arap geleneĞİnde Şaİr ve cİn İlİŞkİsİ.pdf

8/17/2019 ARAP GELENEĞİNDE ŞAİR VE CİN İLİŞKİSİ.pdf

1/10

EKEVAKADEMi E R G İ S İ Y ı l : 6 S a y ı : 13

(Güz

2002)

315

ARAP E L E N E G İ N D E Ş A İ R VE ciN L İ Ş K İ S İ

aruk

çiFTçiYrd.

Doç. Dr. Kahrarnanmata§ Sütçü İ m a m Üniversitesi İ l a h i y a t Fakültesi Arap Dili ve

Be-

l a g a t ı Anabilim D a l ı ÖAretim Uyesi E-mail: [email protected]


2/10

3161 a r u k Ç İ F T Ç İ EKEV AKADEMi DERGiSi

ir, sosyal hayatta önemli konuma sahipti. I) Nitekim, bu toplumu sahip o l d u ğ u

ş i i r

m i r a s ı n d a n ~ d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z d e

geriye kaba saba ve

h a ş i n

(kelimenin ilk

a n l a m ı y l a cahil)( bir

o p l u l u ğ u n

k a l d ı ğ ı n ı

görebiliriz.

Ş a i r i n

ve

s a n a t ı n ı n ,

Arap

toplum tarihinde cahiliye dönemindeki kadar

s a y g ı n l ı k g ö r d ü ğ ü

ve etkili oldu

ğ u bir b a ş k a döneme çok

az

r a s t l a n ı r . Dillerinin gücünü bilen, s a n a t ı n y a ş a m a

ve

y a ş a t m a

kudretini sezen .Araplar,

ş i i r d e n

her vesileyle faydalanmaya

ç a l ı ş

m ı ş l a r d ı r .

2. Ş a i r ve Cin

l i ş k i s i

Arap toplumunda

ş i i r i n

nesirden daha etkin ve

a y g ı n o l d u ğ u

bilinmektedir.

Bunun nedeni, nesirde hayatta görülen ve bunlardan elde edilenler,

k ı y a s a

ya

hut delil ve burhana b a ğ l ı olarak ifade edilirken, ş i i r d e , i n s a n ı n içinde d o ğ a n

h i s s i y a t ı , k ı y a s

ve delile gerek görülmeden tasvir edilmesidir diyebiliriz. Bura

dan hareketle nesri, a k l ı n dili, ş i i r i ruh veya kalbin dili diye tammlamak: yerinde

olur. Bir i ğ e r ifadeyle i i r , g a y r - ı

z a J ı i r

hakikatierin görüntüsüdür.

Ş a i r e ,

onun

ilham k a y n a ğ ı n a

ve onun

s a n a t ı n a

i l i ş k i n eski a n l a y ı Ş l a r , ş i i r ve

ş a i r

kelimelerinin sezmek ve

s e z i ş l e

bilmek

a n l a m ı t a ş ı y a n 'r

kökünden

tikak:

e t t i ğ i n i kabul eden y a y g ı n kanaati destekler mahiyettedir. Nitekim sezi§

ve

s e z i ş / e

bilmek

a n l a m ı n d a k i

Ş a a r a

fiilinden türeyen

ş a i r

kelimesine "tabiat

üstü sihri bir bilgiye sahip olan ve s e z i ş l e bilen" a n l a m ı verilmektedir. l) Bu

b i l ~ l e r ı ş ı ğ ı n d a ş i i r i "sanatkarane bir ş e k i l içerisinde, illiama a y a l ı m u h t e v a y ı

veren vezinli ve kafiyeli sözler"(

4

)

ş e k l i n d e tammlamak: mümkündür.

Cahiliye dönemi

ş i i r i ,

toplum

h a y a t ı n ı n

en temel tezahürlerinden biridir.

Ş a

irin eserinin

k a y n a ğ ı ,

ç o ğ u n l u k l a kendi h i s s i y a t ı y l a çevresinin

h i s s i y a t ı m n

bir

l e ş t i ğ i noktalarda

y a t m a k t a d ı r . Ş a i r i n ,

ister

e ş - Ş a n f a r a

veya Ta'abbata Ş a r r a n

gibi fakir ve

y a ğ m a c ı

bir haydut (su'lük), ister

İ m r u l - K a y s

gibi bir prens veya

Amr b. K u l ~ f u n gibi bir kabile reisi olsun, daima içinde

y e t i ş t i ğ i

cemiyetin, ü

zerinde hassasiyetle

d u r d u ğ u

b a z ı

hasletleri temsil ve ifade

e t t i ğ i

görülmekte-

dir 5l . .

Hz ömer a r a f ı n d a n

"bir toplumun ondan daha

o ğ r u s u n a

sahip

l m a d ı ğ ı

bir

bilgi


3/10

ARAP G E L E N E G İ N D E

Ş A İ R VE

İ N

İ L İ Ş İ S İ

3 7

ve A r a p ı n

d i v a n ı

olarak t a n ı m l a n a n ve cahiliye Arap toplumunda büyük

say

g ı n l ı k

gören ş i i r i ortaya koyan ş a i r i n de toplumda büyük

s a y g ı n l ı ğ ı v a r d ı r .

