arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena ... · tara 65 ha-ko hedadura duen eremuaren...
TRANSCRIPT
207
Arditurriko mehatze gune historikoa 1986an, behin-betiko itxi zenean, berreskuratze proze-suan abiatu zen. Arditurri Aiako Harriko Parke Naturalaren baitan dago eta Parkeko kudeaketarenoinarrizko dokumentutan errestaurazio gune modura izendatu da. Lan honek, berreskuratze pro-zesu horretan ekarpena egin nahi du, Arditurrin eskualderako erreferentziazko ingurumen zentroasortzeko proiektua aurkezten delarik. Honekin batera proiektuaren lehen atala den ingurumen jar-dueren bilduma argitaratzen da.
Giltza-Hitzak: Arditurri. Aiako Harriko Parke Naturala. Oiartzun. Lurralde antolaketa. Errestau-razio proiektua.
Cuando el enclave histórico de las minas de Arditurri cesó definitivamente su actividad en1986, dio comienzo el proceso de recuperación. Arditurri se encuentra en el Parque Natural dePeñas de Aya y en los documentos fundamentales de gestión del Parque figura como lugar de res-tauración. El presente trabajo pretende ser una aportación en este proceso de recuperación, pre-sentando un proyecto de creación en Arditurri de un centro de medio ambiente de referencia parala zona. Junto con ello se publica la colección de las actividades medioambientales que forman laprimera parte del proyecto.
Palabras Clave: Arditurri. Parque Natural de Peñas de Aya. Oiartzun. Ordenación del Territorio.Proyecto de restauración.
Lorsque l’enclave historique des mines d’Arditurri a définitivement cessé son activité en 1986,le processus de récupération a commencé. Arditurri se trouve dans le Parc Naturel de Peñas de Ayaet figure, dans les documents fondamentaux de gestion du Parc, comme un lieu de restauration.Ce travail essaie de contribuer à ce processus de récupération en présentant un projet de créationd’un centre d’environnement de référence pour la zone d’Arditurri. On publie, en même temps, lacollection des activités environnementales qui forment la première partie du projet.
Mots Clés: Arditurri. Parc Naturel de Peñas de Aya. Oiartzun. Aménagement du Territoire. Pro-jet de restauration.
Arditurriko mina eremuaren
antolaketa proposamena:
ingurumen zentro baten
sorkuntza proiektua(Proposal for land planning in the area of Arditurrimine: the project of creation of an environmental centre)
Mendizabal Idiazabal, MikelLapitze, 28. 20303 Irú[email protected]
BIBLID [1137-442X (2004), 12; 207-245]
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
Jaso: 01.10.29Onartu: 04.06.18
208
1. SARRERA
Jarraian aurkezten dena, Eusko Ikaskuntzak antolaturiko Lurralde Antolaketaeta Kudeaketa Ikastaroaren 2000-01 edizioan kurtso amaierako lan modura aur-keztu zen lanaren bertsio laburtua da.
Bere helburua Gipuzkoako Oiartzun bailaran eta Aiako Harriko Natur Parkeankokaturik dagoen Arditurri deituriko eremuaren antolaketa proposamen bat egi-tea da.
Arditurrik ingurumenarekin erlazionatutako jarduerak garatzeko potentzialhandia erakusten du. Aukera horiek ezagunak izanik, bertan eragiten dutenadministrazioak zein Natur Parkeko kudeatzaileak, Arditurri berreskuratzeko pro-zesuan sarturik daude.
Lan honek elkarren artean osagarriak diren bi zati desberdin ditu. Lehenen-goa, Arditurrin Ingurumen Zentroa Sortzeko Proiektua, Ingurumen Zentro batsortzeko proiektu baten aurkezpena da. Bigarrena, Ingurumen Jardueren Bildu-ma, proiektua gauzatzeko eman beharreko haserako pausuetariko bat da: Ardi-turri eta bere inguruko eskualdean, egin diren ingurumen jarduera desberdinenbilketa da.
2. ARDITURRIN INGURUMEN ZENTROA SORTZEKO PROIEKTUA
2.1. Testuingurua
2.1.1. KOKAPENA
Arditurriko Meategi-Eremua, Gipuzkoako IparEkialdean, Oiartzungo bailara-ren iturburutan aurkitzen da, Aiako Harria mendiaren Mendebaleko oinean. Ere-mua 100 eta 300 metroko altitudeen artean kokatzen da eta bi gune nagusibereizten dira Arditurri eta Otsamantegi izeneko erreken arroei dagozkienak. Oro-tara 65 ha-ko hedadura duen eremuaren baitan bi gune populatu aurkitzen dira,batetik Otsamantegi baserria (Otsamantegi bailaran) eta bestetik Meatzaritzagaraiko eraikinetan bizi diren pertsonak. Oiartzundik Aritxulegira dioan G-159errepidearen 7. km ingurutik abiatzen den errepide-adar bat Otsamantegi etaArditurriko guneetaraino iristen da. Eremua mendi bide eta pista ugarik zehar-katzen dute, beraien bidez, Aritxulegi eta Elurretxe mendateetara joan daitekee-larik. Aipamen berezia behar du Arditurriko trenaren ibilbideak. Arditurriko baila-ra zeharkatzen du (lau tunel tarteko) eta gero Oiartzungo bailaran barrenajarraitzen du (ikus 1. irudia).
Aztertzen ari garen eremua eskala handiago batean, eskualde neurrian,aztertu ezkero bere kokapenaren ezaugarri garrantziko batzuk atzemango ditu-gu. Alde batetik Arditurri, Aiako Harriko Parke Naturalarenaren barruan kokatuaaurkitzen da. Aiako Harriko Parke Naturala, Euskal Autonomi Elkarteko Babes-gune-sareko partaide da, bere helburu nagusien artean, naturaren kontserba-zioa eta lurraldearen gozamen kolektiboa lortzea direlarik (Natur Baliabideen
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
209
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
1. Irudia: Gipuzkoa IE eskualdeko mapa (Euskal Herria 1: 280.000, Sua Edizioak, Mapatik moldatua), eta Arditurri inguruetako mapa
(IKERMAP, 1999)
210
Antolaketa Plana/NBAP; Eusko Jaurlaritza, 1995). Babesgune orok duten erron-ka, kontserbazioa eta giza jardueren uztarketa da eta horretan berebizikogarrantzia dute babesguneen muga eta sarrerak. Arditurri Parke Naturalera hel-tzeko sarbide nagusietako bat izanik, gizakia eta Parkea harremanetan jartzekoeremu egokia izan daiteke.
Eskualde honen kasuan hurbilean duen biztanleria kopuru altua kontutanizanda (Errenteria, Irun edota Donostia hiriak, hurrenez hurren, 9, 11 eta 16 km-tara aurkitzen dira) eta egun publikora irekiak diren parkearen sarrera gune tra-dizionalek (Liztorreta, Ingelesaren Gaztelua...) jasaten duten presio bortitza iku-sita, Parke Naturalak dituen babes eta aisialdi helburuak lortzeko Arditurrikmoduko eremuaren antolaketak aukerak zabala eskaintzen ditu.
2.1.2. EGUNGO EGOERA
Arditurrik duen kokapena eta historian zehar jasandako eraldaketaren ondo-rioz bertako egungo paisaiaren ezaugarri nagusiak, izaera menditarra eta ingu-rumen degradazioa dira. Menditarra, Aiako Harrien oinean egonda, paisaian des-nibel handiak eta orma arrokatsuak, errekasto eta ur-jauzi ederrak beha daitez-keelako. Era berean eremu menditar natural batean kokatua egotean fauna etaflora aberatsak jasotzen ditu hobekien kontserbaturiko aldeetan. Halere, egungopaisaian adierazgarrienak diren ezaugarriak meatzaritza-industriaren hondaki-nak dira. Meatzearen erauzketa 1986an amaitu zen (Torres & Vieira, 1998), etabere eraginaren islada dira Arditurrin aurki daitzeken meak eta arroka hondaki-
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
2. Irudia: Arditurri meatzaritza guneko argazkia
211
nez osaturiko mendixkak, eraldaturiko sistema hidrologikoa, Mina-zulo desberdi-nak, kanterak, mina-industriaren garaiko eraikinak e.a. Hondakin hauen ondo-rioz erreken kutsadura kimikoa eta mendixken ezegonkortasunak sorturikoharriskuak aipa daitezke Arditurrin.
Honetaz gain, eremuko zenbait aldetan basogintza lanak bereiz ditzakegubatik bat Pinus radiata espezie exotikoaz egindakoak eta baita bertako zuhaitzezegindako zenbait landaketa berri ere.
2.1.3. PAISAIAREN EBOLUZIOA
Ikusi dugunez meatzaritza izan da Arditurriren historian eta paisaiaren ebolu-zioan gehien eragin duen giza-faktorea. Arditurriko Mina eremuan oraindik erro-matarren garaikoak diren 10 mina-zulo mantentzen dira (Urteaga, 1996) eta ber-tan aurkituriko lanabesek (Leibar, 1998), erromatarrek egindako lanari buruzkoaztarnak erakusten dizkigute. Thalacker jaunak 1804.ean erromatarren garaiko46 galeria eta 82 putzu deskribatu zituen (M. de Lekuona, 1956), Gascuek1908.ean egindako kalkuluen arabera, 200 urtez jarraian 400 langile arituomen ziren Arditurrin (Torres & Viera, 1998). Erromatarren garaian batik bat zilar-dun galena izan zen ustiatua, gerora burdina, blenda eta fluorra izan ziren ustia-turiko mea nagusiak (Urteaga & Ugalde, 1986). Erromatarren garaiaren ondotikburdinak izan zuen garrantziaren lekuko dira, bailaran aurkitu daitezken burdi-nolen-industria oparoaren aztarnak. Oiartzungo Natura liburuan (Aseginolaza,2000) jasotzen denez: 1508. urtean Oiartzungo 9 olek 1.000 kintal burdin ekoiz-ten zutenek, 12.000 karga egur behar zituzten urtero. Burdin hori ekoiztekominerala Bizkaiatik inportatzen zen hein handi batean, baina zati bat Arditurrikomeatzetatik ustiatzen zen (M de Lekuona, 1956). Era berean pentsatzekoa daArditurri inguruko basoak ere ustiatuak izango zirela burdinoletako labeak hor-nitzeko. Arditurriko mugetatik hurbil Olaberriako Burdinola aurkitzen da. 1511.urtean eraiki zen eta hau izan zen Oiartzunen azkena itxi zen burdinola, oraindikbere zenbait hondakin nabariak direlarik (Arbelaitz, 1980).
Meatzaritzak aro modernoa ezagutu zuen ondoren, Minak modu industriale-an eta sozietateen bitartez ustiatzen hasi zirenean. XVIII. mende hasieran izan-dako lehen saiakeren ondoren, 1880.ean La Asturiana izeneko sozietateak har-tu zuen Arditurriko meak ustiatzeko ekimena. 1913-1924. urteen artean Com-pagnie Minière d’Oyarzun elkartearen esku egon ondoren, La Asturianak berrirohartu zuen ustiaketaren ardura.
1966ean, 1902an eraikitako trenak bere azken bidaia egin zuen, eta azkenik70.eko hamarkadan, egungo paisaiaren erantzule nagusietakoa izan zen ekintzagertatu zen, 1986. urtean, minak itxi arte egin zen zeru-zabaleko ustiaketa(Torres & Vieira, 1998).
2.1.4. ARDITURRIKO BERRESKURATZEA
Mina erauzteari utzi zitzaionetik eremuak garapen desberdinak jasan zituen.Alde batetik tokian gelditu ziren material eta eraikinen harrapaketa eta suntsi-
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
212
pena eman zen. Bestetik, herritarrek ekintza desberdinetarako erabiliaz hasizuten espazioaren berreskurapena, bizitoki ere bihurtu zelarik. Erakunde publi-koek ere espazio horren berreskuratzea abian jarri zuten, horretarakok ikerketaeta proiektu desberdinak garatu zirelarik. Ekimen horien artean lehenetakoa1984. urtean eman zen, Eusko Jaurlaritzak Arditurriko meatzeak Kondaira-Artez-ko Gune modura aldarrikatu zituenean (Eusko Jaurlaritza, 1984). OiartzungoUdala izan da bide beretsuan berebiziko interesez aritu dena, bere eskutik.1996an Haginpe-Sestra enpresa taldeari gunea berreskuratze proiektu bat eska-tu zitzaion eta Arditurriko lurren jabego lortu zen 1998. urtean. Gune honek dueninteresaren lekuko dira era berean Parke Naturaleko Antolaketa eta Kudeaketaagiriak: honela, Parkearen kudeaketarako oinarrizkoa den agirian (Natur Baliabi-deen Antolaketa Plana/NBAP) Arditurriko eremua Errestaurazio gune modurajasoa ageri da (Eusko Jaurlaritza, 1995), bestalde Parke Naturaleko Erabilera etaKudeaketa Plan Eraentzailean/EKPE (Eusko Jaurlaritza, 2002) Heziketa, Inter-pretazioa eta Ikerketa alorrean beharrezko diren jarduketen artean lehena Ardi-turriko Parketxearen eraketa, Parke Naturalaren Harrera gune eta zabalkuntza-rako, da (9.7.3.1. atala).
Arditurriren antolaketa prozesuak ez du etenik, Udalaren ekimenez, Trenbi-dearen berreskuratzea eman da, aurretik Ugaldetxo-Askosti zatia berreskuratubazen, 2001. urtean Askostitik, Arditurriko sarrerarainokoa berreskuratu etazabaldu zen. Honela bidegorriari, bere jatorriraino iristeko, Arditurriko bailaranduen zatiaren berreskuratzea besterik ez zaio falta eta hori Udalaren aurreikusi-tako ekimenetariko bat da. Bestalde eta Eusko Jaurlaritzaren IZARTU programa-ren barnean, beharrezkoak diren ikerketak egin ondoren, Arditurrik dituen gunearriskutsuak, eskonbrerak eta ur-kutsadura konpontzeko lanak laster bateanhasiko dira. Azkenik Aiako Harriko Parke Naturaleko Parketxearen Eraikina Otsa-mantegi baliaran eraikitzeko lehen urratsak (proiektua) ere aurrera doaz.
