araŞtirma...62(1-9 hafta) gün arasında değişebilmekle birlikte bu süre normal şartlarda 8-14...

ARAŞTIRMADERGİSİYIL: 5 SAYI : 9 HAZİRAN 2013

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Mum Güvesi (Galeria Mellonella L.) Zararı ve Kontrol YöntemleriBal Arılarının Beslenmesinde Polenin YeriHopkins Yöntemi İle Ana Arı Yetiştirme

Derginin tüm hakları Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğüne aittir. Kaynak gösterilmesi koşuluyla alıntı yapılabilir. Yayınlanması istenilen eser [email protected] adresine gönderilmelidir.

ARAŞTIRMADERGİSİ

YIL: 3 SAYI : 6 ARALIK 2011Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arılarında (Apis Mellifera L.) KışlatmaGıda Güvenliği ve Balda KalıntıBallı Bitkiler III

Discover Animal www.maxihayat.net

ARAŞTIRMADERGİSİ

YIL: 4 SAYI : 7 HAZİRAN 2012

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayınıdır.

ISSN 2146 -2720

Bal Arısı Koloni Kayıpları ve Çözüm Yolları

Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Arıcılık

BAL: Besin ve Şifa Kaynağı Olarak

ww

w.n

atur

al-h

ealth

-and

-hom

e-bu

sines

s.com

Arıcılık Araştırma Dergisi /Haziran 2013

Yıl: 5 Sayı: 9Haziran 2013

ISSN 2146 -2720

SahibiGıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü adınaFeyzullah KONAK

Müdür

Genel Yayın Yönetmeni &Yazı İşleri MüdürüGökhan AKDENİZ

Yayın KuruluGökhan AKDENİZ

Fazıl GÜNEYDilek KABAKÇIÜmit KARATAŞEmre KARMAZ

Ahmet KUVANCIFatih YILMAZ

Yönetim YeriArıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü

Ulubey Yolu 12.km ORDUTel: 0 452 256 23 41

Faks: 0 452 256 24 71www. aricilik.gov.tr

e-mail: [email protected]

Grafik, BaskıOlay Ofset / Durugöl Mah. 1069. Sok.

No: 22/ A ORDU Tel: 0 452 233 53 71

ARAŞTIRMADERGİSİ

İ Ç İ N D E K İ L E R

Arıcılık Araştırma Dergisi 6 ayda 1 Türkçe olarak yayınlanır.Dergide yayınlanan yazıların sorumluluğu yazar(lar)ına aittir.

Mum Güvesi (Galeria Mellonella L.) Zararı ve 02Kontrol YöntemleriEthem AKYOL

Bal Arılarının Beslenmesinde Polenin Yeri 08Oğuzhan ULUCAN

Balın Antioksidan Aktivitesi ve Antibakteriyel Özelliği 12Neslihan ÇAKICI , Nurten YASSIHÜYÜK

Ülkemizdeki Arıcılık Desteklemeleri 14Recep SIRALI, Feyzullah KONAK, Şeref CINBIRTOĞLU

Hopkins Yöntemi İle Ana Arı Yetiştirme 19Ali KORKMAZ Karaçalı (Paliurus spina-christi Miller) ve Ayçiçeği 22(Helianthus annuus L.) Ballarının Mikroskobik Yapısı ve Biyokimyasal Özelliklerinin Karşılaştırılması Gökhan AKDENİZ, Seyda ŞAHİN, Ömer YILMAZ, Ümit KARATAŞ,Emre KARMAZ, Dilek KABAKÇI, Nurdoğan YAŞAR

Ordu-Merkez İlçede Kışlatma Öncesi Varroa Mücadelesi 26Tamamlanan Kolonilerde Bulaşıklık Düzeylerinin Araştırılması Ahmet KUVANCI, Fatih YILMAZ, Feyzullah KONAKS.Hasan ÖZTÜRK, Gökhan AKDENİZ

Türkiyenin Mevcut Bal Arısı Genetik Varlığı, Islahı ve 30Seleksiyonda Kullanılan Koloni Performans Karakterleri Muhsin KARA, Metin KESKİN

Balda Kalıntı Sorunu 35Üzeyir KARACA, Mustafa KÖSOĞLU, İsmail YILDIZDAL, Erkan TOPAL

Kurumumuzdan Haberler 38

Arıcılık Araştırma Dergisi / Haziran 2013

2

Türkiye ekolojik yapısı, coğrafikyapısı, zengin bitki florası ve koloni varlığıile büyük bir arıcılık potansiyeline sahiptir.Büyük potansiyel ve uygun koşullararağmen koloni başına verimlilik dünyaortalamasının altındadır. Verimliliğin düşükolmasındagenetikyapı,çevreseletmenler,koloniyönetimiilehastalıkveparazitleretkiliolmaktadır. Hastalık ve parazitlerle etkinve doğru bir mücadele yapılmaması hemverimliliği düşürmekte hem de kullanılankimyasalların arıcılık ürünlerine geçerekinsansağlığınıetkilemektedir.Balarılarında(ApismelliferaL.)verimdüşüklüğünenedenolan zararlılardan biriside Büyük BalmumuGüvesidir(Greatrer Galeria mellonellaL.) Mum güvesi tüm dünyada arıcılarınpeteklerini korumada sıkıntıya düştükleriönemli bir zararlı olarak tanınır. Mumgüvesinin peteklere dolayısı ile ekonomiyeverdiğizararıönlemekiçinarıcılarımızdeğişikkimyasallar (Naftalin (Paradichlorobenzen),Etilendibromit, toz kükürt vb.) kullanırlar.Kullanılan bu kimyasallar mum güvesiningelişmesinidolayısıylapeteklerintahribatınıönlerancakpeteklerdekalıntıbırakırlar.

Bu makale büyük mumgüvesinin(Greatrer Galeria mellonella

L.) yaşamını, biyolojisini ve zarar şekliniinceleyip peteklerin bu zararlıya karşıinsan sağlığına olumsuz bir etkisi olmayanyöntemlerle nasıl korunması gerektiğikonusunda arıcılarımızı bilinçlendirmek vebuyollameydanagelenekonomikkayıplarıazaltabilmekamacıylahazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Bal arısı, mum, mumgüvesi,petek,mücadeleyöntemleri

Giriş

Büyükbirarıcılıkpotansiyelinesahipolan ülkemizde yaklaşık 6 milyon bal arısıkolonisi bulunmakta ve bu kolonilerdenyaklaşık 90 bin ton bal ve 5 bin ton balmumu üretilmektedir. Koloni başına bal(16 kg/koloni) ve balmumu(800 gr/koloni)üretimimiz dünya ortalamasından dahadüşüktür4. Arı ürünlerine zarar veren vearıcılığımızda verimliliğin düşük olmasınaneden olan pek çok faktör olup bunlararasında Büyük Balmumu güvesi (GreaterGalleriamellonellaL.)önemlibiryertutar22.

Galleria mellonella, bal arılarının(Apismellifera L.) ekonomik zararlılarındanolup arıcılık yapılan ve özellikle de düşükrakımlı, ılıman iklim kuşağında bulunan

Mum Güvesi (Galeria Mellonella L.) Zararı ve Kontrol Yöntemleri

Ethem AKYOLNiğde Üniversitesi Fen Edebiyat

Fakültesi, Niğde.

Özet


3tüm bölgelere yayılmış durundadır11. Balmumu güvesinin ergin veya diğer evreleripeteklerde bir tahribata neden olmazkenlarvaları petekler için özelliklede karanlık,sıcakvehavalandırmasıyetersizortamlardadepolanan peteklere büyük zararlar vererekarıcılık sektöründe önemli ekonomikkayıplara neden olurlar11,16. Zararlınınen önemli düşmanı arılar olduğundansağlıklı aktif ve güçlü kolonilerde işçiarılar tarafından kontrol edilir ve zarar pekfark edilmez ancak anasız ve yaşlı analıkoloniler ile pestisit veya hastalıklaramaruz kalarak zayıflamış kolonilerdebüyük kayıplar meydana gelmektedir16.Ülkemizde mevcut 5.000.000‘a yakınkoloninin yaklaşık 600.000 adedi bu zararlıile farklıyoğunluklardabulaşıkdurumdadır8.Türkiye’deBalmumugüvesitahribatısonucuekonomik kaybın yaklaşık 2.500 TL olduğuveaynıkaybınA.B.D.’deise5milyondolarolduğu bildirilmektedir10,25. Mum güvesitümdünyadaarıcılarınpeteklerinikorumadasıkıntıya düştükleri önemli bir zararlı olaraktanınır16.Mum güvesinin peteklere dolayısıile ekonomiye verdiği bu zararı önlemekiçinarıcılarımızdeğişikkimyasallar(Naftalin(Paradichlorobenzen), Etilendibromit, tozkükürt, aliminyum fosfür vb.) kullanırlar.Kullanılan bu kimyasallar mum güvesiningelişmesini dolayısıylapeteklerin tahribatınıönler ancak peteklerde kalıntı bırakırlar. Buşekilde korunan petekler bir sonraki sezonkullanıldıklarında bünyelerindeki kimyasalkalıntılarıbalabulaşırvetamamıinsanbesiniolarak kullanılan balın çoğu kanserojenolan kimyasallarla bulaşık hale gelir. Buşekilde üretilen ballarla beslenen insanlarçok değerli bir besin maddesi olan ballabirlikte insansağlığı içinçokzararlıolabilenkimyasallarıdabünyesinealmışolur.GerekiçpazardagereksedışpazardaPazarsorunuolmayan ballarımız zaman zaman yurtdışından geri dönmekte ve bu durum hembüyük bir ekonomik kayba neden olmaktahem de ülkemizin dış pazarlardaki prestijinisarsmaktadır.Buolumsuzdurumayanlışvebilinçsiz ilaç kullanımı ile peteklerin uygunbir şekilde korunamamasının neden olduğubilinmektedir

Bumakalemumgüvesinin yaşamını,biyolojisini ve zarar şeklini inceleyippeteklerin bu zararlıya karşı insan sağlığınaolumsuzbiretkisiolmayanyöntemlerlenasıl

korunması gerektiği konusunda arıcılarımızıbilinçlendirmek ve bu yolla meydana gelenekonomik kayıpları azaltabilmek amacıylahazırlanmıştır.

Morfoloji ve Biyolojisi

Büyük bal mumu güvesinin yaşamevreleri yumurta, larva, pupa ve erginolmak üzere dört dönemden oluşur9.Yumurtalarçiftleşmişergindişilertarafındankovanlardaki yarık ve çatlaklara arılarınulaşamayacakları yerlere kümeler halindebırakılırveherkümedekiyumurtasayısı50-150 arasında değişebilmektedir. Yumurtalarpembe, krem ve beyazımtırak renkte olup,0.45 mm uzunluğunda, 0.40 mm çapındave ağırlığı 0.028mg kadar olup çok küçükoldukları için çıplak gözle görmek oldukçazordur3,9;10. Yumurta süresi ortamın sıcaklıkve nemine bağlı olup, ortalama 8-17gün arasında değişmekle birlikte idealsıcaklıklarda (24-27 oC ) 5-8 gün, 10-16oC arasındaki sıcaklıklarda 35 gün kadarolmaktave9oC’ninaltındakisıcaklıklardaisegelişmedurmaktadır16.Yumurtanınaçılmasıile oluşan larvalar krem renginde olup hızlıbir şekilde hareket ederek beslenmek vebeslenme tünelleri oluşturmak için petekararlar. Larval gelişim süresi sıcaklık, nemvebesinkaynağınabağlıdır.Busüresıcaklıkve besin durumuna göre 33 ile 55 günarasında değişir ve ortalama 40 gündür3,16.Gelişimini 8 evrede tamamlayan larvalariçinenuygunsıcaklık29-35 oColup15 oC’nin altındaki sıcaklıklarda gelişme durur9;10.Gelişimini tamamlamış larvalar 28 mm’yekadar ulaşabilir ve beslenmeden kesilirler.Olgun larvalar uygun koşullarda son larvaldönemin başlangıcından itibaren5. veya6.gündesert tüylü ipektenyapılmışkozalarınıörmeyebaşlarlarvekozalartamamlandıktanbirgünsonraprepupavedahasonradapupahalinegeçerler27.

Pupa dönemi şartlara göre 8 ila62(1-9 hafta) gün arasında değişebilmeklebirlikte bu süre normal şartlarda 8-14 günarasında değişir. Bu dönem bir başkalaşım(metamorfoz) dönemi olup bu dönemdebeslenmeolmazvepeteklerezararvermesözkonusudeğildir9,14,23.

Dişileri erkeklerden daha büyük olanergin kelebekler açık kahverengi- gri renkteolup şartlara bağlı olarak dişiler 1 ila 3hafta,erkekler2 -4haftaarasındabirömre


4sahiptir9. Ergin hale gelen kelebeklerin kanatlarıgelişirveçiftleşmeküzereakşamkaranlığındaağaçyadaçalılıkları tercihettiklerive24saat içerisindeçiftleştikleri bildirilmektedir15,23. Ergin dişilerşartlara bağlı olarak pupa döneminin bitmesinden4-10 gün sonra yumurtlamaya başlarlar. Erginkelebeklergenelliklegeceleriaktifolupağızparçalarıköreldiğinden beslenmezler. Başarıyla çiftleşendişiler kovanlaragirmek için fırsatkollarlarvebunugenellikle akşam karanlığında yapmaya çalışırlar.Kovana girmeyi başaranlar yumurtalarını arılarınulaşamayacağı petek diplerine, yarık ve çatlaklarapaketler (kümeler) halinde bırakırlar. Girmeyeçalıştıkları kolonin güçlü olması nedeniyle kovanagiremeyen dişiler yumurtalarını kovan dışarısındaağaç(ahşap)parçalarındabulunanyarıkveçatlaklara

bırakırlar. Bir dişi ortalama 300 ila 1000 arasındayumurta bırakabilir. Yumurtlama sonucu görevleriniyerine getiren ergin kelebekler beslenme özelliğiolmadığından peteklere zarar vermezler ve ölmeyibeklerler9,11.

Mücadele Yöntemleri

Bal mumu güvesine karşı fiziksel, kimyasal,biyolojik ve kültürel mücadele yöntemleri

kullanılmaktadır.Herdörtyöntemindedeğişikavantajve dezavantajları vardır. Bal mumu güvesi arılarınyaşamortamlarınaçokiyiuyumsağladığındahangiyöntem uygulanırsa uygulansın paraziti tamamenyok etmenin mümkün olmayacağı, ekonomikzarar eşiğinin altında tutmanın başarı sayılacağıbildirilmektedir11,24.

Fiziksel Mücadele

Bu mücadele yöntemi ergin dişilerin değişikyöntemlerle yakalanıp öldürülmesi ve sıcak veyasoğuktanyararlanarakyapılanmücadeleyöntemleriolup arıların bulundukları koloni ortamında buuygulamaları yapmak pek mümkün değildir. Ancakdepo edilerek korunan peteklerde veya diğeramaçlarlakullanılacakbalmumlarınınkorunmasındatercihedilebilecekbiryöntemdir.Herikimetottadasıcaklık veya soğukluk derecesi ile zaman birbirinebağımlıdır.Sıcaklıkarttıkçaveyasoğuklukdüştükçeuygulama süresi azalır tersi durumda ise artar.Soğutma uygun ve ucuz bir metot olup imkanlarasahip olunması durumunda rahat ve güvenlekullanılabilir (7). -15oC’de2saat, -12oC’de3saatve-7oC’de4.5saattutulanpeteklerdeyumurtadanergine kadar tüm evrelerdeki bal mumu güvesiölmektedir16. Sıcaklık uygulaması pratik ve ucuzolmaklabirliktearılarınbulunduğuortamlardaveballıpeteklereuygulamaimkanınınolmamasıuygulamayısınırlandıran bir durumdur. Zararlıyı öldürmek içingerekliolan(45oC’ninüzeri)yükseksıcaklıklardahemarılarzarargörürhemdebalmumumuneriyeceğivepetekgözlerinindeformeolacağındanpeteklertekrarkullanılamazhalegelirvepetektekibalkorunamaz11.Buyöntemdahaçokboşkovanveballıkgibiarıcılıkmalzemelerinin zararlıdan arındırılması ve petekolarak saklanmayıp temel petek yapımı veya diğersektörlerdekullanılacakbalmumununkorunmasındayaygın olarak kullanılmaktadır11,16. Eğer peteklerineritilmesi bir sakınca oluşturmuyorsa 70-80 oC gibiyüksek sıcaklıklar zararlının tüm evrelerinin ölmesiiçinyeterlidir.Buyöntemlerinherikisinindeolumsuzyönleri arı bulunan kolonilerde ve bal bulunanpeteklerdeuygulamaimkanınınolmayışıdır.11,16

Kültürel ve Diğer Önlemler

Balmumugüvesiningelişmesi,çoğalmasıvezararvermesineengelolmakiçinalınacakönlemleribu grupta ele alabiliriz. Bal mumu güvesi biyolojisibölümünde de açıklandığı gibi düşük sıcaklıklardagelişmesi yavaşlamakta hatta durmakta, çoğalmahızı düşmekte ve bu nedenle de zararı azalmaktaveya ortadan kalkmaktadır16 Yüksek rakımlı serinkuzeybölgelerindeherhangibirönlemalmayagerekkalmadan petekler saklanabilmektedir. Türkiye’deiç vedoğuAnadolu bölgeleri yazmevsimi hariç bu


5duruma uyarken düşük rakımlı ve sıcak bir iklimesahip güney ve batı bölgelerimizde ekonomikolması durumunda soğuk hava depoları peteklerinsaklanmasındakullanılabilir.

Kolonilerin güçlü olması durumunda arılarzararlının kovanagirmesini ve kovandaçoğalmasınıengelleyerek peteklere zarar vermesini engeller.Bu amaçla koloniler güçlü tutulmalı bunun içindegenç ana arılar kullanarak koloninin çoğalma hızıartırılmalı,hastalık,anasızlıkveyayaşlıanadandolayıkolonilerinzayıfkalmasıengellenmeli.Anasızlıkveyabaşkabirnedendendolayızayıfkalankolonilerderhalbirleştirilmeli.16 Arıların tam olarak basmadıklarıfazla petekler alınarak arıların petekleri tam olarakbasması sağlanmalıdır. Sönmüş kolonilerdekipetekler derhal toplanarak uygun bir depolamaortamınataşınmalı,fazlakullanılmışvesiyaholanlareritilerekmumyapılmalı,kovangövdeleriisepürmüzalevinde yakılarak tekrar arı koyuluncaya kadardepolanmalıdır11. Bal mumu güvesi genelde çokkullanılmışsiyahpetekleritercihettiklerindenbutürpeteklerinkovandauzunsüretutulmayıpsonbahardatoplanarak temel petek yapmak üzere eritilmesi veihtiyaç halinde kolonilere temel petek veya beyazpetek verilmesi zararlının çoğalmasını frenlemektekullanılabilmektedir. Koloni kontrollerinde peteklerinyerleri değiştirilerek arıların ulaşamadıkları yerlereulaşması sağlanmalı ve koloni büyüklüğüne uygunkovanlarkullanılmalıdır.Kovanlarınyapılışşekliveyayapıldığı malzemede zararlının kovanda gelişmesiiçin önemli olup kovanda arıların ulaşamayacaklarıyarık, çatlak vb. bölgelerin olmaması tahribatınolmamasında veya düşük olmasında önemlidir. Arıırklarının da mum güvesine karşı farklı duyarlılıktaoldukları ve İtalyan arı ırkının temizlik davranışının(hygenic behaviour) esmer arılara göre daha iyiolduğundan mum güvesini kovanda barındırmadığıbildirilmektedir8;10,15.

Kimyasal Mücadele Yöntemleri

Kimyasalmücadele yönteminin de en önemlidezavantajıarıbulunankoloniiçerisindekipeteklerinkorunmasındakullanılamamasıvekimyasallarınbirçoğunun bal mumunda ve balda bakiye sorunununolmasıdır8. Bir sonraki sezon kullanmak üzeresaklanan balı alınmış peteklerin, petekli balların vediğeramaçlarlakullanılacakmumlarınsaklanmasındarahatlıkla kullanılacak bir yöntem olmakla birliktekullanılankimyasalıninsansağlığınazararlıolmamasıveya kalıntı problemi olmaması gerekmektedir11.Türkiye’demumgüvesine(GalleriamellonellaL.)karşıuzunyıllardırNaftalin(Paradichloobenzen)kullanılışveyasaklanmasınarağmenbirçokarıcıtarafındanhalenkullanılmaktadır8. Kimyasal ilaç seçiminde kullanım

kolaylığı ve tüm bölgelere daha kolay nüfuz etmesinedeniylefumigantetkiliolanlartercihedilmektedir9.Fumigasyon için ABD ve Avrupa ülkelerinde Etilendibromit (EDB), Kükürt dioksit (SO2), Etilen oksit(C2H4O), Karbon dioksit (CO2), Alüminyum fosfür(AIP),Kalsiyumfosfit((CaP),Kalsiyumsiyanit(CaCN),Metil bromit (CH3Br), gibi kimyasallar önerilmekteisedeÜlkemizdebuilaçlarmumgüvesinekarşıhenüzruhsat almamıştır15,27. Fumigant ilaç kullanımındadikkat edilecek önemli bir husus gaz sızdırmaz özelortamların hazırlanması gerekliliğidir9. Bu bölümdedünyadayaygınolarakkullanılanvebakiyeproblemipekolmayankimyasallarınkullanımlarıanlatılacaktır.

Kükürt Dioksit (SO2) Kullanımı

Toz halde bulunan kükürdün yakılmasıylaoluşan Kükürt dioksit dumanları bal mumugüvesi(Galleria mellonella)’ne karşı etkin bir ilaçolarakkullanılmaktadır14,25.Uygulamada,balıalınmışpetekler ballıklar içerinse koyularak 5-6 ballık üstüsteistiflenirveenüsteboşbirballıkyerleştirilerektoz halde bulunan kükürt metal bir kap içerisindegerekiyorsakorhaldebulunanközyardımıylabuballıkiçerisinde yakılarak üzeri kapatılır ve oluşan kükürtdioksitdumanıhavadanağırolmasınedeniyleaşağıdabulunan peteklere dolayısı ile mum güvesi üzerineyayılır.8 Uygulamada her kovan için 42gr kükürtkullanmanınenetkilisonucuverdiğibildirilmektedir1.Aynı etkili maddeden Güveset imal edilmiş ve builacın kullanım şeklide aynı olup sadece toz kükürtyerineher6katballıktakipetekleriçin100grGüvesetkullanımı önerilmektedir7,26. 0.1 m3’ lük bir alanda10gr kükürt yakması sonucu oluşan gazın mumgüvesiüzerine%100etkiliolduğunubildirmektedirler.Bahsedilen kovanveballık içerisindeki uygulamalarküçük çaplı arıcı şartlarında yapılacak uygulamalarolup büyük çaplı uygulamalarda gaz sızdırmaz özelodalar hazırlanmalı ve odanın hacmine göre tozkükürt veya güveset yakılmalıdır. Hangi uygulamatercihedilirseedilsinuygulamadanbirkaçsaatsonrapeteklerin havalandırılması ihmal edilmemelidir8.Bu tür bir uygulamada oluşan dumanın kovandanve ballıklardan dışarı çıkmasını engellemek için bumalzemeler naylon örtü ve koli bantları ile sıkıcakapatılmalıdır.Basınçaltındasıvılaştırılmışkükürdünsprey şeklinde petekler üzerine püskürtülmesiile de mum güvesine karşı başarılı bir mücadeleyapılabileceği bildirilmektedir9,25. Kükürt dioksituygulaması Galleria mellonella yumurtalarına karşıetkiliolmadığındanuygulama15-20günsonratekraryapılmalıdır.

Karbon Dioksit (CO2) Kullanımı

Bal mumu güvesine (Galleria mellonella L.)karşı etkili olabilecek yoğunluktaki karbon dioksit


6uygulamasıarılarazararvereceğindenkolonilerdeuygulanmaz21. Depo edilen peteklerde veyadiğer amaçlarla saklanacak bal mumlarınınsaklanmasında başarıyla kullanılmaktadır. CO2 Uygulaması yapılacak petekler hava geçirmezbir odaya veya bu iş için hazırlanmış özel birortamda raflara dizilir. Yarık ve çatlakları iyi birşekildekapatıldıktansonraveyaüzerleribirnaylonörtü ile kapatılmak şartıyla kovan gövdeleri veballıklardabuişiçinuygunolurlar.Buuygulamada38 oC sıcaklıkta %50 nisbi nem ve %98’lik CO2 konsantrayonunda 4 saat bekletmek bal mumugüvesinin yumurta, larva, pupa ve erginlerinintamamını öldürmek için yeterlidir3,14,28,29.

CO2’ninbirdiğeruygulamaşekli isedondurulmuş karbondioksit (kurubuz) uygulamasıdır. Bu yönteminuygulanmasında petekler ballıklaradizilir ve 5-6 ballık üst üste istifedilerekdışarıdannaylonbirörtü ilekapatılır. Daha sonra buz halindekikarbondioksitpeteklerinüstkısmınakoyulur. Sıcak ortamda donmuşhalde bulunan karbondioksit sıvıhale geçmeden direkt gaz haline(sublime) geçer ve havadan ağırolduğunda aşağı bulunan peteklerenüfuzederekonlarüzerindebulunanbal mumu güvesinin tüm evrelerineetki eder17. Donmuş karbondioksit(kuru-buz) uygulamasını kapalı odaveya depoda bulunan peteklere detatbik edilmesi mümkündür11,29,30.Normal sınırlarda CO2 insanlar içinzehirleyiciolmamaklabirlikteyüksekkonsantrasyonda CO2 bulunanuygulama odalarında insanların

yaşaması mümkün olmadığından odalaragirmeden önce kesinlikle havalandırılmadır3,13.CO2 havadan ağır olduğundan odanın kapısıaçıldığında hızlıca dışarı çıkar ve kısa bir süredeodanormaledöner3,21.Balvebalmumundaarılarave insanlara zararlı olabilecek bakiye problemiolmayanveuygulamasıkolayvepratikbiryöntemolmasınedeniyletavsiyeedilmektedir5,18,19.,29,30,.

Etilen Dibromit (EDB) Uygulaması

Buuygulamadayinemumgüvesiilebulaşıkpeteklerboşkovanlaraveyaballıklaradizilirveüstüste yerleştirilir. Uygulamadan sonra oluşacakgazındışarıçıkmamasıiçinkovanveballıklardakidelik,çatlakveyarıklaryagazçıkmayacakşekildebal mumu vb. bir madde ile kapatılmalı yadabunlarındışkısmınanaylonbirörtügeçirilmelidir.

Naylon örtü geçirilmesi durumunda biraz dahafazla ilaç uygulaması gerekliliği unutulmamalıdır.Uygulamaşeklipeteklerinüstkısmınayerleştirilenbir bez parçasına 20-25 cc kadar Etilen dibromitdamlatılırvekovankapağısıkıcakapatılır.Bundansonra edilen dibromit yavaş yavaş buharlaşır vehavadanağırolduğuiçinkovaniçerisinepeteklerinbulunduğu bölgeye yayılır. Gaz halindeki etilendibromitpeteklerüzerindekiveyakovaniçerisindekimum güvesinin larvaları, erginleri ve yumurtalarıüzerindeöldürücübiretkiyesahiptir15,21.Uygulamaesasındaortamsıcaklığının15-20oC’ninüstündeolmasınavepeteklerinbuortamdaenaz24saatkalmasına dikkat edilmelidir3,9,11. Fumigasyonuygulamasından sonra petekler iki gün kadarhavadarvegüvesizbirortamdahavalandırıldıktansonra tekrar güve giremeyecek bir ortamdasaklanmalıdır. Özellikle ülkemizde kolay teminedilememesi ve pahalı olması uygulamanınyaygınlaşmasınıengellemektedir8,27.

