Aristotel Mici

Ese

Botimi i dyte

2012

T tre fmijve t mi,

Ardianit, Valbons dhe Jonit,

q ta kujtojn dhe ta duan Shqiprin

kudo q t jen dhe kurdoher.

Tribuna Shqiptare

2

http://tribunashqiptare.net/

Prejardhja e Emrit Shqiptar

(Etnonimi Shqiptar)

Hipoteza se emri kombtar shqiptar e ka prejardhjen nga

simboli emblematik i shqiponjs duhet t vlersohet drejt dhe jo t

lihet n harres dhe t anashkalohet. N mbshtetje t ksaj

hipoteze jan rregullat gramatikore t fjalformimit, shum

materiale t hereshme historike dhe etnografike si edhe psikologjia

mbarkombtare.

Para se t trajtojm n mnyr t hollsishme iden lidhur

me origjinn e emrit etnik shqiptar, le t`i hedhim nj sy t shpejt

edhe emrit kombtar m t mom arbr si dhe emrit t

hershm t atdheut ton Arbri.

Gjith albanologt jan t mendimit se emrtimi i mom i

kombit t shqiptarve arbn-esh ose arbr-esh e ka prejardhjen

prej emrit t fisit Alban-oi, q gjeografi aleksandrin i shekullit t

dyt Pas Krishtit, Ptolemeu, e ka shkruar n hartn e tij si nj fis

ilir, q banonte diku n viset midis Durrsit dhe Matit. Pra, prej

emrit arbn, q rrjedh nga Alban-oi , me an t prapashtess -

esh, sht krijuar etnonimi arbnesh

(toskrisht me rotacizm = arbresh). Po prej emrit arbn ka dal

fjala e prejardhur Arbnia (Arbria) si emr vendi, toponim. Nga

Tribuna Shqiptare

3

http://tribunashqiptare.net/

e njjta rrnj fjale vjen edhe fjala tjetr e prejadhur arbrisht, si

ndajfolje mnyre. Kshtu strgjyshrit e shqiptarve e quanin veten

arbresh, atdheun Arbri dhe gjuhn me trajtn ndajfoljore

arbnisht (arbrisht).

Ndrsa t huajte e kan quajtur dhe vazhdojn ta quajn

shqiptarin me trajta fjalsh sipas gjuhve t tyre, po t mbshtetur

tek emri i vjetr etnik. Italisht, shqiptari quhet albanese, frngjisht

albanais, anglisht Albanian, greqisht arvanitis, sllavisht

arbanas, turqisht arnaut, etj. Po ashtu edhe pr emrtimin e

vendbanimit t shqiptarve nga t huajt sht mbajtur si baz rrnja

e toponimit t vjetr. Kjo duket po t marrim si shmbuj trajtat e

disa gjuhve t huaja si n italisht Albania, frngjisht Albanie,

anglisht Albania, greqisht Arvania, turqisht Arnautllik, serbisht

Allbanija.

Po n shekujt e fundit, vet ish banort e Arbnis

(Arbris), arbnesht / arbresht e kan ndryshuar emrin e vjetr

etnik duke prdorur nj emr tjetr kombtar, nj etnonim t ri,

shqiptar. Ndrkoh, ata kan ndryshuar edhe emrin e vendbanimit,

nga Arbria, n nj toponim tjetr, Shqipria, kurse pr gjuhn e

tyre prdorin trajtn ndajfoljore: shqip

Emri i vjetr i vendbanimit t arbreshve, Arbnia ka qn

shum i ngulitur n shekujt e Mesjets, sidomos po t kujtojm

Tribuna Shqiptare

4

http://tribunashqiptare.net/

njsi t mdha administrative si Dheu i Arbnit 1, Principata e

Arbrit e vitit 1190.2 Termi Dheu i Arbrit si toponim do t

ishte sundues pr gjat shekulli t XV si edhe pr shum koh m

von. Le t sjellim pr kt rast n mendje nj prshkrim t vogl

t Gjergj Merulas i cili n nj histori t shkurtr, gjasht vjet pas

vdekjes s Sknderbeut, m 1474, shkruan: Turku () vendosi t

sulmonte at pjes t Maqedonis, q gjendet buz Adriatikut e q

sot quhet Arbri3

Pr vazhdimsin e fjals Arbni/Arbri, q tregon

vendbanimin e t parve tan, flet edhe emrtimi i Kshillit t

Peshkopve Concilio dei Vescovi, q u mblodh me nxitjen e

Paps, Klementi XI, n vitin 1703 dhe q quhet Kuvendi i

Arbnit. Kshtu, gjer n fillim t shekullit t XVIII emri i

vjetr Arbni sht i dokumentuar n shkresa arkivale.

Ndrkaq, duke filluar nga koha e luftrave t Sknsderbeut

kundr pushtuesve otoman, n trevat e Arbris, nga gojt e t

parve tan arbresh kish filluar t dgjohej nj emr i ri etnik,

shqiptar, q do t zvendsonte etnonimin e vjetr arbresh.

Po, sidoqoft, sipas Prof. abejt, ne shohim kudo se si emri i

1 Sh.Demiraj, Prejardhja e Shqiptarv nn Dritn e Dshmiv t Gjuhs Shqip, Shtpia botuese Shkenca, Tiran 1999, f.1752 Historia e Shqipris, Tiran, 1959, f. 195.3 Gjergj Merulas: Lufta e Shkodrs, shtojc tek libri i Marin Barletit Rrethimi i Shkodrs, Tiran 1982,, f. 125.

Tribuna Shqiptare

5

http://tribunashqiptare.net/

mom i popullit shklqen si nj fosil ndn mbulesn e emrit t

ri4. Gj q vihet re n emra vendesh si edhe n kngt

folklorike.Edhe sot e ksaj dite, n Myzeqe npr dasma kndojn:

Nusja jon arbrore

Arbrore,

E bardh si qumshtore,

Arbrore.