2.2. Proiektuaren Irizpideak eta Helburuak
Proiektuak, Arditurrik egun bizi duen egoera honetatik abiatuta, eremuarenantolaketa saiakera bat egiten du.
2.2.1. IRIZPIDEAK
Proposamena jarraian aipatzen ditugun irizpide nagusi hauetan oinarritu nahiizan da:
– Arditurriko zonaldean jadanik abian diren beste proiektu eta interbentzioe-kiko osagarritasuna
– Eremuak dituen berezko baliabideak bultzatzea – Eremuak dituen arazoak modu kreatiboan bideratzea– Arditurri hurbiletik bizi dutenek proiektuan parte-hartzeko aukera bermatzea.
2.2.2. HELBURU OROKORRAK
– Arditurri, eskualdeko ingurumen jardueren gune bilakatzea.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
213
– Eremua eta bertan kokatuko diren zerbitzuak, eskualdeko populazioareningurumenarekiko beharrezkoa den kultura aldaketaren bultzatzaile bila-katzea.
2.2.3. HELBURU ZEHATZAK
– Arditurrin eskualde mailako Ingurumen Zentroa sortzeko proposamena egi-tea.
2.3. Esperotako Emaitzak
Proiektu honen gauzatzeak ondorengo bi txostenak izango lituzke emaitzatzat:
– Ingurumen Zentroaren sorkuntzarako proposamen txostena.– Txosten honen baitan, besteak beste ondorengo puntuak jasoko lirateke:
– · Zentroaren azpiegitura zerrenda eta hauen ekoeraikuntza proiektuarenzirriborroa.
– · Zentroak eskainiko lituzkeen zerbitzuen zerrenda eta zerbitzu hauenfilosofia
– · Arditurrik eta bere inguruneak ikerketarako dituen aukeren bildumazehatza.
– · Arditurrik eta bere inguruneak ingurumen heziketarako dituen aukerenbilduma zehatza.
– · Eremuak bestelako Ingurumen zerbitzuetarako dituen aukeren bilduma.– · Arditurriko paisaiaren eboluzioaren azterketa, naturaren giza-erabilpena
(meatzaritza).– · Inguruko beste zerbitzu eta proiektuekiko uztarketa proposamena.– · Bideragarritasun azterketa.
– Laburpen-txotena: Modu laburtuan, lanaren emaitzak nagusiak bilduko ditu.
2.4. Lan-Egitasmoa
2.4.1. PLANIFIKAZIOA/KOORDINAZIOA
Egileak elkarlanean lan egingo du proiektuaren tutorea izango den CarlosAseginolaza, Oiartzungo Udaleko Ingurugiro Teknikariarekin. Aldi berean proiek-tuaren garapenean, eremu horren antolaketa eta kudeaketan eragina dutenpertsona eta erakundeen parte-hartzea aurreikusten da (Parkeko Patronatua,Ingurumenarekin erlazionaturiko sektore desberdinak, e.a.). Aholkulari taldehonek proiektuaren fase guztien berri izango du eta baita bere iritzi eta ekarpe-nak egiteko aukera ere. Lanaren planifikazioan eta azken ebaluaketan beraienparte-hartzeak garrantzi handia izango du.
2.4.2. GARAPEN FASEAK
Datu Bilketa
Datu bilketa hau lehen hiru hilabetetan zehar luzatuko da. Jaso beharrekoinformazioa anitza denez, datu bilketa modu desberdinak aurreikusten dira, hala
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
214
nola, bisitak, elkarrizketak, inkestak, bibliografia analisiak, internet bilaketak e.a.gai espezifiko desberdinei buruz arituko delarik, informazio bilketa ere alor des-berdinetan zentratuko da:
I. Informazio orokorra
Antzeko ekintzak garatu direneko lekuetara bisitak eta toki hauetako ardura-dunekin harremana. Adibidez, Eskualde desberdinetako Parketxe eta NaturarenInterpretazio Zentroetara bisita (EAE, Nafarroa, Frantzia, Catalunya...), IngurumenHeziketan espezializaturiko guneetara (Pagoeta, Santiagomendi...), Mina museo-tara (Museo Minero de Asturias...), Ikerketa Zentrotara (Centro de Estudios Pire-naicos,...), La Arboledako mina museoa eta mina-eremu berreskuratura, inguru-menean espezializaturiko datu-base eta liburutegiak.
II. Eremuak Ikerketarako duen potentziala neurtzeko datu bilketa
Ikerketa alor desberdinek Arditurri eta inguruko eremuan (Oarsoaldea, ParkeNaturala) ikerketak garatzeko duten aukerak aztertzeko bi bilketa egingo dira: aldebatetik sail bakoitzean eremu honi buruz egindako ikerketen bilduma, eta bestetikalor bakoitzeko adituekin, elkarrizketa eta inkesta bidez, eremuak ikerketa berriakburutzeko dituen aukera eta beharrak identifikatuko dira. Sarreran esan den modu-ra, ikerketa bide berritzaileei arreta berezia eskainiko zaie. Bilketa hauek egiteko,erakunde eta adituen zerrenda osatu beharko da proiektuaren egile eta laguntzai-leen artean, zerrenda horren barruan besteak beste, EHU, NUP, UEU, ARANZADI,EUSKO IKASKUNTZA, ELHUYAR, NEIKER, ARKEOLAN...sartuko direlarik.
III. Eremuak Ingurumen Heziketarako duen potenzialitatea neurtzeko datu-bil-
keta
Aurreko puntuaren bidetik, alde batetik gure lan eremuan egin diren espe-rientzien bilketa egingo da, eta bestetik ingurumen-heziketa alorrean diharduteneragile desberdinekin kontaktatuz eremuak zerbitzu hauek garatzeko dituenaukera eta beharren bilduma egingo litzateke. Kontaktu zerrenda honetan, hez-kuntza sistema formalean aritzen direnak: Haur Hezkuntza, Lehen Hezkuntza,Bigarren Hezkuntza, Batxilerra, Lanbide Heziketa, Unibertsitatea..., eta Hezkun-tza ez formalean aritzen direnak: Ingurumen Heziketa taldeak, Ikastaro antola-tzaileak, e.a. egongo dira
IV. Bestelako Ingurumen Zerbitzuak Eskaintzeko potentzialitatea neurtzeko
datu-bilketa
Aurreko kasuetan bezala, orain artean egindakoaren sistematizazioa egingolitzateke aurrena, eta ondoren alor hauetan diharduten talde eta pertsonekinbilduko ginateke ( Natur aste antolatzaileak, ekologistak, ehiztariak, nekazal sin-dikatuak, mendi taldeak...
V. Eremuaren inguruko beste azpiegitura eta ekintzei buruzko datu-bilketa
Inguruan abian edo aurreikuspenetan diren ekintza desberdinei buruzkoinformazio bilketa egingo da beraien arduradunekin harremanetan jarriaz, adibi-dez (aterpea, parketxea, Izartu berreskuratze plana ...).
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
215
Datu Analisia
Bildutako datu eta proposamen guztien analisia egingo da.
Zirriborroa eta Zuzenketak
Aurreko puntuan egindako analisiaren ondoren zentroaren sorkuntzarakolehen proposamena egingo da, berau tutoreak, laguntzaile taldeak, eta proiek-tuarekin inplikatu direnei helaraziko zaie, eta hauek beraren gainean bidezkoikusten dituzten zuzenketak egingo dituzte.
Azken Txostena
Zirriborroari egin beharreko zuzenketak egin ondoren zentroaren sorkuntzaazken txostena egingo da.
2.4.3. EBALUAKETA
Proiektuan modu zuzenean parte hartu dutenen artean proiektuaren fase des-berdinen ebaluaketa egingo da eta proiektuaren amaieran azken ebaluaketa egin-go da, proiektuan jasotzen ziren helburuen lorpen maila neurtzeko eta aurkeztenden proposamenak izan dezakeen bideragarritasuna edota jarraipena aztertzeko.
2.5. Proiektuaren Ildo Nagusiak
2.5.1. ZENTROAREN ERAIKUNTZA
Sarreran agertu bezala, eraikuntza-proposamena gure eskualdean garatzenhasiberria den ekoeraikuntza irizpideen inguruan egingo da, hau da, eraikuntza-ren fase guztietan irizpide ekologikoak izango dira kontutan hartuko direnak, bio-klimatizazioa, energia berriztagarrien erabilpena, efizientzia energetikoa, honda-kinen birziklatzea, paisaian integrazioa, e.a.
Proiektuan egingo den azterketaren ondorioz, eskualdeak dituen ingurumenalorreko beharrak eta Arditurrik eskaini ditzakeen zerbitzuak zehaztuko dira,analisi hauen ondorioz zentroak behar dituen azpiegiturak zehaztuko dira. Ondo-ren, administrazio desberdinek dituzten aurreikuspenen arabera azpiegiturakkokatuko direneko gunea zehaztuko da eta azkenik gune horren antolaketa etabertan jasoko diren azpiegiturak eraikitzeko proposamena egingo da.
Proiektuaren garapenean zehaztuko badira ere, zentroak oinarrizko azpiegi-tura hauek izan beharko lituzke: aretoak, liburutegiak, telematika sarea, errepi-dea, aparkalekuak e.a.
2.5.2. ZERBITZUAK
Proiektuak zerbitzu desberdinak aztertuko ditu eta beraiek modu koordina-tuan sortzeko eta kudeatzeko proposamena egingo du. Zentroak eskainikodituen zerbitzuak, proiektuan zehaztuko badira ere, jarraian zentroak eskaini di-tzakeen zerbitzu desberdinei buruzko aurrerapen bat egingo dugu.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
216
Parketxea/Harrera etxea
Zerbitzu hau, babesguneetan ohikoa da, bertan berau bisitatzera datozenpertsona, familia eta taldeei harrera egin eta parkeari buruzko informazioaeskaintzen zaie. Zenbait kasutan erakusketa bat izaten dute (naturaren interpre-tazio zentroa), Parkearen ezaugarri nagusiak bertan jasotzen dira. Denda bat ereeduki ohi dute, bisitariek oroigarriak erosi ahal izateko. Besteak beste, bertakoproduktuak eta artisautza bultzatzeko erabili daiteke.
Ikerketa
Ikerketa zerbitzuaren funtsa, Arditurriko eremuan, eta inguruko eskualdean(Parkea, Oarsoaldea, Donostia-Baiona Eurogunea,...), ikerketaren bat bultzatunahi duen pertsona edo taldeari, gutxieneko azpiegitura bat eskaintzea da. Iker-keta-gunean bertan landako-lana egiteaz gain, ikerketak dituen bestelako faseakere garatzeko aukera eskainiko delarik. Horretarako, ikertzaileek zentroan oina-rrizko laborategiak, liburutegi espezializatua eta teknologia berriak (internet, GISe.a.) eskura izango dituzte.
Aipatu behar da, Parkean gertatzen diren prozesu naturalen dinamika etaeboluzioaren ezagutza, Parkearen Baliabide Naturalen Antolaketa PlanarenDokumentuan (NBAP.19.art.) agertzen den helburuetariko bat dela (Eusko Jaur-laritza, 1995). Era berean Erabilera eta Kudeaketa Plan Eraentzailen EKPEko9.7.1.6. puntuan jasotzen denez Bereziki ildo nagusi hauen inguruko ikerketa jar-duerak sustatuko dira (Eusko Jaurlaritza, 2002):
– Natur eta kultur baliabideen oinarrizko inbentarioak– Parke Naturalean garatzen diren prozesu naturalen ezaguera– Parke Naturalaren kudeaketak sortutako prozesuen ezaguera, batez ere
bere erabilera publikoak sortutakoena– Esplorazio arkeologiko eta espeleologikoak– Kultur eta industri ondarea babestu eta sustatzeko neurriak– Parke Naturalean dauden inpaktuak lehengoratzera aplikatutako ikerketak– Ingurugiro Heziketa
Proiektu honek proposatzen duen moduko zerbitzu batek helburu horiek lor-tzen lagundu dezake.
EKPE-an aipaturiko ildo nagusien barne, eskualdean landu daitezkeen iker-keta alorrak oso zabalak dira (horixe aztertuko du proiektu honek). Horren adibi-de zerrenda posible bat aurkezten dugu:
Zientzia eta Aztergai Ambiental-Teknikoak
Metereologia (NBAPen jasoa 19. art)ErosioaHidrologiaKutsadura KimikoaFitoerremediazioaEhiza/Arrantza Kudeaketa
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
217
Basogintza (NBAP. 15.art)Fauna/FloraEremu Babestuen KudeaketaGiza EkologiaMendi NekazaritzaEkoeraikuntzaEnergi BerriztagarriakSIG/teledetekzioaPaisaiaren eboluzioaGeologiaBaliabide naturalen erabilera...Zientzia Sozialak:EtnografiaArkeologia Industriala (NBAP. 27.art)AntropologiaHistoria (NBAP. 19. art)
Ingurumen Heziketa
Ingurumen Heziketa-zerbitzuak, ikerketarako planteatzen den zerbitzuakduen funts bera du, hau da, ingurumen heziketa ekintzaren bat eskualdean gara-tu nahi duen edozein pertsona edo talderi gutxieneko azpiegitura bat eskaintzea.Printzipioz, Ingurumen Hezkuntzarako eskaintza ahal bezain zabalena izateaaurreikusten da, hezkuntza formal eta ez formaleko maila desberdinei bideratua.Mendian egiten diren ekintzak, “mendian bertan” osatu ahal izango dira, zentro-ko eraikin eta zerbitzuez baliatuaz.
Ingurumen heziketarako, Arditurriko inguruak aukera anitzak ditu (ParkeNaturala, Mina-eremua e.a.), baina zentroa bera ere ingurumen heziketarakoaztergai izatea espero da, bere eraikinak eta funtzionamendua ekoeraikuntzamailan eredugarri izango baita.
