ar-ge harcamalari İle İhracat arasindakİ …2. ar-ge ve İhracat İlişkisi ar-ge faaliyetleri...

269

ÖzGeçmişten beri bütün ülkeler, toplumlarının refah seviyesini sürekli olarak artırma

çabası içinde olmuşlardır. Bu çaba ile birlikte uygulanan politikalar, ulaşılan gelişmişlik seviyelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Türkiye ekonomisine bakıldığında 1980 sonrası dönemde izlenen dışa açık ve ihracata dayalı büyüme politikaları, ihracatın hızla artma-sına ve ihraç edilen ürünlerin niteliklerinin de değişmesine yol açmıştır. Bu kapsamda son yıllarda, özellikle 1990’lı yılların ortasından itibaren emek-yoğun ağırlıklı ihracat yapısının, görece, teknoloji-yoğun ağırlıklı bir yapıya dönüştüğü görülmektedir. Bu ya-pısal dönüşümün, ihracat sektörlerinde ihtiyaç duyulan AR-GE miktarını da etkilemesi kaçınılmazdır.

Anahtar Kelimeler: AR-GE, İhracat, Ekonomik Büyüme

The Relationship Between R&D Expenditures and Export: The Case of Turkey, 1990-2011

AbstractHistorically all the countries have been in a constant effort to increase the level of

prosperity of their societies. The policies implemented together with this effort affected significantly the level of development. When considering the economy of Turkey, the outward oriented and export-led growth policies followed in the period after 1980, have led to a rapid increase in exports and also to a change in the nature of the products exported. In this context it is clear that, the labor-intensive export structure emerged after the mid-1990s has evolved into a technology-intensive dominant structure in recent years. It is very certain that this structural transformation will also affect the amount of R&D needed in export sectors.

Keywords: R&D, Export, Economic Growth

AR-GE HARCAMALARI İLE İHRACAT ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ, 1990-2011

*) Doç.Dr.,AtatürkÜniversitesiİktisadiveİdariBilimlerFakültesi(e-posta:[email protected])**)Arş.Gör.,AğrıİbrahimÇeçenÜniversitesiİktisadiveİdariBilimlerFakültesi

(e-posta:[email protected])

Vedat KAYA (*)

Süleyman UĞURLU (**)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 17 Sayı: 57 (Güz 2013)

270 / Doç. Dr. Vedat KAYASüleyman UĞURLU EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Girişİktisatteorisindebüyümeileilgiliolarakalternatifikiyaklaşımgörülmektedir.Bun-

lardanbirincisi,1950’liyıllarınsonunda‘NeoklasikBüyümeTeorileri’ileilgiliçalışma-larolurken,ikincisi1980’liyıllarınsonundagerçekleştirilen‘İçselBüyümeTeorileri’ileilgiliçalışmalardır.

Literatürde,teknolojiyiiçselkabuledenvearaştırmavegeliştirme(AR-GE)faaliyet-lerininbüyümeüzerindekietkisiüzerindeduranteoriler‘İçselBüyümeModelleri’adınıalmıştır.BuçalışmalardanRomer(1990),GrossmanveHelpman(1991)veAghionveHowitt (1992)uzundönemlibüyümeningerçekleşmesinde teknolojikyenilikvegeliş-meninrolünevurguyapmış,AR-GEfaaliyetlerinitemelalaniçselbüyümemodelleriniliteratürekazandırmışlardır.

Swift(2006)çalışmasındaise,yüksekteknolojiyesahipürünihracatıilebeşeriser-mayearasındakiilişkileriaraştırmıştır.1950-2000döneminde8ülkeyeaitverileredayalıpanelveriregresyonanalizleriniuygulamıştır.Beşerisermayeninyüksekteknolojiyesa-hipürünihracatınınönemlibirbelirleyicietkenolduğunutespitetmiştir.

Chuang(2000)çalışmasında,beşerisermaye,ihracatveekonomikbüyümearasındakiilişkileriincelemiştir.1952-1995dönemindeTayvanekonomisiüzerineeşbütünleşmevenedensellik analizleri uygulamıştır. Sonuç olarak beşeri sermaye büyümeyi etkilerkenihracatındabeşerisermayeyeetkiettiğinibulmuştur.

LevinveRaut(1997)ise,1965-1984döneminde30gelişmekteolanülkeyeaitpanelverilerileekonomikbüyümedebeşerisermayeveihracatarasındakitamamlayıcılıkilişki-leriniincelemekonusuyapmıştır.Çalışmadaeldeedilenbulgularsonucundaise,ortalamaeğitimileihracatayönelmearasındakarşılıklıbiretkileşimolduğunaişaretetmektedir.

