هدوسرفیاهتفابءایحایاتسارردرادیاپهعسوتیاههفلوم...

1397 بهار، 57، شماره پانزدهمپژوهشی، سال –فصلنامه جغرافیایی سرزمین، علمی

89

‌فرسوده‌های‌بافت‌احیاء‌راستای‌در‌پایدار‌توسعه‌های‌مولفه‌بندی‌اولویت

اصفهان(‌جلفای‌محله‌موردی:‌)مطالعه

2احمدی بوستان وحید ،2موسوی چمران سید ،*2اکبری مجید ،1سرور رحیم

ایران تهران، تحقیقات، علوم واحد اسالمی، آزاد دانشگاه انسانی، علوم دانشکده استاد، 1 ایران نور، پیام دانشگاه شهری، ریزیبرنامه و جغرافیا دکتری دانشجوی 2

‌ 25/12/1396 مقاله: پذیرش تاریخ 17/09/1396 مقاله: دریافت تاریخ

1چکیده نظام در منفی، هایویژگی برخی با مواجه در که باشندمی شهری قلمرو از هاییمحدوده فرسوده هایبافت

زیر ضعف وکالبدی، ظاهری هایفرسودگی قبیل از ومشکالت کمبودها انواع از محالت این هستند. شهرها

رنج اقتصادی معضالت انواع و فرهنگی ومشکالت اجتماعی هایبزهکاری شهری، خدمات و هاساخت

نظر به و آیندمی حساب به ازشهرها جزئی کمبودها، و ضعف نقاط تمامی رغم به هابافت این برند، می

که رویکردی کارامدترین آن، گریبانگیر مسائل شدت و دامنه وسعت به توجه با فرسوده هایبافت رسد می

بین باشد. پایدار توسعه و اهداف با مشارکتی رویکرد نمود اتخاذ هانارسائی و هاکاستی با مواجهه برای بتواند

مقاله رو، این از دارد؛ وجود تنگاتنگی روابط شهری، پایدار توسعه و فرسوده بافت شناسایی هایشاخص

فرسوده هایبافت در پایدار توسعه و فرسوده بافت شناسایی هایشاخص بین رابطه بررسی هدف با حاضر

متغیر، مجموعه دو تغییری هم تعیین منظور به کانونی همبستگی تحلیل از استفاده با اصفهان جلفای محله

پیمایشی، پژوهش این در تحقیق روش بررسی مورد هایمولفه به توجه با پژوهش این در است. گرفته انجام

بندیرتبه و شناسایی جهت دز پژوهش این در باشد.می کاربردی گذاریهدف لحاظ از و تحلیلی توصیفی

بهبود برای دسترسی وضیعت و کالبدی اجتماعی، اقتصادی، عوامل بهبود بر موثر پایدار توسعه هایمولفه

افزار نرم از و گروهی (AHP) مراتبی سلسله تحلیل و تجزیه روش از اصفهان شهر فرسوده بافت واحیاء

Expert Choice 661/0 وزن با اقتصادی عوامل که است آن از حاکی آمده بدست نتایج است. شده استفاده

208/0 وزن با اجتماعی عوامل و داشته اصفهان جلفای محله در فرسوده بافت بهبود بر تاثیر بیشترین دارای

.دارند قرار بعدی هایاولویت در 131/0 وزن با محیطیزیست عوامل و

اصفهان جلفای محله گروهی، مراتبی سلسله تحلیل پایدار، توسعه فرسوده، بافت ها: واژه کلید

مقدمه

[email protected] :نویسنده عهده دار مکاتبات *

های فرسوده )مطالعه موردی: محله جلفای اصفهان( های توسعه پایدار در راستای احیاء بافت مولفهبندی اولویت‌

90

مثابه به همدیگر با ارتباط در اجزاء این از هرکدام که هستند مختلفی اجزاء دارای زنده موجودات همانند شهرها

تحوالت و جهانی جنگ از قبل تا و .باشند می تحرک و تکاپو در مشترکی هدف دنبال به که کنند می عمل سیستمی

با نیاز شهرها کالبد آن، تبع به و بوده نامحسوس و بطئی بسیار شهری جوامع تغییرات صنعتی، انقالب از ناشی

ویکم بیست قرن هایسال نخستین در لذا (.81 :1390 خادمی، و پور )علی است نبوده مواجه توجهی قابل دگرگونی

روابط و فرهنگ و اقتصاد شدن جهانی بستر در تحوالت این که است داده رخ هاانسان زندگی در شگرف تحوالتی

شهرها ویژه به فضایی دهیجلوه در را روابط این بازتاب و داده قرار تاثیر تحت را هاانسان زندگی و اجتماعی

حیث این از و است ساخته متجلی هستند، پویا اجتماعی نهادهای جز، واقع در که (141 :1390 سیاحی، و )اسدیان

پشت را خود فیزیکی حیات سیکل خود، تکاملی سیر در همواره که دانست شبیه زنده موجودات با را آنها توانمی

پویایی نشانگر سیکل این مکرر تجدید یابند.می تکامل شده؛ بزرگ کنند؛می رشد آیند،می وجود به گذارند؛می سر

شوندمی تحول دچار نیز شهری عناصر شهرها، حیات سیکل تداوم با همزمان باشد.می شهری کالبدی فضای

شهری پیش از بیش کنونی تمدن که، گرفت نتیجه توانمی راستا همین در (.23 :1388 بیدگلی، زواره و )محمدی

پیامدهای شهری هایسکونتگاه روز به روز شدن پیچیده و اجتماعی -کالبدی مرزبندیهای شهری، رشد و شده

شهری های بوم زیست در ناپایداری شدن نمایان امر، این نتیجه که آورده وارد اجتماعی هستی پیکر بر را ناگواری

(.2 :1391 همکاران، و )زیاری باشد می

زیرا گردیدند. مواجه شالوده و شکل تغییر با شهری هایبافت فرهنگی و اجتماعی اقتصادی، تغییرات با همگام

گردد.می توسعه و رشد تحول، تغییر، دچار، زمان طول در ساخت انسان مصنوع هایپدیده سایر همچون نیز شهر

