yılsonu Stokları 44.803 48.776 44.048 39.034 40.821 4,6

Şeker İthalatı 51.450 50.198 54.570 54.981 53.626 -2,5

Şeker İhracatı 57.931 55.013 54.000 59.016 61.852 4,8 Kaynak: USDA; FAO (23.01.2018) 1/ Tahmin 2/ Öngörü 3/ Verisi bulunan son iki pazarlama yılının değişimini göstermektedir.

Dünyada üretilen şekerin yaklaşık %80’i kamıştan,

%20’si de pancardan üretilmektedir. Şeker üretiminde

pancar ve kamış kullanımı büyük oranda ülkelerin

coğrafi konumuna bağlı olarak değişmektedir. Pancarın

her ülkede yetişmemesi ve kamıştan şeker üretimine

göre daha maliyetli olması nedeniyle, kamıştan şeker

üretimi daha yaygındır.

Üzerinde bulunulan coğrafya gereği Türkiye’de olduğu

gibi Avrupa Birliği ülkeleri, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler

şekeri pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem

pancardan hem kamıştan; Brezilya, Hindistan,

Meksika, Tayland, Avustralya başta olmak üzere birçok

ülke kamıştan üretmektedir. Dünya şekerpancarı

üretiminde önde gelen ülkeler Rusya, ABD, Fransa,

Almanya ve Ukrayna’dır.

Dünyada gerçekleşen şeker tüketimi ise yaklaşık olarak

üretim miktarı kadardır. Bazı yıllar şeker üretiminde stoklar

oluşmasına karşın, üretimin az olduğu yıllarda da talebi

karşılamak için bu stoklar kullanılarak yıl içerisindeki üretim

ve tüketim birbirini dengelemektedir.

Şeker pancarı ekim alanında önemli ülkeler (%)

Şeker üretiminde önemli ülkeler (%)

Ülkelere göre dünya şeker ihracatı (2016, %)

Şeker ithalatında önemli ülkelerin payı (2016, %)

Brezilya48,3

Tayland 12,7

Avustralya 6,8

Guatemala 3,6

Hindistan 3,1

Diğer 25,5

Endonezya 8,9

Çin 8,4

AB 5,0

ABD 5,4

Bangladeş 3,8

Diğer 68,5

Tarım Ürünleri Piyasaları

ŞEKERPANCARI

10,4

8,3

9,1

8,3

7,4

10,8

9,1

9,0

7,3

5,5

10,0

10,3

8,8

7,3

6,4

A B D

R U S Y A

F R A N S A

A L M A N Y A

U K R A Y N A2015/16

2016/17

2017/18

21,0

16,6

5,9

5,5

5,0

22,8

12,9

5,9

5,4

4,7

21,7

15,0

6,1

5,7

4,3

B R E Z İ L Y A

H İ N D İ S T A N

T A Y L A N D

Ç İ N

A B2015/16

2016/17

2017/18

Türkiye’nin şeker ihtiyacı; şeker pancarından üretilen

beyaz şeker ve nişastadan üretilen glikoz ve izoglikoz ile

karşılanmakta olup, şeker rejimi 19 Nisan 2001 tarihinde

yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ve ilgili

yönetmelik hükümlerine göre düzenlenmektedir.

Türkiye’de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar

şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi

olmak üzere birbirine rakip on iki şirket faaliyet

göstermektedir. Türkiye’de şeker pancarı üretimi; Şeker

Kurulu tarafından her yıl belirlenen şeker kotalarına

bağlı olarak şirketler tarafından programlanmaktadır. Şeker

pancarı tarımı Türkiye’nin sosyal ve ekonomik yaşantısında

da çok önemli rol oynamaktadır. Şeker pancarı tarımının

gelişmesi sonucu Türkiye’de şeker üretimi önemli derecede

artmıştır. Diğer taraftan şeker pancarı yalnız sanayi

hammaddesi değil, aynı zamanda besi hayvancılığında çok

kıymetli gıda olan yaprak, baş ve posa ile bir yem bitkisidir.

Bu ürünün gelişmesi, et ve süt üretiminin artmasına,

böylece artan gıda kalitesi ile daha yüksek hayat

standardının oluşmasına sebep olmuştur.

Türkiye Şeker Pancarı ve Şeker Verileri (bin ton)

2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 Değişim (%)1

Şeker Pancarı Ekim Alanı ( 1000 da) 2.807 2.913 2.888 2.745 3.224 17,45

Şeker Pancarı Verimi (kg/da) 5.325 5.668 5.824 5.848 6.086 4,07

Şeker Pancarı Üretimi 14.920 16.489 16.743 16.023 19.593 22,28

Şeker Üretimi 2.300 2.300 2.254 2.250 2500 11,11

Şeker Tüketimi 1.998 2.156 2.040 2.200 2500 13,64

Şeker Yılsonu Stokları 157 103 0 10 10 0,00

Şeker İthalatı 5,3 8,86 4,5 169,5 279,8 65,07

Şeker İhracatı 33,3 63,6 15,6 9,8 16,3 66,33 Kaynak: TÜİK, USDA (23.01.2018) 1/ Verisi bulunan son iki pazarlama yılının değişimini göstermektedir.