Wagner(2008)araştırmasındatoplamsatışlardakiihracatınpayıilefirmabüyüklüğü,beşerisermayeyoğunluğuveAR-GEyoğunluğuarasındakiilişkileriincelemiştir.BatıveDoğuAlmanya’dakiimalatsanayiişletmeleriüzerinesabitetkiliveprobitmodeledayalıpanel ver iregresyon analizlerini kullanmıştır.Çalışma sonucunda sabit etkilermodeliihracatınönemlietkeniolarakbeşerisermayeveAR-GE’yeişaretederken,probitmodelitahminlerindedeğişkenlerarasındaanlamlıilişkileryakalanamamıştır.

Gråsjö (2005) yaptığı araştırmada ihracat performans ıüzerinde beşeri sermaye veAR-GE’yeerişiminetkileriniincelemiştir.1997-1999yıllarıiçinİsveç’tekiyerelyöne-timleridikkatealanregresyonanalizlerinikullanmıştır.Sonuçkısmındabölgeselihracatperformansı üzerinde beşeri sermayeye erişimin çok önemli bir rol üstlendiğini tespitetmiştir.

YıldırımveKesikoğlu(2012)çalışmasındaAR-GEharcamalarıileihracatarasındakinedensellikilişkileriniincelemiştir.1996-2008döneminive25altsektörükapsamaktadır.EldeedilenbulgularagöreAR-GEharcamalarındanihracatadoğrutekyönlünedensel-likilişkisimevcuttur.BusonuçAR-GEpolitikalarınınihracatıartırmadaönemlibiraraç

271AR-GE HARCAMALARI İLE İHRACAT ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ, 1990-2011

olabileceğianlamınagelmektedir.AncakihracatAR-GEharcamalarınanedenolmamak-tadır.

ÖzerveÇiftçi(2009)çalışmasındapanelveritekniğiileyapılananalizlerdeOECDülkeleriiçinAR-GEileihracatarasındakiilişkiyiincelemiştir.1993-2005tarihleriara-sında19OECDülkesiiçinAR-GEharcamalarınınmalihracatıüzerineetkisi,panelverianalizteknikleriileincelemiştir.ÇalışmasonucundaAR-GEileihracatarasındapozitifveyüksekoranlıbirilişkiolduğunayönelikbulgulareldeetmiştir.

Firmalar açısından teknoloji,firmalarınkullandığı sermaye, işgücüvearamallarınverimliliğinietkilemekteveböylelikledehemfirmalarhemdeülkeiçinsürdürülebilirekonomikbüyümeninvekalkınmanınönemlibirbelirleyicisinioluşturmaktadır.Tekno-lojinin,ekonominintemeltaşlarındanbirihalinialdığıgünümüzdekullanımalanlarıka-darteknolojiningelişimsürecidesondereceönemarzetmektedir.SözkonusubudurumhayatınheralanınıetkilediğigibiekonominintemeldinamiklerinideetkilemeklebirlikteteknolojidolayısıylaAR-GEfaaliyetleri,iktisatliteratüründedetartışılırhalegelmekte-dir.

DiğertaraftangünümüzTürkiye’sindesiyasiirade,ekonomidesononyıldaözellik-lemakrodüzeydeeldeedilen,görecevekısmi, iyileşmelerindemotivasyonuyla2023yılındaenbüyükilkonekonomidenbiriolmakve500milyardolarihracatyapmakhe-defleriniortayakoymuşbulunmaktadır.1980’dengünümüzeihracatadayalıbirbüyümestratejisi öngörenTürkiye ekonomisininyakıngelecekte enbüyük ilkon ekonomidenbiriolmahedefiiçin,500milyardolar ihracatyeterşartolmamaklabirliktegerekşartolarakgörülebilir.Bubakımdanküreselekonomikgörünümverekabetveriyken,Türkiyeekonomisiihracatınınmevcutyapısı,gerçekleşmerakamları,potansiyeli,yarattığıkatmadeğer,yoğunlaşmaveyayılmamarjlarıvb.hususlar,bahsekonuhedeflerigerçekleştire-bilmeaçısındansondereceönemarzetmektedir.Bunoktadayoğunlaşmave/yayayılmabiçimindegerçekleşmesindenbağımsızolaraksürdürülebilirihracatartışıhedefi,AR-GEfaaliyetlerinizorunlukılmaktadır.