Naftalin (Paradichlorebenzen (PDB)) Uygulaması

Günümüzekadarülkemizdemumgüvesinekarşıenyaygınolarakkullanılanilaçoluphalendebilinçsiz arıcılarımız tarafından yaygın olarakkullanılmaktadır27. Uygulama şekli Kükürt dioksitveya Etilen dibromit gibi olmakla birlikte balve bal mumunda bakiye sorunu olması ve buürünlerleinsansağlığınıolumsuzyöndeetkilemesinedeniyle burada bu ilacın kullanımından değilolumsuzluklarından bahsedilecektir. Bal ve balmumuabsorbeediciözelliğindendolayıuygulamaesnasındanaftalinibirsüngergibiçekervepeteklerarılara verildiğinde arılar bu petekler üzerindeçalışmakta isteksiz davranırlar26. İlaç yoğunluğufazla olduğunda arılara toksik etki yaptığı vearıların kovanı bile terk ettikleri bildirilmektedir9.Bakiyesorunundandolayıbaldışsatımımızıdurmanoktasına getirdiği yıllar olmuş8 ve bal mumugüvesinekarşıNaftalinkullanımıyasaklanmıştır.

Asetik Asit Kullanımı

Yüksekdozuarılarazararlıolacağı,düşükdozuise balmumugüvesine karşı etkisiz olacağındankolonide kullanma şansı pek yoktur11. Sıvı haldebulunan ilaç açık bir kap içerisine koyularaksıcaklığı 20 oC’nin üzerinde olan ve peteklerinbulunduğukapalı ortamakoyularakbuharlaşmasıvebubuharınpeteklerüzerineyayılmasısağlanır.%80’lik 200 ml asetik asit uygulaması 100litre hacimlik bir alandaki bal mumu güvesininerginleriniveyumurtalarınıderhalöldürür.Larvalarözelikle de pupalar daha dirençli olduklarındanbunlar için daha uzun süreli ve daha yoğun bir


7

Kaynaklar1.AhmadM.,1994.Biologicalcontrolofgreaterwaxmoth,GalleriamellonellaL.JournalofApiculturalResearch(Pakistan).Vol.32(3),319-323.2.AkçelikM.,1987.Büyükmumgüvesi(GalleriamellonellaL.)yumurtalarınınaçılmasıvelarvalgelişme.TeknikArıcılıkDergisi9:25-283.AllanL.,2000.Waxmothanditscontrol.DepartmentofAgriculture,WesternAustralia.4.Anonim,2004.FaoProductionYearBook5.BoşgelmezA.,ÇakmakçıL.,GürkanB.,GürkanF.,ÇetinkayaG.1983.BüyükmumgüvesiGalleriamellonella(L.)(Lep.:Galleridae)üzerindebecillusthurigiensis’inetkisi.MikrobiyolojiBüll.,17(4):233-242.6.CantwellG.E.,ShiehT.R.1981.CertanT.M.Anewbacterialinsecticideagainistthegreaterwaxmoth,GalleriamellonellaL.Americanbeejournal,6:424-431.7.CantwellG.E.,Smith,L.J.1970.Controlofgreaterwaxmoth,Galleriamellonellainhoneycombandcombhoney,Americanbeejournal,110:263.8.ÇaglarY.,TutkunE.,TutarA.,YılmazB.,2001.BalmumuGüvesiMücadelesindeKullanılanKükürtdioksitin(SO2)FarklıDozlarınınKimyasalEtkisiÜzerineAraştırmalar.Tek.ArıcılıkDerg..23:55-58.9.CharriereJ.D.andImdorfA.,1999.Protectionofhoneycombsfromwaxmothdamages.BeeDept.,Liebefeld3003Bern,Switzerland.Amer.BeeJour.,August1999.Vol.139,No:8.USA.10.Cyborovsky,B.,2000.Temperaturedependentregulatorymechanismoflarvaldevelopmentofthewaxmoth(Galleriamellonella),ActabiochemicalPolonicaVol:47no:1,215-221.11.DelawareMaryland,2000.NewJersey,Pensylvania,westiginiaandtheUSDAcooperating.MAARECPublication,4.5.12.DemirsoyA.1992.YaşamınTemelKuralları,Cilt:2,kısım:2MeteksanA.Ş.P.K.105,Maltepe/ANKARA.13.DomahayeE.J.,NavarroS.,MirianRindnerandAzrieliA.1998.Sensitiveofthegreaterwaxmothgalleriamellonellatocarbondioxideenrichedmodifiedatmospheres.P:692-701(vol:1)(in)Proc.7thint.Whg.Conf.Stored–productprotetion(Eds.Zuxun,J.,Quan,L.,Yangsheng,l.,Xionchang,T.,andLianhua,G.)14-19octoberBeijingchina.14.GinevanM.E.,LaneD.D.,GreenbergL.1982.Ambientairconcentrationofsulfurdioxideaffectsflightactivityinbees.ApiculturalAbst.,1982,Vol.33,No:4.p.244.EntomologyDept.,Univ.Kansas,Lawrence,KS66045.USA.

15.HamidaB.T.1992.Enemiesofbees.Institutdelarecherche,VeterinairedeTunisie.16.http://agspsrv34.agric.wa.gov.au.,Farmnote6/97,WaxmothandItscontrol,1997.17.http://tlc.ousd.k12.ca.us/acody/Dry-Ice.html.Dry-IceSimlysublime.18.http://www.Dry-Ice.İnfo.com,19.http://waltonfeed.com/self/upack/dryice.html.20.KriegA.1974.PossibilitiesofmicrobiologicalcontrolofthegreaterwaxmothGalleriamellonellaL.,Z.AngewEntomol.74:337-343.21.NavarroS.,SlovenskyY.,YaacobsonB.,RindnerMirianandAzrieliA.1994.Onthestorageofhoneycombsinasealedplasticcoverandcontrolofwaxmohusingcarbondioxide.YalkutHanikveretno:31,23-25(inHebrew)22.ÖderE.,2006..UygulamalıArıcılıkKitabı,MetaBasımMatbacılık,Bornova/İzmir23.ÖzerM.,1962.Arıkovanlarındaönemlizararyapanbalmumugüvesinin(Galleriamellonella)morfoloji,biyolojiveyayılışıüzerindearaştırmalar.TarımBakanlığı,Zir.Müc.VeZir.Kar.GenMüd.,BitkiKorumaBöl.,2(12):26-35.24.RitterW.,PerschilF.,VogelR.,1992.Comparisionoftheeffectofvariousmethodsforthecontrolofwaxmoths.AllgemeineDeutscheImkerzeitung.26:1,11-13.CABAbstracts1993-1994,AN:930234018.25.SattigiH.N.,LingappaS.,KulkarnıK.A.1993.Managementofgreaterwaxmoth,(G.mellonellaL.)byusinglimesulphur.KarnatagaJournalofApiculturalSciences.6:3,301-303.CABAbstracts1995,AN:951115858.26.TutkunE.,İnciA.,1992.BalarısıZararlıları,HastalıklarıveTedaviYöntemleri(TeşhistenTedaviye).DemircioğluMatbaacılık.1-154.27.TutkunE.,BoşgelmezA.2003.BalArısıZararlılarıveHastalıklarıTeşhisveTedaviYöntemleri.BizimBüroBasımevi,SelanikCaddesi18/11Ankara,.28.TutkunE.,ÇakmakçıL.,BoşgelmezA.1987.BalarısıkolonilerindeBacillusthurugiensispreparatlarınınbüyükmumgüvesi(G.Mellonella)larvalarınakarşıkullanımolanaklarıüzerindearaştırmalar.TÜBİTAK,TarımveOrmancılıkAraştırmaGrubu,TarımsalMikrobiyolojiÜnitesiProjeno:Tarmik-8-34s.29.UsingDRY-ICEtoprotectthehoneycombs.http:/tlc.Ousd.k12.ca.us/cody/Dry-ice.Html(6of6)30.YacobsonB.,NavarroS.,DonahayeE.J.,AzrielliA:,SloyevskyY.andEphratiH.1997.ControlofBeeswaxmothsusingcarbondioxideinflexibleplasticandmetalstructure.In:Proc.Int.Conf.Controlledatmosphereandfumigationingrainstorages21-26april1996,NicosiaCypruspp:169-174.

uygulama yapılmalıdır. Uygulamanı etkinliğiniartırmak için petekler kovandan alındıktan sonrabal mumu güvesi yumurtalarını larval dönemegeçmesini beklemeden uygulama yapılmalıdır.Asetikasit’inbalvebalmumundainsansağlığınazararlıolacakbirkalıntıproblemiyoktur.Uygulamasırasında asetik asit solunmamalı ve çıplak deritemasısağlanmamalıdır.Uygulamayazaylarındayapılıyorsa iki haftada bir uygulama yapılmasıönerilmektedir.9;11.

Formik Asit kullanımı

Formik asitte bal mumu güvesine karşıbaşarıyla kullanılabilir ancak benzer nedenlerdendolayı kolonide uygulanamaz. Koloniden alınıpdepo edilen peteklerde veya diğer amaçlarlakullanılacak bal mumlarının korunmasındabaşarıyla kullanılabilmekte ve Asetik asidinkineyakın bir etkinliğe sahiptir. Yaz aylarında ikihaftada bir uygulama yapılması gerekmektedir.80 ml %80’lik formik asit 100 litre hacimlik biralandakimumgüvesinin tümevrelerini öldürmekiçinyeterlidir.AsetikasitteolduğugibibalvebalmumundakalıntıproblemiolmayıpKullanımşeklideyine asetik asitte olduğu gibidir. Deriye temasettirilmemeliveyakındansolunmamalıdır9,11.

Biyolojik Mücadele

Bir canlının populasyon yoğunluğununkontroletmek içinbaşkacanlılarınkullanılmasınabiyolojikmücadelediyoruz12.Balmumugüvesinikontroletmek içindeçeşitliBakteriler,Funguslar,Nematodlar ve Predatörler (avcı böcekler) buamaçla kullanılmaktadır. Bu uygulamalarıntamamı laboratuar şartlarında başarılı olmaklabirlikte kolonide veya depolanmış peteklerüzerinde kullanılması aynı başarıyı vermemekte,Ayrıca kullanım güçlüğü ve ekonomik olupolmamasıdapratiktekullanımınınyaygınlaşmasını

engellemektedir. Bu bölümde kullanımı pratiğeaktarılamamış uygulamalardan bahsedilmeyeceksadece pratikte de başarıyla kullanılabilenbakterilerinkullanımındanbahsedilecektir.

Bakterilerin Kullanılması

Bacillus thuringiensis bu amaçla kullanılanvebaşarılısonuçlaralınanenönemlibakteridir.

İnsanlaravebalarılarınaolumsuzbiretkisibulunmayan bakteri (Bacillus thuringiensis)sporları Genç mum güvesi larvaları tarafındansindirim sistemine alındıklarında zehir etkisiyapmakta ve ölümüne neden olmaktadır20,28.İnsanlaravebalarılarınakarşızararlıbiretkisininolmaması bakteri sporları veya kristallerininkolonidekullanımınımümkünkılmaktaveyöntemidiğer yöntemlere karşı avantajlı kılmaktadır.Seyreltilmiş bakteri spor süspansiyonlarınıntemel petek işleme ünitelerinde temel peteklereuygulanabileceği belirtilmektedir1,20. Büyükbal mumu güvesinin genç larvalarının Bacillusthuringiensis spor ve kristal karışımlarına çokhassas oldukları bildirilmektedir5. Yumurtadançıkanmumgüvesi larvaları B. thuringiensis sporveya kristal toksini ile kontamine olduklarındapeteklere pek zarar veremezler ancak kristal vesporların mum içerisinde homojen dağılımı çokönemlidir1,6. Sıcak ve nemli kovan koşullarındasporvekristallerinhızlaparçalanmasıvebunlarınkorunması için önlemler alınmaya gereksinimduyulması uygulamanın kolonide yapılmasınısınırlayan en önemli faktördür. B. Thuringiensissporları veya kristal formlarından hazırlanmışdeğişik preparatların püskürtmek suretiyledepolanmış peteklerde başarıyla kullanılabileceğivekolonidekullanılmasıdurumundaisekolonidekibireyler üzerinde olumsuz bir etkisinin olmadığıayrıcaarıürünleriileinsanlarageçmesidurumundaolumsuzbiretkisininolmayacağıbildirilmektedir6.


8 Bal Arılarının Beslenmesinde Polenin Yeri

Çiçek, tohumlu bitkilerin üremeorganıdır. Tohumlar oluşmadan önceaçan çiçeklerin erkek üreme organlarınınbaşçık kısmındaki anterlerinde bitkinintüm kalıtsal özelliklerini taşıyan erkekcinsiyet hücrelerinden oluşan tozlar vardır.Bu erkek cinsiyet hücrelerine çiçek tozu(polen) denmektedir. Bitkilerin çiçeklenme

dönemleri boyunca görülen polenlerfarklı şekillerde, büyüklükte ve renklerdeolabilmektedir. Polen tozlarının değişikvasıtalarladişiorganıntepeciğinetaşınmasıolayına polinasyon denir. Yüksek yapılıbitkilerde polinasyonun gerçekleşmesindeve neslin devamının sağlanmasındaböceklerinözelliklearılarınyeriçokönemlidir(Yakar ve Bilge 1976, Kadıoğlu ve Kaya1998,OcakverdiveGüzel2009,Krell1996).

Bal arıları polenleri farklı bitkilerdentopladıklarıiçinpoleninbileşimivebesleyicideğeri bitki kaynağına, üretim yöntemine,iklime ve toprak yapısına göre farklılıkgösterir. Bu nedenle polenin standart birbileşiminin ortaya çıkartılması oldukçazordur. Genel olarak arılar tarafındantoplanan polenlerin protein içeriği %7.535 arasında değişmekte olup ortalama%23.7’dir. (Schmidt1997,Anonim2012a).Poleninbileşimindeçoksayıda faktöretkiliolduğuiçinfarklıkaynaklardafarklıdeğerleryeralmaktadır.

Ergin bal arılarının temel enerjikaynakları karbonhidratlardır. Arılarihtiyaçlarıolankarbonhidratlarınektarlardankarşılarlar. Ergin bal arıları hayatlarınısadece karbonhidrat tüketerek sürdürebilir.Fakat yavru yetiştirebilmeleri ve gençdönemlerinde dokularının, kaslarının, salgıbezlerinin ve diğer organlarının yeterincegelişebilmesiiçinproteineihtiyaçlarıvardır.Polen, arıların ihtiyaçları olan protein, yağ,vitamin ve minarelleri sağlayan tek besinmaddesidir. Polen yokluğunda kolonininyavru üretip devamlılığının sağlanmasımümkündeğildir (Schmidt1997,PernalveCurrie2001).

2. Polenin Larva Beslenmesindeki Yeri

Larvanın gelişimini sağlayabilmesiiçin bakıcı işçi arıların hypopharyngealve mandibular bezlerinden salgıladıklarıproteince çok zengin olan arı sütü (royaljelly) ile beslenmesi gerekmektedir. Arısütünün salgılanabilmesi için de genç işçiarılar bolca polen tüketmek zorundadır(Hrassnigg1998).

Haydak’a göre bir işçi arınınkuluçkadan çıkıncaya kadar 3.21 mgnitrojene ihtiyaçı vardır ve buda yaklaşıkolarak145mgpoleneeşdeğeriken,Rashadve Parker (1958)’e göre bir işçi arı larvasıyetiştirmekiçingerekliolanpolenmiktarını66,5 mg dır (Elton ve Herbert 1997).HrassniggveCrailsheim(2005) isebir işçiarılarvasıyetiştirmekiçingerekliolanpolenmiktarını125–187mgolarakhesaplamıştır.

Larva yumurtadan çıktığı andanitibaren, bakıcı işçi arıların sağladığı

Giriş

Oğuzhan ULUCANGeçit Kuşağı Tarımsal

Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Eskişehir.


9yiyeceklerle beslenir. Larvayı beslemeyegelen bakıcı işçi arılar beslemeden öncelarvanınbaşınınneyöndeolduğunusaptarlarve mandibüllerini titreterek arasındançıkardıklarıbesinmaddelerinilarvanınbaşınınyanına bırakırlar. Daha sonra bıraktıkları bubesin maddesini mandibülleri ile yayaraklarvayı besin birikintisi içerisinde bırakırlar(Doğaroğlu2004).

İşçi arı larvaları, 1–2 haftalık yaştakiergin bakıcı işçi arıların mandibular vehypofaringeal salgı bezlerinden salgılananarı sütü ile beslenirler. Hypofaringealbezlerinden salgılanan arı sütü, su gibiaçık renkli ve çoğunlukla protein içerirkenmandibular bezlerinden salgılanan arı sütü,beyaz renkli ve çoğunlukla lipit bileşikleriiçerir. İşçiarı larvaları ilk2günboyuncabu2 ayrı komponentin karışımı ile beslenir velarvalaraverilenarısütünün%20-40’ıbeyazrenkli lipit bileşiklerden oluşan arı sütüdür.Üçüncü gün beyaz renkli komponent ilebeslemeyesonverilirve3günlüktenbüyükişçi arı larvaları hypofaringeal bezlerindensalgılanan açık renkli arı sütüne bal vepolen karıştırılmasıyla oluşan sarımtırak birbesinle beslenir. Polen, larvaların nitrojengereksinimininçokazbirkısmınıkarşılarvemuhtemelenbalmidesindensağlanır.Erkekarı larvaları da benzer bir diyetle beslenirfakat işçi arı larvalarına kıyasla çok dahafazlagıdaalmaktadır(EltonveHerbert1997).

Anaarılarvalarıözelolarakhazırlanmışana arı yüksükleri içerisinde larva gelişimisüresince, eşit miktarda hypopharingealsalgı bezi ve mandibular salgı bezindensalgılanan arı sütüyle beslenir. Ana arılarvalarınaherzamançokmiktardaarısütüverilirvegenellikle larvapupayadönüştüğüzaman ihtiyaç fazlası arı sütü kurumuş birşekilde anaarı yüksüğündekalır.Normaldeişçiarı larvasıpupayadönüştüğüzamanyaçok az yavru gıdası kalır ya da hiç kalmaz(GençveDodoloğlu2002).

Ana arı larvalarını toplam beslemesayısı 1600, toplam besleme süresi ise 17saattir. Ana arı larvasının larva dönemindealmışolduğuarısütümiktarıyaklaşık1.5gdırveanaarı larvalarıyaklaşık300-322mgağırlığa ulaşmaktadır. İşçi arı larvalarındabeslemesayısıanaarılarvalarınaoranlaçokdaha düşük olup tüm larva döneminde 50-60 dakika süren toplam besleme süresince

yalnızca143beslemeyapılmaktadır.İşçiarılarvaları159mgağırlığaulaşabildiklerihaldeerkekarı larvaları384mgağırlığaulaşabilir(Doğaroğlu2004).

Arısütününbileşimibirçokaraştırmacıtarafından incelenmiştir.Arısütü%67.1su,%11.9 protein ve %4.3 yağ içermektedir.Arı sütünde 17 standart amino asit ilehenüz tanımlanmamış 5 ninhidrin positifbileşiğin varlığı belirlenmiştir. Arı sütüönemliölçüdeyağbileşenleriile10hidroksi-2-dekanoik asidini içerir. Polen sakarozuda nektar sakarozunda olduğu gibi bakıcıişçiarılar tarafındandiğerbesinunsurlarınadönüştürülür(EltonveHerbert1997).

Bal arılarının gelişimi için 10 aminoasitin (histidin, triptofan, valin, lisin arjinin,tireonin, metiyonin, fenilalalin, lözin veizolösin) mutlaka diyetlerinde olmasıgerekmektedir. Her bir amino asit diyettençıkarıldığındanitrojendengesininbozulduğuve gelişimin imkansız olduğu saptanmıştır(GençveDodoloğlu2002,Doğaroğlu2004).

Dietz (1969)’e göre İşçi arı olacaklarvalarileanaarıolacaklarvalarınbeslendiğigıdalar arasında vitamin bakımından daönemli farklılıklar vardır. Örneğin ana arıolacak larvaların gıdaları işçi arı olacaklarvaların gıdalarına göre 10 kat daha fazlapantotenik asit içerir. Ayrıca folik asitve biopterin miktarı da fazla olup diğervitaminlercedeçokdahazengindir(EltonveHerbert1997).

Üç günlük yaşın altındaki larvalar,aldıkları gıdanın türüne ve miktarına bağlıolarak ana arı ya da işçi arı olarak gelişir.Ana ve işçi arı larvalarının diyetleri birkaçyönden farklılık gösterir. Bunlardan enönemlisi şeker yoğunluğundaki farklılıktır.Glukoz işçi ve erkek arı larvalarının erkendönemlerindealdıklarıgıdanınesasşekerinioluştururken, daha yaşlı larvalara verilengıdanın şekerini fruktoz oluşturmaktadır.Ana arı larvalarında ise tüm larva gelişimisüresince verilen gıdaların ana şekeriniglukozoluşturmaktadır.Larvagıdasınınşekeriçeriği,anaarıolacaklarvalardaişçiarıolacaklarvalara kıyasla daha yüksek olup vücudaalınacak gıda miktarını belirleyen önemlibir faktör olarak görünmektedir. Vücudaalınangıdaalımoranı,korporaallatabezininetkinliğini,dolayısıylaüretilenjüvenilhormonseviyesinidüzenler.Larvadönemininüçüncü


10gününde yüksek jüvenil hormon seviyesianaarı,düşükseviyeiseişçiarıoluşumunanedenolur(EltonveHerbert1997,GençveDodoloğlu2002).

Rembold ve Hansen (1964) kastfarklılaşmasınınmandibulasalgıbezlerindensalgılanan salgıdan kaynaklandığınıöne sürmüştür. Preg ve Jay (1979) isemandibulaları çıkarılmış 10 günlük yaştakibakıcıişçiarılarınçokazsayıdalarvayıpupaaşamasınagetirebildiklerinigörmüştür(EltonveHerbert1997)

Balarısıkolonileri,yetersizbeslenmişpupalar üretmektense larva yetiştirmeyisonlandırır. Dolayısı ile besin yetersizliğidurumunda larva sayısı azaltılır ve üretilenpupakalitesikorunur(Imdorfveark.1998).Buna zıt olarak Jay(1964)’a göre yetersizdiyetlerle beslenen larvalardan düşükkalitede şekil bozuklukları olan erişkinleryetiştiğini bildirmiştir (Brodschneider andCrailsheim2010).

3. Polenin Ergin Bireylerin Beslenmesindeki Yeri

Ergin bal arılarının temel besinmaddelerinektar,balvepolendir.Bal,erginarıların karbonhidrat ihtiyacını karşılarken,

polen ergin işçi arıların genç yaşlarındadokularının, kaslarının, salgı bezlerinin vediğer organlarının yeterince gelişmesi içingereklidir.(PernalandCurrie2001).

Bal arılarının salgı bezlerinin,dokularının ve diğer organlarının büyüyüpgelişmesi diyetlerindeki yeterli polenmiktarına bağlıdır. Genç işçi arılarınvücutlarındaki nitrojenin tamamı polendenkarşılanır. Dolayısıyla işçi arıların petekgözünden çıktıktan sonraki ilk 2 haftaiçerisindeyüksekmiktardapolen tüketmesigerekir.İşçiarılarpetekgözlerindençıktıktansonraki1-2saatiçerisindepolentüketmeyebaşlarlarve12saatsonra%50’sindençoğupolen tüketmiş olur. Petekgözdençıktıktansonraki 42–52 saat içerisinde işçi arılarıntamamıpolentüketmişolur.Polentüketimi5günlükyaştamaksimumdüzeyeulaşır.Petekgözündençıktıktan5gün sonra işçi arılarınnitrojen içeriği baş bölgesinde %93, karınbölgesinde%76vegöğüsbölgesinde%37’yeulaşır. Bununla eşzamanlı olarak, salgıbezleri, yağ dokuları ve diğer iç organlarıgelişir. Ergin işçi arıların 10–14 günlükyaştakuluçkabeslemegörevibitervepolentüketimiazalarakanabesinmaddesinektarve baldan elde edilen karbonhidratlar olur(EltonveHerbert1997).

İlkbahar aylarında, yavru yetiştirmedöneminde en fazla poleni 3-6 günlükişçi arılar tüketirken, yaz aylarında yavruyetiştirmede en fazla poleni 9 günlükişçi arılar tüketmektedir. Ayrıca ilkbaharaylarındayavruyetiştirmedetüketilenpolenmiktarı diğer zamanlara göre daha fazladır.Bu durum sindirim enzimlerinin aktivesiyleilgilidir. İlkbahar aylarında yetiştirilen işçiarıların proteaz, amilaz, invertaz ve lipazenzimlerinin aktivesi daha fazladır (GençveDodoloğlu2002).

Erkekarılarpetekgözlerindençıktıktansonra ilk8gün içerisindegenç işçiarılarcabezsel salgılar, polen ve bal karışımı ilebeslenirler. Erkek arıların petek gözlerindekistoki bal ile kendileri beslenenebilmelerineek olarak bakıcı işçi arıların kursaklarındançıkardıklarıbesinlerledebeslenirler.Uçmayabaşlayan 12-26 günlük yaştaki erkek arılarönemli ölçüde petek gözlerinden aldıklarıbal ile beslenir. İşçi arılardan nadiren besin


11

KaynaklarAnonim2012a.GençerH.V.ArıÜrünleriWebsitesi:http://www.agri.ankara.edu.tr/animal_scienceBrodschneider,R.andCrailsheim,K.2010.Nutritionandhealthinhoneybees.Apidologie41:278–294.DOI:10,1051/apido/2010012CampanaB.J.,MoellerF.E.1977.Honeybees:preferenceforandnutritivevalueofpollenfromfiveplantsources,J.Econ.Entomol.70,39–41.Doğaroğlu,M.2004.ModernArıcılıkTeknikleri.AnadoluMatbaaveAmbalajSan.Tic.Ltd.Şti.İstanbul5,63,95–105,273-276s.Elton,W.andHerbert,Jr.1997.Honeybeenutrition,Ed.Graham,J.M.,TheHiveandTheHoneyBee,DadantandSonsInc.Hamilton,İllinois,p:197-233.Genç,F.veDodoloğlu,A.2002.ArıcılığınTemelEsasları.AtatürkÜniv.ZiraatFak.Yayınları.No:72–74.94.111–115.156.254s,Erzurum.Hrassnigg,N.andCrailsheimK.1998.Theİnfluenceofboodonthepollenconsumptionofworkerbees.JournalofİnsectPhysiology,44,393-403.HrassniggN.,CrailsheimK.2005.)Dierencesindroneandworkerphysiologyinhoneybees(ApismelliferaL.),Apidologie36,255–277.Kadıoğlu,A.veKaya,Y.1998.GenelBotanik.EsreOfsetMat.Yay.San.Tic.Ltd.Şti.135-147sKrell,R.1996.Value-AddedProductsFromBeekeeping.FAOAgriculturalServicesBulletin,124,409p,Rome.NaugD.2009.Nutritionalstressduetohabitatlossmayexplainrecent

honeybeecolonycollapses,Biol.Conserv.142,2369–2372.Ocakverdi,H.veGüzel,Y.2009.DeneyselBitkiAnatomisiVeMorfolojisineGiriş.PalmeYayıncılık.YayınNo:498Ankara.s133–137Pernal,S.F.andCurrie,R.W.2001.Theinfluenceofpollenquaalityonforagingbehaviorinhoneybees(ApismelliferaL.).Springer-Verlag51(1):53-68SchmidtL.S.,SchmidtJ.O.,RaoH.,WangW.,XuL.1995.Feedingpreferenceofyoungworkerhoneybees(Hymenoptera:Apidae)fedrape,sesame,andsunflowerpollen,J.Econ.Entomol.881591–1595.Schmidt,L.S.,J.O.Schmidt,1997.MedicalOverconcern;WhataretheRealAllergicand HealtyRisksfromBeeProductsandApitherapy.InternationalCoferenceon:BeeProduct:Properties,ApplicationsandApitherapyP:43.Israel.SchmicklT.,CrailsheimK.2001Cannibalismandearlycapping:strategiesofhoneybeecoloniesintimesofexperimentalpollenshortages,J.Comp.Physiol.A187,541–547.WilleH.,WilleM.,KilchenmannV.,ImdorfA.,BühlmannG.1985.PollenernteundMassenwechselvondreiApismellifera-VölkernaufdemselbenBienenstandinzweiaufeinan-derfolgendenJahren,Rev.SuisseZool.92,897–914.Yakar,N.veBilge,E.1976.GenelBotanik.İstanbulÜniversitesiFenFakültesiYay.No:200,488s,İstanbul.