متفاوت هم با فرهنگی و اجتماعی کالبدی، نظر از که گرددمی هایبافت پیدایش باعث شهرها در تحوالت این

رکود و گسترده فرسودگی با جان کم هایمنطقه به هابافت این امروزه که (.56 :1390 محمدی، و )سجادی هستند

شده تبدیل جدید نقل و حمل و زیرساختی خدمات از ساکنان مندی بهره امکان در زیاد مشکالت و اقتصادی

که شودمی ناشی تهدیداتی از شهرها، مرکزی بافت به توجه در اساسی چالش امروزه (.33 :1388 اند)ابوطالبی،

و زادیی هویت محیطی، کیفیت افت ایمنی، تنزل ها،ساختمان فرسودگی به مربوط مشکالت گسترش و تشدید ضمن

و بهسازی حالت این در (.36 :1389 محمدی، و نیا )توکلی افزاید می شهر آتی ریزی برنامه و مدیریت هایهزینه به ...

تداوم و سرمایه به معاصر، نیازهای با هازیرساخت و فضایی سازمان سازیمتناسب و شهری هایساختمان ساماندهی

و هاساختمان ناتوانی، این نتیجه در نیست. تامین قابل گاه خانوارها اقتصادی شرایط با متناسب که است نیازمند

با (4 :1388 )موسوی، گیرندمی قرار استفاده مورد بهسازی یا اساسی تعمیر بدون زیادی مدت برای شهری تاسیسات

تاسیسات بهبود درمانی، -بهداشتی امکانات تامین و شهری فرسوده هایبافت به بیشتر چه هر توجه لزوم این، وجود

هایخانه مرمت ونقل، حمل سیستم بهبود فراغت، اوقات گذران و عمومی فضاهای ایجاد شهری، تجهیزات و

این از متوسط و مرفه طبقات مهاجرت از جلوگیری برای ضروری نیازهای از هامکان قبیل این در غیره و مسکونی

(.58 :1388 عبدلی، و )افروخته باشدمی فقر تمرکز مکان به آنها شدن تبدیل و هابافت

با که اندشده درگیر شهر تاریخی و فرسوده بافت مساله با نیز ایران شهرهای اکنون هم باال مطالب به توجه با

قابل بخش فرسوده های پهنه امروزه است. ناهماهنگ و ناسازگار مدرن شهر یک مشخصات و شهری جدید زندگی


91

عملکردی، کالبدی، مشکالت هگسترد طیف از سو یک از ها پهنه این دهند. می تشکیل را کشور شهرهای از توجهی

اسکان جهت زمین از استفاده برای شهرها پتانسیل ترین مهم دیگر سوی از و برند می رنج محیطی زیست و ترافیکی

شهرها ها، پهنه این به توجه عدم .شوند می محسوب نیز زیست محیط بهبود و خدماتی باز فضاهای تأمین جمعیت،

دنبال به شهر برای را ای کننده تخریب کالبدی و اجتماعی یها یناهنجار که نماید می تبدیل تهی میان ای توده به را

این عملکردی و ساختاری کالبدشناسی حال، این با .(11 :1390 تهران، شهر ریزیبرنامه و مطالعات )مرکز دارد

افول ها،فعالیت و جمعیت تمرکز و تراکم شهر، کلی ساختار با تعارض نظیر مشکالتی تجلی دهندهنشان هابافت

نامطلوب شرایط اجتماعی، هایکیفیت افول سکونتی، و ایمحله ارزشهای کاهش کالبدی، کیفیت افول اقتصادی،

است بوده بصر و فرهنگی هایکیفیت انحطاط و ترافیکی مشکالت و دسترسی دشواریهای محیطی، زیست

(.32 :1390 نیا،نیک و )داوودپور

ابعاد تواندمی که است ارتباط در زیادی فرسوده بافت با و نبوده مستثنی قاعده این از نیز اصفهان جلفای شهر

اجتماعی، پایداری و متوازن و کارآمد شهری اقتصاد و شهری نگریآینده خصوص در را محله این پایدار توسعه

رسد،می نظربه ضروری پیش از بیش اصفهان جلفای محله فرسوده هایبافت به توجه رو این از سازد؛ درگیر

-پیش روش ارائه جهت کانونی متغیرهای مجموعه بین روابط مناسب الگوی شناسایی هدف با پژوهش این بنابراین

عبارتند که شودمی مطرح سواالتی راستا همین در پذیرد.می صورت پایدار توسعه هایشاخص وضعیت تغییر بینی

از:

است؟ چگونه جلفای محله فرسوده هایبافت بهبود راستای در پایدار توسعه هایمولفه بندیاولویت -

است؟ چگونه جلفای محله فرسوده هایبافت بهبود راستای در پایدار توسعه فرعی هایمولفه وضعیت -

نظری مبانی

دلیل به که شودمی اطالق شهرها قانونی محدوده از هایی عرصه به شهری فرسوده بافت :فرسوده های بافت

نازلی اقتصادی و محیطی مکانی، ارزش و اند شده پذیرآسیب شهری خدمات از نبودن برخوردار کالبدی، فرسودگی

همکاران، و )مومنی ندارند خودی به خود نوسازی امکان آنها، مالکان و ساکنان فقر دلیل به هابافت این دارند.

