arct 750

1ทรปนกขนเขา |

ARCT801750 THEORY AND PHILOSOPHY IN VERNACULAR ARCHITECTURE

ทฤษฎและปรชญา

ในงานสถาปตยกรรมพนถน

ทรปนกขนเขา

ARCT801750 THEORY AND PHILOSOPHY IN VERNACULARAR ฟCHITECTURE

เชยงใหม • แมฮองสอน • ตาก

2 | ทรปนกขนเขา


ARCT801750 THEORY

AND PHILOSOPHY IN VERNACULAR ARCHITECTURE

ทฤษฎและปรชญา

ในงานสถาปตยกรรมพนถน



วชา THEORY AND PHILOSOPHY IN VERNACULAR ARCHITECTURE เปนสวนหนงของการเรยนร รจก และเขาใจค�าวา “สถาปตยกรรมพนถน” ถงทมาทไปของมน

การออกท�างานภาคสนาม กเปนสงหนงทใชในการศกษางานสถาปตยกรรมพนถนไดเปนอยางด เพราะวาเราสามารถเขาใจไดถงชวตและสภาพแวดลอมทเปนอย ทงทเปนสภาพแวดลอมแบบธรรมชาต หรอสภาพแวดลอมทสรางสรรคขนมา จากการประจกษดวยตวของผศกษาเอง ดงค�ากลาวทวา

บทน�

“การเขาไปสมผสกบสภาพแวดลอมและชวตจรงในแตละแหลงทตงดวยความเขาใจและไฝรแมเพยงชวงเวลาอนสนอาจไดความรจากภมปญญาทสรางสมกนมายาวนานจากชาวบานมากกวาการคนควา จากต�ารามาเปนปๆ” (ออนศร ปาณนท, 2553)

ขอความขางตนเปนขอความทไดมาจากการศกษาและเรยนรกนในรายวชา กอนทจะออกไปลงภาคสนามจรงกนทจงหวดแมฮองสอนและจงหวดตาก โดยไดท�าการลงศกษาดงน

• หมบานชาวลวะทบานน�าบอหลวง จงหวดเชยงใหม• หมบานชาวไตใหญบานเมองปอนและบานตอแพ จงหวดแมฮองสอน• ชาวกะเหรยงพทธทบานจวาง และเดอลอค จงหวดตาก• ชมชนอพยพ ทศนยอพยพแมหละและอมเปยม จงหวดตาก• ชาวมเซอด�าทบานอมยอม จงหวดตาก• ชาวไทยเชอสายจนทตรอกบานจน จงหวดจาก


การลงไปศกษาครงนไดมการเตรยมตวในชนเรยน โดยมผรวมเดนทางเปนนกศกษาระดบบณฑตศกษาจ�านวน 11 คน และอาจารยอก 2 ทาน คอ อาจารย ชวลต และ อาจารยระววรรณ ลกษณะการท�างานจะเปนการสมภาษณถายรป และจดบนทกจากการสมภาษณและวาดรป ผงหมบาน ผงเรอน ฯลฯ

ในการลงพนทจรงเปนเวลา 4 วน การท�างานบางอยางนนกไมสามารถท�าไดตามทวางแผนไว ทงเนองจากสภาพอากาศทมฝนตก ถนนเปนดนโคลนรถไมสามารถเขาได ท�าใหเราลงไปส�ารวจหมบานไมได และมบงหมบานทเราเขาถงไดแตกเกบขอมลกายภาพภายนอกเรอนไดอยางล�าบาก บางสถานทกไมสามารถเขาไปศกษาไดโดยทนท เชน ศนยอพยพ ท�าใหการเกบขอมลท�าไดเพยงการถายรปดานนอกเพยงเทานน

การรวบรวมขอมลเพอสรปเปนความรทไดลงส�ารวจมาเปนรายงานฉบบนจงเปนการประมวลขอมลจากหลายๆ ดาน ทงจากการคนควาขอมลเบองตนประกอบกบขอมลทไดมาจากการลงพนทจรง ครอบคลมเนอหาในสวนของ ทตงของหมบาน ประวตการตงถนฐาน ขนาดของหมบาน จ�านวนประชากร ชาตพนธ ลกษณะการด�ารงชวต และลกษณะทางสถาปตยกรรม

นอกเหนอจากความสนก ภาพสวยๆ และความรทไดจากการลงไปสมผสสถานทจรง สภาพแวดลอมจรงแลว สงทไดกลบมาอกหนงอยางคลเปนวธการมองทเปลยนไป วธการมองทตองอาศยการลงไปประจกษ เพอเชองโยงสงทเหนไมใหแคมองผานๆ แลวชนชม แตกลบเปนการคดในระนาบอนๆ ทซอนทบกนอยเพอหาความสมพนธแลวเขาใจในสงทเปนอย หากไดมโอกาสไดลงไปศกษาในพนทอนๆ อก เรากคงไดเหนความงามในมมมองทหลากหลายกวาเดม

คณะผส�ารวจ



บทน�

เสนทางการศกษา

บานบอหลวง

บานเมองปอน

บานตอแพ

ศนยอพยพแมหละ

บานแมจวาง

บานเดลอค

บานอมยอม

ตรอกบานจน

เอกสารอางอง

บนทกการเดนทาง

5

8

11

21

33

45

55

65

75

85

97

98



หลงจากเตรยมตวเกบขาวของเครองใช ส�าหรบการเดนทางเสรจ ทกคนมาพรอมกนทรถตซงเปนยานพาหนะเดยวทจะน�าเราไปในทตางๆ ส�าหรบทรปน จดมงหมายแรกของเราคอ หมบานชาวลวะบานบอหลวง อ.ฮอด จ.เชยงใหม

หมบานชาวลวะบานบอหลวง ต.บอหลวง อ.ฮอด จ.เชยงใหม

วราวธ ธจนะ, ชมพนช ชมพรตน, ประกต วงศเมอง

หมบานนอยระหวางเสนทางเราแวะลงไปสอบถามคนในหมบานถงสภาพหมบาน วายงมบานเกาๆ เหลอใหเราเขาไปดไหม เราเขาไปในหมบานและเรมตนทโรงเรยนประจ�าหมบาน ชาวบานบอกเราวามบานตวอยางใหเราเขาไปศกษาได เราลงจากรถและลงเดนส�ารวจในทนท พบบานทชาวบานเกบไว 1 หลง เปนบานทอนรกษไวใหผทสนใจเขาไปศกษา จากนนเรากออกเดนตอไปยงหมบานเพอส�ารวจบานหลงอนๆ ตอ แตสภาพหมบานไดเปลยนไปคอนขางมาก ทกคนปรบตวใหเขากบการอยอาศยแบบบานทพฒนาขนไปมาก แตกยงสามารถมองเหนความเชอ หรอวธการใชชวตแบบเดมไดอย เราเขาไปส�ารวจบานอก 2 หลง และตดสนใจเดนทางตอ เพอไปยงหมบานตอไป


ผงหมบานบอหลวงจากภาพถายทางอากาศ จะเหนไดถงลกษณะของกลมหมบานทตงอยตามแนวเขา มถนนตดผานขางๆ หมบาน จดทสงเกตเหนจากการลงส�ารวจคอตนไมใหญทมการกราบไหว และวด ซงคาดวาเปนจดแรกๆ ในการก�าหนดจดการตงถนฐานของหมบานลวะน

จ�ำนวนประชำกร ประมาณ 1,100 คนชำตพนธ ลวะศำสนำ พทธภำษำ ไทย ลานนา ลวะประกอบอำชพ เกษตรกรรม คาขาย รบราชการ

รปวดบอหลวงจาก http://www.thaitambon.com/thailand/Chiengmai/501604/501604-A82.jpg

ขอมลพนฐานหมบานชาวลวะ



จดเรมตนในการลงไปศกษาส�ารวจหมบานบอหลวงครงนเรมจากทโรงเรยนบอหลวง เพอศกษาบานตวอยางทมการอนรกษไวทดานหลงของโรงเรยนและเดนออกมาในบรเวณบานทอยในละแวกเดยวกน ไดเหนจดส�าคญคอ ตนไมใหญ และวดประจ�าหมบาน จากนนกเดนเลาะไปตามถนนในหมบาน พดคยสอบถามจนไดมโอกาสเขาไปถายรปและจดบนทกบานของชาวบานอกสองหลง รวมไดลงไปศกษาจ�านวน 3 หลงตามแผนภาพทแสดงขางตน

การลงส�รวจหมบาน


1. ผงเรอนลวะตวอยาง

ลกษณะของบานตวอยางทไดเขาไปศกษา เปนเรอนท�าจากไมจรง ม 1 จว มกาแลบนยอดของหนาจว หลงคามงใบหญาคา ใตถนยกสง พนทใชสอยมโถงทใชนอน ภายในมแมเตาไฟ และหงบชา ถดออกมาจากโถงเปนชานหนาหองตดตอกบชานหนาบาน ดานขางของบานมสวนทยนชายคาออกมาเพอใชเปนทเกบของเรยกวา พะลย


1. ผงเรอนชาวบานหลงท 1



บานหลงท 2 ทเขาไปส�ารวจ มสวนชองหองทตดกบบานหลงทสรางมาใหม เปนเรอยสมยกอน ตวเรอนท�าจากไมจรงแตหลงคาถกเปลยนเปนกระเบอง ดานในโลง และมแมเตาไฟ และหงบชาอยเหนอแมเตาไฟไปทางดานบน


1. ผงเรอนชาวบานหลงท 2



บานหลงท 3 อยถดจากบานหลงท 2 มาทางทศใต ตวเรอนท�าจากไมจรง ยกพนสง ใตถนใชเกบของ ทงฟนและ กระเทยม หลงคาม 2 จว มทางขน 2 ทาง วางแนวตวเรอนแบบ ตะวนออก - ตะวนตก

ระหวางทสอบถามเจาของบานไดใหความชวยเหลอเปนอยางด และยงไดยกเขาของเครองใชโบราณทใชประอบพธเลยงผใหใหชม พรอมกบเลาประวตในการเลยงผประกอบ



หมบานชาวไทใหญบานเมองปอน ต. เมองปอน อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน

วราวธ ธจนะ, ชมพนช ชมพรตน, ประกต วงศเมอง

จากหมบานชาวลวะ ทแมเสรยง พวกเรากมงหนาเขาสจดหมายถดไป กคอบานเมองปอน หมบานชาวไทใหญ ทโอบลอมไปดวยภเขา หมบานทยงคงไวซงรปแบบทางวฒนธรรมไทใหญทชดเจน ทงประเพณ วถชวตและรปแบบทางสถาปตยกรรม การเดนทางในวนแรกนน เราจะสดลงทหมบานแหงนเพอพกผอนจากการเดนทางมาทงวน

บานเมองปอนตงอยท อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน สภาพแวดลอม

ของหมบานเปนทนา ทโอบลอมดวยภเขา หมบานตงอยบนทราบลมตอนกลางของแมน�าปอน ซงเปนแมน�าสายหลกทหลอเลยงชมชนบรเวณนมาเปนเวลานาน


จากผงหมบานจะเหนไดวาลกษณะการตงบานเรองของชาวบานนน ไมไดตงบานเรอนอยรมแมน�ากอนตงแตตน แตเรมตนตงบานเรอนโดยยดจากต�าแหนงตนไมใหญ ตามรปคอบรเวณเสอบาน เปนตนไมใหญทชาวบานสกการะบชา และหลงจากนนจงสรางบานเรอนกระจายจากต�าแหนงนนเปนตนมา

บานเรอนทพบเหนในหมบานมลกษณะหลากหลาย ตงแตแบบดงเดมของชาวชาวไทใหญ ไปจนถงเรอนรานคาทปรบปรงสรางใหม ซงสงทนาสนใจในแตละหลงคอลกษณะองคประกอบยอยทมการออกแบบ ประดบตกแตงอยางไมซ�ากน รปแบบเรอนทพบในบานเมองปอน มลกษณะ 4 แบบดวยกน คอ เฮนจวเดยว (เฮนโหลงหนงสอง), เฮนสองจว, เฮนสามจว และเรอนพกอาศยกงรานคา