Zira

ş a i r ,

kimi zaman mensubu

o l d u ğ u

kabilenin sözcüsü olarak

ç e ş i t l i

heyetlerde

yer alarak kendisini ş e k i l l e n d i r e n çevrenin t e m s i l c i l i ğ i n i de

ü s t l e n ı n e k t e d i r .

Çünkü kabile,

d ü ş m a n i a n n a

k a r ş ı

b e s l e d i ğ i kini

tarihindeki zaferlerini ve övü-

nillecek hasletlerini, kendi

h a y a t ı n a

ve

h i s s i y a t ı n a

dair motitleri, sahip

o l d u ğ u

ş a i r i n sihirli, büyüleyici sözlerinde bulurdu. Bilhassa kabilenin reisinin bu si

hirli sanatla d o n a n m ı ş o l m a s ı , bir kabile için tarif edilemez bir mutluluk ve ö

vünç k a y n a ğ ı y d ı . l)

· Cahiliye Araplan, ş i i r ve kehaneti, görünen maddi alemin ötesindeki b a ş k a

aleme ait

a s ı l l a r a

sahip iki fenomen olarak

a l g ı l a m a k t a y d ı .

Söz konusu

d i ğ e r

alem cinler alemi idi. Çünkü onlar bu alemi kendi dünyaianna ve toplumsal

y a p ı l a n n a uygun bir ş e k i l d e

a l g ı l ı y o r l a r d ı .

Nitekim Cahiliye

A r a p l a r ı ,

cinleri

çölde özel bir vadide y a ş a y a n kabileler olarak tasavvur

e t m i ş l e r d i .

Onlara göre

çöller ve yüksek

d a ğ l a r ,

cinlerle doluydu. Abgar vadisi olarak isimlendirdikleri

bölge, cinlerin y o ğ u n olarak a ş a d ı ğ ı n a i n a n ı l a n bir yerdi. Nitekim ''Abgar cini

gibiler ifadesi

d a r b - ı

mesel haline e l m i ş t i . ( J Bu dönemde insanlar, cinleri Al

l a h ı n k ı z l a n s a y m a k t a y d ı l a r . Ve cinler, h a y ı r ve ş e r i ş l e r i yapabiline gücüne

s a y ı l ı r l a r d ı .

Her

kabilenin veya birkaç kabilenin

o l u ş t u r d u ğ u

t o p l u l u ğ u n

özel

bir cini, bir

a y a s ı ,

bir

ğ a c ı

veya bir putu bulunur,

b u n l a r ı n y a n ı n d a

o topluluk

t o p l a n ı r ve dini görevlerini yerine getirirlerdi.


4/10

3 8

Faruk

İ F T Ç İ EKEV AKADEMi E R G İ S İ

k ı m

bilgileri

a l ı n a

m e s l e ğ i y d i . Cinin herkes ile k o n u ş m a y ı p , ancak bir k i ş i y i

seçerek onunla

o n u ş t u ğ u n a

i n a n ı l ı r d ı .

Her

cinin

s e ç t i ğ i

bir

ş a i r i v a r d ı .

Seçilen

ş a i r a r t ı k , cinin sevgisine

l a y ı k

biri olarak onun görünen dünyadaki sözcüsü o

lurdu.

Ş a i r , genellikle kendi cinine Halil (samimi dost) derdi. Ş a i r l e i l i ş k i kuran

cin, insan isimlerinden biriyte a n ı l ı r d ı . Mesela el-Hutay a mn böyle cinden bir

a r k a d a ş ı

v a r d ı . Al-Farazdak

da

g e r e k t i ğ i zaman cini ile k o n u ş u r d u . Kuseyyir

a d l ı

ş a i r ,

bir o l c u l u ğ u n d a

y a n ı n a

gelen ve kendisinin karini o l d u ğ u n u söyleyen

bir cinn a s ı t a s ı y l a

ş i i r

söylemeye

b a ş l a d ı ğ ı m

ifade etmektedir.


5/10

ARAP G E L E N E G İ N D E

Ş A İ R VE

CiN

L İ Ş İ S İ

3 9

h.398)'ye ait makimelerden

a l ı n m ı ş t ı r Y

Bu makamelecin her biri g e ç m i ş t e n

gelen örf, adet ve i n a n ç l a r ı n t e z a h ü ı i i , edebi ifadeleridir. Bedi'u'z-Zaman e l ~

Hemezani,

ei-Makiimatu

1 - İ b / i s i y y e

a d ı m

v e r d i ğ i

makamesinde, hikayenin an

l a t ı c ı s ı

ve

k a h r a m a n l a r ı n d a n İ s a b. H i ş a m ' ı n b a ş ı n d a n geçen bir olay

a n l a t ı l

m a k t a d ı r . İ s a b. H i ş a m , bir devesini k a y b e t t i ğ i m ve onu ararken, içinden ı r m a k

lar

akan, ulu a ğ a ç l a r ı n ve olgun meyvelerin b u l u n d u ğ u bir vadiye

u l a ş t ı ğ ı n ı

ve

orada

y a ş l ı

bir adamla k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m belirtmektedir. Y a ş l ı adam aralannda ge

