analiza_potreba_profesionalno_usavrsavanje.doc

Projekat

MODEL ZA SISTEMSKE PROMJENE U SREDNJOŠKOLSKOM OBRAZOVANJU

PROFESIONALNA OBUKA I USAVRŠAVANJE NASTAVNIKA

Analiza potreba

Sarajevo, juli 2001.

PROFESIONALNA OBUKA IUSAVRŠAVANJE NASTAVNIKA ANALIZA POTREBA

Uvod

Fond otvoreno društvo BH je u februaru 2001. godine u suradnji sa Ministarstvom obrazovanja Tuzlanskog kantona pokrenuo projekat “Model za sistemske promjene u srednjoškolskom obrazovanju”.

Projekat će se u periodu od tri godine implementirati u mreži od 14 srednjih škola u Tuzlanskom kantonu 1. Cilj projekta jeste da postav temelj za sistemsku promjenu u obrazovanju i kreira model za reformu srednjeg obrazovanja u cijeloj Bosni i Hercegovini.

Program promjena počiva na sljedećim prioritetnim oblastima:

1. Razvoj obrazovne politike na nivou kantona2. Profesionalna obuka i usavršavanje nastavnika3. Organizacija škole i menadžment4. Nastavni plan i program. Udžbenici.5. Neformalno učenje; uključivanje lokalne zajednice u process

obrazovanja

Fond otvoreno društvo BH je u realizaciji projekta nakon javno objavljenog poziva oformio stručni tim za izradu Analize potreba u oblasti “Profesionalna obuka i usavršavanje nastavnika”. Cilj analize je identifikovati potrebe, interese, prioritete i resurse svih institucija, pojedinaca i organizacija koje učestvuju u profesionalnoj obuci i usavršavanju nastavnika, i procijeniti mogućnosti za unapređenje ovog bitnog segmenta obrazovnog sistema.

Članovi tima koji je učestvovao u izradi Analize su stručnjaci iz različitih institucija unutar obrazovnog sistema, kao i nevladinih organizacija.To su:

Hasnija Muratović (voditelj tima) Ediba Pozderović Dženana Kalaš Ferida Mlinarić i Asim Džonlić.

1 Lista škola koje su uključene u projekat data je u Prilogu 1

2


SADRŽAJ

ZAŠTO JE VAŽNO USAVRŠAVANJE NASTAVNIKA

METODOLOGIJA RADA

OPIS SREDNJEG OBRAZOVANJA U TUZLANSKOM KANTONU

ANALIZA SITUACIJE

Pravni okvir i finansiranje

Programi usavršavanja

Informacije, dokumentiranje, evaluacija

REZIME

PRILOZI

LITERATURA

ZAŠTO JE VAŽNO USAVRŠAVANJE NASTAVNIKA

3


Obrazovni sistem u BiH mora odgovoriti ekonomskim i društvenim imperativima koje pred njega stavlja novi ekonomski poredak i slobodno tržište, jer će ove promjene dramatično uticati na znanje, vještine i vrijednosti koji će mladim ljudima trebati.

Da bi se postigli ovi ciljevi potrebno je naparaviti fundamentalne promjene u obrazovnom sistemu. To se prije svega odnosi na promjenu metoda, sadržaja i dužine trajanja nastavnog procesa. Edukatori su naravno ključna tačka nastavnog procesa i prema tome jedan od stubova promjene. Zato permanentno usavršavanje nastavnika, pored početnog obrazovanja, postaje sve važniji dio zahtjeva u profesionlanom razvoju nastavnika (Tabela 1).

Profesionalni razvoj nastavnika

Početno obrazovanje i obuka za sticanje Profesionalna obuka i usavršavanje kvalifikacije nastavnika za cijeli život

Profesionalna obuka i usavršavanje nastavnika direktno utiču na kvalitet obrazovnog procesa odnosno bolji uspjeh i efektniji razvoj učenika, i njihovo uključivanje u život i rad.

Iz ovoga proizilazi da je jedan od nezoabilaznih ciljeva reforme obrazovanja razvijanje konzistentnog sistema profesionalnog razvoja edukatora koji će odražavati nove kvalitete učenja i nastave, osigurati svim učenicima da se optimalno razvijaju, i koji će biti kompatibilan sa standardima u zamljama zapadne Evrope.