Fotoğraflar/GökhanAKDENİZ

alırlar. Ana arı tüm hayatı boyunca gençisçi arılar tarafından salgılanan arı sütü ilebeslenir(Doğaroğlu2004).

Bal arıları farklı bitki türlerindenpolen toplayarakdengeli veçeşitli bir diyetelde ederler (Wille ve ark. 1985). Tarımsalalanlardapolinasyoniçinkullanılankolonilertek çeşit bitkiden polen toplayabilirler vebu tek çeşit polen gerekli olan tüm besinmaddegereksinimlerinisağlayamayabilir.Bukolonilereekpolenyadaproteinkaynaklarısağlanması gerekir (Campana ve Moeller,1977, Schmidt ve ark. 1995). Tek çeşitpolenle beslenen kolonilerin beslendikleripolen besin madde gereksiniminikarşılamazsaarılardahadüşükkalitededahafazla polen tüketerek ihtiyaçları olan besinmadde gereksinimini gideremezler (Naug2009).

Kovan içerisinde yeterli polenstoku bulunmayan koloniler kısa bir sürevücutlarında depoladıkları proteinleriharcayarak kuluçka yetiştirmeye devamedebilirler fakat daha sonra kuluçkafaaliyetlerini devam ettirebilmeleri mümkündeğildir(EltonveHerbert1997).Diyetlerindeyeterli polen bulunmayan koloniler henüzçokfazlabeslemeyapılmamışolan larvaveyumurtalarıyerler.Böylecekuluçkaüretiminidevamettirecekleri yaşlı larvaları beslemekiçin kullanacakları proteinin bir kısmını eldeetmişolurlar(SchmicklveCrailsheim2001).

4. Sonuç

Kolonilerinananektarakımınakuvvetlikadrolarla girebilmeleri, yavru üretiminisürdürebilmelerivebununsonucundayüksekbal verimini sağlayabilmeleri açısındandiyetlerinde yeterli düzeyde poleninbulunmasıgerekmektedir.Çeşitlibitkiörtüsüvefarklıiklimbölgelerinesahipolanülkemiznektar ve polen veren bitkiler bakımındançok zengindir. Yapılan araştırmalar balarısı kolonilerinin çam balı üretimi yapılanormanlık alanlar dışında kalan bölgelerdepolen gereksinimlerini doğal kaynaklardansağlayabildiklerini, genellikle polen kıtlığıçekmediklerinivepolenikamelidiyetlerleekbeslemenin önemli bir yarar sağlamadığınıgöstermektedir.

Çambalıüretimininyapıldığıormanlıkalanlardaki kolonilerde ise polen yetersizliğinedeni ile kuluçka üretimi durmakta, kolonigücü düşmekte, arılar kışa zayıf kadrolarlagirdikleri için kış kayıpları artmaktadır. Bubölgedekiarıcılarkolonilerinpolen ihtiyacınıgidermek ve gücünü artırmak amacıylapolen kaynaklarının yoğun olduğu bölgeleregöç etmek zorunda kalmaktadırlar. Yinekoloniler kıştan çok zayıf çıktıkları içinerken ilkbahardaçiçekaçan turunçgillerdenyeterli bal üretimi yapılamamaktadır. Bubölgedeki kolonilerin ihtiyaçları olan besinmaddegereksinimlerininpolenikameliveyailaveli yemlerle karşılanması bal veriminiartıracaktır.


12Balın Antioksidan Aktivitesi veAntibakteriyel Özelliği

Neslihan ÇAKICI Nurten YASSIHÜYÜK

Arıcılık Araştırmaİstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

Özet

Bal, bitkilerin çiçeklerinde bulunannektarların ya da bitkilerin canlı kısımlarıile bazı böceklerin salgıladığı tatlımaddelerinbalarılarıtarafındantoplanması,organizmalarında bileşimlerinin değiştirilippetek gözlerine depo edilmesi ve buralardaolgunlaşması sonucu meydana gelen koyukıvamda tatlı bir üründür. Bal insanoğlutarafındanMÖ4000 yıllarından beri üretiliptüketilen bir besin maddesidir. Binlerceyıldır gizemini koruyarak günümüze gelenbal temel besin maddesi ve enerji kaynağıolarak kullanılmasının yanı sıra insansağlığı bakımından da önem taşımaktave çeşitli hastalıkların tedavisindekullanılmaktadır. Balın koruyucu etkisiantioksidan ve antibakteriyel özelliğindenkaynaklanmaktadır. Balın antioksidanaktivitesinden sorumlu temel bileşiklerflavanoidler (krisin, pinosembrin, kuersetin,galangin, kampferol, hesperetin, mirsetin),fenolik asitler (kafeik, kumarik, ellagik,ferulik, klorojenik), askorbik asit, katalaz,peroksidaz, karetenoidler ve Maillard’dır.Balın antibakteriyel etkisi balın yüksekosmomolaritesineilavetendüşükpH’yasahipolması, içerdiği hidrojen peroksit, glukozoksidaz enzimi, bal arılarının hipofarengealsalgıları, çiçek polenlerinden kaynaklanankatalaz aktivitesi, nektardan kaynaklanankatalaz aktivitesi ve propolis ile onunfenolik derivatlarından kaynaklanmaktadır.Mevcut bu derleme bu konuda günümüzekadaryapılanyayınlardikkatealınarakbalınantioksidan ve antibakteriyel özellikleridetaylıolarakortayakonmuştur.

Anahtar kelimeler: Bal,antioksidanaktivite,antibakteriyelözellik

Abstract

Honeyisasweet,thicknourishment,as a result of honeybees collecting nectarfrom the flowers of plants or the sweetsubstances secreted by varios insects andthere composition are changed in thereorganisms so as to stocked in the cells ofhoneycombsinordertobecomeripe.Honey,producedandconsumedsince4000BCbyhuman, is an aliment. Honey, preservingits mystery for thousands of years cametoday,isusedasamainnutrientandenergysource. In addition, it’s important in pointof human health and used on treatmentof various diseases. Protective effect ofhoneyarebasedonantioxidantactivityandantibacterialproperty.Thebasicresponsiblecompounds for antioxidant activity ofhoney are flavanoids (krisin, pinocembrin,quercetin,galangin,kaempferol,hesperetin,myricetin),phenolicacids(caffeic,coumaric,ellagic, ferulic, chlorogenic), ascorbic acid,catalase, peroxidase, carotenoids andMaillard. Antibacterial effect of honey isbased on high osmolarity of honey, lowpH, contained hydrogen peroxid, glucoseoxidaseenzyme,hypopharyngealsecretionsofhoneybees,catalaseactivity fromflowerpollen,catalaseactivityfromnectar,propolisanditsderivates.Inthisreview,takingintoconsideration the studies done on thisissue until present, antioxidant activityand antibacterial property of honey, aredemonstratedindetail.

Key words: Honey, antioxidant activity,antibacterialproperty


13

KaynaklarAl-Habori,M.,Al-Meeri,A.,Al-Mamary,M.,2002.Antioxidantactivitiesandtotalphenolicsofdifferenttypesofhoney.NutritionResearch,22:1041-1047.Anonim,2003.Honey-HealthandTherapeuticQualities.NationalHoneyBoard.Bertoncelj,J.,Dobersek,U.,Jamnik,M.andGolob,T.,2007.EvaluationofThePhenolicContent,AntioxidantActivityandColourofSlovenianHoney.FoodChemistry.2007,105,822–828.Bogdanow,S.,1997.NatureandOriginoftheAntibacterialSubstancesinHoney.Lebensmittel-Wissenschaft&Technologie,30:S.748–753.Dustman,J.H.,1971.UberdieKatalaseaktivitatinBienenhonigausderTrachtderHeidekrautgewachse(Ericaceae).ZeitschriftfürLebensmittel-UntersuchungundForschung,145:292-295.Erdoğrul,Ö.veErbilir,F.,2007.Kahramanmaraş’taÜretilenBalÖrneklerininMikrobiyelKalitesiveAntibakteriyelEtkilerininAraştırılması.KSÜFenveMühendislikDergisi,10(1),2007.Gauhe,A.,1941.UberemglucoseoxydierendesEnzyminderPharynxdrusederHonigbiene.ZeitschriftfürVergleichendePhysiologie,28(3):211-253.Krell,R.,1996.Value-AddedProductsfromBeekeeping.FAOAgriculturalServicesBulletinNo.124FoodandAgricultureOrganizationoftheUnitedNationsRome.Kwakman,P.H.S.andZaat,S.A.J.,2012.CriticalReview:AntibacterialComponentsofHoney.Life,64(1):48–55,January2012.Miotto,D.,2010.Elucidationofthecomponentsinvolvedintheantioxidantactivityofhoney.Yüksek

LisansTezi.BrockUniversity,BiyolojiBilimiFakültesi,Kanada.Molan,P.C.,1995.TheAntibacterialPropertiesofHoney.ChemistryinNewZealand,July,10-14.Özmen,N.veAlkın,E.,2006.BalınAntimikrobiyelÖzellikleriveİnsanSağlığıÜzerineEtkileri.UludağArıcılıkDergisi,Kasım,S:155-160.Pyrzynska,K.,Biesaga,M.,2009.AnalysisofPhenolicAcidsAndFlavonoidsinHoney.TrendsinAnalyticalChemistry,28:7893-902.Rice-Evans,C.A.andMiller,N.J.,1997.Papanga,G.AntioxidantPropertiesofPhenolicCompounds,TrendsPlantScience,2,4,152-159.Sarıkaya,A.O.,2009.KestaneBalvePropolisininFenolikAsitKompozisyonuveAntioksidanÖzelliğininBelirlenmesi.YüksekLisansTezi,FenBilimleriEnstitüsü,KaradenizTeknikÜniversitesi,Trabzon.Snow,M.J.,Manley-Harris,M.,2004.OnTheNatureofNon-peroxideAntibacterialActivityinNewZealandManukaHoney.FoodChemistry84:S:145-147.Tomoi,S.,Miyata,G.,2000.TheNutraceuticalBenefit,Part3:Honey.NutritionalPharmaceutical.16:468-469.White,J.W.,Jr.,Riethof,M.L.,Subers,M.H.andKushnir,I.,1962.CompositionofAmericanHoneys.Tech.Bull1261,AgriculturalResearchService,USDepartmentofAgriculture,Washington,DC.White,J.W.,1979.CompositionofHoney.In:Crane.E.(Ed.)Honey:AComprehensiveSurvey.Heinemann,London,pp:157-158.

Balın Antioksidan Aktivitesi

Antioksidanlar, düşük konsantrasyonlardaçeşitli organik bileşiklerin serbest radikalmekanizmalı oksidasyonunu engelleyen veyaönleyen bileşiklerdir. Son yıllarda sentetikantioksidanların kanserojenik olarak düşünülmesisebebiyle bitkisel kaynaklı doğal antioksidanlaraolan ilgi artmıştır. Bitkilerden toplanan özütlerdenelde bir besin maddesi olan bal, potansiyelantioksidanolarakdikkatçekmektedir(Rice-Evans,1997).Yaklaşık200bileşiktenoluşanbal,ortalama% 20 nem, % 76 şeker, % 0.18 kül, % 1 toplampolifenol,proteingibibileşenlerinyanısırakoruyucuolarak α-tokoferol, askorbik asit, flavonoidler(krisin,pinosembrin,kuersetin,galangin,kampferol,hesperetin,mirsetin)vediğerfenolikasitler(kafeik,kumarik,ellagik,ferulik,klorojenik),glukozoksidaz,katalazveperoksidazgibienzimleri içerir (White,1979;Bertonceljetal.,2007).

Balınantioksidanaktivitesivetoplamfenolikiçeriği arasında pozitif bir ilişki bulunmakta veantioksidanaktiviteesasolarakfenolikbileşiklerdenkaynaklanmaktadır. Koyu renkli ballarda bolmiktardabulunan fenolikbileşiklerin,askorbikasitya da E vitaminine göre daha güçlü antioksidanaktivite gösterdiği bilinmektedir (Sarıkaya,2009). Balda en çok bulunan fenolik bileşiklerdenflavonoidler ve fenolik asitlerin; antibakteriyel,anti-enflamatuar, anti-alerjik ve anti-trombatiketki göstermelerinin yanında epidemiyolojikçalışmalarilekardiyovaskülerhastalıklarvekansertedavilerinde önemli rol oynadıkları belirlenmiştir(Al-Habori et al., 2002; Pyrzynska and Biesaga,2009;Miotto,2010).

Balın Antibakteriyel Özelliği

Balın antibakteriyel etkisi önemli oranda,balda yaklaşık % 76 oranında bulunan şekerinoluşturduğu osmotik basınç ve balın içerdiğiglukonik, bütirik, asetik, formik, laktik, süksinik,malik,sitrikveokzalikasitlergibiorganikasitlerin

sebep olduğu düşük pH (ort. 3,9)’ya bağlıdır(Özmen ve Alkın, 2006; Anonim, 2003). Arılarınhipoferangial bezlerinde üretilen glikoz oksidazenziminin baldaki glukozu okside etmesi sonucuoluşan ve inhibitör olarak tanımlanan hidrojenperoksitdebaldakiantibakteriyelbileşiklerdenbiriolarakönplanaçıkmaktadır(Gauhe,1941).Baldakibitkilerden kaynaklanan katalaz aktivitesine bağlıolarak, hidrojen peroksit seviyesi değişmektedir.Hidrojen peroksit baldaki glikoz oksit veya onunfraksiyonlarıtarafındanüretilirkenortamdakikatalazenzimihidrojenperoksitiparçalamaktadır.Böylecehidrojen peroksitten kaynaklanan antibakteriyeletkinin azalmasına neden olmaktadır (Snow andManley-Harris, 2004). Polifenoller, fenolik asitler(kafeik asit, ferulik asit, kumarik asit, ellagik asitvb.)veonlarıntürevleri(metilsyringate),aromatikasitler, flavonoidler ve son zamanlarda Maillardreaksiyonu ürünlerinin de balın antibakteriyelaktivitesinde etkili olduğu belirtilmiştir (Gauhe,1941;Whiteetal.,1962;Dustman,1971;Molan,1995;Bogdanow,1997;ErdoğrulveErbilir,2007;KwakmanandZaat,2012).Budurumyüksekorandafenolikbileşeniçerenkoyurenkliballarınaçıkrenkliballara göre daha yüksek antibakteriyel aktiviteyesahip olmasını açıklamaktadır (Sarıkaya, 2009).Balın, Escherichia coli, Staphylococcus aureus,Salmonella enterica, Ser. typhimurium, Bacillussubtilis, Pseudomonas aeruginosa, Enterobactercloaca,Micrococcusluteus,Klebsiellapneomoniaebakterileri üzerine inhibe edici özellik gösterdiğiyapılançalışmalarlaortayakonmuştur(TomoiandMiyata, 2000). Balın antibakteriyel aktivitesinininsansağlığıüzerineetkisigıdapatojenivebozulmayapan bu mikroorganizmaların gelişmesine izinvermemesi ve enfeksiyonların iyileşmesineyardımcı olmasından ileri gelmektedir (ÖzmenveAlkın,2006).Buözelliği ilebal, yara,yanıkveçeşitliülsertedavilerindekullanılmakta;ağız,boğazve bronş enfeksiyonlarının iyileşmesine yardımcıolmaktadır(Krell,1996).

Buçalışma5.MarmaraArıcılıkKongresindebildiriolaraksunulmuştur.


14Ülkemizdeki Arıcılık Desteklemeleri

Recep SIRALI1

Feyzullah KONAK2

Şeref CINBIRTOĞLU2

1Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü, Ordu.

2Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

Tarımsektöründeüretimisağlamanıniticiunsuru,üretimfaaliyetlerininekonomikolması ve artı değer oluşturmasıdır. Tarımsektörüneaitbirçoküründekullanılangübre,ilaç,yem,yakıtvetohumgibigirdilereyıllarcayapılan desteklemeler kamuoyu tarafındançok iyi bilinmektedir. Bu desteklerin verilişnedeniürünüartırmakvemaliyetiazaltmakiçindir(İnci,1995).

Oysa bal üreticileri tarımsal alandaüretimgirdilerineyapılandevletdesteğindenyıllarcamahrumkalmıştır.Bunabağlıolarakgirdi kullanımında artış sağlanamamış, çoksayıda üretici kişi ve kuruluş ekonomikbir arıcılık faaliyeti sürdürememiştir (İnci,1995).

Baştaarıcılıkkonusundaçalışanbiliminsanları olmak üzere arıcılara ait dernek,kooperatif ve daha sonrasında ise TürkiyeArı Yetiştiricileri ve Bal Üreticileri Birliğiadıaltındaörgütlenenüreticilerimizyıllardırarıcılık konusunda çeşitli girdilerin teminive arıcılığın geliştirilmesi amacıyla devletdesteği sağlanmasına ilişkin taleplerini hertürlüplatformdadilegetirmişlerdir.

Ayrıca yetiştirici birlikleri tarafındandış satımda çok sayıda tarımsal ürünesağlanan en yüksek orandaki vergi iadesive teşvik primlerinin bal ve diğer arıcılıkürünleri için de uygulanması ve çeşitliarıcılıkprojelerinedevletdesteğisağlanmasıgerektiğibildirilmiştir(İnci,1985).

Ancak, ülkemizde arıcılık faaliyetineilişkin 2002 yılına kadar kırsal alandakiarıcılarımıza yapılan belirli sayıdaki arılıkovan yardımı dışında herhangi bir desteksöz konusu değilken sonraki yıllardagerçekleştirilen destekler arıcımıza ve ülkearıcılığına nefes aldırmıştır (Anonymous,2012a). Devletin bu tür olumlu girişimleriarıcılığaaitfaaliyetalanınıngenişlemesinevebal üretimindeönemli konumaulaşmamızafırsatsağlamıştır.

Günümüzde devlet kurumlarımıza aitarıcılıkdesteklemeleriçeşitlikalemleraltındagerçekleşmekte ve bunlardan da azamiölçüde arıcılarımızın yararlandırılmasınaçalışılmaktadır. Ülkemizdeki arıcılık teşvikvedesteklemelerikonusundaİlGıda,Tarımve Hayvancılık Müdürlükleri’nden, ZiraatBankaları şubelerinden ve Tarım KrediKooperatiflerinden gerekli teknik bilgi veyardımalınabilmektedir(Sağlam,2011).

Bu makalede çeşitli yıllar itibariyleülkearıcılığımızıngeliştirilmesivebunabağlıolarak üretimin arttırılmasına yönelik farklıkurumlarımız tarafından gerçekleştirilenbazı arıcılık desteklemelerinin irdelenmesiamaçlanmıştır.

Orman Bakanlığının Donanım ve Flora Desteği

Arıcılarımızın ihtiyacını karşılamaküzere 1952 yılından itibaren OrmanGenel Müdürlüğü’ne bağlı Ayancık,Dursunbey, Borçka ve Eskipazar Ormanİşletmelerinde toplam 8.000 adet/yıl,Türkiye Zirai Donatım Kurumu Adapazarıtesislerinde ise 2.000 adet/yıl kapasitelikovan üretimi gerçekleştirilmiştir. 1952–1960 yılları arasında kovanların arıcılaraucuz verilebilmesi için bu fabrikalara ucuztomruk tahsisleri yapılmıştır (Gönenç,1987). Başlangıçta iyi niyetle arıcılığıdestekleme anlamında sürdürülen vefaizsiz kredi karşılığındaki kovan dağıtımıuygulamasından arı ailesinin ayrı yerdentemin edilmesinde karşılaşılan güçlüklernedeniylevazgeçilmiştir(Ulu,1987).

Orman Bölge Müdürlükleri’nin verilerinegöre Eylül 2012 tarihi itibariyle, arıcılığa

Giriş


15destek amacıyla 8205.3 hektar alanda balüretimini destekleyecek bitki türlerinden116adetbalüretimormanıoluşturulmuştur(ŞanalveYılmaz,2012).

Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu

TarımveKöyişleriBakanlığıtarafından1986 yılından itibaren uygulanmakta olankaynakkullanımıdesteklemefonundanprimödemesiuygulamasısonucunda4.672adetarıcılıkprojesinesağlanandestekile495.700adetlikarılıkovankapasitesioluşturulmuştur(Ekinci,1995).

Hibe, Faizsiz veya Düşük Faizli Donanım Desteği

Kamu kaynakları ile 1980–2000yılları arasında hibe, faizsiz ve düşük faizlikredilerleverilenarılıkovanmiktarı600.000adetgibibirrakamaulaşmıştır.Budönemdeaz gelişmiş yörelerde arıcılığı geliştirmekiçintahsisedilenkamukaynağı30.000.000TL’dir(Topçu,2000).

Ülkemizde 1997–2000 yıllarıarasındaki 4 yıllık süreçte toplam 158.100adet arı kolonisi, 90.170 adet boş kovan,46.865 adet ana arı, 17.651 doz ilaç, 42.8tonşekerve12.714takımarıcılıkmalzemesidağıtımı İl Tarım Müdürlükleri kanalıylayapılmıştır. Bu yardımlar sırasıyla% 45.9’uSosyalYardımlaşmaveDayanışmaVakıfları,% 21.5 İl Özel İdaresi, % 13.2 Orköy, %9.03’üDışKaynak,%6.94’üZiraatBankasıve % 3.47’sinin Devlet Planlama Teşkilatıkaynaklarından sağlanmıştır. Bu dönemdeen fazla arı kolonisi 45.206 adet ile DoğuAnadolu, en fazla kovan 18.740 adet ileGüneydoğuAnadolu,enfazlaanaarı12.742adetileAkdeniz,enfazlailaç10.400dozileİçAnadolu,enfazlaşeker22tonileMarmaraveenfazlaarıcılıkmalzemesidesteği6.470takım ile Güneydoğu Anadolu Bölgelerineyapılmıştır(GülerveBacaksız,2003).

Ana Arı Desteği

Ülke genelinde 2002 yılına kadararıcılığa neredeyse hiçbir destek yok ikenilk defa 2003 yılında ana arı desteği ilearıcılık sektörü desteklenmeye başlanmıştır(Anonymous, 2012). 2003 yılında çıkarılanhayvancılığın desteklemesi kapsamındadamızlık ana arı satın alan birlik üyesiyetiştiricilere bir ana arı için 6 TL, diğerarıcılara ise 4 TL teşvik primi ödenmiştir

(Anonymous,2003).

Başlangıçtabirliküyesi arıcılara6TLolan destek miktarı 2004 yılında 10 TL’yeyükseltilmiş,2005ve2006yılında isebirliküyesiüreticilerimize15TL/adet(Anonymous,2010), diğer arıcılara ise 7.5 TL/ adetolarak teşvik ödemesi gerçekleştirilmiştir(Anonymous,2006).

Ancak, ana arı desteklemelerindekitespit ve kayıt işlemlerinin zorluğu nedeniile 2007 yılında ana arı desteklemesindenvazgeçilmiştir(Anonymous,2012a)

Bal Desteği

Arıcılıktaüretiminarttırılmasınayönelikteşvikuygulamalarıkapsamındasüzmebalakgbaşına40kuruş teşviködemesi ilkdefa2005 yılında gerçekleştirilmiştir. Bu destek2006ve2007yılındabirliküyesiüreticilere1kgsüzmebalbaşına60kuruşolarakdevametmiş (Anonymous, 2010), aynı dönemdediğer üreticilere ise kg başına 30 kuruşödemeyapılmıştır(Anonymous,2006).

Buna göre arıcılık yapan üreticilere2003–2007yıllarındaanaarıvesüzmebaladestekleme yapılmış olup (Anonymous,2012a), 2008 yılından itibaren budesteklemebaşlıkları kaldırılarakarılı kovanbaşınadesteklemeuygulamasınageçilmiştir(Yıldırım,2012).

Arılı Kovan Desteği

Bakanlıkça arıcılık sektöründegelişmenindevamettirilmesineveüreticilerinörgütlenmesineilişkinyasaveyönetmeliklerhazırlanmışveakabindedeüreticilerimizülkegenelindeörgütlenmelerinitamamlamışlardır(Anonymous,2012a).

Ülkemizdeki kovan varlığınıntespit edilmesi, arı ve arı ürünleri üretimikonularındaki istatistikî bilgi toplanarakveri tabanı oluşturulması, hastalıklarlamücadele, gezginci arıcılığın disiplin altınaalınması ve üretimin arttırılmasına yöneliktüm arıcı ve arılı kovanların kaydedilmesiamacıyla 2008 yılında arıcılık kayıt sistemi(AKS) uygulamasına geçilmiş ve arıcılıkkayıtsistemiüzerindenaktifarıcılıksektörüdesteklemesine geçilmiştir (Anonymous,2012a).

Budestek ileörgütlüarıcılarınarıcılıkkayıtsisteminedahilolmalarıteşvikedilmiş(Anonymous, 2012), 2009 yılının sonu


16itibarıyla yaklaşık 40.000 işletme ve buişletmede bulunan 4.350.000 adet koloniAKS sistemine kayıt edilmiştir (Özcan veKöksal, 2010). 2012 yılı itibarı ile 50.000arıcılık işletmesivebuişletmelerdebulunan5.500.000 koloninin arıcılık kayıt sisteminekaydıyapılmıştır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Ülke arıcılığının veri tabanınınoluşturulduğu bu sistemle arıcıların vekovanlarınkayıtaltınaalınmasıylayapılacakçalışmalarda sürekli ve güvenilir birbilgi akışının sağlanması amaçlanmıştır(Anonymous,2012a).

Ülke genelinde mevcut modernkovanlara2008yılındaplakatakılarakarıcılıkişletmeleri kayıt alınmaya başlanmış ve bukapsamda kovan başına 5 TL desteklemeödemesi gerçekleştirilmiş ve bu rakam2010 yılında 6 TL olmuştur (Anonymous,2010).2011yılındaarılıkovanbaşınaverilendestek7TLolmuş(Yıldırım,2012),2012yılıdestekleme fiyatı ise8TL’yeyükseltilmiştir(Anonymous,2012b).