بلوکی پذیر آسیب بلوک و اندشده تعریف پذیرآسیب بلوک اساس بر پذیرآسیب های بافت عبارتی، به (39 :1389

فرسوده بناهای درصد50 حداقل دارای که بلوکی الف: باشد: داشته را مربوطه گانه سه شرایط از یکی حداقل که است

از کمتر مساحتی آن امالک درصد50 حداقل که بلوکی ب: باشد؛ پذیرآسیب سکونتی و زیستی لحاظ به نامناسب

عرضی با یا بست، بن اصالحی( از )قبل ان معابر عرض درصد50 حداقل که بلوکی ج: باشد؛ داشته را مترمربع200

این، وجود با (.130 :1388 خدایی، و باشد)مطوف درصد30 از کمتر آن نفوذناپذیری ضریب یا و باشد متر6 از کمتر

گیریشکل بر فنی نظارت و توسعه برنامه فقدان سبب به یا و قدمت سبب به یا آن درونی عناصر و بافت فرسودگی

منجر شهروندان اذهان در آن منزلت بردن بین از به نهایت در که بافت فرسودگی پیامد آید،می وجود به بافت آن

کالبدی، های نابسامانی نیز و ایمنی و پذیریزیست شرایط فقدان یا و کاهش جمله از گوناگون اشکال در شود،می

به فرسودگی اصوالً (.7 :1389 نژاد،سعدی )ادیبی است شناسایی و دریافت قابل تاسیساتی و اقتصادی اجتماعی،


92

که ای گونه به کند.می تهدید مختلف ابعاد در را زندگی که است شرایطی وجود معرف بلکه شودنمی منحصر کالبد

را آینده های نسل که است آمیز فاجعه ای زلزله ی منزله به خود فرسوده های بافت در روند این تداوم رسدمی نظر به

اقتصادی، فقر وجود اجتماعی، معضالت وجود جرایم؛ باالی میزان همچون مواردی شرایط این است. گرفته نشانه

و بحران مواقع در مناسب رسانی امداد امکان عدم زلزله، برابر در پذیریآسیب و کالبدی مناسب هایزیرساخت نبود

این بر متخصصین از برخی راستا همین در (57 :1390 همکاران، و )لرستانی شودمی شامل را دیگر موارد بسیاری

هر با مواجهه راهکارهای تواننمی باشد نداشته وجود فرسوده هایبافت انواع از دقیقی شناخت که زمانی تا باورند

از کامل شناخت به فرسوده هایبافت ساماندهی مسئله حل ارجاع با تواننمی نمود. تدوین را ها بافت این از یک

هایبافت بندیدسته الزام به اعتقاد سو، یک از زیرا انداخت. تعویق به را ساماندهی انجام مذکور، های بافت انواع

و ریزیبرنامه فرایند به پایین به باال از و بخشی نگاه یک از ناشی دسته برای مواجهه راهکارهای تدوین و فرسوده

داشته شهری هایطرح شناسیآسیب در بارزی نمود گذشته سالیان طی در اندیشه این کارایی عدم که است طراحی

در وجهی چند هایبررسی سلسله یک مستلزم فرسوده هایبافت بندیدسته و شناخت دیگر سوی از و است

:1390 است)سرور، مذکور هایبافت امالک صاحبان و ساکنان فرهنگی و اقتصادی اجتماعی، هایویژگی خصوص

انواع تاکنون دارند. مداخله به نیاز معاصر زیست شرایط ارائه جهت شهری فرسوده هایبافت این، وجود با (.105

داده نشان 1 شماره شکل در که کرده تجربه شهری فرسوده های بافت در برخورد و مداخله هایروش از مختلفی

است شده

فرسوده بافت در مداخه رویکردهای انواع :1 شکل

برخورد گیرد: صورت زیر اصلی راهبردهای و اهداف چارچوب در باید شهری فرسوده هایبافت ساماندهی

این در جمعیت تثبیت آن، بسته نیمه هایسیستم بازکردن و نظر مورد بافت موجود سازمان تجدید منطقه، با سیستمی

های آسیب رفع و مردمی اصیل اقشار گرداندنباز و اجتماعی بهسازی آن، جمعیتی یمحدوده توسعه و هابافت

از فرسود بافتهای نوسازی و بهسازی راهبردهای و اهداف به مطلب ادامه در (.41:1385 )خاکساری، آن اجتماعی

عمومی، خدمات سطح افزایش طریق: از شهری جامعه رفاه بهبود شود.می اشاره مواردی توسعه پایداری زاویه

هایفعالیت مخرب آثار کاهش شهری، تسهیالت آوردن فراهم در انتخاب حق افزایش اقتصادی نوسانات آثار کاهش

میان تعادل ایجاد شهر، در او هایساخت و برانسان طبیعت سوء آثار کاهش و پیشگیری طبیعی، محیط بر انسانی


93

عمومی فضاهای طراحی و ساختن ساختمان: عنوان به شهر خوانایی، مقیاس، لحاظ از مصنوع محیط و انسان حواس

(.124:1375 )موسوی،

پایدار توسعه مفاهیم با جهانی هایتجربه در شهری فرسوده بافت در مداخله اهداف بررسی :1 جدول