Liburutegia
Liburutegi zerbitzua, zentroak eskainiko dituen beste zerbitzuen osagarria izan-go da, Ikerketa edota ingurumen heziketa-jarduerak lantzen ari direnek erabili ahalizango baitute. Aldi berean, ingurumeneko alorretan espezializaturiko liburutegiaizanik, gai horietako kontsultak egiteko erabilgarria izango zaio jende askori.
Liburutegiak bi modutan funtzionatuko luke, bata klasikoa eta bestea birtua-la. Liburutegi klasikoan oinarrizko bibliografia jasotzeaz gain, eskualdean alordesberdinetan egindako ikerketen bilduma jasoko da (NBAP. 19.art). Zati birtua-lean, Teknologia berrien bitartez (Internet, GIS, Teledetekzioa, Zuntz optikoa e.a.)sare zibernetikoan lan egin ahal izango dute erabiltzaileek, horrek ematen dituenaukerez baliatu ahalko direlarik, (beste datu-baseak aztertu, kontsultak egin, adi-tuekin komunikatu e.a). Alderantzizko aukera ere izango da, liburutegia eta zen-troko zerbitzuak erabilgarri izango dira sarean, eta edozeinek erabili izango ditu“birtualki”.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
218
Bestelako zerbitzuak
Ingurumenarekin zerikusia duten talde desberdinentzako elkargune bihur-tzea ere bilatuko da. Bertako eraikin eta zerbitzuez baliatuz, naturzaleen biltza-rrak, ikastaro desberdinak, hitzaldiak, mintegiak, erakusketak e.a. egiteko auke-ra zabala egon litekeelarik.
2.5.3. INGURUKO EKIPAMENDUEKIN LOTURAK
Azterketa honek aurreikusiko lituzkeen zerbitzu eta ekipamenduak, inguruanjadanik existitzen direnekin edota aurreikusiak daudenekin osagarriak behardute izan. Ez dira zerbitzuak errepikatu behar eta zerbitzu eta ekipamendu des-berdinak koordinatuta egon beharko dute, EKPEko (Erabilera eta Kudeaketa PlanEraentzailea, Eusko Jaurlaritza 2002) 9.7.1 ataleko 4. eta 5. eta 9.7.3.1.3 pun-tutan jasotzen den modura:
9.7.1.4.-Ikastetxeei zuzendutako didaktika eta hezkuntza jardueren zerbi-tzu bat ezartzea, monitore-hezitzaileen eta jendearentzako argitalpen edoemanaldien bidez. Zerbitzu hori beste ekipamendu batzuetara ere zabal dai-teke, Artikutzako eta Ibarlako Natur Gelatara (azken hori proiektuan) eta mea-tzari, izokin atlantiarrari, etb. Izenburua eskainiz sortu daitezkeen gela didak-tikoei eta Aritxulegiko den aterpeari.
9.7.1.5.- Inguru horretan dauden edo aurreikusten diren beste ekimendidaktiko-kulturalekin koordinatzeko mekanismoak ezartzea.
9.7.3.1.3.- Inguru horretan dauden edo aurreikusten diren beste ekimendidaktiko-kulturalen kudeatzaileekin koordinatzeko mekanismoak sortzea,bereziki Artikutzako Natur Gelarekin, Belabaratzeko aterpetxearekin (Errente-rian) eta Santiagomendiko Natur Gelarekin (Astigarragan).
Arritxulo Aritxulegiko aterpea, zentroaren oinarrizko azpiegitura osagarriaizango da, zentroaren erabiltzaileei parketik irten gabe euren egonaldia luzatze-ko aukera emango baitie, bere hostatu zerbitzuarekin. Horretarako zentroareneta aterpearen arteko lotura nola gauzatu aztertuko da (oinezko ibilbidea, autoz-koa, eko-igogailua...).
Zentroak bultzatzen lagundu nahi duen jarrera aldaketan, bidegorriarekinuztarketa aukera interesgarri modura ikusten da. Zentrora hurbiltzeko modu eko-logikoak bideratzeko balioko du, topoa, autobus geltokiak edota hirigune hurbi-lenak (Oiartzun, Errenteria) eta Arditurriko zentroa lotuko dituelarik. Komunikabi-de hau bultzatzeko azterketa egin beharko litzateke (doako bizikleta alokai-ruak...).
Bestalde, zentroa, erabiltzaileen eskuragarri jartzeko helburuarekin autozkoerrepidea eta aparkalekuak nola antolatu aztertuko da, beti ere irizpide ekologi-koak errespetatuz.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
219
3. INGURUMEN JARDUEREN BILDUMA
3.1. Sarrera
Jarraian aurkezten dugun bilduma Ingurumen Zentroaren Sorkuntza proiek-tuaren garapenean lehen urratsa da. Bilduma-lana izanik orain artean jasota-ko erreferentzi eta datuen bilketa da hemen aurkezten dena eta berau aurrerabegira zuzenketa, erreferentzia berrien jasotzea eta bidean galdutakoenberreskuratzeen bidez aberastuko da. Alde horretatik, bilketa honi aportazio-ren bat egin nahi dionak, egilearekin harremanetan jartzeko aukera du ([email protected]).
Bilduma 2001.eko urrian burutu zen eta oraingoz ez da eguneratu, berazdata hartatik aurrerako jarduerarik ez du biltzen.
3.2. Helburuak
Bilketa honen helburu nagusiak ondorengo hauek dira: Arditurriko IngurumenZentroa Sortzeko proiektua abian jartzea eta horretarako beharrezkoak direnoinarrizko informazioak biltzea.
Helburu zehatza, Arditurrin, Oiartzungo bailaran, Aiako Harriko Parke Natura-lean, eta eskualde hauen inguruko eremutan gaurdaino egin diren, abian direnedota aurreikusiak dauden, eta ingurumenarekin erlazionaturik dauden jardue-
ra desberdinen bilketa egitea eta beraiekin datu base bat osatzea da. Aipatunahi dugu azken helburu hau, Aiako Harriko Parke Naturaleko EKPEren Beha-rrezko Jarduketa batekin uztartzen dela (9.7.3.1. atala; 4. puntua. Eusko Jaurla-ritza, 2002).
3.3. Material eta Metodoak
Bilduma egiterakoan bide desberdinak erabili ditugu.
– Ezagutza eta lan arlo desberdinetan adituak diren pertsonekin harremana.Carlos Aseginolaza (Oiartzungo Udala), Iñaki Aizpuru (Aiako Harriko NaturParkeko zuzendaria), Josean Auzmendi (CEIDA), Ramon Gorrotxategi (Haur-tzaro Ikastola), Enrike Lekuona (Oiartzungo Liburutegia) eta Mertxe Urtea-gak (Arkeolan) bilaketa bideratzen lagundu dute.
– Oiartzungo eta Koldo Mitxelena Biblioteketako, fondoak arakatu dira. – Aldizkari espezializatu desberdinetan bilaketa sakonagoak egin dira, Oiar-
tzun, Munibe, RIEV, Naturzale, Lurralde, Sustrai eta Arkeolan izan diraazterturikoak.
– Bilaketa bide hauen osagarri, bibliografia, datu base eta internet bidezkobilaketa-lana ere egin da.
Bildutako erreferentzia guztiak, datu base batean jaso dira, datu basea sor-tzeko eta bertako erreferentzien azterketa egiteko Microsoft Acces 2000 etaMicrosoft Excel 2000, programa informatikoak erabili dira.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
220
Datu Base erabilgarria sortzeko helburuaz, bai bilaketa garaian eta baitadatuak antolatzeko orduan ere, muga batzuk ezarri dira. Bilaketa gertuko gai etaeremu geografikotara mugatzea erabaki da. Honela kokapen aldetik lan honetansoilik proiektuaren eremutik (Arditurri, Aiako Harria Parke Naturala, Oiartzun) hur-bil garaturiko jardueratara mugatu da. Erreferentziak Arditurrirekin duten hurbil-tasun geografikoaren arabera lau talde desberdinetan sailkatu dira (Ikus 3. iru-dia). Lehenengo taldean (datu basean A modura kodifikatua) zuzenki Arditurringaraturiko jarduerak jaso dira. Bigarrenean (B modura kodifikatua) Aiako HarrikoParke Naturalean eta Oiartzungo Udalerrian garaturiko jarduerak kokatu dira.Hirugarren taldea (C) aurreko taldeekin mugan dauden eskualdeek osatzen dute(Errenteria, Irun, Hernani, Bortziriak, Goizueta, Artikutza). Azkenik D taldean gai-nontzeko eremu geografikoak sartu dira (Gipuzkoa, Euro Hiria, EAE, Nafarroa,Euskal Herria, e.a.). Sailkapen honi jarraituz, Datu Basean soilik lehen hiru tal-deetan dauden erreferentziak hartu dira kontutan, D taldekoak (Gipuzkoa, Nafa-rroa, EAE, Euskal Herria...) oraingoz behintzat ez dira aintzakotzat hartu.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
3. Irudia: A,B eta C eremu geografikoen eskema
(Euskal Herria 1: 280.000, Sua Edizioak, Mapatik moldatua)
221
Datu Baseak jasotzen dituen erreferentziak mugatzeko bigarren araua jorra-turiko gaiei ingurukoa izan da. Ingurumen proiektua izanik, bilaketa Ingurumen-Natur Zientzia alorrekin zerikusia duten gaietara mugatu da. Halere, eta Arditu-rriko eremurako (A) ez da gai aldetik mugarik jarri eta aurkituriko erreferentziaguztiak jaso dira Datu Basean.
Honela, sortu da Oinarrizko Datu Basea deiturikoa. Datu Base honetan, etainformazio nahikoa izan den kasuetan, erreferentzia bakoitzaren, Izenburua, Egi-lea edo Arduraduna, Urtea, Jarduera Mota, Alorra, Kokapena, Argitalpena etaHizkuntzaren datuak jaso dira.
Datu Basetik abiatuta, eta erreferentzien azterketa sakonagoa egiteko, erre-ferentziak lau talde desberdinetan banatu dira. Lau taldeak, proiektuak dituenasmoen arabera egin dira eta hurrenez hurren, Ikerketa, Ingurumen Heziketa,Dibulgazioa eta Bestelakoak dira. Honela lau taula sortu dira (Ikus ERANSKINA,6. puntua).
Erreferentzia desberdinak talde desberdinetan sartzerako orduan erabakisubjektibo batzuk hartu dira:
– Ikerketaren taldean sartzeko, irizpideak hauek izan dira: Tesiak izatea,aldizkari zientifikotan argitaraturiko erreferentziak izatea eta beste daturikizan ezean, izenburuak ikerketa dela erakustea.
– Ingurumen Heziketa taldean espresuki heziketa alorra lantzen duten erre-ferentziak bildu dira.
– Dibulgazioa taldean, publiko zabal bati zuzenduriko dibulgazio erreferen-tziak sartu dira, hala nola dibulgazio aldizkarietan argitaraturiko artikuluak,liburuak edota bestelako komunikabideetan plazaraturiko erreferentziak.
– Bestelakoak taldeak aurreko hiruretan tokirik ez duten erreferentziak sartudira.
Tauletan erreferentziak izenburuen ordena-alfabetikoaren arabera eta argi-talpen-urtearen arabera antolatu dira.
3.4. Emaitzak eta Eztabaida
Orotara, aipaturiko lau taldetan banaturik 192 erreferentzia bildu dira, DatuBasea lau talde nagusitan banatuta txosten honen 6. puntuan (Eranskina) bilduda.
Alde batetik eztabaidagarriak izan daitezke, erreferentziak sailkatzeko erabilidiren irizpideak. Lau talde desberdin sortzeak, erreferentziak talde hauetankokatzea eskatzen du. Prozesu horretan, zenbaitetan, erreferentziei buruz jaso-tako informazio eskasaren ondorioz arazoak sortu dira eta azkenean, ziurtasunosorik izan gabe talderen batean kokatu dira. Halere, kontutan izan behar da,oinarrizko datu basea bere horretan mantendu dela, eta bertan erreferentzia guz-tiak batera bildurik mantendu direla. Honela jarraian aurkezten ditugun emaitzaeta emaitzen interpretazioak ez dira behin-betikotzat hartu behar. Datu Basearen
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
222
zuzenketa eta osaketa prozesua jarraia izatea espero da eta prozesu horrekemaitza hauek aldatzea suposatuko du.
Oinarrizko lau jarduera moten araberako erreferentzien banapena nahikoadesberdina da. Gehienak (100, %52.1) dibulgazio taldekoak dira. Ikerketa alo-rrekoak 65 (%33.9) dira, Ingurumen Heziketakoak 14 (%7.3) eta azkenik Bes-telakoak taldeko erreferentziak 13 (%6.8) dira. Erreferentzia talde desberdi-nen emaitzak aztertzerakoan, dibulgazioaren nagusitasuna ez da ulertzekozaila, bertan sartzen diren erreferentziak gehienetan, aldizkaritan agerturikolerro gutxitako aipamenak baitira. Agian banapen honetan deigarriena Ingu-rumen Heziketaren inguruan lortu den kopuru eskasa. Hau bi arrazoiren ondo-rio izan daiteke, batetik bilaketan egindako akatsak eta bestetik, ingurumenheziketan egiten diren jarduerak, idatziz jasotzeko eta argitaratzeko ohiturafalta.
Erreferentziak kokatzen diren eremuaren arabera (A, B edo C), honela bana-turik geratzen dira: Gehienak (117, %60.9) B kokapena dute (Oiartzun-AiakoHarria), Arditurriko eremukoak (A) 33 dira (%17.2), eta azkenik mugetako eremu-takoak (C) erreferentzia dira 42 (%21.9).