Tablo 1. Arı Kolonisi DesteklemeMiktarları(ÖztürkveGürpınar,2012).

Türkiye Arı Yetiştiricileri MerkezBirliğinin 48.588 üyesi bulunmakta olup(Özyurt, 2011), 2011 yılında 33.356 üyeyeait 4.709.073 kovan için32.963.511 TL desteklemeödemesiyapılmıştır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Bakanlığın 2012 yılıOcak ayı verilerine göre BalÜreticileri Merkez Birliğinin 2.702 üyesimevcut olup 2011 yılında 2.177 üyeye ait218.708kovaniçin1.530.956TLdesteklemeödemesi yapılmıştır (Öztürk ve Gürpınar,2012).

Arıcılıkkayıtsistemi(AKS)iledinamikhale getirilen aktif arılı kovan desteğindenyararlanmak isteyen üreticilerin mutlakaarıcılık kayıt sistemine kayıtlı ve en az 30kovana sahip olmaları gerekmektedir. BirliküyesiarıcılarınbudestektenyararlanmakiçinİlGıda,TarımveHayvancılıkMüdürlükleri’ne

başvuruda bulunmaları gerekmektedir(Yıldırım,2012).

Bombus Arısı Desteği

Resmi Gazetenin 15 Aralık 2011tarih ve 28143 no’lu sayısında yayınlanan“Bombus Arısı Yönetmeliği” ile yerli genkaynaklarımızdan olan bombus arısınındoğadan toplanmasını ve yurt dışınakaçırılmasını önlemek, denetimli koşullardayetiştirilmesini teşvik etmek ve seralardakullanımınıyaygınlaştırmak içinbazıesaslarbelirlenmiştir(ÖztürkveGürpınar,2012).

Ülkemizde 1997 yılında seralardabaşlayan bombus arısı kullanımı 2001yılında 15–20 bin koloni iken, hızlı birartış göstererek bir sezonda toplam 140bin koloniye ulaşmıştır. Bombus arısınayapılan toplam 12.3 milyon TL desteklemeile seralarda bombus arısı kullanımındabüyükartışsağlanmıştır.Ülkemizdebombusarısı kullanımına uygun 360 bin dekar örtüaltı yetiştiriciliği yapılmaktadır (Öztürk veGürpınar,2012).

Bombus arısı kullanan örtü altıyetiştiricileri 2005 yılından bu yanadesteklenmekte olup, 2006 yılında kolonibaşına 50 TL ödeme gerçekleştirilmiş(Anonymous,2006),2011ve2012yıllarındabombusarısıdesteğiolarakkolonibaşına60TLödenmiştir.(Anonymous,2012b;Yıldırım,2012).

Tablo 2. Bombus Arısı Kullanan ÜreticilereYapılan Desteklemeler (Öztürk ve Gürpınar,2012).

Organik Arıcılık İlave Desteği

Bakanlıkça 2011 yılından itibarenorganik arıcılık desteklenmekte, üretimdegereklişartlarısağlayanbalüreticilerinekovandesteği olarak ödenen bedelin % 50 fazlasıödenmektedir. 2011 yılında organik arıcılıkyapan17balüreticisinintoplam1.344adetarılı kovanı için bakanlık tarafından toplam4.704 TL organik arıcılık ilave desteklemesikonusundaödemegerçekleştirilmiştir(ÖztürkveGürpınar,2012).

Yıllar Üretici Sayısı Koloni Sayısı (Adet) Destekleme Miktarı (TL)2008 3.050 14.222 640.0002009 5.334 35.547 1.777.0002010 6.564 51.550 2.577.5002011 8.040 70.267 4.216.020

Yıllar Üretici Sayısı Arılı Kovan (Adet) Destekleme Miktarı (TL)2008 17.495 2.426.681 10.920.0002009 26.663 3.656.052 21.936.0002010 31.561 4.271.199 25.627.1942011 35.533 4.927.781 34.494.467


17İhracat Prim Desteği

Tarımsal ürünlerde ihracat iadesiyardımlarına ilişkin Para-Kredi veKoordinasyon Kurulu 2012/2 no’lu tebliği06 Nisan 2012 tarihli Resmi Gazetedeyayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bukapsamda, ihraç edilen bala ton başına65 amerikan doları ihracat pirim desteğiyapılmaktadır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Makine ve Ekipman Destekleri

Ülke genelinde tarımsal uğraşınınçeşitlendirilmesivegeliştirilmesikapsamındaarıcılık faaliyetleri kırsal kalkınma hibesiverilmek suretiyle desteklenmektedir. Hibeoranı uygun harcama miktarının % 50’sikadardır. Başvuru sahibi uygun harcamamiktarınınyarısınıkendifinanseetmektevediğeryarısınıisehibeolarakTarımveKırsalKalkınmaKurumundanalabilmektedir(ÖztürkveGürpınar,2012).

Kırsal kalkınma hibesinden arıcılıkfaaliyetini yürütenler ve yeni başlayanlaryararlanabilmektedir. Arıcılığı geliştirmekamacıylagerçekleştirilenyatırımlarda;arıcılıkmalzemeleri,kovanalımı,balvediğerarıcılıkürünlerinin işlemevepaketleme tesislerininyapımı, makine ve donanımlarının alımıuygun harcama olarak desteklenmektedir.Uygunharcamamiktarı5.000–250.000Avroarasındadır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Bugünekadarbakanlık,TarımveKırsalKalkınmayı Destekleme Kurumuna sunulan28 arıcılık projesinden 19 tanesi için butür desteklemeyi uygun görmüştür. Uygungörülen projelerin sahipleri ile söz konusukurum arasında sözlenme imzalanmıştır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Kooperatiflere İşletme ve Yatırım Kredisi

Bakanlık, Tarım Reformu GenelMüdürlüğüaracılığıylatarımsalkooperatiflere“OrtaklıkMülkiyetinde1000Kovanlık(50ailex 20 kovan) Arıcılık Projesi” kapsamındayatırımveişletmekredisikullandırılmaktadır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Arıcılıkta Düşük Faizli Kredi Kullanımı

Orman köylüleri kalkındırma fonukaynaklarının1973yılındadevreyegirmesiylekonuyaprojebazındayaklaşılmış,modernarıkovanıvediğerdonanımınyanısıraarı,oğulveişletmesermayesininihtiyacıdakrediilekarşılanırhalegetirilmiştir(Çalıkoğlu,1995).

Orman köylerinde arıcılığın geliştirilmesiiçin 1974–1993 yılları arasındaki 20yıllık dönemde 21.172 aileye 1994 yılıendekslerine göre 660.000 TL krediaktarılmış ve 423.4440 adet modern arıkovanı bal üretimine kazandırılmıştır 1994yılında ise 750 aileye 23.000 TL kaynakaktarımıyapılmıştır(Çalıkoğlu,1995).

Orman köylülerine 1974–1999 yıllarıarasında ORKÖY tarafından verilen modernarıcılıkkredilerininsayısı23.189olup,bunundışında Dünya Bankasının finanse ettiğiDoğu Anadolu Su Havzası RehabilitasyonProjesinden de 1.278 aileye arıcılık kredisiverilmiştir(Çalıkoğlu,1999).

Ziraat Bankası ve Tarım KrediKooperatiflerince tarımsal üretime dairdüşük faizli yatırım ve işletme kredisikullandırılmasına ilişkin 22 Şubat 2012tarihli Resmi Gazetede yayınlanan bakanlarkurulu kararı buna bağlı olarak çıkarılan


18

KaynaklarAnonymous,2003.TarımsalDesteklemeMiktarlarıArtırıldı.Ordu’daTarım.Yıl8,sayı41.Sayfa1–6.Ordu.Anonymous,2006.2006YılıHayvancılıkDesteklemeleri(Liflet).Tar.veKöyişleriBak.TarımsalÜretimiGeliştirmeGen.Müd.Ankara.Anonymous,2010.2009YılıÇalışmaRaporu.T.C.OrduValiliğiİlTarımMüdürlüğü.111Sayfa.Ordu.Anonymous,2012a.KırsalKalkınmadaTarımveHayvancılığınÖnemi.TürktarımDergisi.Sayı203.Sayfa56–61.Ankara.Anonymous,2012b.2012YılındaYapılacakTarımsalDesteklemelereİlişkinKarar’ınYürürlüğeKonulması’naDair2012/3106SayılıBakanlarKuruluKararı.http://www.tarimtv.gov.tr/HD1190_2012-yilinda-yapilacak-tarimsal-desteklemelere-iliskin-kararin-yururluge-konulmasina-dair-bakanlar-kurulu-karari.htmlÇalıkoğlu,T.,1995.OrmanKöylerindeArıcılıkÇalışmaları.TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi(8–9Şubat1994).Sayfa42–51.Ankara.Çalıkoğlu,T.,1999.OrmanKöylülerininKalkınmasıYönündenArıcılığınÖnemiveOrköy’ünÇalışmaları.Türkiye’deArıcılıkSorunlarıve1.UlusalArıcılıkSempozyumu(28–30Eylül1999).Sayfa98–106.Kemaliye/Erzincan.Ekinci,S.,1995.TarımveKöyişleriBakanlığıAnaarıIslahveÜretimÇalışmaları.TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi(8–9Şubat1994).Sayfa79–84.Ankara.Gönenç,A.,1987.TarımOrmanveKöyişleriBakanlığıArıcılıkÇalışmalarıveProjeUygulamaları.Türkiye1.ArıcılıkKongresi(22–24Ocak1980).Sayfa81–96.Ankara.Güler,A.,Bacaksız,D.,2003.Türkiye’dearıcılığaYapılanYardımlarveKaynakları.II.MarmaraArıcılıkKongresi(28–30Nisan2003).Sayfa29.Yalova.Hacıkamiloğlu,İ.,2011.TarımsalDesteklemelerveABFonları.Ordu’daTarım.Yıl15,sayı87.Sayfa1–8.Ordu.İnci,A.,1985.TürkiyeArıcılığı.TeknikArıcılık.Sayı2,sayfa19–23.Ankara.İnci,A.,1995.TürkiyeArıcılığınınDamızlıkSorunuveÇözümüArıcılıktaDamızlıkSorunuNedir?TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi(8–9Şubat1994).Sayfa55–78.Ankara.Özcan,İ.,Köksal,M.,2010.ArıcılıktaMevzuatlar,DesteklemeveArıcılıkKayıtSistemi.Türkiye-İsrail1.ArıcılıkKonferansı(21-25Şubat2010).Sayfa60–62.Antalya.Öztürk,H.,Gülpınar,V.,2012.Gıda,TarımveHayvancılıkBakanlığıArıcılıkPolitikalarıveDesteklemeler.3.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi(01–04Kasım2012).Sayfa113–121.Muğla.Özyurt,Ü.2011.OrduArıYetiştiricileriBirliğiÇalışmaları.ArıcılıkAraştırmaDergisi.3(5):36-37.Ordu.Sağlam,M.,2011.Başlarken.Ordu’daTarım.Yıl15,sayı89.Sayfa1–8.Ordu.Şanal,F.,Yılmaz,C.,2012.OrmanArıcılıkİlişkileri-BalOrmanlarınınKuruluşu.3.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi(01–04Kasım2012).Sayfa173–179.Muğla.Topçu,T.,2000.ArıcılığaYapılanDesteklerveSonuçlar.Türkiye3.ArıcılıkKongresi(1–3Kasım2000).Sayfa3.Adana.Ulu,M.,1987.OrmanBakanlığınınArıcılıkPolitikası.Türkiye1.ArıcılıkKongresi(22–24Ocak1980).Sayfa97–103.Ankara.Yıldırım,E.,2012.Türkiye,ArıcılıktaÇin’eRakip.Türktarım.Sayı203.Sayfa62–64.Ankara.

tebliğ (2012/26) kapsamında, arıcılık kayıtsistemine kayıtlı asgari 50 adet ve dahafazlasayıdaarılıkovanileüretimyapanveyamevcutarılıkovansayısını50adetveüzerineçıkarmakisteyenarıcılara%50faizindirimliişletmeveyatırımkredisikullandırılmaktadır(ÖztürkveGürpınar,2012).

Sonuç

Arıcılık sektörü, desteklemelerinbaşladığı 2000’li yılların başına kadarmaliyet ve fiyat konjonktüründe ekonomikolamamışvetarımındiğerkollarındaolduğugibi yeterince desteklenememiştir. Bundandolayıprofesyonelanlamdabüyükişletmeleroluşturulamamıştır.

Çeşitli kurumlarımız tarafından sonyıllarda gerçekleştirilen reform niteliğindeki

çalışmalar ve arıcılık sektörüne yönelikdesteklemelerle arıcılığın geliştirilmesininyanı sıra arıcılarımızın yaşam düzeyininyükseltilmesi de hedeflenmiştir(Hacıkamiloğlu,2011).

Bu kapsamda, ülke arıcılığınıngeliştirilmesi, arıcılıkta üretim ve verimininartırılması, maliyetlerin düşürülmesi, yerligen kaynaklarımızın korunması, damızlıkana arı kullanımının teşvik edilmesi, balarısı hastalık ve zararlıları ile mücadelearıcılık desteklemeleri ilemümkün olacaktır(Anonymous,2006).

Bu nedenle ülkemizde arıcılıkfaaliyetine ilişkin günümüze kadargerçekleştirilenbudestekler oldukçahayatiöneme sahip olup, üretici kesim tarafındanmevcutdesteğinartarakdevametmesitalepedilmektedir(Yıldırım,2012).

Diğer yandan sektörde istihdamoluşturulması, kaynak kullanımınınarttırılıp geliştirilmesi, bu imkanlarınınverimli kullanımının sağlanması, arıcılıkürünlerinin ciddi bir ihraç ürünü halinegelebilmesivesonuçtaarıcılığımızınistenendüzeye erişmesi için yeterli kapasiteyesahip güvenilir kuruluşların da mutlakadesteklenmesi ve işbirliği içinde olunmasıgerekligörülmektedir.

Fotoğraflar/GökhanAKDENİZ


19

Ali KORKMAZGıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Samsun.

Hopkins Yöntemi İle Ana Arı Yetiştirme

Hopkins yöntemi, damızlık olarakseçilmişkolonidenyumurtaveyayeniçıkmışlarvalariçerenbirçerçeveninalınarakanasızbaşlatıcıkoloniyeverilmesiesasınadayanır.Ancakbupetekbaşlatıcıkoloniyenormalbirşekildeverilmez.Kuluçkalıküzerineyataybirpozisyondaözelolarakhazırlanmışbirtaşıyıcıaparat ile yerleştirilir. Anasızlığını anlayanbakıcı işçiarılarbuyavrularıbolarısütü ilebesleyerekanaarıyüksüklerinioluşturmayabaşlarlar.

AnaarıyetiştirmeamacıylakullanılanHopkins Yöntemi, kendi kolonilerindekullanmak amacıyla ana arı yetiştirmekisteyen arıcılar tarafından kolaylıklauygulanabilecek ve herhangi bir özel aletgerektirmeyecek basit bir yöntemdir. Buyöntem oldukça kolay uygulanabilir vekalitelianaarılarüretilebilir.

Hopkins Yöntemi az sayıda ana arıüretilmek istenildiği durumlarda kolaylıklakullanılabilir. Yöntem, bir yavrulu çerçeveüzerinde iyi kalitede 20-30 ana arıyetiştirilmesine olanak tanımakla birliktebir kolonide daha fazla ana arı yetiştirmekamacıyla fazla uygun değildir. Bu yöntemiçingerekliolanbiradetdamızlıkanaarı,birbaşlatıcıkoloni ileçiftleştirmekutularıveyakovanlar.

Damızlık Ana Arıdan Genç Larvaların Elde Edilmesi

Damızlık özellikleri çok iyi olanana arının bulunduğu bir koloni, ana arıyetiştirilecek larvaları almak amacıyladamızlık olarak seçilir. Örneğin, çok yavruüreten,balverimiyüksekveuysalözellikleresahip olan koloni seçilebilir. Kabartılmış vetemiz bir çerçeve ana arının yumurtlamasıamacıyla kuluçkalığa yerleştirilir. Verilenbu çerçeveye ana arının yumurtlamasınısağlamakamacıylabuçerçeveninbiryüzeyianaarıızgarasıiletamamenkapatılırveanaarıiçerisinehapsedilebilir.Böyleceanaarınınverdiğimizçerçevedışınayumurtlamaşansıkalmaz. Bu amaçla arıcı başka yöntemlerde deneyebilir. Önemli olan ana arının buçerçeveye yumurtlamasını sağlamaktır. 3-4gün ana arının yumurtlaması için bırakılanbu çerçeve bu süre sonunda yumurta vegünlüklarvaiçerecektir.Dahasonrabupetekçıkarılırveüzerindekierginarılararıcıfırçasıyardımıylauzaklaştırılır.

Hopkins Petek Yüzeyinin Hazırlanması

İlketaptapeteğinanaarıyetiştiriciliğineenuygunyavrularıiçerenkısmıseçilir.Dahasonra bu yüzeyde 3-4 sıra şeklinde ve hersırada 4-5 petek gözü kalınlığına şeritlertasarlanır. Petek yüzeyindeki her bir şerittebulunan dört sıra hücrenin üç sırası birkibrit çöpü kullanarak bozulur veya keskinbir bıçak ile ortada bir sıra yavrulu petek


20gözleri kalacak şekilde temizlenir. Sonra bukalan satırlar üç hücreden ikisi bozularakbağımsız tekgözkalmasısağlanır.Azsayıdaanaarıgerekiyorsabozulmayangözsayısıaztutulupbozulangözsayısıartırılır.Busayedebakıcı işçi arılar gözleri rahatlıkla genişletipve aşağı doğru uzatırlar. Petek bu şekildehazırlanmazsa, işçi arılar tarafından ana arıgözleribirbirineyapışıkolarakyapılacağındangözlere zarar vermeden ayırmak imkânsızolacaktır. Düzenlenen bu petek özel olarakhazırlanmışanaarısız,güçlübaşlatıcıkoloniyeverilmeyehazırdurumdadır.

Başlatıcı Koloninin Hazırlanması

Bir koloni ana arıya sahip olmadığıdurumlarda ana arı yüksüğü yapmayabaşlayacaktır. Yumurta veya genç larvalıbir petek, ana arılı bir koloniye verilmesidurumunda sonuç kesinlikle böyleolmayacaktır. Zira ana arılı koloni, başlatıcıkoloniolarakkullanılamaz.Bunedenlekoloniler

anaarısızbırakılarakanaarıyetiştiriciliğiiçinhazırlanırlar.Arılarayumurtaveyagençlarvaiçerenpetekverildiğindeanaarıyetiştirmeyeçalışırlar.

Başlatıcı koloni petek hazırlığındanbir gün önceden hazırlanır. Başlatıcı koloniyioluşturmakamacıylagüçlükovanınanaarısıgeçici olarak bir çerçeve ile ruşet kovanaalınarak ana arısız bırakılan kovanın yanına

konulur.Seçilmişolanveanaarısızbırakılanbaşlatıcıkoloni,balvepolenle iyicebeslenir.Ana arısız bırakılan koloniler birkaç saatiçerisindeanaarısızkaldıklarınıanlarlar.Başkakolonidenalınacakgençişçiarılar iletakviyeedilir. Ancak birkaç ana arı yetiştirileceksegenç arı takviyesine gerek kalmayabilir. Budurumda ergin arısı yeterli olan bir kovanyetebilir.

Hopkins Peteğin Verilmesi

Belirtilen şekilde hazırlanmış olanHopkinspetekkovanınüstkısmına,peteklerinüst çıtasının üzerine yatay bir şekildeyerleştirilir.Ancakyerleştirilmedenöncepetekyüzeyiileçerçeveüstçıtalarıarasında3-4cmboşluk kalacak şekilde küçük tahta parçalarıile larvalı petek yükseltilir. Bu durumdabakıcıarılarbuaralıktagözlerigeliştirebilirler.Konulan bu peteğin soğuktan korunmasıiçinüzerinebir bez örtülerek korunur.Bununüzerine boş bir ballık katı konulabilir. Aksi

halde yükseklikten dolayı kovan kapağı tamolarakkapanmayabilir(Resim1ve2).

Nektar akımının yetersiz olmasıdurumunda başlatıcı koloni 4-5 gün süreyleşekerşurubuilebeslenmelidir.Budurumişçiarılarınmumüretiminiuyaracaktır.Bakıcıgençarılar,yatayçerçeveüzerindelarvaveanaarıgözünü geliştirecektir. Sonuçta bu larvalaranaarıolarakgelişecek,genişyumurtalıklara


21

KaynaklarAnonim,2013.QueenRearing.İnternetErişim.http://www.bushfarms.com/beesqueenrearing.htm.Hamdan,K.,2013.HowtoRaiseaQueenBeebyTheHopkinsMethod.İnternetErişim.http://www.countryrubes.com/images/How_to_raise_a_queen_bee_by_the_Hopkins_method_8_17_10.pdf

Hopkins,I.,1886.IllustratedAustralasianBeeManualandCompleteGuidetoModernBeeCultureinTheSouthernHemisphere.GordonandGotchProprietary.Laidlaw,H.H.,1985.ContemporaryQueenRearing.DadantandSons.Hamilton.Illinois.

sahipolanyumurtlamayeteneğiyüksekanaarılaroluşacaktır(Resim3ve4).

Ana Arı Yüksüklerinin Aktarılması

Ana arı yüksükleri ana arıyetiştiriciliğinin 13-14. gününde, yanibaşlatıcı koloniye hazırlanmış olan petekverildiktenyaklaşık10günsonra,keskinbirbıçaklakesipyenidenanalandırılacakkovanaveya çiftleştirme kutusuna transfer edilirler.Taşımaesnasındaanaarıyüksüklerininzarargörmemesiiçinçokdikkatliolunmalıdır.

Ana arı yüksükleri taşıma esnasındaçarpma ve titreşimden kaynaklanacakherhangi bir zarar görmemesi için 19 mmderinlikte deliklere sahip olan strafordanyapılmış taşıyıcılar kullanılarak taşınabilir.Ana arı yüksükleri her zaman dik konumdatutulmalı, ana arısız kovana yerleştirilenekadar kovan sıcaklığına eş sıcaklıktakorunmalıdırlar.

Ana arı yüksüklerinin kovandanalındıktansonraenkısazamandaçiftleştirmekutusu veya kovana verilmeleri esastır. Birana arı yüksüğü, ana arısı alınmış olan birkoloniye herhangi bir zamanda verilebilirler.Ancak en güzeli 1-2 gün ana arısız kalmışolan koloniye verilmesidir. Bu durumdadikkat edilecek en önemli nokta, ana arıverilecek olan kolonide herhangi bir ana arıyüksüğü bulunmamasına dikkat edilmelidir.Bunedenleanaarıverilmeden,varolantümyüksükler yok edilmelidir. Ana arı yüksüğükovan merkezinde iki çerçeve arasına vepeteğin orta-üst kısmına dikey bir şekildedikkatliceyapıştırılarakverilirler.

Çiftleşmekutularıanaarıçıkmadan1-2günöncedenhazırlanır.Bunlar1-4adetküçükçerçeveiçerenminikovanlarolupyaklaşıkikibardak (1000–2000adet) ergin arı içeririler.Çiftleştirme kutuları yerine 5 çerçeveli ruşetkovanlardakullanılabilir.Yukarıdatarifedildiğigibi ana arı yüksükleri bu kovanlara verilir.Başlatıcı kolonide bir tane yüksük bırakarakonundaanaarısınıyenileyebilirsiniz.

Ana Arı Yetiştirme İle İlgili İpuçları

Yeni ana arıların başarılı bir şekildeyetiştirilmesi için uygun koşullar gereklidir.

Burada özetlenen temel ilkeleri izleyerek iyikalitedeanaarılaryetiştirilebilir.

Ana arılar, sahip olunan en iyikolonilerden yetiştirilmelidirler. Bu nedenleistenilen karakterler bakımından en iyidurumda olan ana arıyı seçmelisiniz. Çünküonunkızlarıdaonungibiolacaktır.

Mümkün olduğu kadar en küçükyaştakilarvalarıyetiştiriciliktekullanılmalıdır.Bunlarda24saatinaltındayaşlıolanenküçüklarvalardır. Böylece verilen arı sütünün bololmasıdurumunagörebüyükvesondereceverimli ana arılar yetiştirilecektir. Larvanınyaşı ana arının kalitesi üzerine son dereceetkilidir.Engençlarva,eniyianaarıdemektir.

Ana arılar mümkün olduğu kadargüçlü populasyona sahip olan kolonilerdeyetiştirilmelidirler. Böylece ana arı olacaklarvalar çok bol miktarda arı sütü ilebesleneceklerindenveyetişmedönemlerindedaha sıcak tutulacaklarından dolayı dahakaliteliolacaklardır.

Anaarıolacakyüksükleribaşlangıçtanitibaren 10. günü geçmeyecek şekildekovanda bekletmek gerekir. Daha fazlabekletilmesi durumunda önce çıkacak olanbir ana arı, tüm yüksüklerin bozulmasına veyapılan tüm işlerin ziyan olmasına nedenolacaktır.

Ana arılar, erkek arının bol olduğuzamanlardayetiştirilmelidir.Böyleceanaarınınetkin bir çiftleşme yapmasının da garantisisağlanmış olur. Ana arı genellikle 10-15erkekarıilehavadaçiftleşir.Anaarınekadarkaliteli olursa olsun çiftleşmediği müddetçedeğersizdir. Bunun için ana arının yeterliçiftleşmesini garanti altına almak amacıylaerkek arı desteği sağlamak şarttır. Bunusağlamak amacıyla ana arı yetiştiriciliğinebaşlamadan önce bir çerçeveye ince birtemel petek şeridi takılarak arıların bunugeliştirmeleri ve erkek arı gözleri yapmalarısağlanır.Ancakbuhesabıyaparkengüçlübirkolonideenaz300-500erkekarıbulunacağı,erkekarının24gündeoluştuğuveçıkıştan14günsonradaçiftleşmeyeteneğinekavuştuğudikkatealınmalıdır.


22 Karaçalı (Paliurus spina-christi Miller) ve Ayçiçeği (Helianthus annuus L.)Ballarının Mikroskobik Yapısı ve Biyokimyasal ÖzelliklerininKarşılaştırılması

Gökhan AKDENİZ1

Seyda ŞAHİN2

Ömer YILMAZ1

Ümit KARATAŞ1

Emre KARMAZ1

Dilek KABAKÇI1

Nurdoğan YAŞAR3

1 Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

2 Cumhuriyet Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Gıda Hijyeni ve

Teknolojisi A.B.D., Sivas.

3 Tavas Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü, Denizli.

Özet

BuçalışmaEdirneilibalüreticilerindentoplanan Karaçalı ve Ayçiçeği ballarınınmikroskobik yapılarının incelenmesi vebiyokimyasal özelliklerinin karşılaştırılmasıamacıylayapılmıştır.Çalışmanınmateryalini15 adet Karaçalı ve 15 adet Ayçiçeğiolmak üzere toplam 30 adet bal numunesioluşturmuştur. Biyokimyasal analizlersonucunda; Hidroksimetilfurfural (HMF),Nem, İnvert Şeker, Sakkaroz, Kül, Diastaz,Asitlik, Elektriksel iletkenlik ve pH değerleriKaraçalı balında sırasıyla ortalama; 6,3mg/kg; %16,26; %62,18; %1,35; %0,3214;13,9; 14,7 meq kg-1; 0,718 mS/cm-1; 5,9bulunmuştur. Ayçiçeği balında ise; 11,34mg/kg; %17,60; %61,27; %1,67; %0,3400;8,30; 39,70 meq kg-1; 0,429 mS/cm-1;4,3olaraktespitedilmiştir.

