De rubriek Literatuur bevat informatie over en bespre-

kingen van boeken en andere gepubliceerde teksten die

voor lezers van belang kunnen zijn. Wie wil reageren,

behoefte heeft aan informatie of een bijdrage wil leveren

kan contact opnemen met de redactie.

LiteratuurLiteratuur

Angele Nederlof & Sjaak Vane (2009). Metaforen

aan het woord. Betekenisvolle beelden binnen de the-

rapeutische praktijk. Leuven/Den Haag: Acco. isbn

978 90 334 7577 1 ¤ 24,50 $ $ $ $ $

Inleiding

Een metafoor is op te vatten als een vorm van den-

ken in beelden. ‘Mijn emmer zit vol’, is een voor-

beeld van een metafoor. Het is een beeld van een

persoonlijke situatie die niet eenvoudig zintuiglijk

of begripsmatig is te omschrijven. Gebruik maken

van metaforen is een erkend middel bij supervisie en

coaching. In dit tijdschrift wordt geregeld aandacht

besteed aan het werken met metaforen, bijvoorbeeld

in een artikel van Kramers en Baljon (2008, p. 306)

en in een bijdrage van Muijen (2009).

Nederlof en Vane hebben samen een trainings- en

begeleidingspraktijk waarin, naar eigen zeggen, het

gebruik van metaforen en imaginaties centraal staat

(zie www.beeld-en-imaginatie.nl). Imagineren is het

bewust oproepen van innerlijke voorstellingen. Met

Metaforen aan het woord willen de auteurs ‘een zo

scherp mogelijk beeld schetsen van onze werkwijze’

(p. 123). Zij doen dit vanuit een gestalttherapeutische

benadering en de jungiaanse analyse. Het boek is

volgens de auteurs bruikbaar voor onder meer psy-

chotherapeuten, coaches en maatschappelijk wer-

kers en hun clienten.

Inhoud

Metaforen aan het woord bestaat uit een voorwoord,

vier hoofdstukken, een nawoord en een literatuur-

lijst. Hoofdstuk 1 legt het begrip metafoor uit, be-

schrijft de invloed en het gebruik van metaforen en

licht het denken in beelden toe. In hoofdstuk 2 staat

het werken met metaforen centraal. De gestaltbena-

dering wordt kort besproken en de methodische

uitgangspunten ervan worden toegelicht. In hoofd-

stuk 3 gaat het over de drie fasen van de procesge-

richte begeleiding. In hoofdstuk 4 komt uitgebreid

de praktijk aan het woord, aldus de auteurs, met

metaforische beelden als de volle emmer, de perken

in de tuin, de raceauto’s, de aap, het wespennest, de

mier en de hond, en de strandbal. Dit geeft een in-

druk van de specifieke werkwijze tijdens de bijeen-

komsten.

De auteurs leggen uit dat achter iedere metafoor een

zienswijze zit. De begeleiding is erop gericht de be-

tekenis van een metafoor samen met de hulpvrager

verder te ontwikkelen. Dankzij de metafoor kan ‘iets

duidelijk worden wat niet is terug te brengen tot een

zintuiglijke of begripsmatige beschrijving’ (p. 19).

Metaforen zijn symbolische beschrijvingen die

kernachtig de kwaliteit van een emotie kunnen

weergeven. Het geheel van metaforen van een per-

soon, waarin het kan gaan om opvattingen over

onszelf en onze omgeving, wordt door de persoon

bepaald en kan ook worden veranderd. Sommige

persoonlijke metaforen zijn zo ingesleten dat ze rijp

zijn voor verandering. Tijdens de bijeenkomsten

worden innerlijke beelden doelbewust gewijzigd,

zodat ze deel gaan uitmaken van een persoonlijk

veranderingsproces. De hulpvrager krijgt een rijker

beeld van zichzelf en de omgeving: ‘Hij gaat de

dingen minder zwart-wit zien’ (p. 36).

