analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na ... · na wzrost gospodarczy...

Analiza wpływu inwestycji

w infrastrukturę społeczną

na wzrost gospodarczy

województwa śląskiego

Raport końcowy

Analiza wpływu inwestycji

w infrastrukturę społeczną

na wzrost gospodarczy


Raport końcowy

Katowice, wrzesień 2009

Raport końcowy z realizacji badania: „Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy województwa śląskiego”

Opracowanie wykonane przez: IBS Insytut Badań Strukturalnych

ISBN: 978-83-7328-230-8

Wydawca: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego

ul. Ligonia 46, 40-037 Katowicewww.silesia-region.pl Wydział Rozwoju Regionalnego

tel. (+48) 32 77 40 654fax. (+48) 32 77 40 135e-mail: [email protected] Egzemplarz bezpłatny

Projekt współfi nansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Realizacja:Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczykwww.grzeg.com.pl

Projekt grafi czny:Bożena Rociek

Redakcja techniczna:Elżbieta Czarnacka

Korekta:Dorota Grzegorczyk

3

Spis treści

Streszczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

1. Metodologia badania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.1. Cele badania oraz pytania badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.2. Statystyczna i ekonometryczna analiza danych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.2.1. Źródła danych i podstawowe indeksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.2.2. Wydatki inwestycyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.2.3. Model ekonometryczny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1.3. Meta-analiza literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.4. Badania jakościowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.4.1. Ankietowe badanie Jednostek Samorządu Terytorialnego – CAWI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.4.2. Pogłębione wywiady indywidualne IDI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.4.3. Panel ekspercki – zogniskowany wywiad grupowy FGI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.4.4. Studia przypadków JST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.5. Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.5.1. Komponent gospodarczy (Indeks Gospodarczy – IG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.5.2. Komponent zdrowia (Indeks Zdrowia – IZDROWIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.5.3. Komponent kapitału ludzkiego (Indeks Kapitału Ludzkiego – IKL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.5.4. Komponent kapitału społecznego – (Indeks Kapitału Społecznego – IKS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.6. Indeks rozwoju infrastruktury społecznej (IRIS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.6.1. Procedura budowy indeksów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.6.2. Zmienne uwzględnione przy konstrukcji indeksów syntetycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 1.6.3. Interpretacja wskaźników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. Przestrzenne zróżnicowanie województwa śląskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

2.1. Zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w województwie śląskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 2.2. Zróżnicowanie infrastruktury społecznej w województwie śląskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 2.2.1. Indeks rozwoju infrastruktury społecznej IRIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 2.3. Komponenty infrastruktury społecznej województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.3.1. Infrastruktura edukacyjna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 2.3.2. Infrastruktura sportowo-rekreacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 2.3.3. Infrastruktura mieszkaniowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 2.3.4. Infrastruktura zdrowotna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.3.5. Infrastruktura kulturalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 2.3.6. Infrastruktura pomocy społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 2.3.7. Zróżnicowanie przestrzenne oraz ocena jakości i dostępności

komponentów infrastruktury społecznej – wyniki badań jakościowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 2.4. Inwestycje w infrastrukturę społeczną w latach 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.4.1. Inwestycje JST w infrastrukturę społeczną ogółem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 2.4.2. Inwestycje JST w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 2.4.3. Inwestycje niepubliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 2.4.4. Rekomendacje dla władz publicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

3. Infrastruktura społeczna a poziom rozwoju społeczno-gospodarczego

– ustalenia teoretyczne i empiryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

3.1. Potencjalne kanały transmisji – ujęcie teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 3.2. Ustalenia empiryczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

4

3.2.1. Wpływ infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów w Polsce . . . . . . . . . . 80 3.2.2. Czynniki decydujące o lokalizacji inwestycji prywatnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 3.2.3. Prywatne a publiczne inwestycje infrastrukturalne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 3.3. Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

4. Ocena efektywności inwestycji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

4.1. Model i oszacowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 4.2. Czynniki decydujące o efektywności inwestycji – wyniki modelu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 4.3. Ocena inwestycji ex post: oszacowania modelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4.4. Ocena inwestycji ex ante – ekonometryczna analiza efektywności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4.5. Ocena inwestycji ex ante – klastrowa analiza popytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 4.5.1. Powiaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 4.5.2. Gminy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 4.6. Podsumowanie i rekomendacje dla władz samorządowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

5. Współfi nansowanie inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej z funduszy strukturalnych

Unii Europejskiej w perspektywie 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

5.1. Kierunki inwestycji w perspektywie fi nansowej 2004-2006. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 5.2. Infrastruktura edukacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 5.2.1. Możliwości wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 5.2.2. Działania komplementarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108 5.2.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności działań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109 5.3. Infrastruktura ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Możliwości wsparcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109 5.3.1. Działania komplementarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 5.3.2. Mechanizmy zapewnienia komplementarności wsparcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110 5.4. Infrastruktura pomocy społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 5.4.1. Możliwości wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 5.4.2. Działania komplementarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 5.4.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności wsparcia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 5.5. Infrastruktura kulturalna, turystyczna i rekreacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 5.5.1. Możliwości wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 5.5.2. Działania komplementarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 5.5.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113 5.6. Komplementarność a wdrażanie programów fi nansowanych z UE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 5.7. Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

Wnioski i rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

Bibliografi a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Aneksy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Aneks 1. Aneks statystyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121Aneks 2. Scenariusz wywiadu IDI jednostek samorządu terytorialnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159Aneks 3. Scenariusz wywiadu IDI podmiotów niepublicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Aneks 4. Scenariusz I panelu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Aneks 5. Scenariusz II panelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166Aneks 6. Formularz kwestionariusza internetowego badania CAWI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168

Spis tabel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174Spis wykresów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175Spis map. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

5

Streszczenie

W części pierwszej raportu przedstawiono cele badania oraz metodologię wykorzystaną w trakcie jego realiza-cji. Podstawowym celem badania było zdobycie wiedzy na temat efektywności inwestycji w elementy infrastruktury społecznej, w kontekście stymulowania rozwoju gospodarczego regionu i poprawy jakości życia społeczeństwa. Ten główny cel jest rozwijany przez następujące cele szczegółowe: ocena zróżnicowania przestrzennego wyposa-żenia gmin i powiatów w elementy infrastruktury społecznej, ocena efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze infrastruktury społecznej, wskazanie kanałów realizacji efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze infrastruktury społecznej oraz identyfi kacja gmin i powiatów, w których zwrot z inwestycji jest największy (identyfi kacja zapotrzebowania) – ocena obecnych i przyszłych kierunków interwencji.

Najważniejszymi metodami wykorzystanymi w trakcie badania są analizy statystyczne, prowadzone w oparciu o róż-ne źródła danych (w szczególności BDR oraz RIO), model ekonometryczny, analizujący relację rozwoju gospodarczego i inwestycji w infrastrukturę społeczną, przegląd literatury oraz badania jakościowe, na które złożyło się 15 pogłębionych wywiadów bezpośrednich (12 z przedstawicielami JST, 3 z przedstawicielami prywatnych instytucji), dwa panele eks-perckie (każdy z udziałem przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego oraz uczelni wyższych) oraz internetowe badania JST województwa śląskiego (na pełnej populacji, przy realizacji na poziomie 34,5 proc.). Oszacowania modelu ekono-metrycznego umożliwiły ocenę względnej efektywności inwestycji ex ante w szerszym sensie w poszczególne rodzaje infrastruktury w poszczególnych powiatach. W uzupełnieniu opracowano 10 studiów przypadku JST, które syntezowały jakościowe metody badawcze. Wnioski z tych opisów uzupełniały opisy poszczególnych zagadnień.

Ważnym narzędziem wykorzystanym w analizie są: indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) oraz indeks rozwoju infrastruktury społecznej (IRIS) wraz ze składowymi dla poszczególnych komponentów infrastruktury. Indek-sy te zostały opracowane dla realizacji niniejszego badania; umożliwiają one porównanie poziomu rozwoju i wypo-sażenia w infrastrukturę poszczególnych JST, a także śledzenie zmian w tym zakresie w okresie objętym badaniem, tj. w latach 1999-2007.

Część druga traktuje o zróżnicowaniu poziomu rozwoju infrastruktury społecznej, a także skali inwestycji JST, sektora prywatnego w infrastrukturę społeczną oraz wykorzystania środków z Unii Europejskiej. Analiza zróżnicowa-nia przestrzennego rozwoju infrastruktury społecznej oraz skali wydatków inwestycyjnych została oparta na trzech wzajemnie uzupełniających się elementach: analizie indeksów syntetycznych (IRIS i jego składowych), danych staty-stycznych oraz wynikach badań jakościowych. Ponadto, w części tej opisano, w oparciu o indeks IRSE, sytuację spo-łeczno-ekonomiczną gmin i powiatów województwa śląskiego.

Województwo śląskie, na tle innych regionów, charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią infrastruktury społecz-nej. Średnia wartość indeksu rozwoju infrastruktury społecznej (IRIS) w powiatach województwa śląskiego kształtuje się na 4. miejscu w Polsce, ustępując tylko województwom: mazowieckiemu, łódzkiemu i podlaskiemu. W samym województwie śląskim widoczne są znaczne dysproporcje w stopniu nasycenia infrastrukturą społeczną, w szczegól-ności obserwowane pomiędzy powiatami grodzkimi i ziemskimi. Jednakże, ze względu na małe znaczenie rolnictwa w gospodarce regionu i znaczne zurbanizowanie obszaru oraz fakt, że powiaty ziemskie są bliższe charakterystyką powiatom grodzkim niż w innych obszarach, różnice pomiędzy powiatami grodzkimi i ziemskimi są mniejsze niż w innych częściach Polski. Największe różnice występują w zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz eduka-cyjnej, która ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia budowania kapitału ludzkiego w lokalnych społecznościach. Najmniejsze natomiast – w infrastrukturze mieszkaniowej, która to, biorąc pod uwagę kategorie per capita i km2, jest lepiej rozwinięta w powiatach ziemskich aniżeli w grodzkich.

Spośród JST najlepiej rozwiniętą siecią infrastruktury społecznej, (niemal w każdym elemencie) charakteryzują się duże miasta konurbacji śląskiej, a także Bielsko-Biała i Częstochowa. Widoczne są też różnice w rozwoju pomiędzy północną częścią (dawnym województwem częstochowskim) a centralną (katowickie). Ten element zróżnicowania był szczególnie mocno akcentowany przez ekspertów oraz przedstawicieli JST, biorących udział w badaniach jakościo-wych. Podkreślali oni, że zróżnicowanie w poziomie infrastruktury społecznej wynika z uwarunkowań gospodarczych i demografi cznych – bogatsze i gęściej zaludnione obszary posiadają lepiej rozwiniętą sieć infrastruktury społecznej (również w kategoriach per capita). Uczestnicy badań jakościowych podnosili często kwestię podziału administracyj-nego i uwarunkowań historycznych. Ich zdaniem, regiony dawnego województwa częstochowskiego są zaniedbywa-ne przez władze Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.

Analiza danych statystycznych dostarczyła dowodów na istnienie, na przestrzeni ostatnich lat, konwergencji w stopniu nasycenia infrastrukturą społeczną w JST województwa śląskiego, która była silniejsza w tym wojewódz-

6

twie niż w reszcie kraju. Jest to o tyle ważne spostrzeżenie, że w tym samym okresie stwierdzono dywergencję rozwo-ju gospodarczego – regiony bogatsze powiększyły dystans dzielący je od obszarów peryferyjnych.

JST województwa śląskiego charakteryzują się stosunkowo dużymi nakładami inwestycyjnymi na infrastrukturę społeczną, choć w kategorii per capita zajmują dopiero piąte miejsce w kraju. W samym województwie największe środki przeznaczają regiony względnie bogatsze. Co ważne, jak wynika z analizy statystycznej, regiony bogatsze nie tylko przeznaczają większe środki w kategorii per capita, ale też w relacji do wydatków ogółem. Oznaczać to może, że infrastruktura społeczna może być traktowana jako dobro wyższego rzędu, na które popyt rośnie wraz z bogace-niem się regionu. W analizie statystycznej nie stwierdzono natomiast, aby regiony uboższe w infrastrukturę społeczną przeznaczały więcej środków na jej rozwój. Zaobserwowano natomiast, że te regiony, które w badanym okresie inwe-stowały więcej od innych, charakteryzowały się również większym przyrostem wartości ogólnego indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS. W badanym okresie JST najwięcej środków przeznaczyły na rozwój infrastruktury edu-kacyjnej, w dalszej kolejności na infrastrukturę mieszkaniową, zdrowotną oraz sport i rekreację. Inwestycje w infra-strukturę kulturalną i pomocy społecznej stanowiły mniej niż 2 procent ogółu wydatków inwestycyjnych.

Od 2004 roku dynamicznie zwiększa się udział środków z Unii Europejskiej przeznaczanych na inwestycje w infra-strukturę społeczną. Jednak w 2007 roku środki z Unii stanowiły znikomy procent ogółu wydatków JST województwa śląskiego na ten cel. Ponadto JST województwa śląskiego charakteryzują się mniejszym wykorzystaniem środków unijnych w fi nansowaniu inwestycji niż w innych województwach.

Część trzecia podejmuje problematykę przekładania się inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój gospo-darczy i społeczny. Na podstawie przeglądu literatury za ugruntowany należy uznać pogląd, że infrastruktura społecz-na może oddziaływać na poziom rozwoju gospodarczego przez redukcję kosztów transakcyjnych, wzrost produktyw-ności kapitału prywatnego oraz wzrost akumulacji kapitału ludzkiego i społecznego. W wymiarze społecznym infra-struktura przyczynia się do zmniejszenia nierówności oraz wykluczenia społecznego, a także podnosić może poziom życia. Oznacza to, że infrastruktura oddziałuje głównie pośrednio, a efekty inwestycji mogą być znacznie oddalone w czasie i trudne do jednoznacznego skwantyfi kowania. Rola inwestycji w infrastrukturę społeczną sprowadza się w tym ujęciu bardziej do zapewnienia zrównoważonego rozwoju oraz eliminowania barier rozwojowych: na wyższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego tworzenie infrastruktury nie jest motorem wzrostu, ale poważne braki w wyposażeniu w infrastrukturę społeczną mogą hamować dalszy rozwój. Dotyczy to w szczególności infrastruktury edukacyjnej oraz zdrowotnej, które wywierają największy wpływ na jakość kapitału ludzkiego.