Şeker pancarı ekim alanları; Şeker pancarı tarımı;

Türkiye’de Doğu Karadeniz, Ege, Akdeniz’in sahil

şeridi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışındaki tüm

bölgelerde yapılmaktadır. TÜİK verilerine göre;

2016 yılında Türkiye sınırları içinde toplam 3 milyon

224 bin dekar alanda şekerpancarı ekimi

gerçekleştirilmiş olup, en fazla ekimin

gerçekleştirildiği iller sırasıyla Konya, Yozgat ve

Eskişehir’dir.

Şeker pancarı üretimi; Türkiye’de şeker pancarı

üretimi, pancar ekim alanlarından, üreticiler ve

/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar

arasında sözleşme düzenlenmesi suretiyle kotalı

olarak yapılmaktadır. 2016 yılı şeker pancarı

üretimi 19 milyon 593 bin ton olarak gerçekleşmiş

olup, bu üretimin yaklaşık %29’u Konya’da, %9,1’ i

Yozgat’ta ve %7,9’u Eskişehir’de

gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl şeker üretimi ise

1 milyon 976 bin olarak gerçekleşmiştir.

04.04.2001 tarihinde çıkan Şeker Kanunu ile birlikte şeker pancarı üretiminde destekleme uygulamasına son verilmiştir.

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin şeker üretim politikası; öncelikle yurtiçi tüketimi karşılayacak seviyede, standartlara

uygun kalitede, asgari maliyet ve azami katma değer yaratacak şekilde üretim yapmaktır.

ŞEKER PANCARI

Türkiye’nin şeker ihracatında önemli ülkeler (2017, %)

Türkiye’nin ülkelere göre şeker ithalatı (2017, %)

0,1

3

0,1

3

0,1

5

0,1

6

0,1

8

0,1

9

3,0

2 3,2

4 3,5

3 3,8

4 4,1

5

4,2

8

2 0 1 2 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7

Üretici Fiyatı Tüketici Fiyatı

TL/Kg

2013 2014 2015 2016 2017

Şeker pancarı Fiyatı (TL/kg)

0,13 0,15 0,16 0,18 0,19

Gübre Fiyatı (TL/kg) (20-20-0)

0,87 0,94 1,108 0,9 1,09

Mazot Fiyatı (TL/lt) 4,34 4,4 3,85 3,85 4,69

Tohumluk Fiyatı (TL/kg)

82,5 82,7 101,7 125,2 123,34

1 kg şeker pancarı ile alınabilecek girdi miktarı (kg)

Şeker pancarı/Gübre 0,15 0,16 0,14 0,20 0,18

Şeker pancarı/Mazot 0,03 0,03 0,04 0,05 0,04

Şeker pancarı/Tohum 0,002 0,002 0,002 0,001 0,002

Şeker Pancarı Girdi Pariteleri

2013 yılında 1 kg şeker pancarı ile alınabilecek gübre

miktarı 0,15 kg, mazot miktarı 0,03 lt, tohum miktarı

0,002 kg olarak hesaplanmıştır.

2017 yılında ise 1 kg şeker pancarı ile alınabilecek

gübre miktarı 0,18 kg, mazot miktarı 0,04 lt, tohum

miktarı ise 0,002 kg olarak hesaplanmıştır.

2017 yılının 2016 yılına kıyasla şeker pancarı

fiyatlarının gübre karşısındaki değeri %13,48, mazot

karşısındaki değeri %13,99 azalırken, pancar tohumu

karşısındaki değeri ise %6,36 oranında artış

göstermiştir.

ABD 0,8

KKTC 3,6

Somali 83,7

Suriye 9,9Polonya

4,1

Fransa13,3 Ukrayna

17,8

Fas 5,0

Cezayir10,6

Mısır 5,1

Brezilya35,2

Pancar alım fiyatları, üreticinin pancar ekip ekmeme

yönündeki kararını doğrudan etkileyen en önemli

faktördür. Bu nedenle alım fiyatları, pancar ve

dolayısıyla şeker üretim miktarını yönlendirmektedir.

Türkiye’de şeker pancarı ve şeker fiyatları yıllar

itibarıyla artış göstermiştir.

2017 yılında 0,19 TL/kg olan şekerpancarı fiyatı bir

önceki yıla göre %4,78, 2012 yılına göre ise %47,5

oranında artmıştır.

2017 aralık ayında 4,36 TL/kg olan şeker fiyatı bir

önceki aya göre %0,09 azalırken, bir önceki yılın aynı

ayına göre %2,46 artmıştır. 2017 ortalama şeker

fiyatı 4,28 TL/kg olarak gerçekleşmiş olup bir önceki

yıla göre %3,13, 2012 yılına göre ise %41,85 oranında

artış göstermiştir.