Erreferentziak gai desberdin ugari jorratzen dituzte, maizen landutako gainagusiak hauek dira: Geologia (32 erreferentzia), Nekazaritza (26 erreferen-tzia), Meatzaritza (25), Babesguneak (13), Flora (11), Ekologia (9), Fauna (9),Herri-medikuntza (9). Gehien jorraturiko alorrek, azterturiko tokiak dituen balio-en erakusle dira, Ez da harritzekoa Geologia, nekazaritza eta meatzaritza iza-tea alorrik jorratuenak, Aiako Harriak formazio geologiko parerik gabea da Eus-kal Herrian, Arditurri, Euskal Meatzaritzaren gune historikoa, eta nekazaritzabestalde, azterturiko eremuan eragiten duen sektore nagusietakoa. Babesgu-neak, Flora, Fauna eta Ekologiaren erreferentziaren ugaritasuna ere bide bere-tik azaldu daiteke.
Erreferentzietan erabilitako hizkuntza desberdinak honela bana daitezke:Gazteleraz 99 erreferentzia (%51.6), Euskaraz 58 (%30.2), Elebidunak 22(%11.5), Frantsesez 5 (%2.6) eta alemaneraz erreferentzia bat (%0.5).
Talde desberdinetako emaitzak azalduko ditugu jarraian:
3.4.1. IKERKETA
Jasotako erreferentzietatik gehienak, artikuluak dira, 39 hain zuzen. Lurral-dearen kudeaketan eragiteko proiekturen baten inguruan egindako ikerketak 20dira eta oinarrizko ikerketak 13, horietatik 7 tesiak direlarik. Egiten diren ikerke-ta gehienak aplikazio zuzena dutenak dira, hau da, behar zehatz bati erantzute-ko garatu direnak (Parkearen Sorrera, Kutsadura kimikoaren arazoa, nekazallurren antolaketa beharra e.a.). Bildu ditugun Ikerketek jorratzen dituzten alorre-tan Geologia alorra da nagusi, Flora, Ekologia eta meatzaritzaren ondotik, (Ikusi1. taula).
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
223
1. Taula: Ikerketa mailan bildutako erreferentziak
jorratzen dituzten alor nagusiak
ALORRA Ikerketa Kopurua
Antropologia 13Arkeologia 15Botanika/Landaretza 18Edafologia 12Ekologia/Ibaietako ekosistemak 17Geologia/Geomorfologia 18Ingurune Fisikoa 15Uren Kutsadura/Kalitatea 15Hondakin hiritarrak 11Meatzaritza 17Nekazaritza 14Denetara 64
Erreferentzia desberdinen artean aipagarriak dira, dokumentu historikotzathartu ditzakegun ikerketak zaharrenak 1804 eta 1908 urteetan datatuak bai-taude.
Jarraian adibide modura zenbait erreferentzia interesgarri:
– Noticias y descripción de las grandes explotaciones de unas antiguasminas situadas al pie de los pirineos y en la provincia de Guipúzcoa
– J.C. Thalacker. 1804.
– Evaluación de la Emisión de Metales Asociada a las Explotacione Minerasde Arditurri.
– Lab. de Quim. de la Cont.; Dep. de Quim. Aplic. UPV. 1992
– Geobotanica de las cuencas Bidasoa-Urumea (NO de Navarra-NE de Gui-puzcoa). Estudio ecológico de los suelos y de la vegetación de la cuenca deArtikutza (Navarra)
– M.P. Catalán. 1988. Doktoretza Tesia
– Proyecto de Restauración Hidrológico-Forestal de la cuenca del río Oyarzun– TRAGSA. 1989
– Aiako Harriko Lau Landare Espezie Mehatxaturen Kartografia.– E. Arbelaitz. 2001.
3.4.2. INGURUMEN HEZIKETA
Erreferentzia-kopuru totala 14koa da, hauetatik 6 ingurumen heziketara bide-raturiko ekipamenduak dira, 3 ingurumen heziketa ekintzak, 3 natur ibilbideak,eta 2 unitate didaktiko. Aipagarria da azterturiko eremuaren jadanik existitzen
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
224
diren ekipamendu multzoa, datu hau oso kontutan izan beharko da aurrera begi-ra egin beharreko Ingurumen heziketa ekimenetan.
Adibide modura:
– Gipuzkoa Ezagutzeko Ibilbideak/Recurridos Medioambientales para cono-cer Gipuzkoa: 5.ibilbidea: Bidasoa-Peñas de Aia.
– Gipuzkoako Foru Aldundia.1998.
– Gure Mendia Basoa. – EGUZKI-Oiartzungo Udala-Haurtzaro Ikastola. 1996.
3.4.3. DIBULGAZIOA
Erreferentzia kopuru altua da talde honetan (101), gehienak artikuluak dira,85. Artikuluez gain, 8 liburu, 4 bideo, 3 erakusketa/museo, eta Webgune batekosatzen dute talde hau. Aipamen berezia behar dute, talde honetan sailkatu ditu-gun liburu monografikoak, zeintzuek Oiartzungo Historia, Geologia, Natura etaHerrimedikuntzari buruz lan mardul eta interesgarriak argitaratu dituzten.
Dibulgaziozko erregistroen adibide modura, dibulgazio ataleko zenbait erre-ferentzia:
Del Oyarzun AntiguoM. de Lekuona. 1956. liburua
El “Billigarro” en OyarzunM. Irigoyen. 1976. artikulua
Oiartzun Harriz harriOiartzungo Udala. 1997. Bideoa
3.4.4. BESTELAKOAK
Talde honetan mapa desberdinak (8), erabaki administratiboak (4) eta datubase bat daude.
4. AZKEN HITZAK
Sarreran esan bezala, lan honen helburu nagusia baliagarri izatea da, balia-garri Arditurri eta bere inguruko lurraldeei buruz informazioa lortu nahi dute-nentzat, baliagarri Arditurriko berreskuratze prozesuan, baliagarri eskualdekoantolaketa prozesuan.
Nire eskerrik beroenak lan hau burutzen lagundu didazuenei: Carlos Asegi-nolaza (lanaren gidari), eta Iñaki Aizpuru, Josean Auzmendi, Ramon Gorrotxategi,Enrike Lekuona, eta Mertxe Urteaga.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
225
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
5. BIBLIOGRAFIA
ARBELAITZ, Iñaki. “Ferrerías en el Valle de Oyarzun”. In: Oiartzun 1980. Oiartzun:Oiartzungo Udala, 1980; 82-87 orr.
ASEGINOLAZA, Carlos. Oiartzungo Natura- Mugarri 7. Oiartzun: Oiartzungo Udala, 2000;269 or.
EUSKO JAURLARITZA. 1983ko abenduaren 16ko Erabakia. “Arditurriko MeategiakKondaira-Artezko Gune aldarrikatzeari buruzko zehaztapidetza”. In: EHAAO/BOPV,1984ko urtarrilak 18a, nº 10. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza, 1984; 261-262 orr.
EUSKO JAURLARITZA. 240/1995 Dekretua. “Natur Baliabideen Antolaketa Planarenonarpena”. In: EHAAO/BOPV, 1995eko ekainak 5a, nº 105. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza,1995.
EUSKO JAURLARITZA. 241/1995 Dekretua. “Aiako Harria aldea Parke Natural Deklaratzenduena”. In: EHAAO/BOPV, 1995eko ekainak 5a, nº 105. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza,1995.
EUSKO JAURLARITZA. 87/2002 Dekretua. “Aiako Harriko Parke Naturalaren Erabilera etaKudeaketa Plan Eraentzailearen zati arautzailea”. In: EHAAO/BOPV, 2002ko maiatzak2a, nº 81. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza, 2002.
LEIBAR, Adolfo. “Erromatarren garaiko eskuzko errota biratzaile baten zati bat aurkitu daArditurrin”. In: Oiartzun 1996. Oiartzun: Oiartzungo Udala, 1996; 18. or.
LEKUONA, Manuel. Del Oyarzun Antiguo. Donostia: Gipuzkoako Foru Aldundia, 1956; 263or.
IKERMAP. Oiartzungo Mapa 1/15.000. Oiartzun: Oiartzungo Udala. 1999.
TORRES, José A.; VIERA, Luis I. Oiartzun Haranaren Geologia/Geología del Valle deOiartzun-Mugarri 5. Oiartzun: Oiartzungo Udala, 1998; 338 or.
SUA Edizioak. Euskal Herria 1:280.000. Bilbao: Sua Edizioak, 1999.
URTEAGA, Mertxe; UGALDE, Txomin. “Indicios de minería romana en Guipúzcoa. El CotoMinero de Arditurri. Oyarzun”. In: Munibe 38. Donostia: Aranzadi Zientzi Elkartea,1986; 107-117 orr.
URTEAGA, Mertxe. Mineria Romana en Gipuzkoa. Isturitz, 1996
6. ERANSKINA
Jasotako Erreferentzien Bilduma, Oinarrizko Lau Taldeetan Sailkaturik:
226
6.1
. Ik
erk
eta
err
efe
ren
tzia
k
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
1Ag
ricul
tura
y m
iner
ía e
n el
J.
C. J
imen
ez
1973
Artik
ulu
Nek
azar
itza;
O
iart
zun
BBo
l. D
e la
Rea
lAñ
o XX
IX,
Gaz
tva
lle d
e O
yarz
un a
de
Abe
rast
uri
zien
tifik
oaM
eatz
aritz
a;
Soc.
Bas
c. D
e cu
ader
no 1
-3pr
inci
pios
del
Sig
lo X
IXH
isto
riaAm
. Del
Pai
s
2Ai
ako
Har
riko
Lau
Land
are
E. A
rbel
aitz
2000
-01
Oin
arriz
ko
Bota
nika
Aiak
o H
arria
BAr
gita
ratu
Eu
skEs
pezi
e M
ehat
xatu
ren
Kar
togr
afia
Iker
eket
aga
bea
3Ap
orta
ción
al C
atál
ogo
florís
tico
P. C
atal
án;
1985
Artik
ulu
Bota
nika
Bida
soa
CM
unib
e37
: 17-
86G
azt
de la
cue
nca
del B
idas
oa
I. Ai
zpur
uzi
entif
ikoa
Baila
ra(G
uipu
zcoa
y N
avar
ra)
4Ar
ditu
rrik
o M
eate
gi D
egra
datu
aren
H
AGIN
PE/
1996
Berr
esku
rtze
In
guru
Ardi
turr
i/
ATx
oten
a4
bolu
men
Gaz
tSa
ileko
Ant
olak
eta
Plan
Ber
ezia
SE
STRA
Proi
ektu
afis
ikoa
Ots
aman
tegi
1. Z
atia
Ots
aman
tegi
Bai
lara
ren
Berr
esku
ratz
e Pr
oiek
tua/
Plan
Es
peci
al d
e O
rden
ació
n de
l Áre
a M
iner
a D
egra
dada
de
Ardi
turr
i, Fa
se I:
Pro
yect
o de
Rec
uper
ació
n de
l Val
le d
e O
tsam
ante
gi
5Ar
queo
logí
a Ro
man
a en
Gip
uzko
a M
. Urt
eaga
1998
Artik
ulo
Arke
olog
iaAr
ditu
rri/
A
Arke
olan
8; 3
9 or
,G
azt
(mon
ogra
fía)
zien
tifik
oaG
ipuz
koa
6As
pect
os c
uant
itativ
os d
e lo
s S.
Gar
cía
de
1998
Artik
ulo
Hon
daki
n Sa
n C
Lurr
alde
21; 1
95-2
28G
azt
resi
duos
sól
idos
urb
anos
en
el
Albi
zu; A
. L.
zien
tifik
oaSo
lidoa
k M
arko
seko
terr
itorio
his
tóric
o de
Gui
puzk
oa:
Sola
Bue
noM
anko
mun
i-el
ver
tede
ro d
e sa
n M
arco
sta
tea
7As
pect
os li
mno
lógi
cos
del e
mba
lse
X. Ir
ibar
; 19
87Ar
tikul
o Li
mno
logi
a;
Añar
beB2
Lurr
alde
10; 6
5-74
Gaz
tde
Aña
rbe
en re
laci
ón c
on la
J.
Alz
ate
zien
tifik
oaUr
en k
alita
tea
calid
ad d
el a
gua
del a
bast
ecim
ien-
to d
e Sa
n Se
bast
ián
8Co
mpt
e re
ndu
de v
isite
a la
H
. Bal
con
1955
Artik
ulu
Mea
tzar
itza
Ardi
turr
iA
RCA
Fran
min
e d’
Ardi
turr
izi
entif
ikoa
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
227
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
19Co
ntam
inac
ión
de o
rigen
min
ero
J. A
nsor
ena;
19
90Ar
tikul
u Ku
tsad
ura
Ardi
turr
iA
Arke
olan
3; 1
5-17
Gaz
ten
Gip
uzko
aN
. Mar
ino
zien
tifik
oaM
eatz
aritz
a
10Co
ntam
inac
ión
por m
etal
es
M.J
. Sol
a;
1990
Artik
ulu
Sedi
men
tolo
gia;
Ar
ditu
rri,
ALu
rral
de13
; 165
-172
Gaz
tpe
sado
s en
sed
imen
tos
L. C
antó
nzi
entif
ikoa
Kuts
adur
aO
iart
zun
ibai
asu
perf
icia
les
en lo
s río
s de
G
uipú
zcoa
11Co
ntrib
ució
n a
la m
iner
alog
ía,
A. P
esqu
era
1975
Dok
tore
tza
Geo
logi
a;
Bort
zirit
ako
CEH
U. B
ilbao
579p
pG
azt
petr
olog
ía y
met
alog
enia
del
Te
sia
Petr
olog
iam
endi
lerr
oaM
aciz
o Pa
leoz
oico
de
Cinc
o Vi
llas
(Piri
neos
Vas
cos)
12Co
ntrib
ució
n al
est
udio
de
la c
asa
J. A
guirr
e19
25Ar
tikul
u An
trop
olog
iaO
iart
zun
BAn
uario
de
la
T 5
(192
5).
Gaz
tru
ral y
de
los
esta
blec
imie
ntos
zi
entif
ikoa
Soci
edad
de
P 99
-130
hum
anos
. Pue
blo
de O
yarz
unEu
sko-
Folk
lore
13Cr
eenc
ias
y rit
os fu
nera
rios
en
M. D
e Le
cuon
a19
23Ar
tikul
u An
trop
olog
iaO
iart
zun
BAn
uario
de
la
T 3
(192
3),
Gaz
t/Eu
skO
yart
zun
zien
tifik
oaSo
cied
ad d
e pp
76-
90Eu
sko-
Folk
lore
14Cr
iade
ros
met
alífe
ros
en e
l R.
