APOLLO

ATOMIC

Pieter & Alida Vorster • Bloemfontein • Cell: 082 457 2053 • pjvorster@vodamail.co.za

THEIR GENETICS = FEED EFFICIENCYAND GROWTH

12019 | DORMER

Barkly-OosLower Orperndale

Kontak:Tjaart - 072 313 2232Steyn - 082 438 8991

NASIONALE VEILING • SEPTEMBER 2019PRODUKSIE VEILING • OKTOBER 2019PRODUKSIE VEILING • JANUARIE 2020

Dit is met groot trots dat Rooihek Dormers oorgekoop is en nou deel vorm van die 2Broers Dormer Stoet.

Besoek Ons: www.2broersdormers.co.za | Facebook: 2BroersDormers

Exceptional breeding, superior quality and convenience all under one roof

INHOUD

DISCLAIMER/VRYWARING:

The views expressed by the authors of the articles featured in this publication do not necessarily reflect the views of the Dormer Society.

Die menings van die skrywers soos in die publikasie vervat, weerspieël nie noodwendig die mening van die Dormer Genootskap nie.

Dormer Sheep Breeders’ Society of SALizanne Vermeulen | Tel: 051 410 0968 | E-pos: Lizanne@stemma.co.za | Web: www.dormersa.co.za

Posbus 506 | Bloemfontein | 9300 | SA Stamboek Gebou Henrystraat 118 | Westdene | Bloemfontein | 9301

ARTIKELSVOORWOORD 4

DOREMERRAAD 6

BLUP Breeding Values: Still relevant in modern day Livestock Breeding? 8-13

PROSEDURE VIR DEELNAME AAN DIE PRODUKSIE AANTEKENINGE 14-18

Oppas vir selektiewe meting! 20-22

EMBRIO SPOELING 26

Genetiese hulpmiddels vir die Dormer Ras 28-32

Die Dormer Nuusblad 36

Die Dormer 44

Sinchronisasie van ooie 46-48

Vrugbaarheid van ramme versus semenkwaliteit 50-52

DORMER KEURDERSLYS 56-58

DORMER LEDELYS 60-66

2 DORMER | 2019

ADVERTEERDERS

Luna Dormers Sanvors Santa Gertrudis

VBB

2 Broers Dormerstoet 1

Sanctuary Dormers 5

Mertoun Dormers 7

Welpic Dormers 9

Aan-de-Vallei Dormers 11

Berend Dormers 12

Isted Dormers 13

Vanovis Dormers 15

Maluti Dormers 17

Nova Barletta Dormers 19

Umpukane Dormers 21

Avoca Mountain Shadows 22

Kairos Dormers 23

Molatek 25

Ramsem 27

Droërivier Dormers 29

Johanri Dormers 31

Dormerific Dormers 33

Barnlab 34

Kalkvley Dormers 35

Heuningkrans Dormer Stoet 37

Coco YF Dormers 37

OVK 38

Osprey Bully 38

Nuweland Dormers 39

BKB 40

Thornpark Dormers 41

Hinterland 42

SonoVet 42

J.O.R Group 43

Jalico Dormers 45

Rhenosterbosrug Dormerstoet 49

Hugo Dormers 54-55

Happy Venture Dormers 59

Clinomics 67

BSB Prime Meats 68

Nasionale Dormer Veiling ABB

Foto

deu

r Ja

pie

vd

Wes

thu

izen

32019 | DORMER

VOORWOORD

Met hierdie treffende omskrywing van die DORMER, bied die ras alreeds sedert 1940 vir Suid-Afrikaanse skaapboere in hul strewe om die ideale slaglam te teel, 'n volhoubare opsie. Jaar na jaar aanvaar die DORMER stoettelers dan ook die uitdaging om ramme en ooie wat aan die STANDAARD VAN VOORTREFLIKHEID voldoen, oor bewese teelwaardes beskik en funksioneel-doeltreffend is,

aan die bedryf te lewer.

Die afgelope jaar was ook geen uitsondering nie. Diere van hoogstaande gehalte is deur telers op veilings landwyd aangebied. Ten spyte van die swakker ekonomie en die hoë wolprys, het die volgehoue vraag na DORMERS, die kopers se

vertroue in die ras bevestig.

Teneinde die stempel van "GOEDGEKEURDE GEHALTE" op stoetdiere te plaas vereis die DORMER SKAAPTELERSGENOOTSKAP VAN SUID-AFRIKA dat die Nasionale-, produksie- en algehele uitverkopingveilings, ONDER BESKERMING VAN DIE GENOOTSKAP moet plaasvind. Dit verseker dat die belange van die koper, die teler en die Genootskap beskerm word. Daarom neem die Raad die verantwoordelik om toesig te hou oor die toepassing van die vereistes vir veilings "onder beskerming" ernstig en met die nodige toeweiding

op.

Die Genootskap plaas 'n hoë premie op die opleiding van nuwe en jong telers. Sestig kursusgangers het twee Dormer-kursusse die afgelope jaar bygewoon. Die aansteeklike entoesiasme van die kursusgangers en die hoë vlak van kundigheid waaroor die kursusleiers beskik, het die kursusse in onvergeetlike ervarings vir almal wat dit bygewoon

het, omskep.

SA Stamboek het tydens die ALFA EXPO 2018 in Parys erkenning aan kleinveetelers gegee wat vir die "Elite Kleinveeteler van die Jaar-toekennings" gekwalifiseer het. Van die vier-en-sestig Dormertelers wat Elite-toekennings ontvang het, was ses vir Dubbel Goud, twee-en-twintig vir Goud, twintig vir Silwer en sestien vir Brons. Dit is 'n sprekende bewys van Dormertelers se volgehoue strewe na voortreflikheid. Hartlik geluk! Ons is trots op julle.

Na die Iangdurige en uitmergelende droogte is ons gevul met diepe dankbaarheid teenoor ons Hemelse Vader vir die wonderlike reën wat oor 'n groot deel van die land geval het. Ons gebed is dat Hy ook uitkoms sal gee in daardie dele van ons land waar

dit nog steeds baie droog is.

Pieter Vorster

"Die DORMER is 'n lewenskragtige, gladdelyf, horinglose, witwol-vleisskaap,

met goeie breedte en diepte, redelik hoog op die been, vol dye, 'n goed

ontwikkelde sterk toplyn, 'n karaktervolle gesig met 'n sterk bek, gepigmenteerde

ooglede, sterk bene, pote en goeie gesonde kloue vir gemaklike beweging.

Daarbenewens beskik die DORMER ook oor al die belangrike eienskappe van 'n ideale

vleisras. Reeds met sy ontwikkeling is voortreflike eienskappe soos vleisbouvorm,

vrugbaarheid, moedereienskappe, melkproduksie, onbeperkte teelsikius,

vroeë rypheid, groeivermoë en karkasgehalte vasgelê."

Foto deur Japie vd Westhuizen

4 DORMER | 2019

52019 | DORMER

DORMERRAAD

PIETER VORSTER

STEYN STEENEKAMP

PIET VAN ZYL

JOHAN BARNARD

PEET VAN ROOYEN

LIZANNE VERMEULEN

CHARLES JORDAAN

CHARL VAN ROOYEN

6 DORMER | 2019

72019 | DORMER

BLUP Breeding Values: Still relevant in modern day Livestock Breeding?

Japie van der WesthuizenSA Stud BookApril 2019

Historic perspective and relevance

Without going into too much detail, the history of modern-day farm animal breeding is briefly as follows:

Early history, after the domestication of livestock species, clearly show the impact of the symbiotic relationship between man and animal. Migration of livestock species and breeds are mostly linked to the movements of people. Not only were preferences shown in terms of the function of animals, but in many cases, it is also linked to cultural or status significance. Simply think of the value of specific cattle hide colours for the manufacturing of shields for a king’s army, in an African context, for example. Murals at the Egyptian pyramids not only depict the utilisation of livestock for food, fibre and milk, but also even depicts the application of reproduction and breeding practices. The well-known description in the Bible of the application of selection and breeding of small stock also come to mind. Jacob managed to select for specific colour patterns as well as for production efficiency among the sheep of his uncle. According to the story, he was very successful in applying hand mating by keeping the rams at the water points waiting for the ewes to quench their thirst.

Modern day breeding can be traced back to Sir Robert Bakewell that coined the phrase: “Like begets like”. He noticed that the performance or other properties that distinguish some breeding animals from others run in families (even breeds). One of his “secrets” was to “mate best with best”, to combine the good properties of good parents and other related animals in their progeny.

This is one of the basic principles of BLUP breeding values, namely that related animals share common genes, especially those genes responsible for differences in progeny performance.

Although this principle seems to be sound, many years later Professor Jay Lush remarked that: “Like does not always begets like”.

This describes the second very important principle in BLUP breeding values, namely that each animal receives a random sample of genes from its parents.

Being random means that the likelihood might be biggest that the genetic merit of an individual will be the average of its parents (mid-parent), but this will hardly ever exactly be the case. This random sample received is referred to as the “Mendelian sampling effect”, named after Gregor Mendel, the person who discovered the fundamental laws of inheritance (based on single gene expressions).

During the “Golden Age” of Population Genetics brilliant scholars like Haldane, Fisher and Wright were producing their great work and were instrumental in reconciling biometry with genetics and thereby creating a new science. The relationships and expected behavioural patterns through selection (natural and artificial) is best described by the handbook that all modern-day geneticists and animal breeding students had to endure at University, namely “An introduction to Quantitative Genetics” by Falconer (and in later editions Falconer & Mackay). The most important concepts, when dealing with traits of economic importance in farm animals (and probably with all other living organisms), is the role and parameters associated with additive gene actions. The variation in the contribution of additive genes to the observed (or measured) variation among farm animals in a defined set of environmental and other known parameters (such as the sex of the animal, the age of its dam, its own age, the way it was treated, especially in terms of nutrition, and others) is of special interest as this is normally described as a ratio when compared to total phenotypic (observed or measured) variance (in the same set of the defined environmental or known parameters). This ratio is called the heritability (in the “narrow sense” for the specific trait). Visscher, et al (Nature reviews in GENETICS Volume 9, 2008) refer as follows to the term heritability:

8 DORMER | 2019

92019 | DORMER

Ramme en Ooie word aangebied:

WAAR KWALITEIT ONS EERSTE PRIORITEIT IS!

JP POTGIETER | OUDEWONING BOERDERYSel: 082 749 1314 Tuis: 087 550 1869 | Kantoor: 051 603 7054

welpicdormers@gmail.com | Posbus 55, Lady Grey

Ooie en ramme sal op die

Nasionale veiling 21 September 2019 aangebied word.

2de Produksie veiling 17 Augustus 2019by die Elite Dormer veiling wat deur JOR Dormers en Welpic Dormers aangebied word.

“Heritability allows a comparison of the relative importance of genes and environment to the variation of traits within and across populations. The concept of heritability and its definition as an estimable, dimensionless population parameter was introduced by Sewall Wright and Ronald Fisher nearly a century ago. Despite continuous misunderstandings and controversies over its use and application, heritability remains key to the response to selection in evolutionary biology and agriculture, and to the prediction of disease risk in medicine. Recent reports of substantial heritability for gene expression and new estimation methods using marker data highlight the relevance of heritability in the genomics era.”

The third and, as important, source to be included in BLUP breeding value predictions, is the additive (genetic) variance (and covariance when more than one trait or other random effects are included in the predictions) in relation to the observed or measured variation, therefore accounting for differences in heritabilities among traits and populations (breeds and/or breed groups).

Charles Henderson showed the world how to combine all these sources and to utilise them to accurately predict the genetic merit of animals. Not only did he brilliantly and elegantly constructed a complete set of equations for breeding value predictions and variance component (heritabilities genetic correlations) but also solved one of the marvels of modern day science by explicitly drafting the inverse of the matrix describing the relationships among all the animals included in the equations, something that was not possible to calculate with the computing power at the time (still not possible today for large datasets). An appropriate quote from one of Henderson’s students are:

“Henderson, over the years, introduced matrix algebra as a tool to a reluctant set of animal breeders. Matrix formulation made description and derivation of properties of the Mixed Model Equations much easier. Matrix algebra also led to Henderson’s second most important discovery, one that ensured the Mixed Model Equations would become the foundation both for genetic evaluation systems worldwide and for estimation of the necessary genetic variances and covariances. He knew that records of relatives of an animal provide information about the genetic value of that animal.”

Henderson’s ground-breaking ideas and work were published as early as the 1950’s and is still the foundation of accurate breeding value (genetic merit) prediction for farm animals (and a wider variety of other species).

A side comment:

Shortly before his death, Henderson addressed an audience of mostly young scientists present. He ended with some advice to them:

1. Study methods of your predecessors.

2. Work hard.

3. Do not fear to try new ideas.

4. Discuss your ideas with others freely.

5. Be quick to admit errors. Progress comes by correcting mistakes.

6. Always be optimistic. Nature is benign.

7. Enjoy your scientific work. It can be a great joy.

In principle, BLUP breeding values rely on a few assumptions:

• A distribution in observations and/or measurements that is close to a “normal” distribution (the known “bell curve”), especially within contemporary groups.

• Relationships among animals included in the prediction rely on an “average” relationship. This is especially important for collateral sibs (brothers and sisters, cousins, and others). Due to the randomness in the formation of gametes, the true relationship is not known, except when other means, such as molecular information is used to determine specific relationships.

• Genetic parameters, such as additive genetic variation within a trait (and resultant heritability estimate) and covariances among traits (and resultant genetic correlations) reflect that of the population (breed) the breeding value predictions are intended for.

It is therefore reasonable to enquire if these assumptions are met and if not, what impact that may have on the accuracy of genetic merit (breeding

value) predictions with mixed model technologies.

The rapid developments and expansion of computer technologies, outstripping the predictions of Moor’s Law made in 1965, as well as the battery of animal geneticists involved with the expansion of Henderson’s ground work have been instrumental that BLUP breeding values have became common practice to accurately rank production (and other) animals on genetic merit as parents for a next generation of breeding animals.

10 DORMER | 2019

112019 | DORMERAan

- de

- Va

llei

DO

RM

ER

ST

OE

GE

WY

DE

EN

DO

ELG

ER

IGT

E T

ELI

NG

- S

ED

ER

T 1

964

Die

Kud

de W

aar

Betr

ouba

re S

yfer

s en

Bouv

orm

Sin

onie

m is

Prod

uksi

evei

ling

Sat

erda

g 3

Augu

stus

201

9 te

Wat

erva

l A

mer

sfoo

rt

Dolf

Bam

- 08

4 49

1 03

10

do

lf@

aa

n-d

e-v

all

ei.

co

.za

• w

ww

.fa

ce

bo

ok

.co

m/A

an

De

Va

lle

iDo

rme

rs/

| W

ate

rva

l •

Po

sbu

s 2

89

• A

me

rsfo

ort

• 2

49

0

Without going into too much detail, the assumptions, or lack of adherence are either overcome or, have no marked influence on the final ranking of animals for genetic merit based on BLUP breeding value predictions.

• Models and application of mathematical techniques, such as curve-fitting or modelling and minimum contemporary group size address the first assumption. This is even the case for non-linear traits, those with uneven distribution and being expressed as a threshold character (such as calving or lambing ease, female fertility, etc.).

• The advent of the incorporation of the genomic information of individual animals into genetic merit predictions for BLUP breeding values initially focused on using a multitude of SNP markers to enhance the direct prediction ability through establishment of, so called, SNP effects and enhancing the parent average (or subsequent) BLUP breeding value predictions in an elegant blending. This has now been replaced using genomic information to establish “true” genetic relationships among all animals with known genotypes and replacing the assumed “average” values used previously. This exiting development immediately links animals correctly, those with BLUP breeding values that

are very accurately predicted due to them being based on extensive progeny recordings, with young potential breeding candidates.

• Genetic parameter estimations are carried out using representative samples of the population where BLUP breeding values are employed. The best methodologies employed (such as the restricted maximum likelihood methodologies and their derivatives initially developed by Henderson) and recalculated from time to time to reflect possible changes due to selection or genetic drift.

One of the main concerns, mostly unfounded, is that a BLUP breeding value for a specific trait will not accurately predict the expected progeny differences when such progeny will have to perform in environments different to the ones where the parents or other related animals were recorded. This is mostly overcome through one or more of the following:

• Good linkages among herds and flocks by regular exchanging of males or males that are related to those used in other herd of flocks.

• BLUP models that include possible genotype by environmental interactions as adding additional (“random”) effects, such as sire by herd or “standardisation” of phenotypic (recoded)

12 DORMER | 2019Posbus 176 | Marquard | 9610083 333 8026 / 083 992 6406

data to account for possible heterogeneity in performance of animals over contemporary groups (where there are vast differences in variation from one contemporary group to the next) that might influence re-ranking of BLUP breeding values.

• Encouragement for all breeders in a breed to take part in recording, thereby covering all possible environmental effects and production systems that might influence any possibility of such re-ranking.

• Educate breeders to make sure that their production systems and management regimes are as close as possible to those of the buyers of their breeding stock.

A BLUP breeding value is simply a tool to achieve a breeding objective.

A BLUP breeding is still the most accurate tool for the job and should not be blamed when used wrongly. The latest developments for the incorporation of genomic information to enhance the accuracy of prediction even further increases the responsibility using BLUP correctly even more. Despite the deep-rooted scientific principles that BLUP breeding values are built on and the advanced technologies used for the prediction of genetic merit, any breeder and producer of animal products can easily apply it

to increase production efficiency. Never use single trait selection as the correlated responses will usually result in lowering the overall productivity in in future generations. Genetic merit should be linked to economic value, by focusing on well-constructed selection indices (“Selection values”) linking genetic variances and covariances to profit-linked values.

Accurate measurements, where animals are fairy compared in contemporary groups and the keeping of accurate pedigrees are keys to success for breeders to rely on this tool. Where genomic information is used in BLUP breeding value predictions, breeders should seriously consider adding it to their arsenal to reduce the risk of decisions even more.

The Interbull sub-committee of the International Committee for Animal Recording will celebrate 10 years of Genomic Selection in Dairy Cattle during 2019. Although the initial uptake was slow locally, the Genomic wave is now also hitting South Africa. Local breeders should make sure that the “genomically enhanced” breeding values offered to them resulted in a BLUP evaluation based on the local population of their breed and adhered to all the conditions stipulated in this article.

When correctly done …..

BLUP is more relevant today than ever before.

132019 | DORMER

PROSEDURE VIR DEELNAME AAN DIE PRODUKSIE AANTEKENINGE

INLEIDING:

Enige stoetteeltbedryf is afhanklik van ’n gesonde winsgewende kommersiële bedryf. Hierdie bedryf verkoop produkte terwyl die stoetteeltbedryf teeldiere verkoop. Dit kan dus maklik gebeur dat die stoetteler so gefokus raak op die teel van die ideale dier dat hy fokus verloor op die produkte wat die ideale dier moet produseer. Ons lewe in ‘n dinamiese wêreld en die reëls wat vir vandag geld is nie noodwendig môre nog geldig nie. Dit is vir hierdie rede dat ‘n teler, en by implikasie ook ‘n ras, dinamies moet wees om vir hierdie veranderings voorsiening te maak. Die stoetteler moet homself vra of hy jaarliks meer produktiewe diere aan sy kliënte (kudde boere) lewer en of sy diere meer doeltreffender benutters van die natuurlike hulpbron as die van sy mede telers is of nie.

Indien bogenoemde vir ‘n teler belangrik is, moet hy eienskappe soos reproduksie, groei en oorlewing doelbewus jaarliks in sy kudde verbeter deur die diere wat geneties meerderwaardig is vir hierdie eienskappe, akkurate identifiseer en te gebruik. Dit kan hy alleen doen deur akkurate rekords te hou, die rekords te verwerk, die resultate korrek te interpreteer en TE GEBRUIK.

Die PRODUKSIE AANTEKENINGE is so ontwerp dat daar met ’n minimum rekordhouding maksimum inligting gegenereer word. Verder maak die stelsel voorsiening vir verskillende vlakke van rekordhouding. Hoe meer rekords ingesamel word, hoe meer inligting word gegenereer. Die stelsel inkorporeer ook reproduksie, groei, oorlewing, gehalte en tipe op ‘n holistiese wyse sodat die inligting as geheel gebruik kan word. Die doel van die stelsel is dus om meer effektiewe produserende diere te identifiseer. Om dit te kan doen moet daar egter sekere minimum vereistes wees sodat die rekords wat ingesamel is van waarde kan wees.

DOELWIT: Meting is nie ’n verkoopsfoefie nie. Gebruik dit om eers u eie diere te verbeter a die res sal volg.

IDENTIFIKASIESTELSEL

‘n Dier kry gewoonlik met geboorte ‘n identifikasienommer. Dit is uiters belangrik dat die dier hierdie nommer vir die res van sy lewe sal behou. Oneindig baie verwarring word geskep

indien ‘n dier se nommer oor sy/haar lewe verander. Die minimum standaard wat deur Suid Afrika en deur alle veerasse gebruik word bestaan uit die volgende: Deelnemernommer (die stoet nommer wat deur S.A. Stamboek toegeken word), Jaar van geboorte (die laaste twee syfers van die jaar waarin die dier gebore is) en Volgnommer (‘n 3 karakter syfer wat die numeriese nommer van die dier aantoon

‘n Dier wat in stoet ABC gedurende 2013 gebore is se nommer op sy oorplaatjie is byvoorbeeld ABC 13 001.

Groot verwarring kom voor as daar ramme van verskillende telers gebruik word. In baie gevalle het so ‘n ram nie ‘n nommer nie maar wel ‘n naam. Dit gebeur egter dikwels dat daar verskillende ramme is met dieselfde naam. Om hierdie ramme korrek te identifiseer moet elke ram volgens die standaard metode genommer word en moeite gedoen word om die regte nommer te kry.

VERGELYK APPELS MET APPELS (KONTEMPORÊRE GROEPE)

Inligting wat ingesamel is, kan alleenlik gebruik word indien die data vergelykbaar en korrek is en aan basiese vereistes voldoen.

FUNDAMENTELE FEIT:

FENOTIPIESE VOORKOMS = GENETIESE SAMESTELLING +

OMGEWINGSINVLOEDE

Die beginsel is dus dat die verskille wat tussen diere waargeneem word, ‘n funksie is van die gene wat hulle self van hulle ouers ontvang het asook die omgewing waarin hulle blootgestel was. Dit is slegs die gene wat ‘n dier het wat oorgedra word na hulle nageslag. Omrede ons belangstel in die die dier se waarde as ‘n ouer, probeer ons om sy moontlike teelwaarde te voorspel (of hoe sy gene kombinasie sy produksie beïnvloed). Met tipe kyk ons na die dier self en aanvaar dat dit hoe hy lyk ‘n gevolg is van sy gene kombinasie en aanvaar dan dat hy dit na sy nageslag sal oorgedra.

14 DORMER | 2019

152019 | DORMER

VANOVIS DORMERS

Charl van Rooyen Makwera | Bethlehem | Tel: 082 575 6370

Email: charlvanrooyen37@gmail.com

DIE HOOGSTE PRYS VAN

R38 000.00 VIR DIE RAM OP DIE MALUTI VEILING

VR170376

FUNDAMENTELE VEREISTE:

SLEGS DIERE WAT DIESELFDE BEHANDELING ONTVANG HET KAN T.O.V. PRODUKSIE-EIENSKAPPE MET MEKAAR VERGELYK WORD.

Ons noem diere wat dieselfde behandeling ontvang het en waarvan daar rekords geneem is ‘n KONTEMPORÊRE GROEP. Slegs die TELER kan hierdie groepe reg definieer deur aan te dui watter diere dieselfde behandeling ontvang het. Dit is verder logies dat as dit nie reg aangedui word nie enige vergelyking van teelwaardes van spesifieke eienskap tussen diere dan nie sinvol is nie.

‘n Kontemporêre groep vir reproduksie en speen data is byvoorbeeld alle ooie wat binne 2 maande (60dae) gelam het. Daar word aanvaar dat die omgewing redelik dieselfde was toe die ooie gepaar is en dat die omgewing nie ‘n invloed gehad het of ‘n ooi beset raak of nie. Daar word ook aanvaar dat die veldtoestande vir die eerste lam en laaste lam wat gebore is tot en met speen min of meer dieselfde was. U kan dus sien dat as die periode langer as 2 maande raak hierdie aannames nie meer geldig is nie. Dit is dus belangrik om aan te dui in watter seisoen (groep) die ooie gelam het.

Waak daarteen om kontemporêre groepe (of behandelingsgroepe binne ‘n kontemporêre groep) te klein te maak. Die reël is, so groot as moontlik en nie minder as 5 diere van dieselfde geslag en geboorte status nie. Die diere in ‘n kontemporêre groep moet ook die nageslag van ten minste 2 ramme wees en verkieslik met 15 en meer nageslag per ram.

Indien kontemporêre groepe of behandelings groepe nie akkuraat aangedui is nie, is die res van alle data wat ingesamel is nie veel werd nie en kon die meting net so wel nie geneem word nie. Geen data is beter as verkeerde data.

BEKENDE OMGEWINGSFAKTORE

Daar is verskillende bekende omgewingsfaktore wat ‘n invloed op produksie kan uitoefen. Om die effekte van hierdie faktore uit die weg te ruim word daar gewoonlik korreksies vir hierdie faktore aangebring. Hierdie effekte sluit die volgende in, naamlik:

• Ouderdom van die dier met meting (hoe jonger die dier hoe groter is hierdie effek en verdwyn gewoonlik om en by ‘n jaar en ouer ouderdom)

• Geslag (hoe ouer die diere word hoe groter word die verskille tussen geslagte)

• Geboorte status (gewoonlik is tweelinge ligter as eenlinge)

• Ouderdom van die moeder (Die nageslag van tweetand-ooie presteer normaalweg swakker as die van ouer ooie)

In die PRODUKSIE AANTEKENING word eienskappe vir alle bekende omgewingseffekte gekorrigeer. Indien hierdie effekte nie aangeteken word en ook nie ingestuur word nie, sal die akkuraatheid van die resultate swakker wees.

GEEN DATA IS BETER AS ONAKKURATE DATA. AKKURAATHEID IS DUS

ONONDERHANDELBAAR ‘N VERKEERDE INLIGTING SAL U LATER INHAAL.

HOE NEEM EK DEEL????

Kontak S.A. Stamboek tel: (051) 4100 900 of sel: 082 548 4608 (Siebert Vermeulen)

SELEKSIE VIR REPRODUKSIE

Groot verskille kom in die reproduksie-prestasie van ooie wat dieselfde behandeling ontvang het voor. Alhoewel hierdie eienskap laag oorerflik is, is daar baie fenotipiese variasie wat benut kan word en is dit bewys dat 1-2% genetiese vordering per jaar wel moontlik is. Seleksie vir reproduksie het die volgende voordele:

o Verhoog die inkomste van die huidige kudde

o Verhoog die inkomste (doeltreffendheid) van die toekomstige kudde

o Sorg dat produksie binne optimum grense, wat deur die omgewing gestel is, bly

o Seleksie-maatstaf vir aanpasbaarheid en gehardheid

In die NASIONALE KLEINVEEVERBETERINGS-SKEMA word daar vir reproduksie geselekteer deur die totale gewig lammers gespeen per ooi per produktiewe jaar te bereken. Hierdie maatstaf neem nie alleen die hoeveelheid lammers in ag nie maar ook die gehalte van die lammers.

Vir reproduksiedata moet daar aangeteken word watter ooie het watter lammers gehad. Indien ‘n ooi by die ram was maar nie gelam het nie, moet dit ook aangeteken word. Indien ’n ooi ‘n dooie lam gehad het moet dit aangeteken word. Verder moet alle lammers met speen ouderdom geweeg word en die speen datum aangeteken word. Hierdie gewig word gebruik om die totale gewig lammers gespeen te bereken. Hierdie data word gestoor en oor jare bymekaar getel. ‘n Ooi se reproduksie resultate word dus jaarliks opdateer.

16 DORMER | 2019

172019 | DORMER

Min ekstra rekordhouding is nodig en die speen data word ook weer gebruik om groei syfers te bereken.

SELEKSIE VIR GROEI

Die waarde van seleksie vir groei is dat lammers/lammers gouer markklaar is en dus gouer vanaf die plaas verwyder kan word. Hierdie beginsel het weer ’n effek op die ooi getalle en uiteindelik op winsgewendheid. Groei snelheid onder natuurlike omstandighede is ook ‘’n indirekte aanduiding van aanpasbaarheid.

Probleem met seleksie vir groei is:

• Hoër geboorte gewigte - swakker lam oorlewing

• Hoër volwasse gewigte - benodig meer kos en uiteindelik swakker aanteel tempo.

Alhoewel speengewig ‘’n goeie aanduiding van groei is, is ‘’n addisionele gewig op ongeveer 8-10 maande ouderdom nodig om akkuraat vir groei te selekteer.

BLUP TEELTWAARDES

Met die ontwikkeling van BLUP het die groot probleem van verskillende omgewings waarin diere gemeet is, nie meer bestaan nie. Dit het veroorsaak dat diere nou nie meer in die dieselfde omgewing hoef groot gemaak te word om direk

met mekaar vergelyk te kan word nie. Verder het dit ook meegebring dat die beskikbare variasie in die hele ras gebruik kan word om vinniger die gestelde doelwitte te bereik.

BLUP se belangrike voordele is die volgende:

• Diere kan oor omgewings met mekaar vergelyk word. Dit is veral handig as ouer en jonger ramme met mekaar vergelyk moet word. Verder is die hele variasie in die ras as geheel beskikbaar en hoef seleksie nie net tot die groep beperk te word nie.

• Daar kan gesien word wat die effek van seleksie was. Dit kan dus beskou word as ‘n genetiese “oudit” van die kudde. Verder kan hierdie verandering ook teenoor die ras as geheel evalueer word. Hierdie is tans die beste beskikbare metode om die sogenaamde genetiese “benchmark” van ‘n kudde te bepaal. Dit opsigself vergemaklik weer die uitsoek van ramme vir gebruik.

• Dit is ‘n meer akkurate metode van seleksie omrede ‘n dier se eie prestasie asook die van sy verwantes in ag geneem word.

Vereistes vir BLUP:

• Akkurate meting vorm die hoeksteun van BLUP. Dit is dus belangrik dat die reëls vir meting soos hierbo genoem toegepas moet word.

• Aantekening van ouerskap is noodsaaklik.

• Daar moet genetiese koppeling tussen omgewings wees. Dit beteken dat meer as een ram gebruik moet word en dat verkieslik 2 ramme met 25 en meer gemete nageslag in twee verskillende stoeterye gebruik word.

• Dieselfde data (gewigte op min of meer dieselfde ouderdom geneem) moet vir alle stoeterye gestoor word.

SAMEVATTING:

Meting van sekere produksie-eienskappe en die gebruik van die inligting tydens seleksie is belangrik om doeltreffende produseerders te identifiseer. Net soos skewe bekke of baie swak hakke prulfoute is, net so is swak groei tot op speen en swak reproduksie prulfoute. Net soos daar beskuldigings is dat sommige telers net na syfers kyk, is daar ook telers wat net na die “mooiheid” kyk. Nie een is korrek nie. Die uitdaging is om die mooiheid met die nodige produksie te ondersteun en sodoende te verseker dat die dier en ras as geheel in balans met die beskikbare omgewing bly.

Foto deur Johan Swanepoel

18 DORMER | 2019

192019 | DORMER

Oppas vir selektiewe meting!

Die genetiese meriete van diere in ‘n BLUP ontleding word bepaal vanuit die afwyking vanaf die gemiddeld van die kontemporêre groep waarin die dier gemeet is. Die kontemporêre groep word gedefinieer as al die diere wat onder dieselfde omstandighede gemeet was en dus aan dieselfde bekende en onbekende omgewingstoestande blootgestel was. Verskille wat dus nog tussen hierdie diere voorkom, word aan genetiese verskille toegeskryf. BLUP (die metodologie waarmee teelwaardes beraam word), gebruik egter nie die metings self van die diere in die genetiese ontleding nie, maar bepaal elke dier se afwyking vanaf die gemiddeld van die kontempoêre groep en dit is hierdie afwykings vanaf die groepsgemiddeld wat in die genetiese ontleding gebruik word:

Dr Bernice MostertSA Stamboek

Indien slegs die beste diere van ‘n kudde gemeet word, word die volle genetiese variasie wat in die kudde bestaan, nie ingesluit nie. Die gemiddeld van die groep skuif op en die afwyking vanaf die gemiddeld en gevolglik die teelwaardes wat voorspel word, van die beter diere in die kudde word laer. Met ander woorde, uitsluiting van die swak diere van ‘n kudde benadeel die beter diere se teelwaardes, omdat hulle genetiese potensiaal nie uitgedruk word binne die volle genetiese variasie wat in die kudde bestaan nie.

Fig 1: Metings van diere is ‘n verstrengeling van genetika en omgewingsinvloede, terwyl afwyking vanaf die gemiddeld van diere wat aan dieselfde omgewingstoestande blootgestel is, die genetiese verskille tussen diere aantoon.

Fig 2: Uitsluiting van swak diere by prestasie-meting veroorsaak dat die afwyking vanaf die gemiddeld vir die beter diere kleiner word en hierdie diere gevolglik laer teelwaardes ontvang as wat hulle genetiese potensiaal werklik is.

Fig 3: Hoe meer nageslag van ‘n dier gemeet word, hoe akkurater word die teelwaardes van die dier voorspel. Ouers dra by tot die voorspelling van nageslag se teelwaardes en nageslag dra by tot die akkuraatheid van ouers se teelwaardes.

Daarmee saam word die ouers wat betrokke is by hierdie diere wat uitgesluit word, se teelwaarde-beraming ook benadeel. Nageslag se metings dra by tot die voorspelling van ‘n dier se teelwaardes en voorhoog die akkuraatheid van voorspelling aansienlik.

20 DORMER | 2019

212019 | DORMER

Deur slegs die beste nageslag van ‘n ram te meet, beteken ook dat die volle genetiese variasie wat ‘n ram kan teel, nie gedek word nie. Aanvanklik sal so ‘n ram oorberaamde teelwaardes kry, maar sodra meer verwantes (kinders en kleinkinders) van hom in ander kuddes ook gemeet word, sal BLUP sy teelwaardes regtrek. Dit lei dus tot onstabiele teelwaardes wat baie vinniger konstantheid sou bereik het as soveel as moontlik van sy lammers aanvanklik gemeet was.

Onthou ook dat stamboominligting alle verwantes se metings aanmekaar bind in ‘n genetiese ontleding. Selektiewe meting het dus ‘n invloed op die teelwaardes van alle diere van ‘n kontemporêre groep, maar ook alle verwantes van daardie diere in die groep. Dit is nodig dat ramme wat ‘n groot persentasie swakker lammers produseer, so gou as moontlik uitgewys word, wat nie sal gebeur as slegs die beste lammers se vaderskappe opgelos en slegs die beste lammers gemeet word nie.

Dit is dus baie belangrik dat vaderskappe van veelvuldige parings so gou as moontlik opgelos moet word vir al die diere wat voortgespruit het uit sulke paringstelsels en dat al hierdie diere gemeet moet word om ‘n stabiele en sinvolle genetiese ontleding vir die Dormer ras te verseker.

22 DORMER | 2019

232019 | DORMER

As Ek die hemel gesluit hou sodat daar geen reën is nie, of as Ek die sprinkaan beveel om die land kaal te vreet, of as Ek pes onder my volk stuur, en my volk oor wie my Naam uitgeroep is, toon berou en bid en vra na my wil en draai terug van hulle bose weë af, sal Ek luister uit die hemel en hulle sonde vergewe en hulle land laat herstel. Ek sal hierdie plek nou onder my sorg neem en ontvanklik wees vir elke gebed hiervandaan. En nou kies Ek en heilig Ek hierdie tempel sodat my Naam altyd daar sal wees, en dit altyd my sorg en my liefde sal geniet.

~ 2 Kronieke 7:13-15

Foto deur Johan Swanepoel

24 DORMER | 2019

252019 | DORMER

EMBRIO SPOELING

Posbus 100600 RENOSTERSPRUIT 9326 Bloemfontein RSATel: +27 51 412 6327 / +27 82 900 3903/4 • Faks: +27 51 412 6328 • E-pos: ramsem@intekom.co.za • www.ramsem.com

Reg. Nr. 8907343/07

RAMSEM het in 1994 die eerste Boerbok embrios na Kanada uitgevoer. Uitvoere na Australië en Brasilië het in 1997 en 1999 gevolg.

Huidiglik voer ons embrios uit na Brazil ; Paraguay en Argentinië. Die Portokol na Australië is nog nie weer oopgestel na afloop van die vorige Bek- en Klouseer uitbraak nie.

Gedurende die laaste paar jaar bestaan daar ‘n groeiende vraag na Embriospoeling in die plaaslike stoetbedryf, veral in die rasse wat gekenmerk word deur hoë veilingspryse van stoet en aanteel diere.

Plaaslike embriospoelings is dus veral vir die stoetteler baie waardevol aangesien dit die stoetteler in staat stel om die nageslag van sy beproefde top ooie en ramme maksimaal te vermenigvuldig.

Met kunsmatige inseminasie val die klem meestal op die gebruik van beproefde ramme om genetiese vordering te bespoedig. Die ooi is egter 50% van die lam en indien nageslag van beproefde teelooie ook vermeerder kan word, is verdere genetiese vooruitgang voor die hand liggend.

Skenkerooie word met n spesiale hormoonprogram voorberei vir superovulasie. Bevrugting word bewerkstellig deur laparoskopiese K.I. met goeie kwaliteit vars of bevrore semen. Bevrugte embrios word ses dae later m.b.v. ‘n chirurgiese proses onder narkose uit die baarmoeder gespoel. Ontvanger ooie word gesinchroniseer om gelyktydig met skenkers bronstig te wees en embrios kan dus direk in ontvanger ooie oorgeplaas word. Die alternatief is dat embrios bevries word en op ‘n later geleentheid

oorgeplaas word. Beter konsepsie (60-70%) word egter met vars embrios en direkte oorplasing verkry. Bevrore embrios vergemaklik egter bestuur en vervoer oor lang afstande. Konsepsie met bevrore embrio oorplasings is ongeveer 50%.

In die geval van ver afstande en ‘n minimum van 10 of meer ooie, word die embrios in ‘n inkubator gehou waarna dit die volgende dag op die plaas in ontvanger ooie oorgeplaas word.

Met die suksesvolle uitvoer van ‘n spoelprogram en goeie nasorg van die ontvanger ooie, kan die totale koste per lam gebore so laag as R1400 wees. In uitsonderlike gevalle, soos die foto hieronder uitspel, kan die koste selfs minder wees.

Voeg die genetiese waarde van die dier hierby, en die eindproduk behoort ‘n aansienlike wins in die sak van die Dormerteler te bring en ‘n groot glimlag wat sukses uitspel.

Foto deur Johan Swanepoel

26 DORMER | 2019

272019 | DORMER

Inleiding

Die Dormer ras is een van 14 kleinvee-rasse waarvoor teelwaardes in Suid-Afrika beraam word. Ekonomies belangrike eienskappe, soos groei, doeltreffendheid en reproduksie is alles eienskappe wat deur ‘n groot aantal gene beïnvloed word, met elke geen wat ‘n bydrae lewer tot die uitdrukking van die eienskap, sodat die genetiese potensiaal van die dier ‘n kumulatiewe effek is van al die gene wat betrokke is. Hierdie eienskappe word egter deur die omgewing (die fisiese omgewing waarin die dier gehou word, bv. die klimaat, bestuur, voeding ens., maar ook die fisiologiese omgewing, bv. die geslag en ouderdom van die dier, ouderdom van die moeder ens.) beïnvloed, sodat dit nie akkuraat en doeltreffend is om van metings gebruik te maak vir seleksie-doeleindes nie. Om hierdie rede word teelwaardes vir diere voorspel deur middel van die gebruikmaking van metings in ‘n kontemporêre groep konsep en stambome waarmee inligting van verwantes saamgebind en genetiese rangordes op ‘n ras-basis vasgestel word. Teelwaardes is die mees akkurate inligting wat beskikbaar is vir die seleksie van diere en sal dus die vinnigste genetiese vordering tot gevolg hê.

Die verkryging van genetiese verbetering

Van alle faktore wat ‘n invloed op ‘n dier se produksie uitoefen, is genetika die enigste wat in die volgende generasie ‘n effek sal hê. Genetiese verandering is permanente verandering wat eers weer in ‘n opvolgende generasie verander kan word deur middel van seleksie en paring van diere. Diere kan nooit beter

Genetiese hulpmiddels vir die Dormer Ras

Dr Bernice MostertSA Stamboek

as hulle eie genetiese vermoë presteer nie, terwyl ‘n optimale omgewing nodig is vir diere om hulle volle genetiese potensiaal te kan uitdruk.

Genetiese verbetering hang basies van drie stappe af:

1) Die opstel van ‘n teeldoelwit vir die kudde

2) Bestudering van die kudde se genetiese vlakke

3) Toepassing van doelgerigte teling

1. Die opstel van ‘n teeldoelwit vir die kudde

Elke teler moet ‘n plan hê waarvolgens sy/haar kudde geneties verbeter kan word. Dit word bepaal deur die kudde se goeie en swak genetiese hoedanighede, die mark wat bedien word en die omgewing en bestuurstelsel waarin die diere moet funksioneer. Die eenvoudigste teeldoelwit is om winsgewendheid te verhoog. Dit kan gedoen word deur uitsette te verhoog, met ander woorde te selekteer vir meer en swaarder lammers, beter produksie, beter kwaliteit en beter doeltreffendheid. Aan die ander kant kan winsgewendheid ook verhoog word deur insette te verlaag, met ander woorde te selekteer vir diere wat hou : diere wat funksioneel doeltreffend is, goeie siekteweerstandbiedendheid het, vrugbaar is en gereeld en sonder probleme lam. Die resultaat van seleksie en paring volgens die gedefinieerde teeldoelwit sal egter eers in die volgende generasie gesien word.

Fig 1 : Die Genetiese Tendense dui aan hoe ‘n kudde (blou lyn) genetiese verander het oor tyd in vergelyking met die ras (rooi lyn) en waarheen die kudde genetiese oppad is indien dieselfde teelbeleid gevolg gaan word.

28 DORMER | 2019

292019 | DORMER

NASIONALE VEILING - 21 SEPTEMBER 2019PRODUKSIE VEILING - 26 OKTOBER 2019 TE PARYS AFRIDOME

GOEIE BOUVORM,VRUGBAARHEID EN AANPASBAARHEID IS ONS PRIORITEIT!

Dirk van Zyl082 540 3056

Posbus 38 | OuplaasRichmond | 7090

‘n Kudde se goeie en swak genetiese hoedanighede kan bepaal word deur die Genetiese Vensters en

Genetiese Tendense wat in die Logix Genetiese Verslae aangedui word, te bestudeer. Die Genetiese Tendense

Fig 2 : Die Genetiese Vensters van hierdie kudde, soos gepubliseer in die Logix Genetiese Verslae, dui aan dat die kudde bo die aktiewe rasgemiddeld vir al die eienskappe en seleksie-indekse is, behalwe vir Aantal Lammers Gespeen, Interlam Periode en die Reproduksie Indeks. Ouderdom 1ste Lamming en Interlam Periode teelwaarde indekse word gedraai, sodat alles bokant die 100 lyn aandui dat die kudde beter as die rasgemiddeld is.

dui aan hoe die kudde oor jare geneties verander het in vergelyking met die ras en waarheen die kudde oppad is, sou die teelbeleid dieselfde bly.

Met gebruikmaking van die Genetiese Vensters kan ‘n teler in ‘n oogopslag sien watter eienskappe van die kudde geneties onder die aktiewe gemiddeld of bokant die aktiewe gemiddeld van die ras is. Hiermee kan die goeie en slegte genetiese hoedanighede van die kudde dus maklik en vining geïdentifiseer word.

‘n Teeldoelwit moet ‘n lang-termyn plan wees en nie gedurig verander word nie. Onthou ook dat genetiese verbetering ‘n stadige, maar kumulatiewe en permanente proses is – ‘n belegging in die toekoms van jou kudde.

2. Bestudering van die kudde se genetiese vlakke

Teelwaardes vir die Dormer ras is beskikbaar vir Speen Direk, Speen Maternaal, Gekombineerde Speengewig, Na-Speen Gewig, Aantal Lammers Gespeen, Totale Gewig Gespeen, Ouderdom 1ste Lamming en Interlam Periode. Die genetiese vlakke vir al hierdie eienskappe word in die Genetiese Verslae aangedui wat dien as verwysingspunt vir genetiese verbetering, omdat dit ‘n teler in staat stel om te weet of diere wat ingekoop (en ook aan produksie-meting deelgeneem het), bokant of onderkant sy/haar eie kudde se genetiese vlakke lê. Verder kan dit ook gebruik word om vas te stel watter diere van die kudde bokant of onderkant die kudde se eie genetiese gemiddeld is. Hierdeur kan die geneties meerderwaardige diere vir gebruik as ouers van die volgende generasie geïdentifiseer word, asook die geneties minderwaardige diere vir verkoop of uitskot. Deur bloot van die geneties minderwaardige diere van ‘n kudde ontslae te raak, word ‘n verbetering van ‘n kudde se genetiese vlakke alreeds verkry. Dit is daarom ook belangrik om diere wat nie meer in die kudde is

nie, te kanselleer op Logix, sodat hierdie genetiese gemiddeldes ‘n ware weerspieëling is van die kudde se huidige genetiese vlakke.

Om seleksie van diere te vergemaklik, word teelwaardes in seleksie-indekse gekombineer, geweeg volgens hulle ekonomiese belangrikheid. Dit is baie belangrik om nie net vir ‘n enkele eienskap te selekteer nie, omdat eienskappe geneties gekoppel is en die verbetering in een eienskap gepaard kan gaan met ongewensde veranderings in ander eienskappe. Eienskappe kan egter nie net bymekaar getel word om ‘n totale syfer te gee nie, aangesien dit in verskillende eenhede uitgedruk word, verskillende verspreidings toon en omdat kleiner waardes vir sekere eienskappe (bv. ouderdom 1ste lamming en interlam periode) voordelig is. Hierdie faktore word in ag geneem met die samestelling van ‘n seleksie-indeks . Drie seleksie-indekse, die Groei Indeks, Reproduksie Indeks en ‘n totale meriete indeks, die Logix Meriete Indeks, is beskikbaar vir die Dormer ras. Die Groei Indeks dui groei potensiaal tot en met speen aan en is ‘n kombinasie van die Speen Direkte en Speen Maternale teelwaardes. Die Reproduksie Indeks is ‘n kombinasie van Aantal Lammers Gespeen, Ouderdom 1ste Lamming en Interlam Periode en is veral belangrik vir die ontwikkeling van ‘n moederlyn. Die Logix Meriete Indeks omvat al die eienskappe om te selekteer vir ‘n gebalanseerde, winsgewende dier wat vrugbaar is en goed produseer. Die LMI kan gebruik word om diere te selekteer met die genetiese potensiaal om swaarder te weeg by speen (beide as gevolg van die dier se eie potensiaal om te groei en moeders wat genoeg melk produseer), vroeg geslagsryp te wees, gereeld te lam en meerlinge te produseer.

30 DORMER | 2019

312019 | DORMER

JOHAN BARNARD & SEUNS084 941 1129 | johanri@vodamail.co.za | Spioenkop

Ons diere praat vir hulself!

Aanbieding: 50 SP ramme, 20 SP ooie200 dragtige kommersiële ooie

PRODUKSIE VEILING18 JANUARIE 2020, KROONSTAD

Seleksie-indekse vergemaklik dus die seleksie van diere aansienlik en help dat gebalanseerde genetiese verbetering in die volgende generasie verkry word. Dit is egter altyd belangrik om ook na die individuele teelwaardes wat bydrae tot die seleksie-indeks te kyk, omdat teelwaardes wat minder goed is (en dalk onder jou eie kudde se gemiddelde vlak is) verskuil kan word deur van die ander eienskappe wat besonders goed mag wees en dus steeds aanleiding gegee het tot ‘n aanvaarbare seleksie-indeks.

3. Toepassing van doelgerigte teling

‘n Ram lewer die grootste bydrae tot die genetiese verbetering van die kudde en is dus die belangrikste besluit wat geneem word ten opsigte van genetiese vordering. Die effek van ‘n ram word eers gesien wanneer sy nageslag begin produseer en bly vir 4-5 generasies in die kudde voordat dit heeltemal weggeteel is. Ram-seleksie moet dus altyd met groot omsigtigheid gedoen word.

Fig 3 : Die gemiddelde genetiese vlakke van die kudde (syfers in blou) en ras (syfers in rooi) word gegee vir al die diere van die kudde en ras, asook ook vir die ramme en ooie van die kudde en ras apart in die Logix Genetiese Verslae. Telers moet poog om diere in te koop wat beter is as hierdie gemiddeldes vir al die beskikbare eienskappe.

Gebruik alle inligting tot jou beskikking vir seleksie van diere. Funksionele doeltreffendheid en die regte tipe dier vir die omgewing/bestuurstelsel is net so belangrik soos die teelwaardes. Bestudeer die inligting in die veilingskatalogus voor die tyd (of vra die teelwaardes aan vanaf die verkoper), en vergelyk dit met jou eie kudde se genetiese vlakke en teelbeleid, maar gaan kyk ook hoe lyk die diere voor die veiling of voordat hulle aangekoop word.

Dit is ook belangrik dat daar altyd ten minste 2 ramme se nageslag saam gemeet moet word in jou kudde om te verseker dat BLUP (die genetiese metodologie waarmee teelwaardes voorspel word) die vaders van die nageslag geneties teenoor mekaar kan vergelyk, anders dra die nageslag se metings nie by tot die voorspelling van hulle vaders se teelwaardes nie.

Die laaste stap in doelgerigte teling is om te besluit watter ram op watter ooie gebruik word. Dit moet op so ‘n wyse plaasvind dat die maksimum genetiese vordering in die volgende generasie verkry gaan word, met die minste toename in inteling. Daar is ‘n Intelingsfunksie op Logix beskikbaar, waarmee die inteling van toekomstige nageslag voorspel kan word,

gebaseer op alle generasies se stamboominligting van beide die vader- en moederlyne se kant. Dit is ‘n groot hulpmiddel vir ons telers waarmee inteling effektief bestuur en beperk kan word.

Ten slotte

In vandag se moeilike ekonomiese en omgewingstoestande is dit noodsaaklik dat diere geneties so winsgewend as moontlik moet wees. Telers kan nie meer bekostig om diere sonder inligting in hulle kuddes op te neem en nie te weet wat se effek dit op hulle kuddes se genetiese vlakke gaan hê nie. Ingeligte besluite moet altyd met die aankoop en seleksie van diere gemaak word, want dit is ‘n belegging in die toekoms van die kudde.

32 DORMER | 2019

332019 | DORMER

"When it comes to quality, we do not compromise"

TIMMY ROBERTSONTel: 079 493 0115

POSBUS 7073BLOEMFONTEIN | 9300

robertson12timmy@gmail.com

Summer Sale on 10 September 2020

JB 16-248"watch this space"

34 DORMER | 2019

352019 | DORMER

D O R M E R S

Leading genetics offered that can improve any breeding program.

Visitors always welcome!

AUCTION: 12 OCTOBER 2019 AT POTCHEFSTROOM

Petrusburg | Email: colcondor@vodamail.co.za | Cell: 084 491 7171COLENE VAN DER MERWE

36 DORMER | 2019

Die Dormer NuusbladDONDERDAG, 18 MAART 2019

Meer as 75 jaar is twee van die wereld se bekendste skaap rasse in Wes-Kaapland byeengebring in ‘n proefneming om ‘n witwol-vleisskaap te teel wat spesifiek in die Winterreenstreek sou aard. Die voortreflike eienskappe wat so gesif en uiteindelik saamgevoeg is, het uitgeloop op die Dormer-Suid Afrika se eie witwol-vleisskaap.

Erkenning kan gegee word aan Stellenbosch/Elsenburg Landbou Kollege vir die ontwikkeling van die Dormerras gedurend die depressie jare na deeglikke en intensiewe navorsing.

Mnr. L. H. Bartel argitek van die Dormerras by wie die gedagte ontstaan het om Suid-Afrika se eie witwol-vleisskaap te skep. Hy is in 1944 oorlede.

Mnr. J. F. du Toit was Mnr. Bartel se opvolger in 1944 aan wie dit opgedra was om die projek voort te sit. Hy is 1947 oorlede.

Mnr. I. L. Ferreira die burgermeester van die Dormerras wat in 1947 die belangrikke taak moes oorneem en voltooi. Hy is oorlede in 2011.

Die eerste kantoor wat die Dormer Skaaptelersgenootskap gehad het was gevestig in Bloemfontein by Stoetveedienste in Zastron-straat met ons eerste seketaresse Mev. Zenobia Loyd onder bestuur van Mnr. P. J. du Plessis met Mev. Lettie Kruger eers as klerk en toe as assistent bestuurder.

Elsenburg het ‘n baie groot impak gehad op die Dormer bedryf met baie jammerte het hulle nie betrokke

gebly in die bedryf nie. Hier is ‘n klompie fotos van hoe die Elsenburg kudde se diere gelyk het.

Aan die begin van die 70’s is daar twee keurders aangestel onder die Oranjerivier en bo die Oranjerivier. Onder was dit Mnr. Piet Hayward en bo die Oranjerivier Mnr. Charl van Rooyen wat ook later vir etlike jare die president van die Genootskap was.

In die 70’s is daar ‘n groeitoets gedoen met ‘n melkvervanger by Mnr. Wilhelm Louw en die resultate was ongelooflik, vir elke 1.2kg melk vervanger is ‘n groei van 1kg behaal. Al ras in die wereld daardie tyd wat dit kon ewenaar was die Texels in Holland.

Sou ons kyk na die foto met ramme van Mnr. Wilhelm Louw en Mnr. Lieb Ferreira by hom kan ons die vraag Mnr. Piet Hayward

Mnr. Charl van Rooyen

Dorlouw Ramme 1970’s

Stoetooie uit Elsenberg se Dormerkudde. By seleksie word voorkeur gegee aan diere wat as meerlinge gebore is ten einde hoër produks-ie-doeltreffendheid te verkry.

Die stewige agterkwarte van Dormerramme by Elsenberg getuig van goeie vleiseienskappe. Ramme word hoogstens twee jaar in die stoetery gebruik. Voorspense groeiprestasie, grootte en raskenmerke op 18 maande word as seleksiemaatstawwe gebruik.

afvra het ons fenotipies en geneties verbeter, of het ons net vermeerder?

372019 | DORMER

38 DORMER | 2019

392019 | DORMER

40 DORMER | 2019

412019 | DORMER

THORNPARK DORMERS

STEPHAN RAUBENHEIMER,

POSBUS 1 | GOLDEN VALLEY | 5821

TEL: 082 448 0422 | EMAIL: thornpark@jabama.co.za

PRODUKSIE VEILING7 FEBRUARIE 2020, BAVIAANSKRANS, COOKHOUSE

NASIONALE VEILING21 SEPTEMBER 2019

VRUGBAARHEID, BOUVORM, GROEIVERMOË

42 DORMER | 2019

432019 | DORMER

KONTAK BESONDERHEDE:CHARLES JORDAAN

076 520 6417charles@jorgroup.co.za

VOLG ONS OP:

www.instagram.com/jorgroupwww.facebook.com/jordormers

Veiling 17 Augustus 2019

HOEKOM DORMER?R Ideaal vir kruisteling met enige rasR Klein, lewenskragite lam by gebooteR Vinnige groeivermoëR Kwaliteit karkasseR Ideale voerkraal lam

VRUGBAARHEIDR Onbeperkte teelsiklusR VroegrypheidR Aanpasbaarheid regoor SAR Hoë lam- en speenpersentasieR Ideale vleisbouvormR Nie-selektiewe vretersR Baie melk

KARKASKWALITEITMaksimum vleis vir geldHoë uitslagpersentasie

R Vroeg markklaar slaglamR Uitstekende resultate in voerkraalR Goeie voeromsetverhouding

FUNKSIONELE DOELTREFFENDHEIDR Hoë vrugbaarheidR Lam maklik - klein lam met geboorteR Raak maklik herbesetR Uitstekende moedereienskappeR MeerlingeR Lang teelseisoenR Geskik vir kruisteling en suiwerteling

44 DORMER | 2019

452019 | DORMER

Sinchronisasie van ooie

Sinchronisasie van ooie as hulpmiddel tydens die beplanning van reproduksie programme, is van onskatbare waarde vir die kleinveeteler. Nie alleen is dit uiters suksesvol nie, maar dit is ook bekostigbaar en danksy die huidige goeie vleis- en wolpryse, is dit ook vir die kommersiële teler haalbaar.

Dit is ‘n baie eenvoudige proses wat deur die teler self toegepas word. Deur gebruik te maak van sinchronisasie middels, kan ooie gelyktydig op hitte / estrus gebring word en kan lamtye beplan en drasties verkort word. Ramsem se bekwame personeel sal u behulpsaam wees met die uitwerk van u program sodat die beste resultate verkry kan word.

Sinchronisasie is van toepassing by:

• handdekking • groepsparing • servikale KI • laparoskopiese KI • embriospoeling

Voordele van sinchronisasie:

• Dit is uiters suksesvol in die praktyk• Dit is koste effektief• Aanwending is eenvoudig• Ooie is gelyktydig op hitte• Ooie wat beset raak na sinchronisasie,

lam gewoonlik binne vyf tot sewe dae. (Dragtigheidsduur van ooie is ongeveer 150 dae)

• Lamtye kan beplan word• Lammers is ewe oud• Speen van lammers word vergemaklik• ‘n Groot groep lammers is gelyktydig markgereed • Ongediertebeheer kan makliker toegepas word • Die gebruik van lamhokke kan ook optimaal

benut word • Beter bestuur kan toegepas word

• Voedingsprogramme word vergemaklik en verkort deurdat ooie in dieselfde stadium van dragtigheid verkeer

• Dragtigheidstoetse word vergemaklik • Telers kan beter kwaliteit ramme meer optimaal

benut • Genetiese vordering word vinniger verkry• Met observasie kan ramme met swak libido en

dekbehendigheid geïdentifiseer word• Rekordhouding word vergemaklik

Om ooie te sinchroniseer, word Ovakron sponse of Cidr’s in die ooie geplaas en by onttrekking word DMS ingespuit. Hierdie proses neem 13 tot 15 dae.

Ovakron sponse (88/20.4/6), bevat 40mg Flugestoonasetaat.

Dit is ‘n progestageenderivaat met ‘n progesteroon tipe werking.

Hierdie hormoon word deur die vaginale mukosa (slymvliese) van die ooi geabsorbeer en dit onderdruk die vrystelling van gonadotrofien-vrystellingshormoon en dus FSH (follikel stimulerende hormoon). Dit inhibeer estrus en ovulasie by die behandelde ooi.

Sponse word vir ‘n minimum tydperk van 13 tot ‘n maksimum van 15 dae in die ooi geplaas. In die geval van bokooie, moet die sponse verkieslik vir 15 dae in die ooie gelaat word. Na onttrekking van sponse stop die progestatiewe aksie en FSH word vrygestel wat lei tot follikelontwikkeling en die begin van die estrus/hitte siklus.

Tydens hantering van sponse, moet beskermde handskoene gedra word om die absorpsie van die aktiewe bestanddeel te voorkom.

Posbus 100600 RENOSTERSPRUIT 9326 Bloemfontein RSATel: +27 51 412 6327 / +27 82 900 3903/4 • Faks: +27 51 412 6328 • E-pos: ramsem@intekom.co.za • www.ramsem.com

Reg. Nr. 8907343/07

46 DORMER | 2019

Wanneer ooie gespons word, moet hulle in staande posisie wees. ‘n Antiseptiese room word op die sponsie gesmeer, asook op die toediener sodat dit as smeermiddel kan dien. Die sponsie word dan in die voorste punt van die toediener geplaas, waarna die toediener so diep as moontlik in die vagina van die ooi geplaas word (totdat die voorpunt vassteek teen die serviks). Die toediener word met ‘n draaibeweging in die ooi geplaas en sorg moet gedra word dat die ooi nie seergemaak word nie. Indien die toediener nie in die ooi wil ingaan nie, of vassteek voordat dit teen die serviks is, moet dit nooit forseer word nie. Dit kan veroorsaak dat die ooi binnekant skeur en bloeding veroorsaak.

Die spons word dan met die drukstuk in die ooi uitgedruk, die toediener word verwyder en al wat dan gesien word is die punte van die toutjies. Die punte moenie verder uitsteek as ongeveer 4 cm nie, anders kan die sponsie uittrek. Hou ‘n skêr byderhand en knip die toutjies korter. Moet nooit die puntjies knoop nie, want dit kan vashaak aan ‘n bos of struik en verloor. ‘n Ooi waarvan

die spons verloor het, is uit die program, daarom moet spesiale moeite gedoen word wanneer die ooie gespons word. Tussen ooie, kan die toediener afgevee word met handdoekpapier of watte en moet ook met gereelde tussenpose afgespoel word in ‘n flou (5 %) Savlon of Biotane oplossing. Nie enige ontsmettingsmiddel kan gebruik word nie, bv Dettol wat te skerp is.

Indien daar ‘n etterige afskeiding op die toediener verskyn, moet dit onmiddellik baie deeglik skoongemaak word in ‘n aparte oplossing sodat niks oorgedra kan word na die volgende ooi nie. Dit is ook verkieslik om so ‘n ooi uit die program uit te haal en met ‘n antibiotikum te behandel.

Wanneer sponse na 13 tot 15 dae onttrek word, mag ‘n onaangename reuk waargeneem word, sowel as ‘n vloeistof wat saam met die spons uitkom. Dit is normaal. Begrawe of verbrand alle gebruikte sponse en dra spesiale sorg dat dit nie deur honde ingeneem word nie.

Eazi-Breed Cidr’s (G1915), bevat 0,3 g Progesteroon en het ‘n soortgelyke werking as die van Ovakron sponse.

In die geval van skaaprasse word Cidr’s ook vir 13

tot 15 dae in die ooi gelaat, maar in die geval van bokooie, kan Cidr’s tot 17 dae in die ooi gelaat word, aangesien bokooie se siklus effens langer is as die van ‘n skaapooi. In die geval van jong ooitjies (wat nog nooit gelam het nie), mag die gebruik van Cidr’s effe makliker wees omdat dit heelwat dunner is as Ovakron sponse.

Voor ooie gespons word, is dit belangrik om die Cidr se toutjie die helfte korter te smelt in ‘n kersvlam sodat daar weer ‘n stomp puntjie vorm. Moenie die toutjie afknip met ‘n skêr nie, want dan is die toutjie vlymskerp en kan dit die ooi irriteer. Plaas dan die punt van die Cidr waaraan die toutjie is, eerste in die toediener se punt, druk die oop beentjies na mekaar en druk die Cidr dieper in die toediener sodat die

beentjies toe bly. Plaas die toediener in die ooi se vagina en druk die Cidr uit. Nadat die toediener verwyder is, moet die Cidr met die vinger weer dieper in die ooi gedruk word. Dit is baie belangrik dat die Cidr so diep moontlik in die ooi moet wees, anders kan dit verloor en dan is die ooi uit die program.

“Wanneer sponse na 13 tot 15 dae onttrek word, mag ‘n onaangename reuk waargeneem word, sowel as ‘n vloeistof wat saam met die spons uitkom. Dit is normaal.”

472019 | DORMER

DMS (Dragtige Merrie Serum gonadotrofien)

DMS kom voor in wit gevriesdroogde kristal pilvorm voor en berging is tussen 2 en 8 ºC. Daar is twee produkte beskikbaar nl. 6000 i.e. Chronogest, of 5000 i.e. Novormon. Meng en spuit van die twee produkte verskil en daar moet baie noukeurig gelet word op die korrekte prosedures en konsentrasies.

DMS het ‘n FSH- en LH-werking en word altyd binnespiers (sien foto) toegedien gelyktydig met spons- of Cidr-onttrekking. Dit kan nie sonder die voorafgaande gebruik van sponse of Cidr’s toegedien word nie. Met toediening word die groei en maturasie van follikels gestimuleer sodat ovulasie en besetting kan plaasvind. DMS is maklik oplosbaar in steriele water en elke flessie word voorsien van sy eie oplosmiddel.

Toediening moet met ‘n akkurate spuit toegedien word en die dosis

(konsentrasie) verskil van ras tot ras, ouderdom van ooie, sowel as die

seisoen. Raadpleeg RASMEM se kundige personeel om die korrekte dosis uit te werk. In geval waar ooie in goeie kondisie is en spesiale

moeite gedoen word met prikkelvoeding, mag ‘n verhoogde konsentrasie DMS lei tot meer lammers.

Belangrik om te onthou by die beplanning van ‘n sinchronisasie program vir servikale KI, is dat KI op vasgestelde tye plaasvind. Die vaste tyd van inseminasie verskil egter tussen ouderdom van ooie, rasse, seisoene, asook tussen Ovakron en Cidr sponse. Die konsentrasie DMS wat per ooi toegedien word, verskil ook tussen rasse, ouderdom en seisoene. Raadpleeg RAMSEM se kundige personeel sodat die regte program uitgewerk kan word.

Dag van program Datum Tyd Taak

Dag 0 Maandag 15 April vm Spons ooie (Ovakron sponse)

Dag 14 Maandag 29 April 7 vm Onttrek sponse en spuit DMS binnespiers

Dag 15 Dinsdag 30 April 5 nm

Sit ramme by ooieOpsioneel: Gebruik merkhalters en blokke

om ooie te identifiseer wat gedek is. Vervang merkers gereeld.

Dag 16 Woensdag 1 Mei 5 nm Verwyder ramme indien geen verdere aktiwiteite

Dag 29 Dinsdag 14 Mei vm Sit opvolgramme by ooie

Dag 59 Dinsdag 21 Mei nm Verwyder opvolgramme

Dag 150 nadekking Donderdag 26 Sep Lamtyd

Ooie kan lam gedurende periode vanaf 21 Sep tot 1 Okt. Behoort te piek op 25, 26 en 27 Sep.

Deur die toepassing van sinchronisasie van ooie, kan u dus waarde toevoeg tot u kudde aangesien u meer lammers behoort aan te kry. Dit moet egter nooit uit die oog verloor word dat die sinchronisasie van ooie alleen, nie genoeg is om meer lammers te lewer nie. Hiervoor is goeie bestuur, voeding en sorg ‘n noodsaaklikheid en hang die sukses van die hele prosedure af van hoe goed die herder vir sy skape en bokke sorg.

48 DORMER | 2019

492019 | DORMER

STRENG SELEKSIETOEGEWYDE TELING

Moedereienskappe • Vrugbaarheid • Groeisnelheid Hoë speen % • Vleisbouvorm • Blup-reelwaardes

KWALITEIT • EERLIKHEID • INTEGRITEITVerseker tevrede Kopers

Erika Hanekom, Posbus 126, Malmesbury 7299ahanekom@patat.co.za | 082 870 1334

Vrugbaarheid van ramme versus semenkwaliteit

Hendriëtte Stafford, RAMSEM, Posbus 100600, Renosterspruit, 9326Tel: 051 412 6327 | 082 900 3903 / 4 | Faks: 051 412 6328 | 086 554 2612 | hendriette@ramsem.com

Vir enige fabriek wat ‘n kwaliteit produk wil voorsien, is daar noodsaaklike voorbereiding, reëls en regulasies wat nagekom moet word ten einde ‘n spesifieke doelwit te bereik. Indien enige van die noodsaaklike faktore geïgnoreer of afgeskeep word, sal die eindproduk noodwendig daaronder ly. Vir elke “teler van kampioene”, hetsy stoet- of kuddeteler, is dit belangrik om die beste resultate te bereik met wat hy doen. Boerdery is lankal nie meer net daar vir die plesier nie, dit is ‘n sakebesigheid wat korrek bestuur moet word as dit wins moet genereer. En u as teler het steeds die verantwoordelikheid om u kudde / stoet so te bestuur dat u die beste daaruit ontvang.

‘n Lam is helfte van sy ma en helfte van sy pa, maar die ram is “helfte van die kudde”. Daarom is dit belangrik dat elke teler die verskil sal ken tussen ‘n laag-vrugbare ram en ‘n ram wat semen van goeie kwaliteit lewer. Dit is ook belangrik om te onthou dat alle ramme se semenkwaliteit wissel gedurende sy leeftyd en dat daar verskillende faktore is wat ‘n invloed het daarop. Met die nodige kennis en goeie bestuur, kan u as teler baie daarvan beheer.

Ramme word dikwels voor veilings getoets vir vrugbaarheid, maar dit beteken nie noodwendig dat die ram semen van bogemiddelde kwaliteit lewer nie en dit is geen waarborg dat sodanige semen suksesvol sal vries nie.

Ramme wat voorberei word vir veilings en skoue en wat oor lang tydperke in top kondisie gehou word, lewer dikwels semen van ‘n lae kwaliteit en kan dan as laag-vrugbaar / sub-fertiel gereken word. Daarom is dit uiters belangrik om nooit op die vrugbaarheid van ramme te kompenseer ter wille van slegs ‘n mooi fenotipe / bouvorm, of ‘n moontlike hoë verkoopprys nie.

Wat behels die term “vrugbaar”:

Ramme wat getoets word, se semen word evalueer volgens die volgende kriteria:

• % lewendige sperme;• % lewendige sperme met ‘n voorwaartse

lynbeweging;• % normale / abnormale sperme;• beweging van sperme op ‘n skaal van 0 – 5

waarvan 0 die totale afwesigheid is van enige beweging in die ejakulaat tot 5 wat beteken uitstaande kwaliteit;

• digtheid van semen: wissel van waterig tot dik room;

• kleur van semen: helder, melkerig, romerig, bruin/bloederig;

• Neutrofiele / etterselle: dui op infeksie.

‘n Ram word as vrugbaar geklassifiseer wanneer daar lewendige sperme in die ejakulaat gevind word, wat ‘n voorwaartse lynbeweging het en normaal is, wat ‘n normale kleur het, en waar min / geen neutrofiele teenwoordig is.

Die aantal sperme per ml kan wissel van 3 000 miljoen (dik room) tot 100 miljoen (melkerig).

‘n Ram word as tydelik onvrugbaar beskou slegs wanneer daar geen beweging van sperme in die ejakulaat aangetref word nie. Dit is egter uiters belangrik om die ram te laat hertoets omdat daar verskeie oorsake vir die probleem kan wees. Ramme wat bv vir ‘n lang periode glad nie gewerk het nie, se eerste paar ejakulate kan dood / swak wees, a.g.v. die opberging van “ou” sperme. Ramme wat met ‘n lewendige entstof behandel is, bv Bloutong of Slenkdal, kan ‘n waterige ejakulaat lewer waar geen lewendige sperme teenwoordig is nie. Sulke ramme kan egter nie as “onvrugbaar” gesertifiseer word nie, aangesien hulle na ongeveer 6 – 8 weke weer heeltemal normaal kan wees.

50 DORMER | 2019

Spermontwikkeling en rypwording neem normaalweg 50 – 60 dae, maar ramme kan selfs vir ‘n periode van drie maande tydelik onvrugbaar wees, waarna hulle weer ten volle kan herstel.

Bevriesing van semen:

Die twee grootste voordele van bevrore ramsemen is dat ‘n top ram se genetika lank na sy dood steeds beskikbaar is en benut kan word en dat ‘n groot aantal ooie met die ram se saad laparoskopies deur ‘n opgeleide veearts geïnsemineer kan word. Tydens die bevriesingsproses, sterf ‘n redelike persentasie sperme af, wat dit noodsaaklik maak om baie streng maatreëls toe te pas wanneer vars semen voor bevriesing evalueer word. Ten einde ‘n goeie eindproduk te hê, is dit verstaanbaar dat die beginproduk bo gemiddeld goed moet wees. Swak kan tog nie lei tot goed nie!

Daarom handhaaf RAMSEM baie hoë standaarde wanneer ramsemen evalueer word, voor en na bevriesing, sodat ‘n suksesvolle eindproduk en goeie resultate uiteindelik behaal kan word.

RAMSEM se minimum standaarde waaraan ramsemen na bevriesing moet voldoen en wat geskik is vir laparoskopiese inseminasie, is: (een dosis = 0,25 ml verdunde ramsemen)

• Minimum: 45 % lewendige sperme waarvan ‘n minimum van 20 miljoen lewendige sperme ‘n voorwaartse lynbeweging moet hê;

• Maksimum 10 – 20 % abnormaliteite, afhangende van die graad / intensiteit daarvan;

• Min / geen Neutrofiele;• Houbaarheid / oorlewing van minimum 20 %

lewendige sperme vier ure na ontdooiing.

Om hierdie resultaat te lewer, moet vars ramsemen dus baie streng evalueer word voor bevriesing en moet dit voldoen aan die volgende minimum standaarde:

Beweging: 3 (uit 0 – 5)Digtheid: Dun room tot dik roomKleur: normaal (roomkleurig)Abnormaliteite: maksimum 10 - 20 % Neutrofiele: min / geen.

‘n Ram wat varssemen lewer wat 40 % lewendig is, 10 % abnormaliteite het, ‘n normale kleur het, geen neurtrofiele het nie, is ‘n vrugbare ram, maar hierdie semen kan nie suksesvol gevries word nie, omdat die eindproduk te swak is en swak konsepsies met laparoskopie verkry sal word.

Dit is dus baie belangrik om te onthou dat ‘n vrugbaar-getoetsde ram se semen nie noodwendig suksesvol sal vries nie. Laparoskopie is ‘n enkel inseminasie op ‘n gegewe tydstip, daarom kan geen kompensasie gemaak word op die kwaliteit van semen nie.

Daar is egter ook verskille tussen ramme t.o.v. die bevrugtingsvermoë van sperme en dit is nie mikroskopies meetbaar nie.

Dit gebeur dikwels dat verskillende ramme tydens ‘n laparoskopie program op dieselfde groep ooie gebruik word en verskillende konsepsies verkry word. Dan ontstaan die vraag, waarom, die ooie is dan dieselfde voorberei? Dit is direk die gevolg van ramme wat se semen ‘n beter bevrugtingsvermoë het as ander. Daarom moet die teler altyd ramme selekteer waarvan die semenkwaliteit so min as moontlik varieer onder normale omstandighede en waarvan die kwaliteit goed is.

Vrugbaarheid is oorerflik en die invloed van een ram in ‘n kudde is baie groot. Deur laag-vrugbare / sub-fertiele ramme te gebruik, gaan die vrugbaarheid van die nageslag verlaag word en teen die huidige pryse van kleinvee kan hierdie invloed fenomenaal raak.

Faktore wat semenkwaliteit beïnvloed:

Voeding / kondisieSiektetoestande wat met koors gepaardgaan / enting met lewendige entstowweStres / pynSeisoen / temperatuurPosisie van skrotumTestis grootteGroeistimulante / steroïde

Voeding en kondisie is sekerlik een van die belangrikste faktore wat semenkwaliteit oor ‘n ram se leeftyd beïnvloed. Ramme wat van jongs af maksimaal gevoer word vir skoue en/of veilings en wat deurgaans daarna in top kondisie gehou word, se semenkwaliteit sal nadelig beïnvloed word a.g.v. vetaansameling in die skrotum wat die temperatuur regulering van die testes benadeel. Temperatuurregulering is uiters belangrik vir die oorlewing van sperme en ‘n steurnis hierin kan lei tot tydelike, langdurige, of permanente onvrugbaarheid / laag-vrugbaarheid.

Kondisie van ramme voor dektyd is egter ook baie belangrik. Ramme moet in goeie kondisie wees, inentings en doserings moet afgehandel wees, ramme moet fiks wees / genoeg oefening kry en

512019 | DORMER

hoewe moet in goeie toestand wees. Wanbalanse in minerale en / of vitamines kan tot ernstige negatiewe invloede lei op semenkwaliteit. Raadpleeg ‘n voedingskundige in u omgewing om spesifieke probleme in u area te identifiseer en aan te spreek.

Siektetoestande wat met koors gepaardgaan / Inenting met lewendige entstowwe soos Bloutong en Slenkdal, kan veroorsaak dat ramme tydelik onvrugbaar is. Sorg moet gedra word dat hierdie toedienings vroegtydig afgehandel word, ten minste twee maande voor die dekseisoen begin. Enige siektetoestand wat met koors gepaardgaan, bv Vrotpootjie, kan dieselfde uitwerking hê.

Stres / pyn bv hoewe wat te kort geknip word of toegelaat word om te lank te groei, hoë temperature sonder beskutting en voldoende water, swak kondisie voor paring, kan lei tot verswakte semenkwaliteit.

Seisoen / temperatuur: gedurende baie warm maande, Desember tot Januarie, kan ramme se semenkwaliteit afneem omdat hulle liggaamstemperatuur bo die normale styg. In gevalle waar ramme oorvet is en vet in die skrotum aangesamel het, word die situasie vererger omdat vet ‘n swak geleier is van temperatuur en dit ‘n nadelige uitwerking het op semenkwaliteit. Indien kampe nie goeie skadubeskutting het nie, is dit noodsaaklik om strukture in plek te stel om voldoende skadu te verseker. Voldoende waterpunte moet maklik beskikbaar wees sodat ramme nie nodig het om ver te stap om daarby uit te kom nie.

Posisie van skrotum: Vir die normale ontwikkeling en funksionering van sperme, moet die temperatuur van die testes 2 tot 3 °C koeler wees as die res van die liggaam. Die vel van die skrotum wat die testes omvou, is dun met weinig onderhuidse vet. Dit bevat groot sweetkliere en kan m.b.v. sametrekking of verslapping die noue kontak met die testes beheer. In koue toestande trek die cremaster spier saam, dit lig die testes hoër op, die vel verrimpel en verdik. In hitte, verslap die spiere, die vel word dunner en die testes word laat sak. Bloed word deur die testikulêre arterie na die testes vervoer en deur veneuse bloedvate

weggevoer. Tydens hierdie wisselwerking, verlaag die bloedtemperatuur met 4°C. Daarom moet diskrimineer word teen ‘n ram waarvan die skrotum baie lank is en net bokant die grond hang. Dit bemoeilik temperatuurregulering en lei noodwendig tot swakker kwaliteit semen. ‘n Skrotum wat te kort is, kan ook nie die temperatuur normaal hou nie, want die testes word te naby aan die liggaam gedra en a.g.v. die hoër liggaamstemperatuur, kan dit lei tot sub-fertiliteit, of selfs onvrugbaarheid.

Testisgrootte: Dit word bepaal deur die skrotum-omtrek te meet en is uiters belangrik. Dit is hoogs oorerflik en word gebruik as belangrike seleksiemetode by kleinvee. Groot testes lei tot:

• Manlike nageslag met groter testes wat ‘n groter volume en meestal beter kwaliteit semen produseer.

1 g Testis produseer daagliks 24 tot 27 x 109 sperme.

• Vroulike diere wat gouer geslagsrypheid bereik en hoër fekunditeit het (meer lammers per leeftyd gebore).

Albei is ‘n positiewe korrelasie van ‘n hoër produksie van gonadotrofien vrystellingshormoon (GnRH). Hierdie hormoon het ‘n invloed op die libido en spermontwikkeling van die ram, asook ‘n follikel stimulerende uitwerking in die geval van ooie.

Groeistimulante / steroïde kan diepgaande negatiewe invloede hê op spermatogenese / spermontwikkeling. Die invloed van Testosteroon-toediening en anaboliese steroïde is tydelik. Sodra dit uitwerk, keer die liggaam terug na sy normale status en sal semenkwaliteit geleidelik terugkeer na normaal. In sommige gevalle waar toediening gedurende baie jong ouderdom van ramme toegepas word, kan permanente beskadiging van die spermatogenese-proses plaasvind, wat lei tot sub-fertiliteit in volwasse ramme. Hierdie proses kan onomkeerbaar wees.

Samevatting:

Geen teler kan vandag meer suksesvol wins genereer in sy boerdery-besigheid as hy nie tot die nodige kennis beskik en daarvan gebruik maak nie. Deur seleksie van ramme wat konstant semen lewer van goeie kwaliteit, dekbehendig is met ‘n goeie libido en kondisie goed kan handhaaf onder veldtoestande, asook die benutting van beskikbare tegnologie om sy bestuur te vergemaklik, is 50 % van sy reproduksie inkomste reeds gewaarborg. Kennis is maklik bekombaar en RAMSEM se bekwame personeel sal u bystaan met vriendelike en professionele diens.

52 DORMER | 2019

“’n Windpomp gaan soek nie wind nie… Hy staan en wag en weet die wind sal hom kry… Net so is dit met die mens… Hy wag op die Here, want hy weet, op die regte tyd sal die Here doen wat Hy belowe het…”

532019 | DORMER

54 DORMER | 2019

552019 | DORMER

DORMER KEURDERSLYS

0648221DOMMNR. H.J. BAMPOSBUS 289,AMERSFOORT, 2490Tel: 084 491 0310dolf@aan-de-vallei.co.za

0525999DOMMNR. J.A. BARNARDJOHANRI, POSBUS 122,LINDLEY, 9630Tel: 084 941 1129johanri@vodamail.co.za

0673879DOMMNR. M.C. BARNARDPOSBUS 459, VROUWPAN,LEEUDORINGSTAD, 2640Tel: 082 374 2656theuns.barnard@bkb.co.za

0596651DOMMNR. T.J.P. BARNARDPOSBUS 33,EDENBURG, 9908Tel: 079 511 3920

0602947DOMMNR. J.A. BEYERSPOSBUS 133,MAKWASSIE, 2650Tel: 083 284 6473jabuwy@nwet.co.za

0524399DOMMNR. J. CHURCHPOSBUS 470,ZASTRON, 9950Tel: 071 044 0838Charleschurch89@icloud.comCobusch@icloud.com

0665132DOMMR Q. COETZEEP.O. BOX 7323, FLAMWOOD,KLERKSDORP, 2572Tel: 083 378 7783boerseun@ymail.com

0654595DOMMNR. V. COLLIERPOSBUS 24, COLESBERG, 9795Tel: 071 887 9080

0586818DOMMNR. D.C. CRONJEPOSBUS 328, VREDE, 9835Tel: 082 565 6924

0583192DOMMNR. J.B. DE WETPOSBUS 800, CALEDON, 7230Tel: 082 853 4851jbdewet@cmw.co.za

0666073DOMMNR. K.J. DU PLESSISBRUMMER STRAAT 10, KROONSTAD, 9500Tel: 082 826 3244karel.duplessis@bkb.co.za

0564456DOMMNR. P.A. DU PLESSISPOSBUS 193, RIVIERSONDEREND, 7250Tel: 082 823 0673pieter.duplessis@bkb.co.za

56 DORMER | 2019

0549467DOMMR W.T. ELLIOTTDEN STRAAT 19, MOLTENO, 5500Tel: 072 760 6854billelliott@nokwi.co.za

0602950DOMMNR. W.A.V. ESTERHUYSEPOSBUS 43114, HEUWELSIG, 9332Tel: 071 471 1827w.esterhuyse@lantic.net

0588573DOMMNR. A. FERREIRAPOSBUS 68, DEWETSDORP, 9940Tel: 082 829 3887arno.ferreira@rclfoods.com

0547788DOMMNR. J.G. FOURIEPOSBUS 25270, MONUMENTPARK,PRETORIA, 0105Tel: 082 093 7650annelie.johan@iburst.co.za

0661689DOMMNR. A.R. GELDENHUYSPOSBUS 157, RIVERSDAL, 6670Tel: 072 612 2783attie@wispernet.co.za

0677544DOMMEV. C VAN DER MERWEPOSBUS 32, PETRUSBURG, 9932Tel: 084 491 7171colcondor@vodamail.com

0450198DOMMNR. C.P. GROENEWALDPOSBUS 156, RIVIERSONDEREND, 7250Tel: 082 453 2899cpg@dorwald.co.za

0550316DOMMNR. J.V.B. GROENEWALDPOSBUS 214, RIVIERSONDEREND, 7250Tel: 082 572 4327

0609539DOMMNR. P. GROENEWALDBKB POSBUS 29, RIVIERSONDEREND, 7250

0549413DOMMNR. H.W. HATTINGHPOSBUS 555, CALEDON, 7230Tel: 082 786 1534Hennie.hattingh@bkb.co.za0603140DOMMNR. R.B. HAUPTPOSBUS 213, VOLKSRUST, 2470Tel: 081 011 8288richard@lamprechtfeeds.com

0683225DOMMEJ. B. HENNINGPOSBUS 25, RHODES, 9787Tel: 082 326 2572biancahenning11@gmail.com

0683226DOMMNR. G.F. HENNINGPOSBUS 25, RHODES, 9787Tel: 082 584 4654mertounfarm@vodamail.co.za

0585343DOMMNR. F.D. HUGOPOSBUS 541, SWELLENDAM, 6740Tel: 082 854 9468fdhugo@cmw.co.za

0630481DOMMNR. J.J. JANSEN VAN RENSBURGPOSBUS 65, KOFFIEFONTEIN, 9986Tel: 082 380 0146heinsuperstore@gmail.com

0488064DOMMNR. A.D. JORDAANPOSBUS 30, CRADOCK, 5880Tel: 084 745 3418jordormers@gmail.com

0648222DOMMNR. C.D. JORDAANPOSBUS 3, PAARL, 7620Tel: 076 796 8022niel.jordaan@bkb.co.za

0661690DOMMNR. C.E. JORDAANPOSBUS 30, CRADOCK, 5880Tel: 076 520 6417charlesjordaan@rocketmail.com

0648872DOMMNR. J.C. JOUBERTPOSBUS 37593, LANGENHOVENPARK, BLOEMFONTEIN, 9330Tel: 082 573 4980jan.joubert@bkb.co.za

0569903DOMMNR. M. LIEBENBERGPOSBUS 25, SWELLENDAM, 6740Tel: 082 771 6552

0666880DOMMNR. E.T. LOUWPOSBUS 283, MALMESBURY, 7299Tel: 082 872 9100ewan@nuweland.co.za

0630274DOMMNR. J.J. LOUWBARKLY OOS, 9786Tel: 071 673 5255

0662056DOMMNR. J.P. LOUWPOSBUS 25, SWELLENDAM, 6740Tel: 082 576 1699kobus.louw@bkb.co.za

0684198DOMMNR. C.J. LOUWRENSPOSBUS 3013, STANDERTON, 2430Tel: 082 784 6905happyventure@vodamail.co.za0661792DOMMNR. C. MARICOWITZPOSBUS 79, DEWETSDORP, 9940Tel: 082 826 0668Christiaan.marikowiz@bkb.co.za

572019 | DORMER

0607337DOMMNR. H.P. NAUDÉPOSBUS 186, BARKLY OOS, 9786Tel: 082 374 3193

henri.naude@bkb.co.za0660706DOMDR. C.J.B. NEL109 WARDEN STRAAT, HARRISMITH, 9880Tel: 083 654 9638cjbnel@hotmail.com

0667391DOMMNR. J.G.M. OLIVIER WATERKANT STRAAT 11, MOOREESBURG, 7310Tel: 082 771 3476jan.olivier@bkb.co.za

0661688DOMMNR. T.T. PAULSENPOSBUS 383, SOMERSET-OOS, 5850Tel: 082 498 9866ttpaulsen@cmw.co.za

0334278DOMMR R.G. RAYNERP.O. BOX 202, CRADOCK, 5880Tel: 083 356 2749rayner@telkomsa.net

0524685DOMMNR. M.J. SWARTPOSBUS 333, SWELLENDAM, 6740Tel: 082 826 0292kinkodormer@vodamail.co.za

0639217DOMMR G. TRETHEWEYP.O. BOX 632, QUEENSTOWN, 5320Tel: 082 371 4280gary.trethewey@bkb.co.za

0590453DOMMNR. G.F.M. VAN DER WESTHUIZENPOSBUS 345, PARYS, 9585Tel: 082 651 2858

0583184DOMMNR. W.J. VAN HEERDENPOSBUS 293, MIDDELBURG, 5900Tel: 079 159 8742willievh@daff.gov.za0002970DOMMNR. C.P. VAN ROOYENPOSBUS 1396, BETHLEHEM, 9700Tel: 082 575 6370charlvanrooyen37@gmail.com

0570264DOMMNR. J. VAN WYKPOSBUS 602, LADYBRAND, 9745Tel: 072 684 6304eastry@ntelecom.co.za

0459655DOMMNR. VAN ZYL P.H. DE VPOSBUS 442, REITZ, 9810Tel: 083 995 0950samekoms@gmail.com

0486331DOMMNR. B.E. VENTERPOSBUS 67, REDDERSBURG, 9904Tel: 082 808 9253mwctinn@mweb.co.za0683768DOMMNR. P.J.J. VENTER17 KROGH STREET, STANDERTON, 2430Tel: 076 994 0026jonker.venter@bkb.co.za

0648245DOMMNR. M.J. VILJOENPOSBUS 113, VOLKSRUST, 2470Tel: 073 285 0258handel.volksrust@bkb.co.za

0661687DOMMNR. H.J. VISSERPOSBUS 851, HARRISMITH, 9880Tel: 084 583 1626hjvis@vodamail.co.za

0384845DOMMNR. P.J. VORSTERPOSBUS 32866, FICHARDTPARK, BLOEMFONTEIN, 9317Tel: 082 457 2053pjvorster@vodamail.co.za

0618878DOMMNR. R.J. WILKEPOSBUS 29048, DANHOF, 9310Tel: 083 280 6204robert@centralsigns.co.za

58 DORMER | 2019

592019 | DORMER

DORMER LEDELYS

0605698DOMAAN DE VALLEI KERNKUDDEPOSBUS 289, AMERSFOORT, 2490Tel: 084 491 0310dolf@aan-de-vallei.co.zaAAN-DE-VALLEIDE

0607543DOMABEL EN CHARLES JORDAANJOR DORMERS, POSBUS 30, CRADOCK, 5880Tel: 084 745 3418jordormers@gmail.comcharles@jorgroup.co.zaJ.O.RJOR

0649239DOMABRICA STOETERYPOSBUS 796, SASOLBURG, 1947Tel: 083 280 9911abriew@topfix.co.zaABRICAAW

0525999DOMMNR. J.A. BARNARDJOHANRI,POSBUS 122, LINDLEY, 9630Tel: 084 941 1129johanri@vodamail.co.zaJOHANRIJB

0665859DOMBECAWI DORMERSPOSBUS 13, STRYDMAG, 0455Tel: 082 920 9338willem.peake@gmail.comBECAWIWD

0678595DOMBEREND DORMERSPOSBUS 176, MARQUARD, 9610Tel: 083 333 8026beginboerdery@gmail.comBERENDL

0669422DOMMNR. C.P. BRANDPOSBUS 911, DELAREYVILLE, 2770Tel: 072 562 1883riaanbrand@lantic.netBLINKSTERCPBO

0679401DOMMNR. E.G. BRINKPOSBUS 98, HOOPSTAD, 9479Tel: 082 789 4919grahambrinkrobyn@gmail.comEGBRINKEGB

0669643DOMMNR. D. BRITZPOSBUS 1197, KROONSTAD, 9500Tel: 082 255 8401derick.britz@transnet.netVOORSPRONGBZ

0662868DOMBULSHOEK DORMERSPOSBUS 326, CLANWILLIAM, 8135Tel: 083 242 5152dehoek@mylan.co.zaBULSHOEKAC

0672631DOMCEDERBERG DORMERSPOSBUS 138, CLANWILLIAM, 8135Tel: 082 610 4488willem@groenkol.co.zaCEDERBERGCBD

0672146DOMMEV. A.E. CHAMBERLAINPOSBUS 162, EDENBURG, 9908Tel: 079 920 2501sanette@skills4kidz.comSMJSMJ

0524399DOMMNR. J. CHURCHPOSBUS 470, ZASTRON, 9950Tel: 071 044 0838Charleschurch89@icloud.comCobusch@icloud.comLEEUWKOPJ

0666706DOMCLAASSEN FAMILIE STOETPOSBUS 4146, WILLOWTON, PIETERMARITZBURG, 3200Tel: 072 579 8868audsclaassen@telkomsa.netaudrey@gildonfarm.co.zaAR CLAASSENCFS

0636016DOMMNR. F.C. CLOETEPOSBUS 573, CRADOCK, 5880Tel: 082 771 9343eec@r63.co.zaSANCTUARYFCC

0481550DOMCOCO BOERDERYJ. FOURIEPOSBUS 25270, MONUMENTPARK, 0105Tel: 082 093 7650johan.allphase@gmail.comCOCOYF

0681892DOMCWHPS AGRICULTURE CCPOSBUS 36, BARKLEY OOS, 9786Tel: 078 845 5650cwhpsagriculture@gmail.comHARDMANWH

60 DORMER | 2019

0678564DOMD.H. CURRIEP.O. BOX 47, CATHCART, 5310Tel: 079 301 1680dhcurrie@hazeldean.co.zaLINDISFARNEDC

0424579DOMDATHEA (EDMS) BPKPOSBUS 1595, NIGEL, 1490Tel: 082 820 8861dathea@mweb.co.zaDATHEADT

0612573DOMMNR. G. DE KLERKPOSBUS 487, MIDDELBURG, 5900Tel: 082 301 9691gdeklerk71@gmail.comNOEDIGGDK

0648965DOMMNR. M. DE KOCKPOSBUS 1110, BREDASDORP, 7280Tel: 084 503 0664nalise@twk.co.zaREMHOOGTEDK

0658983DOMDEELFONTEIN DORMERS(PTY) LTDPOSBUS 107, FRANKFORT, 9830Tel: 082 856 4948christomuller@vodamail.co.zaCAWDF

0663802DOMDEFON BOERDERYPOSBUS 101, VILJOENSKROON, 9520Tel: 082 821 2702mariette.geyser@gmail.comFISANTVLEIMG

0675116DOMDIE ELLE DORMERSPOSBUS 3493, BLOEMFONTEIN, 9300Tel: 082 828 0880boodskapvirjou@hotmail.comDIE ELLELV

0673548DOMDOLARCH DORMER STUDP.O. BOX 67312, BRYANSTON, 2021Tel: 082 551 5564neville@dolarch.comXXXXXX

0659861DOMDOORNSPRUIT DORMERSPOSBUS 636, BOTHAVILLE, 9660Tel: 083 585 5546doornruby@outlook.comDOORNSPRUITET

0681653DOMDORMERIFIC DORMERSPOSBUS 7073, BLOEMFONTEIN, 9300Tel: 079 493 0115robertson12timmy@gmail.comDORMERIFICDR

0582040DOMDORWALD BOERDERY EDMS BPK POSBUS 156, RIVIERSONDEREND, 7250Tel: 082 453 2899dorwaldbdy@gmail.comDORWALDCPG

0683223DOMMNR. C.R.A. DU PLESSISPOSBUS 644, ORKNEY, 2620Tel: 083 655 0519admin1@trumpco.co.zaDCCDCC

0529684DOMMNR. J.L. DU RANDTPOSBUS 383, ELLIOT, 5460Tel: 084 880 8920juandurandt12@gmail.comMOUNTAIN SHADOWSMS

0629762DOMMNR. A.S. DU TOITPOSBUS 110, HEKPOORT, 1790Tel: 083 659 4037andre@adtrp.co.zaBERGSIGADT

0667919DOMDUCRON FARMSPOSTNET SUITE 79 - OUBAAI,PRIVATE BAG X6525, GEORGE, 6530Tel: 082 804 9710info@ducron.co.zajacques@gfaholdings.co.zaDUCRONAJC

0672732DOMEBENAESERPOSBUS 1425, OUDTSHOORN, 6620Tel: 082 800 2032atdebod@mweb.co.zaAMAM

0685249DOMEKSTEEN`S HATARI DORMER STUDH/A HATARI GAME BREEDERS CC,POSBUS 12863, BRANDHOF, 9324Tel: 082 561 2917mariusjnr@diysuper.co.zaria@diysuper.co.zaEKSTEENS HATARIHDS

0574451DOMELGIN DORMERSP/A MNR D.K. VAN ZYL,POSBUS 725, MARIENTAL,Tel: 26481-124 4405dirk@a-zserv.comDVZZ

0040477DOMELSENBURG DIEREPRODUKSIEDEPT. LANDBOU: WES-KAAP,PRIVAATSAK X1, ELSENBURG, 7607Tel: 083 644 0628anneliek@elsenburg.comELSENBURGE

0669360DOMGC & M AVELING TRUSTPOSBUS 140, VOLKSRUST, 2470Tel: 082 824 6459gavin@gcmaudit.co.zaGCMGCM

612019 | DORMER

0652781DOMGERLEIN