çen k o n u ş m a l a r d a n sonra

İ s a b

i l i ş a m ' d a n Arap

ş i i r i n d e n

bir

ş e y l e r

bilip bil

m e d i ğ i n i s o r d u ğ u n d a ,

Arap ş i i r i n i n en

e ş h u r l a r ı n d a n İ m r u ' u ' l - K a y s ,

Lebid ve

Tarafa'dan

ş i i r l e r

okur. Ancak y a ş l ı adam

bu

ş i i r l e r i b e ğ e n m e y e r e k ona kendi

ş i i r l e r i n d e n

okumak

i s t e d i ğ i n i

belirterek Cerir' e ait bir

ş i i r i

kendi

ş i i r i

diye

o-

kur.

İ s a

b. H i ş i m ,

bu i i r i n

Cerir'e ait

l d u ğ u n u

s ö y l e d i ğ i n d e , y a ş l ı adam:

4

Hi-

kayemi

senden gizleyip seninle biriiiete

rahat

a ş a y a c a l c t ı m ,

ancak sen

reddet

lin. Ş i m d i bana

kulak

ver. Bizden

bir a r d ı m c ı s ı

olmayan hi8bir a i r yoktur. Bu

kosideyi Cerir e ben a z d ı r d ı m . Ben,

ş 2 h ,

Ebu Murreyim 5) diyerek devesini

nerede b u l a c a ~ ı m da bildirerek y r ı l ı r . (

A y n ı

konu, Bedi'u'z-Zaman el-Hemezani'nin el-Esved a d ı m

v e r d i ğ i

makamesinde yine i ş l e n m e k t e d i r . İ s a b. H i ş i m , hikayeyi ş ö y l e a n l a t ı y o r : E-

d i n d i ğ i m bir servetten o l a y ı s u ç l a n d ı m

ve

nereye i t t i ğ i m i bilmeksizin a ç t ı m .

sonunda

bir

çöle geldim ve

y ü ı i i y ü ş ü m beni bir

a d ı n n gölgesine götürdü. Ça

d ı n n k a z ı l d a n

y a n ı n d a

kendi y a ş ı t l a n y l a birlikte

kurnd

oynayan

bir

gençte

k a r ş ı l a ş t ı m .

Kendi y a ş ı y l a b a ğ d a ş a n , fakat irticalen ş i i r söyleme gücüyle

b a ğ

d a ş m a y a n bir

ş i i r

söylüyordu. Gencin o

ş i i r i d o k u y a m a y a c a ğ ı m

d ü ş ü n d ü m ve

Ey

Arap genci, bu

ş i i r i b a ş k a s ı n d a n m ı

okuyorsun, yoksa kendin

m

söylüyorsun? diye sordum. H a y ı r , bilakis kendim söylüyorum diye cevap

verdi. Sonra u ş i i r i okumaya a ş l a d ı :

"Gerçekten,

her

ne

kadar

a ş ı m

küçük olsa

da

ve gözler

beni hakir görse

de

Ş e y t a n ı m cin emiridir. Beni i i r s a n a t ı n ı n her yerine götürür.

Sonunda meydana J e/en ş ü p h e l e r i giderir. D o l a y ı s ı y l a kendi

yoluna

devam

et ve benden u z a k l a ş . f l 1 )

Genç

ş a i r i n

c e v a b ı n d a n ve s ö y l e d i ğ i beyitlerden de a n l a ş ı l m a k t a d ı r ki,

Cahiliye dönemindeki ş a i r t e r i n cinlerle irtibat u r d u ğ u i n a n c ı , kendi dönemiyle

ve m e ş h u r ş a i r l e r l e

s ı m r l ı k a l m a m ı ş genç bir ş a i r a d a y ı n ı n da

k a b u l l e n d i ğ i

bir

a n l a y ı ş olarak

a r l ı ğ ı m

s ü r d ü r m ü ş t ü r .

U

4

> e d i ' u ' z - Z a m a n ' ı n

edebi

i ş i l i ğ i

ve makameleriyle ilgili

g e n t ş

bilgi için bkz. Er, Rahmi,

Be-

dl'u•z-Ztmum

e i - H e m e z m ı t

v Mllklbtrneri,

MEB Y a y ı n l a n , Istanbul, 1994.

(15) Ş e y t a n ı n l a k a p l a r ı n d a n biridir.

U >

Er,

o.g.e.,

s.122

vd

(17) Er,

a.g.e.,

s.104.


6/10

32 1 Faruk

İ F T Ç İ EKEV AKADEMi

E R G İ S İ

Bu

a n l a y ı ş ı n

izlerine, Arabistan Y

r ı m a d a s ı m n

binlerce kilometre

u z a ğ ı n d a

yer alan Endülüs'te de r a s t l a n m a k t a d ı r . Endülüs'ün e ş h u r ş i i r ve nesir ustala

nndan

İ b n

Ş u h e y d ,

Bedi'u 'z-Zaman el-Hemezani'nin makamelennden etkile

nerek kaleme a l d ı ğ ı ifade edilen et-Tevôbi ve z - Z e v ô b ı - < (Cinler ve Ş e y t a n l a r )

a d l ı risale

a r z ı

eserinde, cinlerin

ü n y a s ı n d a

bir

o l c u l u ğ u a n l a t m a k t a d ı r .