در مداخله اهداف

فرسوده هایبافت راهبردها

توسعه دستیابی قابل هایمولفه

پایدار

-اجتماعی اهداف

اقتصادی

صنعت یتوسعه - اجتماعی، عدالت با همراه قدیم بافت گسترش و رشد سیاست -

ساز، درآمد فعالیت یک عنوان به گردشگری

آمیز، مسالمت همزیستی و قومی هایگروه مشترک یابی هویت -

از نظرخواهی و توسعه های طرح در عمومی و خصوصی بخش مشارکت جلب -

آنان،

جوامع پذیری مسوولیت حس با همراه اقتصادی جدید های کشش و انگیزه ایجاد -

شهر، حیات تجدید و سرنوشت به داران سرمایه و تجاری

ساکنان، زندگی سطح کیفی ارتقاء -

شهری، مرمت در مردمی های مشارکت باالبردن و موجود ساکنان حفظ -

و اقتصادی اجتماعی، های ارزش دگرگونی از ناشی های نابرابری حذف در سعی -

فرهنگی

عدالت، -

وری،بهره -

اجتماعی، تعلق و هویت -

مشارکت، -

پذیریمسوولیت احساس -

اجتماعی،

رفاه -

عملکردی اهداف

شهر، موقعیت حفظ جهت بافت معاصرسازی -

ها،کاربری سازگارنمودن -

مردم، مشارکت و نیاز اساس بر ریزی برنامه -

فرسودگی از جلوگیری برای کهن شهر بندیاستخوان در جدید فضاهای ایجاد -

منابع از استفاده و حفظ -

درونزا(، موجود)توسعه

روانی، آرامش و آسایش -

رفاه -

کارایی -

محیطی زیست اهداف

زیست، محیط کیفیت ارتقاء -

آنها، وضعیت ارتقای و قدیمی تاسیسات کردن روز به -

شهری، تجهیزات و تاسیسات معاصرسازی -

شهر بهداشت وضع بهبود -

محیط، سالمت و بهداشت -

رفاه و رسانی خدمات بهبود -

زیبایی -

کالبدی

پیاده، از سواره مسیرهای جداسازی -

معابر، احداث و گشایش طریق از بافت داخل به سواره حرکت تسهیل -

محیط حفاظت و شهری توسعه بین توازن برقراری - مسکونی، اماکن وضع بهبود -

فرهنگی، و تاریخی

قدیمی، بافت در سازی مرتبه بلند ممنوعیت - شهر، سیمای و منظر حفظ -

شهری کهن بافت در عمومی نقل و حمل از استفاده -

و طبیعی منابع از حفاظت -

مصنوع،

ایمنی، -

آسایش، -

کارایی، -

عدالت، -

منظر، زیبایی -

محیط سالمت و بهداشت -

نگارندگان. مطالعات ماخذ:


94

بیشتر که است شده ارائه پایدار توسعه هایپارادایم از مختلفی مفاهیم اخیر هایسال در شهری: پایدار توسعه

بوم» ،«سبز شهر» مثل مفاهیمی شهری پایدار توسه از چنانکه دهد،می تشکیل جغرافیایی هایشاخه را آن هایبخش

پایداری مفهوم دو (.13 :1382 )شکویی، برندمی نام محیطی شهر و «جو چاره شهر» ،«زندگی قابل شهر» ،«شهر

این بین تمایز برای روندمی کار به یکدیگر جای به آنها معنی نزدیکی دلیل به غالباً شهری پایداری توسعه و شهری

اتفاق پایداری آن طی در که است فرآیندی نشانگر «شهری پایداری توسعه» در توسعه کلمه که سود توجه باید دو

و )لقایی دارد دوام زمان طول در که است هایوضعیت از ایمجموعه شهری پایداری در پایداری اما میافتد

مداوم توسعه توان که امروزی توسعه از شکلی عنوانبه را شهری پایدار توسعه هال پیتر (.36 :1387 همکاران،

اقتصادی توسعه به شهری پایدار توسعه مفهوم کند.می تعریف کند، تضمین را آینده نسل شهر جوامع و شهرها

منابع از برداریبهره ساختن مجدد به آینده و کنونی نسل برای زمینی منابع از حفاظت تداوم ضمن شهری اجتماعی

(.48 :1392 همکاران، و )سپهوند دارد داللت توسعه هایطرح هماهنگی و طبیعی هایسیستم ظرفیت حد در طبیعی

نظر به باشد اجتماعی و اقتصادی محیطی، عوامل بین منطقی روابط باید پایدار توسعه همانند شهری پایدار توسعه در

)رحیمی، شودمی ایجاد پایدار شهر یک که است عوامل این نزدیک و متقابل ارتباطات وسیله به موهان موناسینگ

که است الزم هماهنگ و یکپارچه مدیریت با ایمنطقه به اتکا شهری، پایدار توسعه به یابیدست برای (.30 :1383

را منطقه حامل ظرفیت حد در آن سکونتگاهی نظام خروجی و ورودی جریان کنترل و تنظیم موجبات االمکان حتی

آید می دست به آن اجزای میان متقابل کار و ساز پایدار روابط و همزیستی از ای منطقه چنین پایداری سازد. فراهم

زیست مسائل درباره زیست محیط طرفداران هایبحث حاصل شهری، پایدار توسعه نظریه (.92 :1390 پور،)ساسان

شد. ارائه محیطی منابع از حمایت برای پایدار توسعه نظریه دنبال به که است، شهری زیستمحیط بخصوص محیطی

ضایعات کمترین کردن وارد و زمین از بهینه استفاده طریق از آینده و حال برای منابع نگهداری موضوع نظریه این در

نوع آن به دستیابی شهری پایدار توسعه از هدف نهایت در (.18 :1381 )زیاری، است مطرح تجدیدناپذیر منابع به

-توسعه تمامی برای اما نماید. متعادل را محیطی زیست و اجتماعی اقتصادی، روابط و نیازها که شهرهاست در توسعه

هر به اما ندارند وجود عملی امکان همیشه مذکور جنبه سه تمامی در همزمان و برابر کردن کمک جهت شهری های

مساعی اشتراک ارتقاء دنبال به باید کنند می تمرکز اقتصادی جنبه مانند جنبه، یک در عمدتاً که های توسعه حال،

سایر روی بر منفی تأثیر نباید موقعیتی هیچ در همچنین و دهند می افزایش را دیگر های بخش در آیی کار که باشد

باشند. داشته ها بخش

پژوهش قلمرو

تاریخی شهر جنوب در ایمحله است. ایران در شهری هایمحله زیباترین و ترینمعروف از یکی اصفهان جلفای

.است شده افزوده آن وسعت بر دوم عباس شاه سلطنت دوران در و شده آغاز عباس شاه زمان از آن بنای که اصفهان

محله این بافت گرچه است. دیدنی بسیار آن کلیساهای و زیبا بسیار آن قدیمی هایخانه بافت که نشین ارمنی محله

.است اصفهان محله این تاریخی عظمت یادآور آن در جامانده به بناهای هم هنوز اما شده زیادی تغییرات دستخوش

منطقة یک تواننمی را امروزی جلفای .(2 )شکل است نشینارمنی ای منطقه و شهر این قدیمی محالت از محله این


95

از هکتار 187 حدود در مساحتی با امروز زیبای جلفای پنداشت. اصفهان از مستقل نشین ارمنی مسکونی بزرگ

هایمعماری و گلی و خشت هایخانه واقع در است. آن گذشته شکوه یادآور و اصفهان ایافسانه شهر زیبای مناطق

اند.شده تغییر دستخوش رفته رفته روزها این که دارد خبر هایشخیابان و هاکوچه تاریخی پیشینة از جلفا، کهن

رو این از است، شهرسازی و معماری در اصفهان مکتب توسعه اوج با همزمان اصفهان جلفا محله گیریشکل تاریخ

وحدت، اصل کثرت، اصل مراتب، سلسله اصل شامل: که باشدمی برخوردار اصفهان مکتب هایویژگی تمامی از

اصل تداوم، اصل تناسب، اصل توازن، اصل اتصال، اصل تباین، اصل تجمع، اصل تمرکز، عدم اصل تمرکز، اصل

(.45:1381 )حبیبی، است ایجاز اصل و زمان، اصل استقرار، اصل ترکیب اصل پیچیدگی، اصل سادگی، اصل قلمرو،

نگارندگان. مآخذ: اصفهان، شهر در جلفا محله جغرافیایی محدوده :2شکل

هاروش و مواد

با پژوهش این در .دارد آن اجرایی امکانات و پژوهش موضوع ماهیت و اهداف به بستگی تحقیق روش انتخاب

لحاظ از و است. تحلیلی توصیفی پیمایشی، پژوهش این در تحقیق روش بررسی مورد هایمولفه به توجه

به (AHP) مراتبی سلسله تحلیل و تجزیه رویکرد از استفاده با تحقیق این در باشد.می کاربردی گذاری هدف

ابتدا را روش این است. شده پرداخته اصفهان شهر فرسوده بافت احیاء راستای در پایدار توسعه عوامل بندیاولویت

چندشاخصه گیریتصمیم مسائل حل هایروش پرکاربردترین از یکی به بعدها و کرد معرفی 1977 سال در ساعتی

تصمیمگیری مسائل کیفی و کمی بررسی برای پذیرانعطاف و مؤثر ابزاری مراتبی، سلسله تحلیل روش .شد تبدیل

)دوبه 1ذوجی مقایسات پرسشنامه اطالعات گردآوری ابزار است. زوجی هایمقایسه آن اساس و است چندشاخصه

و شهرداری شهر، شورای در کارشناس و خبره 36 نظرات از دویی به دو مقایسات انجام برای باشد. می دویی(

از نیست، نتایج تعمیم هدف چون متخصصین، و خبرگان این انتخاب برای است. شده استفاده اصفهان استانداری

توانایی و تمایل عملی، تجربه نظری، تسلط خبرگان، انتخاب معیارهای است. شده استفاده هدفمند گیرینمونه روش

1 Pair-wise comparisons


96

از اطمینان کسب خبرگان، تعداد تعیین در دیگری مهم توجه قابل نکتة است. دسترسی و پژوهش در مشارکت

به Expert Choice افزارنرم از استفاده با نظرات آوریجمع از پس باشد.می پژوهش در مختلف هایدیدگاه جامعیت

است. شده پرداخته بررسی مورد عوامل بندیرتبه و نظرات تحلیل و تجزیه

راهکارهای بین از راهکار یک انتخاب آن در که گیریتصمیم علم در (:AHP) مراتبی سلسله تحلیل روش

چندگانه هایشاخص با گیریتصمیم هایروش که است سالی چند است، مطرح راهکارها بندیاولویت یا و موجود

«MADM» مراتبی سلسله تحلیل روش میان این از اند.کرده باز را خود جای (AHP) علم در هاروش سایر از بیش

قرار بررسی مورد هاآن متقابل آثار اساس بر را پیچیده مسائل تکنیک، این است. گرفته قرار استفاده مورد مدیریت

عمل که هنگامی در مراتبی سلسله تحلیل فرایند .پردازدمی آن حل به کرده تبدیل ساده شکلی به را هاآن و دهدمی

شده مطرح معیارهای گردد. استفاده تواندمی روبروست گیریتصمیم معیار و رقیب گزینه چند با گیری تصمیم

فرآهم با گیرندهتصمیم است. نهفته زوجی مقایسات بر گیریتصمیم روش این اساس باشند. کیفی و کمی تواند می

های گزینه و مقایسه مورد عوامل تصمیم، مراتب سلسله درخت کند.می آغاز تصمیم مراتبی سلسله درخت آوردن

وزن مقایسات این .گیردمی انجام زوجی مقایسات سری یک سپس دهد.می نشان را تصمیم در ارزیابی مورد رقیب

فرآیند منطق نهایت در دهد.می نشان را تصمیم در ارزیابی مورد رقیب هایگزینه راستای در را فاکتورها از یک هر

بهینه تصمیم که سازدمی تلفیق یکدیگر با را زوجی مقایسات از حاصل هایماتریس ایگونه به مراتبی سلسله تحلیل

پور،قدسی گیرد)می زیرانجام زوجی مقایسات جدول از استفاده با خبرگان توسط شده انجام مقایسات آید. حاصل

است. شده داده نشان بعد زیر در زوجی مقایسات جدول (.12 :1381

اهمیت ایدرجه نه مقیاس :3 جدول

اهمیت درجه تعریف شرح

1 یکسان اهمیت .باشند داشته یکسانی اهمیت عنصر، دو

3 مرجح نسبتا .شودمی داده ترجیح نسبتاً دیگر، عنصر به نسبت عنصر یک

5 زیاد ترجیح .شودمی داده ترجیح زیاد دیگر، عنصر به نسبت عنصر یک

7 زیاد بسیار ترجیح .شودمی داده ترجیح زیاد بسیار دیگر، عنصر به نسبت عنصر یک

9 زیاد العادهفوق ترجیح .شودمی داده العادهفوق ترجیح دیگر، عنصر به نسبت عنصر یک

2،4،6،8 ها قضاوت در بینابین های ارزش

پژوهش هاییافته

تحقیق ابزار پایایی آزمون -

جهت در و سوال 31 از اصفهان جلفای محله در پایدار توسعه هایشاخص بررسی برای پژوهش این در

پایایی پژوهش این اول گام در راستا همین در است. گردیده استفاده سوال 5 از فرسوده بافت هایشاخص شناسایی