Badania jakościowe przeprowadzone w ramach projektu z jednej strony potwierdzają wnioski z przeglądu litera-tury, z drugiej dostarczają dalszego wglądu w postrzeganie wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na sytuację gospodarczą przez ekspertów i praktyków. Z analizy studiów przypadków, a także rozmów z przedstawicielami JST wynika, że o inwestycjach decyduje w szczególności niskie początkowe wyposażenie w dany rodzaj infrastruktury, przy występujących równocześnie potrzebach ludności w tym zakresie. Jednocześnie sam wpływ inwestycji w infra-strukturę społeczną na wzrost gospodarczy w badanych JST jest trudny do zidentyfi kowania w jednoznaczny sposób – jeżeli występuje dodatnia współzależność, to często jest ona słaba i wynika raczej z procykliczności wydatków niż z przyczynowości. Zdania ekspertów w tym obszarze są zbieżne z wynikami uzyskanymi w przeglądzie literatury. Za główne kanały transmisji rozwoju infrastruktury społecznej na wzrost gospodarczy uznano poprawę jakości ka-pitału ludzkiego, głównie za pośrednictwem infrastruktury edukacyjnej, do której pozostałe elementy infrastruktury są komplementarne, podnosząc jakość życia, a tym samym atrakcyjność danego terenu jako miejsca zamieszkania i pracy. Przedstawiciele samorządów podkreślali także wzrost atrakcyjności inwestycyjnej. Uczestnicy badań jakoś-ciowych zgadzali się również co do bezpośredniego wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w regionie. Zwracano także uwagę na to, że na terenie konurbacji śląskiej, również specjalizacja poszczególnych obszarów w zakresie komponentów infrastruktury społecznej może przynieść pewne korzyści.

Czwarta część opracowania poświęcona jest problemowi oceny efektywności inwestycji w infrastrukturę spo-łeczną – zarówno tych, które miały miejsce w analizowanym okresie (ocena ex post inwestycji z lat 1999-2007), jak i efektywności przyszłych inwestycji podejmowanych przy obecnie obserwowanych warunkach początkowych (efek-tywność ex ante). Dla oceny efektywności ex post wykorzystano oszacowania modelu ekonometrycznego, dla oceny ex ante – zarówno wyniki modelu, jak i podejście oparte na obecnie obserwowanym nasyceniu inwestycjami, skory-gowane o analizę skupień JST województwa śląskiego.

W toku analiz ekonometrycznych wystąpił problem endogeniczności badanych efektów oraz braku pełnego ze-stawu zmiennych kontrolnych na niższym poziomie agregacji. W związku z koniecznością pracy na możliwie dużym zbiorze danych, model szacowano dla 357 powiatów w Polsce w latach 2000-2007, następnie wykorzystując jego oszacowania dla poszczególnych powiatów województwa śląskiego, z uwzględnieniem czynników charakterystycz-nych zarówno dla samych powiatów, jak i charakterystyk infrastruktury społecznej w ich otoczeniu. Restrykcyjne mo-dele umożliwiające eliminację problemu endogeniczności wskazują na nieistotne statystycznie przełożenie inwestycji

7

w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy. Na potrzeby analizy przeprowadzono szacunki z wykorzystaniem mniej restrykcyjnej specyfi kacji w modelu panelowym z efektami stałymi.

Na podstawie powyższych oszacowań można stwierdzić różną efektywność inwestycji w poszczególne rodzaje inwestycji przy silnej zależności ich efektywności od uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych powiatów. Co istot-ne, stwierdzono silniejszą zależność od uwarunkowań wewnętrznych niż zewnętrznych. Wszystkie rodzaje infrastruk-tury, za wyjątkiem sportowo-rekreacyjnej, wykazują efekty skali – czyli zwrot z nich jest tym większy, im wyższy jest poziom nasycenia infrastrukturą. Jest to jednak zapewne efekt występującej w badanym okresie w województwie śląskim konwergencji między poziomem rozwoju infrastruktury oraz dywergencji w poziomie rozwoju gospodarcze-go poszczególnych powiatów.

Ponieważ uzyskane wyniki nie eliminują problemu endogeniczności, czyli nieoczywisty jest w nich kierunek relacji przyczynowo-skutkowej, przedstawiono je w sposób relatywny, tj. jako względne oceny jednostki nakładu w poszcze-gólne elementy infrastruktury, zarówno w porównaniu pomiędzy analizowanymi jednostkami (porównanie efektyw-ności inwestycji w dany komponent pomiędzy powiatami województwa śląskiego), jak i pomiędzy komponentami (porównanie efektywności inwestycji w danym powiecie pomiędzy komponentami). Z porównań efektywności po-szczególnych rodzajów infrastruktury usunięto infrastrukturę mieszkaniową ze względu na dominującą rolę sektora prywatnego – zarówno we własności zasobów jak i wartości inwestycji.

Oszacowania modelu ekonometrycznego – przy poczynionych powyżej zastrzeżeniach – zostały także wykorzy-stane dla oceny względnej efektywności inwestycyjnej ex ante, tj. oszacowania względnych zwrotów z jednostki in-westycji w warunkach początkowych takich, jakie występowały w powiatach w ostatnim roku objętym badaniem. Największą efektywnością ex ante charakteryzuje się infrastruktura edukacyjna i kulturalna, a w ujęciu przestrzennym – inwestycje w powiatach grodzkich.

W związku z wykazanym w toku badań jakościowych dużym znaczeniu kryterium popytowego w ocenie efek-tywności inwestycji, podjęto także ocenę efektywności ex ante, przy wykorzystaniu miar nasycenia poszczególnymi komponentami infrastruktury. Podejście takie umożliwia również przeprowadzenie analizy na poziomie gmin, które ze względu na niewielki zakres dostępnych danych nie zostały objęte bezpośrednią analizą ekonometryczną. Ponie-waż poszczególne JST nie są porównywalne nie tylko ze względu na posiadaną infrastrukturę, ale także na potrzeby, porównanie nasycenia przeprowadzono nie dla całej populacji JST, ale odrębnie dla wyłonionych przy użyciu analizy skupień grup względnie homogenicznych powiatów (cztery grupy) oraz gmin (sześć grup). Ocena braków na pozio-mie gmin i powiatów w poszczególnych klastrach umożliwia ocenę efektywności dla konkretnych JST, ale wymyka się generalizacjom. Może być stosowana jako jedno z narzędzi do przybliżenia potrzeb mieszkańców.

W piątej części opracowania podjęto problem komplementarności wsparcia z funduszy UE dla projektów inwesty-cyjnych w infrastrukturę społeczną i projektów z nimi związanych. W ujęciu ogólnym można stwierdzić, że organiza-cja programów pomocowych oraz kryteria wyboru projektów umożliwiają prowadzenie działań komplementarnych, chociaż wiele zależy tu od władz wdrażających poszczególne programy; w szczególności dotyczy to kryteriów naboru i wyboru projektów w trybie konkursowym. Należy podkreślić, że przyjęte rozwiązania w większości wypadków nie zapewniają automatycznej przewagi projektów komplementarnych do wcześniej lub równolegle realizowanych – nie jest to wadą, ponieważ komplementarność nie powinna być celem sama w sobie. Natomiast zapewnienie komple-mentarności korzystnej w wymiarze danego terenu leży po stronie zarówno władz wdrażających, jak i interesariuszy powiatowych lub gminnych – działania komplementarne powinny być bowiem elementem szerszej strategii rozwoju danego obszaru. W związku z tym nie wydaje się celowe zwiększanie wagi komplementarności w procesach decyzyj-nych co do zasady, a raczej uruchamianie mniejszych, ściśle zdefi niowanych konkursów, które z założenia powinny być nastawione na zapewnienie komplementarności w konkretnym obszarze. Dotyczy to w szczególności obszaru pomocy społecznej, gdzie występują znaczące potrzeby inwestycyjne, które nie mogą być zaspokojone z funduszy UE. W związku z tym, realizacja projektów miękkich w tym zakresie powinna uwzględniać komplementarność z pro-jektami realizowanymi z innych niż fundusze europejskie źródeł fi nansowania.

8

Wstęp

W niniejszym raporcie podejmujemy problem wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój społeczno-

ekonomiczny województwa śląskiego. Szeroko zdefi niowany problem badawczy uszczegóławiany jest przez

następujące cztery problemy szczegółowe:

1. Ocena zróżnicowania przestrzennego wyposażenia gmin i powiatów w elementy infrastruktury społecznej;

2. Ocena efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze infrastruktury społecznej;

3. Wskazanie kanałów realizacji efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze infrastruktury społecz-

nej;

4. Identyfi kacja gmin i powiatów, w których zwrot z inwestycji jest największy (identyfi kacja zapotrzebowania)

– ocena obecnych i przyszłych kierunków interwencji.

Analiza powyższych problemów, a także udzielenie odpowiedzi na szczegółowe pytania badawcze z nich

wynikające (przedstawione w metodologicznej części raportu) stanowiły podstawowy kontekst, zarówno stosowanych

w badaniu narzędzi badawczych, jak również sposobu prezentacji wyników.

Raport składa się z pięciu części. W części pierwszej opisano pytania badawcze oraz zastosowaną metodologię.

Szczegółowo zaprezentowano sposób konstrukcji wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego oraz wskaźników

rozwoju infrastruktury społecznej, opracowanych na potrzeby niniejszego badania.

Część druga stanowi szczegółowy opis poziomu rozwoju, wyposażenia w infrastrukturę społeczną oraz inwestycji

w tym zakresie (również fi nansowanych ze środków UE) województwa śląskiego w latach 1999-2007. Zagadnienia te

są analizowane zarówno przez porównanie województwa śląskiego do innych województw, jak też przez prezentację

wewnętrznego zróżnicowania województwa, zarówno na poziomie powiatów, jak i gmin.

W części trzeciej raportu uwaga poświęcona jest identyfi kacji kanałów wpływu infrastruktury społecznej na rozwój.

Punktem wyjścia jest analiza literatury z zakresu teorii ekonomii, uzupełniona o przegląd badań empirycznych (w tym

również badań dla Polski) oraz studia przypadków. Zadaniem części czwartej jest ustalenie kontekstu dalszych

analiz wpływu prowadzonych w rozdziale 5., również w kontekście wyników niniejszego badania w jego częściach

jakościowych.

Część czwarta podejmuje centralny problem badania, czyli kwestię faktycznego wpływu inwestycji

w infrastrukturę społeczną na rozwój województwa śląskiego. W pierwszej kolejności omówiono w niej wyniki analizy

ekonometrycznej, ze wskazaniem relatywnego wpływu inwestycji infrastrukturalnych na rozwój poszczególnych

jednostek województwa śląskiego. Następnie, przy wykorzystaniu wyników analizy ekonometrycznej, sformułowano

oczekiwania co do relatywnego wpływu przyszłych inwestycji w poszczególne komponenty infrastruktury dla

poszczególnych powiatów województwa śląskiego. Uzupełnieniem analizy ekonometrycznej jest analiza popytowa

(oparta na miarach nasycenia infrastrukturą i klasą JST), wskazująca obszary inwestycji na poziomie powiatów

i gmin.

Piąta część opracowania poświęcona jest analizie komplementarności inwestycji w infrastrukturę społeczną

ze środków UE w perspektywie fi nansowej 2007-2013. Dokonano w niej identyfi kacji źródeł fi nansowania infrastruktury

społecznej oraz komponentów z nimi komplementarnych.

Raport zwieńczony jest podsumowaniem i rekomendacjami z niego wypływającymi w zakresie polityki społeczno-

gospodarczej.

9

1. Metodologia badania

Przedmiotem niniejszego badania jest ocena oddziaływania infrastruktury społecznej na rozwój gmin i powiatów województwa śląskiego.

W literaturze dotyczącej rozwoju regionalnego defi nicje infrastruktury społecznej obejmują różne zakresy zna-czeniowe. Infrastruktura społeczna w pozytywnym sensie jest całokształtem cywilizacyjnych urządzeń i instytucji służących do zaspokajania psychicznych, społecznych i gospodarczych potrzeb ludzi (Mirowski 1996)1. W bardziej operacyjnej defi nicji GUS infrastruktura i usługi społeczne obejmują instytucje ochrony zdrowia, pomocy społecznej, edukacji, kultury, kultury fi zycznej, turystyki, sportu, organy administracji publicznej, wymiar sprawiedliwości oraz gospodarkę społeczną.

Dla potrzeb niniejszego badania defi nicja GUS została zawężona poprzez wyłączenie z niej infrastruktury go-spodarczej i organizacyjnej2. W oparciu o tak zarysowany zakres pojęciowy oraz możliwości operacyjne wynikające z dostępności danych zostało wyodrębnionych 6 komponentów infrastruktury społecznej wraz z ich podstawowy-mi składowymi: infrastruktura edukacyjna (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazjalne, średnie, uczelnie wyższe); infrastruktura kulturalna (biblioteki, muzea, kina, teatry); infrastruktura zdrowotna (szpitale, łóżka szpitalne, specja-listyczny sprzęt medyczny, placówki ambulatoryjne, kadra medyczna, apteki); infrastruktura pomocy społecznej (pla-cówki pomocy społecznej, żłobki3); infrastruktura mieszkaniowa (mieszkania); infrastruktura sportowo-rekreacyjna (tereny zieleni, kluby sportowe, sekcje sportowe, szlaki turystyczne).

Każdy komponent został poddany analizie w 3 wymiarach: został opisany zasób infrastruktury, jego zmiana w la-tach 1999-2007 oraz publiczne wydatki inwestycyjne na dany rodzaj infrastruktury. Ze względu na charakter bada-nia, analiza została zawężona do mierzalnych wyników fi zycznych. Ponadto, wykorzystano wiele metod ilościowych i jakościowych, które doprowadziły do porównywalnych wyników. Triangulacja metod badawczych, czyli odniesienie wniosków z analizy statystycznej do rezultatów wywiadów pogłębionych, studiów przypadków oraz ankiety CAWI pozwala stwierdzić, na ile osiągnięte wyniki są odporne na zmianę metody badawczej.

Poniżej prezentujemy podstawowe cele i pytania badawcze oraz krótki opis wszystkich wykorzystanych narzędzi badawczych. W niniejszym rozdziale szczególną uwagę poświęcono opisowi tworzenia i interpretacji indeksów roz-woju społeczno-gospodarczego i rozwoju infrastruktury społecznej, opracowanych na użytek niniejszego badania i szeroko w nim wykorzystywanych.