Karaçalı ve Ayçiçeği ballarınınpolenleri mikroskop altında tespit edilipsayımlarıyapılmışvetoplampolensayısınaoranlanarak polen yoğunluğu değerlerihesaplanmıştır. Polen yoğunluğu Karaçalıbalında ortalama %49,14; Ayçiçeği balındaise%76,50 olarak bulunmuştur. Elde edilenveriler iki balında polen yoğunluğunundominantyapıdaolduğunugöstermiştir.

AnalizsonuçlarınınTürkGıdaKodeksi(TGK) Bal Tebliği, Avrupa Birliği (AB) GıdaKodeksi ve CODEX standartlarına uygunolduğusaptanmıştır.Karaçalıbalıgibiüretimisınırlı yöresel ballarla ilgili yapılacak olançalışmalarınartması,balüretimimizeönemliderecedekatkısağlayacağıdüşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Karaçalı Balı,AyçiçeğiBalı,BiyokimyasalÖzellikler,PolenYoğunluğu.

Abstract

Theaimofthisstudywastoinvestigatemicroscopic structures and compare thebiochemical properties of honeys collectedfrom blackthorn (Paliurus spinosa) andsunflower honey manufacturers in Edirneprovince. Inthisstudytotalof30piecesofhoneysampleswhichconsist of 15piecesblackthorn honey and 15 pieces Sunflowerhoneywereused.According to the resultsofbiochemicalanalysis,theobtainedvaluesfor;HMF,moisture,invertsugar,saccharose,ash,diastase,acidity,conductivity,pHforthe samples of blackthorn honey weredeterminedas;6,3mg/kg;%16,26;%62,18;%1,35;%0,3214;13,9;14,7meqkg-1;0,718mS/cm-1;5,9respectively.Theresultswere;11,34 mg/kg; %17,60; %61,27; %1,67;%0,3400;8,30;39,70meqkg-1;0,429mS/cm-1;4,3forthesamplesofsunflowerhoney.

Counts of sunflower and blackthornpollensweredeterminedundermicroscopeandpollendensityvalueswerecalculatedbycomparingthisamountwithpollenquantityin honey. Pollen density was %49.14 inblackthorn honey and%76.50 in sunflowerhoney on average. This obtained datashowed that pollen density of both honeyweredominantstructure.

The results of analysis foundappropriatetoTurkishFoodCodexRegulation(TFC), EuropeanUnionstandardsandFAO/WHO CODEX. Increasing of studies aboutlocal honeys which has limited productionsuchasblackthornhoneywillbeconsideredto contribute our honey productionsignificantly.

Key Words: Blackthorn Honey,Sunflower Honey, Biochemical Analysis,Pollendensity.


23Giriş

Dünyanınhemenherbölgesindeüretilenveinsanoğlutarafındanuzunyıllardanberigıdamaddesiolarakkullanılanbalençoktüketilenarıcılıkürünleriiçerisindeyeralmaktadır.Tamamen doğada üretildiği şekilde kullanılabilen balınoluşumuvekimyasalbileşimiyöreleregöreönemliölçüdefarklılık göstermektedir. Türkiye bölgesel farklılıklar, iklimkoşulları, zengin bitki örtüsü ve koloni varlığı bakımındanarıcılıkta önemli bir yere sahiptir. Ülkemizin değişikbölgelerindesahipolduklarıbitkiörtüsünebağlıolarakfarklıballarüretilmektedir.Muğlaveyöresindeçambalı;Akdenizbölgesi ve çevresinde narenciye balı, bunların dışındakiillerimizdeiseçokkaliteliçiçekbalıüretilmektedir(KayralveKayral,1984;Palmerveark.,2000;Kandemirveark.,2006).

Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliğine göre bal; bitkinektarlarının, bitkilerin canlı kısımlarının salgılarınınveya bitkilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan bitkiemici böceklerin salgılarının bal arısı (Apis mellifera L.)tarafından toplandıktan sonra kendine özgü maddelerlebirleştirerekdeğişikliğeuğrattığı,su içeriğinidüşürdüğüvepetekte depolayarak olgunlaştırdığı doğal bir ürün olaraktanımlanmaktadır(Anonim,2012).

Kaynağına göre ballar çiçek ve salgı balları olmaküzere ikiyeayrılmaktadır.Pamuk(Gossypiumbarbadense),kestane (Castanea sp.), ayçiçeği (Helianthus annuus L.),yaylavenarenciyegibibitkinektarlarındaneldeedilenballarçiçekbalı;çam,meşeveladingibibitkilerincanlıkısımlarınınsalgılarındanveyabitkilerincanlıkısımlarıüzerindeyaşayanbitki emici böceklerin salgılarından elde edilen ballar isesalgıballıolarakadlandırılmaktadır(Anonim,2012).

Trakya Bölgesi arıcılık için önemli kültür bitkilerininyetiştirildiği bir bölgedir. Karadeniz kıyılarından başlayarakgüneyde Marmara denizine kadar ekstrem koşullardayetişebilen özellikteki çok zengin nektar ve polenkaynaklarınasahiptir.TrakyaBölgesibitkiörtüsündenektar,polen, balçiği ve propolis için önemli bazı çalı, tek ve çokyıllıkotsuveağaçsıbitkilerbulunmaktadır.Karaçalı(Paliurusspina-christi Miller) bitkisi de bunlardan biri olup yetişmealanıEdirne,KırklareliveÇanakkale’dir.Bitkininçiçeklenmedönemimayıs ve haziran ayları olup bitki kurak, taşlık veorman örtüsünün kalktığı tüm alanlarda görülebilmektedir.Sarırenktekiçiçekleriarılariçinönemlibirnektarkaynağıdır(SıralıveDeveci,2002).

Balın kimyasal bileşimi öncelikle arının yararlandığıbitkilere bağlıdır. Bitkilerin özellikleri ise bölge ve iklimkoşullarına göre değişmektedir. Bu değişkenlik nektarve salgıya da yansımaktadır. Bu nedenle balın kimyasalbileşiminin değerlendirilmesinde bu iki faktörün dikkatealınmasıgereklidir(Azeredoveark.,2003).Genelolarakbal%17su,%82toplamkarbonhidratve%5düzeyindeprotein,aminoasit,vitaminveminerallerdenoluşmaktadır(Khanveark.,2007).

Balların bileşimi ve fizikokimyasalözellikleri balların bitki orijinine göresınıflandırılması ve mikroskobik özelliklerinindoğrulanması amacıyla da kullanılabilmektedir(Bogdanovveark.,2004).

Ballarda yapılan polen analizleri sonucu, üstünözellikleresahipballarınhangibitkilerdensağlandığı,acılık,koku ve lezzetin, açık ve koyu rengin, çabuk kristalleşmeözelliklerini sağlayan bitkilerin hangileri olduğu poleni iletespitedilmektedir(Sorkun,1985).

BuçalışmadaEdirneilindeüretilenikifarklıorijinlibalolan Karaçalı ve Ayçiçeği ballarınınmikroskobik yapısı vebiyokimyasalözelliklerininkarşılaştırılmasıamaçlanmıştır.

Materyal ve Metot

Bu çalışmada materyal olarak Edirne ilinde üretilen15 adet Karaçalı ve 15 adet Ayçiçeği balı olmak üzeretoplam 30 örnek kullanılmıştır. Örnekler 200 gramlıkcam şişelerde toplanmış ve analiz yapılıncaya kadar odasıcaklığındamuhafazaedilmiştir.BalnumunelerininanalizleriArıcılık Araştırma İstasyonuMüdürlüğüArı Ürünleri Ar-GeLaboratuvarındayapılmıştır.

Bal örneklerinin biyokimyasal olarak; kül, nem, kurumadde, Hidroksimetilfurfural (HMF), diastaz sayısı, invertşeker,sakkaroz,pH,asitlikveelektrikseliletkenlikanalizleriTSE3036’dabelirtilenmetotlaragöreyapılmıştır.

Balörneklerininmikroskobikanalizindeiseuluslararasıarıcılık otoriteleri tarafından geliştirilip kabul edilen metotkullanılmıştır(Sorkun,2008).

Bu metoda görekavanozlara konulan süzmebal örnekleri bagetle iyicekarıştırılarak homojen halegelmeleri sağlanmıştır. İyicekarıştırılarak homojen halegelmiş bal örneklerinden10’ar g tartılarak deneytüpüne alınmıştır. Bu deneytüpüüzerine20mldistilesuilaveedilmiştir.Balınsuiçindeçözünmesini sağlamak içindeneytüplerisubanyosunda45 °C sıcaklıkta 15 dakikabekletilmiştir. Daha sonratüpler3500rpm’de45dakikasantrifüj edilmiş ve santrifüjedilen çözeltinin üstündekalan sıvı kısım deneytüpünden boşaltılmıştır.Steril iğne ucuna alınan 1-2mm3 bazik fuksinli gliserin-jelatinin dipteki çözeltiye


24bulaştırılmasıyla alınan materyal lam üzerineaktarılmıştır. 40 °C’de ısıtılarak bazik fuksinligliserin-jelatinin erimesi sağlanmıştır. İğne ile

lam üzerinde karışım sağlanarak 18x18 mm2’liklamelle kapatılmıştır. Preparata etiket yapıştırılmış ve tersçevrilerek kuruması için bir sürebekletilmiştir. Preparatlarmikroskopta incelenecek duruma getirilmiştir. PolenlerintanımlanmasıvesayımıZeissaxiocammarkalımikroskoptatümalanda20×objektifileyapılmıştır.

Toplampolensayısınıtespitetmekiçinisehomojenhalegetirilenbalnumunelerindendeneytüpününiçine10’argbal,20mldistilesuveLycopodiumspp.sporubulunantablet ilave edilmiştir. Tüpler 45 °C’lik su banyosunda10-15 dakika bekletilerek tabletin tamamen çözünmesisağlanmıştır.Polenlerinvesporlarınboyanmasıiçinikidamlabazik fuksin eklenmiş ve 4000 rpm’de 30 dakika santrifüjedilmiştir. Tüplerin üstünde kalan kısım boşaltılarak 1,5saattersçevrilereksüzülmesisağlanmıştır.Tüpüniçerisine0.1mL%50’likgliserineklenerekçözeltiylehomojenolarakkarıştırılmıştır.Eldeedilenbukarışımdan0.01mLalınarak,0.09mL%50’likgliserineklenmişdeneytüpüneaktarılmıştır.Bukarışımdanalınan0.01mLçözeltilamüzerinekonulmuş18x18 mm2’lik lamelle kapatılmıştır. Preparatlar sol üstköşeden başlanarak 18x18mm2’lik tüm alandaki polenlersayılmıştır. Polenlerin sayımını gerçekleştirdikten sonrayine tüm alanın sol üstünden başlanarak 10×ve 40×’lıkobjektifleLycopodiumspp.sporlarısayılmıştır.Ortayaçıkansayısal verilerin “(Sayılan polen/Sayılan Lycopodium spp.sporu)×12542”formülünegörehesaplamasıyapılarak10gbaldakitoplampolensayılarısaptanmıştır.

İstatistiksel Analizler

Araştırmadan elde edilen verilere normallik testi(Kolmogrow-Smirnovtesti)vevaryanshomojenlik(Levenetest)testiuygulanmıştır.Yapılantestsonuçlarınagöreverilernormal dağılış gösterdiğinden bal numuneleri arasındakifarklılıklarıortayakoymakiçintekyönlüvaryansanaliziveTtestiyapılmıştır.Ayrıcanormaldağılışgöstermeyenverisetine ise Mann-Withney U testi yapılmıştır. ÇalışmadakullanılantümistatistikseldeğerlendirmelerSPSSİstatistik20paketprogramıkullanılarakyapılmıştır.

Bulgular ve Tartışma

Karaçalı ve Ayçiçeği ballarının HMF, nem, invertşeker, sakkaroz, kül, diastaz, asitlik, elektriksel iletkenlikve pH değerlerine ilişkin biyokimyasal analiz sonuçlarınınkarşılaştırılması Çizelge 1’de verilmiştir. Ayçiçeği veKaraçalı balı polenlerininmikroskobikgörüntüleriŞekil 1-4veŞekil5-8’deverilmiştir.

Çizelge1.KaraçalıveAyçiçeğiBallarınınBiyokimyasalAnaliz Sonuçları ve TGK Bal Tebliği, CODEX ve AB GıdaKodeksiStandartlarıileKarşılaştırılması

Bu çalışmada ballardan elde edilen sakkaroz

değerlerinin TGK Bal Tebliği, CODEX ve AB Gıda KodeksiStandartlarında yer alan ≤ 5 oranının altında olduğu vegenellikle ek besleme kaynaklı olan sakkaroz oranınınstandartlarauygunolduğubelirlenmiştir.

Kül değerinin ballardaki mineral madde içeriğiyleorantılı olduğu bilinmektedir. Mendes ve ark. (1998)yaptıkları çalışmada kül değerini %0.1-%0.5 düzeyindesaptarkenThrasyvoulou(1995)küldeğerlerini%0.2olarakbulmuşlardır.ÇalışmadaneldeettiğimizverilerMendesveark. (2004)’ın yaptıkları çalışmada buldukları değerlerleparalellik gösterdiği, Thrasyvoulou (1995)’un tespit ettiği%0.2’lik değerinden yüksek olduğu belirlenmiştir. Balörneklerinin TGK Bal Tebliği, CODEX ve AB Gıda KodeksiStandartlarına(≤0,6)uygunolduğugörülmüştür.

Balınısıyamaruzkalmasıyladiastazsayısıazalırken,diastaz sayısı yüksek ballarda ise yüksek asit oluşumunabağlı olarak fermantasyon şekillenmektedir. Ayrıca balıniçerdiği polenin protein miktarı ile diğer maddelere bağlıolarak da değişiklik gösterebilmektedir (Artık, 2004).Bu çalışmada Karaçalı balının diastaz verileri Ayçiçeğibalından yüksek çıkmıştır (p<0.05). Ayçiçeği balları ileyapılan diğer çalışmalarda diastaz sayıları sırasıyla Polat(2007), 10.9,13.9 ve 17.9, Devillers et al. (2004), 25.04,Nanda(2005),9-23.09veThrasyvoulou(1995)15.9olarakbulmuşlardır.BalörneklerininTGKBalTebliği,CODEXveABGıdaKodeksiStandartlarına(≥8)uygunolduğugörülmüşolup genel olarak daha önce yapılan çalışmalardan dahadüşükdüzeylerdediastazsayısıeldeedilmiştir.

Ayçiçeği balı örneklerinin asitlik değerleri Karaçalıbalından oldukça yüksek bulunmuştur (p<0.05). Balınbotanik kaynağının belirlenmesinde kullanılan elektrikseliletkenlik değerleri ise ters orantılı olarak Karaçalı balındadaha yüksek bulunmuştur (p<0.05). Devillers ve ark.(2004)’ın yaptığı çalışmada incelenen ayçiçeği balınınelektriksel iletkenlik değeri çalışmamızdaki ballarda tespitedilen iletkenlik değerinden düşük bulunmuştur. Asitlikdeğerleri bakımından kıyaslandığında ise oldukça yüksekasitlik değerleri elde ettiğimiz görülmektedir. Devillers veark. (2004)’ın inceledikleri ayçiçeği ballarında elektrikseliletkenliği306.2μS/cmveserbestasitlikdeğerlerini19.91meq/kg tespit etmişlerdir. Polat (2007), asitlik değerlerini21.00, 24.30, 24.50meq/kg, Velioğlu ve Köse (1983) ise14.35 meq/kg olarak tespit etmişlerdir. Ayçiçeği balında

(a, b; p<0.05)

HMF (mg/kg-1) 6.30 ± 3,45b 11.34 ± 1,50a ≤40 ≤40 ≤40Nem (%) 16.26 ± 4,31b 17.60 ± 2,14a ≤20 ≤20 ≤20İnvertŞeker(%) 62.18±4,18 61.27±2,94 ≥60 ≥60 ≥60Sakkaroz(%) 1.35±0,56 1.67±0,71 ≤5 ≤5≤5Kül(%) 0.321±0,37 0.340±0,35 ≤0,6 ≤0,6 ≤0,6Diastaz 13.90±4,59a 8.30 ± 1,61b ≥8 ≥8 ≥8Asitlik(meq.kg-1) 14.70±4,05b 39.70 ± 2,89a ≤50 ≤50 ≤50E.İletkenlik(mS/cm) 0.718±0,34a 0.429 ± 0,35b ≤0,8 ≤0,8 ≤0,8pH 5.88 ± 2,35a 4.29 ± 1,18b - - -

Bileşenler Karaçalı Balı Ayçiçeği Balı TGK CODEX AB(Paliurusspina-christi Miller) (Helianthus annuus L.)


2539.70 meq/kg olarak tespit edilen asitlik değeri diğerçalışmalardanoldukçayüksekbulunmuştur(p<0.05).Polat(2007)veThrasyvoulou(1995)ayçiçeğiballarıileyaptıklarıçalışmalardaelektriksel iletkenlikdeğerlerini sırasıyla322,358, 340 μS/cm ve 0.430 mS/cm olarak bulmuşlardır.Ayçiçeği balında elde edilen elektriksel iletkenlik değerleriThrasyvoulou (1995)’un bulduğu değerle paralellikgöstermekte olup Polat (2007)’ın sonuçlarından yüksekçıkmıştır. Bu çalışmadan elde edilen asitlik ve elektrikseliletkenlikdeğerlerininTGKBal Tebliği,CODEXveABGıdaKodeksiStandartlarauygunolduğubelirlenmiştir.

Araştırmada kullanılan Karaçalı balında ortalamapHdeğeri5.88veAyçiçeğibalındaise4.29olarakbulunmuştur(p<0.05).AyçiçeğibalıileyapılançalışmalardaPolat(2007)pHdeğerlerini sırasıyla 3.85, 3.90, 4.09 olarak saptarken,Devillers ve ark. (2004) 3.89 olarak, Thrasyvoulou (1995)3.80olarak,VelioğluveKöse(1983)3.74,Nanda(2005)ise5.2,5,6olaraktespitetmişlerdir.BallarınpHdeğerlerininTGKBal Tebliği’ne uymakla birlikte Nanda (2005)’in saptadığıdeğerlere benzer olup diğer çalışmalardan yüksek olduğugörülmektedir.

Bal örnekleri içerisinde bulunan polenler, oranlarınagöre dominant (%45 ve daha fazlası), sekonder (%44-16),minör (%15-3) ve eser (%3’ten az) polen olmak üzere 4grupta değerlendirilmiştir (Sorkun, 2008). Karaçalı balınınpolenyüzdesiendüşük%41.90veenyüksek58.60olmaküzere ortalama%49.14,Ayçiçek balının ise polen yüzdesien düşük %65.20 ve en yüksek %88.50 olmak üzereortalama %76.50 olarak bulunmuştur. Ayçiçeği balınınpolen yüzdesinin Karaçalı balından daha yüksek olduğugörülmektedir. Balların toplam polen sayılarında ise tamtersi bir ilişki saptanmıştır. Karaçalı balında toplam polensayısı 75.393 adet bulunurken Ayçiçeği balında 34.907adet bulunmuştur. Elde edilen veriler iki balında polenyoğunluğunundominantyapıdaolduğunugöstermiştir.

Bu çalışmada, Edirne ilinden toplanan ve üzerindeyeterince bilimsel çalışma yapılmamış Karaçalı balınınbiyokimyasal ve mikroskobik özellikleri araştırılmış veAyçiçeği balına göre farklılıkları belirlenmeye çalışılmıştır.

AraştırmadaeldeedilentümanalizsonuçlarınınTGK Bal Tebliği, CODEX ve AB Gıda KodeksiStandartlarına uygun olduğu tespit edilmiştir.Besin ve şifa kaynağı olarak bilinen Karaçalı balınınkendine özgü özelliklerini ortaya koymak için daha fazlaaraştırmayapılmasıgerekmektedir.

Şekil (1-4): Ayçiçeği (Helianthus annuus L.) polenlerininmikroskobikgörüntüleri

Şekil(5-8):Karaçalı(Paliurusspina-christiMiller)polenlerininmikroskobikgörüntüleri

Kaynaklar1. Accorti,M.,PersanoOddo,L.,Piazza,M.G.,Sabatini,A.G.1986.SchedeDiCaratterizzazioneDellePrincipaliQualitaDiMieleUnifloraleİtaliano.Apicoltura2,Appendice,36p.2. Anonim2012.TükGıdaKodeksi,BalTebliği(2012/58).BaşbakanlıkBasımevi,Ankara.3. Anonim,1990.TSE3036BalStandardı.TürkStandartlarıEnstitüsü,Ankara.4. Anonymous,2001.OfficialJournaloftheEuropeanCommunities.CouncilDirective2001/110/EC.20December2001(relatingtohoney).5. Artık,N.,2004.BitkilerinBalPotansiyeliveBalınBileşimi.TeknikArıcılıkDergisi.Aralık2004,Sayı:86s.21-24.6. Azeredo,L.da.C.,Azeredo,M.A.A.,DeSouza,S.R.,Dutra,V.M.L.,2003.ProteincontentsandphysicochemicalpropertiesinhoneysamplesofApismelliferaofdifferentfloralorigins.FoodChem.80,249–2547. Bogdanov,S.,Ruoff,K.,PersanoOddoL.2004.Pyysico-chemicalmethodsFortTheCharacterisationonUnifloralHoneys:ARewiew.Apidologie,35:4-17.8. CodexAlimentarius,2001.RevisedCodexStandardforHoney,CodexSTAN12–1981,Rev.1(1987),Rev.2.9. Devillers,J.,Morlot,M.,PhamDelegue,M.H.,Dore,J.C.,2004.Classificationofmonofloralhoneysbasedontheirqualitycontroldata.FoodChemisry,86:305-312.10.Kandemirveark.,2006.MitochonrialDNAvariationinhoneybee(ApismelliferaL.)populationfromTurkey.JournalofApiculteralresearchandbeeworld45(1):33-38.11.Kayral,N.,Kayral,G..,1984.YeniTeknikArıcılık.S:425.12.Khan,F.R.,AbadinZ.U.,Rauf,N.2007.Honey:NutritionalandMedicinalValue.IntJClinPract,

61(10):1705-1707.13.Mendes,E.,BrojoProenca,E.,Ferreira,I.M.P.L.V.O.,Ferreira,M.A.(1998).QualityevaluationofPortuguesehoney.CarbohydratePolymers,37,219-223.14.Nanda,V.,Sarkar,B.C.,Sharma,H.K.Bawa,A.S.(2003).Physico-chemicalPropertiesandEstimationofMineralContentinHoneyProducedfromDifferentPlantsinNorthernIndia.JournalofFoodCompositionandAnalysis,16,613–619.15.Palmer,M.N.,Smith,D.R.andKaftanoğlu,O.(2000).TurkishHoneybees:GeneticvariationandEvidenceforaFourthLineageofApismelliferamtDNA.TheJournalofHeredity91(1).16.Polat,G.,2007.FarklıLokasyonveOrijinlereSahipBallarınReolojik,FizikokimyasalKarakteristikleriveMineralİçeriklerininBelirlenmesiYüksekLisansTeziGıdaMühendisligiAnabilimDalı.Konya.17.Pourtailler,J.,Taliereio,Y.1970.LesCaracteristiquesPhysico-ChimiquesDesMielEnFonctionDeLeurOrigineFlorale.I.ApplicationaUnProjetDeNormesPourLesGrandesVarietesDeMiels.Bull.Apic.13,58-68.18.SıralıR,DeveciM.2002.BalArısı(ApismelliferaL.)içinönemliolanbitkilerinTrakyaBölgesindeincelenmesi.UludağArıcılıkDergisi,2(1):17-26.19.Sorkun,K.1985.“Baldapolenanalizi”,TeknikArıcılıkDergisi,1,28-30.20.Sorkun,K.2008.Türkiye’ninNektarlıBitkileri,PolenleriveBalları.PalmYayıncılık,Ocak2008/1.Baskı/341syf.Ankara.21.Thrasyvoulou,A.,Manikis,J.1995.SomePhysicochemhicalandMicroscopicCharacteristicsofGreekUnifloralHoneys.Apidologie26,441-452.22.Velioglu,S.,Köse,G.1983.ÜlkemizdeÜretilenAyçiçegiBallarınınStandarda(Ts3036)UygunluguÜzerindeBirAraştırma.BeslenmeveDiyetDergisi/J.Nutr.andDiet.,17:285–293.

Buçalışma3.MuğlaArıcılıkveÇambalıKongresindebildiriolaraksunulmuştur.


26 Ordu-Merkez İlçede Kışlatma Öncesi Varroa Mücadelesi Tamamlanan Kolonilerde Bulaşıklık Düzeylerinin Araştırılması

Bu çalışma 2012 yılı sonbahardöneminde Varroa destructor mücadelesiyapılanbalarısı(A.melliferaL.)kolonilerininkışlama öncesi varroa bulaşıklık seviyesiniortaya koyarak etkili ve yeterli mücadeleyapılıpyapılmadığınıbelirlemekvearıcılarınkonuya bakış açılarını değerlendirmekamacıylayürütülmüştür.

Ordu-Merkez ilçeye bağlı köylerdenrastgele seçilen 15 köyde Arıcılık KayıtSistemine kayıtlı olan ve kışlatma öncesisonbahar döneminde varroa mücadelesinitamamlamış 40 arıcıdan rastgele seçilen3’er koloninden alınan 100’er adet canlıarı numunesi Arıcılık Araştırma İstasyonulaboratuarına getirilerek varroa bulaşıklıkdüzeyleri tespit edilmiştir. Ayrıcakolonilerinden örnek toplanan arıcılara,uyguladıkları varroa mücadele yöntemlerinideğerlendirmekamacıylaanketyapılmıştır.

Çalışma bölgesindeki arıcıların

%17sinde kolonilerin%5’in üzerindevarroayoğunluğuna sahip olduğu ve kolonilerdekiortalama varroa bulaşıklık oranının %2,46olduğubelirlenmiştir.Anketsonuçlarınagörearıcılarındoğruzamandamücadeleyaptıklarıfakatilaçseçimi,uygulamaşeklivebilinçsizilaç kullanımının doğuracağı olumsuzluklarhakkında bazılarının bilgi eksikliklerininolduğubelirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bal arısı, varroa,bulaşıklıkdüzeyi,Ordu

Investigation of Infestation Ratioin colonies traeted against Varroa beforewinteringindistrictofOrduProvince

Summary

Thisstudywascarriedouttodetermineefficiency and sufficiency of varroa strugleand evaluate view point of beekeepers tovarroa problem by investigating infestationratio in the honey bee (A. mellifera L.)colonies traeted against Varroa destructorbeforewinteringinFallseasonof2012.

Samples ,each includes 100 alivebees,werecollectedfromrandomlychoosen3 different colonies of 40 beekeeperswhowereplacedin15villagesofOrduProvinceand registered to Beekeeping RegisterSystem also treated their colonies againstthevarroabeforeFallseason.

Varroa density was found 5% andabove in17%of beekeepers’coloniesandaverage varroa infestation rate was found2,46%inthestudyfield.Accordingtosurveyresults, beekeepers were treated againstvarroainaccuratetimebuttheydidn’thaveknowledgeaboutproblemscausedbydrugchoosing, applicationmethod andmisuseddrugs.