Tamamen kurgusal obirak

o l u ş t u r u l m u ş

hikayenin a k ı ş ı içinde, İ b n

Ş u h e y ~ i n y a r d ı m c ı s ı m n ,

kendi cini Zuheyr b. Numeyr

o l d u ğ u

görülmekte

dir. <

1

9) lbn

Ş u h e y d ,

cini Zuheyr b. Numeyr'in a r d ı m ı y l a , eserde yer

a l d ı ğ ı

ka

d a r ı y l a , ş a i r l e r d e n , İ m r u u l - K a y s • ı n <

Tarafa'mn<

J

Kays b. ei-Hatim'in(ll)

ş e y t a n ı ,

Ebu T e m m a m ı n < e l : . . B t ı l t u r i ' n i n < Ebu

N u v a s • ı n <

ve el

Mütenebbi'nin ve B e d i u z - Z e m a n ı n < cinleriyle k a r ş ı l a ş m ı ş t ı r . B u n l a r ı n

d ı ş ı n d a

h a y v a n l a r ı n

cinleriyle de

k a r ş ı l a ş a n

İ b n

Ş u h e y d ,

e ş e k ile

k a t ı n n

ve

ö r d e ğ i n <

cinlerinin yer l d ı ğ ı meclisteki

b u l u n u ş u n u

a n l a t m ı ş t ı r .

Buraya kadar genel özelliklerine

d e ğ i n d i ğ i m i z

nsalesinde İ b n

Ş u h e y d ,

cini

Zuheyr ile a s ı l k a r ş ı l a ş t ı ğ ı m ş ö y l e a n l a t m a k t a d ı r <

"Henüz gençlik

ı l l a r ı m ı n b a ş l a r ı n d a ,

arzu ve istek

d u y m a k t a y d ı m .

Arzum

gittikçe. r t t ı ve tutkuya

d ö n ü ş t ü . T u t k u l a r ı m

bu

temQ) Üiüm

e s n a s ı n d a a r t ı k pe-

ş i m i b ı r a k m a z

oldu.

Bu

ı k ı n t ı l a r

içerisindeyken

s e v d i ğ i m

bir insan öldü. Ona

üzüldüm ve gün boyt bahçede yas içind_eyken bahçenin

k a p ı l a r ı

üzerime -

p a n d ı

ve tek

a ş ı m a y k e n ş u

mersiyeyi söylemeye

a ş l a d ı m :

-Ölüm,

ç a d ı r ı n

ceylan yavrusunu ele geçirdi ve he/ak

d i ş ,

tecrübesiz ceyla

m a v l a d ı .

ı s ı

ÇaE3 ÇEU ç o ğ u l bir kelimedir, müfredi ÇaEÇEU, oJup, Jnsanla birlikte

o t a ~

cin

d e m e ~ ~ r .

Bkz. Ibn Manzfir,

Llslinll'l-'Amb,

VIII, s.29.

Ç E U Ç a O ı c

ise

Ç a Ö ı c E U E k e l i m e s ı ı ı m

ç o ğ u l d u r ve k a s ı r g a a n l a m ı n a gelip ş e y t a n a yada cinlerin reisine verilen a d d ı r . Bkz. lbn

Manzfir,

Llslinll'l-'Amb,

VIII, s.l40

l l l

İ b n Ş u h e y d el-Endelusi, e ı - T e v i J b i ' Y e ' ı - Z e v i J b i ' .

N a ş i r :

Butros el-Bustani, Beyrut, 1951,

s.I20.

(lO) İ b n

Ş u h e y d ,

g.e., s.I22.

l l ) İ b n Ş u h e y d , g.e., s. 125.

l l ) İ b n Ş u h e y d , g.e., s.I28.

l l ) İ b n

Ş u h e y d ,

g.e.,

s. I 3 I.

24

İ b n Ş u h e y d , g.e., s.137.

< ı s ı

İ b n

Ş u h e y d ,

g.e.,

s.I4l.

<

26

1 b n

Ş u h e y d ,

g.e.,

s.ISO.

l7)

İ b n Ş u h e y d , g.e.,

s.I57.

l l l

İ b n Ş u h e y d , g.e.,

s.I68.

(B)

b n

Ş u h e y d , g.e.,

s. 172.

130

1 b n Ş u h e y d , g.e., s.202 ve s.206.

l l ) İ b n Ş u h e y d , g.e.,

s.l

19.


7/10

ARAP E L E N E G İ N D E Ş A İ R

VE

CiN L İ Ş İ S İ 321

S ı r a

d u y d u ğ u m s ı k ı n t ı l a r d a n d o l a y _ ı özür dilemeye gelince dilim tutuldu ve

d u r a k a l d ı m . Birden bahçenin k a p ı s ı n d a ,

a t ı

edhemin üzerinde a k a l l ı bir süvari

belirdi.