In de gangbare praktijk van coaches en therapeuten

worden metaforen vaak gebruikt als een opwarmer

voor een gesprek. Zo niet bij de auteurs. De meta-

foor staat centraal gedurende het gehele begelei-

BSL - SUP Volume 27 / nummer 2 Pag. 097

supervisie en coaching (27) 2–2010 97

dingstraject, gedurende de startfase, de kernfase en

in de afrondende fase. De hulpvrager zegt bijvoor-

beeld al aan het begin van de sessie dat ‘de emmer

hartstikke vol zit’. De therapeut gaat er direct op in

met: ‘Je emmer zit hartstikke vol?’ (p. 56). Vervol-

gens wordt dit beeld helemaal uitgediept met vragen

als: ‘Hoe groot is de emmer?’, ‘Hoe ver zit de emmer

vol?’, ‘Beschrijf de emmer eens’, ‘Hoe ziet de buiten-

kant er dan uit?’, ‘Waarmee is hij gevuld?’, ‘Is er ook

een geur?’, ‘Hoe voelt het water wanneer je je hand er

in steekt?’, ‘Kun je de omgeving van de emmer be-

schrijven?’ Na al die vragen, en het bewust gebruik

maken van stiltes, reageert de hulpvrager bijvoor-

beeld met een emotie. De therapeut zegt dan: ‘Ach,

je emmer stroomt blijkbaar over’ (p. 59).

Commentaar

De auteurs beogen met hun boek een bescheiden

doelstelling, namelijk ‘het beschrijven van beteke-

nisvolle beelden uit een therapeutische praktijk’.

Het pretentieloze blijkt volgens inleider Rober ook

uit de taal die eenvoudig is (p. 9). Zowel de opzet als

de uitwerking van het boek is meer gericht op the-

rapeuten dan op coaches of clienten. Het gaat om

‘therapeutische sessies’ (p. 11). Alleen bij de metho-

dische uitgangspunten wordt opgemerkt dat meta-

foren ook binnen een coachingstraject een rol kun-

nen spelen.

Het wordt niet duidelijk of coaches de door de au-

teurs beschreven methode zonder meer kunnen

overnemen. Ik heb zelf mijn twijfels, ook over de

bruikbaarheid van het boek voor clienten. Ondanks

de eenvoud wordt er toch wel wat van een client

gevraagd om het boek zelfstandig door te ploegen.

Een leeswijzer was voor dit boek erg handig geweest.

Tot besluit

Voor supervisoren en coaches die graag praktijk-

voorbeelden zien van het werken met metaforen, is

Metaforen aan het woord een aanrader. Het is voor hen

wel goed te bedenken dat de in het boek beschreven

vorm van werken met metaforen zowel verruimend

als inperkend kan zijn, zowel door het werken met

metaforen als zodanig als door de keuze van een

metafoor. Vandaar het dat het belangrijk is de voor-

beelden naar de eigen praktijk te vertalen.

De auteurs maken wat mij betreft de gestelde doel-

stelling waar, want zij schetsen een beeld van hun

werkwijze. Dat is de kracht van het boekje: meer dan

de helft van de tekst bestaat uit voorbeelden uit de

therapeutische praktijk. De beschrijving van be-

grippen en achtergronden blijft beperkt tot 29 pagi-

na’s.

Cor Langen

Bibliografie

Kramers, M., & Baljon, M. (2008). Beeldende werk-

vormen in supervisie. Supervisie en Coaching, 25,

306-311.

Muijen, H. (2009). Het innerlijk kompas. Een bege-

leidingskundige metafoor uit de filosofie van de

levenskunst. Supervisie en Coaching, 26, 65-88.

Willem Lammers (2010). Wonderen met woorden.

Coach jezelf met logosynthese. Schiedam: Scriptum.

isbn 978 90 5594 717 1, 196 p., ¤ 18,95 $ $ $ $ $

Inleiding

Allerwegen in de wereld van zowel de op genezing

gerichte (therapie) als op leren gerichte (supervisie,

coaching) vormen van professioneel begeleiden

wordt gezocht naar wat werkt. Zo is logosynthese,

ontwikkeld door Willem Lammers, bedoeld als

nieuwe, efficiente methode om beter om te gaan met

de valkuilen, blokkades, versperringen en wegom-

leggingen op het levenspad. Aan de hand van de in

dit boek beschreven uitgangspunten kan de lezer

leren zichzelf te coachen, of beter nog: zich door het

eigen Zelf te laten coachen. Dat eigen Zelf, ook wel

aangeduid als Essentie, is volgens Lammers name-

lijk de beste coach.

Het Zelf heeft steeds een helder doel voor ogen, is

volledig in contact met mensen en weet wanneer het

hulp nodig heeft, maar het maakt zichzelf niet af-

hankelijk en het kan en wil leren. In onze huidige op

BSL - SUP Volume 27 / nummer 2 Pag. 098

supervisie en coaching (27) 2–201098

L I T E R A T U U R