ลกษณะการตงถนฐาน



รปทรงของเรอนพกอาศยแบบไตเปนทรงกลองสเหลยม สรางขนในสณฐานทเปนรปสเหลยมเปนพนฐาน ซงไมปรากฏเปนรปทรงแบบอน หลงคาเปนทรงจวทมอยลกษณะเดยวท�ามม 30 – 45 องศา หากเปนเรอนเดยวจะมจวเดยว แตหากเปนเรอนใหญจะมสองจวตามแบบลกษณะทเรยกเปนศพทเฉพาะวา เฮนโหลงตอยเหลยว และเฮนโหลงสองสอง ในเรอนบางหลงแมวาเปนเรอนหลงใหญ แตกมการสรางหลงคาคลมทงอาคารเปนหลงเดยวดวย ในสวนของพนทหองสองไพนนจะมหลงคาคลมตางหากออกไปเปนแบบจวเชน เดยวกนโดยจะวางแกนหนไปในทศทางเดยวกน สวนหลงคาคลมชานหนาหรอหลงพบวาหากเมอเจาของจะท�าการมงตอเตมหลง แลวนนจะตอเสาขนไปรบกบโครงสรางหลงคาใหม โดยคลมหลงคาใหทวทงชานดวยการวางแกนขวางไปกบจวของหลงคาเรอนใหญ

ลกษณะสถาปตยกรรม


เฮนจวเดยว (เฮนโหลงหนงสอง)

เรอนไมขนาดเลก หลงคาเดยว เปนเรอนแคบใตถนเตย มกเปนเรอนผทตงตนครอบครวใหม สวนใหญมกม 3 ชวงเสา ดานหลงฝากนใชเปนสวนหองนอน สวนดานหนาเปนเตน (ฮาน) ดานขางเรอนดานหนงมกตอชานโอบยาวไปถงสดอาคาร เปนพนทส�าหรบครว โดยชกปกหลงคายนคลมลงมาเปนผนเดยว ผนงหองครวมกจะตอเปนชนเลกๆยนออกมา ใชเปนทวางของ



กรณศกษา

เปนเรอนไมขนาดเลก จวเดยว ลกษณะผงใกลเคยงกบรปแบบเดม แตไมทงหมด อาจเนองมาจากลกษณะการสรางทอยอาศย ทเปนไปตามฐานะ ซงหากฐานะยากจนจะเปนบานแบบชวคราว มกสรางเปนกระตอบทเรยกวา “ซมหมาแหงน” เปนบานไมไผมงดวยใบตองตง หรอคาใส ฝาไมไผเหมอนเรอน เครองผกของภาคกลาง ต�าแหนงหงบชาอยบรเวณทศตะวนออก


เฮนสองจว

เรอนสองจว หรอ เรอนแฝด เปนเรอนไมทขนาดใหญขนมา ท�าเปนเรอนแฝดคกน โดยท�าหลงคาชดกน 2 ตว คลมพนทใชสอย เปนเรอนทขยายจากเรอนจวเดยว เมอคนในครอบครวแตงงาน เกดการขยายครอบครว และอาศยทเดม จะขยายพนทบานเดมออกไป เปนเรอน 2 จว ตวเรอนมกเปนเรอน 5 ชวงเสา ยกพนสง ใตถนใชเปน ทเกบของ เชน เกบขาว เกบเครองมอท�านา พาหนะเลยงสตว หรอ ใชเปนทพกผอน ท�างาน ความสงใตถนประมาณ 2 - 2.5 เมตร ตวเรอนหนดานสกดตามแนวเหนอ - ใต เพอใหสามารถรบแสง จวทงสองจะมขนาดไมเทากน เนองจากเปนความเชอทวาจะ ไมสรางจวทงสองใหเทากน เรอนทงสองเชอมตอกนดวยฮอมรน



กรณศกษา

ตวเรอนขนาด 5 ชวงเสา ยกพนสง ใตถนกนเปนพนท เกบของ พนทใตถนใชเกบฟน และเลยงสตว ดานบนของเรอนมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบเดมของ เฮนไต เมอขนไปจะเปนชานขนานและตงฉากกบแนวบนได (ทระดบ + 1.80 ม.) จดเปนพนทครวเลกๆ และพนทเกบของทวไป ต�าแหนงหงบชาอยบรเวณทศตะวนออก


เฮนสามจว

เปนเรอนไมขนาดใหญ ตอเตมมาจากเรอน 2 จว ประกอบดวย เฮนรบแขก ทเพมขนมาจากเรอนสองจว ลกษณะจวจะมขนาดเลกลง มาจากจวท 2 เปนลกษณะจวทม 3 ขนาด ลกษณะการขยายตวของเฮน จะขยายตวไปทางทศทไมใช ต�าแหนงของหงบชา



เรอนพกอาศยกงรานคา

คออาคารเดมทสรางขนเพอใชประโยชนตอการอยอาศย เปนหลก และไดมการปรบปรงบางสวนของอาคารเพอใชประโยชน ดานการคา ทพบเปนเรอนจวเดยว และเรอนแฝด การตอสวน ของอาคารออกมาเพอกนเปนหองส�าหรบวางเกบสนคา สวนใหญ มกอาศยดานขางของเรอนเปนเกณฑ เพราะไมตดขดกบสวนของ ชานเรอน โดยตอปกหลงคาคลมลงมาเชนเดยวกบการยนคลมหองครว หากทางสญจรอยทางสกดของเรอน กมกท�าเปนเรอนจว ยกพนเตยๆ อกหลงหนงตอชดกบดานขางของเรอนใหญ


ในกาลตอมาเมอมการนบพระพทธศาสนา และเกดการน�ามาสกการะบชาไวในเรอนพกอาศย การจะประดษฐานจงไมนยมไวทางดานตะวนตก เพราะจะเปนดานปลายเทาของผนอน ดวยความไมเหมาะสมดวยประการนผนวกกบกบความเชอเรองการนอน จงแกปญหากโดยการสรางเขงเจาพาราไวเหนอศรษะผนอนแทน ดงนนดวยความคดความเชอดงกลาวจงสงผลตอแบบแผนของการวางเขงเจา พาราไวยง ดานทศตะวนออกในเรอนคนไตในสมยตอๆ มา กระทงถงปจจบนน ดงทไดกลาวไปวา ลกษณะของเรอนพกอาศยไมมการเปลยนแปลงนน มขอพจารณาไดจากพนทการใชสอยตางๆ จะเหนไดวา เรอนแตละหลงนนยงคงมการจดแบงพนทและใชสอย ภายในเรอนพกอาศยอยางเปนแบบแผนไว ซงไมพบวามการเปลยนแปลงไปจากเดม

ต�แหนงหงพระ



การวางผงของเรอนพกอาศยแบบไตจะใหดานหนาหนไปทางทศเหนอ และใตเทานน แมวาจะตดกบเสนทางคมนาคมหรอทางเดนดานใดกตาม แตหากเปนลกษณะของเรอนรานคาจะเปดหนาสถนนหรอทางเดนเสมอ ลกษณะของเรอนคนไตจงเปนเรอนแบบขวางตะวน ซงเขาใจวาการวางผง ในลกษณะเชนนจะมสาเหตมาจากความเชอเรองการหนศรษะในเวลานอน ทมมาแตโบราณกาลกอน โดยคนไตมความเชอวาจะไมนอนเอาศรษะไปทางทศตะวนตก โดยจะหนไปทางทศตะวนออกมากกวา ทศเหนอหรอใตกไมดวยเชน เนองจากมประตทางเขาออก ไมสะดวกตอผทจะเดนลกไปมา

ทศทางการวางตวเรอน



บานตอแพบานตอแพ ต. แมเงา อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน

เขมนทรา อปกล, อฬาร ปญจะเรอง

รปท 1 ทตงหมบานตอแพทมา https://maps.google.co.th/maps?hl=th

ภมศาสตรพนทบานตอแพ

ทตงหมบาน

บานตอแพตงอยท ม.1 ต.แมเงา อ.ขนยวม จ.แมฮองสอน บานตอแพเปนชมชนของคนไทใหญทมการตงถนฐานอยางตอเนองมาในชวง 100 ปทผานมา อยทางทศตะวนตกเฉยงใตของอ�าเภอขนยวมประมาณ 5 กโลเมตร ตวหมบานตงอยบนทดอนรมฝงซายของแมน�ายวม โดยมทงนาแวดลอม สณฐานของพนทเปนแองทราบกวาง มน�ายวมและล�าหวยสอตอไหลตลอดป


โครงสรางหมบาน

โครงสรางทางกายภาพของหมบานตอแพใหความส�าคญกบล�าหวยและวดตอแพเปนอยางมาก เพราะถอวาวดตอแพเปนศนยกลางการรวมใจของชาวไตทลองแพมาพกในบรเวณนและคอยๆกอตวเปนหมบานเกาะตวยาวไปตามล�าหวยตอแพ การขยายตวของหมบานขยายไปทางทศตะวนออกของล�าหวย และของวดตอแพ โครงสรางพนฐานของหมบานเหมอนกบบานเมองปอนคอ หมบานอยรอบๆวด และทท�ากนอยลอมรอบหมบานไปทางทศตะวนออก

รปท 2 โครงสรางกายภาพบานตอแพทมา กรมศลปากร, 2539

รปท 3 ผงหมบานตอแพทมา ขอมลภาคสนาม



ผงหมบาน

หมบานตอแพ สรางเรอนไปในทศทางขวางตะวน โดยสงเกตจากวดหนหนาไปทางทศเหนอ ในอดตการสรางบานเรอนจะสรางเกาะไปตามแนวทางน�าไหลแตในปจจบนมการตดถนนผาน หนาบานจงหนเขาหาถนน


ประวตศาสตรพนทบานตอแพ

สงคมและวฒนธรรม

ในป พ.ศ. 2417 พนทในอ�าเภอขนยวมและอ�าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอนเคยไดรบการยกฐานะใหเปนเมองหนาดานของเชยงใหม และมผน�าชาวไทใหญคอพระยาสงหนาทราชา เปนเจาเมองแมฮองสอนคนแรก สงผลใหจงหวดแมฮองสอนกลายเปนศนยกลางของชาวไทใหญในบรเวณภาคเหนอของไทย และยงคงมสภาพบานเรอนและบรรยากาศทคลายกบไทใหญในประเทศพมามากทสด

ชวงเวลาการตงถนฐานของบานตอแพมความสมพนธกบชวงเวลาของการขอสมปทานท�าไมของบรษทบอมเบยเบอรมา เพราะชมชนทกอตวเปนบานตอแพเกดจากชาวไตทรบจางลองไมซงมาตามล�าน�า จ�าเปนตองหาทพกไมซง บรเวณบานตอแพเปนทชมนมของชาวไตทลองซงมาพก จงเกดหมบานตอแพและวดตอแพขน จากจดเรมตนนจงคอยๆ เปนทรจกของคนทวไปและถกเรยกขานวา “บานตอแพ” ตามระเบยบการปกครองในป พ.ศ. 2461 กระทงปจจบน

ชาวชมชนมอาชพหลกคอการท�านา สลบกบการปลกพชผกสวนครว มบางสวนทท�าการคาและรบจางแรงงานเมอวางจากงานประจ�า ชาวไตใหญบานตอแพนบถอศาสนาพทธ

รปท 4 ลกษณะทางกายภาพหมบานตอแพทมา ขอมลภาคสนาม



ประชากรและชาตพนธชาวไตใหญบานตอแพ

มการตงขอสนนษฐานวาอาณาบรเวณบานตอแพสมยโบราณเปนทตงถนฐานของชาวลวะ ซงเปนการตงขอสงเกตแบบกวางๆ เนองจากลวะเปนกลมชาตพนธดงเดมทกระจายตวอยในภมภาคน ตอมามชาวกะเหรยงกลมหนงเขามาอาศยอยโดยมหวหนาชอ “โหลแว” เปนผน�าชมชน หมบานแหงนจงเรยกวาบานโหลแว แตตอมาเมอชาวไทใหญทอยในพนทบานเมองปอนมมากขน และเหนวาพนทบรเวณนมความอดมสมบรณ จงเขามาท�านาและสรางบานเรอนอยอาศยถาวร มจ�านวนเพมขน กระทงชาวกระเหรยงทอยอาศยเดมไดยายถนออกไปเพราะนยมอยอยางสงบในกลมของตน