Fon
tán
1925
Artik
ulu
Geo
logi
a;
Aiak
o H
arria
BRe
v. M
in. Y
Met
alG
azt
cont
orno
del
mac
izo
gran
ítico
zi
entif
ikoa
Min
eral
ogia
de la
Peñ
a de
Aya
15D
atos
sob
re la
veg
etac
ión
del
S. R
ivas
-Mar
tinez
;19
85Ar
tikul
u Bo
tani
kaBi
daso
aC
Laza
roa
6: 1
27-1
50G
azt
valle
del
río
Bida
soa
P. C
antó
; L.G
. zi
entif
ikoa
Sanc
ho; D
. San
cc
16D
ie F
lysc
mul
de v
on V
era
de
D. R
icht
er19
64Ar
tikul
u G
eolo
gia
Bera
CG
eol.
Mitt
e.Vo
l. 3
Alem
Bida
soa
in d
en W
estp
yren
äen
zien
tifik
oa
17Es
tudi
o de
las
tem
pera
tura
s J.
Liz
eaga
; 19
92Ar
tikul
u Ek
olog
ia;
Artik
utza
CCu
ader
nos
de
20; 3
13-3
25G
azt
del s
uelo
a 1
5, 3
0 y
45 c
m d
e J.
Zap
irain
; zi
entif
ikoa
Edaf
olog
iaSe
cció
n, E
usko
pr
ofun
dida
d en
3 e
cosi
tem
as
M. L
izea
gaIk
asku
ntza
(hay
edo,
robl
edal
y a
rgom
al d
e Ar
tikut
za (N
avar
ra)
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
228
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
18Es
tudi
o de
los
Apor
tes
de M
etal
19
92Ik
. Apl
ikat
uaKu
tsad
ura
Ardi
turr
iA
Gaz
tde
las
Esco
mbr
eras
de
Resi
duos
ki
mik
oa; M
etal
M
iner
os d
e Ar
ditu
rri (
Oia
rtzu
n)as
tuna
k
19Es
tudi
o de
l jur
ásic
o m
arin
o en
el
L.I.
Viei
ra;
1979
Artik
ulu
Geo
logi
aO
iart
zun
BM
unib
eTo
m. 3
1 G
azt
valle
de
Oya
rzun
J.A.
Tor
res
zien
tifik
oaVo
l. 1/
2
20Es
tudi
o de
l Med
io F
ísic
o de
Peñ
a UR
BIK
ER S
.L.
1992
Iker
keta
In
guru
físi
koa
Aiak
o H
arria
; B
Hiri
gint
za,
Gaz
tde
Aia
y d
e la
cab
ecer
a de
l río
ap
likat
uaO
iart
zun
Arki
tekt
ura
eta
iitur
buru
akG
FA.
baia
ren
Ingu
rugi
ro S
aila
.
21Es
tudi
o de
l med
io fí
sico
del
val
le
P. L
opez
19
83O
inar
rizko
In
guru
ne
Aiak
o H
arria
, B
Gaz
tde
Jai
zubí
a, e
stua
rio d
e Tx
ingu
di,
Eche
zarr
eta;
ik
erke
taFi
siko
aJa
izki
bel,
mon
tes
de J
aizk
ibel
y P
eñas
de
Aya
I. Ba
rrio
sTx
ingu
di,
Jaiz
ubia
22Es
tudi
o de
l med
io fí
sico
y A
nális
is
ARAL
DI
1982
Iker
keta
In
guru
físi
koa;
Er
rent
eria
CG
azt
del S
ecto
r Prim
ario
en
el T
érm
ino
aplik
atua
Lehe
n Se
ktor
eaM
unic
ipal
de
Rent
ería
23Es
tudi
o es
pele
ológ
ico
de
J. M
ante
ca;
1997
Artik
ulu
Geo
logi
a;
Aitz
bita
rte
BM
unib
e49
. 3-4
7G
azt
Aitz
bita
rte
R. M
uñoz
; zi
entif
ikoa
Espe
leol
ogia
I. M
utilo
a;
K. S
ansi
nene
a;
M S
anta
fost
a
24Es
tudi
o ge
ológ
ico
de la
zon
a J.
J. E
lorz
a19
73Li
zent
ziat
ura
Geo
logi
aIru
n H
Bar
gita
ratu
gab
eaG
azt
Sur d
e Irú
nte
sia
25Es
tudi
o ge
ológ
ico
del b
orde
Sur
H
.J. L
lano
s19
82Ar
tikul
u G
eolo
gia
Bort
zirit
ako
CN
atur
alez
a1
zbk.
: G
azt
del M
aciz
o de
Cin
co V
illas
. zi
entif
ikoa
Men
dile
rroa
77-1
66Tr
ansv
ersa
l Hui
ci-L
eiza
26Es
tudi
o G
eoló
gico
del
Paí
s Va
sco,
J.
Cam
pos
1979
Dok
tore
tza
Geo
logi
aBi
daso
atik
C
Mun
ibe
31; 3
-139
Gaz
tal
W d
el R
ío B
idas
oate
sia
Mra
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
229
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
27Es
tudi
o m
iner
alóg
ico
de la
s A.
Mor
eno;
19
81Ar
tikul
u Ed
afol
ogia
; N
afar
roa
CAn
n. E
dafl.
40
; G
azt
arci
llas
en lo
s su
elos
de
la N
avar
ra
J. Iñ
igue
zzi
entif
ikoa
Min
eral
ogia
heze
aAg
robi
ol.
1147
-118
3hú
med
a
28Es
tudi
o pr
elim
inar
del
cot
o m
iner
o J.
Doe
tsch
1959
Artik
ulo
Mea
tzar
itza
Ardi
turr
iA
RCA
Gaz
tde
Ard
iturr
i (G
uipú
zcoa
)zi
entif
ikoa
29Eu
skal
Aut
onom
i Elk
arte
ko Ib
aien
Eu
sko
Jaur
larit
za19
93-0
1Za
intz
a Sa
rea
Ibai
etak
o EA
EB
Eusk
o Ja
urla
ritza
Eusk
Kal
itate
a et
a In
guru
near
en e
goer
a Ek
osis
tem
akza
intz
eko
sare
a
30Ev
alua
ción
de
la E
mis
ión
de
Lab.
de
Qui
m.
1992
Ik. A
plik
atua
Kim
ika;
Ar
ditu
rri
ABi
Bol
umen
Gaz
tM
etal
es a
soci
ada
a la
s de
la C
ont.
Dep
. Ku
tsad
ura
Expl
otac
ione
s M
iner
as d
e Ar
ditu
rride
Qui
m. A
plic
. UP
V
31G
eobo
tani
ca d
e la
s cu
enca
s M
.P. C
atal
án19
88D
okto
retz
a Bo
tani
ka;
Bida
sos/
CEH
Uko
Argi
talp
en
Gaz
tBi
daso
a-Ur
umea
(NO
de
Nav
arra
-Te
sia
Geo
bota
nika
Urum
ea
Zerb
itzua
. N
E de
Gui
puzc
oa).
Estu
dio
baila
rak/
Leio
aec
ológ
ico
de lo
s su
elos
y d
e la
Ar
tikut
zave
geta
ción
de
la c
uenc
a de
Ar
tikut
za (N
avar
ra)
32G
eom
orfo
logí
a flu
vial
y li
tora
l del
J.
M. E
deso
1990
Dok
tore
tza
Geo
mor
folo
gia
Gip
uzko
ako
CZa
rago
zako
4.
Bol
umen
Gaz
tex
trem
o or
ient
al d
e G
ipuz
koa
tesi
aEk
iald
eaUn
iber
tsita
tea
(Paí
s Va
sco)
33G
eom
orph
olog
ie d
es b
assi
n de
la
R. S
anta
na19
66O
inar
rizko
G
eolo
gia
Bida
soa
eta
CFr
anBi
dass
oa e
t l’U
rum
eaik
erke
taUr
umea
Arr
oak
34G
éom
orph
olog
ie d
es b
assi
ns d
e la
R.
San
tana
1966
Artik
ulo
Geo
mor
folo
gia
Urum
ea e
ta
CIn
st. d
e G
éo.
162
pp.
Fran
Bida
soa
et l’
Urum
eazi
entif
ikoa
Boid
asoa
arr
oak
Fac.
de
Scie
n.
Hum
.
35G
ipuz
koak
o Ib
aien
kal
itate
AR
ANZA
DI
1994
Ik. A
plik
atua
Ibai
etak
o G
ipuz
koa
BLa
n H
idra
ulik
o Eu
skbi
olog
ikoa
ren
Iker
keta
Ekos
iste
mak
eta
Ingu
rugi
ro
Saila
. GFA
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
230
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
36In
dici
os d
e m
iner
ía ro
man
a en
M
. Urt
eaga
; 19
86Ar
tikul
u M
eatz
aritz
a;
Ardi
turr
iA
Mun
ibe
38;
Gaz
tG
uipú
zcoa
. El C
oto
Min
ero
de
T. U
gald
ezi
entif
ikoa
Arke
olog
ia10
7-11
7 or
.Ar
ditu
rri.
Oya
rzun
37In
form
e re
fere
nte
a lo
s gr
upos
J.
Doe
tsch
1960
Artil
uku
Mea
tzar
itza
Irung
o B
RCA
Gaz
tm
iner
os S
an N
arci
so y
San
zi
entif
ikoa
meh
atze
akM
axim
ilian
o de
l tér
min
o m
unic
ipal
de
Irún
(Gui
púzc
oa)
38In
trod
ucci
ón a
l est
udio
de
la fl
ora
M.P
. Cat
alán
1981
Lize
ntzi
atur
a Bo
tani
kaBi
daso
a ib
aia
CG
azt
y la
veg
etac
ión
corm
ofíti
cas
del
tesi
atr
amo
final
de
la ri
bera
del
Bid
asoa
39La
relig
iosi
dad
del p
uebl
o: O
yarz
unM
. De
Lecu
ona
1924
Artik
ulu
Antr
opol
ogia
Oia
rtzu
nB
Anua
rio d
e la
T
4 (1
924)
, G
azt/
Eusk
zien
tifik
oaSo
cied
ad d
e pp
1-4
7Eu
sko-
Folk
lore
40La
tran
sgre
ssio
n du
Cré
tacé
P.
Feu
illee
1965
Artik
ulu
Geo
logi
aBo
rtzi
rieta
ko
CBu
ll. S
oc. G
éol.
7t V
IIFr
ansu
périe
ur (f
lys
nord
-pyr
énée
n) s
ur
zien
tifik
oam
endi
lerr
iaD
e Fr
ance
le m
assi
g de
Cin
co V
illas
41La
vid
a ru
ral e
n Ve
ra d
e Bi
daso
aJ.
Car
o Ba
roja
1944
Artik
ulu
Nek
azar
itza;
Be
raC
CSIC
Gaz
tzi
entif
ikoa
Antr
opol
ogia
42Lo
s de
pósi
tos
detr
ítico
s de
la
J.M
. Ede
so;
1987
Artik
ulu
Geo
logi
aO
iart
zun
BM
unib
e39
. 103
-114
Gaz
tcu
enca
del
Val
le d
el rí
o O
yarz
un
F.M
. Uga
rte
zien
tifik
oa(G
uipú
zcoa
)
43Lo
s su
elos
de
la c
uenc
a de
l A.
Mer
ino;
19
95Ar
tikul
u G
eolo
gia;
Añ
arbe
arr
oaB
Mun
ibe
47; 1
7-27
Gaz
tEm
bals
e de
Aña
rbe.
Pro
pied
ades
I.
Azbi
tart
e;
zien
tifik
oaEd
afol
ogia
e in
fluen
cia
de s
us c
arac
terís
ticas
T.
Tab
oada
; en
la c
alid
ad d
e la
s ag
uas
I. La
rum
be
44Lo
s tr
abaj
os m
iner
os ro
man
os d
e F.
Gas
cue
1908
Artik
ulu
Mea
tzar
itza
Ardi
turr
iA
RIEV
220-
229
Gaz
tAr
ditu
rri (
Oya
rzun
)zi
entif
ikoa
45M
iner
ía ro
man
a en
Ard
iturr
iM
. Urt
eaga
Aart
ikul
ouAr
keol
ogia
Ardi
turr
iA
Arke
olan
3; 1
0-12
Gaz
tzi
entif
ikoa
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
231
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
46M
iner
ía ro
man
a en
Gip
uzko
aM
. Urt
eaga
1996
Artik
ulo
Mea
tzar
itza;
Ar
ditu
rri
AIs
turit
zG
azt
zien
tifik
oaAr
keol
ogia
47M
iner
ía ro
man
a en
Irún
M. U
rtea
gaAr
tikul
o Ar
keol
ogia
Irún
CAr
keol
an4
Gaz
tzi
entif
ikoa
48N
ota
sobr
e la
pre
senc
ia ro
man
a M
.T. A
mar
e 19
87Ar
tikul
u Ar
keol
ogia
Irún-
AM
unib
e39
. G
azt
en G
uipú
zcoa
. Luc
erna
s en
Irún
Tafa
llazi
entif
ikoa
Ardi
turr
i12
9-13
7or
49N
otas
sob
re n
umis
mát
ica
antig
uaI.
Bara
ndia
ran
1973
Artik
ulo
Arke
olog
iaAr
ditu
rri
AI S
em. d
e 34
6-34
7G
azt
zien
tifik
oaAn
tr. V
asca
. Bi
lbo
50N
otic
ias
y de
scrip
ción
de
las
J.C.
Tha
lack
er18
04Ar
tikul
u M
eatz
aritz
aAr
ditu
rri
AVa
rieda
des
de
T IV
. G
azt
gran
des
expl
otac
ione
s de
una
s zi
entif
ikoa
Cien
cias
, 20
1-21
5;
antig
uas
min
as s
ituad
as a
l pie
de
Lite
ratu
ra
256-
273
los
Pirin
eos
y en
la p
rovi
ncia
de
y Ar
tes.