Bu çerçevede çalışmaAR-GE faaliyetleri ve ihracat ilişkisini, Türkiye ekonomisi1990-2011dönemiörneğindenhareketleincelemektedir.GirişitakibendünyaveTürkiyetecrübesiaçısındanAR-GEfaaliyetleriningelişimiözetlenecekveardındanAR-GEveihracatilişkisielealınacaktır.Çalışmagenelbirdeğerlendirmeylesonaerecektir.

1. Dünyada ve Türkiye’de Ar-Ge Faaliyetleri1.1. AR-GE faaliyetleri ve önemiHızladeğişenvebüyüyendinamikbirdünyaiçerisindeülkelerveişletmelerrekabet

ortamındagerikalmamakiçinbudeğişimvegelişimiyakalamakzorundadırlar.Gündengünegelişen teknolojiyeayakuydurabilmekiçin taklitedilenmevcut teknolojiyerine,uygun araştırma teknikleri ile farkyaratanbuluşlar yapmakvemevcut teknolojik sis-temlerigeliştirmekgerekmektedir.AR-GEfaaliyetleri, insanlığınbilgisini, toplumların


kültürünüvesosyalyaşantısınıiçerenbilgibirikiminiartırmakvebubilgibirikiminiyeniuygulamalariletasarlamakamacıylayapılmaktadır(OECD,2009).

DolayısıylaAR-GE,firmalardayeniürünveüretimsüreçlerininortayaçıkarılmasıamacıylayapılansistemliveyaratıcıçalışmalarolaraktanımlanabilir.BuçerçevedeAR-GE,bilimveteknolojiningelişmesinisağlayacakyenibilgilerieldeetmekveyamevcutbilgilerleyenimalzeme,ürünvearaçlarüretmek,mevcutolanürünvesistemlerigeliştir-mekamacıileyapılandüzenliçalışmalardır(Zerenler,2007).Tüketicilerinistekveihti-yaçlarınıkarşılayabilmekiçinyeniteknolojileringeliştirilmesiveuygulanması,araştırmavegeliştirmeninüstlenmişolduğuzorlubirgörevdir.TeknolojikbilgivebirikimAR-GEçalışmalarınınbirsonucuolarakortayaçıkmakta,tümekonomiyeyayılmaktavebuyayı-lımekonomiyekatkıdabulunmaktadır(Ekren,2000).

AR-GEüçfarklıfaaliyettenoluşmaktadır.Bunlar;yenibilgiedinebilmekveolayla-rınesasnedenlerinianlayabilmekiçinyürütülentemelaraştırmalar,birkonudabellibiramacayönelikolarakgerçekleştirilenuygulamalıaraştırmalarvesonolarakaraştırmavedeneyimlerdeneldeedilenmevcutbilgivebirikimlerüzerineoluşturulmuşolandeneyselgeliştirmelerdir(Manual,2002).

Ülkelerin kalkınması, ekonominin temel taşlarını oluşturan firmaların gelişmesinegenellikleparalellikgöstermektedir.Sürdürülebilirekonomikkalkınmanıntemelşartla-rındanolanAR-GE faaliyetleri hemfirmalarınhemdeülkelerin rekabet etmegücünüartırmaktadır.Rekabetgücüdüşükolanülkelerinvebunabağlıolarakfirmalarındışaba-ğımlılığıkaynakveüretimfaktörleriaçısındanartmaktadır.Budurumisesürdürülebilirkalkınmaiçinülkelervefirmalaraçısındaolumsuzbirdurumoluşturmaktadır.AR-GEfaaliyetleri,ülkevefirmalarıngelişenteknolojikfaaliyetlerlebirliktedünyaentegrasyonuaşamasındadaönemlibirrolüstlenmektedir(Bezirci,2012).

Uluslararasıalandaülkelerinbirbirleriilerekabetedebilmelerininenönemlikoşulla-rındanbiridehızlagelişen,değişenteknolojiveyeniliklereayakuydurabilmeleridir.Sonteknolojivenitelikliişgücügelişmenin,büyümeninvekalkınmanınenönemlidinamik-lerindendir.Dünyaekonomisindebilgiçağınagirilmesiilebirlikteteknolojideyaşananhızlıgelişmeleredayalıolarak,birtakımdönüşümleryaşanmaktadır.Bunlar;