Ndrsa n familjet vlonjate, kur marrin nusen nga fshatrat e

Radhims, Gumenics, e deri n Kallarat e n Ku, thon: e kemi

nusen arbrore, ose arbreshe. Deri ca kohe me par, Beratasi e

quante banorin e Myzeqes arbresh.q mund ta dallonte

mir shqiptarin e thjesht prej aromunit, pasi edhe ky banonte n

kto vise.5

N trajt fosile do ta gjejm etnonimin e vjetr n emrin e

fshatit Arbana afr Tirans. Po ashtu e kan mbajtur gjall kt

emr t lasht arbnesht, q mrguan nga Gegria e veriut rreth

vitit 1700 dhe u vendosn n Zara t Dalmacis, t cilt e quajn

veten edhe tani arbnesh.

N shekullin e fundit edhe deri sot, emri i vjetr arbn (

arbr) sht prdorur edhe prdoret m tepr n sensin nostalgjik,

pr heroizmin e s kaluars, si pr t nderuar lavdin e gjyshrve t 4 Eqrem abej: Shqiptart midis Perndimit dh Lindjes, MM, Tiran,1994, f. 9.5 Eqrem abej: Shqiptart midis Perndimit dhe Lindjes , MM , Tiran,1994, f.11.

Tribuna Shqiptare

6

http://tribunashqiptare.net/

shekujve t shkuar. sht pikrisht ky adhurim pr trimrit e t

parve q sot shpesh her prindr t ndryshm i quajn fmijt e

tyre me emra t lashtsis arbrore, si Arbr, Arben, Jamarbr,

kurse vajzat i quajn Arbresha. Po kshtu pr kt arsye

emrtohen objekte me rndsi ekonomike, ose sociale si Hotel

Arbria, vapori Arbria, restorant Arbria, paketa cigare Arbria;

po ashtu edhe poeti pr krenarin e s kaluars historike shkruan:

lidhet sot me bes arbnore( At Gj. Fishta, poezi.)

*

* *

Porse kjo dukuri e ndryshimit te emrit t vjetr etnik nga

arbresh n shqiptar nuk ndodhi midis arbreshve q u laguan

nga vendlindja prej tmerrit turk duke u strehuar n Greqi dhe n

Itali. Merret vesh se arbresht e Italis gjat mrgimit t tyre

mbartn me vete edhe emrin e vjetr t kombit, arbr si edhe

fjalt e prejardhura prej tij, arbresh, Arbri, dhe arbrisht. Ata

edhe sot n vend t fjals shqiptar prdorin fjaln arbresh, n

vend t emrit Shqipri (si atdhe) prdorin emrin e vjetr Arbri,

dhe n vend t trajts ndajfoljore shqip kan ndajfoljen arbrisht.

Kjo gj duket n gjuhn e tyre t prditshme, po edhe n veprat

letrare. N shkrimet e De Rads gjejm togfjalshit: Fjamuri

Tribuna Shqiptare

7

http://tribunashqiptare.net/

Arbrit, Dita e Arbrit. Kurse Serembe n strofn e par t nj

poezije shkruan fjaln Arbri pr toponimin Shqipri:

Arbri q prapa detit na kujton,

Se ne t huaj po jemi te ky dhe.

Sa vjet shkuan dhe zemra s`e harron,

Se pr turkun qendruam pa mmdhe.

Pra, as etnonimi i ri shqiptar dhe as toponimi Shqipri nuk

gjenden as n t folmen dhe as n shkrimet e arbreshve t Italis.

Kuptohet se kta emra u krijuan n trevat brenda Arbris pas

largimit masiv t arbresheve nga mmdheu i tyre. Kshtu, emri

Shqiptar dhe emri Shqipri nuk kishin dal ende deri n fund t

shek. XV. Kjo sht arsyeja q Fan Noli do ta titullonte veprn e tij

historike pr heroin e madh kombtar, t botuar m 1949:

HISTORIA E SKNDERBEUT

Kryezot i

Arbris

. (1405 1468)

Pra sht m se e qart prse Noli ka prdorur fjaln Arbri n

vend t toponimit Shqipri, dhe e shkruan nntitullin: Kryezotit

t Arbris. (vizimi yn A.M.)

Tribuna Shqiptare

8

http://tribunashqiptare.net/

*

* *

Nga sa u parashtrua m sipr merret vesh q kombi shqiptar

gjat jets s tij n shekuj ka pasur dy emra etnik: i pari arbresh,

q fillon qysh nga koha e largt e strgjyshrve dhe arriti deri n

shekullin e XVIII, dhe i dyti shqiptar, q nis t shfaqet von rreth

shekullit t XV, po q nga koha n koh do ta zvendsonte t

parin brenda trevave t Arbris, pa emigruar dot tek arbrsht e

Italis.

Por, ndrsa pr origjinn e etnonimin t vjetr arbnesh

(arbresh) gjuhtart kan nj ide t njjt, q e ka prejadhjen nga

emri i fisit ilir Alban-oi, pr etnonimin e dyt, shqiptar, studiues t

ndryshm kan mendime t ndryshme. Nj hipotez e prhapur

sht edhe ajo q krkon ta gjej origjinn e etnonimit shqiptar

sipas rrnjs s emrit shqiponj, ose trajts s saj m t shkurtr

shqipe q sht dhe ka qn nj simbol shum i vjtr kombtar,

pra emblema m e lasht qysh n peridhat m t hershme. Sipas

ksaj hipoteze ka nj bashkvajtje midis etnonimit shqiptar dhe

simbolit kombtar t shqiponjs. Dhe, kjo ide nuk shikohet ve