รปท 5 ประชากรทมา ขอมลภาคสนาม


รปแบบสถาปตยกรรมบานตอแพ

เฮนไตโหลง

รปแบบทโดดเดนของเรอนอาศยไตใหญบานตอแพมมลกษณะเดน 2 ลกษณะคอ เรอนจวเดยวและเรอนแฝด โดยมลกษณะดงน

1. เรอนจวเดยว หรอ เฮนโหลงตอยเหลยว

หมายถงเรอนไมขนาดเลกหลงคาเดยว เปนเรอนแคบๆ ใตถนเตย มกเปนเรอนของผมฐานะไมคอยจะสดนก หรอผทเรมตนตงครอบครวใหม โดยใชเปนเรอนชวคราว ตวเรอนมกเปน 3 หองเสา ดานหลงกนฝาใชเปนสวนนอน สวนหนาใชเปนเตน ซงไทยใหญเรยกวา ฮาน ตอจากเตนลดระดบลงเลกนอยตอยนออกเปนชานแคบๆ ท�าบนไดพาดขนเรอนใตชายคาทยนคลมลงมาถงสวนของพนทชานทงหมด ดานขางเรอนดานหนงมกตอชานโอบยาวไปถงสดอาคารเพอใชท�าเปนหองครว โดย



รปท 7 ผงเรอนทมา ขอมลภาคสนาม

ชกปกหลงคายนคลมลงมาเปนผนเดยว ผนงหองครวจะตอเปนชนเลกๆยนเลยออกมาภายนอกอาคารเพอใชเปนทวางของและท�าเปนรานน�า หรอเขงน�า ซงเชนเดยวกบสวนของผนงหองนอนอกดานหนงทท�าเปนหงพระพทธรป หรอเขงเจาพะลา เรอนประเภทน โครงสรางเรอนจะเปนไมเนอแขง สวนฝาผนงมกจะใชไมไผสานเปนแผงขดแตะ พนเรอนบางกใชไมแปนหรอแผนกระดาน บางกใชไมฟาก หลงคามงดวยใบตองตง


2. เรอนแฝด หรอ เฮนโหลงสองสอง

หมายถงเรอนไมขนาดใหญทท�าเปนเรอนแฝดคกน โดยท�าหลงคาจวตดกน 2 ตว คลมพนทใชสอยซงประกอบดวยเรอนนอนหลงหนงและเรอนครวหลงหนง เรอนแฝด หมายถงเรอนไมขนาดใหญทท�าเปนเรอนแฝดคกน โดยท�าหลงคาจวตดกน 2 ตว คลมพนทใชสอยซงประกอบดวยเรอนนอนหลงหนงและเรอนครวหลงหนง ตวเรอนมกท�าเปนเรอนขนาด 5 หองเสา ยกพนเรอนสง ใตถนเรอนใชเปนทนงพกผอน ท�างาน เกบของตางๆ เชน เกบขาว เครองมอท�านา พาหนะ รวมทงเปนทพกของสตวเลยง ความสงของใตถนจะอยราว 2.5 เมตร ตวเรอนมกจะหนดานสกดอยในแนวทศเหนอใต ทงน คงเพอใหเรอนนนสามารถรบแสงแดดอนจะสรางความอบอนแกตวเรอนยงขนนนเอง เรอนประธานซงเปนเรอนนอนขนาดใหญกวาเรอนรองซงเปนเรอนครว ทงนเปนไปตามความเชอของชาวลานนาทจะไมท�าจวเรอน 2 หลงใหมขนาดเทากน

รปท 8 ลกษณะเรอนสองจวบานตอแพทมา ขอมลภาคสนาม



ภายในเรอนพนทฝงขาวเปนเรอนแม ฝงซายเปนเรอนลกชาย ซงลกสะใภไมสามารถขนไปเรอนแมได เรอนสองสองเรอนนในอดตเปนเรอนพกของทหารญปนสมยสงครามโลกครงท 2 ประตหองนอนลกชายจะมการเจาะรไปเพอสองดภายนอกและรขนาดพอดทปนสามารถรอดมายงไป สวนหงพระและหงผจะอยทศตะวนออกฝงเรอนแม และพนเรอนมการเจาะรเปนรส�าหรบกวาดขยะมฝาไมปด




วเคราะห

บานเมองปอนเปนชมชนทกอตงขนในชวงระยะแรกของการกอตงเมองแมฮองสอน (พศ.2375 - 2453) ในขณะทหมบานตอแพ กอตงขนในชวงหลงระยะการกอตงเมองแลวประมาณ 50 ป โครงสรางหลกทางกายภาพของหมบานทงสองแหงจะอางองกบแหลงน�า เนองจากเปนปจจยในการด�ารงชวตทส�าคญ และมโครงสรางหลกทางกายภาพของหมบานซงประกอบไปดวย กลมบาน ลานกลางบาน (ขวงบาน) วดประจ�าหมบาน ทายหมบานจะเปนทตงของหอเสอบาน มตลาดและรานคา บานตางๆ ในหมบานอาจมการดดแปลงเปนเรอนคาขายในกรณจ�าเปน นอกจากนยงมปาชมชน และพนทท�ากน

เฮนไตโหลงจวเดยว

เมอเปรยบเทยบเรอนจวเดยวบานเมองปอนกบบานตอแพ มลกษณะคลายคลงกนเนองจากหมบานตอแพเปนหมบานทขยายแยกตวมาจากหมบานเมองปอน

เฮนไตโหลงจวเดยวบำนตอแพ

เฮนไตโหลงจวเดยวบำนเมองปอน



เฮนไตโหลงสองสอง

เมอเปรยบเทยบบานเมองปอนกบบานตอแพ มลกษณะแตกตางกนคอเรอนสองสองบานตอแพสวนใหญจะเปนเรอนของผทมฐานะในหมบาน ลกษณะเรอนยงคงสภาพเดมไวไมคอยมการเปลยนแปลงเทาใด สวนเรอนสองสองบานเมองปองสวนใหญจะกลายเปนเรอนรานคาเปนเรอนของผมฐานะจากการคาขายมการตอเตมสวนชนลางของเรอนเปนพนทรานคา

เฮนไตโหลงสองจวบำนตอแพ

เฮนไตโหลงสองจวบำนเมองปอน



ศนยอพยพบานแมหละทางหลวง 105 อ.ทาสองยาง จ.ตาก

เขมนทรา อปกล, อฬาร ปญจะเรอง

ทตงสภาพภมประเทศทวไป

พนทพกพงฯ บ.แมหละ อ.ทาสองยาง จ.ตาก ตงอย บ.แมออกฮ หม 9 ต.แมหละ อ.ทาสองยาง จ.ตาก บรเวณพกด MU 3393 – MU 3692 ตดกบถนนหมายเลข 105 อ.แมสอด – แมสะเรยง บรเวณหลก กม. ท 57-60 มพนทประมาณ 1148 ไร

สภาพพนทเปนเนนเขาสงต�าสลบกนไป ในฤดแลงน�าแหง แตใชบรเวณใกลๆ ล�าหวยในการขดบอน�าใชเพอการอปโภค - บรโภค มจ�านวนประมาณ 60 บอ


รปแบบผงหมบานแมหละ

รปแบบผงหมบานแมหละเปนรปแบบสถาปตยกรรมทมความสมพนธกบสภาพแวดลอมทางสงคมและบรบททางธรรมชาต ทมผลตอรปแบบการด�ารงชวตในหมบาน โดยความสมพนธทางสงคมมผลตอการการวางผงของอาคารโดยสรป ไดวา รปแบบ ทศทางของการหนทศ ของเรอนพนถนใน ศนยอพยพนน ขนอยกบรปแบบของความเชอ และเนองจากศนยอพยพประกอบไปดวย ชาตพนธทมความหลากหลายการหนเรอนจงแตกตางกนออกไปดงน

1. ทศทางการหนเรอน ของชาวกระเหรยงครสต จะหนไปความเหมาะสมทางธรรมชาต หรอรปแบบสภาพแวดลอม และกายภาพของพนท เชนหน ทศเรอนไปตามถนน หนทศเรอนไปตามมมมองทางธรรมชาต หรอ หนทศเรอนไปตามแมน�า และภเขา โดยไมไดยดความเชอเรองทศมงคล และไมนบถอผแตอยางได

รปท 15 ผงหมบานทมา ขอมลภาคสนาม

2. ทศทางการหน ของชาวกระเหรยงพทธ หรอ นบถอผ เรอนจะหนหนา ทางทศ เหนอ - ใตเสมอ เพราะฉะนนเมอเราสงเกตรปแบบหลงคาจากมมสงแลวรปแบบหลงคาจงด มความหลากหลาย และนาสนใจ อนเกดจากการวางแนวทศหลงจากไมตรงกน และสงนาสนใจคอ การจดวางระบบน�าโดยมจดจายน�าเปน ซงเปนจดประจ�ากลมหมบาน โดยการใชงานจะประกอบดวยกลมบานประมาณ สามถงสหลง เปนสถานทอาบน�าและซกลาง ทงสถานส�าคญทสดของหมบานคอ ศาสนาสถาน ไดแก โบสถครสตจะตงอยบนทสงของหมบาน สวนใหญจะตงอยบนเนน เปนจดเดนของหมบานและ ศนยรวมของหมบาน



รปท 20 ภาพแสดงกายภาพของพนท ทลดหลนไปตามความสงของเชงเขา ในศนยอพยพแมหละทมา ขอมลภาคสนาม


ประวตศาสตรพนทศนยอพยพบานแมหละ อ�เภอทาสอ�งยาง จงหวดตาก

พนทพกพงชวคราวบานแมหละ จดตงขนเพอรองรบผหนภยจากการสรบจากประเทศพมา สบเนองจากสถานการณความไมสงบบรเวณชายแดน ไทย - พมา ทางดานจงหวดตาก - แมฮองสอน ซงก�าลงทหารพมาไดเขาโจมตทตงของกองก�าลงชนกลมนอยทตอตานรฐบาลทหารพมา คอ กองก�าลงทหารกะเหรยง จนปลายป 2537 และตนป 2538 ทหารพมาสามารถยดทตงส�าคญของกองก�าลงกะเหรยงไดเกอบทงหมด เปนเหตใหประชาชนราษฎรกะเหรยงซงอยบรเวณชายแดน อพยพหลบหนภยจากการสรบเขามาอยในประเทศไทยบรเวณชายแดน ในเขตอ�าเภอทาสองยาง หนวยงานทรบผดชอบ ไดจดพนทรองรบผหนภยจากการสรบประเทศพมาขนทงหมด 6 แหงดวยกน คอ

• พนทพกพงชวคราวบานโซโกร บานแมสอง หมท 1 ต�าบลแมสอง• พนทพกพงชวคราวบานแมสลด บานแมสลดหลวง หมท 2 ต�าบลแมสอง• พนทพกพงชวคราวบานแมหละ บานแมออกผาร หมท 3 ต�าบลแมหละ• พนทพกพงชวคราวบานเคลอโคะ บานทโนะโคะ หมท 4 ต�าบลแมอส• พนทพกพงชวคราวบานกามอเรโคะ บานแมอห หมท 6 ต�าบลแมตาน• พนทพกพงชวคราวบานแมตะวอ บานแมตน หมท 7 ต�าบลทาสองยาง

รปท 16 แสดงการแบงโซนทมา ขอมลภาคสนาม



จากการทมพนทรองรบผหนภยจากการสรบจ�านวนหลายแหง และทตงอยใกล และตดชายแดนมากเกนไป งายแกการลกลอบเขามาของกองก�าลงตางชาต เพอท�าการเขาโจมต เผาท�าลายบานเรอน ปลนทรพยสน รวมทงจบตวผน�าของผหนภย และยากแกการใหความชวยเหลอและการควบคม

ดงนน หนวยงานดานความมนคง และกระทรวงมหาดไทย จงไดเลอกบรเวณพนทพกพงฯ บานแมหละ เปนพนทรองรบผหนภยจากการสรบทง 6 แหง ท�าการขนยายผหนภยจากการสรบทง 6 แหง ตงแตป 2539 เปนตนมา