ŞEKER PANCARI

GENEL DEĞERLENDİRME

Şeker, dünyada en fazla devlet müdahalesi altında üretilen

ürünlerden biridir. Üretim kotaları, tarife kotaları, yüksek

korumalar ve tercihli ticaret antlaşmaları dünya ticaretine

kısıtlamalar getirmektedir. Dünya da özellikle son 25-30

yılda meydana gelen gelişmeler, şekerin diğer tarımsal

ürünlerle ve yakıt piyasalarıyla etkileşimine neden

olmuştur. Bir yandan genellikle mısırdan üretilen nişasta

bazlı şekerin (NBŞ) pancar ve kamış şekeriyle rekabeti

artmış, diğer yandan etanolün yakıt olarak kullanılması

petrol ve şeker fiyatlarını birbirinden etkilenir hale

getirmiştir.

Şeker pancarı tarımı ve sanayisi; ileri teknoloji gerektirmesi

sebebiyle üreticilerin tarımsal bilgi ve kültür düzeylerini

yükselten, ailenin tüm fertlerine çalışma imkanı ve istihdam

sağlayan, tarım kesiminin refah düzeyini artıran, nüfusun

kırsal kesimde tutulmasına, iç göçün yavaşlamasına ve

bölgesel kalkınmışlık farklarının azalmasına en büyük

katkıyı sağlayan sektörlerin başında gelmektedir.

Türkiye’de pancar şekerinin, oldukça düşük maliyetli kamış

şekeri ile rekabet etmesi mümkün görülmemekle birlikte,

pancar ve şeker üretimi; yarattığı katma değer, istihdam,

diğer sektörlere getirdiği hareketlilik, sahip olduğu

teknolojik birikim ve potansiyel itibarıyla “yeterli düzeyde

üretim ve devamlılık sağlayarak” Türkiye ekonomisi

açısından oldukça önemli bir seviyeye gelmiştir.

Dünyada ve Türkiye’de şekere alternatif NBŞ kullanımının

artması pancar şekeri açısından sorun olarak

görülmektedir. Ayrıca, sakaroza göre bağıl tatlılıkları çok

yüksek olması nedeniyle daha fazla tat veren kalorisiz

sentetik tatlandırıcı tüketimi de pazarda rekabeti

güçleştiren bir unsurdur.

Türkiye şeker sektöründe, dönemsel olarak değişen

ithalatçı ve ihracatçı konumu ile istikrarsız bir üretim seyri

izlenmiştir. Özellikle 1990’lı yıllarda üretim miktarında

meydana gelen istikrarsızlıklar sektörü kimi zaman ithalat

riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır.

Stratejik öneme sahip olan şekerin üretim planlaması ve

kontrolü büyük önem taşımaktadır.

AB’de piyasayı doğrudan etkileyen ve neredeyse 50 yıl

boyunca üretimi sınırlandıran; şeker kamışı ve izoglikoz

üretimi limitlerini belirleyen şeker kotası, 30 Eylül 2017

itibariyle kaldırılmıştır. Kota sisteminin uygulanması

2017’den sonra sadece Türkiye’de devam edecektir. Kota

kalktıktan sonra AB iç piyasa fiyatlarının dünya fiyatlarıyla

eşitleneceği ve Türk gıda sanayinin dünya pazarlarındaki

rekabetçi gücünün giderek düşeceği beklenmektedir.

Şeker sektöründe özelleştirme sürecinin uzaması, sektörde

hem ekonomik olarak hem de nitelikli işgücünde önemli

kayıplar yaratmaktadır. Bunun yanında kamu fabrikaları

için ödeneklerin kısıtlanması nedeniyle yatırım

yapılamaması giderek eskiyen teknolojinin kullanılması

zorunlu hale getirmekte, özellikle sosyal amaçlı şeker

fabrikalarının performansının düşmesine, maliyetlerinin

artmasına neden olmaktadır.

Dünya borsa fiyatlarının yurt içi fiyatların genelde çok

altında olması, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek

koruma oranları ile güvence altına alınmasını

gerektirmektedir.

Türkiye şeker sektörünün ve Türkşeker’ in içinde bulunduğu

sorunlar, sektörün sürdürülebilirliği için çözüme

kavuşturulması gereken hayati hususlar olup, özelleştirme

sonrasında sektörün devamlılığını sağlayacak politikalar

üreterek zamanında uygulamaya konulması önem arz

etmektedir.

TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ (TEPGE)

Enstitümüz tarım, gıda, çevre ve kırsal kalkınma konularında ekonomik araştırmalar yaparak ve/veya yaptırarak

başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı olmak üzere, kamu ve özel sektörde karar alıcı birimleri

bilgilendirmeyi, böylece araştırma sonuçlarına dayalı politikalarla/kararlarla ülke tarımının gelişimine katkıda

bulunmayı amaçlamaktadır. Bilgi çağının gereklerini yerine getirebilen, konusunda üzerine düşen görevleri

yapmaya yetkin ve güçlü bir kurumsal yapıya ulaşmayı hedeflemektedir.

https://arastirma.tarim.gov.tr/tepge

Bilgi için: Fatma TOSUN, fatma.tosun@tarim.gov.tr, +90 312 2875833/3365

ŞEKER PANCARI