1.1. Cele badania oraz pytania badawcze

Głównym celem niniejszego badania jest zdobycie wiedzy na temat efektywności inwestycji w elementy

infrastruktury społecznej w kontekście stymulowania rozwoju gospodarczego województwa śląskiego

i poprawy jakości życia jego mieszkańców. Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki realizacji czterech, logicznie 1 W. Mirowski, Studia nad infrastrukturą wsi polskiej. Wyposażenie obszarów w infrastrukturę społeczną,. T. III. PAN Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Warszawa 1996.2 Infrastruktura gospodarcza składa się z 2 wymiarów: ekonomicznego (usługi dla działalności produkcyjnej takie jak np. giełdy) oraz technicznego (systemy transportowe, energetyczne, telekomunikacyjne i wodno-sanitarne). Z kolei infrastruktura organizacyjna obejmuje zarządzanie jedno-stek samorządu terytorialnego (JST). 3 Żłobki zgodnie z polskimi przepisami zaliczane są do zakładów opieki zdrowotnej i podlegają kurateli Ministerstwa Zdrowia. W odróżnieniu jednak od innych zakładów opieki zdrowotnej nie świadczą usług osobom chorym, a w odróżnieniu od przedszkoli ich podstawową funkcją nie jest edukacja i uspołecznienie, a zapewnienie dzieciom opieki. Z tego powodu żłobki, zgodnie z metodologią GUS oraz wytycznymi Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej zostały zakwalifi kowane do infrastruktury pomocy społecznej. Należy też dodać, że zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych, która miała zreformować system ochrony zdrowia, żłobki miały zostać wyłączone spod nadzoru resortu zdrowia. Ustawa jednak została zawetowana w 2009 roku przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a tym samym przepisy odnośnie funkcjonowania żłobków nie weszły w życie. Obecnie MPiPS przygotowuje projekt osobnej ustawy, której celem będzie m.in. wyłączenie żłobków spod kurateli Ministerstwa Zdrowia.

10

ze sobą powiązanych, szczegółowych celów badawczych. Do każdego z nich przypisany został doprecyzowujący zestaw pytań badawczych.

Cel szczegółowy 1 (CS1)

Ocena zróżnicowania przestrzennego wyposażenia gmin i powiatów w elementy infrastruktury społecznej

Pytanie badawcze 1.1 Jaki jest poziom zaopatrzenia poszczególnych gmin i powiatów w komponenty infrastruktury spo-łecznej?

Pytanie badawcze 1.2 Jak kształtowały się inwestycje w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej w poszcze-gólnych latach okresu 1999-2007 w podziale na gminy oraz powiaty?

Pytanie badawcze 1.3 Jak kształtował się w poszczególnych latach okresu 1999-2007 poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin i powiatów?

Pytanie badawcze 1.4 Jak kształtował się w poszczególnych latach okresu 1999-2007 poziom rozwoju społecznego po-szczególnych gmin i powiatów?

Pytanie badawcze 1.5 Jaka jest aktywność sektora prywatnego w zakresie inwestycji w infrastrukturę społeczną? Czy skala tego zjawiska w województwie śląskim różni się od sytuacji obserwowanej w pozostałych częściach kraju? Jakimi przesłankami kierują się podmioty prywatne podejmując decyzje o inwe-stycjach w obszarze infrastruktury społecznej?


Ocena efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze infrastruktury społecznej

Pytanie badawcze 2.1 Jak wysoki jest zwrot z inwestycji w poszczególne obszary infrastruktury społecznej? Jaka jest oszacowana ex ante efektywność poszczególnych kategorii inwestycji w infrastrukturę społeczną w przypadku poszczególnych gmin/powiatów?

Pytanie badawcze 2.2 W jakim stopniu inwestycje w poszczególne obszary infrastruktury społecznej oddziałują na roz-wój społeczno-gospodarczy poszczególnych gmin/powiatów?

Pytanie badawcze 2.3 Jak różnią się pod względem siły oddziaływania na wzrost gospodarczy i rozwój lokalny inwestycje publiczne od prywatnych?

Pytanie badawcze 2.4 Jak różnią się pod względem siły oddziaływania na wzrost gospodarczy i rozwój lokalny inwestycje publiczne JST od inwestycji współfi nansowanych w ramach funduszy strukturalnych UE?


Wskazanie kanałów realizacji efektów społeczno-gospodarczych interwencji w obszarze

infrastruktury społecznej

Pytanie badawcze 3.1 Jakie są mechanizmy (kanały) wpływu inwestycji w poszczególne obszary infrastruktury społecz-nej na wzrost gospodarczy i rozwój lokalny?

Pytanie badawcze 3.2 Jakie czynniki zewnętrzne lub warunki początkowe mogą dodatkowo sprzyjać (w przypadku kom-plementarności) lub sprzeciwiać się tym efektom (w przypadku substytucyjności)?


Identyfi kacja gmin i powiatów, w których zwrot z inwestycji jest największy (Identyfi kacja zapotrzebowania)

– ocena obecnych i przyszłych kierunków interwencji

Pytanie badawcze 4.1 Jakie jest zapotrzebowanie na infrastrukturę społeczną (jej poszczególne elementy) w poszczegól-nych gminach oraz powiatach województwa śląskiego?

Pytanie badawcze 4.2 W jakim stopniu inwestycje w infrastrukturę społeczną w latach 1999-2007 realizowane były fak-tycznie w powiatach, które inwestycji takich najbardziej potrzebowały?

Pytanie badawcze 4.3 W jakim stopniu dotychczasowe dofi nansowanie w ramach funduszy strukturalnych UE wspierało inwestycje w infrastrukturę społeczną w tych powiatach, które takiej pomocy faktycznie najbar-dziej potrzebowały?

Pytanie badawcze 4.4 Jakie komponenty infrastruktury społecznej mają szanse na dofi nansowanie z funduszy struktural-nych UE w latach 2007-2013? Które elementy interwencji są względem siebie komplementarne?

Pytanie badawcze 4.5 Czym powinny kierować się władze lokalne przeprowadzając ocenę ex ante poszczególnych inwe-stycji w infrastrukturę społeczną?

11

1.2. Statystyczna i ekonometryczna analiza danych

1.2.1. Źródła danych i podstawowe indeksy

Dane statystyczne, dotyczące infrastruktury społecznej, stanowiły punkt wyjścia do osiągnięcia większości celów szczegółowych projektu. Aby zapewnić ich porównywalność i spójność, dane uzyskane z Ministerstwa Edukacji, Mini-sterstwa Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Zdrowia, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, BDR, GUS, kwestionariuszy JST, Systemu Informacji Oświatowej, Urzędu Marszałkowskiego Woje-wództwa Śląskiego oraz Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach zostały odpowiednio przetworzone – użyto wskaźników dostępności infrastruktury na kilometr kwadratowy i na mieszkańca. Dane zostały również znormalizowane tak, że wszystkie wartości indeksów mieszczą się w przedziale 0-1 – por. Rozdz. 1.6.1.

W celu porównania poziomu infrastruktury społecznej, analizy jego zmienności w czasie i uwzględnienia w mo-delu ekonometrycznym, konieczne było zbudowanie wskaźników opisujących stan infrastruktury społecznej w każ-dym z sześciu badanych obszarów. Wskaźniki te opisane zostały szczegółowo w niniejszym rozdziale, a wyniki analiz prowadzonych z ich wykorzystaniem – w części 2. Na ich podstawie zbudowany został Indeks Rozwoju Infrastruktury Społecznej (IRIS), syntetyzujący wszystkie komponenty. Ponadto, utworzono złożone miary rozwoju gospodarczego, będące odzwierciedleniem uznanych wskaźników, takich jak PKB czy Indeks Rozwoju Społecznego HDI (ang. Human Development Index). Wszystkie dane wyrażane w złotych prezentowane są w raporcie w cenach stałych z 1999 r., chyba że zaznaczono inaczej.

1.2.2. Wydatki inwestycyjne

Wszelkie dane fi nansowe wyrażono w cenach z 1999 roku. Dane o wielkościach wydatków majątkowych gmin i powiatów, z rozbiciem na poszczególne ich rodzaje, są dostępne w Bazie Danych Regionalnych GUS, podobnie jak dane o dochodach JST, w tym o dochodach z PIT. W analizie na poziomie powiatów, wydatki powiatów ziemskich i odpowiednich gmin zostały zsumowane. Środki na inwestycje z Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego przekazywane są JST tylko w formie dotacji, zostały one uwzględnione w wydatkach JST na poziomie powiatów i gmin. W nakładach inwestycyjnych JST nie zostały natomiast uwzględnione wydatki Urzędu Marszałkowskiego (które nie miały charakteru dotacji), stąd wydatki majątkowe tej instytucji zostały przedstawione osobno (por. Rozdz. 2). Wydatki inwestycyjne we wszystkich powiatach i gminach na przestrzeni lat 1999-2007 korelują się z wydatkami majątkowymi w stopniu 0,999, a ponieważ dane dotyczące wydatków inwestycyjnych z podziałem na poszczególne kategorie wydatków są wyszczególniane przez Główny Urząd Statystyczny dopiero od 2007 roku, w niniejszym opracowaniu w analizach będą wykorzystywane wydatki majątkowe, jako niemal doskonałe przybliżenie wydatków inwestycyjnych.

Wydatki fi nansowane i współfi nansowane ze środków wspólnotowych zostały wyodrębnione na podstawie rozliczeń budżetów gmin i powiatów, znajdujących się na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. Ich identyfi kację umożliwiła 4-ta cyfra paragrafu, przypisywana zgodnie z Rozporządzeniami Ministra Finansów w sprawie sprawozdawczości fi nansowej z poszczególnych lat. Ta baza jest dostępna od 2004 roku, co jednak nie było znacznym problemem, gdyż od roku akcesji Polski do UE strumień środków europejskich stał się znacznie szerszy.

Za inwestycje prywatne w infrastrukturę społeczną zostały uznane wydatki inwestycyjne podmiotów gospodarczych operujących w sekcjach N (Ochrona zdrowia i pomoc społeczna) i M (Edukacja) Polskiej Klasyfi kacji Działalności (z 2004 roku). Ograniczenie opisu tylko do tych kategorii wynika z braku danych o innego rodzaju inwestycjach prywatnych.

1.2.3. Model ekonometryczny

Model ekonometryczny miał służyć ocenie wpływu inwestycji w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej na rozwój gospodarczy. Oszacowano go dla lat 2000-2007 dla 357 powiatów – część powiatów wyłączono ze względu na niepełne bądź niewiarygodne dane. Pomimo prób, w wielu specyfi kacjach modelu jako funkcji produkcji, panelowego na przyrostach, czy też specyfi kacji dynamicznej, osiągano nieistotne bądź ujemne oszacowania wpływu inwestycji na wzrost. W związku z tym zdecydowano o estymacji mniej restrykcyjnego modelu opartego o poziom rozwoju gospodarczego oraz inwestycje w poszczególne rodzaje infrastruktury. Ponadto, do modelu włączono interakcje wydatków inwestycyjnych z komponentami indeksu IRIS oraz uwzględniono efekty przestrzenne. Do oszacowań użyto modelu typu fi xed eff ects z włączonym trendem czasowym. Ze względu na dużą stabilność Indeksu Rozwoju Społeczno-Ekonomicznego (IRSE) oraz dominującą rolę komponentu ekonomicznego w jego dynamice, jak również problemy z oszacowaniem przekonywujących parametrów modeli dla rozwoju gospodarczego, zrezygnowano z modelu opartego o szeroki wskaźnik rozwoju społeczno-ekonomicznego.

12

Z powodu nieznacznego udziału inwestycji fi nansowanych ze środków wspólnotowych oraz wyników innych autorów, dotyczących nieistotności wpływu środków wspólnotowych na rozwój lokalny,4 zrezygnowano z prezentacji wpływu tego rodzaju inwestycji na rozwój gospodarczy. Nieistotność wpływu funduszy wspólnotowych na syntetyczną miarę rozwoju gospodarczego uniemożliwia szersze wnioskowanie o ich roli.

1.3. Meta-analiza literatury

Ten fi lar analizy ma na celu zaprezentowanie teoretycznych podstaw przyjętych twierdzeń oraz pokazanie utrwa-lonych w literaturze zależności pomiędzy infrastrukturą społeczną a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego. Jest teoretyczną podbudową dla odpowiedzi na pytania o przyczynowość i współzależność zjawisk gospodarczych. Pomaga wyciągnąć wnioski z modelu ekonometrycznego, a także zaobserwować pewne zależności w danych staty-stycznych. Z kolei analiza Dokumentów Programowych umożliwia odpowiedź na szereg pytań badawczych, przede wszystkim związanych ze wsparciem ze strony Funduszy Strukturalnych. Ta część badania składa się z dwóch etapów – w pierwszej kolejności opisana została literatura naukowa, mająca na celu identyfi kację potencjalnych kanałów wpływu infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-gospodarczy regionu (por. Rozdz. 3). Następnie przeprowa-dzono analizę Dokumentów Programowych, umożliwiającą zidentyfi kowanie możliwości wsparcia infrastruktury spo-łecznej ze środków unijnych i potencjalnych obszarów komplementarności (por. Rozdz. 5).

1.4. Badania jakościowe

Podstawowym celem badań jakościowych było zapewnienie kontekstu wynikom analiz statystycznych oraz podbudowa wnioskowania o przyczynowości. W przypadku rozbieżności, pomiędzy wynikami analiz ilościowych, a badaniami jakościowymi, podjęto próbę ich wyjaśnienia i odnalezienia przyczyn. Najważniejszą funkcją wywiadów CAWI i IDI była więc kontrola odporności wyciąganych wniosków, a także odnalezienie pewnych prawidłowości, które mogły wpłynąć na istotne z punktu widzenia badania interpretacje wyników. W największym stopniu wywiady te zostały wykorzystane w rozdziale 2, choć wnioski z tych badań zostały odnotowane również w innych częściach opracowania. Wyniki wywiadów IDI wykorzystano w dużym stopniu przy analizie studiów przypadków. Z kolei, celem badania FGI było wypracowanie efektywnych metod badawczych i zbadanie opinii ekspertów w tym zakresie. Wyniki tego badania posłużyły do oceny efektywności inwestycji, opisanej w Rozdziale 4. Co więcej, uwagi zaprezentowane przez ekspertów, zgromadzonych w ramach panelu FGI i przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, ankietowanych w ramach wywiadów indywidualnych zostały uwzględnione przy budowie wskaźników syntetycznych i modelu ekonometrycznego. Zasadniczo, wyniki badań jakościowych potwierdziły wnioski analiz ilościowych. W przypadku rozbieżności, podjęto próbę ich wyjaśnienia. Ponadto, analizy jakościowe ujawniły szereg czynników, wpływających na interpretacje danych statystycznych – w kilku miejscach opracowania znalazły się stosowne zastrzeżenia.