ศาสนาและสถานทประกอบพธทางศาสนา

ในศนยอพยพบานแมหละมการนบถอศาสนาแบงออกเปนทงหมด 3 ศาสนาคอ พทธ ครสต และอสลามและมสถานทประกอบพธทางศาสนาตามชมชน

• ศาสนาพทธ มวด 4 แหง มผนบถอประมาณ 35 %• ศาสนาครสต มโบสถครส แบงเปน 3 นกาย ไดแก - นกายโปรแทสแตน มโบสถ 15 แหง- นกาย S.D.A มโบสถ 6 แหง- นกายแองกลกน มโบสถ 2 แหงทง 3 นกาย มผนบถอประมาณ 50 % • ศาสนาอสลาม มสเหรา 4 แหง มผนบถอประมาณ 15 %


รปลกษณะเรอนพนถนของชาวกระเหรยงในศนยอพยพแมหละ



รปแบบสถาปตยกรรม

รปแบบสถาปตยกรรมชาตพนธกะเหรยงปลกบานลดหลนกนไปตามไหลเขา หลงคาท�าจากใบตองตงตวเรอนใชไมไผ รปแบบทเกดจากปจจยตางทไดรบอธพลจนกอใหเกดการสรางสรรคสถาปตยกรรม เนอง สภาพพนท และการปกครองเปนศนยอพยพจงมขอจ�าจด ปจจยทสงผลตอรปแบบ การใชวสด ขอจ�ากดของทดน และ การด�ารงชวต โดยปจจยเหลานสรปไดออกเปนรปแบบสถาปตยกรรมดงน

เรอนบานพนถน เรอนพนเปนเรอนพนถนทสวน

ใหญ ผอพยพชาวกระเหรยง เปนเจาของเรอนและสรางเรองขน ฉะนนรปแบบจงเปนเรอนกระเหรยง โดยมรปแบบเชนเดยวกบเรอนพนถนชาวกระเหรยงทวไป มการใชวสดพนถนเชน ใบตองตง ไมไผ ผกเรอนดวยตอกไมไผ และเนองจากเรอนพนถนกระเหรยงนนมความพนธเกยวกบความเชอเรองผ ดงนน รปแบบของเรอนกระเหรยงครสตในศนยอพยพ จงมรปแบบทแตกตางออกไป โดยไมยดรปแบบพนถนเดม และไมยดการวางแนวเสาเดม แตจ�านวนชวงเสาและความหางของชวงเสายงยดรปแบบเดม

เรอนรานคา เรอนรานคาสวนใหญ เปนของผอพยพชาวมสลมเชอสายพมา โดยชาวมสลม จะนยมท�าการคาขาย ดงนนรปแบบเรอนจะหนหนา และเปดออกสถนน หรอเสนทางสรรจร และวสดยงคงใชวสดพนถนเชนเดยวกบเรอพนถน และเรอนราคาของมสลม กยงไมไดยดถอตามความเชออนๆ นอกจากมสลมแตอยางไร


รปท 17 ลกษณะเรอนพนถนของชาวกระเหรยงในศนยอพยพแมหละ



รปท 18 ลกษณะเรอนพนถนของชาวกระเหรยงในศนยอพยพแมหละ 2ทมา ขอมลภาคสนาม



หมบานแมจวางหมท 8 ต�บลทาสองยางอ�เภอทาสองยาง จงหวดตาก

อณชา กระจางแจม, อดเทพ พฒนศภสนทร

ประวตความเปนมา

ในอดตหมบานทาสองยาง ยงไมม เปนเพยงทพกของต�ารวจสายตรวจต�ารวจภธรอ�าเภอแมสะเรยง ซงมาตงดานตรวจอยทสนกะแต (บรเวณบานพกครในปจจบน) ดานนมหนาทตรวจสนคาจากฝงไทยเพอน�าไป ขายยงบานใหมในฝงพมา และสนคาจากบานใหมในฝงพมามาขายยงฝงไทย เชน วว ควาย ทอง ผาตาง ๆ และทบรเวณใกลแมน�าเมยฝงพมาจะมภเขา 2 ลกชาวบานเรยกกนวา “ดอยค�า” อยตดกนและมตนยางใหญ อย 2 ตน ถาใครจะเดนไปฝงพมาหรอมาฝงไทยกจะตองเดนผาน ภเขานและระหวางตนยางทง 2 ตน ตนยางนอยตรงกนขามกบจดตรวจพอด ชาวบานกเลยเรยกกนวา “ทาชองยาง” ตอมาชาวบานกเรยกเพยนเปน “ทาสองยาง” นนเอง กอนทชาวบานจะยายมาอยททาสองยางน ชาวบานทาสองยางเคยอยบานใหมในฝง พมามากอน เหตทมาอยฝงไทยนน กเพราะวามการสรบกนระหวางพมากบกะเหรยง ท�าใหชาวบานไมสามารถอยทนนได จงอพยพ จากทบานใหมมาอยทบานทาสองยาง ผทตงถนฐานอยทนกลมแรกจะเปนครอบครวของต�ารวจสายตรวจ ตอมากม ชาวบานใหมในฝงพมาทอพยพเขา มาอยมชาวบานจากแมสะเรยงเขามาอาศยอยทนเปนจ�านวนมากจนกระทงถงปจจบน


ขอมลทางวฒนธรรม

• ศาสนา : นบถอศาสนาพทธกะเหรยง• ชาตพนธ : กระเหรยงปกากะญอ • การแตงกาย : การแตงกายเชนเดยวกบคนในเมอง แตผหญงยงนง

ผาซนเหมอนเดมอย• ภมปญญา : จกสาน ทอผา

ขอมลประชากร

• จ�านวนประชากร : ประชากรชาย 408 คน, ประชากรหญง 385 คน รวม 793 คน จ�านวนครวเรอน 195 หลงคาเรอน

• การศกษา : มโรงเรยนชมชนบานทาสองยางใหบรการในเขตพนทหมบานแมจวาง เปนหองเรยนเคลอนทในโครงการตามพระราชด�าร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร ท�าการสอนถงระดบชนมธยมศกษาปท 3

• อาชพ : อาชพหลก ท�าสวน ท�าไร เลยงสตว• สาธารณปโภค : มน�าดมน�าใชจากประปาภเขา• ภาษา : ภาษาปกาเกอะญอ, ภาษาไทย



ลกษณะผงหมบาน

หมบานตงอยบนไหลเขาทมความชนไมมากนก อยระหวางทราบหบเขาและทางน�าส�าหรบการเพาะปลก และตวเรอนจะวางตามแนว ตะวนออก ตะวนตก


รปแบบตวเรอน กรณศกษาท 1

การใชใตถนเรอนมกจะมการมการใชส�าหรบเกบไมฝนหรอของทใชเกยวกบอาชพ หองน�าถกแยกออกมาจากตวเรอนประมาณ 4 - 5 เมตร (บางบานมการเลยงหมโดยแมหมจะมการผกตดไวกบเสาใดเสาหนงของเรอนซงจะเปนเสาทอยทางดานหนาของตวบาน)

ชานรมหนาตวเรอนเปนทส�าหรบนงพกผอน ตอนรบแขก หรอประกอบกจกรรมตางๆ บรเวณทางดานทศเหนอเปนทส�าหรบวางต�าแหนงหงบชา

เสาสวนใหญท�าจากไมจรง มระบบเสาเปนแบบ 5X4 เสา มขนาดคอนขางใหญแขงแรง การมงหลงคามงดวยใบตองตง มลกษณะการมงแบบแหกระโจม (ตวเรอนสวนทตองใชความแขงแรงจะใชไมจรงในการกอสรางเชน เสา คาน ราวกนตก) ฝาผนงบานท�าดวยไมฝาก (ไมไผตแบน) เพอชวยในการระบายอากาศของตวบาน บนไดท�าจากไมไผเจาะรแลวน�าไมทเลกกวาสอดเขาไป



ผงเรอน

ไอโซเมตรกซ


รปดาน

perspective



รปดาน



หมบานเดลอคหมท 03 ต�บลหนองหลวง อ�เภออมผาง จงหวดตาก

อณชา กระจางแจม, อดเทพ พฒนศภสนทร

ประวตความเปนมา

ค�าวา “เดลอ” แปลวา หมบานเกา สวนค�าวา “ค” แปลวาขนหวย ขนน�า ตนน�า (ดร.มาล สทธเกรยงไกร) ตงอยในพนท ต.หนองหลวง อ.อมผาง จ.ตาก ต�าบลหนองหลวง เปนต�าบลอยตดชายแดนไทย - พมา เดมม 4 หมบาน ตอมาเมอป 2533 ประกาศยบ หม 4 เนองจากมจ�านวนหลงคาเรอนนอย ปจจบนมเหลอเพยง 3 หมบาน ไดแก หม 1 บานหนองหลวง หม 2 บานเซลทะ หม 3 บานเดลอค มฐานะเปนสภาต�าบล เนองจากมประชากรนอย

ขอมลทางวฒนธรรม

• ศาสนา : นบถอศาสนาพทธกะเหรยง• ชาตพนธ : กระเหรยงปกากะญอ • ลกษณะนสย : เนองจากเปนหมบานทคอนขางม

นกทองเทยวเขาไปบอยและความเจรญเขาถง ดงนนจงท�าใหคนในพนทนคอนขางมมนษยสมพนธทด และคอนขางเปดกวางกบบคคลภายนอกพนท แมวาสงคมภายนอกจะเปลยนไปรวดเรวเชนไร แตสงคมของคนอยปากคอยๆพฒนาและเปลยนผานตามเวลาทคอยๆ เคลอนคลอย หลายกลมททกวนน ปรบเปลยนวถชวตเพอสอดรบกบการพฒนาประเทศและการทองเทยว ดวยการเปดหมบานตอนรบนกทองเทยวทสนใจจะเขามาเรยนรวถชวตของคนอยปาทธรรมดาและเรยบงาย


• การแตงกาย : การแตงกายแตงตามลกษณะของกะเหรงปกากะญอ

• ภมปญญา : จกสาน ทอผา สวนใหญจะไวใชในครวเรอน การบวชปา (ซอดายและไหมจากตลาดใน อ.อมผาง)

ขอมลประชากร

• การศกษา : มโรงเรยนทอยในหมบาน คอ โรงเรยน ขนหวยบานรงเดมชอ โรงเรยน บานเดลอค

• อาชพ : อาชพหลก ท�านา ท�าสวน • อาชพเสรม เลยงสตว หาของปา พชเพาะปลก ขาว

เจา ขาวเหนยว ขาวโพด ถวลสง ถวเขยว ถว เหลอง • ไมผลทปลก มะพราว , ขนน , มะมวง , มะละกอ

และมะนาว• สตวเลยง สกร , ไก ,สนข และแมว• สาธารณปโภค : มน�าดมน�าใชจากประปาภเขา• ภาษา : ภาษาปกาเกอะญอ , ภาษาไทย

ภมศาสตร

สภาพภมประเทศ สวนใหญเปนภเขาและทราบลม ระหวางภเขา ซงราษฎรใชท�าการเกษตร ประมาณ 20 % ของพนททงหมด ซงสวนมากอยในเขตปาสงวนแหงชาต มล�าน�าคอหวยหนองหลวง มตนน�ามาจากน�าตน (น�าทไหลมาจากผดดนตามธรรมชาต) ไหลผานบานหนองหลวงบานเซอทะ บานเดลอค ลงสน�าแมกลอง



ลกษณะผงหมบาน

กลมบานจะไตระดบไปตามไหลเขาทมความชนไมมาก และเปนพนททอยใกลกบทราบหบเขา พรอมกบทางน�า เพอใชเปนพนทการเพาะปลกพชไร การขยายตวของหมบานจะเรมจากรมน�าและกระจายขนไปตามไหลเขามากขน ตวเรอนสวนมากจะวางแนว เหนอ ใต


รปแบบตวเรอน กรณศกษาท 1

รปแบบตวเรอนมลกษณะเปนเรอนยาว ใตถนเรอนเปนทใชเลยงหม มการผกหมตดไวกบเสาทางดานหนาของตวเรอน ดานขางมการตอเตมหลงคาใชพนทสบหรบเปนปย จอดรถ เปนทเกบอปกรณการเกษตร

