1

ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ

DERSİN AMACI Bu derste oumlğrenciye araştırma yapma yeterliklerini kazandırmak amaccedillanmaktadır

OumlĞRENME CcedilIKTILARI VE YETERLİKLER

1 Araştırma yapmak

2 Araştırma raporu hazırlamak

3 Araştırmayı sunmak

DERSİN İCcedilERİĞİ VE DAĞILIMI

Hafta ModuumlllerİccedilerikKonular

1 Araştırma Konularını Seccedilme

2 Araştırma Konularını Seccedilme

3 Kaynak Araştırması Yapma

4 Kaynak Araştırması Yapma

5 Araştırma Sonuccedillarını Değerlendirme

6 Araştırma Sonuccedillarını Değerlendirme

7 Araştırma Sonuccedillarını Rapor Hacircline Doumlnuumlştuumlrme

8 Araştırma Sonuccedillarını Rapor Hacircline Doumlnuumlştuumlrme

9 Araştırma Yapma

10 Araştırma Yapma

11 Araştırma Raporu Hazırlama

12 Araştırma Raporu Hazırlama

13 Araştırma Yapma

14 Sunumu Yapma

2

DERSİN İCcedilERİĞİ

UumlNİTE 1 ARAŞTIRMA KONULARINI SECcedilME

1 Araştırmada temel kavramlar

a Bilgi

b Bilim

c Araştırma

d Bilimsel youmlntem

Bilimsel youmlntemin aşamaları

e Bilimsel araştırma

f Bilimsel araştırma ccedileşitleri

g Temel araştırmalar

h Uygulamalı araştırmalar

2 Araştırmanın gereği ve oumlnemi

3 Araştırmanın konusu (problem)

aAraştırma konusunun seccedilimine etki eden faktoumlrler b Değişken ve değişken tuumlrleri 4 Problem cuumlmlesi

a Problem cuumlmlesinde bulunması gereken nitelikler b Alt problemler 5 İlgili kaynaklar (kaynak taraması)

6 Araştırma probleminin cevabı (hipotez)

7 Amaccedil ve ifadelendirilmesi

8 Oumlnem

9 Araştırmanın dayandığı temeller (varsayımlar)

10 Sınırlılıklar

11 Tanımlar

UumlNİTE 2 KAYNAK ARAŞTIRMASI YAPMA

1 Araştırmanın youmlntemi

2 Evren ve oumlrneklem

a Oumlrnekleme youmlntemleri

3 Verilerin toplanması

a Verilerin toplanmasında kullanılan youmlntemler b Goumlzlem c Goumlruumlşme d Yazışma (anket test) e Deney f Belge taraması

3

UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME

1 Sonuccedilların değerlendirilmesi

a Verilerin sınıflaması

b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması

c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi

d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi

2 Bulgular ve yorumlar

a Bulguların oumlzellikleri

b Sonuccedil ve oumlneriler

UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME

1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri

2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar

a Kullanılacak dilin oumlzellikleri

b Kacircğıt duumlzeni

c Kapak duumlzeni

d Başlık ve paragraf yazımı

e Şekil ve tabloların yazımı

f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı

UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA

1 Hazırlanma planlama youmlntemleri

2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma

3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi

4 Fiziksel ve teknolojik donanım

5 İzleyici katılımcıların tanımı

6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova

UumlNİTE 6 SUNUM

1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama

2 Powerpoint slaytların yazımı

3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi

4 Sunum odasının denetimi

5 Sunucunun kendini hazırlaması

6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi

7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri

8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi

9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler

2

DERSİN İCcedilERİĞİ

UumlNİTE 1 ARAŞTIRMA KONULARINI SECcedilME

1 Araştırmada temel kavramlar

a Bilgi

b Bilim

c Araştırma

d Bilimsel youmlntem

Bilimsel youmlntemin aşamaları

e Bilimsel araştırma

f Bilimsel araştırma ccedileşitleri

g Temel araştırmalar

h Uygulamalı araştırmalar

2 Araştırmanın gereği ve oumlnemi

3 Araştırmanın konusu (problem)

aAraştırma konusunun seccedilimine etki eden faktoumlrler b Değişken ve değişken tuumlrleri 4 Problem cuumlmlesi

a Problem cuumlmlesinde bulunması gereken nitelikler b Alt problemler 5 İlgili kaynaklar (kaynak taraması)

6 Araştırma probleminin cevabı (hipotez)

7 Amaccedil ve ifadelendirilmesi

8 Oumlnem

9 Araştırmanın dayandığı temeller (varsayımlar)

10 Sınırlılıklar

11 Tanımlar

UumlNİTE 2 KAYNAK ARAŞTIRMASI YAPMA

1 Araştırmanın youmlntemi

2 Evren ve oumlrneklem

a Oumlrnekleme youmlntemleri

3 Verilerin toplanması

a Verilerin toplanmasında kullanılan youmlntemler b Goumlzlem c Goumlruumlşme d Yazışma (anket test) e Deney f Belge taraması