1.4.1. Ankietowe badanie Jednostek Samorządu Terytorialnego – CAWI

Elektroniczne kwestionariusze JST skierowane zostały do wszystkich urzędów gmin, urzędów miast oraz starostw powiatowych województwa śląskiego, przy czym ich adresatami było kierownictwo tych jednostek (wójtowie, bur-mistrzowie, starostowie). Zaproszenie do wypełnienia ankiety zostało rozesłane do wszystkich JST na terenie woje-wództwa śląskiego, przy czym na ankietę CAWI odpowiedzieli respondenci z 13 spośród 19 powiatów grodzkich, 5 z 17 powiatów ziemskich, 16 z 49 gmin miejskich, 31 z 96 gmin wiejskich i 5 z 22 gmin miejsko-wiejskich, w większo-ści, zgodnie z zamierzeniem, przedstawiciele wyższej kadry zarządzającej jednostek. Łączna realizacja próby wyniosła 34,5 proc., co dla rozbudowanego badania internetowego o charakterze ilościowo-jakościowym uznać należy za wy-nik dobry i w pełni wystarczający do prowadzenia wnioskowania.

Ankieta, w przeważającej części, składała się z zamkniętej kafeterii odpowiedzi ułatwiając analizę rezultatów. Kwe-stionariusz składał się z 4 części oraz wstępu, który miał za zadanie dostarczyć respondentowi ogólnych informacji o badaniu. W pierwszej części zawarto pytania, dotyczące stanu poszczególnych elementów infrastruktury społecznej pod względem ilościowym i jakościowym. W drugiej, poproszono respondentów o opis kilku inwestycji w infrastruk-turę społeczną, najważniejszych z punktu widzenia rozwoju JST. Trzecia sekcja dotyczyła inwestycji podmiotów pry-watnych w infrastrukturę społeczną, a czwarta ogólnego porównania prywatnej infrastruktury społecznej i publicznej interwencji w tym zakresie. W ostatniej części respondenci poproszeni zostali o diagnozę potrzeb i zaprezentowanie planów inwestycyjnych JST. Reasumując, ankieta miała w przeważającej części charakter jakościowy. Została wyko-

4 Wiele badań empirycznych konkluduje, że środki europejskie nie przyczyniają się do konwergencji w poziomie rozwoju gospodarczego ani przy-spieszenia rozwoju regionów objętych interwencją (Rodriguez-Pose, Fratesi, 2003, Cappelen et al. 2002).

13

rzystana przy studiach przypadków, a także posłużyła do uzupełnienia bazy danych statystycznych. Ponadto, ocena stanu infrastruktury została wykorzystana do diagnozy potrzeb regionu.

1.4.2. Pogłębione wywiady indywidualne IDI

Pogłębione wywiady indywidualne miały charakter jakościowy i posłużyły przede wszystkim analizie studiów przypadków. Sposób doboru próby był celowy. Jeszcze przed rozpoczęciem badania zdecydowano, że liczba przed-stawicieli powiatów grodzkich, ziemskich i gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich powinna być równa. Ponadto, przy doborze kierowano się dwoma kryteriami: maksymalną różnorodnością społeczno-gospodarczą w ramach każdej z wyszczególnionych grup oraz wysokimi wydatkami inwestycyjnymi na infrastrukturę społeczną. Taki sposób do-boru próby jest powszechny i uzasadniony w przypadku badań jakościowych – z założenia bowiem ich celem nie

jest zapewnienie reprezentatywności, ale zebranie szerokich informacji i doświadczeń ze zróżnicowanych źró-

deł. Z tego też powodu wyniki tego badania nie mogą być uogólniane na całą populację. Ze względu na długi czas odpowiedzi na ankietę CAWI, nie udało się zrealizować zamiaru oparcia doboru próby o to badanie. Niemniej dane statystyczne pozwoliły wybrać jednostki o wystarczającym poziomie zróżnicowania oraz aktywności w dziedzinie infrastruktury społecznej.

Wywiady przeprowadzone zostały przez doświadczonych moderatorów w miejscu pracy respondentów. Ankie-towani z kilkudniowym wyprzedzeniem otrzymali konspekt wywiadu, aby mogli się do niego przygotować. Badania skierowane były do dwóch grup odbiorców. Przeprowadzono 15 wywiadów. W próbie znaleźli się pracownicy dwóch szczebli administracji samorządowej (po 4 przedstawicieli powiatów grodzkich, ziemskich i gmin) oraz 3 reprezentan-tów podmiotów prywatnych. Wywiady z władzami JST obejmowały ocenę stanu infrastruktury społecznej, próbę oce-ny efektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną, określenie najważniejszych zadań inwestycyjnych stojących przed powiatem, a także wskazanie najważniejszych czynników, które wpływają na efektywność inwestycji w zakresie infrastruktury społecznej (lub jej komponentów). Ostatnim elementem była ocena skali zaangażowania podmiotów prywatnych w inwestycje w infrastrukturę społeczną, identyfi kacja ewentualnych barier oraz ocena, czy inwestycje prywatne są komplementarne, czy substytucyjne do inwestycji publicznych.

Drugą grupą respondentów byli przedstawiciele jednostek prywatnych – kadry kierowniczej niepublicznego za-kładu opieki zdrowotnej, pracownicy fundacji, zajmującej się edukacją na terenach wiejskich oraz prywatnego teatru z Katowic. Zostali oni wybrani w sposób celowy tak, żeby mogli przedstawić doświadczenia z różnych obszarów. W ra-mach tej grupy, badani proszeni byli o podanie powodów, dla których realizują inwestycje w obszarze infrastruktury społecznej, wskazanie ewentualnych barier, które powodują opóźnienie lub zaniechanie przedsięwzięć oraz porów-nanie wpływu inwestycji publicznych i prywatnych na infrastrukturę społeczną.

1.4.3. Panel ekspercki – zogniskowany wywiad grupowy FGI

Zogniskowany wywiad grupowy został przeprowadzony dwukrotnie z ekspertami zajmującymi się tematyką rozwoju regionalnego. Wzięli w nim udział zarówno pracownicy wyższego szczebla władz samorządowych województwa śląskiego, jak i przedstawiciele środowiska naukowego, zajmujący się rozwojem regionalnym i wykorzystaniem środków z funduszy strukturalnych UE. W każdym z paneli uczestniczyło 8 osób – reprezentanci wydziałów EFS, inwestycji, edukacji i nauki, zdrowia i polityki społecznej, rozwoju regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz pracownicy Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej, Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego i Katedry Gospodarki Przestrzennej Akademii Ekonomicznej w Katowicach. 6 osób brało udział w obydwu dyskusjach. Panele odbyły się w odstępie miesiąca.

Celem pierwszego spotkania była syntetyczna ocena stanu infrastruktury społecznej w województwie śląskim na tle kraju, identyfi kacja potencjalnych kanałów oddziaływania poszczególnych komponentów na rozwój społeczno-gospodarczy regionu, ocena zaangażowania podmiotów prywatnych i próba wypracowania kryteriów, które pozwolą na ocenę efektywności inwestycji ex ante. Drugi wywiad odbył się już po przeprowadzeniu pierwszych faz badania – uczestnikom zaprezentowano wstępne rezultaty, a także poproszono o zidentyfi kowanie czynników wpływających na efektywność inwestycji w świetle wstępnych wyników badania.

1.4.4. Studia przypadków JST

Punktem wyjścia analizy studiów przypadków były indywidualne wywiady grupowe (IDI). Proces selekcji opierał się więc o jakość i kompletność informacji, uzyskanych w tym badaniu. Ponadto, wzięto pod uwagę dostępność ankiety CAWI dla wybranych przypadków, a także danych statystycznych. Intencją analizy poszczególnych studiów przypadków była konfrontacja wypowiedzi przedstawicieli JST z danymi statystycznymi i wynikami modelu ekonometrycznego, a także odniesienie tych informacji do realiów społeczno-gospodarczych w określonej JST. Ponadto, analiza studiów przypadków pozwoliła zidentyfi kować pewne czynniki wpływające na efektywność inwestycji na danym obszarze.

14

W każdym z 10 przypadków zanalizowano dane statystyczne, odnoszące się do JST i zestawiono je wypowiedziami przedstawicieli władz. Opisano strukturę nakładów inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną w badanym okresie, a także zidentyfi kowano inwestycje, które przyczyniły się do wzrostu zarówno wskaźnika rozwoju infrastruktury społecznej, jak również pozwoliły na przyspieszenie wzrostu gospodarczego. W przypadku powiatów odniesiono się również do wyników oszacowań modelu ekonometrycznego i skonfrontowano je z nakładami inwestycyjnymi, co pozwoliło zidentyfi kować istotne czynniki wpływające na efektywność inwestycji. Analizę każdego studium przypadku zakończyły przykłady dużych inwestycji, przeprowadzonych w badanym okresie. Wnioski ze studiów przypadku ilustrują rezultaty poszczególnych części raportu.

1.5. Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego

Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) został zbudowany na wzór powszechnie stosowanych kompleksowych indeksów rozwoju, takich jak wskaźnik rozwoju społecznego (ang. Human Development Index – HDI) czy wskaźnik jakości życia (ang. Quality-of-life Index, QLI). Ze względu na dostępność danych na odpowiednim poziomie dezagregacji, a także potrzebę uwzględnienia charakterystyk lokalnych, konstrukcja indeksu utworzonego na potrzeby badania różni się nieco od budowy tych dwóch powszechnie stosowanych wskaźników. Indeks Rozwoju Społeczno-Ekonomicznego został obliczony dla każdego powiatu w Polsce i składa się z czterech komponentów (gospodarczego, zdrowia, kapitału ludzkiego i kapitału społecznego), z których każdy ma jednakową wagę – ¼5.

1.5.1. Komponent gospodarczy (Indeks Gospodarczy – IG)

W skład tej części IRSE wchodził wskaźnik produktu krajowego brutto per capita. Dane na temat produktu per capita dostępne są na poziomie podregionów. Z tego względu konieczne było obliczenie tej wielkości w mniejszych jednostkach na podstawie innych informacji. Metodologia, zgodnie z którą obliczono PKB per capita w powiatach i gminach, opiera się na dochodach JST z podatku PIT – na podstawie porównania danych o produkcie oraz różnych składnikach dochodów JST na poziomie podregionów uznano, że ten komponent budżetu najlepiej oddaje zmienność produktu. Przyjęto następującą procedurę obliczenia:

1. Dla każdej gminy i powiatu obliczono udział poszczególnych JST w podatku PIT w każdym podregionie, w każdym roku.

2. Wskaźnik ten następnie pomnożono przez PKB podregionu – otrzymany wynik jest przybliżeniem PKB dla gmin i powiatów.6

W celu zachowania porównywalności wskaźnika PKB z innymi komponentami IRSE, otrzymane wartości zostały znormalizowane standardową procedurą min-max (por. Rozdz. 1.6.1), przy czym grupą referencyjną był w tym przypadku cały kraj. Oznacza to, że wskaźnik produktu krajowego przyjął wartość 0 w powiecie, w którym PKB per capita było najniższe w Polsce, a 1 tam, gdzie PKB per capita było najwyższe. W żadnym wypadku wartość 0 nie oznacza, że w danym powiecie nic nie wyprodukowano. 1.5.2. Komponent zdrowia (Indeks Zdrowia – IZDROWIA)

W skład tego indeksu wchodziły dwie zmienne:• Umieralność dzieci w wieku 0-4 lata• Umieralność osób w wieku 50-59 latJakość zdrowia w przypadku HDI i QLI mierzona jest oczekiwaną średnią długością życia. W badaniu zrezygnowano

z tego wskaźnika, ze względu na jego małe zróżnicowanie i niską skuteczność w mierzeniu jakości infrastruktury społecznej – na przeciętną długość życia wpływa duża liczba czynników, niezwiązanych bezpośrednio z infrastrukturą społeczną. Umieralność dzieci stosunkowo dobrze przybliża jakość służby zdrowia na badanym terenie. Z kolei umieralność osób w wieku 50-59 lat jest znacznie wyższa na terenach górniczych i poprzemysłowych. Jest to szczególnie ważne dla województwa śląskiego, gdzie tego typu obszary stanowią znaczną część powierzchni. Tym samym wzięcie pod uwagę tego wskaźnika pozwala na zróżnicowanie międzyregionalne i uchwycenie różnic pomiędzy poziomem zdrowia w powiatach. Oba wskaźniki zostały znormalizowane standardową procedurą min-max, po czym dla każdego powiatu obliczono średnią arytmetyczną. Następnie średnią jeszcze raz poddano transformacji min-max na poziomie powiatów, w skali całego kraju. Tak przygotowany indeks zdrowia mieścił się w przedziale <0,1> i dzięki temu mógł być porównywany z innymi komponentami IRSE.

5 Istotność każdego z wymiarów indeksu IRSE została wyjaśniona w osobnym rozdziale.6 Dla powiatów ziemskich przyjęto sumę z gmin na jego terenie. Udział gmin w podatku PIT zmieniał się w poszczególnych latach, jednak zastoso-wana procedura jest odporna na takie zmiany. Dla roku 2007, dla którego niedostępny był podział PKB na podregionach, zastosowano predykcję na podregionach na podstawie panelowego modelu typu fi xed eff ects, którą odniesiono do poziomu krajowego z tego roku.