(.2 )جدول شودمی پرداخته پژوهش این در استفاده مورد هایمعرف و هاشاخص


97

تحقیق ابزار پایایی آزمون :2جدول

آلفا ضریب سؤاالت تعداد هامعرف هاشاخص

هایشاخص

توسعه

پایدار

94/0 5 فنی -کالبدی شاخص

92/0 4 محیطی زیست شاخص

85/0 3 خانوار اقتصادی شاخص

91/0 24 اجتماعی هایشاخص

92/0 5 فرسوده بافت شناسایی هایشاخص

-کالبدی هایشاخص آلفا ضریب لحاظ از هامعرف بین در (،2) شماره جدول از آمده دستبه نتایج به توجه با

دارند. را پایایی کمترین (85/0) آلفای ضریب میزان با خانوارها اقتصادی هایشاخص و پایایی بیشترین (94/0) فنی

وتحلیل تجزیه رویکرد از استفاده با فرسوده هایبافت احیاء راستای در پایدار توسعه هایمولفه بندیاولویت -

(AHPمراتبی) سلسله

هایمولفه بندی)اولویت تحقیق هدف اول سطح در که است شده داده نشان زیر در تحقیق مراتبی سلسله درخت

فرعی معیارهای سوم سطح در و پایدار توسعه هایمولفه دوم سطح در فرسوده( بافت احیاء راستای در پایدار توسعه

اند.شده داده نشان اصلی معیارهای به توجه با

فرسوده بافت احیاء راستای در پایدار توسعه هایمولفه مراتبی سلسله درخت :1نمودار

Expert Choice افزارنرم با هاداده تحلیل و تجزیه -

این به توجه با است، شده داده نشان زیر نمودار در آمده بدست اصلی هایشاخص از کدام هر برای که هایوزن

اقتصادی عوامل جلفا، محله در فرسوده بافت احیاء راستای در پایدار توسعه هایمولفه بین در آمده بدست اطالعات

وزن بیشترین دارای بترتیب 131/0 وزن با محیطیزیست عوامل و 208/0 وزن با اجتماعی عوامل 661/0 وزن با

(Goalهای توسعه پایدار در راستای احیاء بافت فرسوده )بندی مولفهاولویت

اقتصادی اجتماعی زیست محیطی

سی

ضاد ف

بوبه

زبهوا

ی دگ

الوش

اهک

واد س

طح س

شزای

اف

انیز

ش ماه

ک

تجر

هام

ترک

شاش م

زایاف

درد

بوبه

آمد

التغ

اشت

یعوض

د بو

به

یکار

بیرخ

ش ناه

کب

ضال فا

یحصح

ع دف

ی وت

صی

دگالو

ش اه

ک


98

زوجی مقایسات بین سازگاری دهندهنشان این و باشدمی 10/0 از کمتر که 05/0 ناسازگاری نرخ همچنین اند.بوده

(.2 )نمودار باشدمی شده انجام

پژوهش. هاییافته منبع: پایدار، توسعه هایمعرف هایوزن :2نمودار

توجه با که است. شده داده نشان زیر نمودار در آمده بدست اجتماعی فرعی ازعوامل کدام هر برای که هایوزن

را وزن بیشترین دارای بترتیب مهاجرت کاهش و سواد سطح افزایش مشارکت، افزایش آمده بدست اطالعات به

انجام زوجی مقایسات بین سازگاری دهندهنشان و باشدمی 10/0 از کمتر که 04/0 ناسازگاری نرخ همچنین دارند.

باشد.می شده

.پژوهش هاییافته منبع: اجتماعی، فرعی عوامل هایوزن :3نمودار

(4) شماره نمودار در آمده بدست ذوجی مقایسات براساس اقتصادی فرعی عوامل از کدام هر برای که هایوزن

بترتیب اشتغال وضیعت بهبود و درآمد بهبود بیکاری، نرخ کاهش آمده بدست نتایج به توجه با است. شده داده نشان

بین در زوجی مقایسات بین سازگاری دهندهنشان که باشدمی 09/0 ناسازگاری نرخ اند.بوده وزن بیشترین دارای

.باشدمی مطالعه مورد محدوده در اقتصادی عوامل


99

.پژوهش هاییافته منبع: ،اقتصادی فرعی عوامل هایوزن :4نمودار

فرعی عوامل از کدام هر برای که های وزن بررسی به بخش این در فرعی عوامل هایوزن بررسی از بعد

آلودگی کاهش صدا، آلودگی کاهش آمده بدست اطالعات به توجه با که (.5)نمودار شودمی پرداخته محیطیزیست

که 05/0 ناسازگاری نرخ اند.بوده وزن بیشترین دارای بترتیب هافاضالب صحیح مدیریت و سبز فضای بهبود هوا،

.باشد می زوجی مقایسات بین سازگاری دهندهنشان که باشدمی 10/0 از کمتر

.پژوهش هاییافته منبع: محیطی،زیست فرعی عوامل هایوزن :5نمودار

معیارهای فرعی هایشاخص وزن مطالعه مورد محدود در فرسوده بافت بهبود به توجه با ،6 شماره نمودار در

و بیکاری نرخ کاهش آمده دست به نتایج به توجه با که است شده ارائه محیطی(زیست و اقتصادی )اجتماعی، اصلی

06/0 کلی ناسازگاری نرخ چنین هم اند.بوده دیگر فرعی هایشاخص بین در وزن بیشتر دارای درآمد بهبود

باشد.می زوجی مقایسات بین سازگاری دهنده نشان


100

.پژوهش هاییافته منبع: اصلی، معیارهای فرعی هایشاخص هایوزن :6نمودار

از استفاده با که اصفهان جلفای محله در پایدار توسعه هایشاخص مورد در خبرگان نظرات از آمده بدست نتایج

است شده داده نشان (7) نمودار در گرفتند قرار حساسیت تحلیل و تجزیه مورد expert choice افزارنرم

پژوهش. هاییافته منبع: فرسوده، هایبافت در پایدار توسعه هایشاخص حساسیت تحلیل :7نمودار