3

UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME

1 Sonuccedilların değerlendirilmesi

a Verilerin sınıflaması

b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması

c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi

d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi

2 Bulgular ve yorumlar

a Bulguların oumlzellikleri

b Sonuccedil ve oumlneriler

UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME

1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri

2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar

a Kullanılacak dilin oumlzellikleri

b Kacircğıt duumlzeni

c Kapak duumlzeni

d Başlık ve paragraf yazımı

e Şekil ve tabloların yazımı

f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı

UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA

1 Hazırlanma planlama youmlntemleri

2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma

3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi

4 Fiziksel ve teknolojik donanım

5 İzleyici katılımcıların tanımı

6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova

UumlNİTE 6 SUNUM

1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama

2 Powerpoint slaytların yazımı

3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi

4 Sunum odasının denetimi

5 Sunucunun kendini hazırlaması

6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi

7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri

8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi

9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler

3

UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME

1 Sonuccedilların değerlendirilmesi

a Verilerin sınıflaması

b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması

c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi

d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi

2 Bulgular ve yorumlar

a Bulguların oumlzellikleri

b Sonuccedil ve oumlneriler

UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME

1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri

2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar

a Kullanılacak dilin oumlzellikleri

b Kacircğıt duumlzeni

c Kapak duumlzeni

d Başlık ve paragraf yazımı

e Şekil ve tabloların yazımı

f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı

UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA

1 Hazırlanma planlama youmlntemleri

2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma

3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi

4 Fiziksel ve teknolojik donanım

5 İzleyici katılımcıların tanımı

6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova

UumlNİTE 6 SUNUM

1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama

2 Powerpoint slaytların yazımı

3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi

4 Sunum odasının denetimi

5 Sunucunun kendini hazırlaması

6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi

7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri

8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi

9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler

4

ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ

Ders Hocası Yrd Doccedil Dr Huumlseyin CEYLAN

Elektronik posta husceylanhotmailcom

Yararlanılacak Kaynaklar

1 Arseven A (1994) Alan Araştırma Youmlntemi İlkeler Teknikler Oumlrnekler Tekışık

Matbaası Ankara

2 Karasar N (1994) Bilimsel Araştırma Youmlntemi Kavramlar İlkeler Teknikler 7 Bs 3A

Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd Şti Ankara 1995

3 Saim K (1995) Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri Tekışık Web Ofset Tesisleri

Ankara

4 Turkdoğan O (1995) Bilimsel Duumlşuumlnme ve Araştırma Metodolojisi MEB Yay

İstanbul

1HAFTA

DERSİN OumlZETİ

Konu Başlıkları

Bilimsel Bilgi Nedir

Bilim Nedir

Bilimsel Bilginin Oumlzellikleri Nelerdir

5

BİLİM NEDİR

Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve

kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım

bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu

yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya

koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya

ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte

zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir

Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel

koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir

terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir

Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli

bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz

konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln

oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-

sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele

alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış

olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı

duumlşen bilgi dalları da vardır

Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir

Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip

değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları

dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği

goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi

bilim sayılmaz

Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir

Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel

olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki

oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce

konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği

bulunmalıdır

Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması

nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler

tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır

6

Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim

olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir

Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir

Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka

bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler

vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da

bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da

oumlteki bilgilerden ayrılır

Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını

gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır

a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)

kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak

b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla

sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak

c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile

getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır

Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren

olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi

boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir

deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar

yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar

Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin

herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir

Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde

etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve

guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır

Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak

ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)

7

BİLİMSEL BİLGİ

Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil

iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine

ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir

İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve

hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma

ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur

Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan

insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir

Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden

geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi

oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur

İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu

tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı

alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet

yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir

doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine

devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir

doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek

devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir

Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan

Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya

uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler

grubudur

Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar

taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir

Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel

anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin

koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa

da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı

araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve

duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak

bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu

eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren

anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon

8

zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın

doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı

evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi

sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde

yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın

doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir

Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak

bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez

Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor

ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi

bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini

anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu

tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan

burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında

bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf

insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın

isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki

Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle

muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban

sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir

Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine

ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta

ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu

gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin

tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir

zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim

goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla

elde edilebileceğine inanmıştır

Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı

olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim

ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır

Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur

Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise

yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere

bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu

iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği

inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği

insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

5

BİLİM NEDİR

Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve

kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım

bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu

yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya

koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya

ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte

zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir

Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel

koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir

terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir

Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli

bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz

konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln

oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-

sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele

alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış

olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı

duumlşen bilgi dalları da vardır

Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir

Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip

değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları

dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği

goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi

bilim sayılmaz

Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir

Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel

olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki

oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce

konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği

bulunmalıdır

Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması

nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler

tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır

6

Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim

olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir

Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir

Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka

bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler

vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da

bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da

oumlteki bilgilerden ayrılır

Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını

gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır

a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)

kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak

b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla

sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak

c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile

getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır

Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren

olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi

boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir

deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar

yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar

Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin

herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir

Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde

etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve

guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır

Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak

ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)