15

1.5.3. Komponent kapitału ludzkiego (Indeks Kapitału Ludzkiego – IKL)

Jakość kapitału ludzkiego była mierzona trzema wskaźnikami:• Udział osób z wykształceniem średnim w populacji• Udział osób z wykształceniem wyższym w populacji • Udział uczniów szkół średnich w populacji.W porównaniu do indeksu HDI, zrezygnowano ze współczynnika analfabetyzmu, ze względu na to,

że 99% ludzi w Polsce potrafi czytać i pisać, w związku z czym nie wpłynąłby on znacząco na wynik. Podobnie jak w przypadku Indeksu Zdrowia, wszystkie zmienne zostały poddane normalizacji min-max. Następnie obliczono średnią arytmetyczną, a tak otrzymany wskaźnik ponownie poddano transformacji min-max. Zapewnia to pełną porównywalność IKL z IZ oraz IG.

1.5.4. Komponent kapitału społecznego – (Indeks Kapitału Społecznego – IKS)

Indeks Kapitału Społecznego, zgodnie z literaturą przedmiotu7, mierzony jest średnią arytmetyczną dwóch zmiennych, poddanych uprzednio normalizacji min-max na poziomie kraju. Są to:

• Liczba stowarzyszeń per capita• Frekwencja w referendum akcesyjnym do Unii EuropejskiejTaki wybór zmiennych podyktowany jest z jednej strony dostępnością danych, a z drugiej potrzebą uwzględnienia

stopnia zaangażowania społeczeństwa w inicjatywy obywatelskie. Frekwencja podczas referendum akcesyjnego oddaje ogólny poziom zaangażowania mieszkańców w życie publiczne. Jak zauważa szereg badaczy, w tym Robert Putnam (1993): „najważniejszą motywacją głosujących w referendum jest troska o sprawy publiczne (wsparta być może wyraźniejszym poczuciem obywatelskiego obowiązku)…, a więc udział w referendach daje stosunkowo „czystą” miarę zaangażowania obywatelskiego8. Tak obliczona średnia poddana została następnie transformacji min-max, a więc przyjmowała wartości z zakresu <0,1>, podobnie jak pozostałe komponenty wchodzące w skład IRSE.

1.6. Indeks rozwoju infrastruktury społecznej (IRIS)

W celu syntetycznej oceny stanu infrastruktury społecznej zbudowano szereg wskaźników, mających na celu umożliwienie porównania wyposażenia w infrastrukturę społeczną pomiędzy JST w poszczególnych latach. Stworzono indeksy opisujące stan we wszystkich badanych obszarach infrastruktury społecznej oraz kompleksowy Indeks Rozwoju Infrastruktury Społecznej (IRIS). Zasadniczo, metodologia tworzenia wskaźnika była taka sama dla wszystkich komponentów infrastruktury społecznej. Pierwsza część niniejszego rozdziału opisuje procedurę budowy indeksu. W następnym podrozdziale przedstawione zostały zmienne, z których składają się poszczególne wskaźniki ze wskazaniem na źródło danych. Część trzecia ukazuje sposób interpretacji wskaźników, wraz z opisem syntetycznego Indeksu Rozwoju Infrastruktury Społecznej (IRIS).

1.6.1. Procedura budowy indeksów

Dla każdego wyróżnionego w projekcie rodzaju infrastruktury obliczono indeks poziomu jej rozwoju. Do jego konstrukcji użyto zmiennych opisujących stan i jakość infrastruktury – w odniesieniu zarówno do liczby mieszkańców, jak i powierzchni analizowanych jednostek. Osobne indeksy stworzono tylko dla zmiennych opisujących gęstość sieci infrastruktury. Indeksy następnie znormalizowano liniową transformacją typu min-max. Jej efektem było sprowadzenie wartości wszystkich wskaźników do przedziału (0,1), gdzie wartość 1 przypisana została regionowi/obszarowi o największej wartości danego wskaźnika w całym badanym okresie, zaś wartość 0 regionowi o wartości najmniejszej. Umożliwia to porównywalność indeksów między poszczególnymi JST, jak również ich ewolucję w czasie.

W tym celu, dla wskaźników-stymulant wykorzystywany był następujący wzór:9

• oznacza wystandaryzowaną wartość wskaźnika dla regionu/obszaru w okresie

7 Szerzej na temat budowania indeksu kapitału społecznego patrz: R. Putnam (1993), S. Durlauf, M. Fafchamps, (2004); T. Feldman, S. Assaf (1999).8 R. Putnam (1993) s. 145.9 Zastosowanie przeciwnej procedury dla stymulant oraz destymulant podyktowane było troską o zachowanie interpretowalności otrzymanych wyników. Przyjęto konwencję, w której wartości wskaźnika bliskie 1 świadczą o najbardziej korzystnych uwarunkowaniach wśród wszystkich ba-danych podregionów.

16

• oznacza wyjściową wartość wskaźnika dla regionu/obszaru w okresie

oznacza minimalną wartość wskaźnika w grupie regionów/obszarów w całym badanym okresie

• oznacza maksymalną wartość wskaźnika w grupie regionów/obszarów w całym badanym okresie

Z kolei dla wskaźników-destymulant wykorzystano transformację przeciwną:

W następnym kroku, miarom składającym się na wskaźniki syntetyczne przypisane zostały wagi, określające skalę wpływu poszczególnych składników grupy wskaźników. Przyjęto założenie, aby proces wagowania nie opierał się na kryteriach arbitralnych, lecz był odzwierciedleniem przeprowadzonych prac analitycznych oraz miał swoje źródła w opracowanej na potrzeby niniejszego projektu bazie danych statystycznych. W celu określenia wektora wag dla każdego ze wskaźników syntetycznych, zastosowano procedurę opartą na metodzie głównych składowych (ang. principal component analysis). Składały się na nią następujące kroki:10

1. Identyfi kacja tzw. czynników będących kombinacjami liniowymi wskaźników cząstkowych przy pomocy me-tody głównych składowych. Kryterium wyboru liczby czynników był warunek, aby odpowiadająca im wartość własna macierzy wariancji-kowariancji była większa od jedności, co z kolei oznacza, że wszystkie z wybranych czynników powinny tłumaczyć wariancję całego zbioru danych lepiej niż pojedyncze wskaźniki.

2. Rotacja otrzymanych czynników. 3. Uproszczenie ładunków poszczególnych wskaźników cząstkowych, w celu eliminacji wskaźników wpływają-

cych na dane czynniki jedynie w skali marginalnej. 4. Ostateczne wagi powstały w oparciu o wkład odpowiadających im wskaźników w wariancję całego zbioru da-

nych. Najwyższa waga danego wskaźnika składowego oznacza, że w największym stopniu tłumaczył wariancję wśród wszystkich miar uwzględnionych w ramach danej grupy wskaźników.

Powyższa procedura sprowadzała się do zastosowania następującego wzoru:

Gdzie:• oznacza ostateczną wartość wagi l-tego wskaźnika ;• oznacza znormalizowany wkład l-tego wskaźnika do i-tej składowej, ;• oznacza wkład i-tej składowej do wariancji zbioru danych tłumaczonej przez wszystkie k zidentyfi kowanych

składowych; • oznacza funkcję charakterystyczną przypisującą 1, gdy kwadrat wkładu l-tego wskaźnika do i-tej składo-

wej jest większy od 0.1 oraz 0 w przeciwnym przypadku.Opisana powyżej procedura została przeprowadzona oddzielnie dla wszystkich grup wskaźników. Ich ostateczne wartości zostały obliczone przy wykorzystaniu addytywnej metody agregacji:

Gdzie:

• oznacza wartość wskaźnika syntetycznego dla powiatu/gminy w momencie • oznacza wagę wskaźnika • oznacza znormalizowaną wartość wskaźnika dla powiatu/gminy w momencie ( oznacza liczbę

wskaźników cząstkowych składających się na wskaźnik syntetyczny)W ostatnim kroku, otrzymane wskaźniki syntetyczne poddano ponownej normalizacji do przedziału (0,1), co zagwarantowało jednolitą interpretację każdego z nich. Zgodnie z opisaną procedurą powstały wskaźniki rozwoju poszczególnych komponentów infrastruktury, ogólnej gęstości infrastruktury, jak również poszczególnych komponentów rozwoju społeczno-gospodarczego.

10 Podobna procedura wykorzystywania jest m.in. przy budowie wskaźnika PMR (ang. Product Market Regulation) przez OECD (por. Nicoletti et al. 2000 oraz OECD 2008b).

17

1.6.2. Zmienne uwzględnione przy konstrukcji indeksów syntetycznych

Przy budowie listy zmiennych wykorzystanych w badaniu wzięto pod uwagę dostępność danych statystycznych, zakres oddziaływania poszczególnych obiektów infrastruktury społecznej i jakość odpowiednich danych. Informacje o poszczególnych wartościach uzyskano z GUS, głównie w oparciu o Bazę Danych Regionalnych. W miarę potrzeb baza ta była uzupełniana danymi uzyskanymi z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej, Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego czy Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia. W szcze-gólności na liście nie mogły zostać uwzględnione zmienne dostępne tylko na poziome podregionów i województw, jak np. teatry czy szkolnictwo wyższe. Pomimo tego, że nie znalazły się w indeksach, zostały szczegółowo omówione w Rozdz. 2. Listę uwzględnionych wskaźników prezentuje Tabela 1.

Tabela 1. Lista wskaźników użytych do konstrukcji indeksów rozwoju infrastruktury społecznej

Nazwa wskaźnika pa11 pu12 pc13 pkm14

Infrastruktura ochrony zdrowiaŁóżka ogółem na 10 tys. ludności P n/d n/d n/dLiczba przychodni ogółem (od 2004 Zakłady Opieki Zdrowotnej) B - + +Liczba praktyk lekarskich B - + +Liczba lekarzy B - + +Liczba szpitali P - + +

Infrastruktura edukacyjnaLiczba szkół ponadgimnazjalnych P - + +Liczba szkół podstawowych i gimnazjów B + + +Liczba pomieszczeń w szkołach ponadgimnazjalnych P - + +Liczba pomieszczeń w szkołach podstawowych i gimnazjach B + + +Liczba przedszkoli B - + +

Infrastruktura mieszkaniowaLiczba mieszkań B - + -Powierzchnia mieszkań B - + -Liczba izb B - + -

Infrastruktura pomocy społecznejLiczba domów pomocy społecznej B + + +Liczba miejsc w domach pomocy społecznej B + + +Liczba fi lii i oddziałów placówek pomocy społecznej15 B + + +Liczba żłobków16 B + + +Liczba miejsc w żłobkach B + + +

Infrastruktura kulturalnaLiczba kin B - + +Liczba miejsc w kinach B - + +Liczba bibliotek (wraz z fi liami) B - + +Liczba woluminów w bibliotekach B - + +Liczba galerii P - + +Liczba występów B - + +Liczba muzeów P - + +Liczba oddziałów muzeów P - + +Liczba ekspozycji w galeriach P - + +

Infrastruktura sportowa i rekreacyjnaPowierzchnia parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej B - + +Liczba klubów sportowych łącznie z wyznaniowymi i UKS P - + +Liczba sekcji sportowych P - + +Liczba trenerów P - + +Liczba instruktorów sportowych P - + +Liczba innych osób, prowadzących zajęcia sportowe P - + +Liczba obiektów sportowych w szkołach17 G - + +

Źródło: Opracowanie własne IBS

11 Poziom analizy, na którym uwzględniono zmienną, G – gminy, P – powiaty, B – gminy i powiaty.12 wskaźnik na użytkownika, „+” - uwzględniono, „ – ” – nie uwzględniono, n/d – nie dotyczy.13 wskaźnik per capita, „+” – uwzględniono, „ – ” – nie uwzględniono, n/d – nie dotyczy.14 wskaźnik na kilometr kwadratowy, „+” – uwzględniono, „ – ” – nie uwzględniono, n/d – nie dotyczy.15 dla gmin województwa śląskiego wykorzystano dane o placówkach pomocy społecznej uzyskanej ze Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.16 Żłobki zaliczono do infrastruktury pomocy społecznej zgodnie z klasyfi kacją GUS (por. przypis 3).17 Dane o liczbie obiektów sportowych uzyskano z Kuratorium Oświaty w Katowicach oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej.

18

Konstrukcja indeksów opierała się o wskaźniki per capita oraz na kilometr kwadratowy powierzchni. Indeksy dla gmin i powiatów oparte były o te same zmienne, o ile były one dostępne. W przypadku indeksu infrastruktury edukacyjnej na po-

ziomie gmin nie uwzględniono szkół średnich, w indeksie infrastruktury zdrowotnej nie uwzględniono szpitali, a kulturalnej – muzeów, ze względu na niedostępność danych. Wynika to z większego zakresu oddziaływania tego typu placówek – znajdują się one niemal wyłącznie w miastach powiatowych oraz dostępności danych tylko na wyższym poziomie dezagregacji.

Zakres oddziaływania uczelni wyższych obejmuje całe województwo (w niektórych przypadkach nawet większy obszar), w związku z czym nie prowadzono analizy szkolnictwa wyższego na poziomie powiatowym. Ze względu na duże korzyści wynikające ze skupienia infrastruktury edukacyjnej w stolicy województwa, większość tego typu placówek znajduje się w Katowicach. Włączenie edukacji na poziomie wyższym do analizy na tym poziomie dezagregacji nie dałoby rezultatów – w większości mniejszych miast powiatowych nie ma uczelni wyższych. Podobna sytuacja występuje w przypadku teatrów – ich siedziby znajdują się niemal wyłącznie w większych miastach. Obszar oddziaływania tych placówek obejmuje całe województwo – niejednokrotnie w mniejszych miejscowościach nie ma sceny teatralnej sensu stricte, występują jedynie zespoły objazdowe. Dlatego zdecydowano się na włączenie liczby występów do wskaźnika infrastruktury kulturowej (IK), stanowiącej zmienną zastępczą wobec liczby teatrów i lepiej odzwierciedlającej poziom rozwoju kultury na określonym obszarze.

1.6.3. Interpretacja wskaźników

Wszystkie wskaźniki – komponenty IRIS, zostały znormalizowane zgodnie z procedurą min-max. Grupą referencyjną był w tym przypadku zbiór wszystkich gmin lub powiatów województwa śląskiego.