M ı z r a ğ ı n a

d a y a n m ı ş t ı

ve bana:

-Ey genç adam acze mi

ü ş t ü n ?

diye b a ğ ı r d ı . Ben:

- H a y ı r , baban üstüne, zaman zaman k o n u ş m a d a olur, bu i n s a n ı n i ş i d i r de-

dim. Obana:

- Ş i i r i n d e v a m ı n ı ş ö y l e söyle dedi ve bir beyit okudu. Onun ş i i r d e yetkin ol-

d u ğ u n u teyit ettim ve ona:

-Babam sana kurhan olsun Sen kimsin? diye sordum. :

-Ben, cinlerin E ş c a kabilesinden Zuheyr

b.

Numeyr 'im dedi. Ben:

-Seni bana görünmeye yönlendiren sebep nedir? dedim. Zuheyr:

-Sendeki arzu ve senin

e ç i l m i ş

birisi l m a n ı istememdir dedi. Ona:

H o ş geldin ey a y d ı n l ı k yüz sana özlem duyan bir kalp/e ve sana ö n e l m i ş

bir arzuyla a r ş ı / a ş t ı n dedim. Bir süre o n u ş t u k sonunda ö y l e dedi:

-Ne zaman y a n ı n d a o l m a m ı istersen

ş u

beyit/eri oku dedi .... Ve a t ı edheme

binerek a n ı m i l a n a y r ı l d ı . Ne zaman dilim tutulsa,

y

Ebu Be/cr, k o n u ş m a m

r -

siiseyada üslubum bana ihanet etse, o beyit/eri o/cuyorum ve a r k a d a ş ı m ya-

n ı m d a beliriyor, onunla i s t e d i ğ i m yere gidiyorum, d i l e d i ğ i m yetenegimi

a n l ı y o r u m .

Cini, Zuheyr b. Numeyr ile u

ş e k i l d e k a r ş ı l a ş a n İ b n Ş u h e y d ' i n

hayal dün

y a s ı n d a k i m a c e r a l ı y o l c u l u ğ u a r t ı k

b a ş l a m ı ş t ı r .

İ b n

Ş u h e y d . nsalesinin ş a i r l e r i n

cinleri a d ı y l a a n ı l a n bölümüne İ m r u ' u ' l - K a y s ' ı n

ş e y t a n ı y l a

k a r ş ı l a ş m a s ı n ı n

g e r ç e k l e ş m e biçimini anlatarak b a ş l a m a k t a d ı r . İ b n Ş u h e y d u a n ı ş ö y l e anlat

m a k t a d ı r ( l l ) :

Birgün_ Zuheyr

b.

Numeyr ile hatipler ve ş a i r / e r e dair haberler ve

o n l a r ı n

d o s t l a r ı cinler ve e y t a n l a r l a

i l ~ i l i

olarak oturup o n u ş t u m ve ö y l e dedim: On

lardan biriyle

k a r ş ı l a ş m a n ı n b ı r

yolu var

m ı ?

Zuheyr

b.

Nume)' ':

Ş e y h i m i z d e n

izin a l ı n c a dedi ve benden a y r ı l d ı . Göz a ç ı p k a p 5 l ) ' ı n c a y a ktidar geri döndü.

Seyhi ona izin v e r m i ş t i . Bana: A t ı n üzerine bin dedi ve bindik At

ı i ş

gibi mem

leketler katedip çöller

ş a r a k

bizi götürdü. Sonunda her yeri

ğ a ç l a r ı n

ve çiçek

k o k u l a r ı n ı n k i i p l a d ı ğ ı , y a ş a d ı ğ ı m ı z yeryjizüne benzemeyen bir yere gördüm. Bi

zim h a v a m ı z a benzemeyen bir havayla a r ş ı / a ş t ı m . Zuheyr b. Numeyr bana: Ey

Ebu 'Amr, cinlerin yurduna geldin. Kimin/e

b a ş l a m a k

istersin?dedi. Ben de:

Hatiplerin öne geçmede ö n c e l i ğ i var, ama ben ş a i r l e r l e b a ş l Q 1 U l Y ı arzulamak

~ a y ı m dedim. Zuheyr: Onlardan kimin/e

b a ş l a m a k

istersin diye sordu. Ben:

Imru 'u '/-Kays

a r k a d a ş ı

(cin) ile dedim.

A ğ a ç l a r ı n

k ı r ı / ı p

a y r ı l m ı ş ,

d a l l a r ı n

bulunduitu,

k u s l a r ı n ş a k ı d ı t z

vadilerden

birine d o ğ r u e ğ i l d i ve b a ğ ı r d ı : Ey 'Uteybe b. 'Nevjel, s k t u '1-Liva, Havmel ve

Ddratu Cü/cü/'e andolsun

ki,

bize sadece yüzünü göstermeni, kendi ş i i r i n d e n

bir ş e y l e r

o k u m a n ı , i n s a n o ğ l u n u

dinlemeni v onun

ş i i r i y l e

ilgili Iranaatini be-

<

32

İ b n

Ş u h e y d ,

a.g.e., s.l22-123.