اصلی، معیارهای دهندهنشان افقی محور معیارها، نهایی هایوزن دهندهنشان عمودی محور فوق نمودار در

زیر وزن دهندهنشان نمودار داخل خطوط شکست نقطه و معیار هر وزن دهندهنشان نمودار داخل عمودی هایستون

661/0 وزن با اقتصادی عوامل اصفهان جلفای محله در است شده مشخص نمودار در که همانطور باشد.می معیارها

عوامل و 208/0 وزن با اجتماعی عوامل و است داشته شهری فرسوده بافت بهبود بر تاثیر بیشترین دارای

اند.بوده وزن بیشترین دارای بترتیب 131/0 وزن با محیطی زیست


101

گیری نتیجه

مسلم حق انسان، واالی مقام شایسته و مطلوب ایمن، سرپناهی در و زیبا سالم، محیطی در زندگی محیط کیفیت

در متراکم جمعیت تمرکز که است بدیهی باشد.می کالنشهرها جمله از و کشور شهرهای در شهروند هر

شد. خواهد باالتری پذیریآسیب بروز موجب شهری دارمسئله هایبافت و مناسب کیفیت فاقد سکونتگاهای

-طرح اجرای و تهیه مختلف مراحل در فرسوده محالت در ساکن مردمان هایتوانمندی و شرایط به توجه بنابراین

هایدربافت ساکن مردمان منافع آن در که هاییسیاست و قوانین وضع همچنین شهری، نوسازی و بهسازی های

پایدار توسعه به دستیابی روند تواندمی باشد شهری کالن منافع با همسو که ایگونه به شود لحاظ شهری فرسوده

توسعه هایمولفه بندیاولویت پژوهش این انجام از هدف راستا همین در کند. تضمین را شهرها فرسوده هایبافت

سلسله وتحلیل تجزیه رویکرد بر تکیه با اصفهان جلفای محله در فرسوده هایبافت احیاء راستای در پایدار

اجتماعی عوامل 661/0 وزن با اقتصادی عوامل که بود آن از حاکی شده انجام های تحلیل نتایج بود. (AHPمراتبی)

فرسوده هایبافت در پایدار توسعه گذاری اثر در وزن بیشترین دارای بترتیب 131/0 محیطیزیست عوامل و 208/0

بین در تاثیر بیشتر دارای محدوده در درآمد بهبود و بیکاری نرخ کاهش بین این در دارند. را اصفهان جلفای محله

بافت این در چه پایدار توسعه به رسیدن برای که است امر این گویای نتایج است. بوده فرعی هایشاخص دیگر

ساکنین اشتغال و اقتصادی رشد باشد،می اشتغال مساله باالخص و اقتصادی مسائل به توجه اصفهان جلفای فرسوده

و ساماندهی در سعی خود توان بر تکیه با ساکنین که باشدمی محرکی بهترین خود پژوهش مطالعه مورد محدوده

جلفای محله فرسوده هایبافت در مداخله آمد. خواهند بر پایدار و جانبه همه توسعه بر تاکید با بافت اصالح

کالبدی کیفیت و ساکنین اقتصادی وضعیت ارتقای به شهروندی، و اجتماعی نیازهای به پاسخگویی ضمن اصفهان

گردد:می سبب را ذیل نتایج به حصول نحوی به و انجامیده زندگی محیط

گردد.می تدوین کار، ماهیت به ساکنین اطمینان افزایش و نظر جلب راستای در محققی و مناسب الگوی ـ

آنها ترمطمئن اجرای به و گشته فراهم نیز دیگر هایپروژه شروع شرایط اقدامات این نسبی سود از استفاده با ـ

انجامد. می

خمودگی و رکود از را اطراف بافت و شده تحرک باعث گرددمی نزدیک نتیجه به و شودمی شروع که ایپروژه هر ـ

سازد.می خارج

را اقتصادی صرفه شده، محدوده در زمین قیمت افزایش به منجر محیط کیفیت افزایش آن تبع به و تحول شروع ـ

بخشد.می سرعت را تحوالت روند و برده باال

پیشنهادات

توسعه سمت به سوق جهت در جلفا محالت در اشتغال و سبز فضای خدمات، به دسترسی هایعامل به توجه -

شهری. پایدار

-طرح اجرای و شهری پایدار طرح هر در اقتصادی و رفاهی نظر از محله این ساکنین رضایت و مشارکت کسب -

اصفهان. شهر مرکزی بافت در نوسازی و بهسازی های


102

اجرای با است محله این در شهری توسعه هایطرح اجرای از ناشی آلودگی و محیطیزیست وضعیت به توجه -

شدند رو به رو ساز و ساخت با دیگر طرف از و تخریب از ناشی هایآلودگی با ساکنین طرفی از بهسازی طرح

است. داشته بر در را محیط آلودگی گسترش ساز و ساخت و تخریب از مانده باقی هایزباله واقع در

مهاجرت از جلوگیری نهایت ودر بافت بهسازی اقدامات انجام منظور به افراد باالی سکونت سابقه از استفاده -

اصفهان. جلفای محله بهسازی در گذاری سرمایه منظور به خصوصی بخش مشارکت جلب با بومی ساکنان

نیاز مورد کاربری کمبود رفع هایزمینه در تواندمی هاکاربری استقرار در نظر مورد فرسوده بافت باالی پتانسیل -

ارزشمند میراث از مطلوب گیریبهره و اعتباری منابع تأمین طریق از گردشگری -تفریحی کاربری ترویج با بافت

.شود واقع مؤثر وانک(، مذهبی)کلیسای امکان همجواری در آن تعریف با طبیعی و تاریخی

ماخذ: و منابع

و آموزشی رسانی،اطالع ماهنامه آن، های ویژگی و فرسوده بافت مفهوم (:1389) فاطمه نژاد،سعدی ادیبی -1

.9-4صص ،54 شماره پژوهشی،

فرسوده های بافت نوسازی و بهسازی در مردمی مشارکت الگوی نقش (:1390) سیاحی زهرا و فریده اسدیان، -2