Tabela 1

4


Zahjevi "nove profesionalizacije" nastavnika

Stručnost je tradiocionalna karakteristika dobrog nastavnika i ona ostaje od esencijalne važnosti. Dobar nastavnik je važan izvor znanja i razumijevanja. Međutim, način na koji nastavnici stiču znanje se treba promijeniti: akcenat treba biti na permanentnom usavršavanju, ne na početnom obrazovanju

Pedagoške vještine su također esencijalne, ali u izmjenjenom kontekstu. U okviru opredljenjenja za učenje tokom cijelog života, nastavnici moraju biti kompetentni da prenose široku lepezu vještina koje uključuju motivaciju za učenje, kreativnost i kooperaciju, umjesto da na najviše mjesto postavljaju sposobnost memorisanja činjenica ili uspjeha na testiranju

Poznavanje tehnologije je nova ključna karakteristika profesionalizma. Najvažnije je razumijeti tehnologiju u smislu pedagoškog potencijala, i mogućnosti njene integracije u strategije učenja

Organizacijske kompetencije i kolaboracija. Nastavnička profesija se više ne može posmatrati kao individualna kompetencija; ona sve više inkorporira sposobnost funkcionisanja kao dio "organizacije za učenje"

Fleksibilnost. Nastavnici moraju prihvatiti da se zahtjevi mogu promijeniti nekoliko puta u toku njihove profesionalne karijere, i ne interpretirati profesionalnost kao izgovor za otpor promjenama

Otvorenost je vještina koju mnogi nastavnici tek treba da nauče: sposobnost rada sa roditeljima na takav način da on bude komplementaran drugim aspektima profesionalne uloge nastavnika

(OECD, 1998)

METODOLOGIJA RADA

5


Osnovni uzorak koji je korišten pri izradi Analize potreba je mreža od 14 srednjih škola u Tuzlanskom kantonu, što čini 43% od ukupnog broja srednjih škola u kantonu. (Prilog 2: Tuzlanski kanton – osnovne informacije)

Analiza polazne situacije, prepoznavanje problema, i razmatranje načina za ostvarenje prioritetnih potreba, provedeno je uz puno učešće svih aktera u procesu obrazovanja. Uključene su eksterne grupe (Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona, Filozofski fakultet Univerziteta u Tuzli, Sindikat nastavnika srednjih škola, Pedagoški zavod) i interne grupe (škole, nastavnici, direktori, učenici i roditelji).

Prikupljanje podataka je obavljeno putem istraživanja mišljenja reprezentativnog uzorka (uključujući i radionicu održanu u Tuzli, 16. juna 2001.) i analizom dostupnih dokumenata i relevantne literature.

OPIS SREDNJEG OBRAZOVANJA U TUZLANSKOM KANTONU

Upravljanje i menadžment

U skladu sa Ustavom Federacije Bosne i Hercegovine kojim se promoviše decentralizacija obrazovanja, Tuzlanski kanton je preuzeo nadležnost i odgovornost za utvrđivanje obrazovne politike, donošenje propisa o obrazovanju i osiguranje obrazovanja. U periodu od 1996 do 2000. godine donesen je najveći broj potrebnih propisa kojima je uređen obrazovni sistem i upravljanje obrazovanjem, ali bez dosljednijeg uvažavanja decentralizacije kao načina koji će obezbijediti raspodjelu odgovornosti za funkcioniranje sistema između aktera obrazovanja na svim nivoima. Nijedna nadležnost Kantona nije delegirana na federalni niti na lokalni nivo čime je proces decentralizacije praktično zaustavljen na kantonalnom nivou.

Funkciju upravljanja u školi ima Upravni odbor, rukovođenje je povjereno direktoru, a organ nadzora je Nadzorni odbor.

6


Finansiranje

Prema čl. 160. Zakona o srednjoj školi, srednja škola može sticati sredstva za rad iz sredstava osnivača, budžeta kantona, sredstava fonda, od naknada za obavljanje intelektualnih, obrazovnih i drugih usluga, od ličnog učešća korisnika usluga, prodajom materijalnih dobara i iz drugih izvora, pod uslovima određenim zakonom ili aktom o osnivanju srednje škole.

Sve srednje škole u Tuzlanskom kantonu su javne ustanove i najvećim dijelom se finansiraju od strane osnivača, tj. iz sredstava budžeta kantona. Mjesečna dotacija školama sadrži:

- sredstva za bruto plaće zaposlenih na osnovu koeficijenta radnog mjesta

- sredstva za materijalne troškove u visini od 10 % na bruto plaće (u zavisnosti od ostvarenja budžeta Kantona, što znači da nisu redovna)

- sredstva zajedničke potrošnje.