Mad
ridG
uipú
zcoa
51N
ueva
s fo
rmas
mau
riens
es d
e lo
s G
. Sch
mid
t19
52Ar
tikul
u G
eolo
gia
Men
deba
ldek
o C
Pub.
Ext
. To
m. I
VG
azt
Pirin
eos
Occ
iden
tale
s de
Esp
aña
zien
tifik
oaPi
rinio
akSo
bre
Geo
l. (N
avar
ra y
Gui
púzc
oa)
De
Esp.
52O
iart
zung
o La
ndal
urre
n EK
OS
1993
Ik. A
plik
atua
Nek
azar
itza
Oia
rtzu
ngo
BTx
oste
naEu
skAn
tola
keta
ren
Lehe
n Fa
sea:
H
aran
Ond
o et
Ingu
ruak
, Men
di
Larr
eak
eta
Añar
beko
Men
dial
deak
53O
iart
zung
o La
ndal
urre
n Az
terk
eta
EKO
S19
92Ik
. Apl
ikat
uaN
ekaz
aritz
aO
iart
zung
o B
Txos
tena
Eusk
54O
iart
zung
o Lu
rret
ako
hiru
irat
ze
I. Ta
may
o;
2001
Oin
arriz
ko
Land
aret
zaO
iart
zun
BAr
gita
ratu
Eu
sken
dem
ikor
en k
arto
graf
iaE.
Arb
elai
tz;
iker
keta
gabe
aM
. Men
diza
bal
55O
iart
zung
o La
ndar
edi m
apa
2000
*O
inar
rizko
La
ndar
etza
Oia
rtzu
nB
Eusk
iker
keta
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
232
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
ALO
RRA
KOK
ALEK
UAK
KL
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A/K
56Pe
rfil
Ecol
ógic
o de
la N
avar
ra
JC V
asco
nes;
19
86Ar
tikul
u Ek
olog
iaN
afar
roa
Hez
eaC
Prin
cipe
de
Vian
a G
azt
Húm
eda
MC.
Urs
úaZi
entif
ikoa
supl
. Cie
ntif.
57Pl
an d
e O
rden
ació
n de
Los
IK
T/UR
BIK
ER19
95*
Iker
keta
In
guru
fisi
koa
Aiak
o H
arrik
o B
Eusk
/Gaz
tRe
curs
os N
atur
ales
de
Aiak
o ap
likat
uaN
atur
Par
kea
Har
ria-A
iako
Har
riko
Nat
ur
>Bal
iabi
deen
Ant
olam
endu
Eg
itam
ua
58Pr
oyec
to d
e Re
stau
raci
ón
TRAG
SA19
89Be
rres
kura
tze
Hid
rolo
gia;
Añ
arbe
ren
BN
ekaz
aritz
a G
azt
Hid
roló
gico
-For
esta
l de
la c
uenc
a Pr
oiek
tua
Baso
gint
zaar
roa
eta
Arra
ntzu
al
imen
tado
ra d
el e
mba
lse
Saila
. GFA
.de
Aña
rbe
59Pr
oyec
to d
e Re
stau
raci
ón
TRAG
SA19
89Be
rres
kura
pen
Hid
rolo
gia;
O
iart
zun
BN
ekaz
aritz
a et
a G
azt
Hid
roló
gico
-For
esta
l de
la c
uenc
a Pr
oiek
tua
Baso
gint
zaib
aiar
en
Arra
ntzu
Sai
la.
del r
ío O
yarz
unar
roa
GFA
.
60Pr
oyec
to d
e Re
stau
raci
ón
P. M
uñoz
Trig
o19
84Be
rres
kura
pen
Hid
rolo
gia;
Ur
umea
ren
CEt
siM
onte
s.
Gaz
tH
idro
lógi
co-F
ores
tal d
e la
cue
nca
Proi
ektu
aBa
sogi
ntza
arro
aM
adrid
del r
ío U
rum
ea
61Re
laci
ones
sue
lo v
eget
ació
n de
la
J.C.
Bas
cone
s19
78D
okto
retz
a Bo
tani
ka;
Naf
arro
a C
Gaz
tN
avar
ra h
úmen
da d
el N
oroe
ste.
Te
sia
Ekol
ogia
heze
ko IM
Estu
dio
florís
tico
ecol
ógic
o
62Sí
ntes
is G
eom
orfo
lógi
ca d
el P
aís
F. H
erna
ndez
-19
50O
inar
rizko
G
eom
orfo
logi
aG
ipuk
oa/
CBo
l. Re
al S
oc.
T.XL
VIII,
G
azt
Vasc
o en
los
límite
s de
Gui
púzc
oa
Pach
eco
iker
keta
Naf
arro
a m
uga
Esp.
De
His
t. nº
1,
y N
avar
raN
at. S
ec. G
eol.
pp. 3
-23.
63So
bre
la T
ectó
nica
del
triá
ngul
o J.
Val
des
Leal
1964
Artik
ulu
Geo
logi
a;
Oia
rtzu
n-Iru
n-B
Est.
Geo
l.Vo
l. XX
Gaz
tIrú
n-O
yarz
un-M
onte
Aya
(Gui
púzc
oa)
zien
tifik
oaTe
kton
ika
Aiak
o H
arria
64Su
elos
y v
eget
ació
n de
las
Peña
s J.
Per
alta
; 19
90Ar
tikul
u Ed
afol
ogia
; Ai
ako
Har
riaB
Ann.
Eda
fl.
49; 4
99-5
22G
azt
de A
ya (N
avar
ra y
Gui
púzc
oa)
J. Iñ
igue
z;
zien
tifik
oaBo
tani
kaAg
robi
ol.
J.C.
Bas
cone
s
65Su
r l’a
ge d
es fo
rmat
ios
C. H
edde
baut
1970
Artik
ulu
Geo
logi
a;
Bort
zirit
ako
CC.
R. S
omm
. fa
s.6.
Fran
pale
ozoi
ques
des
Cin
co V
illas
zi
entif
ikoa
Estr
atig
rafia
men
dile
rroa
Soc.
Géo
l. (P
ays
basq
ue e
spag
nole
)D
e Fr
ance
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
233
6.2
. In
gu
rum
en
he
zik
eta
err
efe
ren
tzia
k
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/ UR
TEA/
KJA
RDUE
RA
ALO
RRA
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
AAR
DUR
ADUN
A
1Ai
ako
Har
riaD
ENAS
PORT
1994
Unita
te D
idak
tikoa
Nat
ura
Giz
a az
tarn
aAi
ako
Har
riaB2
DEN
ASPO
RT2
Gaz
tLi
buru
ska:
40
or
2Ai
ako
Har
ria. P
arke
Nat
ural
aAR
TELA
TZ19
99Un
itate
Did
aktik
oaN
atur
aG
iza
Azta
rna
Aiak
o H
arria
B2Iru
ngo
Udal
a.
2 Eu
sk/G
azt
Ingu
rugi
ro
libur
uska
: Ba
tzor
dea
(27;
27
or)
3Ar
teag
a-Za
bale
gi N
atur
Esk
ola
KUT
XA20
00-0
1Ek
ipam
endu
aN
ekaz
aritz
aH
erna
niC
Gaz
t/Eu
sk
4Ar
tikut
za N
atur
Esk
ola
Don
ostia
ko U
dala
2000
-01
Ekip
amen
dua
Baso
G
iza
azta
rna
Artik
utza
C1Eu
sk/G
azt
ekos
iste
ma
5AZ
TERT
U/IB
AIAL
DE
Eusk
o Ja
urla
ritza
1993
-01
Ekin
tza
Ibai
etak
o G
iza
Azta
rnak
EAE/
Oia
rtzu
n A
EJEu
sk/G
azt
Ekos
iste
mak
ibai
a/Ar
ditu
rri
6Bi
daso
a et
a Ai
ako
Har
ritan
Jo
lask
i Ast
iald
i eta
20
00-0
1N
atur
ibilb
idea
kN
atur
aAi
sial
dia
Aiak
o H
arria
k/B2
-ze
har i
bila
ldi g
idat
uak
Nat
ura
zerb
itzua
kBi
daso
a
7G
ipuz
koa
Ezag
utze
ko Ib
ilbid
eak/
Gip
uzko
ako
Foru
19
98N
atur
ibilb
idea
kN
atur
Ai
ako
Har
ria-
B2G
FAEu
sk/G
azt
Recu
rrid
os M
edio
ambi
enta
les
Aldu
ndia
Zien
tzia
kBi
daso
apa
ra c
onoc
er G
ipuz
koa:
5.
ibilb
idea
: Bid
asoa
-Peñ
as
de A
ia
8G
ure
Men
dia
Baso
aEG
UZK
I-Oia
rtzu
ngo
1996
Ekin
tza
Baso
M
endi
aO
iart
zun
B1Eu
skUd
ala-
Hau
rtza
ro
ekos
iste
ma
Ikas
tola
9Ib
arla
ko N
atur
Gel
a-
Proi
ek-
Ekip
amen
dua
Babe
sgun
eak
Izok
ina
Irun
Ctu
an
10M
ater
iale
s pa
ra tr
abaj
o de
Iñ
aki A
izpu
ru
Nat
ur ib
ilbid
eak
Nat
ura
Giz
a az
tarn
aG
ipuz
koak
o IE
CIC
E/H
EZI (
UPV)
Gaz
tca
mpo
I. Z
ona
Nor
este
et
al.
11Pl
aiau
ndi P
arke
Eko
logi
koa
2000
-01
Ekip
amen
dua
Padu
rak
Irun
CEu
sk/G
azt
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
234
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/ UR
TEA/
KJA
RDUE
RA
ALO
RRA
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
AAR
DUR
ADUN
A
12Sa
n M
arko
s Za
bort
egia
San
Mar
kose
ko
2000
-01
Ekip
amen
dua
Zabo
rrak
Erre
nter
iaC
Eusk
/Gaz
tM
anko
mun
itate
a
13Sa
ntia
gom
endi
Ingu
rugi
roar
en
MEN
DIE
NAR
A SL
2000
-01
Ekip
amen
dua
Base
rri
Urar
en
Astig
arra
gaC
Eusk
/Gaz
tH
ezku
ntza
Zen
trua
Mun
dua
Zikl
oa
14Zu
haitz
Egu
naO
iart
zung
o ud
ala-
1998
*Ek
intz
aLa
ndar
etza
Oia
rtzu
nB1
Eusk
Hau
rtza
ro ik
asto
la-
Eliz
alde
Her
ri Es
kola
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
235
6.3
. D
ibu
lga
zio
err
efe
ren
tzia
k
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
11“M
arai
ko, J
osep
a”. E
rrim
edik
untz
an M
. Ost
olai
z;
1984
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n et
a se
ndab
elar
reta
n os
o tr
ebea
J.M
. San
zber
rodi
kunt
zaur
teka
ria19
84: 3
0-33
Eusk
12¿Q
ué p
asa
con
las
tórt
olas
?M
. Irig
oyen
1989
Artik
ulua
Abifa
una
Ehiz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1989
: 102
Gaz
tur
teka
ria
13Ah
untz
aren
ingu
ruko
gaz
tak
A. A
rago
n19
97Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aG
azta
gin-
O
iart
zun
BO
iart
zun
1997
: 28
Eusk
Oia
rtzu
ngo
hara
nean
176
6-18
06tz
a, h
isto
riaur
teka
ria
14Ai
ako
Har
ri et
a O
iart
zun
ibai
bur
uko
Ergo
ieng
o 19
92Ar
tikul
uaBa
besg
unea
kLu
rral
de
Aiak
o B
Oia
rtzu
n 19
92: 1
38Eu
skin
guru
ne fi
siko
aren
iker
keta
/Au
zo
Anto
lake
taH
arria
urte
karia
etor
kizu
neko
par
ke n
atur
ala
Elka
rtea
k
15Ai
ako
Har
ria (B
ideo
a)J.
Ald
aba;
1987
Bide
oaIn
guru
Fis
ikoa
Nat
ur
Aiak
o B
Old
e Bi
deo
57 m
in.
Gaz
tI.
Gar
men
dia
Zien
tzia
kH
arria
Prod
ukzi
oak
16Ai
ako
Har
riko
Park
e N
atur
ala
C. A
segi
no-
2000
Artik
ulua
Babe
sgun
eak
Aiak
o B
Oia
rtzu
n20
00;
Eusk
laza
Har
ria11
4-11
7
17Ai
ako
Har
riko
Park
e N
atur
ala,
X.
Irag
orri
1995
Artik
ulua
Babe
sgun
eak
Men
dien
Ai
ako
BO
iart
zun
1995
: 180
Eusk
men
di a
ntol
aket
a in
tegr
al
kude
aket
aH
arria
urte
karia
bate
runt
z O
iart
zung
o Ud
aler
rian
18Ai
ako
Har
ritik
dat
oz n
otiz
iak
GIR
IZIA
MT
2000
Artik
ulua
Babe
sgun
eak
Aiak
o B
Oia
rtzu
n20
00:
Eusk
Har
ria11
8-12
0
19Al
go s
obre
el q
ueha
cer o
la ta
rea
Com
isió
n 19
82Ar
tikul
uaM
endi
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1982
: G
azt
que
tene
mos
en
los
mon
tes
de
Mun
icip
al
urte
karia
212-
213
Oya
rzun
de M
onte
s
10Am
a Xa
ntal
en E
rmita
ko E
raku
sket
a19
96Er
akus
keta
Mea
tzar
itza
His
toria
Ardi
turr
iA
ww
w.e
uska
di.
Eusk
/Gaz
tne
t/m
useo
ak/
gipu
zkoa
10_c
.htm
11Ar
ditu
rrik
o m
inak
U. U
rang
a19
95Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aAr
ditu
rri
AO
iart
zun
1995
: 50
Eusk
urte
karia
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
236
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
12Ar
ditu
rrik
o M
inei
Bur
uzko
J.