7

BİLİMSEL BİLGİ

Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil

iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine

ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir

İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve

hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma

ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur

Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan

insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir

Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden

geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi

oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur

İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu

tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı

alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet

yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir

doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine

devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir

doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek

devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir

Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan

Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya

uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler

grubudur

Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar

taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir

Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel

anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin

koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa

da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı

araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve

duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak

bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu

eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren

anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon

8

zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın

doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı

evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi

sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde

yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın

doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir

Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak

bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez

Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor

ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi

bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini

anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu

tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan

burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında

bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf

insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın

isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki

Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle

muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban

sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir

Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine

ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta

ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu

gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin

tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir

zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim

goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla

elde edilebileceğine inanmıştır

Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı

olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim

ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır

Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur

Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise

yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere

bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu

iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği

inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği

insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

6

Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim

olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir

Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir

Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka

bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler

vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da

bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da

oumlteki bilgilerden ayrılır

Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını

gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır

a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)

kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak

b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla

sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak

c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile

getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır

Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren

olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi

boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir

deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar

yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar

Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin

herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir

Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde

etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve

guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır

Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak

ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)

7

BİLİMSEL BİLGİ

Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil

iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine

ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir

İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve

hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma

ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur

Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan

insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir

Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden

geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi

oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur

İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu

tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı

alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet

yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir

doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine

devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir

doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek

devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir

Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan

Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya

uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler

grubudur

Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar

taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir

Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel

anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin

koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa

da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı

araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve

duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak

bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu

eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren

anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon

8

zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın

doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı

evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi

sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde

yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın

doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir

Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak

bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez

Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor

ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi

bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini

anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu

tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan

burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında

bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf

insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın

isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki

Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle

muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban

sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir

Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine

ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta

ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu

gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin

tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir

zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim

goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla

elde edilebileceğine inanmıştır

Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı

olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim

ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır

Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur

Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise

yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere

bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu

iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği

inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği

insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

7

BİLİMSEL BİLGİ

Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil

iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine

ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir

İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve

hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma

ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur

Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan

insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir

Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden

geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi

oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur

İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu

tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı

alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet

yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir

doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine

devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir

doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek

devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir

Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan

Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya

uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler

grubudur

Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar

taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir

Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel

anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin

koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa

da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı

araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve

duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak

bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu

eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren

anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon

8

zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın

doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı

evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi

sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde

yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın

doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir

Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak

bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez

Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor

ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi

bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini

anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu

tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan

burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında

bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf

insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın

isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki

Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle

muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban

sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir

Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine

ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta

ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu

gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin

tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir

zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim

goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla

elde edilebileceğine inanmıştır

Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı

olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim

ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır

Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur

Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise

yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere

bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu

iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği

inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği

insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

8

zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın

doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı

evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi

sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde

yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın

doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir

Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak

bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez

Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor

ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi

bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini

anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu

tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan

burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında

bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf

insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın

isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki

Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle

muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban

sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir

Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine

ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta

ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu

gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin

tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir

zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim

goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln

sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla

elde edilebileceğine inanmıştır

Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı

olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim

ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır

Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur

Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise

yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere

bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu

iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği

inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği

insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

9

sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide

objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini

bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından

sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir

Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri

suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir

zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max

Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının

esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır

Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak

adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro

duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki

araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya

incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem

de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler

durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki

oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela

atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği

burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi

kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu

ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve

yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar

duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok

buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek

amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir

Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil

asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı

ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir

Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha

inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış

değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi

boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi

ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak

karşımıza ccedilıkmaktadır

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

10

BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ

Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl

deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması

gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi

buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin

konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu

oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir

Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz

Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı

olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim

ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi

algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır

Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı

verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve

oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen

gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır

Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların

gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)

Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak

suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin

geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir

şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur

Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize

duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer

sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır

Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes

tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir

Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez

Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman

iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

11

Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce

belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni

bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır

Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini

oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin

OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır

Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde

oumlne ccedilıkmaktadır

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

12

BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I

1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik

13

7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik