1 

“Historische kernen zijn een lust en een last” 17 mei 2013

Bezuinigen, gemeenten ontkomen er niet aan. Waar liggen de mogelijkheden voor verdergaande besparingen? Hoe pakken andere gemeenten dit aan? Een groep gemeenten met een historische kern kwam 17 mei bijeen om hierover van gedachten te wisselen.

In de gemeente Alkmaar kwamen afgevaardigden van de gemeenten Leiden, Zutphen, Schouwen-Duiveland, Hoorn, Haarlem, Grave en Leeuwarden bijeen.

(Rondleiding: de kaasmarkt)

“Pijn en vrees”

Na een uitgebreide rondleiding langs de kaasmarkt, grachten en hofjes van Alkmaar en een woord van welkom door de wethouder begon het officiële gedeelte van de conferentie. Na een korte introductie van dhr. Oskam (VNG) werd de conferentie vervolgd door dhr. Smit (Alkmaar). Dhr. Smit opende zijn verhaal met de bezuinigingdoelstelling waar Alkmaar voor staat: 33,5 miljoen. Dit is exclusief de extra bezuinigingen die met de decentralisaties waarschijnlijk op de gemeente afkomen. Om deze doelstelling te realiseren moeten er politieke keuzes worden gemaakt. Er zit geen lucht meer in de huidige begroting. De gemeente moet nadenken over welke taken wel of niet meer uit te voeren. Hierbij kan gedacht worden aan de uitvoeringskwaliteit van de wettelijke taken, waarom wettelijke taken uitvoeren boven het landelijk minimum? Of de overige taken die de gemeente uitvoert, wil zij deze taken blijven uitvoeren? Of kunnen taken op een andere manier/goedkoper worden uitgevoerd. Denk aan het voorbeeld van PostNL, eigen kantoren afstoten en balies openen in andere winkels. Ter ondersteuning bij het maken van de politieke beslissingen worden er

2 

bezuinigingskaarten opgesteld, waar zowel het financiële als het maatschappelijke effect op staat. Belangrijk bij het bezuinigingstraject is dat de burger in Alkmaar niet opdraait voor de bezuinigingen in de vorm van lastenverhogingen.

Uitdagingen gemeenten met een historische kern

In de presentatie van Alkmaar kwamen de volgende uitdagingen voor gemeenten met een historische kern naar voren:

• Hoge onderhoudskosten om hoge beeldkwaliteit binnenstad te waarborgen. • Hoge schoonmaakkosten binnenstad (straatveger/vuilinzameling). • Bereikbaarheid binnenstad en parkeervoorzieningen. • Bevorderen klimaat ondernemers. • Evenementen om stad levendig te houden (kaasmarkten/oktoberfeesten).

De extra inkomsten die tegenover deze uitdagingen staan, vallen om uiteenlopende redenen tegen. Een groot deel van de opbrengsten gaat naar het Rijk. De precariorechten vloeien terug naar een ondernemersfonds, dit wordt gebruikt om te investeren in projecten voor de ondernemers. Daarom is dit geen directe opbrengst voor de gemeente. De parkeeropbrengsten liggen politiek gevoelig. Ondernemers willen deze zo laag mogelijk hebben, waardoor de parkeeropbrengsten de laatste jaren tegenvallen. Opvallend was dat de bovenstaande geformuleerde uitdagingen breed gedragen werden door de deelnemers. Veel deelnemende gemeenten kunnen zich vinden in de pijn (tegenvallers gemeentefonds) en vrees (decentralisaties). Daarnaast werd door de gemeenten onderstreept dat het tijd is voor echte politieke keuzes, geen kaasschaafgedrag meer. Ook de voor- en nadelen van het hebben van een historische kern werden breed door de deelnemende gemeenten gedragen. Verder bleek in de discussie dat in de meeste gemeenten de historische kern geen apart aandachtsveld of programma is. Hierdoor is er vaak geen duidelijk beeld van de kosten en opbrengsten die een historische kern met zich meebrengt en is het lastig om dwarsverbanden te zien.

Vrees gedeeltelijk ongegrond

Decentralisaties kosten geld is niet de goede insteek. De insteek die door de dhr. Oskam wordt voorgedragen, is: decentralisaties en daarmee nieuwe taken prima, echter wel met voldoende budget en beleidsvrijheid. Voor de wethouder financiën betekent dit, “dit is het budget en daar doen we het voor”. Voor de wethouder zorg en welzijn betekent dit, “het zoeken naar innoverende oplossingen”.

Structurele lastenverlaging

Na de plenaire bespreking van de uitdagingen werd het woord overgedragen aan de best-practise gemeente, Leiden. De gemeente Leiden heeft op 1 na de meeste monumenten van Nederland. Om innovatief bezuinigen mogelijk te maken zijn de vastgoedbeheerplannen op orde gebracht (inventariseren van de kapitaalgoederen en onderhoudsniveaus). De uitkomst hiervan was een structureel tekort van € 5 miljoen. Om het gat in de exploitatie te dichten werden de volgende oplossingen aangedragen:

• Investeren in duurzaamheid resulteert in de toekomst in lagere onderhoudskosten.

3 

• Integrale aanpak van gebieden resulteert in lagere investerings- en exploitatielasten.

• Gemeentelijk vastgoed verkopen resulteert in lagere exploitatielasten. • Preventief onderhoud in plaats van achterstallig onderhoud. • Ondergrondse containers resulteren in lagere schoonmaakkosten. • Andere boomsoort planten resulteert in minder boomwortelproblematiek.

In de plenaire bespreking kwam naar voren dat geld op de bank momenteel matig rendeert, geld lenen is historisch goedkoop. Dit geld kan gebruikt worden om meer te investeren in ruimte (minder toekomstige exploitatielasten) of om het maatschappelijk vastgoed nu af te schrijven (vrijval toekomstige kapitaallasten). Het kwaliteitsniveau van de historische kern verlagen wordt door de aanwezigen niet aangeraden. “Goedkoop is duurkoop”, deze kosten komen in de toekomst twee keer zo hard terug.

Monumentenbeleid

Na de presentaties werd het woord overgedragen aan dhr. Wijn om een workshop te geven. Het thema van deze workshop was innovatief monumentenbeleid. Hierin kwamen de volgende handvatten naar voren om naar het gemeentelijke monumentenbeleid te kijken:

• Ingrepen doen zonder blijvende schade; als het economisch beter gaat zijn deze weer gemakkelijk terug te draaien, bijvoorbeeld schouwburg of musea een dag dicht.

• Minder professioneel personeel; voorzieningen openhouden door de inzet van vrijwilligers.

• Revolving fund om evenementen in stand te houden. De terrasbelasting/precariorechten verhogen en de inkomsten in een fonds storten. Dit fonds gebruiken om evenementen te organiseren. Als de evenementen succesvol zijn zal het fonds groeien en zijn er geen subsidies of kosten van de gemeente voor nodig.

• Historische voorzieningen onderbrengen in één bedrijf en hiermee de beheerskosten verminderen.

Subsidies en klachten

Ten slotte kwamen er twee algemene adviezen naar boven voor alle gemeenten. Ten eerste analyseer de organisaties die geen subsidie krijgen. Wat doen die voor de stad en hoe kan hiervan geleerd worden. Ten tweede benader de mensen die klachten hebben, een klacht is een gratis advies. Dit zijn meestal mensen die betrokken zijn bij de gemeente en kunnen de gemeente van veel “gratis” informatie voorzien.

Pecunieprijs

De aanwezige gemeenten hebben twee ideeën genomineerd voor de Pecunieprijs. Te weten: investeren om de exploitatielasten te verlagen (Leiden) en het opzetten van een revolving fund (Alkmaar). De Pecunieprijs wordt uitgereikt op het VNG-jaarcongres op 4 juni a.s. aan het beste bezuinigingsidee dat dit voorjaar is ingediend. Meer informatie over de prijs vindt u op www.vng.nl/bezuinigen.