ระบบเสาเปนแบบระบบ 5 เสาเชนเดยวกนกบทหมบานแมจวาง แตมการตอเตมจงท�าใหมเสาเพมขนมาเพอเพมพนทใชสอย เสาและคานเปนไมจรงทงหมด โดยเสาจะมลกษณะเปนไมทมลกษณะคอนขางกลมใหญ มความแขงแรงกวาสวนอนๆ

สวนทตอเตม (ปดระเบยง) ทางดานทศใต กบทศตะวนตก ใชไมจรง แตสวนทเปนผนงจรงๆของตวบานใชไมฝากทงหมด

หงบชาอยบรเวณทางดานทศตะวนออกของตวบาน ทรบแขกอยบรเวณชานดานหนาตวเรอน มหลายสวนภายในตวเรอนทดดแปลงใชเปนทวางของใชตางๆของคนในบาน นอกจากนยงมการเลยงสนขและไกบรเวณบานอกดวย



ผงเรอน

ไอโซเมตรกซ


รปดาน



รปดาน

perspective


บทวเคราะห

• เปรยบเทยบความเหมอนของชาตพนธ ทงสองหมบานนมตนก�าเนดของชาตพนธเดยวกนคอ กระเหรยงปกากะญอ ซงเปนกลมใหญทสดทอพยพเขามาอาศยในเขตแดนไทยเปนชาวเขาเผาแรกๆ ทอพยพเขามาในประเทศไทยกอนชนเผากลมอนๆ หากจะนบเวลากนาจะมากกวาสองรอยป และยงถอเปนชนเผาท มจ�านวนมากทสดของไทยมจ�านวนประชากรประมาณ 500,000 คน (ประวตร โพธอาศน, 2527)

กะเหรยงสะกอหรอปกากะญอ อพยพเขามาอาศยในเขตแดนไทยนบเนองมาถงวนนกหลายรอยปแลว กะเหรยงสะกอสวนใหญมกจะไดรบการศกษาทดเพราะในชวงสมยหนงคณะมชชนนารไดเขามาเผยแพรศาสนาและปรบเปลยนวถชวตบางสวนของชนกลมนอย กะเหรยงทหนมานบถอศาสนาครสต จงมกไดรบการศกษาขนสงสด มหลายตอหลายคนทส�าเรจการศกษาในระดบปรญญา

• องคประกอบรวมของเรอน บานเรอนของทงสองหมบาน นยมสรางเปนบานยกพน มชานบาน หรอไมกใชเสาสง แมวาอยบนทสงกตาม ซงแตกตางจากชาวเขาเผาอนๆ ทนยมสรางบานชนเดยว พนตดดน

• ระบบครอบครว ระบบครอบครวของกะเหรยงปกากะญอ หรอ ปงา เกอ ญอ (บางกเขยนวา ปกาเกอะญอ / ปาเกอญอ / ปาเกอะญอฯ) เปนแบบผวเดยวเมยเดยว ไมมการอยดวยกนกอนแตงงานเปนอนขาดการหยารางมนอยมากขณะทการแตงงานใหมกไมคอยมปรากฏ สวนการเลอกคครองนน ฝายหญงจะเปนฝายเลอกผชายกอน และบางครงกออกคาใชจายทงหมดในการแตงงาน สงคมกะเหรยงเปนครบครวเดยว เมอลกแตงงานกจะแยกครอบครวไปปลกบานใหม ถาแตงงานแลว ชายจะตองมาอยบานพอแมภรรยาเปนเวลา 1 ฤดเกบเกยวหลงจากนนจงไปปลกบานใกลกบพอแมฝายภรรยาถามลกสาวคนเลกจะตองอยดแลพอกบแม ตองอยกบพอแมไปตลอดแมจะแตงงานแลวกตาม เพราะมหนาทเลยงดตอบแทนบญคณพอแม ดงนนลกสาวคนสดทองจงไดรบมรดกเชน ทนาและววควายมากกวาพนองซงจะไมมการอจฉารษยากนเลย ครอบครวใดทไมมลกสาว ลกชายกจะท�าหนาทแทน บานใดทแมเสยชวตลง ตองรอบาน



ทงแลวสรางใหม เพอลกสาวทแตงงานแลวจะไดประกอบพธกรรมเลยงผบรรพบรษได (ประวตร โพธอาศน, 2527)

• การสบเชอสาย เปนการสบเชอสายทางฝายแม แตกยงใหความเคารพตอฝายพอแมของฝายชาย กะเหรยงสมยกอนนนไมมนามสกล แตในปจจบนนมนามสกลกนหมดแลว และบตรจะใชนามสกลของอ สวนชอของเดกพอแมหรอผอวโสฝายภรรยาจะเปนคนตงชอให หากเปนผหญงมกจะมขนตนวา”หนอ” และถาเปนผชายมกจะมค�าขนตนวา “พะ” หรอ ”จอ” เปนค�าแสดงความเปนเพศหญงหรอชาย

• ความเชอ การนบถอผ เปนความเชอดงเดมอยคกบชาตพนธนมานานแลว ซงเปนความเชอทเหลาบรรพบรษ เจาทเจาทาง เจาปาเจาเขา เนองจากชวตของปกากะญอ อยกบปาเขา ผกพนกบธรรมชาตมาเนนนาน จงหลอหลอมความเชอกบธรรมชาตเขาดวยกน ในการท�ากจกรรมตางๆ จะตองมการเซน เจาทเจาทาง และบอกกลาวบรรพชน ใหทานไดมาอดหนนค�าจน ชวยใหกจการงานนนๆเจรญกาวหนา ท�ากสกรรมไดผลผลตด ขอใหทานดลบนดาลใหอยเยนเปนสข ปกปองคมครองดแล และยงเปนการขอขมาตอทานเหลานนดวย ซงเปนความเชอและประเพณทดงาม เปนการสรางความรกความสามคคในหมคณะ และใหเกดความรมเยนเปนสขในครอบครว เปนความเชอทชาตพนธนใหความส�าคญอยางยง ความเชอในลกษณะนมอยในทกชนชาต

• ภมทศนวฒนธรรม อดตชมชนชาวกระเหรยงประกอบอาชพการท�าเกษตรกรรมแบบดงเดม คอ การท�าไรแบบตดฟนและเผาปา ถอเปนการท�าไรแบบเกาแกแตดงเดมทเคยท�ามา แตในปจจบน ชาวกะเหรยงใชชวตในชนบท มชมชนขนาดเลก และท�ามาหากนในลกษณะเพอการยงชพ อาชพสวนใหญจงเปนการเกษตรทงปลกพช ปลกขาวไร และเลยงสตว เดมชาวกะเหรยงปลกฝนเชนเดยวกบชาวเขาเผาอนๆ แตปจจบนไดหนมาปลกพชผกทมความส�าคญทางเศรษฐกจ รวมทงพชเมองหนาว โดยไดรบการสนบสนนและใหความรจากโครงการพฒนาชนบทจากหลายๆ หนวยงาน เชน โครงการหลวง ท�าใหความเปนอยของชาวกะเหรยงในหลายชมชนมความผาสก



หมบานอมยอมชาวเขาเผา มเซอเฌเล ต�บลแมทอ อ�เภอเมอง จงหวดตาก

ลลตา จรสกร, ชมพนท คงพนพน, อภญญา ผลสวสด

ประวตการตงถนฐาน

หมบานอมยอม เดมชาวมเซอเรยกกนวา “คะป” หรอมเซอบานเกา และเปลยนมาเปนหมบานอมยอมตามการแตงตงของทางราชการ เมอป พ.ศ. 2502 หมบานอมยอม เรมตงหมบานประมาณป พ.ศ. 2490 ประชากรสวนใหญอพยพมาจากดอยชาง อ�าเภอแมสรวย จงหวดเชยงราย เหตทอพยพมาเนองจากหมบานเดมเกดโรคระบาดและไมมทดนท�ากน จงตองอพยพมาหาทดนท�ากนแหงใหม

รปภาพ 2 หมบานเดมของอมยอม ทมา: ศภชย สถรศลปน. 2527.


โครงสรางทางประชากร

สถาบนครอบครวของมเซอ มลกษณะเปนครอบครวเดยว ไมปรากฏวามเซอถอกฎระเบยบการสบสายสกลอยางเครงครด ภายในครอบครวหนงๆ จะมพอ แม ลก และผสงอาย ซงเปนญาตฝายหญงอาศยอยดวย ในการแตงงาน ผชายมเซอจะตองยายเขาไปอยกบครอบครวของฝายหญง เพอท�างานตอบแทนพอแมของฝายหญงกอนประมาณ 2 - 3 ป จงสามารถแยกตวไปตงครอบครวของตนใหม หรอไมฝายชายกตองจายเงนทดแทนใหแกบดา มารดาของฝายหญงตามแตจะตกลงกน มเซอนยมการมครอบครวแบบผวเดยวเมยเดยว

รปภาพ 3 ขณะสมภาษณบานครอบครวบานปจาร ทมา: คณะผส�ารวจวจย

• ประชากร: เปนเผา มเซอเฌเล รวม 204 คนจ�านวนครวเรอน: 42 หลงคาเรอนจ�านวนครอบครว: 53 ครอบครว เพศชาย 103 คน เพศหญง 101 คน



• อาชพ ชาวมเซอ จดวาเปนกลมชาตพนธทมวถการผลตแบบเกษตรกรรม โดยการท�าไรขาวหมนเวยนบนดอยสง ไรแตละไรจะใชประโยชนไดอยางมากมาย ประมาณ 3 ป จากนนจะยายท�าเลไปหาแหลงเพาะปลกใหม จะกลบมาใชทเดมอกภายหลง 10 - 15 ปลวงไปแลว ขาวและขาวโพดเปนพชหลก สวนพชอนๆอนไดแก แตง ฟกทอง ถว ขาวฟาง มนฝรง แตงกวา กลวย ฝน และพรกไทย เปนพชทปลกเสรมเขาไปในไร เพอเปนอาหารใหเกบกนตลอดป

สตวเลยงทส�าคญของมเซอ ไดแก ไกและหม ซงเปนสตวทใชส�าหรบพธกรรมและประเพณตามความเชอดงเดมของชาวมเซอ ในหมบานทมบางครอบครวท�ามาคาขาย กอาจมมาและฬอไวส�าหรบบรรทกของดวย ส�าหรบววและควายนน มกไมพบนกในชมชนมเซอ เพราะมเซอไมนยมท�านา และไมไดใชประโยชนจากววและควายเทาใดนก

รปภาพ4 สตวเลยงทส�าคญของชาวมเซอ ไดแก ไกและหม ทมา: คณะผส�ารวจวจย


การนบถอศาสนา

มเซอเปนพวกทนบถอพระเจาองศเดยวกน ในขณะเดยวกนกมความเชอในเรองภตผวญญาณตางๆ ลกษณะเดนของพวกมเซอกคอ มความเชอในเรองผน�า โดยเฉพาะผน�าทางศาสนา “ปจอง” หรอ “ตโป” พระเจาของมเซอมชอวา กอซา มเซอเชอวาพระเจาเปนผสรางสรรคความดทงมวล นอกจากความเชอเรองเทพเจาแลว ยงมความเชอในเรองภตผวญญาณตางๆ ไดแก ผบานผเรอน ผประจ�าหมบาน ผปาผดอย ผน�า ผพาย ผฟา เปนตน ผของมเซอมมากมาย ซงมลกษณะแตกตางออกไป ผบาน ผเรอน ผหมบาน ถอเปนผดเปนผคมครอง แตผน�า ผปา หรอผพายตางๆ ถอเปนผรายทน�าโรคภยไขเจบและความหายนะมาสคน