A. T
orre
s;
2000
-Er
akus
keta
Geo
logi
aM
eatz
aritz
aAr
ditu
rri-
AEu
sk/G
azt
Erak
uske
taL.
V. V
ieira
2001
Aiak
o H
arria
k
13Ar
ditu
rri-m
ehat
zeta
nA
“Aya
lde”
19
57Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aAr
ditu
rri
AO
iart
zun
1957
: 31-
32Eu
skVa
lver
deur
teka
ria
14Ar
tikut
zako
Gid
alib
uru
Ekol
ogik
oa
ARAN
ZAD
I19
89G
idal
ibur
uaN
atur
aG
iza
Artik
utza
CD
onos
tiako
10
3 or
.Eu
sk(N
atur
a et
a G
iza
Urra
tsa)
Urra
tsa
Udal
a
15Ar
tzai
en M
undu
a (I)
X Iri
goye
n;
1976
Artik
ulua
Artz
antz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1976
: 74-
76Eu
skJ.
M. L
ekuo
naur
teka
ria
16Ar
tzai
en M
undu
a (II
)X
Irigo
yen;
19
77Ar
tikul
uaAr
tzan
tza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
77: 1
1-13
Eusk
J.M
. Lek
uona
urte
karia
17Ba
serr
i ize
neta
z az
terb
ide
bat
A. L
ekuo
na19
90Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aTo
poni
mia
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
90: 2
2-25
Eusk
urte
karia
18Ba
serr
ieta
ko o
ndar
ea b
erre
skur
atu
K. B
rit19
94Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aO
ndar
eaO
iart
zun
BO
iart
zun
1994
: 43
Eusk
nahi
du
Oia
rtzu
ngo
herr
i mus
eoko
ur
teka
riata
ldea
k
19Ba
serr
i-ize
nak
Oia
rtzu
nen
eta
A. L
ekuo
na19
91Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aTo
poni
mia
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
91: 3
6-41
Eusk
Atau
nen
urte
karia
20Ba
serr
itarr
aren
ego
era
labu
r lab
ur.
Ofic
ina
1984
Artik
ulua
Nek
azar
itza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
84: 4
4-45
Eusk
/Gaz
tCa
mpa
ña d
e sa
neam
ient
oCo
mer
cal
urte
karia
Agra
ria
21Be
larr
a, b
aser
riko
aber
asta
suna
M. O
ñatib
ia19
87Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1987
: 46-
48Eu
skur
teka
ria
22Ca
rbon
eros
en
Ayak
o Ar
ria y
I.
Arbe
laitz
; 19
82Ar
tikul
uaIk
azgi
ntza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
82:
Gaz
tBi
andi
tzJ.
M. S
anzb
erro
urte
karia
119-
121
23Ca
serío
s en
Oia
rtzu
n en
188
9A.
Agu
irre
1991
Artik
ulua
Nek
azar
itza
His
toria
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
91:3
4-35
Gaz
tur
teka
ria
24Ca
za, e
colo
gía
J. P
. Ald
abe
1993
Artik
ulua
Ehiz
aEk
olog
iaO
iart
zun
BO
iart
zun
1993
: 179
Gaz
tur
teka
ria
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
237
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
25Co
frad
ías
de G
anad
eros
en
Oya
rzun
I. Ar
bela
itz19
80Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aAb
eltz
antz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1980
: 56-
64G
azt
urte
karia
26Co
mis
ión
de M
onum
ento
s de
P.
M. S
oral
uce;
1893
Artik
ulua
Arke
olog
iaO
iart
zun
BG
azt
Gui
púzc
oa.
A. A
rzac
Ar
queo
logí
a gu
ipuz
coan
aAl
berd
i
27Co
mo
se d
efor
ma
una
figur
a:
R. Iz
agui
rre
1971
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
His
toria
Ardi
turr
iA
Mun
ibe
4; 4
97-
Gaz
tJr
: Tha
lack
er y
las
min
as ro
man
as
505
or.
de O
yarz
un
28Co
nrib
ució
n al
con
ocim
ient
o de
l A.
Lei
bar
1959
Artik
ulua
Geo
graf
iaAi
ako
Har
riaB
Oia
rtzu
n 19
56-
Gaz
tVa
lle d
e O
yarz
un II
- Ay
ako
Arriy
aur
teka
ria
29D
e ay
er y
hoy
. Cas
erío
s de
Oya
rzun
J.
I. Te
llech
ea19
96Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aH
isto
riaO
iart
zun
BO
iart
zun
1996
: 44
Gaz
ten
180
2ur
teka
ria
30D
e la
peq
ueña
his
toria
de
Oia
rtzu
n.
A. L
eiba
r19
95Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aH
isto
riaAr
ditu
rri
AO
iart
zun
1995
: 40
Gaz
tTr
as la
loco
mot
ora
“San
ta B
arba
ra”
urte
karia
de la
s m
inas
de
Ardi
turr
i”
31D
e la
peq
ueña
his
toria
de
Oia
rtzu
n.
A. L
eiba
r19
96Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aH
isto
riaAr
ditu
rri
AO
iart
zun
1996
: 34
Gaz
tTr
as la
loco
mot
ora
“San
ta B
arba
ra”
urte
karia
de la
s m
inas
de
Ardi
turr
i”
32D
e la
peq
ueña
his
toria
de
Oya
rzun
A.
Lei
bar
1987
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
His
toria
Ardi
turr
iA
Oia
rtzu
n 19
87: 8
-12
Gaz
t(A
rditu
rrik
o tr
en b
idea
)ur
teka
ria
33D
e la
peq
uña
His
toria
de
Oya
rzun
A.
Lei
bar
1987
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
His
toria
Ardi
turr
i-A
Oia
rtzu
n 19
87G
azt
(Ard
iturr
iko
tren
bid
ea)
Oia
rtzu
nUr
teka
ria
34D
el O
yarz
un A
ntig
uoM
. de
Leku
ona
1956
Mon
ogra
fikoa
His
toria
Oia
rtzu
nB
Gra
ficas
ESE
T.
263
or.
Gaz
tSe
min
ario
Vi
toria
35Eg
ur ik
atza
ren
lana
Oia
rtzu
nen
OBI
E19
92Ar
tikul
uaIk
azgi
ntza
His
toria
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
92: 4
2Eu
skm
ende
has
iera
nur
teka
ria
36Eg
uzki
Aña
rbe-
Aia
ko H
arrik
o pa
rke
EGUZ
KI
1994
Artik
ulua
Babe
sgun
eak
Mug
imen
duAñ
arbe
-B
Oia
rtzu
n 19
94: 1
36Eu
skna
tura
lare
n au
rrea
nek
olog
ista
Aiak
o H
arria
urte
karia
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
238
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
37El
“Bi
lliga
rro”
en
Oya
rzun
M. I
rigoy
en19
76Ar
tikul
uaAb
ifaun
aEh
iza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
76: 2
6G
azt
urte
karia
38El
cor
te d
el h
elec
ho e
n O
yarz
unI.
Arbe
laitz
; 19
82Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1982
: G
azt
J.M
. San
zber
rour
teka
ria11
6-11
8
39El
Mon
te A
ya y
sus
min
asJ.
G. D
e 18
83Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aAi
ako
Har
ria-
AEu
skal
Err
iaT(
(1º s
em.
Gaz
tTh
alck
erAr
ditu
rri
1883
) p
446-
449;
47
4-47
7;
501-
506
40El
río
Bida
soa
EURO
BID
EO19
93Bi
deoa
Ibai
etak
o Bi
daso
aC
EURO
BID
EOG
azt
Ekos
iste
mak
41Er
rent
eria
Pau
suz
Paus
u. N
atru
ra
M. E
lorz
a;
1994
Gid
alib
urua
Nat
ura
Giz
a Er
rent
eria
CEr
rent
eria
ko
76 o
rEu
sket
a G
iza
azta
rna
I. G
oiko
etxe
aaz
tarn
aUd
ala
42Er
rom
atar
ren
gara
iko
esku
zko
A. L
eiba
r19
96Ar
tikul
uaAr
keol
ogia
Ardi
turr
iA
Oia
rtzu
n 19
96: 1
8Eu
sker
rota
bira
tzai
le b
at a
urki
tu d
a ur
teka
riaAr
ditu
rrin
43Er
rom
atar
ren
gara
iko
esku
zko
A. L
eiba
r19
96Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aH
isto
riaAr
ditu
rri
AO
iart
zun
1996
Eusk
erro
ta b
iratz
aile
bat
en z
ati b
at
urte
karia
aure
kitu
da
Ardi
turr
in
44Ex
pedi
cion
es a
la P
eña
de A
yaP.
M. D
e 18
99Ar
tikul
uaM
endi
aAi
ako
Har
riaB
Eusk
al E
rria
T 40
(1º s
em.
Gaz
tSo
ralu
ce18
99).
P 18
0-18
3; 2
06-2
10;
485-
493)
.
45Fl
oric
ultu
ra e
n O
yarz
unSe
rvic
io d
e 19
77Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aLo
ragi
ntza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
77:
Gaz
tEx
tens
ión
urte
karia
80-8
1Ag
raria
de
Oya
rzun
46Fr
uita
zant
za e
ta b
ere
D. M
erin
o19
89Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aFr
uita
gint
zaO
iart
zun
BO
iart
zun
1989
94-
96Eu
skpo
sibi
litat
eak
Oia
rtzu
nen
urte
karia
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
239
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
47G
eolo
gia
Mus
eoa
Proi
ek-
Mus
eoa
Geo
logi
aAi
ako
Har
riaB
-tu
an
48G
ipuz
koak
o fo
sil a
ztar
narik
J.
A. T
orre
s19
99Ar
tikul
uaG
eolo
gia
Pale
on-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n19
99; 4
0-43
Eusk
zaha
rren
ak O
iart
zune
nto
logi
a
49G
ure
Oya
rtzu
ngo
Men
diya
kK
. Liz
aso
1979
Artik
ulua
Men
dia
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
79:
Eusk
urte
karia
110-
111
50H
erri
Med
ikun
tza
A. L
ekuo
na19
83Ar
tikul
uaM
edik
untz
aEt
nom
edi-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
83:
Eusk
kunt
zaur
teka
ria11
0-11
4
51H
errik
o Ur
a. M
endi
tako
lana
kI.
Arbe
laitz
1981
Artik
ulua
Men
dia
Ura
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
81:
Eusk
urte
karia
115-
118
52Iz
okin
atla
ntia
rra
Gip
uzko
ako
I. M
endi
ola;
19
96Ar
tikul
oaEs
pezi
een
Izok
ina
Urum
ea,
CSu
stra
i21
; 49-
53G
azt
ibai
eta
birs
artz
eko
plan
a au
rrer
a G
. Itu
rrio
zbe
rres
kura
-Bi
daso
ado
atz
ea
53Iz
okin
a G
ipuz
koak
o Ib
aiet
an b
errir
oG
ipuz
koak
o 19
94Ar
tikul
oaEs
pezi
een
Izok
ina
Urum
ea,
CSu
stra
i7;
68-
71G
azt
Foru
Ald
undi
aºbe
rres
kura
-Bi
daso
atz
ea
54La
lieb
re e
n O
yarz
unM
. Irig
oyen
1982
Artik
ulua
Faun
aEh
iza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
82:
Gaz
tur
teka
ria21
4-21
5
55Le
s an
cien
nes
min
es d
u Pa
ys
G. V
ie19
38Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aH
isto
riaEu
skal
C
BSB
Fran
Basq
ue e
t du
Béar
nH
erria
eta
Be
arn
56Lo
s Ca
zado
res
de O
yarz
unA.
De
Laff
ite18
97Ar
tikul
uaFa
una
Ehiz
aO
iart
zun
BEu
skal
Err
iaT3
6 (1
º sem
. G
azt
1897
), pp
125
-127
57Lo
s M
onte
s de
Oya
rzun
F. R
odríg
uez
1959
Artik
ulua
Men
dia
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
59: 5
-6G
azt
Torr
esur
teka
ria
58M
inas
de
Gui
púzc
oaI.
Arbi
de
1984
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
Ardi
turr
iA
Oia
rtzu
n 19
84: 1
5-16
Gaz
tIri
barr
enur
teka
ria
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
240
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
59M
inas
de
Irún
y de
Les
aca
1901
L. T
arav
ellie
r19
98Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aIrú
nB
Casi
no. I
rún
Gaz
t
60N
ekaz
aria
bet
i nek
azar
i. K
. Liz
aso
1981
Artik
ulua
Nek
azar
itza
His
toria
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
81: 1
55Eu
skO
iart
zung
o ne
kaza
ritza
ren
urte
karia
hist
oria
labu
rra
61N
ombr
es q
ue re
cibe
n al
guna
s A.
Lei
bar
1983
Artik
ulua
Abifa
una
Etno
Taxo
-O
iart
zun
BO
iart
zun
1983
: 91-
94G
azt
aves
en
Oya
rzun
nom
iaur
teka
ria
62N
otas
sob
re e
l pas
tore
s en
el
I. Ar
bela
itz19
81Ar
tikul
uaAr
tzan
tza
Oia
rtzu
nA
Oia
rtzu
n 19
81: 7
5-78
Gaz
tVa
lle d
e O
yarz
unur
teka
ria
63N
uest
ros
Case
ríos
P. A
lbis
u19
77Ar
tikul
uaN
ekaz
aritz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1977
: G
azt
urte
karia
106-
107
64O
iart
zun
Har
anar
en G
eolo
gia-
J.
A. T
orre
s;
1998
Mon
ogra
-G
eolo
gia
Oia
rtzu
ngo
BM
ugar
ri5.
Ale
a;
Eusk
/Gaz
tG
eolo
gía
del V
alle
de
Oia
rtzu
nL.
I. V
iera
fik
oaBa
ilara
338
or,
Ause
jo
65O
iart
zun
Har
riz h
arri
Oia
rtzu
ngo
1997
Bide
oaG
eolo
gia
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
ngo
Eusk
Udal
aUd
ala
66O
iart
zune
n er
e “E
guzk
i”.