-Toplumlarınüretimkapasiteleriningenişlemesi,-Bilişim,iletişimveulaşımınönplanaçıkması,-Bireyselvetoplumsalihtiyaçvebeklentilerinfarklılaşması,-Teknolojikdeğişimleritakipedebilmegerekliliğininartması,-Sonteknolojiyedayalıüretimyapabilmektir(Güzel,2009).YaşananbudönüşümsonucuülkelerdahafazlaAR-GEharcamasıyapmayayönelmiş-

lerdir.Budeğişimlerilebirliktefirmalar,kurumlarveüniversitelerdahaöncekiaraştır-malardanbugünekadareldeedilentecrübevebilgibirikimlerinikullanarakyeniürünler,tekniklerveçözümyollarıeldeetmişlerdir(Sylwester,2001).Rekabetortamınındeğiştiği


günümüzdünyasındaAR-GEfaaliyetleriülkelerinvefirmalarıntemelfonksiyonlarındanolmuştur.Bubağlamdarekabetüstünlüğüeldeetmekvebudurumukorumakisteyenfir-malaremek-yoğunsermayedenteknoloji-yoğunsermayeyegeçmektevebusüreçiçindeAR-GEharcamalarınaönemvermektedirler(Bezirci,2012).

Araştırmavegeliştirmeninöneminişöylesıralamakmümkündür:• Piyasaaçısından:PiyasayahâkimolmaveliderliketmeisteğiAR-GEfaaliyetlerini

rekabetedilebilirlikaçısındandahaönemlihalegetirmektedir.• Firmaaçısından:AR-GEsayesindeeldeedilenyenilikleriuygulayanvebuyeni-

liklerikârlılığınayansıtanbirfirma,arzuluvegayretlibirçalışmaortamıkurmuşolur.

• Sosyalaçıdan:YenilikbekleyentüketicilereAR-GEsayesindeyeniürünlerortayasunulması,kamuoyutarafındantakdirlekarşılanır.

• Personelaçısından:Firma,yetenekliveyaratıcıelemanlarıkendibünyesinedâhilederekoluşabileceksorunlarınçözümündekolaylıksağlar.Dolayısıylaçalışanlarınmotivasyonuartarveböylecefirmanınperformansındaartışbeklenir(Demirci,BaşveTolon,2007).

1.1. AR-GE faaliyetlerinin ölçümüAR-GEfaaliyetleriülkeleringelişmesivekalkınmasıiçinbüyükönemtaşımaktadır.

Buönem,nicelolarakbirkaçgösterge ileölçülebilmektedir.Dünyacakabul edilenbugöstergelerden ilki;bir ülkedeAR-GE faaliyetlerineharcananparamiktarınıngayrisafiyurtiçihasılasınaoranı,ikincisiisearaştırmavegeliştirmefaaliyetlerindeülkedeyaşayanmilyonkişibaşınadüşenpersonelsayısıdır.

AşağıdakitablodaGelişmiş20ülkenin(G-20)2000-2010yıllarıarasındakiaraştır-mavegeliştirmeharcamalarınıngayrisafiyurtiçihasılalarınaolanoranlarıverilmiştir:


Tablo1.AR-GE Harcamaları (% GSYH)

Kaynak: WorldbankveOECDverisetlerindenyararlanılmıştır.

Yukarıdaki tablodaverilengöstergelerebakıldığındagelişmişülkelerarasındadahibüyükfarkolduğuhemengözeçarpmaktadır.Ülkeleringelişmişlikseviyeleriilebugös-tergelerinneredeyseparalelhareketettiklerikolaybirşekildefarkedilmektedir.

Tabloya bakıldığında ulaşılabilen veriler ışığında ortaya çıkan ortalama rakamlariçerisindekienyüksekoran,3.25 ile teknolojidenilince ilkaklagelenülkelerdenolanJaponya’dır.Onu2.91ileyinebiruzakdoğuülkesiolanGüneyKoreizlemektedir.Üçün-cü olarak ise 2.70 ile dünyanın süper gücü konumundakiAmerikaBirleşikDevletleri(ABD)gelmektedir.DahasonrasırasıyladiğergelişmişülkelerolanAlmanya,Fransa,Avustralya,Kanada,AvrupaBirliğiveİngilteregelmektedir.

Endüşükortalamaise0.05ileSuudiArabistan’dır.Onu0.07ileEndonezyatakipet-mektedir.Üçüncüolarakise0.39ileMeksikayeralmaktadır.TürkiyeiseG-20içerisinde0.62ileArjantin’densonraendüşük5.ülkekonumundadır.Buölçümegöre2023hedefiilkonbüyükekonomiolanTürkiyeiçinyeterligörünmemektedir.