Ramka 1. Normalizacja min-max

Transformacja indeksów typu min-max została przeprowadzona zgodnie z poniższym wzorem:

• oznacza wystandaryzowaną wartość wskaźnika dla powiatu/gminy w okresie

• oznacza wyjściową wartość wskaźnika dla powiatu/gminy w okresie

• oznacza minimalną wartość indeksu w grupie referencyjnej w całym badanym okresie

• oznacza maksymalną wartość indeksu w grupie referencyjnej w całym badanym okresie

Procedura transformacji min-max powoduje, że indeksy zawsze przyjmują wartości pomiędzy 0 a 1, przy czym 0 oznacza, że dany powiat/gmina jest najsłabszy w zakresie danego komponentu infrastruktury, natomiast wartość 1 wskaźnik przyjmuje dla najlepszej JST. Nadmienić należy, że wartość 0 nie oznacza, że wartości wszystkich składowych wyniosły 0 – interpretuje się tę wartość jako najgorszą w województwie śląskim. Wartości indeksów są porównywalne w czasie oraz pomiędzy różnymi jednostkami samorządu terytorialnego, jednak, ze względu na różną zmienność indeksów dla poszczególnych komponentów infrastruktury, bezpośrednie porównywanie indeksów w zakresie różnych działów nie jest uzasadnione. Indeks Rozwoju Infrastruktury Społecznej (IRIS) jest średnią z sześciu indeksów dla danego rodzaju infrastruktury. Wszystkie komponenty są równoważne i ich zmiany w jednakowy sposób wpływają na indeks syntetyczny. Po obliczeniu średniej, również w tym przypadku została przeprowadzona transformacja min-max. Konsekwentnie, im wyższa wartość IRIS, tym lepsza sytuacja w zakresie wyposażenia w infrastrukturę społeczną. IRIS, ze względu na swoją konstrukcję jest w pełni porównywalny pomiędzy latami i powiatami/gminami, aczkolwiek, ze względu na oddzielną procedurę transformacji dla JST różnego szczebla, nie powinno się bezpośrednio zestawiać indeksu dla gminy i powiatu. W szczególność wartości dla tej samej gminy i powiatu grodzkiego mogą się różnić – wynika to zastosowanej skali oraz różnej dostępności danych.

19

2. Przestrzenne zróżnicowanie województwa śląskiego

Celem niniejszego rozdziału jest charakterystyka zróżnicowania przestrzennego infrastruktury społecznej w województwie śląskim oraz skali inwestycji w infrastrukturę społeczną.

W części pierwszej rozdziału, stanowiącej wstęp do kolejnych, zostaną przedstawione powiązania pomiędzy rozwojem społeczno-gospodarczym a infrastrukturą społeczną. Część druga traktować będzie o zróżnicowaniu przestrzennym infrastruktury społecznej. W części trzeciej, zostaną opisane inwestycje w infrastrukturę społeczną zarówno JST jak i sektora prywatnego. Analiza danych statystycznych oraz indeksów syntetycznych zostanie ponadto uzupełniona o wnioski z badań jakościowych. Dane statystyczne dotyczące komponentów infrastruktury społecznej zostały przedstawione w tabelach zamieszczonych w Aneksie.18

2.1. Zróżnicowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w województwie śląskim

Analiza przeprowadzona w tym podrozdziale jest naturalnym wstępem do bardziej szczegółowych analiz infrastruktury społecznej. Powiązania pomiędzy rozwojem społeczno-ekonomicznym a infrastrukturą społeczną są dwustronne. Z jednej strony infrastruktura społeczna w sposób bezpośredni i pośredni wpływa na rozwój regionalny, poprzez wpływ na kapitał ludzki, kapitał społeczny, koszty transakcyjne etc. (co zaprezentowane zostanie w Rozdziale 3). Z drugiej strony, sama infra-struktura jest efektem wyższego poziomu rozwoju gospodarczego. Wraz ze wzrostem dochodu wzrasta zapotrzebowanie na lepszej jakości służbę zdrowia, infrastrukturę sportową czy wydarzenia kulturalne. Z tego powodu, analiza wpływu infra-struktury społecznej powinna zostać wpisana w szerszy aspekt społeczno-ekonomiczny.

W niniejszym opracowaniu charakterystyka rozwoju społeczno-ekonomicznego gmin i powiatów województwa śląskiego bazuje na indeksie rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE), który powstał specjalnie dla celów związanych z przedmiotowym projektem. Szczegółowy opis indeksu IRSE i jego składowych zawiera Ramka 2.

Poziom rozwoju społeczno-ekonomicznego, mierzony indeksem IRSE, sytuuje województwo śląskie na 7 miejscu, nieznacznie powyżej przeciętnej w Polsce – patrz Wykres 1. oraz Tabela A.1., która została zamieszczona w aneksie. Na wysokość wskaźnika pozytywnie wpływają drugie najwyższe PKB per capita w Polsce (indeks gospodarczy – IG), a także relatywnie wysoki poziom wykształcenia społeczeństwa (indeks kapitału ludzkiego – IKL), natomiast pozycję województwa obniżają: relatywnie wysoka śmiertelność osób w wieku 50-59 (IZDROWIA),19 która jest przede wszystkim wynikiem charakterystyk gospodarki regionu (duży udział przemysłu, znaczenie górnictwa) oraz niski wskaźnik kapitału społecznego (indeks kapitału społecznego – IKS).

W samym województwie śląskim najwyższymi wskaźnikami IRSE w 2007 roku charakteryzowały się powiaty grodzkie: Bielsko-Biała, Katowice, Gliwice i Tychy, najniższymi natomiast powiaty ziemskie: kłobucki, rybnicki, gliwicki, częstochowski oraz powiat grodzki Świętochłowice – patrz Wykres 2. Jak zostanie wykazane w dalszej części raportu, właśnie te powiaty, które charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju społeczno-ekonomicznego, a zwłaszcza wysokim PKB per capita, będą jednocześnie tymi, w których popyt na infrastrukturę społeczną jest największy. W efekcie te powiaty przeznaczają najwięcej środków na inwestycje w infrastrukturę społeczną (jako procent wszystkich wydatków) oraz posiadają najlepiej rozwiniętą sieć infrastruktury społecznej. Jest to ważna obserwacja, przede wszystkim w tym aspekcie, że nie zawsze wydatki inwestycje kierowane będą tam, gdzie gęstość infrastruktury społecznej jest względnie niska, ale przez te JST, które charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju gospodarczego. 18 Wszystkie tabele z literą „A” w numerze tabeli zostały zamieszczone w Aneksie.19 Nie należy mylić indeksu zdrowia (IZDROWIA) z indeksem rozwoju infrastruktury zdrowotnej (IZ) opisanym w dalszej części opracowania.

20

Ramka 2. Indeks rozwoju społeczno-gospodarczego

Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE), zbudowany dla każdego powiatu w Polsce, składa się z czterech indeksów składowych mierzących cztery wymiary rozwoju społeczno-ekonomicznego20:(1) produkt krajowy brutto per capita mieszkańców – indeks gospodarczy (IG); (2) jakość ochrony zdrowia mierzona umieralnością dzieci w wieku 0-4 lat oraz umieralnością osób wieku 50-59 – indeks zdrowia (IZDROWIA); (3) poziom kapitału ludzkiego mierzony udziałem osób ze średnim i wyższym wykształceniem w społeczeństwie ogółem oraz udziałem uczniów szkół średnich w populacji – indeks kapitału ludzkiego (IKL);(4) poziom kapitału społecznego mierzony liczbą stowarzyszeń per capita oraz frekwencją wyborczą podczas referendum dotyczącego akcesji do Unii Europejskiej – indeks kapitału społecznego (IKS). Indeks wzoruje się na najczęściej stosowanych międzynarodowych indeksach mierzących poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, takich jak Wskaźnik Rozwoju Społecznego (ang. Human Development Index, HDI), czy Wskaźnik Jakości Życia (ang. Quality-of-life Index, QLI). Jednakże, dostosowano go do charakterystyk lokalnych i potrzeb mierzenia zróżnicowania w poziomie rozwoju pomiędzy relatywne mniejszymi jednostkami terytorialnymi, jakimi są powiaty czy województwa.Indeks gospodarczy (IG) bazuje na najszerzej stosowanej i najlepszej mierze dobrobytu materialnego, jaką jest PKB per capita. Identycznie skonstruowane są w tej części HDI i QLI.Indeks zdrowia (IZDROWIA) w HDI i QLI oparty jest na oczekiwanej długości życia. W ramach IRSE zdecydowano się na uwzględnienie czynników determinujących oczekiwaną długość życia, jednocześnie jednak w lepszy sposób pokazujących zróżnicowanie jakości infrastruktury społecznej (poprzez miarę umieralności dzieci do lat 4), a także zróżnicowanie charakterystyk gospodarek lokalnych, poprzez uwzględnienie umieralności osób w wieku 50-59 lat (która jest zdecydowanie wyższa w rejonach przemysłowych i górniczych). W indeksie kapitału ludzkiego (IKL) zrezygnowano ze stosowanego w HDI wskaźnika analfabetyzacji, gdyż w Polsce 99% osób potrafi czytać i pisać, pozostawiając wskaźnik skolaryzacji, najlepiej z dostępnych miar oddający poziom kapitału ludzkiego.Podobnie jak we Wskaźniku Jakości Życia, w ramach indeksu kapitału społecznego (IKS), uwzględniono czynniki charakteryzujące poziom kapitału społecznego. Dostępność danych umożliwiła uwzględnienie liczby stowarzyszeń per capita, obrazującej stopień zaangażowania społeczeństwa w inicjatywy lokalne. Frekwencja podczas referendum akcesyjnego oddaje natomiast ogólny poziom zaangażowania mieszkańców w życie publiczne.

20 Każdy z indeksów składowych ma wagę równą ¼ w indeksie syntetycznym. Szerzej na temat metodologii tworzenia indeksów syntetycznych patrz część 1.

Wykres 1. Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) oraz jego składowe: indeks kapitału ludzkiego

(IKL), indeks kapitału społecznego (IKS), indeks zdrowia (IZDROWIA), indeks gospodarczy (IG) w powiatach,

uśredniony na poziom województw w 2007 roku

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych GUS

21

Wykres 3. przedstawia wartości poszczególnych składowych IRSE: indeksu kapitału ludzkiego (IKL), indeksu kapitału społecznego (IKS), indeksu zdrowia (IZDROWIA) i indeksu gospodarczego (IG), w kategoriach powiatów.21 Przed przystąpieniem do szczegółowych analiz warto zwrócić uwagę na dwa aspekty. Po pierwsze, wpływ poszczególnych indeksów składowych na indeks syntetyczny jest różny22. Najmniejszą zmienność (wariancja równa 0,004) wykazuje indeks kapitału społecznego (IKS), który też z tego powodu w najmniejszym stopniu wpływa na zróżnicowanie całego indeksu IRSE. Największy wpływ mają za to: indeks kapitału ludzkiego (wariancja 0,0016) i indeks gospodarczy (0,0014), a w trochę mniejszym stopniu indeks zdrowia (0,0011). Po drugie, istotne jest zróżnicowanie wartości indeksów względem rodzaju powiatu. Jak pokazuje Wykres 3, przewaga syntetycznego indeksu w powiatach grodzkich wynika ze zdecydowanie wyższego PKB per capita i (pośrednio powiązanego z PKB) kapitału ludzkiego. Natomiast powiaty ziemskie w województwie śląskim charakteryzują się wyższymi wartościami indeksu zdrowia.

21 Wartości liczbowe poszczególnych składowych indeksu IRSE w powiatach województwa śląskiego zawiera wspomniana wcześniej Tabela A.1.22 Na wszystkich wykresach zachowano tę samą skalę, aby możliwe było łatwe porównanie poszczególnych wartości.

Wykres 2. Wartość indeksu rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) w poszczególnych powiatach woje-

wództwa śląskiego w 2007 roku


Wykres 3. Wartość indeksu IRSE oraz poszczególnych składowych (IKL, IKS, IZDROWIA, IG) w powiatach ziem-

skich i grodzkich województwa śląskiego w 2007 roku


22

Spostrzeżenia te potwierdzają szczegółowe wykresy poszczególnych składowych indeksu syntetycznego (Wykres 4). Osiem powiatów o najwyższej wartości indeksu kapitału ludzkiego, oraz 6 powiatów o najwyższym poziomie PKB per capita (ale także 14 z pierwszych 15) – to powiaty grodzkie. Jednocześnie 7 najgorszych powiatów pod względem indeksu zdrowia stanowią również powiaty grodzkie.

Najwyższy wskaźnik IRSE w powiecie grodzkim Bielsko-Biała jest rezultatem bardzo wysokich wskaźników IKL (2 miejsce w województwie), IKS (2), IG (3) i relatywnie wysokiego IZDROWIA (9 miejsce w województwie, 3 wśród powiatów grodzkich) – zdecydowanie wyższego niż w zajmujących drugie miejsce Katowicach (przewodzących w IKL i IG).

Podsumowując, powiaty grodzkie, dzięki wyższemu poziomowi PKB per capita i wyższemu kapitałowi ludzkiemu, charakteryzują się wyższymi wskaźnikami rozwoju społeczno-ekonomicznego. Jednocześnie, powiaty o dużym udziale przemysłu i górnictwa mają niższy poziom indeksu zdrowotnego, w którym to dużo lepiej wypadają mniej zurbanizowane powiaty ziemskie.

2.2. Zróżnicowanie infrastruktury społecznej w województwie śląskim

Opis zróżnicowania infrastruktury społecznej opiera się na analizie indeksów syntetycznych, które zostały stworzone na potrzeby projektu, analizie statystycznej danych oraz analizie badań jakościowych, które dodatkowo zostały zamieszczone na końcu każdej części tego podrozdziału. W części pierwszej, wykorzystując indeks IRIS23, dokonano analizy zróżnicowania infrastruktury społecznej w województwie śląskim, w następnych częściach opisano zróżnicowanie przestrzenne poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej, tj. infrastruktury edukacyjnej, sportowo-rekreacyjnej, mieszkaniowej, zdrowotnej, kulturalnej, pomocy społecznej.

23 Szerzej na temat metodologii tworzenia indeksu IRIS oraz jego składowych, patrz: Rozdział 1.

Wykres 4. Wartości poszczególnych składowych indeksu IRSE w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku


23

2.2.1. Indeks rozwoju infrastruktury społecznej IRIS

Województwo śląskie na tle innych regionów charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią infrastruktury społecznej. Średnia wartość indeksu rozwoju infrastruktury społecznej (IRIS) w powiatach województwa śląskiego kształtuje się na 4 miejscu w Polsce (patrz Wykres 5), a lepsze wyniki osiągały jedynie województwo mazowieckie, łódzkie i podlaskie.