آمایش جغرافیایی فصلنامه اهواز، عامری محله موردی، مطالعه جغرافیایی اطالعات سیستم از استفاده با شهری

.163-139صص ،12 شماره محیط،

مطالعه فرسوده، بافت اجتماعی نابهنجاریهای و فضایی گزینی جدایی (:1388) عبدلی اصغر و حسن افروخته، -3

.81-53صص ،13 شماره جغرافیایی، علوم کاربردی تحقیقات نشریه آباد، خرم شهر باباطاهر محله موردی:

مطالعه بازسازی و نوسازی بهسازی، راهبرد اصول و اهداف (:1389) محمدی علیرضا و جمیله نیا، توکلی -4

.54-35صص ،1شماره اول، سال زمین، دانش های پژوهش زنجان، شهر مرکزی بافت موردی:

اول. چاپ تهران، دانشگاه شهری، مرمت (،1381) ملیحه مقصودی، و محسن حبیبی، -5

و شهری ریزیبرنامه بر تأکید با جغرافیا در مدل کاربرد (:1385) موسوی نجفمیر و حسن نیا،حکمت -6

نوین علم نشر یزد، ای، ناحیه

تهران. فرهنگی، مطالعات و انسانی علوم پژوهشگاه ایران، در شهری هایمحله (،1385) علی خاکساری، -7

مشهد. اقلیدس، نشر پایدار، توسعه و جغرافیا بر ایمقدمه (:1383) حسین رحیمی، -8

.یزد دانشگاه انتشارات ،"شهری اراضی کاربری ریزیبرنامه" (1381) اله زیاری،کرامت -9

دانشکده مجله یکم، و بیست قرن در شهری ریزانبرنامه مسئولیت و پایدار توسعه (،1380) اهللکرامت زیاری، -10

تهران. دانشگاه انسانی علوم و ادبیات

مطالعات مرکز انتشارات تهران، کالنشهر بر تاکید با کالنشهرها پایداری مبانی (:1390) فرزانه پور،ساسان -11

.تهران شهر ریزیبرنامه


103

و تجزیه رویکرد با شهری پایدار توسعه هایشاخص بندیاولویت (:1392) محسن نژاد،عارف رضا، سپهوند، -12

اول، سال شهری، ریزیبرنامه مطالعات فصلنامه اصفهان(، شهر در موردی )مطالعه گروهی مراتبی سلسله تحلیل

.43-59 صفحات ،1392بهار اول، یشماره

موردی: مطالعه شهری فرسوده های بافت در فضایی -اجتماعی تحلیل (:1390) محمدی کاوه و ژیال سجادی، -13

.70-55 صص ششم، شماره دوم، سال شهری، ریزی برنامه و پژوهش مجله سردشت، شهر مرکزی بافت

نهم، سال جدید، دوره جغرافیا، آن، توانمندسازی و فرسوده بافت هایظرفیت بررسی (:1390) رحیم سرور، -14

.124-101 صص ،31شماره

قدس آستان انتشارات دوم، چاپ جغرافیایی، هایمکتب و کاربردی جغرافیای (،1384) حسین شکوئی، -15

مشهد. رضوی،

هایمکتب و محیطی هایفلسفه دوم جلد جغرافیا فلسفه در نو هایاندیشه (:1382) حسین شکویی، -16

گیتاشناسی. و وکارتوگرافی جغرافیایی موسسه تهران، جغرافیایی،

فرسوده، های بافت در نوسازی تحرک بر افزا میان ساختارهای تاثیر (:1390) خادمی مسعود و روجا پور،علی -17

.83-80صص ،14 شماره منظر،

استراتژیک ریزیبرنامه (:1390) بیرانوندزاده مریم و موحد حسینی جالل سید فعلی، محمد اکبر، لرستانی، -18

فصلنامه قم(، جامع مسجد اطراف فرسوده بافت موردی: )مطالعه شهری فرسوده هایبافت ساماندهی جهت

.79-55صص ،7شماره سوم، سال زاگرس، اندازچشم شهری ریزیبرنامه و جغرافیا

ریزیبرنامه نقش و شهری پایدار شهری توسعه بر ایمقدمه (:1387) حمیده محمدیزاده، و حسنعلی لقایی، -19

.43-32 صفحات ،6 شماره زیبا هنرهای فصلنامه شهری،

تاکید )با شهری فرسوده بافتهای درونزای توسعه به نگاهی (،1388) بیدگلی زواره محمد سید و جمال محمدی، -20

شماره هجدهم، دوره سپهر، فصلنامه آن، روی پیش هایچالش و بازسازی( نوسازی، بهسازی، سازی، بازنده بر

.29-23صص ،70

های پهنه نوسازی و بهسازی برای بهینه مداخله نظام بررسی (،1390) تهران شهر ریزی برنامه و مطالعات مرکز -21

تهران. شهرداری تهران، شهر فرسوده

شهری، یفرسوده هایبافت بهسازی و نوسازی بخشی، رونق الگوهای (:1388) خدائی زهرا و شریف مطوف، -22

.148-127صص سوم، شماره اول، سال شهری، مدیریت مطالعات فصلنامه

توسعه هایسیاست سمینار مقاالت مجموعه شهرها، مرکزی بافت در مداخله (،1375) اکبر علی موسوی، -23

شهرسازی. و مسکن وزارت دوم جلد ایران، در مسکن

توسعه بر مؤثر عوامل تعیین در هاشاخص تلفیق و عاملی تحلیل (،1384) نیاحکمت حسن و میرنجف موسوی، -24

زاهدان. ،6 شماره توسعه و جغرافیا مجله ایران، نواحی انسانی


104

هایبافت نوسازی و احیاء های طرح بر تحلیلی (:1389) مهدیزاده زهره و محمدی بیک حسن مهدی، مومنی، -25

شماره دوم، سال ای،منطقه و شهری های پژوهش و مطالعات اصفهان، جویباره محله موردی نمونه فرسوده

.52-31صص هفتم،

هدوسرفیاهتفابءایحایاتسارردرادیاپهعسوتیاههفلوم...

Documents