2. AR-GE ve İhracat İlişkisiAR-GEfaaliyetlerisonucuortayaçıkanteknolojiveyeniliklerençokihracatüzerinde

etkilidir.İhracat,malvehizmetlerinulusalsınırlarındışınaçıkarılmasıolaraktanımlana-bilmektedir.Birbaşkaifadeileihracat,birmalınyürürlüktekiihracatmevzuatıilegüm-rükmevzuatınauygunşekildegümrükbölgesidışınayadaserbestbölgelereçıkarılması-nadenir(BedestenciveCanıtez,2010).


Türkiye’ninAR-GEalanındakiciddiadımlarınınbaşındaTÜBİTAK’ınkurulmasıgel-mektedir.Bukurum17.07.1963tarihve278sayılıyasailekurulmuştur(Bezirci,2012).TÜBİTAK,akademikveendüstriyelaraştırmageliştirmeçalışmalarınıveyeniliklerides-teklemek,ulusalönceliklerdoğrultusundaTürkiye’ninbilimve teknolojipolitikalarınıbelirlemek,kamukurumlarınınvesanayininprojelerinefonsağlayarak,ülkeninuluslara-rasıalandarekabetetmegücününartırılmasınıhedeflemektedir(http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/icerik-hakkimizda).

Teknolojininiyideniyiyeönemkazandığıözellikle1980’liyıllardanitibarenAR-GEileihracatneredeysebirbirindenayrılmazbirikilihalinialmışlardır.Üretiminartırılmasıileilgiliyapılançalışmaların,yenipazarlaryaratmakvemevcutpazarlardasözsahibiola-bilmekiçinyapılançalışmalarınönemihergeçengünartmaktadır.Türkiyeisebuönemlidışticaretpazarındanyıllarcasürmekteolançeşitliçıkarçatışmaları,içkarışıklıklar,dışmüdahalelerveekonomikkrizlersonucugerekliolanpayıalamamış,dolayısıileyeterliteknolojiyiyakalayamamışvearzuedilenbüyümevegelişmedüzeyineulaşamamıştır.

Aşağıdaki tabloda 1990 – 2011 yılları arasındaG-20 ülkelerinin ihracatlarınınGSYH’leriiçerisindekipaylarıgösterilmektedir.AvrupaBirliğiÜlkeleri’ninverileri,ayrıayrıüyeülkelerinrakamlarınınortalamalarıalınarakderlenmiştir:

Tablo2.G-20 İhracat/GSYH %

Kaynak: Worldbank


İlkkısmında1990–2001yıllarının,sonkısmındaise1990–2011yıllarınınortalama-larınınalındığıyukarıdakiTablo2’yegöre,ihracatınGSYHiçindekipayınınenyüksekolduğuülke (veyabirlik)%50.7 ileAvrupa (27)’dır.Onu%46.5 ileSuudiArabistantakipetmektedir.Üçüncüsıradaise%37.5GüneyKoregelmektedir.DahasonrasırasıylaKanada,AlmanyaveRusyagelmektedir.SuudiArabistan’ınoranlamayagöreüstsıra-lardaolmasınınnedenipetrolvepetrolürünleriihracınınsondereceyüksekolmasındankaynaklanabilir.

Endüşükoranise%10.9iledünyanınsüpergücükonumundakiABDgelmektedir.Onu%11.0 ileBrezilya takipederken,birbaşka teknolojiülkesiolan Japonya ise%12.1’likoranilesondan3.sıradabulunmaktadır.ABD,Japonyagibigelişmişülkelerinbuoranlamayagörealtsıralardayeralmalarında;GSYH’lerinin,sabitsermayeyatırımla-rının,devletveözeltüketimharcamalarınınyüksekolmasıgibinedenlerolabilir.TürkiyeiseG-20içerisinde%21.0ileenyüksekoranasahip14.ülkekonumundadır.

AşağıdakitablodaiseTürkiye’nin1990-2011yıllarıarasındayapmışolduğuAR-GEharcamaları,ihracatveayrıcaAR-GEharcamalarındakiyüzdedeğişimverilmektedir.