Niemal w każdej kategorii infrastruktury społecznej województwo śląskie zajmuje jedno z najwyższych miejsc w Polsce. Wartości indeksów składowych w tym województwie należą do najwyższych w przypadku infrastruktury edukacyjnej (drugie miejsce po województwie mazowieckim), sportowo-rekreacyjnej (drugie miejsce po województwie podlaskim), mieszkaniowej i pomocy społecznej (w obu trzecie miejsce po województwach mazowieckim i łódzkim), infrastrukturze zdrowotnej (4 miejsce) i kulturalnej (5 miejsce) – patrz Wykres 5 oraz Tabela A.2.

W kontekście porównań międzywojewódzkich warto przeanalizować kilka istotnych aspektów charakteryzujących infrastrukturę społeczną, które umożliwią pokazanie różnic województwa śląskiego na tle kraju. Wykres 6 przedstawia wartość indeksu syntetycznego i poszczególnych składowych indeksu w rozbiciu na powiaty grodzkie i powiaty ziemskie w Polsce. Powiaty grodzkie charakteryzują się dużo lepszym wyposażeniem w infrastrukturę społeczną, co jest przede wszystkim efektem znacznej przewagi w zakresie infrastruktury edukacyjnej i sportowo-rekreacyjnej, a w mniejszym stopniu zdrowotnej i kulturowej. Takie różnice nie zaskakują. Powiaty grodzkie są często centrami lokalnymi, które jednocześnie „obsługują” obszary okoliczne i to w nich zlokalizowane są szkoły średnie i wyższe, szpitale specjalistyczne, infrastruktura sportowa przeznaczona do sportów wyczynowych czy instytucje kulturalne, jak teatry czy opery. Mniejszy wkład w zróżnicowanie indeksu syntetycznego ma infrastruktura pomocy społecznej, co wynika przede wszystkim z faktu, że ośrodek pomocy społecznej musi znajdować się w każdej gminie. Najmniejsze różnice występują w wypadku infrastruktury mieszkaniowej. Ta zależność nie zaskakuje, gdyż trudno oczekiwać, aby liczba mieszkań, powierzchnia i liczba izb różniła się znacznie pomiędzy regionami, jak i wewnątrz nich.

W samym województwie śląskim również występują silne dysproporcje w gęstości rozwoju infrastruktury społecznej pomiędzy powiatami grodzkimi i ziemskimi (patrz Wykres 7). Jednakże, ze względu na małe znaczenie rolnictwa w gospodarce regionu i znaczne zurbanizowanie obszaru oraz fakt, że powiaty ziemskie są bliższe charakterystyką powiatom grodzkim niż w innych obszarach, różnice pomiędzy powiatami grodzkimi i ziemskimi są mniejsze niż w innych częściach Polski. Ponownie jednak zauważyć można, że największe różnice występują w zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej oraz przede wszystkim edukacyjnej, kluczowej w punktu widzenia budowania kapitału ludzkiego w lokalnych społecznościach.

Wykres 5. Syntetyczny indeks rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz indeksy składowe: indeks rozwoju

infrastruktury edukacyjnej (IEDU), sportowo-rekreacyjnej (ISR), mieszkaniowej (IM), zdrowotnej (IZ), kultural-

nej (IK), pomocy społecznej (IS), w powiatach, uśredniony dla województw, w 2007 roku

�ród�o: Opracowanie w�asne IBS na podstawie danych GUS

24

Zmiany wartości indeksu IRIS i poszczególnych jego składowych w latach 1999-2007 w województwie śląskim przedstawia Wykres 8. Wartość całego indeksu wzrosła o 20%, co było rezultatem wzrostu wszystkich indeksów składowych, poza wyposażeniem w kulturę.24

Należy też dodać, że wzrost wartości indeksu IRIS (za wyjątkiem Bytomia) odnotowano we wszystkich powiatach. Największe relatywne przyrosty obserwowane były w powiatach słabiej wyposażonych w infrastrukturę społeczną (patrz Wykres 9). Co ciekawe jednak, również absolutne wzrosty wartości indeksu były większe w powiatach najbiedniejszych (Wykres 10), co może wskazywać, że najbiedniejsze obszary nadrabiają dystans w wyposażeniu w infrastrukturę społeczną. W rezultacie, jeżeli utrzymany zostanie zaobserwowany trend, dysproporcje wewnątrz województwa w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej powinny maleć.

24 Spadek indeksu kultury jest wynikiem spadku liczby kin i bibliotek, przy niewielkim wzroście liczby galerii i muzeów.

Wykres 6. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz jego poszczególnych komponentów (IEDU,

ISR, IM, IZ, IK, IS) w powiatach ziemskich i grodzkich w Polsce w 2007 roku (ważona średnia dla powiatów)


Wykres 7. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz jego poszczególnych komponentów

(IEDU, ISR, IM, IZ, IK, IS) w powiatach ziemskich i grodzkich w województwie śląskim w 2007 roku


25

Analiza statystyczna ukazuje również zależności pomiędzy gęstością infrastruktury społecznej a rozwojem gospodar-czym. Należy jednak pamiętać, że aby móc wyciągać wnioski o przyczynowości, niezbędne jest uzupełnienie analizy staty-stycznej o wyniki analiz jakościowych i ekonometrycznych – zostaną one zaprezentowane w dalszej części tekstu. Wykres 11 sugeruje, że powiaty charakteryzujące się lepszym wyposażeniem w infrastrukturę społeczną rozwijały się szybciej.

Jednakże, jak pokazują dwa kolejne wykresy, ta korelacja nie musi oznaczać związku przyczynowo-skutkowego. Przede wszystkim, relacja pomiędzy wyposażeniem w infrastrukturę społeczną a poziomem PKB per capita, a więc poziomem bogactwa rejonu, jest dodatnia, co pokazuje Wykres 12. Co więcej, w regionach bogatszych tempo wzrostu gospodarczego było zdecydowanie wyższe niż w regionach biedniejszych (Wykres 13), a więc występowało pogłębianie się dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego. Z tego też powodu, jako że powiaty najbogatsze miały wyższe tempo wzrostu gospodarczego i jednocześnie cechują się wyższym poziomem rozwoju infrastruktury społecznej, także relacja pomiędzy indeksem IRIS i tempem wzrostu gospodarczego jest dodatnia.

Korelacja pomiędzy poziomem PKB per capita i indeksem IRIS w 2007 wynosi 0,52 (patrz Tabela 2). Spośród poszczególnych składowych, największa korelacja PKB per capita występuje z infrastrukturą kulturalną (0,68) i zdrowotną (0,57). Nie dziwi brak zależności z infrastrukturą mieszkaniową – mieszkania są dobrem podstawowej potrzeby, bez względu na wielkość dochodu.


Wykres 8. Wzrost indeksu IRIS i jego poszczególnych składowych w latach 1999-2007 w województwie śląskim

(średnia dla powiatów)


Wykres 9. Względna zmiana indeksu rozwoju infra-

struktury społecznej w powiatach woj. śląskiego

w latach 1999-2007 w relacji do początkowego po-

ziomu infrastruktury

Wykres 10. Absolutna zmiana indeksu rozwoju in-

frastruktury społecznej w powiatach woj. śląskiego

w latach 1999-2007 w relacji do początkowego po-

ziomu infrastruktury

26

Tabela 2. Korelacja pomiędzy poziomem PKB per capita i indeksem IRIS i poszczególnymi komponentami in-

frastruktury społecznej w 2007 roku w powiatach woj. śląskiego

IRIS IEDU ISR IM IZ IK IS

Korelacja 0,52 0,42 0,43 0,00 0,57 0,68 0,34


Powyższa część opisu skoncentrowała się na analizie zróżnicowania powiatów w województwie śląskim, pogrupowanych względem wybranego kryterium. W poniższej części zaprezentowane zostanie nasycenie infrastrukturą społeczną w poszczególnych powiatach i gminach województwa śląskiego.

W województwie śląskim najwyższym stopniem rozwoju infrastruktury społecznej charakteryzują się powiaty grodzkie, które stanowią 16 z 17 powiatów o najwyższym poziomie rozwoju infrastruktury społecznej. Najwyższe wartości wskaźnika IRIS osiągnęły Chorzów, Świętochłowice i Katowice. Analogicznie, 15 z 17 powiatów o najniższym poziomie rozwoju infrastruktury to powiaty ziemskie, z których najgorzej wyposażone jest powiat kłobucki, częstochowski i bieruńsko-lędziński. Wartości indeksu IRIS oraz jego składowych dla powiatów województwa śląskiego przedstawia Tabela A.2.


Wykres 11. Zależność pomiędzy tempem wzrostu gospodarczego a gęstością infrastruktury społecznej w po-

wiatach woj. śląskiego


Wykres 12. Relacja pomiędzy wysokością PKB per ca-

pita w 1999 roku a wartością indeksu syntetycznego

IRIS w 1999 roku

Wykres 13. Relacja pomiędzy tempem wzrostu go-

spodarczego w latach 1999-2007 a wysokością PKB

per capita w 1999 roku

27

Na kolejnych dwóch stronach przedstawiono wartości poszczególnych indeksów składających się na indeks syn-tetyczny IRIS. Na wszystkich wykresach zachowano tę samą skalę tak, aby możliwe było porównywanie wpływu po-szczególnych składowych. Największy wpływ na zróżnicowanie indeksu IRIS ma infrastruktura zdrowotna, sportowo-rekreacyjna, kulturalna i edukacyjna (korelacje przedstawia Tabela 3). Ponownie, ze względu na małe zróżnicowanie, niewielkie jest znaczenie infrastruktury mieszkaniowej.

Tabela 3. Korelacja indeksu IRIS z poszczególnymi składowymi w poszczególnych powiatach woj. śląskiego

w 2007 r.

IEDU ISR IM IZ IK IS

Korelacja 0,88 0,93 0,31 0,96 0,90 0,85Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych GUS

Zróżnicowanie wskaźnika IRIS pomiędzy gminami województwa śląskiego jest oczywiście pochodną zróżnico-wania na poziomie powiatów. Mapa 1 pokazuje, że najlepiej wyposażone pod względem infrastruktury społecznej są gminy konurbacji śląskiej oraz Bielsko-Biała i Częstochowa (patrz również Wykres 16). Niskie wartości wskaźnika osiągają przede wszystkim obszary położone na obrzeżach województwa, oddalone od głównych centrów rozwoju (patrz również Wykres 17). Wartości indeksu IRIS oraz jego składowych dla gmin województwa śląskiego przedsta-wia Tabela A.3. W kolejnych częściach zróżnicowanie przestrzenne komponentów infrastruktury społecznej zostanie omówione w szerszym zakresie.

Zróżnicowanie rozwoju infrastruktury społecznej województwa śląskiego – analiza badań jakościowych

Wnioski wynikające z badań jakościowych – FGI, IDI i CAWI są zgodne z ogólnym obrazem nierównomiernego rozwoju województwa śląskiego i powyższą analizą danych statystycznych. Większość obiektów, wymienionych przez uczestników badania FGI, poprawiających zasób infrastruktury społecznej, znajduje się w obrębie konurbacji śląskiej. Również w wywiadach indywidualnych IDI widoczna jest tendencja do wysokiego oceniania poziomu infrastruktury społecznej przez przedstawicieli JST w ramach konurbacji śląskiej. Oceny w mniejszych miejscowościach były wyraźnie niższe, co zgodne jest z wartościami indeksów syntetycznych omówionych powyżej. Tę prawidłowość potwierdzają też studia przypadków. W przeprowadzonych na podstawie wywiadów IDI analizach, widoczny jest ubogi zasób infrastruktury społecznej (za wyjątkiem mieszkaniowej) w gminach wiejskich i powiatach ziemskich.

Dużo uwagi w badaniu FGI poświęcono przyczynom zróżnicowania wewnątrz samego województwa śląskiego w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej. Do pierwszej kategorii czynników różnicujących poszczególne regiony, przedstawiciele JST zaliczyli czynniki demografi czne i gospodarcze – okolice konurbacji śląskiej są lepiej wyposażone w infrastrukturę społeczną, ze względu na większą gęstość zaludnienia, a także poziom ogólnego rozwoju, wynikający z uwarunkowań historycznych. Podobne podłoże ma druga istotna przyczyna niewystarczającego

Wykres 14. Wartość wskaźnika syntetycznego IRIS w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku


28

rozwoju infrastruktury społecznej w niektórych obszarach (przede wszystkim północnych) województwa śląskiego. Wydaje się, że niższy poziom kapitału ludzkiego w północnej części województwa wynika z zaniedbań w zakresie rozwoju edukacji w okolicach Częstochowy. Ponadto, utrata przez to miasto statusu stolicy województwa po reformie administracyjnej w 1999 roku, jak wynika z wypowiedzi ekspertów w panelu FGI, przyczyniła się do deprecjacji znaczenia subregionu – znacznie trudniej bowiem jest okolicznym mieszkańcom ubiegać się o wsparcie inwestycji w Urzędzie Marszałkowskim.

Nierównomierny poziom rozwoju województwa śląskiego wynika również z dawnej granicy pomiędzy wojewódz-twami częstochowskim i katowickim oraz dużych dysproporcji pomiędzy gospodarkami tych dwóch obszarów. Ponadto, istotnym powodem różnic w wyposażeniu w infrastrukturę społeczną są strategie poszczególnych obszarów – w części przypadków władze miasta wspierają w większym stopniu rozwój przemysłu czy infrastrukturę transportową, gdyż takie są priorytety lokalnych władz. W badaniu CAWI zróżnicowanie rozwoju infrastruktury społecznej jest bardziej widoczne

Wykres 15. Wartość poszczególnych składowych indeksu IRIS w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku


Uwagi: Indeksy na poziomie powiatów i gmin były budowane w oparciu o nieco inne zmienne oraz normalizowane w ramach powiatów lub gmin. Stąd wartości dla tej samej jednostki występującej jako powiat grodzki lub gmina miejska mogą się różnić.

29

– oceny w zakresie poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej różnią się w zależności od gęstości zalud-nienia na danym obszarze. W gminach wiejskich i miejsko-wiejskich gorzej niż w gminach miejskich oceniany jest zasób niemal wszystkich rodzajów infrastruktury. Tylko infrastruktura sportowo-rekreacyjna i pomocy społecznej jest oceniana mniej więcej tak samo, co potwierdzają wyniki analizy indeksu syntetycznego IRIS (por. Rozdz. 2.2.1.).