Školama koje nakon vrednovanja škola i testiranja učenika ostvare prvih deset mjesta, Vlada kantona dodjeljuje novčanu nagradu. Broj izvršilaca u nastavnom procesu se određuje na osnovu nastavnog plana i programa, pedagoških standarda i broja odjeljenja (uzima se da jedno odjeljenje za redovnu nastavu broji 28 učenika).

Struktura srednjeg obrazovanja

7


Tipovi škola 2

Gimnazije Umjetničke škole Srednje tehničke i srodne škole Stručne škole Vjerske škole Škole za osobe sa posebnim

potrebama

Organizaciona struktura škola Samostalne srednje škole (10) Mješovite škole koje u svom sastavu

mogu imati gimnaziju/tehničku/stručnu školu (20)

Zajednica škola (1)

Broj škola, učenika i odjeljenja

Na kraju prvog polugodišta školske 2000/2001. godine u Tuzlanskom kantonu registrovane su 32 srednje škole koje je pohađalo 25.676 učenika, raspoređenih u 828 odjeljenja. Najviše upisanih učenika je u stručnim školama (9847), tehničkim i srodnim školama (9629), i u gimnazijama 4656 učenika.Prosjećan broj učenika u odjeljenju iznosi 30,1. Procenat upisanih učenika u gimnaziju (općeobrazovnu školu) iznosi 18% ( u evropskim zemljama taj procenat iznosi do 50 %).

Uspjeh učenika

U školskoj godini 1999/2000, srednja ocjena prolaznosti je bila 3,37, a procenat prolaznosti 95,29%.

2 Izvještaj o organizaciji i radu srednjih škola i uspjehu učenika, Pedagoški zavod, Tuzla, 2001. godina

8


Uslovi za učenje i rad Prostorni uslovi za rad većine srednjih škola su nepovoljni. Nedostaju učionice za redovnu nastavu, radionice za praktičnu nastavu, dvorane za tjelesni odgoj. Stanje školskog namještaja je slabo. Veliki dio doniranog namještaja je lošeg kvaliteta.

U školama se koriste udžbenici i nastavna sredstva odobreni od strane kantonalnog Ministarstva obrazovanja. Nedostaju udžbenici za stručne predmete. Većina udžbenika je napisana u nepovoljnim okolnostima i ne udovoljava odrednicama kvalitetnog udžbenika. Deset škola ima Internet priključak.

Nastavni planovi i programi

U općoj gimnaziji se koristi Nastavni plan i program kojeg je 1999. godine donijelo Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona. Taj nastavni plan i program sadrži 70 % središnjeg nastavnog plana i programa za opću gimnaziju kojeg je pripremilo Federalno ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta/športa, a 30 % je kantonalna komponenta. Izrada ovog nastavnog plana i programa je pokušaj modernizacije strukture i sadržaja, kao i pokušaj raspodjele odgovornosti za njegovu izradu sve do nivoa škole. U toj namjeri se samo djelomično uspjelo. Većina škola ne koristi mogućnost predviđenu zakonom da dio nastavnog plana i programa prilagodi lokalnim uslovima. Razlog tome je nedostatak iskustva i odgovarajuće espertize za dizajniranje programa.

U tehničkim i srodnim školama i stručnim školama se koriste nastavni planovi i programi koje je 1994. godine donijelo Federalno ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta/športa.

Tri srednje škole u Tuzlanskom kantonu su od 1998. godine uključene u Phare VET program reforme stručnog obrazovanja. U okviru tog projekta je napravljeno 6 novih nastavnih programa. U toku je eksperimentalno korištenje tih programa.

9


U saradnji sa međunarodnim partnerima, Udruženje medicinskih škola završava posao na utvrđivanju novih nastavnih planova i programa za grupaciju medicinskih škola. Očekivati je da ovo bude prva realizirana inicijativa za promjenu nastavnih planova i programa koja je potekla od škola, odnosno obrazovnih profesionalaca.

Nastavnici

U srednjim školama je zaposleno ukupno 1565 nastavnika (1140 redovno i 425 kao spoljnji saradnici). Po jednom nastavniku ima 16,5 učenika. Izvjestan broj nastavnika stručnog obrazovanja predaje više predmeta i radi u više škola, bilo da dopunjavaju sedmičnu normu ili kao vanjski saradnici. Pomoćnika direktora imaju 23 škole, a pedagoge 16 škola.