มเซอนยมท�าบญประกอบพธผกขอมอ และฆาหมหรอไกเปนเครองสงเวย มเซอเฌเลนยมจะจดเทยนขผงอนเปนสญลกษณแหงการบชา จนมผเรยกขานกลมนวา ผจดเทยนบชา หรอ “แปตปา” ปกตจะมผช�านาญในการประกอบพธทางศาสนาอย 4 ทานดวยกนคอ ตโบ หรอปจอง เปนผดแลหรอควบคมวดมเซอ “หอแหย” อนเปนสถานทศกดสทธทใชเพอการประกอบพธกรรมตดตอกบเทพเจากอซา โดยมผชวยกระท�าแทนอก 3 คน คอ สลา อาจา และ ละฉอสวนผช�านาญในการประกอบพธกรรมทางศาสนาของมเซอเฌเล มดวยกนหลายคนคอ ปจาร หรอ แกล เปนผดแลและควบคมสถานทเตนร�า “จะคกอ” อนเปนสถานทศกดสทธเพอการประกอบพธกรรม บางขณะกเปนผดแลศาลผ “แซมอ” ซงเปนศาลผทคมครองหมบาน ผด�ารงต�าแหนงปจารจะตองเปนผทสบเชอสายมากอน อาจเปนหญงกได แตสวนใหญจะเปนชาย กรณเปนหญงจะมสามหรอบตรชายท�าหนาทเปนผชวยเหลอ มเพยงคนเดยวในหมบาน

แปตปา หรอผจดเทยนบชา เปนผท�าหนาทแทนปจารเกอบทงหมด โดยไดรบอนญาตจากปจาร บคคลผนเปนผมความรและความจ�าเปนเยยมในบทสวดตางๆ ทสามารถตดตอกบเทพเจากอซา บางครงกไดรบมอบหมายใหเปนผดแล แซมอ โดยในแตละหมบานจะมผท�าหนาทนจ�านวน 1 - 2 คน

บคคลส�าคญตอมาไดแก หมอผ (หนตซอ) ซงเปนผมความรอบรในถาถาอาคมทสามารถตดตอกบภตผปศาจตางๆได บางครงกสามารถท�านายโรคภยไขเจบไดอกดวย ในแตละหมบานอาจจะมผท�าหนาททงหมดได (ส�านกงานวฒนธรรมจงหวดแมฮองสอน, 2551)



การวางผงหมบาน

มเซอเปนพวกทชอบอพยพเคลอนยายหมบานมากวาชาวเขาเผาอน สาเหตประการหนงกคอ มเซอมธรรมเนยมวาจะตงหมบานอยทใดทหนงไมเกน 5 - 10 ป หรอบางกลมจะยายหมบานทกๆ 4 ป ดงนนจงไมสรางบานอยอยางถาวร ปจจบนแนวความคดนเปลยนไปบางแลว สาเหตประการหนงกคอ พวกนมลกษณะทางสงคมทผกพนกนอยางหลวมๆ เปนพวกทไมมแซสกล แตละครวเรอนมอสระทจะแยกตวออกไปจากหมบานไดทกเวลา


การกอตงหมบาน หวหนาหมบานหรอผน�าศาสนาเปนผพจารณาคดเลอกสถานทโดยไดรบความเหนชอบจากผน�าคนอนๆ และเมอจะเรมกอตงนน จะตองมพธไหวเจาทเจาทางเพอขอขมาลาโทษและขออนญาตเขามาหกรางถางพงเพอกอตงหมบาน โดยจดท�าเปนกระทงเลกๆเสยบไวบนปลายไม มเทยนขผง และขาวสารใสไวภายใน เรยกวา “แปหอตา” จากนนทกคนชวยกนเตรยมพนทโดยการตด ถาง เผา เศษไมตางๆ พรอมกบปรบพนทใหเหมาะสม และจดแบงพนทเพอปลกสรางบานแตละหลงคาเรอน ตอมาตางกชวยกนจดหาวสดตาง เพอปลกสรางบาน มไม ไมไผ หญาคาหรอใบกอ และจดสรางยงขาวคอกสตวเตรยมไวเพอขนยายของตนเขาไป บานหลงแรกทตองปลกสรางกอนบานหลงอนใดคอ บานผน�าศาสนา พรอมกบลานเตนร�า “จะคกอ” อนเปนสถานทศกดสทธเพอการประกอบพธกรรมททกคนตองชวยกนปลกสรางใหแลวเสรจภายในวนเดยว ตอจากนนตางกปลกสรางบานของตนเองได เมอครบทกหลงคาเรอน ผน�าศาสนาจะตองสรางศาลผประจ�าหมบาน “แซมอ” อนเปนสงศกดสทธทส�าคญอกแหงหนง ทคมครองดแลความเปนอยของสมาชกทกคนในหมบานใหอยกนอยางสขสบาย ตามความเชอของมเซอ หมบานมเซอแดงจะม “หอแหย” หรอวดมเซอตงอยทางเหนอของหมบาน

การวางผงหมบาน สรางรวมกนเปนกระจกกระจดกระจาย ไมเปนระเบยบ ในหมบานจะมครกต�าขาวสรางไวหลายแหงรอบหมบาน ยงขาวจะอยกระจดกระจายรอบหมบาน แหลงน�าบรโภคเปนปญหาส�าคญ เนองจากมแหลงน�าเพยงแหงเดยว เปนล�าธารน�าอยหางไปทางทศตะวนออกของหมบาน เปนระยะทางประมาณ 2 กโลเมตร ภายในหมบานมศาลผ (หอแหย) อยเหนอสดของหมบาน ใชเปนสถานทประกอบพธกรมศกดสทธของชนเผา และมลานจะคส�าหรบท�ากจกรรมในเทศกาลปใหม




ลกษณะบานเรอนของมเซอ บานดงเดมของชาวมเซอจะสรางดวยวสดทหาไดจากปาใกลๆกบทอยอาศย เชน ไมไผส�าหรบท�าพนฟาก โครงหลงคาและฝาบาน โดยปกตชาวมเซอในอดตจะไมโคนตนไมขนาดใหญมาแปรรปสรางบาน เนองจากถอวาไมขนาดใหญมเจาของซงอาจท�าอนตรายแกเจาของบานได บานมเซอ จะมทงปลกตดพนดน และยกพนสง บานทปลกตดพนท�าไดดวยการน�าดนรอบๆบรเวณมาปรบระดบใหสงขนจากพนดนเลกนอย และตดไมขนาดเทาโคนขามาท�าเปนเสา แลวมงดวยหญาคา และใชไมไผมาท�าฝาผนง สวนอกประเภทหนงจะยกพนสงประมาณ 1 เมตร ปพนและกนฝาดวยไมไผเชนเดยวกน สวนใตถนบานกใชเปนสถานทเกบสงของเครองใชรวมทงสตวเลยงตางๆ เชน ไก หม ชาวมเซอนยมท�าชานเรอนยนออกมาหนาบานเพอใชเปนสถานทพกผอน และเปนลานตากผลผลตทางการเกษตร เชน ขาวเปลอก หรอพรก

รปภาพ 6 บานเรอน ทหมบานอมยอม จ.ตาก ทมา: คณะผส�ารวจวจย


มเซอมระบบการแบงพนทใชสอยในบานอยางเปนสดสวน สวนทหนงจะเปนพนทส�าหรบกอไฟ หงหาอาหารและใหความอบอนในฤดหนาว สมาชกในครวเรอนรวมทงแขกผมาเยอน จะใชพนทสวนนเปนทรบประทานอาหาร และพดคยกนในยามค�าคน สวนทสองจะเปนพนทรอบๆครวไฟซงใชเปนทแขวนเสอผาและเปนสถานทหลบนอนของสมาชกในครวเรอน รวมทงแขกผมาเยอนไดดวย สวนทสามจะถกกนดวยฟากไมไผเพอใชเปนหองนอน และสถานทประกอบพธกรรม บรเวณนถอเปนพนทสวนตวของสมาชกในครวเรอน

รปภาพ7 ผงบานมเซอ หมบานอมยอม จ.ตาก ทมา: อภญญา ผลสวสด



รปตด

รปดาน



ตรอกบานจนถนน ตากสน อ�เภอ เมอง จงหวด ตาก

ลลตา จรสกร, ชมพนท คงพนพน, อภญญา ผลสวสด

ตรอกบานจน เปนสถานทสดทายทพวกเราแวะลงเดนเลนถายรป และเดนหาของกนรองทองกอนทจะตองขนรถตแลวยงยาวจนถงเชยงใหม....

การมาแวะ ตรอกบานจนถอวาเปนการแวะลงเดนเลนถายรป และเดนหาของกนจรงๆ เพราะพวกเรากท�าไดแคนน ไมไดสมภาษณ หรอสเกตช บนทกอะไรกน อยางพนทอนๆ ทเราไปลงกนมา ประกอบกบชวงทเราไป ถนนคนเดนทงเสนของตรอกแหงนปดเพอท�าการปรบปรงผวหนาถนน ทไดรบผลกระทบมาจากน�าทวมกอนหนา เมอรถเรมจอด ทกคนกงวเงยๆจากการหลบยาวมาจากบานชาวเผา เราขยตาแลวมองผานหนาตางรถทภายนอกเงยบเหงา บานทกหลงปดหมด พรอมนกในใจวา ...แวะท�าไมวะ...จะหลบ!!! ...แตดวยค�าคนห...ไหนๆ ก มา แลว...วนเวยนอยในหว...ดงนนทนททรถจอด ทกคนกควากลอง เดนดมๆเขาตรอก...จากตรอกทเงยบเหงา มชวตชวาขนทนได เพราะพวกเราเดนเลนถายรป แกลงกนไปบาง สนกสนานกนทเดยว


หลงจากเดนไป ถายรปอาคารสองฝงถนนไปสกระยะ กเรมซมซบบรรยากาศ หลงใหลในเสนหตรอกในชวงยามเยน มนชางเพลดเพลน นาเดนเลนซะจรงๆ...เดนๆไปสกพก ชกอยากจะรเรองราวของตรอกและอาคารทสวยงามขนาบของขางถนนบางซะแลวส ขณะเราพยายามหาคนในทองถนหรอเจาของบาน กมหญงกลางคนตอนปลาย ทกทายพวกเรา ซงทราบภายหลงวา เธอเปนถงทายาทรานยาดง ทปจจบนยงสบตอกจการรานยาจากคณพอ และเปนเจาของบานหลงงามอนเปนทผสมยาและเปดคาขายในวนปกต เธอไดเชญพวกเราเขาไปในบาน และตอนรบพวกเราดวยยาธาต ไปพรอมๆกบบรรยายสรรพคณของยาทเราพยายามกลน...อก!!! พรอมทงแนะน�าใหดต�ารายาเกา อปกรณปรงยา ฯลฯ จะวาไปบานของเธอเปนเสมอนพพธภณฑทมชวต โดยมเธอเปนผใหความร และเราสามารถเรยนจากสงรอบตวอนๆไดอกดวยไมเพยงแตในบานเธอ หากแตอาคารอนๆทเกาะอยบนถนนเสนน…พวกเราขอบคณเธอและขอตวเดนถายรปตอจนสดถนน

ตรอกบานจน (Trok Ban Chin) เปนชมชนโบราณรมน�าปง ตงอยบนถนน ตากสน ต�าบลเมองระแหง อ�าเภอเมอง จงหวด ตาก ในอดตตรอกบานจนนเปนชมชนชาวจนและยานการคาทรงเรองมากมา ตงแตสมยรชกาล ท 4

ประวตความเปนมาของชมชน

ประวตความเปนมาของชมชนบานจนตงแตอดต กวา 100 ป เปนชมชนการคาทรงเรองมากในอดตตงแตสมยทน�าปงยงไมถกถมเพอขยายพนท บานจนในอดตทอยรมแมน�า เคยเปนยานการคาและเสนทางล�าเลยงสนคา เครองอปโภค บรโภค ทสงมาจากปาก�าโพ จงหวดนครสวรรคเพอมาขนทบานจน พอคาสวนใหญเปนพวกชาวจนทมาท�าการคา พนทในละแวกนจงเรยกวาตรอกบานจน เนองจากเปนพนททคนจนมาท�าการคาทงทเปนพอคา และแรงงาน พอคาทมชอเสยงคอ จนตง เปนคนจนทอพยพเขามาท�าการคาขายในกรงเทพมหานคร ได