EGUZ
KI
1988
Artik
ulua
Mog
imen
du
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
88: 7
2Eu
skEg
uzki
ren
hist
oria
ekol
ogits
akur
teka
ria
67O
iart
zung
o Ba
serr
iak
A. G
onza
lez
1977
Artik
ulua
Nek
azar
itza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
77: 1
7-22
Eusk
Gou
aur
teka
ria
68O
iart
zung
o M
endi
akX.
Irag
orri
1999
Artik
ulua
Lurr
alde
Ba
sogi
ntza
,O
iart
zun
BO
iart
zun
1999
: Eu
skAn
tola
keta
Men
di
128-
136
Nek
azar
itza
69O
iart
zung
o m
endi
en a
ntol
aket
a X.
Irag
orri
1996
Artik
ulua
Babe
sgun
eak
Lurr
alde
Ai
ako
BO
iart
zun
1996
: 140
Eusk
eta
Aiak
o H
arrik
o pa
rke
natu
rala
Anto
lake
taH
arria
urte
karia
70O
iart
zung
o m
ina-
zulo
eta
A.
Ost
olai
z;
1982
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
82Eu
skko
ba-z
uloa
kJ.
M. S
anzb
erro
urte
karia
71O
iart
zung
o N
atur
aC.
Ase
gino
laza
20
00M
onog
rafik
oaN
atur
O
iart
zung
o B
Mug
arri
7. A
lea;
Eu
skIp
arra
girr
eZi
entz
iak
Udal
erria
269
or.
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
241
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
72O
iart
zung
o ur
ak, f
luor
atu?
.. EG
UZK
I19
89Ar
tikul
uaM
ogim
endu
O
iart
zun
BO
iart
zun
1989
: 90-
91Eu
skEg
uzki
lane
anek
olog
itsak
urte
karia
73O
yarz
un y
la C
aza
M. I
rigoy
en19
56Ar
tikul
uaFa
una
Ehiz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1956
, 9G
azt
urte
karia
74O
yarz
un. S
u Ag
ricul
tura
Serv
icio
de
1979
Artik
ulua
Nek
azar
itza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
79: 4
5-48
Gaz
tEx
tens
ión
urte
karia
Agra
ria d
eO
yarz
un
75Pa
rke
Nat
ural
de
Aiak
o H
arria
IKT
1996
Artik
uloa
Babe
sgun
eak
Aiak
o H
arria
B2Su
stra
i33
; 67-
68Eu
sk
76Pa
rque
Nat
ural
de
Aiak
o H
arria
IKT
1999
Web
gun
eaBa
besg
unea
kAi
ako
Har
riaB
ww
w.n
ekan
et.
Gaz
tne
t/na
tura
leza
/re
np/p
arqu
es/
aiak
o/
77Pa
rque
Nat
ural
de
Peña
s de
Aya
N. R
ubio
; 19
97Bi
deoa
Oro
tarik
oaAi
ako
Har
riaB
Nat
urfil
ms
28 m
in.
Gaz
tP.
Dia
z;
A. D
íaz
78Pa
stor
eo. A
rtza
ntza
. Pas
tore
o en
I.
Arbe
laitz
; 19
82Ar
tikul
uaAr
tzan
tza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
82:
Gaz
tAy
ako
arria
J.M
. San
zber
rour
teka
ria10
5-11
5
79Pi
ncel
adas
de
Basc
onia
. La
salid
a A
de L
oyar
te19
03Ar
tikul
uaM
endi
aAi
ako
Har
riaB
Eusk
al E
rria
T 49
(2º s
em
Gaz
tde
la lu
na d
esde
Aya
ko-A
rri
1903
); 15
5-16
0or
80Re
laci
ón d
e zo
rros
aba
tidos
M
. Uria
rte;
19
78Ar
tikul
uaFa
una
Ehiz
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1978
: G
azt
en O
yarz
un, 7
8I.
Irazu
urte
karia
149-
150
81Re
ligio
sida
d po
pula
r ent
orno
a
I. Ar
bela
itz19
84Ar
tikul
uaAn
trop
olog
iaAi
ako
Har
riaB
Oia
rtzu
n 19
84: 2
1-23
Gaz
tAy
ako
arria
urte
karia
82Re
nter
ía p
aso
a pa
so: N
atur
alez
a y
M. E
lorz
a;
1994
Gid
alib
urua
Nat
ura
Giz
a Er
rent
eria
CEr
rent
eria
ko
76 o
rG
azt
Hue
lla H
uman
aI.
Goi
koet
xea
azta
rna
Udal
a
83Ro
nces
valle
s, O
yarz
un, A
rtik
utza
y
A. L
eiba
r19
88Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aH
isto
riaO
iart
zun-
B-C
Oia
rtzu
n 19
88: 1
3-16
Gaz
tsu
ferr
ocar
ril m
iner
oAr
tikut
zaur
teka
ria
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
242
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
84Ru
tas
y Pa
seos
por
Aia
ko H
arria
y
M.
1997
Gid
alib
urua
Men
diza
-Ib
ilbid
eak
Aiak
o B
Sua
104
or.
Gaz
tAr
tikut
zaAr
rizab
alag
ale
tasu
naH
arria
85Se
nda
bela
rrak
M. O
stol
aiz
1985
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
85: 3
7Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
86Se
nda
Bela
rrak
M. O
stol
aiz
1986
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
86: 3
0Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
87Se
nda
bela
rrak
M. O
stol
aiz
1987
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
87: 4
9Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
88Se
nda
bela
rrak
M. O
stol
aiz
1988
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
88: 4
2Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
89Se
nda
bela
rrak
M. O
stol
aiz
1989
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
89: 1
06Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
90Se
nda
bela
rrak
M. O
stol
aiz
1990
Artik
ulua
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
90: 7
2Eu
skdi
kunt
zaur
teka
ria
91Ud
alak
azk
en u
rteo
tan
esku
ratz
eko
J.M
. 19
87Ar
tikul
uaFl
ora
Baso
gint
zaO
iart
zun
BO
iart
zun
1987
: Eu
sk/G
azt
land
aree
n ze
rren
da. R
elac
ión
de
Eche
vest
eur
teka
ria52
-55
plan
tas
adqu
irida
s po
r el
ayun
tam
ient
o en
los
últim
os a
ños
92Ve
rted
eros
inco
ntro
lado
s en
A.
Car
deño
so;
1990
Artik
ulua
Kuts
adur
aZa
bort
e-O
iart
zun
BO
iart
zun
1990
: 88-
91G
azt
Oia
rtzu
nE.
Hue
sogi
akur
teka
ria
93Vi
sita
a n
uest
ras
min
as d
e J.
M. S
anzb
erro
1981
Artik
ulua
Mea
tzar
itza
Ardi
turr
iA
Oia
rtzu
n 19
81: 8
2-83
Gaz
tAr
ditu
rri
urte
karia
94Vi
site
de
Juan
Gui
llerm
o de
J.
G. D
e 18
83Ar
tikul
uaM
eatz
aritz
aAi
ako
AEu
skal
Err
iaT8
(1ºs
sem
. Fr
ant/
Gaz
tTh
alac
ker a
ux m
ines
du
Mon
t Hay
a Th
alck
er;
Har
ria-
1883
); en
180
4-Vi
sita
de
Juan
Gui
llerm
o J.
de
M. d
e Ar
ditu
rri
149-
154
or.
Thal
cker
a la
s m
inas
del
Mon
te
Beld
arra
inAy
a en
180
4
95Za
borr
ak In
gura
tuak
gau
deH
autz
aro
1995
Artik
ulua
Ingu
rum
en
Kuts
adur
aO
iart
zun
BO
iart
zun
1995
: 150
Eusk
Ikas
tola
hezk
untz
aur
teka
ria
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
243
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
AL
ORR
A/K
KOK
APEN
AK
KP
ARG
ITAL
PEN
AH
IZK
UNTZ
A
96Za
mar
rola
koga
ña, A
iako
Har
rian
J. M
. Lek
uona
1993
Artik
ulua
Geo
graf
iaAi
ako
Har
riaB
Oia
rtzu
n 19
93: 4
8Eu
skur
teka
ria
97Ze
r egu
rald
i egi
ngo
du?
A. L
ekuo
na19
84Ar
tikul
uaM
eter
eolo
gia
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
84: 5
7Eu
skte
reol
ogia
urte
karia
98Zi
larr
ezko
Aitz
urra
: Osa
sun
Bide
In
txix
u he
rri
2000
*M
onog
ra-
Med
ikun
tza
Etno
me-
Oia
rtzu
nB
Intx
ixu
117
or.
Eusk
Her
rikoi
a O
iart
zune
nku
ltur e
lkar
tea
fikoa
diku
ntza
Hee
r Kul
tur
Tald
ea
99Zu
gaitz
ald
aket
a eg
una
P. L
ekuo
na19
91Ar
tikul
uaIn
fgur
umen
Ba
sogi
ntza
Oia
rtzu
nB
Oia
rtzu
n 19
91: 3
3Eu
skH
ezku
ntza
urte
karia
100
Zuha
itz e
guna
-93
Udal
eko
1993
Artik
ulua
Ingu
rum
en
baso
gint
zaO
iart
zun
BO
iart
zun
1993
: 161
Eusk
Men
di
hezk
untz
aur
teka
riaba
tzor
deak
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
244
6.4
. B
est
ela
ko
err
efe
ren
tzia
k
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
MOT
A AL
ORR
AKO
KAP
ENA
KK
PAR
GIT
ALPE
NA
HIZ
KUN
TZA
124
0/19
95 D
ERET
UA. N
atur
Eu
sko
Jaur
larit
za19
95Le
gedi
aBa
besg
unea
k;
Aiak
o H
arria
B2EH
AAO
/BO
PV: 1
9951
05Eu
sk/G
azt
Balia
bide
en A
ntol
aket
a ku
deak
eta
Plan
aren
Ona
rpen
a.
224
1/19
95 D
EKRE
TUA.
Aia
ko
Eusk
o Ja
urla
ritza
1995
Lege
dia
Babe
sgun
eak
Aiak
o H
arria
B2EH
AAO
/BO
PV; 1
9951
05Eu
sk/G
azt
Har
ria a
ldea
Par
ke N
atur
al
Dek
lara
tzen
due
na
3Ai
ako
Har
ria. B
iand
itz-K
opak
o I.
Goi
koet
xea
1992
Map
aK
arto
graf
iaAi
ako
Har
ria-
B2Im
p. G
oiko
etxe
aEu
skH
arri-
Artik
utza
EAr
tikut
za
4Cu
enca
del
río
Oya
rzun
, de
las
Cons
orci
o de
M
apa
Kar
togr
afia
; O
iart
zun
Ibai
aB1
Gaz
tre
gata
s qu
e vi
erte
n al
pue
rto
de
Agua
s de
l hi
drol
ogia
Pasa
jes
y de
las
rega
tas
entr
e N
orte
de
Peña
Tur
rilla
y P
asaj
es.
Espa
ña
5ER
ABAK
IA. A
rditu
rrik
o M
eate
giak
Eu
sko
Jaur
larit
za19
84Le
gedi
aBa
besg
unea
kAr
ditu
rri
AEH
AAO
/BO
PV; 1
9840
10Eu
sk/G
azt
Kond
aira
-Art
ezko
Gun
e al
darr
ikat
zear
i bur
uzko
ze
hazt
apid
etza
6Er
abile
ra e
ta K
udea
keta
Pla
n Eu
sko
Jaur
larit
za20
01Le
gedi
aBa
besg
unea
k;
Aiak
o H
arria
B2ar
gita
ratu
gab
eaEu
sk/G
azt
Erae
ntza
ilea
kude
aket
a
7Eu
skal
Aut
onom
i Elk
arte
ko
ARAN
ZAD
I19
92La
ndar
edi M
apa
Bota
nika
Don
ostia
lde-
CM
apa
eta
libur
uska
Eu
sk/G
azt
Land
ared
i Map
a 64
-Orr
ia/M
apa
Oar
soal
dea-
lagu
ngar
riade
Veg
etac
ión
de la
Com
unid
ad
Bete
rri
Auto
nom
a D
el P
ais
Vasc
o H
oja
-64
8M
apa
Geo
lógi
co N
acio
nal
J. C
ampo
s;
1975
Map
aG
eolo
gia
Erdi
Bid
asoa
CIG
ME
Gaz
tH
oja
25-0
5V.
Gar
cía
Due
ñas;
J.
Sol
e;
L. V
illal
obos
9M
apa
Geo
lógi
co N
acio
nal H
ojas
J.
Cam
pos;
19
74M
apa
Geo
logi
aBi
daso
alde
a/C
IGM
EG
azt
24-0
4;24
-04,
25-
04V.
Gar
cía-
Due
ñas
Oar
soal
dea
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245
245
IZEN
BURU
AEG
ILEA
/KUR
TEA
JARD
UERA
MOT
A AL
ORR
AKO
KAP
ENA
KK
PAR
GIT
ALPE
NA
HIZ
KUN
TZA
10O
iart
zun.
Ibar
eta
ber
e in
guru
neko
I.
Goi
koet
xea
1989
Map
aK
arto
graf
iaO
iart
zun
B1AK
MEu
skm
apa
eta
leku
izen
ak.
11O
iart
zung
o M
apa
OBI
E19
88M
apa
Kar
togr
afia
Oia
rtzu
nB2
Oia
rtzu
ngo
Udal
aEu
sk
12O
iart
zung
o M
apa
1/15
.000
IKER
MAP
1999
Map
aK
arto
graf
iaO
iart
zun
BO
iart
zung
o Ud
ala
Eusk
/Gaz
t
13Va
lore
s N
orm
ales
y e
stac
ione
s In
stitu
to
1995
Dat
u ba
sea
Met
ereo
logi
aC
Gaz
tpr
inci
pale
s (1
961-
1990
)N
acio
nal d
e M
eter
eolo
gia
Mendizabal, M.: Arditurriko mina eremuaren antolaketa proposamena: ingurumen zentro baten...
Azkoaga. 12, 2004, 207-245