8/10

322

Faruk

İ F T Ç İ

EKEV AKADEMi DERGiSi

lirtmeni (istiyoruz).

l ~ i

beyaz bir

at

üzerinde bir süvari belirdi

ve

ş ö y l e

dedi: Allah sana ve ar

ma

uzun ömür versin ey Zuheyr Genç a d e m o ğ l u

bu mu? dedi. Ben de:

i ş t e

o

h' ,

ey

t e ş

p a r ç a s ı

'Uteybe dedim. Bana: hadi oku

dedi. Ona önce efendilerin o l c u d u ğ u ' J u söyledim. Gözlerini arzuyla dikti, atm

dizginlerini a k a l a d ı ve k ı r b a ç / o vurdu ...

Bu minval üzere devam eden hikaye, İ m n ı ' u ' l - K a y s ' m cini Uteybe nin ş ü

rini o k u ı n a s ı , a r d ı n d a n İ b n

Ş u h e y d ' i n

kendi

ş i i r i n i

o k u m a s ı y l a , cinin, onun

ş i i -

rini takdir edip icazet vermesiyle bitmektedir.

İ b n Ş u h e y d , bu

bölümde cini

Zuheyr ile g ö r ü ş m e k

i s t e d i ğ i

ş a i r l e r i n cinleri a r a s ı n d a geçenleri zikredilen ör

nekte

l d u ğ u

gibi n l a t m a k t a d ı r .

Risalenin ilcinci bölümünde katipierin cinleriyle olan

k a r ş ı l a ş m a i a n n a

yer

v e r i l m i ş t i r . İ b n

Ş u h e y d ve cini Zuheyr, öncelikle, nesir ustalan 'Abdulhamid ve

e l - C a b ı z ' ı n cinleriyle bir mecliste k a r ş ı l a ş m ı ş l a r ve aralannda seci h a k k ı n d a bir

sohbet

g e ç m i ş t i r .

İ b n Ş u h e y d burada, iki nesir

s t a s ı m n

cininin takdirini ve be

ğ e n i s i n i

kazanan ve seeinin hakim

o l d u ğ u

t a t l ı h a k k ı n d a k i risalesini

o k u m u ş -

Daha önce a d ı zikredilen bütün usta nesircilerin cinleriyle g ö r ü ş m e l e r i n i n

akabinde, 'Abdulhamid ve

e l - C a b ı z ' ı n

cinleri,

İ b n

Ş u h e y d ' i n

ş a i r l i ğ i n i

ve ne

s i r c i l i l i ğ i n i

onayiareasma ö y l e demektedirler<

34

>

"Bizler ~ e t çölünde senin ( b a ş a r ı n d a n )

ş a ş k ı n a

döndük. Seni ibretle din-

leyen k u l a k l a r ı m ı z ,

g e r ç e ğ i a n l a d ı .

Sana

ş a i r

mi yoksa hatip mi diyelim?

bilemiyoruz. Dedim

ki d o ğ r u s u

birincisidir.

G e r ç e ğ i o l d u ğ u

gibi kabul etmek

en

d o ğ r u

o / a n ı d ı r ... Dediler ki: Hadi git, sen hem

a i r

hem ae hatipsin."

Eserin üçüncü bölümünde, İ b n Ş u h e y d ile a r k a d a ş ı Zuheyr b. Numeyr in

cinlerin d ü z e n l e d i ğ i edebiyat meclisine

k a t ı l m a l a n

ve orada g e l i ş e n olaylar

yer

a l m a k t a d ı r .

A ğ i r l ı k l ı olarak

i i r e

yer verilen

bu

bölümde, meclise

k a t ı l a n ş a i r l e .

rin cinlerinin

o k u d u k l a r ı

ve

kritik ettikleri

ş i i r l e r

yer

almakta, hangi

ş i i r

daha

üstün, hangi ş i i r i n edebi yönden daha nitelikli o l d u ğ u n u n tahlili y a p ı l m a k t a d ı r .

Ş a i r ve a r b d a ş ı m n h a z ı r b u l u n d u ğ u böyle bir mecliste, el-Efveh a d l ı cahiliye

ş a i r i n e ait k u ş ile ilgili beyti

o k u n m u ş ~ .

Bir d i ğ e r cin bu konuda en

N a b i ğ a n ı n bir i i r i n i i n ş a d

e t m i ş ,

a r d ı n d a n Ebu

u v a s ı n

beyti, onun a r d ı n d a n

Sari u l-Gavam nin ve Ebu T e m m a m ı n beyti o k u n m u ş ~ . Ebu T e m m a m ı n

beyti

d ı ş ı n d a k i

beyitlerin konuyu ifade etmede yetersiz k a l d ı ğ ı k a n a a t İ o l u ş

m u ş ,

ve

el-Mütenebbi'nin beyti b a ş a r ı l ı

b u l u n m u ş ~

Sonunda

s ı r a İ b n

Ş u h e y d i n ş i i r l e r i n e g e l m i ş , ş a i r kendine, dedelerine, b a b a s ı n a , a m c a s ı n a ait ol-

l l )

İ b n Ş u h e y d , a.g.e., s.158 ve s.162.

l4)

İ b n Ş u h e y d ,

a.g.e., s.\77-178.


9/10

ARAP GELENEGlNDE A I R

VE

ClN L Ş K S l 323

d u ğ u n u ifade e t t i ğ i ş i i r l e r okuyarak ş a i r bir aileden g e l d i ğ i n i ortaya k o y m u ş ve

ş i i r l e r i n i n herkesi ş a ş ı r t a n güzellilde l d u ğ u kabul e d i l m i ş t i r . <

K i t a b ı n son bölümünde ise cinlerin

h a y v a n l a r ı m n

t o p l a n t ı s ı n a k a t ı l ı r l a r . O

rada bir

e ş e k l e k a t ı r ı n a r a l a r ı n d a

söyledikleri

ş i i r l e r

üzerine

ç ı k a n t a r t ı ş m a y a

ş a h i t olurlar. u bölümdeki bir i ğ e r olay da ünlülerden birinin kaz biçimindeki

ciniyle

k a r ş ı l a ş m a l a n ve aralannda geçen t a r t ı ş m a l a r d ı r . İ b n Ş u h e y d ' i n

et

Tevôbi ve 'z-Zevôbi

d l ı eseri bize

l a ş t ı ğ ı ş e k l i y l e bu e k i l d e

bitmektedir.

M u h t e v a s ı k ı s a c a

a n i a t ı l m a y a

ç a l ı ş ı l a n İ b n Ş u h e y d ' i n bu

hayali risalesini,

öncelikle kendisinin ş a i r l i k ve nesircilik yönünün ortaya

ç ı k m a s ı m

s a ğ l a y a n

edebi bir ürün olarak kabul etmek gerekir.

İ b n

Ş u h e y d ,

bunu ortaya koyarken,

daha önce bu tarzda a p ı l m a m ı ş bir

e k n i ğ i

k u l l a n m ı ş , sadece cinlerin

ü n y a s ı

na girmekle k a l m a m ı ş aym zamanda bir nevi zaman tünelinde bir yolculuk

g e r ç e k l e ş t i r e r e k , bütün i i r ve nesir s t a l a r ı n d a n onay alma gayreti ü t m ü ş t ü r .

İ k i n c i olarak uzun

u z a d ı y a

ele a l d ı ğ ı m ı z bu risale, cahiliye Arap

i n a n c ı n d a

önemli bir yere sahip olan ve bu sayede ş a i r l e r e toplum içinde

s a y g ı n

bir yer

k a z a n d ı r a n ş a i r l e r i n

cinlerle

i l i ş k i l i o l d u ğ u ve

her ş a i r i n bir cininin

b u l u n d u ğ u

i n a n c ı m n b a t ı d a k i

t e z a l ı ü r ü n e

iyi bir örnek olarak önümüzde

d u r m a k t a d ı r .

Sa

dece

ş a i r t e r i n d e ğ i l ,

nesir

u s t a l a r ı m n

da cinlerinin

b u l u n d u ğ u

fikri, yine

bu

hi

kayede ortaya konmaya a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

V erilen örneklerden a n l a ş ı l a n o ki, ş a i r ilham k a y n a ğ ı n ı , irtibat halinde bu

l u n d u ğ u bir cine ve bu dünyamn ötesinde sihirli bir aleme b a ğ l a y a r a k kendisi

nin de tabiat üstü bir kuvvetle mücehhez

u l u n d u ğ u

izlenimi vermektedir. Böy

le bir

a k l a ş ı m ,

onun hicivlerinin tesirini a r t ı n y o r d u . Dili korkunç silah telakki

edilen ş a i r i n s i m a s ı m ,

y a ş a d ı ğ ı

toplumda bir sihir

l ı M e s i

ile çevrili gösteren et

kenler,

ş a i r l e r i n

eserlerini

i n ş a d

ederken bir

a k ı m

sembolik hareketler sergile

rnesiyle tamamlamyordu. Eski Araplann

i i r i

kutsal bir gözle

e ğ e r l e n d i r m e l e r i

bu etkenlerdendir. Sanat d e ğ e r i yüksek

ş i i r l e r i ,

kendilerine özgü ibadetlerde

o k u m a l a r ı ( 3 4 1 ) '

m e ş h u r

ş a i r l e r i n d e n el-Mütelemmis'in bir beytini okumak ister

lerken abdest

a l m a l a r ı ,

dinledikleri ş i i r l e r d e n

çok

etkilendiklerinde secdeye

v a r m a l a r ı < ve ş a i r l e r e b a ş k a milletierin peygamberlere b a k t ı k l a n gözle bak

m a l a r ı

bu kutsiyetin birer göstergesi

s a y ı l a b i l i r .

Arap n l a y ı ş ı n d a ş i i r ve kehanet olgusunun cinle olan r t i b a t ı ve bunlar

la

b a ğ l a n t ı l ı

olan insamn cinle

i l i ş k i

kurabilmesinin mümkün o l d u ğ u ş e k l i n

deki Arap

n a n c ı m n ,

dini nitelikli vahiy fenomeninin kültürel temelini de

o l u ş -


10/10

3241Faruk

İ F T Ç İ

EKEV AKADEMi DERGiSi

t u r d u ğ u

görülmektedir. İ s l a m öncesi Arap kültürünün bu d ü ş ü n c e l e r e sahip ol

m a d ı ğ ı var

a y ı l s a y d ı ,

vahiy fenomenini kültürel

a ç ı d a n a l g ı l a m a m ı z

i m k a n s ı z

l a ş ı r d ı .