ขยายกจการกวางขวางไปถงเชยงใหมและเมองตาก โดยจนเตงไดเขาเปนหนสวนท�าการคาขายกบพอคาจนอกสองคนชอ จนบญเตง และ จนทองอย ซงมาท�าการคาเมองตากตอมา จนบญเยน ไดรบแตงตงเปน หลวงนราพทกษ ปลดฝายจนเมองตาก หลงจากนน ไดรบแตงตงใหเปน หลวงจตจ�านงวานช สงกดกรมทาซาย สวนจนทองอย ไดเปนหลวงบรรกษประชากรกรมการพเศษเมองตาก ใชยหอการคาวา กมเซงหล โดยหางกมเซงหล ไดเขารบชวงผกขาดการจดเกบภาษอากรทเมองเชยงใหมและไดน�าพวกคนจนเขามาอยในละแวกบานนดวย หลงจากนน จนทองอยไดแตงงานกบหญงชาวเมองตาก ท�าใหมการสรางบานเรอนและท�าการคาขายขยายวงขนภายในละแวก หมบานนจงเปนหมบานลกหลานชาวจน ทด�าเนนการคาขาย ปลกบาน รานคา เรมมถนนหนทางแตเปนเพยงทางเดนเทา มรานคาขายทกอยาง เชน ขายเครองถวยชาม เสอผา หนงสอเรยน และเครองอฐบรขารในการบวชพระ อยางไรกตามตรอกบานจนเรมซบเซาลงหลงจากสงครามโลกครงทสอง ป 2484 โดยรานคาทเคยเปดอยไดอพยพไปยทอน ชมชนเรมซบเซา ตลอดจนคานยมของชมชนทเปลยนจากการท�าการคาเปนการสนบสนนใหลกหลานเขารบราชการการสงบตรหลานเขาเรยนกรงเทพ ผคนยายออกบทบาทการคาจงลดถอยลง บานจนจงเหลอแตบานเกาๆ แตยงคงไวซงการรกษาของสถาปตยกรรมเดมเอาไวคอนขางสมบรณ


ลกษณะทางภมศาสตร

ดวยท�าเลทของตรอกบานจนนนอยตดแมน�าปง นบเปนทตงจดยทธศาสตรการรบในอดตและเปนจดเชอมตอเสนทางการคาขนเหนอ ซงเปนเสนทางขนสงในอดต โดยเฉพาะใชเปนทล�าเลยงขนสงสนคา เพอการคาขายภายในเมองตากและสงขนขายพนททางเหนอของประเทศไทย ตงแตกอนสมยรชกาลท 5

รป ทตงตรอกบานจนทมา map.google.com

รปวถชวตชาวตรอกบานจนทมา http://www.facebook.com/photo.php?fbid=229426463794937&set=a.229426373794946.56927.144611382276446&type=3&theater



ประชากร

ดวยการเปนพนทตดตอทางการคา ท�าใหมคนเขามาในพนทอยางหลากหลาย ทงคนเดมในทองททสบเชอสายมาจากพวกมอญ พวกพอคาตะวนตก และพวกพอคาชาวจน ซงนบวามมากทสดและมบทบาทส�าคญทางดานเศรษฐกจของยานน ซงในชวงแรกประกอบอาชพเกยวกบการคา ตงแตเปนเจาของธรกจไปจนถงลกจางขนสนคา ในระยะหลงซงเปนลกหลานไดมการประกอบอาชพเกยวกบราชการ ทงน เนองจาก ชาวจนเหลาน ใหความส�าคญกบการศกษาของลกหลาน สงผลใหผทเตบโตจากตรอกบานจนประสบความส�าเรจในชวตหนาทการงานเปนใหญเปนโต ทงภาคธรกจ ราชการและการเมอง ตงแตในอดตจวบจนปจจบน



ลกษณะชมชน

ชมชนตรอกบานจนมเอกลกษณทเปนชมชนสขสงบ สามคค ถอยทถอยอาศยดงญาตมตร เหนไดจากการรวมงานบญประเพณตางๆ ชาวบานทกบานรจกกนหมดตงแตหวตรอกทายตรอก ภายในตรอกจงมความปลอดภย ผคนอยในศลธรรม มวดเปนศนยรวมจตใจของคนในชมชนคอ วดน�าหก หรอวดสตลาราม

ปจจบนตรอกบานจน ก�าลงอยในขนตอนบมเพาะฟมฟกเปนโครงการอนรกษและฟนฟโดย ความรวมมอจากคนในชมชน ภาครฐและภาคเอกชน โดยเฉพาะ อาจารยปรณ ขวญสวรรณ จากคณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ในฐานะหวหนาโครงการ และบรษทสถาปนก สข จ�ากด ไดรวมกลมตง "ชมรมตรอกบานจน" โดยมคณหญง ทพาพร สตปรชา เปนประธานชมรม เพอดแลรกษา ฟนฟซอมแซมสมบตของปยาตายายใหกลบมามชวตชวา รวมกบกลมสถาปนกและนกศกษาคณะสถาปตยกรรมศาสตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ท�าการส�ารวจเกบขอมลคณคาของสถาปตยกรรมและองคประกอบทางประวตศาสตรของชมชน โดยมจดมงหมายใหลกหลานตรอกบานจนไดรบรเรองราวของวถชวตความเปนอยในอดต จากค�าบอกเลาของคณปา คณลง มาตงแตเดกๆ วาไดรบใหหมาะส�าหรบเดนทางเทยวชม สภาพบานเรอนโดยรอบ และวถชวตอนเรยบงายของชมชน ปรบปรงใหมทงการบรณะซอมแซมอาคารเกา และปรบปรงถนนทงเสน



บทบาททางสงคมเปนตวแปรทส�าคญตอรปแบบเรอนพกอาศยในชมชนตรอกบานจน โดยแบงไปตามอาชพ กจการ ทงคหบด ชนชนกลาง และชาวบานรบจางคาขายทวไป เรอนไมบว และเรอนหมแบบภาคกลาง ซงเปนรปแบบหลกของอาคารในตรอกบานจน หากแตมการผสมผสานรปแบบอนเกดจากการใชงาน ทสามารถพบเหนทวไป คอ เรอนพกอาศยแบบขาสน มลกษณะตดพนดนยกพนขนเลกนอยเปนชานนงหนาบาน เรยงตดกนยาวประมาณ 5 หลง การมงหลงคาบานชนกน เกดทางเดนในทรม ทสามารถเดนถงกนไดตลอดทงตรอก

และยงคงหลงเหลอไวซงสถาปตยกรรมเกาๆ ทออกแบบโดยคนในทองถนซงหาดไดยาก เชนลายฉลของชองเปด ระเบยงประต หนาตาง ประตไมโบราณ ก�าแพงไมสมยพระเจาตาก

รปเรอนขาสน รปเรอนคาขายตรอกบานจน



รป ประตไมโบราณ

รป ก�าแพงไมสมยพระเจาตาก


รปเรอนหลวงบรรกษประชากร

นอกจากนยงมเรอนของเจานาย และเรอนพอคาคหบด ซงมฐานะทางการเงนด มหนาตาในสงคม มคนในโอวาทมาก ลกษณะเรอนจงมขนาดใหญ มการตกแตงสวยงาม นอกจากนยงมการผสมผสานรปแบบทเปนทนยมในยคนน เชน ความรวมสมยแบบตะวนตกและจน ซงเปนกลมชนชาตทเขามาท�าการคาดวยในยคนน ยกตวอยาง เชน บานใหญ เปนเรอนทรงไทยผสมศลปะจน หนาเรอนมซมประตแบบจน ท�าบนไดลง 2 ทาง ตวเรอนดานหนาเปนเรอนแบบจน สวนเรอนดานหลงเปนเรอนแบบไทย มงหลงคาดวยกระเบองดนเผา ตวเรอนเปนไมสก ทงนเนองจากขนอดรพนธ เปนพอคาไม จงไดรบสมปทานไมสก จากบรษทบอรเนยวคมปาน



เรอนคหบด เปนบานไมทรงขนมปงขงทมรปแบบเรอนเปนแบบตะวนตก ชาวบานตรอกบานจนเรยกกน บานสฟา บรเวณขอบของประต หนาตาง และเชงชาย ท�าดวยไมฉล หลงคามงดวยกระเบองสนล ทาสน�ามนทงภายในและภายนอก ท�าซมประตแบบจน ในอดตบานหลงนใชเปนสถานทรบแขกบานแขกเมองและเหลาขาราชการทเดนทาง มาตดตอขนและลองระหวางจงหวดเชยงใหมกบกรงเทพมหานครตอมาภายหลงไดใชเปนทตงส�านกงานของธนาคารนครหลวง สาขาแรกในจงหวดตาก ปจจบนบานหลงนเปนทพกอาศยสวนตวของครอบครวตระกล โสภโณดร

รปเรอนคหบด



เอกสารอางอง

เวบไซทอางอง

กรมศลปากร ; สถาปตยกรรมไต, บรษทประชาชน จ�ากด, 2539สถาบนวจยสงคม มหาวทยาลยเชยงใหม ; ไทใหญ ความเปนใหญในชาตพนธ,

โครงการพพธภณฑวฒนธรรมและชาตพนธลานนา,2551ศนยไทใหญศกษา วทยาลยชมชนแมฮองสอน ; ถนทอยปจจบนของชาวไทใหญ

http://www.taiyai.orgอมรรตน ปานกลา. ชาวไทยใหญ แมฮองสอนบนวถโลกไรพรมแดน สยามอารยะ

4,45(พ.ย.2539)

www.taharn.net/awc52/tour/north/ref/tg.doc


บนทกการเดนทาง

750 Diary (11-12 สงหาคม 2555)

เสนทางบนถนนสายวฒนธรรม “จดเรมตนทเชยงใหมจดหมายคอประสบการณ” จากเชยงใหมเดนทางเขาสแมฮองสอนกบแกงค น.ศ.ป.โท อาหารมอเทยงมอแรกของเราเรมตนทนกบการตอนรบทรปนดวยฝนแรกของฤด สนสดวนนท “บานเมองปอน” หมบานไตหรอชาวไทยใหญ วถชวตทเตมเปยมดวยน�าใจ ความเรยบงายเปนเสนหทหาสนสดไมได คนแรกของทนบานไตเกาแกทท�าเปนเกสเฮาท คนแรกของทนนอนมงกลาง ...ขอ!!!! กอนนอนสวดมนตไหวพระกอนจะโนมตวลงนอนดวยความเหนอยลาทางกาย เปนค�าคนทแสนจะ(สน) ตนขนมาอกท ต 5 !!! เพอนๆ ไปกนหมดแลว งวเงยขนมาดวยใจหวนๆ เมอคนเราฝนอะไร (วะ!!!) ..ออ ....ฝนเหนคนมายนพดดวยบอกวาคดอะไรอย คดเยอะอะไรนกหนา พลางนกไปวามคนมาตามดาในฝนเลยแฮะ เอม ม กจรงนหวา เมอคนนอนใตขอแถมบนหวนอนเปนหงพระแบบจดเตมอยกลางศรษะเลยกอดคดไมไดวาคนนจะเกดไรกบเราไมเนย!! แตพอตนกมคนมาถามจรงๆ ใครนอนใตขอเมอคนวะ??? เอาละเฮยย ท�าอะไรผดวะ (ความเชอโบราณเคาวานอนใตขอจะท�าใหเจบปวย T^T ผาง!!!!!!!!!! ผาง!!!!!!!!!!ผาง!!!!!!!!!!) แตวนนเปนวนด 12 สงหา วนแมแหงชาต ตนสายแถมโดนตามดาในฝน โอเคเลย เรมตนวนไดดมาก ลางหนาแปลงฟนเดนตามเพอนๆ ไปตลาดคนไตในหมบานเดนออกจากเกสเฮาทไปไมกกาวกถงละ(ตลาดเกอบวายยย ตนสายเกน!!!!!) แตชวตสะดวกสบายจง ไมตองเรงรบ ไมตองขบรถไปตลาด เดนนดเดยวกไดกนแลว เชามดของวนนทกคนกเตรยมพรอมซอของเขาวด เดนมงหนาสวดของหมบาน เอาหนอยๆ ไหนๆ วนนกเปนวนดเดนตามชาวบานไปวดดงานสถาปตยกรรมซะหนอย ระหวางทางเจอชาวบานก�าลงเดนไปวด แตงตวทองถนเดมใสหมวกดวยเปนชดใกลเคยงกบชดไทยสมย ร.5 นารกเรยบรอยจรงๆ เดนไปถงวดกเปนอยางทคาดไว สถาปตยกรรมของวดแบงเปนตอนๆ ยกใตถน ขางในกวางเปดชองเปดหนาตางทแสงสองเขามา ใหความรสกสงบมาก สายๆกกลบมานงทางขาวตมใหอนและอมทอง กอนจะเดนลงพนทเกบขอมล แลวกโบกมอลาชาวบานเมองปอนแลวขนไปจดชมววสงสดของหมบาน เอาลงๆๆ เสยงอาจารยไล น.ศ. ลงรถต (กลองคลองคอแทบ