Ahmet KUVANCIFatih YILMAZ

Feyzullah KONAKS.Hasan ÖZTÜRKGökhan AKDENİZ

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ordu.

Özet


27Key words: Honey bee, varroa, infestationrate,Ordu

1. Giriş

Son50yıl içerisindedünyaarıcılığınadamgasını vurarak arı kolonilerine büyükkayıplarveren,hızlıbirgelişmesergileyerektüm dünya ülkelerinde yayılma gösteren,arı yetiştiriciliğinde üretimi ve gelişmehızınıyavaşlatan,balarılarınınAIDS’iolaraknitelendirilebilecek zararlıların başındaVarroa destructor akarı gelmektedir(1).Varroa,arıcılığıtehditedenenönemlizararlıyadadiğerbiryaklaşımlaüzerindeen fazlaçalışılan ve kontrolü için en fazla zamanayrılanparazittir(5).

Parazitin koloni üzerine bir etkisi dekolonibireylerininkanınıemerekonlarızayıfdüşürdüğünden onların diğer hastalık veparazitlerekarsıdirenciniazaltarakkolonininkolayca hastalanmasına neden olmasıdır.Parazitin yüksek oranda bulunduğukolonilerde bal üretimi önemli orandadüşmekte, önlem alınmaması durumundakoloni sönme durumuyla karşı karşıyakalmaktadır(2).Varroa;balarılarınızayıflatarakbirçok ikincil parazit ve hastalık etkeniiçin zemin hazırlamakta, işçi arıların kanınıemerekyaşamsüreleriniazaltmaktadır(9).

Dünyada arı hastalıklarına karşıen fazla emek ve para Varroaya yapılanmücadeleye harcanmaktadır. Özellikle sonyıllarda varroa mücadelesinde kullanılanilaçların rastgele ve ruhsatsız kullanılmasıbu parazitlemücadelede, ilaç direnci baştaolmaküzerekalıntısorunugibiolumsuzluklaroluşturmaktadır.Arıcılarımızınilaçkullanımınıtamolarak yapmamaları nedeniyle gereksizilaç kullanımı görülmektedir. Aynı zamandauygulanan ilaçların içeriği kullanım zamanıaçısındanönemlidir(5).

Varroa ilemücadelede uzun yıllardanberikimyasal,mekanik,genetikvebiyolojikyöntemlerden yararlanılmıştır. Ancakkimyasalmücadeledekullanılanakarisitlerinpek çoğunun yanlış kullanımları sonucu,Varroa giderek bu ilaçlara karşı dirençkazanmakta, kullanılan ilaçların etkinliğiazalmaktadır (Yücel, 2005;Boecking andSpivak, 1999). Birçok arıcımız, aynı ilaçlarıyıllarca kullanıp ilacın hep etkili olduğunudüşünmekte ve kayıpları her yıl giderekartmaktadır(8).

İlaç kalıntıları gıdagüvenliği ve insansağlığı bakımından önemli bir sorun halinegelmiştir. Bu problemleri aşmak amacıylason yıllarda Amerika ve Avrupa ülkelerininpekçoğundaparazitvebulaşıcıhastalıklarakarşı dirençli arı hatlarının yetiştirilmesi vebalınyapısınıbozmayacakdoğalorganikasituygulamalarıönplanaçıkmıştır(7;15).

Sonbahar ayları arıcıların geleceksezon için en dikkatli ve titiz çalışmasıgereken aylardır(4). Arıcılıkta hastalık vezararlıların sonbahar kontrolünde kovanlarınbakımı ileyetiştirmeteknikleribirbütündür.Önemli olan nokta hastalık ve zararlılarlamücadeledeilaçkullanmayagerekkalmadankoloni sağlığını koruyabilmektir. Ancak ilaçkullanımının gerekli olduğu durumlar ortayaçıktığında, ilaç seçimi, kullanımı ve takibigereklidir.

Arıcılık kayıt sistemi 2012 yılıverilerinegöreOrdu-Merkezilçesinde87417kolonive421üretici(kolonivarlığıbulunan)mevcuttur. Çalışma kapsamında köylerinegidilen arıcılardan yaklaşık %30’unun çambalı üretmek veya kışlatma için kolonileriniAkdeniz ve Ege Bölgelerine götürdükleribelirlenmiştir.

Varroa zararlısına karşı mücadeleerkenilkbaharvegeçsonbahardönemlerindeyapılmaktadır. Sonbaharda yapılanetkin mücadele çok önemlidir. Çünkü budönemden sonra kış mevsiminin geleceği,arılarındakışsalkımıoluşturacağıiçinkolonikontrolvebakımişleriiklimşartlarımüsaadeetmedikçeyapılamayacaktır.Bundandolayıyapılan hata ve eksikliklerin telafisi çok zoryadamümkünolmayacaktır.

DünyadaveTürkiye’debalarıları içinbüyük bir zararlı olan ve önlem alınmadığı,bilinçli ve etkin bir mücadele yapılmadığıtakdirde büyük sorunlar doğuran varroadestructor parazitine karşı sonbahardöneminde varroa mücadelesi yapılankolonilerde, kolonilerin kışlama öncesibulaşıklık seviyesini ortaya koymak ve bukapsamda arıcıların konuya yaklaşımlarınıdeğerlendirmek amacıyla bu çalışmayürütülmüştür.

2. Materyal ve Metod

Arıcılık kayıt sistemi verilerine göreOrdu-Merkezde kayıtlı olan işletmelerbelirlenerek bu işletmelerin bulunduğu köy


28vemerkezdeki arılıklara gidilmiştir. İşletmeleritanımakvearıcılarınvarroazararlısıkonusunda

bilgi düzeylerini değerlendirmek üzere anketçalışması yapılmıştır. Kışlatma öncesi sonbahar

döneminde varroa mücadelesini bitiren işletmelerinarılıklarından tesadüfî olarak belirlenen 3 ayrı koloniden100’er adet arı numunesi alınmıştır. Alınan numunelerArıcılıkAraştırmaİstasyonulaboratuarınagetirilerekvarroabulaşıklıkoranınıbelirlenmiştir.

Varroazararlısınıtespitetmekiçinlaboratuarakapaklıcam kavanozlarda getirilen canlı arı numuneleri üzerinesprey uygulaması ile eter püskürtülerek arıların ölmesisağlanmıştır. İçerisinde %70’lik etil alkol bulunan camkavanozlara işletmelerden toplanan arı numunelerindenen az 100’er adet arı alınıp kavanozun kapağı kapatılarakve 30 dakika çalkalandıktan sonra 10–15 dakika çökmesiiçin beklenilmiştir. Arılar ve diğer kalıntılar dibe çökerkenVarroa’ların yüzeyde toplanması sağlanmıştır. İşlemsonrasında bütün materyal Varroa ve arı geçişine izinvermeyecek dar gözenekli bir süzgeçten geçirilerek, üsttekalan arı ve parazitler beyaz bir kurutma kâğıdı üzerinealınarak parazitler sayılmıştır. Kâğıt üzerindeki arılardaözellikle kanat dipleri, abdomen segmentleri ve tüylerarasında stereo mikroskopta varroa parazitleri aranıp,toplanan parazitler mikroskopta incelenerek teşhisleriyapılmıştır.Buparazitlerintoplamıalınarak,kolonilerinkesinparazityükühesaplanmıştır(13).

Bulaşıklıkoranı(%)=Varroasayısı/arısayısıx100formülüilehesaplanmıştır.

Örnek toplanan arıcıların varroa mücadelesiuygulamalarınıdeğerlendirmekamacıyla7soruiçerenanketyapılmıştır.

3. Bulgular Tartışma

3.1 Arıcılar

Ordu-Merkez ilçesine kayıtlı 40 işletmeyle yapılanankette arıcılarımızın ortalama 51 yaşında ve 25 yıllıkdeneyimesahipolduğubelirlenmiştir.

3.2 Çalışma kapsamındaki arıcıların zararlı hakkında bilgi düzeyleri

Çalışmadaarıcılarımızın%88’ivarroazararlısıhakkındayeterlibilgiyesahipolduğunu,%12’si iseyeterlibilgilerininolmadığını belirtmiştir. Çalışma sonuçları doğrultusundavarroa bulaşıklık düzeyi yüksek çıkan işletmelerin anketsorularına verdikleri cevaplar doğrultusunda %57’simücadelehakkındayeterlibilgiyesahipolduğu,%43‘üiseyeterlibilgiyesahipolmadığıyönündegörüşbildirmişlerdir.

3.3 Mücadele zamanı

Varroazararlısıilemücadeledeişletmelerintamamınınerken ilkbahar, geç sonbahar dönemlerinde mücadeleyaptıkları ve mücadele zamanı konusunda yeterli bilgiyesahipolduklarıbelirlenmiştir.

3.4 Mücadelede İlaç Dozunu Belirleme

İşletmelerin genel olarak %42’si prospektüsüokuyarak,%39’utahminiolarak,%19’u isebaşkaarıcılaradanışarak ilaç dozlarını belirlediklerini; bulaşıklık düzeyiyüksek çıkan arıcıların %29’unun prospektüsü okuyarak,%57’sinin tahmini olarak, %14’ünün ise başka arıcılaradanışarakdozbelirlediklerinibelirtmişlerdir.

3.5 Mücadelenin Yeterliliği

İşletmelerin %65’i kolonilerini kışlatmaya hazırlarkenyaptıkları mücadelenin yeterli, %12’si yeterli olmadığını,%23’üiseyeterliolmayabileceğinibelirtmişlerdir.Bulaşıklıkdüzeyiyüksekçıkanişletmelerdebuoran%28yeterli,%28yeterlideğil,%44yeterliolmayabilirdüzeyindedir.

3.6 Bilinçsiz ve Ruhsatsız İlaç Kullanmanın Olumsuz Etkileri

Çalışma kapsamındaki arıcıların % 85’i bilinçsiz veruhsatsız ilaç kullanmanın olumsuz etkileri hakkında bilgisahibi olduklarını, %15’i de konu hakkında bilgiye sahipolmadıklarını,bulaşıklıkdüzeyiyüksekçıkanarıcıların%71’ibilgi sahibi olduklarını, %29’u ise bilgi sahibi olmadıklarınıbildirmişlerdir.

3.7 Numune Toplanan Köyler

Çalışmakapsamında15köyegidilerekişletmelerininbaşında bulunan ve kışlatma öncesi varroa mücadelesinitamamlamış 40 arıcıdan tesadüfî olarak belirlenen 3’erkolonisinden100’eradetarınumunesialınmıştır.

Çalışma kapsamında köylerine gidilen arıcılardanyaklaşık %30’unun çam balı üretmek veya kışlatmaiçin kolonilerini Akdeniz ve Ege Bölgelerine götürdükleribelirlenmiştir.

Çizelge 1. İşletmelerin Ortalama Varroa BulaşıklıkDüzeyleri(%)

Oran 5veüzeri 4-5arası 3-4arası 2-3arası 1-2arası 1’denküçük

Arıcısayısı 7 4 3 4 5 17


29 Çizelge1’degörüldüğüüzere40arıcıileyapılançalışmada 7 arıcının kolonilerinde % 5 ve üzerindevarroa yoğunluğu olduğu saptanmıştır. Bulgular buişletmelerinkışlatmaöncesiyeterliveetkilimücadeleyapamadıklarını göstermektedir. Bunun yanı sıravarroa yoğunluğu %1’den düşük olan 17 işletmedeetkinmücadeleyapıldığıgörülmektedir.

Grafik.1.İşletmelerdeki varroa bulaşıklık düzeyinindağılımı

Grafik.1’degörüldüğüüzerearıcıların%43‘ününvarroa ya karşı etkin birmücadele yaptığı%17’sininiseyeterlimücadeleyapamadığıortayaçıkmıştır.

Varroa destructor ülkemize 1977 yılındaTrakya’dan girmiş ve çok kısa sürede tüm ülkeyeyayılarak ilk yıllarda 600 bin koloninin sönmesineyol açmıştır(14). Ülkemizde varroa salgınının en etkiliolduğu 1980-1981 yılına kadar yaklaşık 650 bin arıkolonisiyokolmuşve7.000-7.500tondolayındaürünkaybıyaşanmıştır(4).

Bal arısı (A. mellifera L.) kolonilerinde varroa(varroa destructor) bulaşıklık seviyesinin kolonilerinkışlamayeteneklerineveyaşamaoranlarınaetkilerinibelirlemekamacıylayapılanbirçalışmadadüşük,orta,yüksekveçokyüksekolmaküzeredört farklıVarroabulaşıklık seviyesine sahip koloniler kullanılmıştır.Gruplardaortalamakışlamakabiliyetisırayla%94.28,%91.42, %63.92 ve %23.28; ortalama yaşamaoranı ise sırayla %100, %100, %80 ve %40 olarakbelirlenmiştir(1).

Yapılanbaşkabirçalışmadada,kışlatmaöncesibakımvebeslemekonusundakiihmalinsonucuolarakkışa zayıf ve varroa zararlısı ile bulaşık kovanlarlagirilmesiyüksekkolonikayıplarınanedenolmuştur(12).

Kışa giren kolonilerde varroa yoğunluğu %5’in altında olmalıdır. Yapılan araştırmalar sonbahardöneminde varroa mücadelesi gelişigüzel yapılanve bulaşıklık oranı %5’ten fazla olan kolonilerdekikışlatma kayıplarının sonbaharda etkili bir mücadeleuygulananlara göre çok daha fazla olduğunu vekışlatma süresince kolonilerde %43’lere kadarpopülasyonkaybımeydanagelebilmektedir(10).

4. Sonuç

Bazı arıcılarımız hastalık ve zararlılarlamücadele konusunda yeterli ve etkili mücadeleyiyaptığını düşünmektedir. Oysa arıcılarımızınsektördekigelişmeleritakipediparıcılığıngereklilikleridoğrultusunda ve teknik destek alarak mücadeleyapmasıgerekmektedir.Varroa’yakarşıyapılanbilinçlive doğrumücadele sayesinde arı sağlığı korunarak,buzararlıyabağlıkolonikayıplarıönlenebilecek,güçlükoloniler oluşarak verim artışı sağlanacak ve bunaparalelolarakarıcılarınekonomikanlamdadahagüçlüolmalarısağlanacaktır.Tüketicilere isekalıntısızürünsunularak, tüketici güvenirliği sağlanacak, tüketimalışkanlıklarıvemiktarlarıartacak,kaliteyebağlıpazardeğerideyükselmişolacaktır.

Kaynaklar1.Akyol,E.,Yeninar.,2011.Balarısı(ApismelliferaL.)KolonilerindeVarroaBulaşıklıkSeviyesininKolonilerinKışlamaYetenekleriveYaşamaOranlarıÜzerineEtkisi.KafkasUnivVetFakDerg17(3):507-509,20112.Akyol,E.,Korkmaz,A.,2005.BalArısı(ApisMellifera)ZararlısıVarroaDestructor’unBiyolojisi.UludagArıcılıkDergisi122Agustos2005-53.Aydın,L.,2005a.VarroaDestructor’unKontrolündeYeniStratejiler.UludagBeeJournalMay2005-5.4.Aydın,L.,2005b.SonbahardaBalarısıHastalıkveZararlılarınınKontrolüUludağArıcılıkDergisiKasım2005-55.Aydın,L.,2012.VarroailaçlarıveKontrolProgramı.3.UluslararasıarıcılıkveÇambalıKongresibildirilerKitabıs141.Muğla.6.Boecking,O.,Spivak.,M.1999.BehavioraldefensesofhoneybeesagainstVarroajacobsoniQ.Apidologie30:141-158.7.Bogdanov,S.,Kilchemann,V.,Fluri,P.,Bühler,U.,Lavanchy,P.1999.Influenceoforganicacidsandcomponentsofessentialoilsonhoneytaste.SwissBeeResearchCenter,DairyResearchStationNotes,Liebefeld,Ch-3003Bern.12pp.8.Çakmak,İ.,2012.BalarısıKoloniKayıplarıveÇözümYolları.ArıcılıkAraştırmaDergisiYıl:4Sayı:7s.3Ordu

9.Çakmak,I.,Abramson,C.I.,Seven-Cakmak,S.,andWells,H.2009.ObservationsonthelifespanofVarroainfestedhoneybeeworkers.Mellifera9:9-12.10.Genç,F.,Dodoloğlu,A.,2003.ArıcılığınTemelEsasları.AtatürkÜniversitesiZiraatFakültesiOfsetTesisi.YayınNo:341.s:43-66,198-205.Erzurum.11.Güler,A.,2006.BalArısı19MayısÜniversitesiZiraatFakültesiDersKitabı.No:55s:47912.Sıralı,R.,Doğaroğlu,M.,2005.TrakyaBölgesiArıHastalıklarıveZararlılarıÜzerineAnketSonuçları.UludağArıcılıkdergisiMayıs2005-5.13.Kar,S.,Kaya,N.,Güven,E.,Karaer,Z.2006.YenigeliştirilentespitkabıileerginarılardaVarroaenfestasyonununbelirlenmesi.UludağArıcılıkDergisi,Mayıs2006.14.Temiz,İ.1983.FolbexVAilacınınVarroaparazitinekarşıetkinliğininsaptanmasıüzerinearaştırmalar.TarımveOrmanBakanlığıZiraatİsleriGenelMüdürlüğüEgeBölgesiZiraiAraştırmaEnstitüsü.YayınNo:35İzmir.15.Yücel,B.,2005.BalArısı(ApismelliferaL.)KolonilerindeVarroa(VarroajacobsoniQ.)ileMücadeledeFarklıOrganikAsitlerinKullanılmasınınKoloniPerformansıÜzerineEtkileri.HayvansalÜretim46(2):33-39,2005.

Buçalışma5.MarmaraArıcılıkKongresindebildiriolaraksunulmuştur.


30 Türkiyenin Mevcut Bal Arısı Genetik Varlığı, Islahı ve Seleksiyonda Kullanılan Koloni Performans Karakterleri

Türkiyebirçokbalarısıırkveekotipininbulunduğuzenginbirgenhavuzuniteliğindedir.Mevcut arı genetik çeşitliliğimizi muhafazaedecek çalışmalar çok azdır. Sadece Kafkasarı ırkı için koruma bölgesi oluşturulmuş,korumaaltınaalınmışvetesciledilmişolduğubilinmektedir. Türkiye’de bal arısı ırk veekotiplerinin tanımlanması ve performansıüzerinebirçokçalışmayapılmıştır.

Bu çalışmalarda koloni performansınayönelik; Koloni savunma eğilimi, Oğul vermeeğilimi,Bal,polenvepropolistoplamaEğilimi,Hastalıkvezararlılarakarşıdayanıklılık,kolonipopülasyonugelişimi,kuluçkaüretimetkinliği,uçuşetkinliği,kışlamaeğilimigibikarakterleriincelmişlerdir.

Türkiye’de arıcılıkta verimliliğinartırılması için, iyi bir koloni yönetimi, çevrekoşullarının iyileştirilmesi, risk altındaki arıırklarınınkorunmasıgereklidir.

Anahtar Kelimeler: Bal Arısı (Apis mellifera L.), Bal Arısı Genotipleri, Koloni Performansı,Seleksiyon

Absract

Turkey has rich genetic pool in wheremany honey bee races and ecotypes are

available.Thereare fewprojects toconservethelossofthisrichgeneticdiversityofnativehoneybeeraces.OnlyforKafkasBeeRacewereprotection zones established in the Turkey.Otherwise there are many characterizationstudies to maintaining identification andperformanceofhoneybeeracesandecotypesin the Turkey. Colony defensive tendency,swarming tendency, pollen and propolisaccumulate tendency, resistance againstdisease and pest, developing of colonypopulation, production of incubator technics,efficienciesofflying,winteringtendencywereinvestigated in these colony performancestudies.

In order to increasing the apicultureproductivity in the Turkey, a good colonymanagement, improvement of environmentalconditions, conservation of the Honey Beeracesundertheriskarenecessary.

Keywords: HoneyBee (Apis mellifera L.), HoneyBee Genotypes, Colony Performance,Selection

Giriş

BalarılarınınanavatanıAvrupa,AfrikaveOrtaDoğuolup,bubölgedekibalarılarıyıllardanberi süregelen doğal seleksiyonun etkisi ileortayaçıkmışlardır(GençveDodoloğlu,2003).

Balarıları(ApismelliferaL.)yeryüzündeçokdeğişikekolojikkoşullarauyumgöstermişolup;morfolojik,fizyolojikvedavranışözellikleribakımından geniş bir varyasyon göstererekbirbirinden farklı ırklar ve her ırk içerisindedeğişik ekotipler ortaya çıkmıştır. Bu ırk veekotiplerinbelirginleşmesindeçevreninönemlietkisisözkonusudur.Nitekim,balarılarıdoğalyayılma alanlarında verim potansiyelleri ilemorfolojik ve davranış özellikleri bakımındandaha homojen olmalarına rağmen,değişik çevre koşullarında farklı özelliklergöstermektedirler (Ruttner,1 988.,DodoloğluveGenç2002).

Türkiye, iklim, coğrafik yapı ve floralfaktörlerin oluşturduğu ekolojik koşullarnedeniyle farklı morfolojik, fizyolojik vedavranışözellikleriolanarı ırkveekotiplerine

Özet

Muhsin KARAMetin KESKİN

Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Erzurum.


31Türkiyenin Mevcut Bal Arısı Genetik Varlığı, Islahı ve Seleksiyonda Kullanılan Koloni Performans Karakterleri

sahiptir(Ruttner1988)(Sıralıveark2003).

Arıcılık,gerekbalarılarınınyaşambiçimigerekse ürünlerinin hammaddelerini doğadantoplamaları nedeniyle doğaya en bağımlıhayvancılıkfaaliyetidir.ArıcılığınbuözelliğigözönündetutulduğundaAsyaveAvrupakıtalarınıbirbirine bağlayan bir köprü konumundakiTürkiye,coğrafikkonumuvesahipolduğudoğalzenginliklerinedeniyleDünyaülkeleriarasındaarıcılık için oldukça avantajlı bir konumdadır.(Kekeçoğlu ve ark.,2007). Ekolojik ve coğrafiözelliğinedeniyleülkemizbinlerceyıldırbirçokbal arısı ırkını ve ekotiplerini bünyesindebulundurmaktadır. Yerli ırklara sahip olmasınedeniyle ülkemiz arıcılığının yapısı sadeceTürkiye için önemli olmayıp bütün dünya içinönemlibirkonumdadır(Oskay2008).

Turkiyenin Bal Arısı Genetik Çeşitliliği ve Varlığı

Genetik çeşitlilik bir canlı türününgen havuzundaki kalıtsal bilginin çeşitliliğiolarak tanımlanır. Her canlı türünün değişençevre koşullarına uyum sağlayarak varlığınısürdürebilmesi için genetik çeşitlilikvazgeçilmez bir ön koşuldur. Yeterli genetikçeşitliliğe sahip olmayan canlı türleri değişençevre koşullarına ayak uyduramayarak yokolmayamahkûmdur(Kence,2006).

Subtropik iklimdenkarasal iklimekadardeğişik iklim koşullarının görüldüğü Anadolu,sahip olduğu zengin ve çeşitli florası ile deAfrika ve Avrupa kara parçaları ile birliktearınınanayurdusayılmaktadır.DoğaldırkibuçeşitlilikAnadolu’dafarklıarıpopulasyonlarınınoluşmasına yol açmıştır (Karacaoğlu veark 1999). Anadolu, birçok bal arısı ırk veekotipininbulunduğubiryarımadadır.Yabancıarı ıslahçılarınca dünya üzerindeki önemli vezengin gen havuzlarından birisi olarak kabuledilmektedir(GençveDodoloğlu,2003).

Bal arısı toplumlarının Anadolu’da onbinlerceyıldanberivarolmalarınınbirsonucuolarak,yerelekolojikkoşullarauyumsağladıklarıvefarklılaştıklarıbilinmektedir.Birçokyabancı(Bodenheimer, 1942; Ruttner, 1988; Adams,1983)veyerli(Fıratlı,1987;SönmezveSettar,1987; Kaftanoglu ve ark., 1993; Kandemir veark.,2000,2005)biliminsanınagöreAnadoluçeşitli arı ırk ve ekotiplerini barındırmaktadır(Kence,2006).

Türkiye’ninbalarısıpopulasyonuilkdefaButtelReepen(1906)tarafındantanımlanmayaçalışılmıştır.Bodenheimer(1941),Anadolubalarılarını morfolojik yapılarına göre tanımlamış

Maa (1953)’da Anadolu arılarını morfometrikyapılarına göre karakterize ederek AnadoluarısınıalttürolarakA.M.anatoliacasistematikadıyla ilk kez tanımlayan araştırıcı olmuştur.Maa’ nın çalışmalarından 30 yıl sonra, 1983yılında Adam ülkemizdeki bal arılarını genelgörünüm ve davranışlarına göre inceleyerekBodenheimer’in bulgularına yakın sonuçlarortaya koymuştur. Apis mellifera’nın coğrafikdağılımınailişkinbilimselolarakkabulgörmüşolan ilk çalışmalar Ruttner (1988a) tarafındanyapılmıştır(Kekeçoğlu2010).

Ülkemiz yedi coğrafik bölgeye ayrılır.Her bölgenin kendi içinde iklim koşulları vebitki çeşitliliği farklıdır. Dolayısıyla Türkiyeçok çeşitli iklim deseni nedeniyle arı genkaynakları bakımından oldukça zengindir.Yapılan bilimsel çalışmalar Türkiye’de beşfarklı arı ırkı (A.m.anatoliaca, A.m.meda,A.m.caucasica, A.m.syriaca, A.m.carnica)’nınbulunduğundansözetmektedir(Ruttner,1988;Smith,1997;Palmerveark.,2000;Kandemirve ark., 2006; Kekeçoğlu ve ark., 2007). Çokçesitliiklimkosullarınasahipolması,bölgedenbölgeyebüyükfarklılıkgösterenjeolojikyapısıveAfrika,AvrupaveAsyaarasındadogal birköprüolusturmasınedeniilebalarılarıiçingenmerkeziolanTürkiye’ninkuzeydoğusundaA.m.caucasica (Kafkas arısı), güneydogusundaA.m.meda(_ranarısı)veA.m.syriaca(Suriyearısı),TrakyabölgesindeA.m.carnica(Karniyolarısı)vegeriyekalandigeralanlarda iseA.m.anatoliaca (Anadolu arısı) alt türleri dağılımgöstermektedir (Ruttner, 1988; Kandemir veKence,1995;Smithetal.,1997;Kandemirveark.,2000;Palmeretal.,2000;Gülerveark.,


322011.,Gösteritveark2012).

Bal arıları (Apis mellifera L.) Avrupa,AfrikaveAsyakıtasınıkapsayandoğalyayılmaalanlarındaçokdeğişikekolojikkoşullarauyumsağlamışlardır.Bugenişdoğalyayılmaalanlarıiçinde bal arılarına ait morfolojik, fizyolojik,davranışvegenetikolarakfarklılıkgösterençoksayıdaalttürveekotiptanımlanmıştır.Bazıalttürlergenişalanlardayaşamlarınısürdürürken,bazı alt türler ve bütün ekotipler ise nispetendaha küçükcoğrafik alanlarda vedaha küçükpopulasyonlar ile yayılış göstermektedirler(Ruttner,1988;Sheppardetal.,1997;Sheppardand Meixner, 2003; Strange et al., 2008;Bougaetal.,2011).Bu ırkveekotiplere ilaveolarak,bazıözellikleribakımındanbulunduklarıbölgelerin ekolojik koşullarına uyum sağlamışyerel bal arısı populasyonlarının olduğu dabilinmektedir (Ruttner, 1988; Genç ve ark.,1999.,Gösteritveark2012).Birgenotipinfarklıçevre koşullarında farklı davranış, beslenme,gelişmeveüremeözelliklerigöstermesidoğalbirsonuçtur(GençveDodoloğlu,2003).