Struktura nastavnog kadra je poboljšana u odnosu na prethodnu školsku godinu, ali kvaliteta nastavnog procesa nije na zadovoljavajućem nivou. Najveći sedmični broj časova nestručno zastupljene nastave (nastava koju izvode nekvalifikovani nastavnici) je u predmetima engleskog jezika (1126), matematike (521), njemačkog jezika (416), fizike (243), latinskog jezika (157) itd.

U srednjim školama nastavu općih predmeta mogu izvoditi nastavnici koji su završili nastavničke fakultete. Nastavu stručnih predmeta izvode nastavnici koji nisu završili nastavničke fakultete, ali su položili ispit iz pedagoško-psihološko-andragoške grupe predmeta. Za izvođenje praktične nastave mogu se angažovati i nastavnici/instruktori sa višom stručnom spremom.

Obračun plaća nastavnika vrši se na osnovu Pravilnika o plaćama zaposlenika u srednjem obrazovanju, prema koeficijentima zavisno od stručne spreme i na bazi odluke Vlade o visini osnovice za plaću, a koja se donosi za svaki mjesec. Plaća srednjoškolskog profesora iznosi oko 400 KM i ona je ispod praga potreba za život.

10


Profesionalno usavršavanje

Usavršavanje se, uglavnom, provodi na nivou škole i kantonalnom nivou. Analizom školske dokumentacije je ustanovljeno:

- Za uređivanje i provođenje usavršavanja nastavnika, škole se pretežno, koriste Pravilima škole

- Za stručno usavršavanje škole ne dobivaju sredstva iz budžeta kantona, i ne određuju fond dana/sati za ovu namjenu

- Dominira individulno usavršavanje (stručni aktivi i rad sa nadzornicima iz Pedagoškog zavoda)

Godišnji planovi obuke se prave na nivou Pedagoškog zavoda i škole. Za realizaciju planova obuke Pedagoški zavod i škole uglavnom koriste svoje kadrove. Rijetki su slučajevi angažovanja eksperata i Univerziteta, odnosno, nastavničkih fakulteta i drugih institucija.

U školskoj godini 2000/2001. Pedagoški zavod nije samostalno organizirao seminare, niti su nadzornici izvodili ogledno-ugledne časove. U saradnji sa Univerzitetom organizirano je ukupno 7 seminara iz tehnologije, historije, geografije, fizike, jezika i književnosti, borbe protiv alkoholizma i narkomanije.

U periodu neposredno iza rata, a i sada (sa smanjenim intenzitetom), dominantnu ulogu u usavršavanju nastavnika imaju različite međunarodne organizacije. Organizirano je ukupno 14 seminara (aktivno učenje, menadžment škole, komunikologija, saradnja škole sa roditeljima, ljudska prava i demokratsko društvo i dr.), na različitm nivoima: školskom, kantonalnom, federalnom / državnom. Izbor tema je raznovrstan, ali je pristup fragmentaran i najčešće ne osigurava održivost rezultata implementiranih programa. Samo su tri nastavnika sa Tuzlanskog kantona imala priliku da učestvuju u međunarodnim projektima usavršavanja nastavnika (Program Savjeta Evrope: Usavršavanje obrazovnog osoblja) koje koordinira Federalno ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta / športa.

11


Prekvalifikacija i dokvalifikacija nastavnika

S obzirom da veliki broj nestručnog kadra izvodi nastavu pojedinih predmeta, Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture i sporta Tuzlanskog kantona i Univerzitet u Tuzli su otvorili studije za deficitarne struke (engleski i njemački jezik, pedagogija i psihologija). Što se tiče pojave tehnološkog viška nastavnika nekih profila (ruskog jezika, vojne obuke, nekih stručnih predmeta) zbog modernizacije strukture i sadržaja nastavnog plana, te orijentacije srednjeg obrazovanja na tržište rada, na planu njihove prekvalifikacije / dokvalifikacije do sada se nije sistemski ništa uradilo. ANALIZA SITUACIJE

Pravni okvir i finansiranje

Profesionalna obuka i usavršavanje nastavnika su regulisani setom propisa i podzakonskih akata3. Nosioci usavršavanja su, prema propisima, škole i domovi učenika, Pedagoški zavod i visokoškolske ustanove za obrazovanje nastavnika. Njihove odgovornosti, međutim, nisu definirane, kao ni osiguranje uslova za provođenje usavršavanja nastavnika.

Zakon predviđa višestruke nadležnosti Pedagoškog zavoda i time doprinosi zadržavanju centralizovane i monopolizirane strukture usavršavanja nastavnika - Pedagoški zavod ima zadatak da koordinira u postupku utvrđivanja programa, učestvuje u njihovoj realizaciji, i vrši nadzor rada i napredovanja nastavnika.

Nastavnici imaju odgovornost da se stručno usavršavaju, ali ne i pravo da učestvuju u kreiranju i evaluaciji programa usavršavanja. Važno je primijetiti da se navedenim dokumentima izričito traži usavršavanje nastavnika, ali ne i direktora škola i stručnih nadzornika u Pedagoškom zavodu, institucije koja je jedan od nosioca stručnog usavršavanja, koja učestvuje u njegovom izvođenju i koordinira utvrđivanje programa.

3 Propisi i podzakonski akti koji se odnose na usavršavanje nastavnika su dati u Prilogu 3

12


Oblici stručnog usavršavanja nastavnika predviđeni zakonskim aktima su individualni i kolektivni. Nastavnik je obavezan da redovno, a najmanje jedanput godišnje prisustvuje stručnom seminaru iz svoje oblasti koji organizira Pedagoški zavod, a jedanput u tri godine prisustvuje odgovarajućem obliku usavršavanja koji organizira visokoškolska ustanova za obrazovanje nastavnika.

Zakon o srednjoj školi navodi pravo i dužnost nastavnika da se stručno usavršavaju, ali ne i obavezu Kantona i Općine da doprinose usavršavanju nastavnika.

Pravilnik o polaganju stručnog ispita i o stručnom usavršavanju nastavnika, profesora, stručnih saradnika i saradnika u osnovnim i srednjim školama i odgajatelja u predškolskim ustanovama i domovima učenika propisuje samo obaveze.

Podzakonski akti su utvrdili zatvorenu organizacionu strukturu, ograničili resurse i utvrdili oblike usavršavanja, ali ne i procedure/mehanizme planiranja čime je nejasna odgovornost nosilaca kreiranja i provođenja usavršavanja.

Kako su anketirani nastavnici vrednovali doprinos pojedinih nosilaca usavršavanja ilustruje slijedeći grafikon:

13

Rezultati upitnika za nastavnike: Institucije i osobe koji trenutno najviše doprinose usavršavanju nastavnika


Pravna regulativa ne predviđa izradu programskog proračuna za profesionalnuobuku i usavršavanje nastavnika. Finansiranje profesionalnog usavršavanja na školskom nivou je sastavni dio mjesečne dotacije školama za izmirenje obaveza plaća i ne iskazuje se kao posebna stavka. U strukturi 40-časovne radne sedmice nastavnika nije eksplicite utvrđen fond sati za usavršavanje nastavnika već se ova obaveza iskazuje u okviru grupe poslova i zadataka pod nazivom “ Ostali poslovi i zadaci”. Fond sati za ovu grupu poslova i zadataka iznosi 4,5 sati sedmično.Identična metodologija primjenjuje se i za finansiranje usavršavanja na nivou Kantona.Usavršavanje u struci se finansira iz namjenskog fonda samo za usavršavanje na nivou poslijediplomskog studija, u fazi izrade magistarskih i doktorskih radova.

Programi usavršavanja

Većina anketiranih nastavnika nije zadovoljna postojećim programima usavršavanja:

14


Profesionalna obuka i usavršavanje nastavnika provodi se u obliku stalnog stručnog usavršavanja. Za taj oblik usavršavanja izrađuju se obavezni programi na školskom i kantonalnom nivou.

Isključivi kreator programa na kantonalnom nivou je Pedagoški zavod. Usavršavanje na kantonalnom nivou više je rezultat kvaliteta u pojedinim oblastima ljudskih resursa Pedagoškog zavoda nego što je rezultat sistemskih postupaka u programiranju. Pedagoški zavod nema program usavršavanja za stručne nadzornike, a također ni za sopstveni rast i razvoj .