Tablo3.Türkiye’nin Yıllık AR-GE Harcamaları ve İhracat Rakamları (000 TL)

Yıllar AR-GE Harcamaları İhracat %∆AR-GE %∆İhracat1990 1,275.68 33,792.15 - -1991 3,330.05 56,680.77 1.61 0.681992 5,356.81 101,349.71 0.61 0.791993 8,776.14 168,579.59 0.64 0.661994 13,991.27 537,826.63 0.59 2.191995 29,509.40 988,190.76 1.11 0.841996 66,709.07 1,907,001.83 1.26 0.931997 141,781.67 4,039,401.62 1.13 1.121998 260,422.14 7,032,148.73 0.84 0.741999 489,162.88 11,211,265.21 0.88 0.592000 798,437.97 17,347,694.86 0.63 0.552001 1,291,891.39 38,770,187.94 0.62 1.232002 1,843,288.04 54,621,624.13 0.43 0.412003 2,197,090.03 70,369,503.26 0.19 0.292004 2,897,516.25 90,327,455.81 0.32 0.282005 3,835,441.08 99,039,094.22 0.32 0.12006 4,399,880.66 123,341,871.42 0.15 0.252007 6,091,178.49 139,340,197.15 0.38 0.132008 6,893,048.20 170,513,069.62 0.13 0.222009 8,087,452.60 158,481,951.50 0.17 -0.072010 9,267,589.62 171,343,212.76 0.15 0.082011 11,154,149.80 185,907,385.80 0.20 0.32

Kaynak: TUİKveDPTverilerindentarafımızcahazırlanmıştır.


Tabloya göreAR-GE harcamalarına ve ihracat rakamlarına bakıldığında 1990’dan2011yılınakadarneredeysesürekliartışgöstermiştir.Sadece2009yılındaihracattabiröncekiyılagöre%7’likbirazalışmeydanagelmiştir.2008yılındameydanagelenküreselkrizilebirliktedünyaekonomisinehâkimolanekonomikdurumbuazalışınnedenlerin-densayılabilir.1990-2011yıllarıarasındaAR-GEharcamalarısürekliartmış,2008’dekiküreselekonomikkrizindensonradahiazalışyaşanmamıştır.

Grafik1.Türkiye’de AR-GE ve İhracat Rakamlarındaki Yüzde Değişim

Kaynak: TUİKveMaliyeBakanlığıverilerindeneviews6’dahazırlanmıştır.

Türkiye,gelişmekteolanbirülkeolarak teknoloji üretendeğil teknoloji satın alanbirkonumundadır.Budurum, ihraçmalıüretirkendeetkisinigöstermektedir.Türkiyegeçmişyıllardanberiağırlıklıolarakdayanıksıztüketimmalıihraçederken,yatırımmalıihracı oldukça düşük seviyelerdedir. Son yıllardaAR-GEharcamalarına ayrılan payınartmasıilebirliktebuolumsuzdurum,olumlubirhalalmayabaşlamıştır.

Aşağıdakitabloda1996-2012yıllarıarasındaTürkiye’deyapılanihracatmallarınınsınıflandırılmasıvesınıflandırılmışihraçmallarınınihracatrakamlarındakipayıgösteril-mektedir:


Tablo4.Türkiye’de Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına Göre İhracat (000 TL)

YILLAR YATIRIM HAMMADDE TÜKETİM Y/İ H/İ T/İ

1996 90,794 791,964 998,786 0.05 0.42 0.52

1997 193,174 1,680,882 2,098,918 0.05 0.42 0.52

1998 349,071 2,925,824 3,735,495 0.05 0.42 0.53

1999 764,751 4,563,716 5,818,404 0.07 0.41 0.52

2000 1,356,993 7,213,186 8,723,577 0.08 0.42 0.50

2001 3,257,438 16,382,090 18,701,657 0.08 0.42 0.48

2002 4,201,562 22,071,579 27,805,095 0.08 0.40 0.51

2003 6,485,933 27,613,504 36,020,768 0.09 0.39 0.51

2004 9,289,079 36,903,505 43,384,094 0.10 0.41 0.48

2005 10,723,223 40,612,236 46,706,954 0.11 0.41 0.47

2006 13,485,876 54,079,145 54,082,330 0.11 0.44 0.44

2007 17,901,676 64,298,476 56,870,609 0.13 0.46 0.41

2008 21,624,407 87,573,709 60,866,205 0.13 0.51 0.36

2009 17,198,406 76,941,500 63,016,440 0.11 0.49 0.40

2010 17,660,857 84,591,288 67,997,074 0.10 0.49 0.40

2011 23,700,132 113,462,634 87,205,478 0.10 0.50 0.38

2012 24,618,895 148,172,926 99,600,799 0.09 0.54 0.36

Kaynak:TUİKveMaliyeBakanlığıverilerindentarafımızcahazırlanmıştır.

Yukarıdakitabloyabakıldığındagörülüyorki;1996–2012yıllarıarasındasınıflan-dırılmış ihracat rakamları sürekli artış gösterirken sadece2009yılındabir azalmagö-rülmüştür. Bu yılda dünyada ekonomik durgunluk söz konusu olduğundan yatırım vehammaddemallarıihracatındabirazalmagörülürkentüketimmallarıihracatındaazalmagörülmemiştir. İhracatmalları arasındayapılan sınıflandırmadaTürkiye en fazla ham-maddeihracatıyaparkenenazyatırımmallarıihracatıyapmaktadır.17yıllıksüreçteya-tırımmallarınınihracıyaklaşık271katartışgösterirken,hammaddemallarınıihracı187katvesonolaraktüketimmallarınınihracıiseyaklaşık100katartışgöstermiştir.

AşağıdakigrafikteTürkiye’de1996-2012yıllarıarasındasınıflandırılmışihraçmal-larınınihracatrakamlarındakipaylarıayrıayrıgösterilmektedir:


Grafik2.Türkiye’de Sınıflandırılmış İhraç Mallarının İhracat Rakamlarındaki Payı

Kaynak:TUİKveMaliyeBakanlığıverilerindeneviews6’dahazırlanmıştır.

Yukarıdakigrafiğebakıldığındaiseemek-yoğunağırlıklıihracatyapısının,teknoloji-yoğunağırlıklıbiryapıyadönüştüğügörülmektedir.Yatırımmallarınınihracatpayıtop-lamihracatiçinde%100’denfazlaartışgösterirken,hammaddemallarıihracatınınpayıyaklaşık%20oranındaartmışvesonolaraktüketimmallarıihracatınınpayıiseyaklaşık%30azalmıştır.

SonuçÜlkeleringelişmesi,büyümesiiçinAR-GEvedışticaretinönemikaçınılmazdır.Özel-

likledeihracatınartmasırekabetiartırıcıyöndebirkatkısağlar.İçpiyasadakaliteyiartı-rıcıyöndeetkiedervesüreklisatılabilenmallarınüretilmesineyardımcıolarakpiyasayadinamizmgetirir. İhracat, ülkeye döviz ve kıymetlimadenlerin girişini sağlamaktadır.Böyleceithalattandahafazlaihracatyapıldığıtakdirdedışaçıktaazalmameydanagelir.Ayrıca ihracat, ülkeyekazandırdığı döviz sayesindeülkedemeydanagelebilecekolasıdövizkuruveekonomikşoklarakarşıdirençgösterilmesineyardımcıolur.


Küreselleşendünyaekonomisindeihracatyapılabilmesiiçinihraçmallarıüretilirkengünümüzteknolojisinieniyişekildekullanmakgerekmektedir.Ziragelenekselşekildeihracatyapmak,ülkeninkaynaklarınınyokpahasınasatılmasınaveüretimfaktörlerininisrafınayolaçmaktadır.Özellikledeülkemizin,100.kuruluşyıldönümüolan2023yılıiçinkonulanhedeflereulaşabilmesiyolundasürekliartanAR-GEharcamalarıilebirlikteistikrarlıbirşekildeihracathacminibüyütmesiveyeterliekonomikbüyümeyigerçekleş-tirmesigerekmektedir.

DöneminBilim,SanayiveTeknolojiBakanıNihatErgün,3Mart2012yılındayap-tığıbasıntoplantısında;Türkiye’nin2023yılıhedefleriarasında2trilyondolarGSYH,500milyardolarihracatve20milyardolarAR-GEharcamasıbulunduğunuaçıklamıştır(haberler.com).

Türkiye’nin2012yılımilligeliriyaklaşıkolarak1.016trilyondolar,ihracatı152.5milyardolarveAR-GEharcaması8.6milyardolardır(OECD).Konulanhedeflerekalan11yıldaulaşılabilmesiiçinTürkiye’ninmilligelirininyaklaşıkolarakyıllık%6.3büyü-mesi, ihracatınınyıllık%11.5artmasıveAR-GEharcamasınındayıllık%8büyümesigerekmektedir.

Türkiye’ninson9yıldamilligeliryaklaşık%6.2büyümüş,ihracatı%10.5artmışveAR-GEharcamalarıda%7.3büyümüştür.Türkiyevarolanistikrarlıbüyümerakamlarınıçokazartırarakaynıdüzendeartırırsakonulanhedeflereulaşabilmesipekzorgörülme-mektedir.Ancak günümüz teknoloji dünyasında sınıflandırılmış ihraçmalları arasındateknoloji-yoğunolansermayemallarınınpayınıartırmasıgerekmektedir.

KAYNAKÇAAghion, P. ve Howitt, P. (1992). A model of growth through creative destruction.

Econometrica,60.(2),323-351.Bedestenci,H.Ç.veCanıtez,M.(2010).Dış ticaret işlemler ve uygulamalar.(7.Basım).

Konya:GaziKitapevi.Bezirci,M.(2012).Ar-ge teşvikleri.(1.Basım).İstanbul:BetaYayıncılık.Chuang,Y.C.(2000).Humancapital,exportsandeconomicgrowth:acausalityanalysis

fortaiwan1952–1995.ReviewofInternational Economics,8.(4),712-720.Demirci, R., Baş, M., ve Tolon, M.(2007).Türkiye’nin ab’ye uyumu sürecinde türk

işletmelerininar-gefaaliyetleri.Web:http://www.metehantolon.com/wpcontent/uploads/2012/04/turkiyenin-abye-uyumu-surecinde-turk-isletmelerinin-arge-faaliyetler.pdf,adresinden11Mayıs2013’dealınmıştır.

Ekren, N. (2000). Bilgi ve ekonomik etkinlik. Activeline Aylık Bankacılık veFinans Dergisi,6.1-2.


Güzel, S.(2009). Ar-ge harcamaları ve vergi teşvikleri: belirli ülkeler karşısındaTürkiye’nin durumu.Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 4. (2),29-48.

Gråsjö,U.(December2005).Humancapital,r&dandregionalexportperformance.The Royal Institute of Technology, Centre of Excellence for Science and Innovation Studies (CESIS) Electronic Working Paper Series, 50.Web:http://www.infra.kth.se/cesis/cesis/publications/working_papers/index.htmadresinden6Haziran2013’dealınmıştır.

Grossman, G.M. ve Helpman,E. (1991). Endogenous product cycles.The Economic Journal,101.1214–1229.

Levin,A.veRautL.K. (1997).Complementaritiesbetweenexports andhumancapitalineconomicgrowth:evidencefromthesemiindustrializedcountries.Economic Development and Cultural Change,46.155-174.

Manual,F.(2002).Proposed Standard Practice for Surveys on Research and Experimental Development, OECDYayınları,(ISBN92-64-19903-9).

OECD Factbook 2008: Economic, Environmental and Social Statistics. (2009).Expenditure on r&d. OECD Yayınları, (ISBN 978-92-64-04054-0). Paris,Fransa.

Özer,M.veÇiftçi,N.(2009).Ar-geharcamalarıveihracatilişkisi:oecdülkeleripanelverianalizi.Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,23.39-49

Romer,P.M.(1990).Endogenoustechnologicalchange.The Journal of Political Economy, 98.(5-2),71-102.

Swift, D. (2006). Human capital ınvestment as a realist foreign policy.International Public Policy Review,2.(2),68-91.

Sylwester, K. (2001).R&d and economic growth.Web: http://www.springerlink.com/content/06mnyapnkjf4xjxk/fulltext.pdf, adresinden 13 Mayıs 2013’dealınmıştır.

Wagner,J.(August2008).Exportsandfirmcharacteristics:firstevidencefromfractionalprobit panel estimates.University of Lüneburg, Working Paper Series in Economics, 97. Web: www.leuphana.de/vwl/papers adresinden 29 Mayıs2013’dealınmıştır.

Web: http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/icerik-hakkimizda, adresinden 5 Mayıs2013’dealınmıştır.

Web:http://www.dpt.gov.tr,adresinden8Mayıs2013’dealınmıştır.

Web:http://www.maliye.gov.tr,adresinden16Mayıs2013’dealınmıştır.

Web:http://www.oecd.org,adresinden12Mayıs2013’dealınmıştır.


Web: http://www.tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/icerik-hakkimizda, adresinden 10 Mayıs2013’dealınmıştır.

Web:http://www.tuik.gov.tr,adresinden11Mayıs2013’dealınmıştır.

Web:http://www.haberler.com/ergun-arge-yatirimlarinin-payi-artacak-3415777-haberi-3Mart2012,adresinden2Mayıs2013’dealınmıştır.

Yıldırım,E.veKesikoğlu,F.(2012),Ar-geharcamalarıileihracatarasındakinedensellikilişkileri:Türkiyeörneğindepanelnedenselliktestikanıtları.Marmara Üniversi-tesi İ.İ.B.F. Dergisi,32.(1),165-180.

Zerenler,M.,Türker,N.veŞahin,E. (2007).Küresel teknoloji,araştırma–geliştirme(ar-ge)veyenilikilişkisi.Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17.653-667.

ar-ge harcamalari İle İhracat arasindakİ …2. ar-ge ve İhracat İlişkisi ar-ge faaliyetleri...

Documents