Anadolu’da farklı coğrafik ve ekolojikçevrelereuyumsağlamışbirçokbölgeselbalarısıekotipi vardır (Adam,1983). Bunlar; Anadolu(A. mellifera anatoliaca), Kafkas (A. melliferacaucasica), İran (A. Mellifera meda), DoguEgeadaları(A.melliferaadami),Trakya,Muglave Marmara arıları olarak tanımlanan ırk veekotiplerdir(Akyolveark.2003).OrtaAnadolu,KaradenizgeçitveArdahanBölgeleriarılarınınmorfolojik özellikleri bakımından tanımlamayayönelikilkçalışma1989yılındatamamlanmıştır(Karacaoğlu 1989). Bu çalışmada, Ardahanyöresi arılarının uluslararası bilinen 4 ticariırktanbiriolanKafkasırkınınözelliklerinesahipolduğu, Orta Anadolu arısının ise farklı birpopulasyonolduğugösterilmiştir.Geçitbölgesiarılarınıniseheriki-belkidahaçok-gurubunkarışımıolduğubelirlenmiştir.GAPBölgesindeyürütülenbiraraştırmadaiseİtalyan,Karniyol,Kafkas, Ege, Trakya ve Güneydoğu bal arısıırk ve ekotiplerinin morfolojik ve fizyolojiközellikleri bakımından tümü ile birbirlerindenayrıolduklarıbelirlenmiştir(Kaftanoğluveark.1993;FıratlıveGencer2003;FıratlıveGencer2003).

Ülkemizde Anadolu, Kafkas,Suriye,Muğla, Iran, Gökçeada, Bolu ve Trakya gibiarı ırk ve ekotiplerinin oldugu, (Bodenheimer,1941;Maa,1953;Öztürk,1990;Ruttner,1988;Güler ve ark.1999). Günümüzde molekülerteknikleremorfometriveenzimpolimorfizminedayanılarak Balıkesir, Kırklareli, Eskişehir

ve Düzce ekotiplerinin belirlenmiş olduğu(Kandemir ve ark., 2006a; Kekeçoğlo, 2010).Yığlıca ekotipi (Kekeçoğlu, 2009; Gösterit veark, 2012) üzerine araştırmaların yapıldığıbilinmektedir.

Genetik çeşitlilik ıslah ve seleksiyonçalışmalarının temel taşıdır. Bugün kolonibaşına bal verimi bakımından önde gidenülkelerin hepsinde gen kaynaklarının kontrollüolarak kullanıldığı ıslah ve seleksiyonçalışmalarınaönemverildiğigörülür(Lodesanive Costa 2003; Möbus 1981). DolayısıylaTürkiye’nin arı gen kaynaklarındaki bollukdiğer gen kaynaklarında olduğu gibi arıcılığıngelecekteki garantisidir ( Kekeçoğlu ve ark.2007).Türkiyebalarılarındakigenetikçeşitlilikbakımından gerçekten de Dünya’daki birçokülkeningıptaedeceğibirhazineyesahiptir.Buhazineninbüyükbirtitizliklekorunmasıgelecekkuşaklarakarşıbiryükümlülükvesorumluluktur(Kence,2006).

Islah ve Islaha Konu Olan Koloni Performans Karakterleri

Bal arılarında genetik yoluylakuşaktan kuşağa geçen davranış özellikleriniincelediğimizde gerek biyolojik yönden, gerekarıcılık sektörü açısından önemli özelliklerinkarşımızaçıktığınıgörebiliriz.Buözelliklerırklararasında farklılık gösterdiği gibi, aynı ırktanolan, aynı arılıkta bulunan koloniler arasındabile farklılık gösterebilmektedir.Buözelliklerinüzerinde ıslah yöntemleri ile çalışıldığındaistenmeyen davranış özellikleri gelecekkuşaklarda en az düzeye indirilebildiği gibitamamen de yok edilebilmektedir. İstenilendavranış özellikleri ise ıslah yöntemleriile gelecek kuşaklarda en üst düzeyeçıkarılabilmektedir.Buçalışmalarınsonucundakolonilerdaharahatyönetilebilmekte,verimleri,hastalıklara ve zararlılara karşı dirençleriartırılabilmektedir (Oskay,2008).Arı ıslahındaamaç,istenenözellikleridetermineedengenleriçalışılanırkveyahatlardabirarayagetirerekbuözelliklerin belirginleşmesini sağlamak, aynızamandaistenmeyenözellikleridetermineedengenleri de sürüden elemine etmektir. Doğalseleksiyonla oluşmuş bir popülasyon üstünkarakterleresahipolsabilebununişleniportayaçıkarılmasıvedüzeyininsürekliartırılmasııslahaçısındangereklidir.İyileştirilençevredüzeyineparalelolarakgenetikyapınındaıslahedilmesizorunludur.Çünkübalveriminin%75‘ininmakrovemikrofaktörlerve%25’ininisegenetikyapıtarafındankontrol edildiği bilinmektedir (Güler2006).


33 Bir koloninin performansınındeğerlendirilmesinde doğrudan ölçülen balüretkenliği yanında, Bornus (1967), Ruttner(1972) veRuttner (1988b)’e göre kolonilerin;oğul eğilimi, sakinliği, kışlama kabiliyetive ilkbahar gelişme kabiliyeti gibi biyolojiközelliklerisıklıklaölçülenkarakterlerdir.

Koloni gelişiminin izlenebilmesiiçin, yetişkin arıların veya yavru alanımiktarlarının saptanması olmak üzere iki ayrıyöntem bildirilmektedir. Koloni yavru alanınsaptanmasında Puchta yöntemine göre elipsalanformülüolanS=πxA/2xB/2eşitliğindenyararlanılmaktadır(Doğaroğlu,1981).

Bal arısı ırk ve ekotiplerinin ıslahıçalışmalarının temel konularından birinioluşturan koloni performansı, kolonilerinbirbirinden üstünlüğünü belirleyen en önemliölçüt olmasının yanısıra (Doğaroğlu, 1985),genel olarak bal arısı ırk ve ekotiplerininfizyolojik yapısını ilgilendiren tüm özellikleriolarak tanımlanmakta (Doğaroğlu, 1985;Güler ve ark., 1999) ve kolonilerin bir yıllıktoplam bal verimleri ile bal verimine etkieden bazı özelliklerinin saptanmasındanoluşmaktadır (Pekel ve Doğaroğlu, 1987).Bal arısı ekotiplerinin kendi orijinal bölgekoşullarınauygunbirkolonifaaliyetiveeğilimiiçerisinde bulundukları düşünülmesine karşın,çevrenin bal arılarının performansına olanetkisi hiçbir zaman önceden bilinmemektedir.Bu nedenle, uygun genotipi belirlemek içinfarklıüretimbölgelerindeyapılacakperformansçalışmalarındadenenmeleribu türçalışmalaravaryasyon zenginliği sunacağından elealınmalarıgerekligörülmektedir (Doğaroğluveark.,1992;DoğaroğluveGenç,1995.,SıralıveÇakmak2003).

Ülkemizde Bal arısı ırk ve ekotiplerininıslahıkonusundagenelolarakkoloniperformansıüzerineçalışmalaryapıldığıgörülmektedir.

BirçalışmadaOskay(2008)günümüzdeüzerinde çalışılan bazı önemli ıslah kriterinin;Kolonisavunmaeğilimi,oğulvermeeğilimi,bal,polenvepropolistoplama,hastalıkvezararlılarakarşı dayanıklılık olduğunu bildirmiştir. Diğerbir çalışmada EgeBölgesi koşullarındaMuğlaEkotipi ve İtalyan Melezi Bal Arılarının, yörekoşullarında koloni populasyon gelişimi,kuluçkaüretimetkinliği,hırçınlık,uçuşetkinliğivebalverimineilişkinözelliklerikarşılaştırılarak,değerlendirilmiştir (Yücel ve Köseoğlu, 2011).Başkabirçalışmada (Sıralı veÇakmak2003).Marmara Bölgesi arılarının performans

özelliklerine ait çeşitli tarihlerde ve bölgelerdeyapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlarıdeğerlendirmişler.Çalışmada,balarılarınınanaarıölümoranı,koloniyasamagücü-ölümoranı,koloni popülasyonu gelişimi, kuluçka üretimetkinliği, bal verimi,uçuşetkinliği, hırçınlıkveoğuleğilimigibikarakterleriincelemişler.

Arıcılık konusunda ülkemizde bugünekadar yapılan çalışmalar içinde, seleksiyonve stok geliştirmeye yönelik çalışmalar 2004yılından itibaren Ordu Arıcılık Araştırmaİstasyonu Müdürlüğünde, Ege TarımsalAraştırmaEnstitüsüMüdürlüğündeveArdahanKafkas Arısı Üretim Eğitim ve Gen MerkeziMüdürlüğünde 2006 yılından itibaren iseDoğu Anadolu Tarımsal Araştırma EnstitüsüMüdürlüğünde yürütülmekte ve çalışmalardevam etmektedir. Bu çalışmalarda Projedeön görülen koloni performansına yönelik arılıçerçeve, yavrulu çerçeve, hırçınlık eğiliminektar toplama eğlimi ve bal verimi özelliklerikışlama eğilimi karakterleri incelenmekte veseleksiyondabukarakterlerkullanılmaktadır.

Seleksiyon kalıtsal farklılığın olduğuher popülasyonda uygulanabilir. Farklılıklargenelde tümpopülasyonlararasındave içindemevcuttur. Hatta saf ırklarda bile farklılıklarvardır. Aynı ırk içinde aynı popülasyon da veaynıarılıkiçerisindemevcutkolonilerarasındadafarklılıklarvardır(GençveDodoloğlu,2003;Güler,2006).

Islah programına iyi bir materyallebaşlanır. Islah edilecek koloninin değeri öncebukolonilerinkendikaliteveperformanslarınınortaya konmasıyla belirlenir. Ancak daha daönemlisiüzerindedurulankarakterinebeveyndenyavruyageçeceknitelikteolmasıdır.Budurumkolonininherhangibirortamdaortayakoyduğuperformansdeğerindendahaönemlidir.Kalıtsalolmayankarakterinıslahtaönemiyoktur(Güler,2006).

Sonuç

Türkiyebirçokbalarısı ırkveekotipininbulunduğuzenginbirgenhavuzuniteliğindedir.Ülkedebalarısıgenotiplerinintanımlanmasıveperformansı üzerine birçok araştırmacı birçokçalışma yapmıştır. Ancak bunlar geneldelokal ve münferit çalışmalardır. Bu meyandaTürkiye geneline hitap eden kapsamlı birçalışma yok gibidir. Araştırma kuruluşları vearaştırmacılar işbirliği yaparak ülke genelinidikkate alan kapsamlı bir çalışma ile mevcutbal arısı genotiplerinin tanımlanmasını veperformanslarını tespit edecek çalışmalar


34

Kaynaklar:ADAM,B.,1983.Insearchofbeststrainsofhoneybees.2ndEdition,NorthernBeeBooks,UK.206p.BODENHEİMER,F.S.1941StudiesontheHoneybeeandbeekeepinginTurkey.MerkezZiraatMücadeleEnstitüsü,Ankara.BUTTEL-REEPENH.,1906.Apistica.BeitragezurSystematic,Biologie,sowiezurgeschichtlichenundGeographischenVerbreitungderHonigbiene(ApismelliferaL),ihrerVarietatenundderübrigenApis-Arten.VeroffZoolMusBerlin118-120.BOUGA,M.,ALAUX,C.,BİENKOWSKA,M.,BÜCHLER,R.,CARRECK,N.L.,CAUİA,E.,CHLEBO,R.,DAHLE,B.,DALL’OLİO,R.,DELARUA,P.,GREGORC,A.,IVANOVA,E.,KENCE,A.,KENCE,M.,KEZİC,NKİPRİJANOVSKA,H.,KOZMUS,P.,KRYGER,P.,LECONTE,Y.,LODESANİ,M.,MURİLHAS,A.M.,SİCEANU,A.,SOLAND,G.,UZUNOV,A.,WİLDE,J.,2011.AReviewofMethodsforDiscriminationofHoneyBeePopulationsasAppliedtoEuropeanBeekeeping.JournalofApiculturalResearch,50(1):51-84.BORNUS,L.,1967.Modernmethodsofselectioninbeekeeping.Apiacta,2:23-28DOĞAROĞLU,M.,1981.Türkiye’deyetiştirilenönemliarıvetiplerinin“ÇukurovaBölgesi”koşullarındaperformanslarınınkarşılaştırılmasıÇukurovaÜniv.Zir.Fak.Adana(Doktaratezi).DOGAROGLU,M.,1985.ArıcılıktaPerformansBelirlemeÇalısmaları.TübitakBülteni.Cilt2,sayı2.12-14.DOGAROGLU,M.,ÖZDER,M.,POLAT,C.,1992.Türkiye’dekiÖnemliBalArısı(ApismelliferaL.)IrkveEkotiplerininTrakyaKosullarındaPerformanslarınınKarsılastırılması.DogaTr.J.ofVeterinaryandAnimalSciences.Ankara.16:403-414.DOGAROGLU,M.,GENÇ,F.,1995.ÜretimKolonilerininVerimliligiile_lgiliBakımveYönetimSorunları.TürkiyeII.TeknikArıcılıkKongresi(8-9Subat1994).ZiraatBankasıKültürYayınlarıNo:28.Ankara.101-107DODOLOGLU,A.,GENÇ,F.,2002.KafkasveAnadoluBalArısı(ApismelliferaL.)IrklarıileKarsılıklıMelezlerininBazıFizyolojikÖzelikleri.TurkishJournalofVeterinaryandAnimalScience,26,715-722.FIRATLI,Ç.,1987.Racesofhoneybees.TraningcourseonapicultureatDevelopmentFoundationofTurkey.A.İnci(ed.)FAO.AnkaraGENÇF.,DODOLOĞLUA.,2003ArıcılığıntemelEsasları,DersKitabı.AtataürkÜniversitesiZiraatFakültesiOfsettesisiErzurum-2003GENÇ,F.,DÜLGER,C.,DODOLOGLU,A.,KUTLUCA,S.,1999.Kafkas,OrtaAnadoluveErzurumBalarısı(ApismelliferaL.)GenotiplerininErzurumKosullarındakiBazıFizyolojikÖzelliklerininKarsılastırılması.TurkishJournalofVeterinaryandAnimalScience,23:645-650.GÖSTERİT,A.,KEKEÇOGLU,M.,ÇIKILI,Y.,2012.YıgılcaYerelBalArısınınBazıPerformansÖzellikleriBakımındanKafkasveAnadoluBalArısıIrkıMelezleriileKarsılastırılması.SüleymanDemirelÜniversitesiZiraatFakültesiDergisi7(1):107-114,2012ISSN1304-9984,ArastırmaMakalesi.GÜLER,A.,KAFTANOGLU,O.,BEK,Y.,YENİNAR,H.,1999.Türkiye’dekiÖnemliBalarısı(ApismelliferaL.)IrkveEkotiplerininMorfolojikKarakterlerAçısındanIliskilerininDiskriminantAnalizYöntemiyleSaptanmasıTr.J.ofVeterinaryandAnimalSciences23(1999)337-343©TÜBITAKGÜLERA.BalarısıOndokuzMayısÜniversitesiZiraatFakültesiDersKitabıNo:55.Samsun2006GÜLER,A.,GÜREL,A.C.,DURMUS,İ.,1999.BalArısı(ApismelliferaL.)’ndaFizyolojikveDavranısKarakterleriniBelirlemeYöntemleri.Türkiye’deArıcılıkSorunlarıve1.UlusalArıcılıkSempozyumu(28-30Eylül1999).Kemaliye/Erzincan.180-188.GÜLER,A.,BIYIK,S.,GÜLER,M.2011.BatıKaradenizBölgesiBalarısı(ApismelliferaL.)PopulasyonununMorfolojikÖzellikleri.7.UlusalZootekniBilimKongresi,14-16Eylül,Adana.KENCE,A.(ProjeKoordinatörü),1987.Türkiye’ninBiyolojikZenginlikleri,316p,1987.TÇSVyayını,Ankara.KENCE,A.,2006.TürkiyeBalArılarındaGenetikÇeşitlilikveKorunmasınınÖnemi.UludağArıcılıkDergisiŞubat2006,25-32.KARACAOĞLUM.FIRATLIÇ.,1999.BazıAnadoluBalArısıEkotipleri(Apis.mellifera.anatoliaca)veMelezlerininÖzellikleri2.KoloniGelişimiveÜretim.Tr.J.ofVeterinaryandAnimalSciences23(1999)EkSayÝ1,[email protected]ÜTAKKANDEMİR,I.,KENCE,A.,1995.AllozymeVariabilityinaCentralAnatolianHoneybee(ApismelliferaL.)Population.Apidologie,26:503-510.KANDEMIRI.,KENCEM.,KENCEA.,2000.Geneticandmorphometricvariationinhoneybee(ApismelliferaL.)populationsofTurkey.Apidologie31:343–356

yapılmalıdır.Dahasonrakiaşamadaüstünverimve davranış özelliği gösteren ekonomik önemesahip ırk ve ekotipler bulundukları bölgelerdeçok geniş alanları kapsamayacak şekildecoğrafikonumvetabiatşartlarınındakorumayamüsait olduğu birkaç lokasyonda Kafkas ArıIrkında olduğu gibi diğer bal arısı genotipleride korunmaya alınmalıdır. Korumaya alınanırkların genetik çeşitliliğinin korunması gözönündetutularakıslahveseleksiyonçalışmalarıyapılmalıdır.Kafkasarı ırkı ilkvetektescilibalarısıırkımızdırvekorumaaltınaalınmıştır.

Türkiye’de koloni başına bal verimidüşüktür. Yapılan çalışmalara, gösterilengayretlere rağmen bal verimi istenilen düzeyeyükseltilememiştir. Bu sorunun çözülmesi içinbölgesel koşullara uygun damızlık genotiplerinbelirlenmesi, iyileştirilmesi, ıslahveseleksiyonçalışmalarıyapılmasıgerekmektedir.

Başka ülkelerde yapılan seleksiyon veıslahçalışmalarıilepopülasyonveebeveynlere

göre daha yüksek performanslı stoklar,hatlar ve hibritler elde edilmiştir. Çiftleşmelerdenetlenmeksizin seleksiyon programlarıyürütülmesi imkansızdır. Çiftleşme denetimiçiftleştirme istasyonları ve/veya yapaytohumlama kullanımı ile başarıla bilmektedir.Bazı ülkelerde (Avusturya’da ve Almanya’nınbazı eyaletlerinde) çiftleştirme istasyonlarıyasaylakurulmaktavekorunmaktadır.

Arıgenkaynaklarınınkorunmasıöncelikliöneme sahiptir. Türkiye de çeşitli yörelerdekibal arısı genotipleri kendi doğal alanlarındakorunmayaalınmalıArdahan ili Posof ilçesi veArtviniliBorçkailçesicamilihavzasıörneğindeolduğugibibakanlıkkontrolündeizolebölgelerinoluşturulmasıvekanunlaişlevisınırlarıbelliolankontrollü çiftleştirme istasyonlarının kurulmasıve korunması gerekmektedir. Bu şekilde hemıslah çalışmaları başarı ile yürütülecek, hemde çeşitli bölgelerdeki balarısı genotiplerimiznispetenkorunmuşolacaktır.

KANDEMİR,İ.,KENCE,M.,KENCE,A.,2005.Morphometricandelectrophoreticvariationindifferenthoneybees(Apismellifera)population.TurkJVetAnimSci29:885-890.KANDEMİR,İ.,KENCE,M.,SHEPPARD,WS.,KENCE,A.,2006a.MitochondrialDNAvariationinhoneybee(ApismelliferaL.)populationsfromTurkey.JournalofApiculturalResearchandBeeWorld45(1):33-38.KANDEMİRVEARK.,2006.MitochonrialDNAvariationinhoneybee(ApismelliferaL.)populationfromTurkey.JournalofApiculteralresearchandbeeworld45(1):33-38.KEKEÇOĞLU,M.,GÜRCAN,E.K.,SOYSAL,M.İ.,2007.TürkiyeArıYetiştiriciliğininBalÜretimiBakımındanDurumuTekirdağZiraatFakültesiDergisiKekeçoğluveark.,20074(2)JournalofTekirdagAgriculturalFaculty227KEKEÇOGLU,M.,2009.HoneyBeeBiodiversityinWesternBlackSeaandEvidenceforaNewHoneyBeeEcotypeinYıgılcaProvince.ResearchJournalofBiologyScience,2(1):73-78.KEKEÇOĞLU,M.,2010.Morfometrik,BiyokimyasalveMoleküllerTeknikler(PZR-KPUP,DNAdizianalizi)’eGöreTürkiye’dekiBalArısıÇeşitliliğiArıcılıkAraştırmaDergisiYıl2Sayı4Aralık2010s5-9LODESANİ,M.,COSTA,C.,2003.BeebreedingandgeneticsinEurope.BeeWorld,64(2):6985.MAA,T.C.,1953.AninquiryintothesystematicsoftheTribusApidiniorhoneybees(Hymenoptera).Treubia21:525-640.MÖBUS,B.,1981.PedigreeBeeBreedinginWesternEurope.BIBBA;Derby,UKOSKAYD.,2008.Balarısıırklarınınçeşitliliğininkorunması,kolonilerinYönetimivegenetikyapılarınınistenenyöndeGeliştirilmesiüzerinemodeloluşturulmasıUludağArıcılıkDergisiMayıs2008/UludagBeeJournalMay2008,8(2):63-72ÖZTÜRK,A.I.,1990.MorphometricanalysisofsomeTurkishhoneybees(ApismelliferaL.).MasterofPhilosophy.Univ.OfWalesCollegeofCardiff,UK.PALMER,M.N.,SMİTH,D.R.,KAFTANOGLU,O.,2000.TurkishHoneybees:GeneticVariationandEvidenceforaFourthLineageofApismelliferamtDNA.JournalofHeredity,91:42-46.PEKEL,E.,DOGAROGLU,M.,1987.ArıcılıktaVerimDenemeÇalısmaları.Türkiye1.ArıcılıkKongresi(22Ocak1980).Ankara.Sayfa65-70.RUTTNER,H.,1972.Tecnicalrecommendationsformethodsofevaluatingperformanceofbeecolonies.In.ControlledMatingandSelectionoftheHoneyBee:87-92ApimondiaPublishingHouse,Bucharest.RUTTNER,F.,1988.BiogeographyandTaxonomyofHoneyBees.SpringerVerlag.Berlin.193pp.RUTTNER,F.,1988a.BiogeographyandtaxonomyofhoneybeesSpringerVerlag,Berlin.RUTTNER,F.,1988b.Breatingtechniquesandselectionforthehoneybee.G.Beard&SonLtd.Brigton.SIRALI,R.,ÇAKMAK,İ.,2003.MarmaraBölgesiArılarınınKoloniPerformansıÜzerineBirDeğerlendirmeUludağArıcılıkDergisiMayıs2003s39-42SHEPPARD,W.S.,ARİAS,M.C,GRECH,A.,MEİXNER,M.D.,1997.Apismelliferaruttneri,aNewHoneyBeeSubspeciesfromMalta.Apidologie,28:287–293.SHEPPARD,W.S.,MEİXNER,M.D.,2003.Apismelliferapomonella,aNewHoneyBeeSubspeciesfromCentralAsia.Apidologie,34:367–375.SÖNMEZ,R.VESETTAR,A.,1987.Önemliarıırkları,ırközellikleriveTürkiye’dekibulgular.TürkiyeI.ArıcılıkKongresi,Ankara.N.Sönmez(Ed.)Tarım,OrmanveKöyisleribakanlıgıyayınıno.154.SMİTH,D.R.,SLAYMAKER,A.,PALMER,M.,KAFTANOGLU,O.,1997.TurkishHoneyBeesBelongtotheEastMediterraneanMitochondrialLineage.Apidologie,28:269-274.STRANGE,J.P.,GARNERY,L.,SHEPPARD,W.S.,2008.MorphologicalandMolecularCharacterizationoftheLandesHoneyBee(ApismelliferaL.)EcotypeforGeneticConservation.JournalofInsectConservation,12:527–537.YÜCELB.,KÖSEOĞLU,M.,2011.EgeBölgesi’ndeMuğlaEkotipiveİtalyanMeleziBalArılarınınKimiPerformansÖzellikleriBakımındanKarşılaştırılmasıKafkasUnivVetFakDerg17(6):1025-1029,2011


35Balda Kalıntı Sorunu

Üzeyir KARACA1

Mustafa KÖSOĞLU1 İsmail YILDIZDAL1

Erkan TOPAL2

Arıürünleridoğalürünleriçersindedir.Son yıllarda çiftçilerimizin bitkisel üretimdeaşırıvebilinçsizilaçkullanımıvearıcılarımızınarı hastalıklarının tedavisinde zamansız vebilinçsizce ilaç kullanmasının sonucuolarakbaldakalıntısorunuilekarşıkarşıyayız.Ülkeolarak bal ihracatında maalesef istenendurumda değiliz. Değişen dünya düzeniylebirliktetüketicilerinisteklerinigözönünealıpüretimlerimizi buna göre şekillendirmeliyiz.Zararı çok sonra ortaya çıkan ilaçkalıntılarından arî, kaliteli ve izlenebilirliğiolan ürün üretimi arıcılarımızın birincilgörevidir.Buderlemeninamacı;küçükteolsabilgilendirme yapmak ve konunun öneminibelirterek, üretici ve tüketici üzerinde algıoluşturmaktır.

1.Giriş

Ülkemizde arıcılık faaliyeti genelolarak atadan kalma şekilde sürdürülmektekovan başı bal verimimiz (16-17 kg)dünya ortalamasının altında kalmaktadır.Arıcılıktaverimüzerineetkiliolanfaktörlerinbelirlenmesine yönelik yapılan anketaraştırmasısonucunda;arıcılıktabalverimininarttırılabilmesi için, arıcıların bilgi açıklarınıkapatmayayönelikbelirli zamanlardayayımhizmeti yapılması gerektiği sonucunavarılmıştır(11). Arı ürünlerinin bilinirliğineyönelik yapılan araştırma sonucuna göreise en çok tanınan arı ürünü %99.4 ile bal(2) olup halk arasında doğal bir ürün olaraktanınmaktadır.

Kovan varlığında Dünyada 2. sıradaolan Türkiye bal ihracatında istenilenseviyelere gelememiştir. Bal ihracatında2003’teÇin’de ortaya çıkanSARShastalığısebebiyle ülkemize bir yönelim olmuşve 14.776 ton ile yıllar itibariyle en üstseviyesine ulaşmış bu yıldan itibarenirtifa kaybederek 2009 yılında 900 tonseviyelerinegerilemiştir(12).Kovanvarlığıvebalüretimininçokolmasınarağmenihracattaistenilen noktalara ulaşılamamıştır. Bununsebebinin balda yaşanan kalite sıkıntıları(ürün kalitesinin düşük oluşu, ilaç kalıntısı,ticariglikoz)olduğuifadeedilmektedir.