ไมทน) แชะ!! แชะ!! แชะ!! แชะ!! ปนขอบถนนทางโคงบนเขา(สงประมาณ 1 เมตร) ขาสน พรกๆๆ ณ จดน สวมวญญาณอารตตวแมกนทกคน!!! มมใครมมมน ใครสงยอมไดเปรยบ ใครตกขอบถนนทางโคงกซวยละ ไมมใครแครใครเลย ทกคนตนตากบภาพจากเลนสกลองของตวเองทกคน เปนภาพทสวยงามมาก ประเดนทไดจากการขนมาดววมมนคอเหนการวางผงหมบานทเปนลกษณะ บาน นา วด ชดเจน ออกเดนทางตอ แลวสจดหมายตอไปเขตชายแดนพมา จ.ตาก

750 Diary (13-14 สงหาคม 2555)

เชาวนนออกเดนทางจากชายแดน ไปสจดหมาย “น�าตกทลอซ” ออกเดนผานเสนทางอนตราย ถนนขาด ดนถลม น�าแรง ฝนแรกของฤดกยงปรอยปรายไมหยดประดจดงรอการมาของพวกเรา ทางเสนนพวกเราไดเดนทางผานหมบานกะเหรยง ทแวะเขามาอยางไมไดตงใจ สดทายกลงเอยดวยการลงพนทหมบานทอยนอกเหนอแผน ดวยความทรหดของหมบานนมนท�าใหทรปนมสสนมาก ฝนตก ถนนลน รองเทาใครไมมดอกยางกไมรอด!!!! เอาวะลงกลง ฝนกตก ปวดฉกปวด วญญาณอารตตวแมกยงไมออกจากราง เอาวะ!!! สะพายกลองเดนลงรถต อนดบแรกหาทระบายอารมณกอน เดนหาหองน�าสกทดๆ เดนอยางระวงสดตว (กลวคนรวาฉจะแตก!!!) เดนดสถาปตยกรรมบานกะเหรยงจนเพลน มแตหมปา และตนไม ตนไม ตนไม หนหลงกลบมา อาวปวดฉ!! หนไปเหนอาจารยนงสมภาษณอยบานหนงหลง ดด นาจะมหองน�าดๆ (เดนไปอมยมไป คร คร เสรจๆ) ขนไปบนบานกะเหรยงนงและกลาว ว ว ..สมภาษณ ไดสกพกกอนจะกลบกใชถอยค�าทออนนมใหเดกนอยกะเหรยง(พดไทยได)วา “มหองน�าไม ?” ดวยมอของเดกนอยทชไปทางซายมออยางสดแขน ....เฮย ย ย นนมนเลาหมปานะคะ! นองกตอบวา ตองเดนไปขางหลง.. ออๆ โอเคไมเปนไร ยงไมทนไดตดสนใจ พอนองทเปนกะเหรยง(พดไทยไมได) เหนนองชปทางหองน�ากยกถงขนมาหนงใบกอนจะยนให หะ!! อะไรอะ? ออ สงสยจะใหตกน�าไปดวย งนกไมเกรงใจละ เจาบานใจดขนาดน เดนถอถงน�าทบรรจน�าไปดวยไปอยางทลกทเล (อยาลมวาฝนตก! สะพายกลองราคาหลายหมนไปดวย!!!) แต

100| ทรปนกขนเขา

ดวยความพยายามสงกน�าพาเรามาถงหนาเลาหม ...”ไหนวะ?” หองน�ามไหน น น น น มแตแมหมกบลกหมทถกลามไว ก�าลงตนเตนทไดเจอหนากบเราครงแรก!! บระเจา เอาไงด? หนหลงกลบไปหาเจาของบาน โอโห!!!!!!!!!!!!!!!! สามพอแมลก นงหวเราะอยชานบาน หนาตายมแยม มความสขมาก ครอบครวกะเหรยงสขสนต!!!!!!!!!! ฮม... เดนตอไปกได ถอยหลงกยอมแพสนะส ออ เจอแลว หองน�า แตวา.... สดสวน .... มนแปลกๆ สงประมาณ 1.5 เมตร ดๆ แลวมนเหมอนทเกบฟนมากๆ แตนนแหละ มาแลว กลบไปโดนหวเราะจากครอบครวกะเหรยงสขสนต!!!!!!!!!! แน ประตแบบออโตไมตด เปดคางอยางเดยว ปดไมได... คดในใจสวรรคละ ๆ อะไรกยอม นงลงดวยใจเบาๆ พรอมปลดปลอย แลวเงยหนามอง ฮะ ฮะ ฮะ เฮยย open view! ตายหา! ละ ครอบครวหมปาสขสนต จองดอย ประดจดงเหน เราเปนววดของมนเชนกน (อมมม จะไมกนหมปาตลอดชวต!)

ดไซน

Trip 750 11-14 Aug 2012

ทป 750 ขอตงชอใหทปนวา “โส(ห)ด มนส ฮา” เรองราวของคนโส(ห)ดๆ มนจะมนสและฮาอยางไร ลย! วนแรกของการเดนทางเราออกจากฝายหนตอนเชา นงรถตกนไป 14 คนพรอมคนขบ มงหนาขนเหนอไปจงหวดแมฮองสอน เพอไปทบานเมองปอน ไปถงกเปนเวลาบายแกๆแลว เรากแวะไปทโฮมสเตยทอาจารยไดจองไวกอนหนา บานทนเปนแบบไทใหญ บานนารกมาก มspaceทนาสนใจ พวกเรากเกบสมภาระไวทนเพราะคนนเราจะคางกนทบานหลงน หลงจากนนกออกเดนทางไปดวดบานตอแพ เปนวดไทใหญทไดรบอทธพลจากพมา วดแหงนมจดชมววเปนทงนาเขยวขจอยขางๆวด พวกเราตนเตนกนใหญตางยกกลองขนมากดชตเตอรกนมอระวง และกไดเดนส�ารวจหมบานไทใหญใกลๆวด หลงจากส�ารวจเสรจ กเดนทางกลบไปยงทพก แวะซอไสอวตรงทางเขา



ทพกกนคนละไมสองไม กนกนอยางเอรดอรอย พอไปถงทพกเจาของบานกจดส�ารบขนโตก เปนอาหารมอเยนทอมและเปรมมาก หลงจากกนขาวเยนกนเสรจ กไดเวลาพกผอนหลงจากทเดนทางกนมาทงวน แตกอนนอนพวกเราบางคนมกจกรรมทขาดไมไดนนคอเลน “สลาฟ” กนสกตาสองตา ถงจะไดนอน สนกสนานกนไปส�าหรบวนแรก

เชาตรของวนทสอง พวกเราตนกนแตเชา เพอไปเดนตลาดทอยใกลกบทพก เปนตลาดเลกๆมขายพวกขาว ปลา อาหาร พวกคณปาคณลงกตนกนแตเชามาหาซอของ คนทนใสงอบกนทกคน เหนแลวกดเปนเอกลกษณของคนไทใหญ ฉนและเพอนๆกไดซอของเพอไปถวายพระทวด เพราะเหมอนกบวนนจะเปนวนส�าคญทางทางศาสนา หลงจากท�าบญกนเสรจกกลบมาเตมพลงดวยขาวตมกบไขลวก เดดมาก! เสรจแลวพวกเรากประชมกนเพอออกไปเกบขอมลหมบาน หลงจากแบงหนาทกนเสรจ กแยกยายกนไปท�างานเกบขอมลกน เมอเกบขอมลกนเสรจเรยบรอย กกลบมาเกบส�าภาระร�าลาเจาของบาน แลวไดเวลาออกเดนทางตอ หมบานตอไปทเราแวะเปนหมบานแมจวาง เปนชาวปากากะญอ หมบานเลกๆไมใหญมาก เรามาพรอมกบสายฝนพร�าๆ ท�าใหพนแฉะและลนมาก และทส�าคญปวดปสสาวะสดเพราะกนมาหลายโคงแลว จงเดนหาหองน�า แตมนไมม เหลอแคบานทเราไปสมภาษณกขอเจาของบานเขาหองน�า หองน�าทนเดดมาก หางจากตวบานไปเลกนอย เปนเพงหลงนอยๆ มสวมแบบนงยอง และอยใกลกบเลาหมไมมประตจา เปนประสบการณเขาหองน�าทแอบตนเตนเลกๆ แตมนกสนกไปอกแบบ ไดรสชาดของการลงภาคสนามอยนะ หลงจากนนกเดนทางตอ มงหนาสอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก ไดแวะดศนยอพพยแมหละ เปนศนยอพยพทใหญทสด เหนแลวกตองรองวา OMG พวกเรากถายรปเกบบรรยากาศอยภายนอก เพราะไมสามารถเขาไปขางในได และเดนทางตอ แวะขางคนทโรงแรมทแมสอดหนงคน

เชาวนทสาม ตนเชาลางหนาแปรงฟน แวะกนขาวแลวไปชอปปงกนทตลาดรมเมย เปนตลาดทอยตดชายแดนพมา ตอนทไปถงรานคายงเปดกนไมหมด ไดเดนแปบเดยวกขนรถมงหนาสอ�าเภออมผาง เปนเสนทางททรหดไมแพเสนทางไปแมฮองสอน และพเศษกวาเพราะเปนเสนทางลอยฟา ทไดชอวาเสนทางลอยฟาเพราะถนนอยตด


กบหนาผาเรยคา ถาขบไมช�านาญกอาจลอยรวงตกหนาผาไปเลยคา พวกเรากสามารถมาถงทพกไดอยางปลอดภย เปนบานพกหลงใหญสองชน ผชายกบอาจารยนอนชนลาง สวนสาวๆนอนชนบน พวกเราเกบของกนเรยบรอย เดนทางไปชมววกนทดอยหวหมดซงอยไมไกลมากจากทพก และไดแวะพกกนขาวเยนกนทรานผดไทยหอยทอด รานเลกๆแตอรอยเหาะ หลงจากกนกนเสรจกเดนทางกลบมายงทพก เปนคนสดทายทพวกเราจะไดอยดวยกน กลางคนมปารตเลนไพกนสนกสนานมาก เปนความประทบใจทเมอนกถงกยมและหวเราะขนมาไดเสมอๆ

วนสดทายของทปน พวกเราเดนทางออกจากทพกทอมผาง เพอเดนทางกลบเชยงใหม กมแวะเกบขอมลในบางหมบานทเปนทางผาน เชนหมบานเดอลอค ศนยอพยพอมเปยม หมบานอมยอม และมงหนาสบานตรอกจนเปนทสดทาย กอนเดนทางกลบถงเชยงใหม โดยสวสดภาพ

ทปครงนเปนครงแรกของฉน ทไดเปดโลกทศนในการศกษาสถาปตยกรรมพนถน ท�าใหเหนสถาปตยกรรมทไมมอยในเมองใหญ เหนภมทศนทแวดลอมไปดวยธรรมชาตอนงดงาม เหนวถชวตความเปนอยของคนทเราเรยกวา”ชาวเขา” และทส�าคญเหนมตรภาพและน�าใสใจจรงทไดรบจากเพอนรวมเดนทางและผคนระหวางทาง ประทบใจเปนทสด^^

เทยา



วราวธ ธจนะชมพนช ชมพรตนประกต วงศเมองเขมนทรา อปกลอฬาร ปญจะเรองอณชา กระจางแจมอดเทพ พฒนศภสนทร ลลตา จรสกรชมพนท คงพนพนอภญญา ผลสวสด

arct 750

Documents