Programi na školskom i kantonalnom nivou su pretežno orijentisani na širenje znanja iz nastavnih predmeta. Ne uvažava se činjenica da su profesionalne vještine i nastavna praksa jako malo zastupljene u početnom obrazovanju i obuci na nastavničkim fakultetima i da nastavnici nisu tokom studija osposobljeni za prepoznavanje različitosti u razredu i korištenje metodologije aktivnog učenja. S druge strane, nastavnički fakultet sporadično provodi program pedagoško-psihološkog i didaktičko-metodičkog usavršavanja lica zaposlenih u srednjim školama koja se nisu obrazovala na nastavničkim fakultetima pa mali broj nastavnika stručnih predmeta ima priliku da prođe kompletnu obuku za rad u razredu. To je razlog da ti nastavnici imaju izrazitiju potrebu širenja znanja iz pedagoško-psihološke grupe predmeta.

15

Rezultati upitnika za nastavnike: prioriteti u usavršavanju


U posljednje vrijeme kao kreator programa pojavljuje se i Sindikat srednjeg obrazovanja. Njegova ponuda programa uglavnom zavisi od donatora.

Ministarstvo obrazovanja podržava programe usavršavanja nastavnika međunarodne zajednice i nevladinih organizacija za koje smatra da će doprinijeti poboljšanju kvaliteta obrazovanja.

Pitanja i problemi razvoja mladih uzrokovanih ratnim i postratnim okolnostima, ekonomskim i socijalnim promjenama, rad sa djecom sa specijalnim potrebama, te uloga škole i profesionalnih sposobnosti i odgovornosti nastavnika i direktora u decentraliziranom obrazovanju, saradnja sa roditeljima i dr. su teme koje se uglavnom realiziraju u saradnji sa međunarodnim organizacija i nevladinim sektorom, ali bez sistemskog pristupa u izboru, praćenju i evaluaciji efekata tih programa, te osiguranju uslova za njihovu održivost.

Programi za povezivanje i razmjenu ideja i iskustava, za promociju mira i tolerancije unutar kantona, federacije/države i sa inostranstvom se također provode u aranžmanu međunarodne zajednice.

16


Postoji prepreka za učešće nastavnika u međunarodni programima - nedovoljno poznavanje stranih jezika i nedostatak sredstava da škole / Ministarstvo participiraju u troškovima putovanja.

Međunarodna zajednica nastoji, dakle, primijenti drugačije i nove metode i oblike rada (ilustrativno-demonstracionu metodu, seminare, grupni rad, timski rad i dr.), ali često bez prethodno utvrđenog stanja obrazovnih potreba edukatora i u nepovoljnim okolnostima.

Provedeno istraživanje otkrilo je niz slabosti u kreiranju programa usavršavanja nastavnika i ukazalo na potrebu za drugačijim i novim tipovima programa. U pogledu kvaliteta programa ne postoji jasan koncept o tome šta čini kvalitetno obrazovanje. Kvalitet se radije razumije u smislu kvantiteta (input) nego u smislu kvaliteta rezultata (output).

Pristup programiranju nije sistemski, a sadržaj programa ne odražava potrebe i interese nastavnika i škola u uslovima decentraliziranog obrazovanja.

Zanimljivo je da većina anketirnih direktora škola navodi slijedeće izvore kao primarne kod utvrđivanja potreba za usavršavanjem nastavnika: samostalno procjenjivanje i program Pedagoškog zavoda odnosno Kantonalnog ministarstva.

17


Rezultati upitnika za direktore: način identifikovanja potreba za

Ne postoje razvojni programi za usavršavanje koje bi izvodile visokoškolske ustanove, a koje bi uključivalo aktuelne potrebe: programi za rad u pripremnim odjeljenjima, za rano učenje stranih jezika, za proučavanje prirode, ljudska prava i demokratsko građanstvo, kultura religija, korištenje novih informacionih tehnologija i dr.

Također ne postoje posebni programi obuke i usavršavanja direktora škole i školske administracije dok su programi za trenere su jako rijetki i provode ih međunarodne organizacije, ali se ti treneri kasnije ne koriste.

Sa pomjenama u obrazovanju neminovno dolazi do pojave tehnološkog viška nastavnika. Ne postoji program prekvalifikacije koji bi efikasno i fleksibilno odgovorio novim zahtjevima.

18


Za razliku od drugih profesija, nastavnici nemaju prilike za postdiplomski studij u oblasti struke (didaktika predmeta, razvoj curriculuma, obrazovni menadžment i dr.)

Planovi individualnog i kolektivnog usavršavanja se pišu i prezentiraju po modelu planiranja koji je važio za centralizirani obrazovni sistem: planove individualnog usavršavanja prave nastavnici dok planove kolektivnog usavršavanja pravi škola i to uglavnom, operacionalizacijom planova stručnog usavršavanja Pedagoškog zavoda koji ovo usavršavanje i izvodi.