Son yıllarda tüketicilerininbilinçlenmesinin bir sonucu olarak arıcılıkta

ilaç kullanımı nihai tüketici ve gıda kontrolotoritelerinin giderek daha fazla üzerindedurmaya başladıkları kritik bir konu halinegelmiştir(10). Hayvansal kaynaklı gıdalarıngüvenliği konusunda halkın duyduğu kaygı,kirletici maddelerden, dioksinlerden vepestisitlere karşı dirençten kaynaklanankalıntısorunlarısebebiyleartmaktadır.Bugünbal ve polen, bal mumu ve propolis gibidiğerarıürünleri farklıkirleticikaynaklarınınkirlettiği bir çevrede üretilmektedir. Kirlilikkaynaklarıçevresel(ağırmetaller,pestisitler,bakteriler,GDOveradyoaktivite)vearıcılıklailgili (akarisitler,arıkovucular,pestisitlerveantibiyotikler) olabilir.Arı ürünlerinde tespitedilenpestisitkalıntılarıçoğunluklainsektisit,akarisit, fungusit ve herbisit kalıntılarıdır.Dünya genelinde uygulanan toplam pestisitmiktarı 2.5 milyon ton civarında olupbunun%50-60’ınıherbisitler,%20-30’unuinsektisitler ve %10-20’sini fungisitleroluşturur(4). Bazı pestisitlerin doğadayıllarca yok olmadığı göz önüne alındığındabunlarınsebepolacağısağlıkproblemleridekaçınılmazhalegelmektedir(7).Ürünkaybınanedenolanzararlı,hastalıkveyabancıotlarakarşı yapılan ilaçlamalarda atılan ilacın%0.015-%6.0’sı hedef alınan canlı üzerineulaşmakta ve yeterli etki alınmakta, gerikalan%94-99.9’lukkısımisehedefolmayanorganizmalara ve toprağa ulaşmakta ya daçevredeki doğal ekosistemlere sürüklenmeve akıntı nedeniyle kimyasal kirleticilerolarak karışmaktadır (18). Tarım ilaçlarınatemas sonucunda, arılarda toplu ölümler,koloni çöküş hastalığı ve parazitlere karşıişçi arılarının direncinin azalması gibiproblemlerortayaçıkabilir (16). Ayrıca zararlıorganizmalara karşı kullanılan kimyasallarmerkezi sinir sistemi fonksiyonu, derideğiştirmeveüremegibifizyolojikgelişmeleribozmaktadır. Eldeedilenverilerpestisitlerinölümcüldozunaltındaolmasıdurumundabiletozlaşma için önemli olan kolonideki tarlacıarısayısınıazalttığınıgöstermektedir(8).

2. Balın Yapısı

Bal; bitki nektarlarının (çiçek balı),bitkilerin canlı kısımlarının salgılarının veyabitkilerin canlı kısımları üzerinde yaşayan

1Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Menemen, İzmir.2Kemalpaşa Gıda Tarım ve Hayvancılık İlçe Müdürlüğü, İzmir.

Özet


36bitki emici böceklerin salgılarının bal arısıtarafından toplandıktan sonra kendine özgümaddelerlebirleştirerekdeğişikliğeuğrattığı(salgıbalı),suiçeriğinidüşürdüğüvepetektedepolayarak olgunlaştırdığı doğal bir ürünolarak tanımlanır (1; 5). Kusursuz görünümü,içerdiği değişik aroma maddeleri ve enönemlisi besleyicilik yönüyle beğenilerektüketilmiş, bozulmayan yapısı sayesindekolayca saklanabilmiş ve fayda kaynağıolmuştur. Besleyicilik özelliğinin yanı sırayaraların tedavisinde kullanılması da balınyerinin insanlıkaçısındanönemliolduğunungöstergesidir(9).

Balın su içeriğinin %17.8 olması yada petek yüzeylerin üçte ikisinin sırlanmışolması hasad zamanının geldiğini gösterir(5). Balın 100 gramı 304 kcal enerji verirve içersinde; %17.2 su, %0.4-0.8 protein,%81.3 şeker bulunur. Mevcut şekerin;%38.19’u fruktoz, %31.28’i glukoz, %5 sakkaroz, %6.83 maltoz geriye kalankısım ise disakkaridler, nişasta ve diğerpolisakkaritleroluşur.%3.21kısımiçindeisevitaminler,mineraltuzlar,oligoelementlervebakterisidalmaddeleriçerir(15).Farklıbotanikkaynaklardaneldeedilenballardafarklırenk,tat ve kompozisyonlar gözlenebilmektedir.Kristalizasyon, HMF (Hidroksimetilfurfural)miktarı ve diastaz sayısı gibi fizikselve kimyasal kalite kriterleri, balın eldeedilmesinden tüketilmesine kadar geçensürede birçok koşuldan etkilenmektedir.Baldabeslenmevesağlıkaçısındanenönemlibileşenler karbonhidratlardır. Bal, temelmonosakkaritler olan glukoz ve fruktozla

birlikte 25 farklı oligosakkarit içermektedir(6). Balın içeriğindeki maddeler sayesindeinsanlık tarihince bir şifa kaynağı olmuş vedeğerinihiçbirzamankaybetmemiştir.

Uluslararası bal ticaretindebalın kalitesini değerlendirmek içinfiziksel, kimyasal ve duyusal özelliklerincelenmektedir.Kalitekriterlerindenbazıları;nem,pH,hidrojenperoksit aktivitesi, invertşeker, HMF içeriği diyastaz aktivitesi vedaha kapsamlı olarak polimetrik analiz veC13testidir(14).

3. Ülkemizde Yapılmış Araştırma Sonuçları

Isparta ve çevresinde yürütülenaraştırmaya göre sıkça kullanılanorganofosforluvepiretroidesterinsektisitlerinkalıntı miktarları ölçülebilir değerdebulunmuştur. Örnekler incelendiğinde,Isparta’ya bağlı ilçelerden alınan çiçekkovanballarınınyedisindepestisitkalıntısınarastlanmış diğer örneklerde pestisittespit edilememiştir. Çalışmada yer alaninsektisitler, özellikle Isparta ve çevresindeçok fazla kullanılmaktadır (örneğin kiraz veelma üretiminde). Bu nedenle özellikle bubölgedentoplananballardabuinsektisitlerdendiazinon, klorpirifos, malathion, ethion,sipermetrin ve deltametrin tespit edilmiştir.Pestisit kalıntılarının baldaki varlığı sadecebu balı tüketen bizler için değil ayrıca balarılarında pestisitlerden kaynaklanabilecekzehirlenmeler açısından önemlidir.Özellikle son dönemde bazı ülkelerde arıpopülâsyonundaki kayıplar oldukça dikkatçekmektedir(3).


37

Kaynaklar1.Anonim.2012.TürkGıdaKodeksiBalTebliği.ErişimYeri:http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=9.5.16425&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=BAL2.Bölüktepe,FE.,Yılmaz,S.2008.Arıürünlerininbilinirliğivesatınalınmasıklığı.UBeeJournol.8(2):53-62.3.Canbay,SH.,Öğüt,S.,Yılmazer,M.,Küçüköner,E.2012.SeçilenBazıPestisitlerinBalÖrneklerindeAnalizi.SüleymanDemirelÜniversitesi,FenBilimleriEnstitüsüDergisi,16-1:,1-54.Çelik,K.,Çoşkun,B.,Kalmış,H.,Demir,E.,İleri,C.,Benek,S.,Tımmers,B.,Lansıpuro,J.,Mucsi,I.,Deconinck,K.,Verdyt,S.,Canalicchıo,M.,Amoroso,W.,Gardı,T.,Dymacz,M.,Czerantıowicz,W.,2012.ArıcılıkElKitabı.BeekeepıngEuropeanEnvıronmentalSustaınability‘Bees’projesi.ErişimYeri:http://issuu.com/tudas-alapitvany/docs/bees-turkish5.DoğaroğluM.2009.ModernArıcılıkTeknikleri.5.Basım.Tekirdağ.6.Karadal,F.,Yıldırım,Y.2012.BalınKaliteNitelikleri,BeslenmeveSağlıkAçısındanÖnemi.ErciyesÜnivVetFakDerg9(3)197-209.7.İssa,G.,Çiftçioğlu,G.2006.ÇevreVeGıdalardakiPestisitKalıntıları.İstanbulÜni.Vet.Fak.Derg.32(3).81-90.8.Hranıtz,JM.,Barthell,JF.,Abramson,CI.,Brubaker,KD.,Wells,H.2009.StressProteınResponsesinHoneyBees:IsItUsefultoMeasureStressResponsesofIndıvıdualBeesınTheHıve?UludagBeeJournalMay2009,9(2):60-719.Mortaş,M.,Yazıcı,F.,DervişoğluM.2011.BalınSamsunveKaradenizdekiyeri.SamsunSempozyumu.Erişimyeri:http://www.samsunsempozyumu.org/Makaleler/527087544_30_Ara%c5%9f.%20G%c3%b6r.%20Mustafa%20Morta%c5%9f%20(1).pdf

10.Seğmenoğlu,MS.,Baydan,E.2012.BallardaRastlanabilenİlaçKalıntılarıveBulaşanlar.AVKAEDerg.2,24-28.11.Sezgin,A.,Kara,M.2011.ArıcılıktaVerimArtışıÜzerindeEtkiliOlanFaktörlerinBelirlenmesineYönelikBirAraştırma:TRA2BölgesiÖrneği.HR.Ü.Z.F.Dergisi.15(4):31-38.12.Seyidoğlu,H.2012.TürkiyeninBalİhracatıYenidenCanlandırılabilirmi?3.UluslarasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi.BildirilerKitabı.239-254.13.Sunay,E.A.2006.BaldaAntibiyotikKalıntısıSorunu.UludağArıcılıkDergisi-Kasım143-148.14.Onaran,MA.,Katı,M.2010.DoğalBalınYapayBaldanAyırtEdilmesiniSağlayanKriterler.2.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi.BildirilerKitabı260-266.15.Öder,E.2006.Uygulamalıarıcılık.MetaBasımMatbacılıkHizmetleriBornovaİzmir.16.Öğüt,S.,Türe,E.,Küçüköner,E.2008.TarımİlaçlarınınArılarÜzerindekiOlumsuzEtkileri.1.UluslararasıMuğlaArıcılıkveÇamBalıKongresi.BildirilerKitabı:285-288.17.Ünal,HH.,Oruç,HH.,Sezgin,A.,Kabil,E.2010.Türkiye’de,2006-2010YıllarıArasında,BalArılarındaGörülenÖlümlerSonrasındaTespitEdilenPestisitler.UludagBeeJournal:10(4):119-12518.Yıldız,M.,Gürkan,OM.,Turgut,C.,Kaya,Ü.,Ünal,G.2013.TarımsalSavaşımdaKullanılanPestisitlerinYolAçtığıÇevreSorunları.ErişimYeri:http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/dd7a04804967197_ek.pdf.19.Yıbar,A.,Soyutemiz,E.2013.GıdaDeğeriOlanHayvanlardaAntibiyotikKullanımıveMuhtemelKalıntıRiski.AtatürkÜniversitesiVet.Bil.Derg.8(1):97-10420.Derebaşı,E.,Çankaya,S.,Yaşar,N.,Güney,F.,Yılmaz,Ö.2011.KaradenizBölgesiBallarınınAğırMetallerYönündenİncelenmesi.ArıcılıkAraştırmaDergisi.sayı:5:20-23.

Antibiyotikler, enfeksiyözhastalıkların sağaltımında ve gıda değeriolan çiftlik hayvanlarının büyümelerinive verimlerini teşvik edici olarak genişçapta kullanılmaktadırlar(19). Yürütülen biraraştırmada ülkemizde üretilen balların birkısmındaarıcılıktakullanımlarınayasalolarakizinverilmediğihalde,sulfadimidin,tetrasiklinvestreptomisingibibazıilaçlarınkalıntılarınarastlanılmıştır. Buna karşılık balların%75’inde sulfa, tetra veya strepto grubuantibiyotiklerin kalıntıları bulunmamaktadır.Özellikle strepto grubu antibiyotiklerebalların%90’nındarastlanmamıştır.Ballardasıklıkla sulfa ve tetra grubu antibiyotiklertespit edilmiş ve bazı numunelerde her ikiantibiyotiğin kalıntısı birlikte belirlenmiştir.Bu sonuç, arıcılıkta kullanılan bazı ilaçların,hemsulfahemdetetraolmaküzere,ikietkenmaddesiolabileceğinidüşündürmektedir(13).

2006-2011yılları arasında16şüphelizehirlenmeolgususonucundaarıölümlerindeyapılan araştırmalarda; 15 insektisit (6karbamatgrubu,5organikfosforlu,2organikklorluve2piretroit),6naftalen,3herbisit,1fungisit, 1antiseptik/dezenfektanve1adetbüyümehormonutespitedilmiştir(17).

KaradenizBölgesindeyapılanaraştırmasonuçlarınagöreballardaortalamaolarakCu(0.18±0.01ppm),Zn(0.16±0.01ppm),Cd(0.07±0.00ppm),Fe (1.656±0.04ppm),Ni (0.14± 0.01 ppm) ve Al (0.021± 0.00ppm) oranında tespit edilmiştir. İstatistikiolarakCu,Zn,Femiktarlarınınillerarasındakifarkanlamlı(p<0.01veP<0.05),Cd,Ni,Almiktarları arasında ise (p>0.01) anlamsız

bulunmuş ve ağır metal değerleri CODEXstandartlarınauygunvekonuylailgiliyapılanaraştırmalar sonucu ortaya çıkan normaldeğerlerarasındayeralmıştır(20).

4. Sonuç

Sağlıklı toplum için güvenilir balüretimi tüm arı yetiştiricilerinin asligörevidir. Kalıntıya neden olmamak içinpestisitkullanımıçiçeklenmedönemindeisemümkünoldukçakullanılmamalıveözelliklearılarınbeslenmeuçuşları dönemlerinde isehiç kullanılmamalıdır. Arıcılar, kovanlarınıpestisit uygulaması yapılan tarımsalalanlardan en az 3 km uzağa götürerekkalıntıriskiniazaltabileceğiniunutmamalıdır.Pestisitlerin aşırı ve yanlış kullanımı, tarımteşkilatlarının yoğun denetimleri sonucundauzmanlar tarafından kontrol edilmelidir.Çiftçiler, zararlı böceklerin doğal avcıparazitleri dâhil olmaküzerebiyolojik zararlıböcek kontrol yöntemlerini benimsemelidir.Kimyasal ilaçlama mutlaka yapılacaksayenipestisitlerdensağlık veçevre riskleriniazaltması düşünülen biyolojik ve botaniktürevler ve alternatifleri arasından seçmekyararsağlayacağıunutulmamalıdır(4;17).

Arı yetiştiricilerimiz organik üretimkonusunda cesaretlendirilmeli, balın eskiitibarını kazanması için birlikler, devlet vearı yetiştiricisi işbirliği içinde çalışmalıdır.Üretilen kaliteli bal ile kalıntılı ve tağşişlisahte ballar birbirinden ayırt edilmeli, hakedenüreticininalın terininkarşılığınıalmasısağlanmalıdır.


38Kurumumuzda 12 Şubat2013 tarihinde Arı Islahında

Ortak Metodoloji Toplantısıgerçekleştirilmiştir. Toplantıya TarımsalAraştırmalar ve Politikalar GenelMüdürlüğümüzün (TAGEM) Genel MüdürYardımcısı Dr. Necati TULGAR, DaireBaşkanıDrBekirANKARALI,DaireBaşkanıDr.CengizhanMIZRAK,KoordinatörKasımÖZEK, Hayvancılık Genel MüdürlüğündenDaire Başkanı Hakan ÖZTÜRK veÜniversitelerin Öğretim Üyelerinin yanısıra konu ile ilgili Araştırma Enstitüsü /İstasyonuTeknikPersonellerikatılmışlardır.

MüdürümüzFeyzullahKONAKaçılışkonuşmasında, Müdürlüğümüz ile ilgilibrifingsunmuştur.BrifingdeMüdürlüğümüztarafından hazırlanan AB-İPA destekli“Arım Balım Peteğim” projesinin AvrupaBirliğiÜlkeleriiçersindeArıcılıkSektöründeenyüksekbütçeli(9355.000AVRO)projeolduğunubelirmiştir.

Genel Müdür Yardımcımız NecatiTULGAR Bakanlık olarak kurumların fizikialtyapısını iyileştirmek ve personellerinkriterlerini yükseltmek amacıyla MilliEğitim Bakanlığı ile ortak çalışmalaryaptıklarını ve bakanlık personellerininyurt içi ile yurt dışında eğitimlerekatılmalarını sağladıklarını belirtmişlerdir.Bu konuda bakanlık olarak her türlüdesteği vereceklerini ifade etmişlerdir.Bakanlığımızın AR-GE projelerindenÜniversitelerin ve Üretici Birliklerinin 01Nisan 2013 tarihine kadar hazırlayacağı

projelere 400.000TL destek yapılacağınıbelirtmişlerdir.

19 Mayıs Üniversitesi ÖğretimÜyesi Prof. Dr. Ahmet GÜLER ise Balarılarında genetik yapı ve bazı ıslahkriterleri üzerine sunum yapmıştır. Güler“Türkiye arı genetik çeşitliği bakımındançok zengin bir ülke olmasına rağmenbunuiyibirşekildedeğerlendirilemediğini,Ülkemizde arıcılık koşullarınıniyileştirilmesine rağmen bal verimimizinhalendüşükolduğunuvebununsebebinin

ise genetik yapının iyileştirilememesi veıslah çalışmalarımızdaki yetersizliğimizdenkaynaklandığınıbelirmişlerdir.

Daire başkanımız Dr. BekirANKARALI, Islahın çok önemli olduğunuve ıslah çalışmalarında başarılı olmanınsabır istediğini belirtmiştir. “İşın en zortarafı ıslahtır. Çalışmanın önemine binaennegerekiyorsayapılıpbuişbaşarılmalıdır.Arı ve bal konusunda Ordu ArıcılıkAraştırma istasyon Müdürlüğü önemarzedenbirenstitügörevigörmektedir.Nekadar bilgi ve alt yapı gerekiyorsadesteksağlanacaktır.”

Arı Islahında Ortak Metodoloji Toplantısı

4-6Nisan2013 tarihleri arasındaBursa’da düzenlenen UluslararasıkatılımlıV.MarmaraArıcılıkKongresinebirsözlüsunumvebirposterbildirisiilekatılımsağlanmıştır.

Kurumumuzdan Ziraat YüksekMühendisi Ahmet KUVANCI “Ordu İliMerkez İlçede Kışlatma Öncesi VarroaMücadelesi Tamamlanan KolonilerdeBulaşıklık Düzeyinin Araştırılması”isimli çalışmayı sözlü sunum olarak

Gıda Yüksek Mühendisi NeslihanÇAKICI ve Gıda Yüksek MühendisiNurtenYASSIHÜYÜK“BalınAntioksidanAktivitesi ve Antibakteriyel Etkisi”isimli çalışmasını poster bildirisi olarakyayınlamışlardır.

V. Marmara Arıcılık Kongresindeyiz


39 Hayatboyu Öğrenme Programı AB LdVProgramı Hareketlilik faaliyet alanında ArdahanKafkas Arısı Üretim Eğitim ve Gen MerkeziMüdürlüğünün sunmuş olduğu ve kurumumuzunda ortak olduğu “Damızlık Bal Arısı İşletmelerindeKullanılan Seleksiyon ve Islah Programlarınınİncelenmesi ” isimli proje kapsamında toplam 12kişilikekipile28Haziran-05Temmuz2013tarihleriarasında İspanya’nın Endülüs eyaletinde araştırmaveincelemelerdebulunulacaktır.

Projenin genel hedefi; AB ülkelerinde arııslahı ve genetik koruma konusunda sorumlulukalan kurum ve kuruluşlarının yürüttükleri ıslahprogramları, damızlık işletmeler, seleksiyonyöntemleri,hatoluşturmaçalışmaları,anaarıüretimyöntemleri ileyapaytohumlamagibibiyoteknolojikçalışmaları yerinde incelemek, uygulanabilir veuyarlanabilir olanları ülkemize entegre etmektir.

Bu proje ayrıca, kurumların ve uygulamalarınınAvrupa boyutunun görülmesine, katılımcılarınkişisel gelişiminin artmasına, yeni araştırma projekonularınınbelirlenmesinevekurumsalkapasiteleringelişmesineolanaksağlayacaktır.

Proje ekibi, Ardahan Kafkas Arısı Üretim,Eğitim ve Gen Merkezi Müdürlüğü, Ordu ArıcılıkAraştırma İstasyonu Müdürlüğü, Ardahan TeknikBilimlerMeslekYüksekOkuluMüdürlüğüveArdahanArıcılar Birliği bünyesinde çalışan ve ya faaliyetgösteren kişilerden oluşturulmuş olup, bu çalışmaziyaretine kurumumuz adınaMüdürümüz FeyzullahKONAK, projeyi hazırlayan ve koordinatörlüğünüyapan Zir.Yük.Müh. Engin DEREBAŞI, VeterinerHekim Fatih YILMAZ ve Teknisyen HayriyeŞEREFOĞLU katılacaktır. Projenin bütçesi 16740€ olup bu bütçe AB hibe fonlarından Türk UlusalAjansınaaktarılanbütçedenkarşılanacaktır.

Acara Arıcılık Projesi

Avrupa Birliği Projesi İle İspanya’ya Gidiyoruz

Türk İşbirliği ve Koordinasyon AjansıBaşkanlığı(TİKA)tarafındandesteklenen“GürcistanAcara Özerk Cumhuriyeti’nde Kafkas Arı IrkınıKorumaveArıcılığıGeliştirmeProjesi”kapsamındaTeknik Koordinatör Şeref CINBIRTOĞLU ile ZiraatYüksek Mühendisi Ahmet KUVANCI Gürcistan’daarıcılıkprojesikapsamındahedeflenenailesayısınaulaşabilmek ve 2013 yılı proje planlamasınıyapabilmek için kolonilerin mevcut kışlatmadurumunu incelemek üzere 01-04/Mayıs/2013tarihlerinde Acara Bölgesi Kubuleti Rayonundaincelemevetespitlerdebulunmuşlardır.

Projekapsamındaarıkolonilerininbulunduğukonaklamabölgesineyapılanbakımvekontrollerdekışlatmakaybıolmadığıgörülmüş,ayrıcaarıkolonisiverilen arıcılara arıcılık alet ve ekipmanları, arılıkyerininseçimindevearınakillerindedikkatedilecek

hususlar, mevsimselbakım işleri, balhasadı,arıcılıktakayıttutma, ana arınınkolonideki önemi vb.konularda power-point sunumlarlateorik olarak eğitimverilmiştir. İkigünlük teorik veuygulamalı eğitimsüresince arılı kovanverilen üreticiler ileKooperatif çatısıaltında arıcılık içinistekli aileler olmaküzeretoplam30kişiyeeğitimverilmiştir.


40Kamerun’da Arıcılık Eğitimi

Rize Arıcılık Çalıştayında “Arım Balım Peteğim” Projesi

Kamerun Büyükelçisi ÖmerFaruk DOĞAN’ın girişimleri

doğrultusunda T.C. BaşbakanlıkTürk İşbirliği ve Koordinasyon AjansıBaşkanlığıileGıdaTarımveHayvancılıkBakanlığımızın ortaklaşa olarakKamerun’daBalÜretimTeknikleriadıylaprototip bir eğitim projesinin hayatageçirilmesi amacıyla KurumumuzMüdürüFeyzullahKONAK,ZiraatYüksekMühendisiAhmetKUVANCIveVeterinerHekimS.HasanÖZTÜRKeğitimvermeküzere 22.02.2013-05/03/2013 tarihleriarasında Kamerun’a görevlendirilmiştir.Kamerun’un Ngaoundere ve Babungobölgelerinde modern arıcılık yöntemlerikonusunda teorik ve uygulamalıeğitim çalışması yapmışlardır. Eğitimetoplam10’u bayan olmak üzere 75 kişikatılmıştır. Ngaoundere Bölgesindeeğitime 6’sı bayan olmak üzere toplam40 kişi; Babungo Bölgesindeki eğitimede 2’si Sultan, 4’ü bayan olmak üzeretoplam35kişikatılmıştır.Herikieğitimbölgesinde katılımcıların tümü oldukçailgi göstermiş ve interaktif katılımsağlamışlardır. Eğitimci ekibe her ikibölge insanları misafirperverliklerini

göstermişlerdir.

Türkiye’den imkânlar ölçüsündegetirilenarıcılıkmalzemelerivedemonte

arı kovanları monte edilerek örnekteşkil etmek üzere her iki bölge eğitimmerkezlerinenumuneolarakbırakılmıştır.

Gümrük ve Ticaret Bakanı SayınHayatiYAZICI,RizeMilletvekilleri,BölgeValileri, Türkiye Arı Yetiştiricileri GenelBaşkanı Bahri YILMAZ, BakanlığımızınHayvancılık Genel MüdürlüğündenTurgayNAMDARBölgeArıYetiştiricileriBirlikBaşkanlarıveçoksayıdaArıcılarınkatıldığı 21-22/02/2013 tarihindeki RizeArıcılık Çalıştayı’na Müdürlüğümüzcehazırlanıp Bilim Sanayi ve TeknolojiBakanlığı’na sunulan “Arım BalımPeteğim”Projemizileilgilisunumyapmaküzere Rize iline giden İdari KoordinatörEnverTOP,Çalıştaydaprojeninbölgemizve ülkemiz arıcılığına sağlayacağı

katkıları anlatarak AvrupaBirliğiÜlkeleri içindeArıcılıkSektöründe 9.355.000Avroile en yüksek AB desteğialan tek arıcılık projesiolduğunu, 400 saat kobieğitimi olacağını Arıcılıktatesisleşmede yeni birdönemin başlayacağını,bölge arıcılarımız içindünya ölçeğinde akreditebir laboratuar kurulacağını,pazarlama konusundayaşanan sıkıntıların çözüleceğini,yurtiçi ve yurtdışı pazarlama ekiplerinin

kurulacağını, Türkiye’ninde bu projeile artık Dünya pazarında yer alacağınısöyledi.

XXXXIII International Apicultural CongressKyiv29September04October2013

43. Uluslararası Arıcılık Kongresi29 Eylül - 04 Ekim 2013

Ukrayna

ARIM BALIM PETEĞİMPROJESİ

Bütçesi: 9.355.196 €

Neler Yapılacak?4 Eğitim (Ürün özellikleri ve Pazarlama)4 Akredite Laboratuar4 Bal paketleme ( petek, süzme, krem, sofralık, karışım vs)4 Polen işleme ve paketleme4 Propolis işleme ve paketleme4 Arı sütü işleme ve paketleme4 Ham mum ve temel petek ünitesi4 Pazar Ar-Ge Merkezi4 6 İlde Danışma büroları

Beklenen Sonuçlar4 80-150 kişiye istihdam,4 Sektörde markalaşma,4 Uluslararası arı ürünleri

değerlendirme merkezi4 Üretim çeşitliliği sağlama ve

Apiterapi 4 Nitelikli eleman kaynağı

oluşturma4 Sektörde bilimsel çalışma

merkezi olma

Arıcılık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü PK.10 / ORDUTelefon : 0 452 256 22 13 0 452 256 23 41 0 452 256 24 53Faks : 0 452 256 24 [email protected]

Ola

y O

fset

/045

2 23

3 53

71

araŞtirma...62(1-9 hafta) gün arasında değişebilmekle birlikte bu süre normal şartlarda 8-14...

Documents