Zira

bu

ü ş ü n c e n i n

ak:li

ve

ü ş ü n s e l

o l u ş u m u n d a

insan-cin

l i ş k i s i n e

da

ir söz konusu kanaatin kökleri b u l u n m a d ı ğ ı takdirde, bir A r a p ' ı n kendisi ~ b i

bir insana gökten melek i n d i ğ i n i kabul etmesi oldukça zor görünmektedir. I ş t e

bütün bunlar, vahiy fenomeninin olgudan kopuk yada olguyu hiçe sayan ve onu

a ş a n bir fenomen

d e ğ i l ,

aksine kültürel telakkilerin bir p a r ç a s ı

o l d u ğ u n u

ve bu

kültürün mevcut kanaatlerinden d o ğ d u ğ u a n l a y ı ş ı n ı teyit etmektedir.

Bu yüz

den

m ü ş r i k l e r i n

vahye olan i t i r a z l a r ı , onun bizatihi kendisine

o l m a m ı ş

vahyin

m u h t e v a s ı n a veya kendisine vahiy gelen i ş i y e yönelik l m u ş t u r . A r a p l a r ı n sa

hip

o l d u k l a r ı

bu kültürel

y a p ı ,

bir yandan vahyi

a n l a r n a l a r ı m k o l a y l a ş t ı n r k e n

öte yandan da Kur'am, ş i i r olsun kehanet olsun o günün kültüründeki bilinen

metinler seviyesine indirgeme gayretlerini

d o ğ u n n u ş t u r .

l8)

Bu

nedenledir ki,

Hz. Peygamber,

m ü ş r i k l e r i n

mecnun''(

39

>

ş a i r ' ' ( k a h i n ' ' ( ve

"büyücü"

s u ç l a m a l a r ı n a

maruz k a l m ı ş t ı r .

Kur'an, kendisinin

ş i i r ,

peygamberin de ş a i r ol

d u ğ u ş e k l i n d e k i

nitelendirmeyi reddederken(

41

l, ş i i r i salt ş ü r o l d u . § : ı için red

d e t m e m i ş , iyi ve kötü olarak a y ı r a r a k iyi ş i i r i d e s t e k l e m i ş t i r . ( >Bunun

en

iyi göstergesi, cinler ve ş a i r l e r

h a k k ı n d a

müteaddit ayetlerin yam

s ı r a ,

Ş u ' a r i ' ,

Cin d ı y l a iki de surenin yer l m a s ı d ı r .

3 Sonuç

Nihai noktada ş u tespiti yapmak yerinde o l a c a k t ı r ; iç d ü n y a m ı z ı n etkisi al

t ı n d a bulunan ve bize türlü türlü tatlar sunan dilin,

d o l a y ı s ı y l a

ş i i r i n k a y n a ğ ı ,

Cahiliye Arap toplumunda

v a r l ı k l a r ı

bilinen ancak a l g ı l a n a m a y a n

v a r l ı k

ale

miyle, cinlerle i l i ş k i l e n d i r i l m i ş t i r . İ n s a m n bilinmeyeni taruma ve t a b i a t ı k e ş

fetme serüveninde, kelimelerin tabiatüstü ve

a ş k ı n

bildirisini yakalamada ş a i r - .

lere bir misyon y ü k l e n d i ğ i ve ş i i r i n ,

a k ı l

d ı ş ı n a

ç ı k ı n a d a

büyük bir imkan ola

rak

l g ı l a n d ı ğ ı

ve

u l l a m l d ı ğ ı

söylenebilir.

<

311

Ebu Zeyd. ilahi

i t a b ı n

T a b i l l t ı , s.57.

"Mecnun bir a i r için biz a n r ı l a r ı m ı z ı b ı r a k a c a k m ı y ı z ? " derlerdi. Saffat,

36.

.WJ

" H a y ı r , dediler, (bunlar) saçma sapan r ü y a l a r d ı r : bilakis onu kendisi u y d u r m u ş t u r ; belki de

o,

ş a i r d i r .

( E ğ e r

öyle

d e ğ i l s e )

bize hemen, öncekilere gönderilenin benzeri bir ayet getirsin."

Enbiya, 5; "Yoksa onlar: (0,} bir ş a i r d i r ; onun, z a m a n ı n f o / i i k e t / e r i n e u ğ r a m a s ı n ı bekliyoruz

mu diyorlar?" Tur,

30.

1

41

>"(Resülum ) Sen ö ğ f i t ver. Rabbinin lutfoyla sen ne bir kôhinsin, ne de bir deli." Tur, 29; Bir

kôhin sözfide e ğ i l d i r o). Ne de az i i ş f i n f i y o r s u n u z " Hakka, 42.

Yasin, 69; Ş u ' a ı i , 224; Hikka, 41, 42; Tiir, 29; Kalem, 51; Tekvir, 22.

OJ Ş u ' a ı i ' , 224-227.

arap geleneĞİnde Şaİr ve cİn İlİŞkİsİ.pdf

Documents