Programi na školskom i kantonalnom nivou izvode se u nepovoljnim tehničkim uslovima (nedostatak kvalifikovanih trenera, opreme za obuku nastavnika, povezanosti škole i fakulteta, povezanosti škole i privrede) i bez šireg raspona elemenata ohrabrivanja (promocija, diferencijacija i dr.).

U izvođenju programa obaveznog usavršavanja dominiraju tradicionalne metode – najčešće se koristi metod izlaganja odnosno predavanje. Nastavnici međutim preferiraju druge metode:

Nastavnici, dakle, nalaze da su najprihvatljivije metode usavršavanja radionice i posmatranje drugog a tek zatim predavanja i simpozijumi.

19

A. Radionice D. Posmatranje drugogB. Simpozijumi E. Ogledni časoviC. Predavanja


Zanimljivo je da su ogledni časovi najnepoželjniji oblik usavršavanja što ukazuje na nedostatak samopouzdanja kod nastavnika.

Informacije, dokumentiranje, evaluacija Glavni izvori informacija o usavršavanju su Godišnji program rada škole i pisani radovi nastavnika u okviru individualnog usavršavanja. Pored ovih pisanih materijala, informacije o stručnom obrazovanju se razmjenjuju na sastancima stručnih aktiva i sjednicama Nastavničkog vijeća.

Prema rezultatima istraživanja glavni izvor informacija o usavršavanju je direktor škole, zatim obrazovne publikacije i Pedagoški zavod. Od direktora škole zavisi dalja distribucija informacija u školi i u većini slučajeva njena iskoristivost.Nastavnici i direktor škola nemaju naviku (a ni potrebu) da sami traže informacije i u tu svrhu koriste elektronske medije.

Kako ne postoji sistemsko praćenje i evaluacija usavršavanja nema ni sistematičnog pristupa u planiranju, definirinju potreba i selektiranju izvora informacija, niti odgovornosti za njihovo širenje i refleksiju.

Praćenje i evaluacija predstavljaju najslabiju tačku sistema usavršavanja nastavnika. Na pitanje gdje se čuvaju i kako se koriste materijali sa održanih stručnih skupova dobiven je odgovor da se o tome u školi malo vodi računa. Materijali uglavnom ostaju kao lična svojina učesnika skupova. U većini slučajeva učesnici dobivaju materijale u formi pisanih teza, bez naznake autentičnih izvora informacija. Malo je projekata koji se završavaju nekom vrstom zajedničke publikacije, za njegovo dokumentiranje i kao podloge za širenje ideje i rezultata projekta.

O evaluaciji se može samo uslovno govoriti. Praćenjem usavršavanja nastavnika bave se škola i Pedagoški zavod. U školi tu funkciju obavljaju direktor škole i razredno/nastavničko vijeće. Stručni nadzornici su dužni da prate i procjenjuje rezultate usavršavanja nastavnika svake godine i o tome pisanim putem obavještavaju školu.

20


U stvari, tu se više radi o evidentiranju tehničke realizacije programa nego što se standardizovanim kriterijima kvaliteta prati ostvarenje ciljeva usavršavanja.

Organi rukovođenja, a također ni organi upravljanja na školskom i kantonalnom nivou ne prakticiraju analizu postignutih ciljeva programa usavršavanja. Uvjerenje o učestvovanju u usavršavanju koju izdaje organizator ima formalan karakter (jer dokazuje samo fizičko prisustvo obuci), ali predstavlja ključni dokument pri ocjenjivanju nastavnika u proceduri profesionalnog napredovanja. Od učesnika usavršavanja se ne traže ocjene, niti se oni obavezuju da šire ideje i implementiraju ono što su naučili tokom obuke.

Rezime

21


Postojeći sistem profesionalnog usavršavanja u (ako se o sistemu može govoriti) karakteriše slijedeće:

pravni okvir nije jasno i cjelovito iskazao cilj usavršavanja, niti odgovornosti i prava institucija i pojedinaca koji učestvuju u planiranju i implementaciji programa usavršavanja

finansiranje usavršavanja nije sistemski riješeno

programi usavršavanja nastavnika su uskog dijapazona, zastarjeli i uglavnom se ponavljaju

pri izboru tipova i sadržaja programa ne vodi se računa o potrebama škole, nastavnika i učenika

institucije koje planiraju i provode programe usavršavanja nemaju sopstvene planove usavršavanja

ne postoje jasno definisani kriteriji kvaliteta u obrazovanju

informacije o mogućnostima usavršavanja su šture i nisu jednako dostupne svim nastavnicima,

ne postoji sistem evaluacije efekata realiziranih programa usavršavanja

Prilog 1 Lista škola koje su uključene u projekat

GIMNAZIJA "Dr. MUSTAFA KAMARIĆ", GRAČANICA

22


GIMNAZIJA "MUSTAFA NOVALIĆ", GRADAČAC

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA "HASAN KIKIĆ", GRADAČAC

GIMNAZIJA U LUKAVCU

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA "MUSA ĆAZIM ĆATIĆ", KLADANJ

GIMNAZIJA "ISMET MUJEZINOVIĆ", TUZLA

SREDNJA EKONOMSKA ŠKOLA, TUZLA

GIMNAZIJA “MEŠA SELIMOVIĆ”, TUZLA

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA ŽIVINICE

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA TEOČAK

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA BRIJESNICA, DOBOJ- ISTOK

OPĆA GIMNAZIJA, KATOLIČKI ŠKOLSKI CENTAR, TUZLA

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA ČELIĆ

MJEŠOVITA SREDNJA ŠKOLA KALESIJA

Tuzlanski kanton (osnovne informacije)Položaj i veličina Tuzlanski kanton se nalazi na sjeveroistoku

Bosne i Hercegovine. Njegova površina iznosi 2.730 km2 što predstavlja 10,5% površine

23


Federacije BiH, odnosno 5,3% površine BiH.

Administrativno ustrojstvo Tuzlanski kanton je sastavljen od 13 općinaJezici Bosanski, hrvatski, srpskiStanovništvo U kantonu živi 542.966 stanovnika. Gustina

naseljenosti iznosi 195/km2 što predstavlja najnaseljeniji prostor u BiH. To je također kanton sa najvećim brojem raseljenih lica.

Zaposlenost Broj radno aktivnog stanovništva u Kantonu je 354.780 ili 70,25%. Ukupno zaposlenih je 73.798 što iznosi svega 14,61%. Posao traži 71.460 osoba. Stopa nezaposlenosti je 47,06%. Najviše nezaposlenih su osobe sa osnovnom i srednjom stručnom spremom.

Budžet kantona u 2000. godini

256 544.557,00 KM

Budžet Ministarstva za obrazovnaje, kulturu, nauku i sport

89 753.423,00 KM što je 34,9% od budžeta Kantona

Budžet za srednje obrazovanje

21 186.221,00 KM

Obrazovanje u školskoj 2000/2001 godiniObrazovanje predškolsk

oosnovno srednje visoko

Broj obrazovnih ustanova 9 86 32 8Broj učenika 1.375 60.868 25.676 7.377Broj nastavnika 89 2.993 1.372 -

Prilog 3 Set propisa i podzakonskih akata kojima je regulisano usavršavanje nastavnika

24


ZAKON O SREDNJOJ ŠKOLI ("Sl. novine" Tuzlanskog kantona, 2000.)

PEDAGOŠKI STANDARDI ZA SREDNJE ŠKOLE ("Sl. novine" TK br. 10/96)

Pravilnik o polaganju stručnog ispita i o stručnom usavršavanju nastavnika, profesora, stručnih saradnika i saradnika u osnovnim i srednjim školama i odgajateljima u predškolskim ustanovama i domovima učenika ("Sl. novine" TP kantona 2/98)

Član 22. U cilju praćenja razvoja određene naučne discipline, znanja i njihove praktične primjene u radu, nastavnici su dužni da se stručno usavršavaju

Član 23. Oblici stručnog usavršavanja nastavnika, stručnih saradnika, saradnika i odgajatelja mogu biti individualni i kolektivni

Član 30. Nosioci stručnog usavršavanja nastavnika sporazumnon utvrđuju program stručnog usavršavanja, uz koordinaciju Pedagoškog zavoda

Pravilnik o ocjenjivanju rada i sticanja višeg zvanja nastavnika, profesora i stručnih saradnika u osnovnim i srednjim školama, te predškolskim ustanovama i domovima ("Sl. novine" TP kantona, br. 2/98)Pravila srednje škole

25

analiza_potreba_profesionalno_usavrsavanje.doc

Documents