2.3. Komponenty infrastruktury społecznej województwa śląskiego

W niniejszym podrozdziale zostały opisane poszczególne komponenty infrastruktury społecznej, tj. infrastruktura edukacyjna, sportowo-rekreacyjna, mieszkaniowa, zdrowotna, kulturalna, pomocy społecznej. Każda z części składa się z omówienia indeksu syntetycznego25 oraz prezentacji danych statystycznych, które stanowią uzupełnienie

25 Wartości wszystkich indeksów (indeksu rozwoju infrastruktury edukacyjnej (IEDU), sportowo-rekreacyjnej (ISR), mieszkaniowej (IM), zdrowotnej (IZ), kulturalnej (IK), pomocy społecznej (IS)) na poziomie gmin zawiera wspomniana już wcześniej Tabela A.3., zamieszczona w aneksie. Na temat metodologii tworzenia indeksów rozwoju poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej na poziomie gmin w województwie śląskim – patrz część 1.

Mapa 1. Zróżnicowanie indeksu IRIS w gminach województwa śląskiego w 2007 roku



Wykres 16. 30 najlepiej wyposażonych w infrastruk-

turę społeczną gmin w 2007 roku

Wykres 17. 30 najgorzej wyposażonych w infrastruk-

turę społeczną gmin w 2007 roku

30

opisu zróżnicowania przestrzennego infrastruktury społecznej. Podrozdział kończy analiza badań jakościowych. Dane statystyczne wykorzystane do opisu przestrzennego zróżnicowania komponentów infrastruktury społecznej zawierają tabele umieszczone w Aneksie.

2.3.1. Infrastruktura edukacyjna26

Poziom rozwoju infrastruktury edukacyjnej w województwie śląskim należy ocenić wysoko. W kraju wyższe staty-styki indeksu IEDU posiada tylko województwo mazowieckie. Samo województwo śląskie charakteryzuje się, w sto-sunku do innych komponentów infrastruktury społecznej, mniejszym zróżnicowaniem wewnętrznym, choć przewaga dużych miast jest wciąż istotna. Najwyższe wartości indeksu edukacji IEDU notowane są w gminach Świętochłowice, Chorzów, Siemianowice, Zabrze, Sosnowiec, Bytom oraz Niegowa; najniższe występują wyłącznie w gminach wiej-skich: Kobiór, Wielowieś oraz Przystajń. Ogółem w grupie 20 najlepszych gmin znajdują się jedynie 4 gminy wiejskie (pozostałe to gminy miejskie). Zróżnicowanie przestrzenne indeksu rozwoju infrastruktury edukacyjnej przedstawia Mapa 2.

W dalszej części zostaną opisane komponenty infrastruktury edukacyjnej: (1) przedszkola; (2) szkoły podstawowe i gimnazjalne; (3) szkoły średnie (licea ogólnokształcące, szkoły policealne, szkoły zawodowe); (4) uczelnie wyższe.

Przedszkola

W 2007 roku w województwie śląskim istniało 157627 przedszkoli, z czego 388 funkcjonowało przy szkołach podstawowych. Przedszkola w tym województwie są największe w kraju – na jedno przypada 70 przedszkolaków, przy średniej dla kraju równej 52.

Ze względu na to, że na terenach miejskich kobiety pracują zawodowo częściej niż na wsiach, popyt na przedszkola jest tam znacznie wyższy. Wysokie zurbanizowanie regionu znajduje odzwierciedlenie w tym, że pod względem powierzchni przypadającej na jedno przedszkole województwo śląskie osiąga najlepszy wynik w kraju (8 km2, przy średniej równej 18 km2). Gęstość rozmieszczenia przedszkoli obrazuje Mapa 3. Duża dostępność przedszkoli, która jest jednocześnie skutkiem dużego popytu, przekłada się na wysoki (70 proc. w 2007 roku) odsetek liczby dzieci w wieku 3-6 lat poddanych wychowaniu przedszkolnemu. Dla Polski ta wartość nieznacznie przekroczyła 61 procent.

26 Dane statystyczne dotyczące infrastruktury edukacyjnej zostały zawarte w Tabeli A.4. oraz Tabeli A.5.27 Bez przedszkoli specjalnych.

Mapa 2. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury edukacyjnej (IEDU) w gminach woj. śląskiego w 2007 roku


31

W samym województwie śląskim dostępność do przedszkoli kształtuje się na dość zbliżonym poziomie (patrz Mapa 4). W prawie 80 procent gmin liczba dzieci na jedno miejsce w przedszkolu nie przekracza dwóch. Najmniejsza liczba dzieci na jedno miejsce w przedszkolu przypada w gminie Krzanowice (0,63 dziecka w wieku przedszkolnym), największa w gminie Istebna (20),28 Mszana (10) i Niegowa (4,45). Pod względem obszaru przypadającego na jedno przedszkole, pomiędzy gminami miejskimi i wiejskimi występują znaczne dysproporcje, co jest naturalną konsekwencją różnic w gęstości zaludnienia. Najkorzystniejszymi statystykami charakteryzują się gminy miejskie: w szczególności Chorzów (na jedno przedszkole przypada 1 km2), Świętochłowice (1,3 km2) i Zabrze (1,6 km2).

Z powodu zmian demografi cznych od 1999 roku obserwowany jest stały spadek liczby dzieci zarówno w całym kraju jak i województwie śląskim (spadek o 22 procent). Powoduje to zmniejszenie zapotrzebowania na przedszkola, a w konsekwencji spadek ich liczby. Ze względu jednak na wzrastającą ich popularność oraz braki w infrastrukturze, spadek zapotrzebowania jest znacznie mniejszy niż wynikałoby to ze zmiany demografi cznej. Odsetek przedszkolaków wśród dzieci w wieku 3-6 lat w 2007 roku wyniósł w całym kraju 62 procent, w porównaniu do 51 procent w roku 1999. Zarówno poziom jak i dynamika są znacznie wyższe w przypadku terenów miejskich niż wiejskich. W tym okresie na terenach wiejskich odsetek wzrósł o 5 pp. do 40 procent, a na terenach miejskich o 14 pp. do 78 procent. Spadek liczby przedszkoli oraz przedszkolaków w województwie śląskim jest zdecydowanie mniejszy niż na terenie całego kraju (por. Wykres 18), a odsetek przedszkolaków w tym województwie rośnie szybciej niż średnia dla kraju (z 57 do 70 w badanym okresie) – por. Wykres 19.

Szkoły podstawowe i gimnazjalne

W 2007 roku w województwie śląskim istniało 1170 szkół podstawowych i 656 gimnazjów.29 Oznacza to, że na jedną szkołę w tym województwie przypadało 220 uczniów, a na gimnazjum 239, co stanowiło odpowiednio drugi i szósty najwyższy wynik w kraju. Pod względem liczby pomieszczeń zarówno szkoły podstawowe, jak i gimnazja, należą do największych – stosunek liczby uczniów przypadających na jedno pomieszczenie wypada w obu kategoriach na 2 miejscu w Polsce. Gęstość sieci szkół podstawowych i gimnazjów, podobnie jak w przypadku innych kategorii

28 Choć w gminie Istebna funkcjonuje aż 6 przedszkoli przy szkołach podstawowych.29 Szkoły podstawowe i gimnazja dla dzieci i młodzieży, bez specjalnych.


* Miejsca w przedszkolach, z uwagi na brak odpowiednich danych, podane bez przedszkoli funkcjonujących przy szkołach podstawowych

Mapa 3. Liczba km2 przypadająca na jedno przed-

szkole w gminach woj. śląskiego w 2007 roku

Mapa 4. Liczba dzieci w wieku 2-6 lat przypadających

na miejsce w przedszkolu* w 2007 roku

32

infrastruktury edukacyjnej, również jest najwyższa – średnio jedna szkoła podstawowa przypada na 10,5 km2, a gimnazjalna na 18,8 km2.

W samym województwie najgęstsza sieć szkół podstawowych występuje w największych miastach (patrz Mapa 5). Do najlepiej wyposażonych gmin w szkoły podstawowe należą Świętochłowice (na jedną szkołę przypada obszar o powierzchni 1,8 km2), Chorzów (1,9 km2), Siemianowice Śląskie (2,1 km2). Jednocześnie w miastach liczba uczniów przypadających na jedną szkołę podstawową jest największa (patrz Mapa 6). Niemal tak samo przedstawia się sytua-cja pod względem sieci gimnazjów. Najlepiej wyposażone są gminy miejskie: Świętochłowice (na jedno gimnazjum przypada obszar o powierzchni 2,17 km2) oraz Chorzów (2,2), w tych gminach również gimnazja są największe (patrz Mapa 7 i Mapa 8).

Pod względem zaangażowania sektora prywatnego w szkoły podstawowe i gimnazja województwo śląskie nie wyróżnia się na tle kraju. W 2007 roku jedna na 15 szkół30 była w nim prywatna, podczas gdy średnia dla Polski wyniosła 14. Ze względu na to, że prywatne szkoły są mniejsze, tylko co 26 uczeń województwa śląskiego uczęszczał do szkoły prywatnej. Warto zauważyć, że zarówno w przypadku powiatów ziemskich, jak i grodzkich udział uczniów szkół prywatnych w stosunku do publicznych jest niższy w województwie śląskim od średniej dla kraju. Oznacza to mniejszą aktywność sektora prywatnego w szkołach podstawowych i gimnazjalnych w opisywanym województwie. W porównaniu do szkół publicznych, w szkołach prywatnych występuje wyższa jakość infrastruktury – na jedno pomieszczenie przypada 8 uczniów podczas gdy w publicznych aż 15.

Pomimo przejściowych wahań związanych z wprowadzeniem reformy oświaty liczba szkół w województwie śląskim kształtuje sie obecnie na podobnym poziomie jak w 1999 roku. Daje się jednak zauważyć wyraźny spadek ich wielkości spowodowany spadkiem liczby uczniów. W oparciu o prognozy demografi czne można oczekiwać dalszego spadku zapotrzebowania na szkoły w najbliższych latach (patrz Ramka 3).

Licea ogólnokształcące, szkoły policealne i szkoły zawodowe

Województwo śląskie charakteryzuje się podobnym stopniem rozwoju sieci szkół średnich jak średnia w kraju. W roku 2007 w województwie śląskim było 279 liceów ogólnokształcących, 686 szkół zawodowych oraz 461 szkół policealnych. W 2007 roku na jedną szkołę średnią przypadało 178 osób w wieku 16-19 lat. Jest to wartość prawie równa tej dla całego kraju, która wyniosła 179. Województwo śląskie posiada najbardziej gęstą sieć szkół średnich – jedna przypada na 9 km2, przy średniej dla Polski na poziomie 25 km2. Województwo śląskie ma znacznie gęstszą sieć szkół od średniej w kraju, zarówno w powiatach grodzkich jak i ziemskich, co świadczy o znacznym rozbudowaniu tego rodzaju infrastruktury na każdym poziomie urbanizacji. Ponieważ szkolnictwo średnie w znacznym stopniu skoncentrowane jest w gminach miejskich, a praktycznie nie występuje w gminach wiejskich,31 opis wewnętrznego zróżnicowania województwa śląskie-go w tej kategorii infrastruktury zostanie przeprowadzony na poziomie powiatów.Najgęstsza sieć szkół średnich występuje w powiatach grodzkich: Chorzów (na jedną szkołę średnią przypada obszar o powierzchni 0,73 km2), Zabrze (1,18 km2), Bytom (1,19 km2). Jednak pod względem wielkości, podział nie jest już

30 Podstawowych i gimnazjalnych łącznie.31 Przykładowo: na 279 liceów ogólnokształcących w województwie śląskim tylko 10, czyli mniej niż 4 procent, znajdowało się w gminach wiejskich.


Wykres 18. Dynamika liczby przedszkoli w woje-

wództwie śląskim i Polsce, rok 1999 = 100 procent

Wykres 19. Dynamika odsetka przedszkolaków

w grupie wiekowej 3-6 lat, w województwie śląskim

i Polsce, rok 1999 = 100 procent

33


Mapa 6. Liczba uczniów przypadających na jedną szko-

łę podstawową w gminach woj. śląskiego w 2007 roku

Mapa 5. Liczba km2 przypadających na jedną szkołę

podstawową w gminach woj. śląskiego w 2007 roku

Mapa 8. Liczba uczniów przypadających na jedno

gimnazjum w gminach woj. śląskiego w 2007 roku

Mapa 7. Liczba km2 przypadających na jedno gimna-

zjum w gminach woj. śląskiego w 2007 roku

34

tak czytelny. Największe szkoły średnie znajdują się w powiatach grodzkich Piekary Śląskie (239 uczniów na szkołę średnią), Ruda Śląska (219), ale także w powiatach ziemskich: myszkowskim (219) i mikołowskim (209).

Tylko 3,5 proc. uczniów w województwie śląskim uczęszcza do szkół prywatnych w powiatach grodzkich, a w powiatach ziemskich jest to 2,5 krotnie rzadsze. Są to wartości prawie identyczne jak w województwie pomorskim (odpowiednio 3,45 i 1,59), ale kilkukrotnie niższe niż w opolskim czy świętokrzyskim (10,14 i 6,99). Warto zauważyć, że wariancja jest zdecydowanie mniejsza w powiatach ziemskich (z wyjątkiem świętokrzyskiego), które charakteryzują sie znacznie mniejszymi poziomami zaangażowania sektora prywatnego. Na uwagę zasługuje większy udział uczniów szkół prywatnych w powiatach ziemskich niż grodzkich w Małopolsce, co jest możliwe przy ogólnie niskim udziale szkół prywatnych oraz stosunkowo wysokiej urbanizacji powiatów ziemskich.

Ramka 3. Wpływ demografi i na infrastrukturę społeczną

Demografi a z perspektywy inwestycji w infrastrukturę społeczną odgrywa ważną rolę. Przede wszystkim, jeśli chodzi o infrastrukturę edukacyjną, która jest silnie podatna na zmiany liczby osób w wieku szkolnym, ale też zdrowotną i po-mocy społecznej. Osoby starsze w większym stopniu podatne są na choroby, tym samym popyt na usługi medyczne i pomoc społeczną będzie wzrastał wraz ze starzeniem się społeczeństwa.

Prognozy dotyczące zmian ludnościowych są niemal identyczne dla województwa śląskiego jak i dla całego kra-ju. Główny Urząd Statystyczny przewiduje, że do 2015 roku liczba dzieci w wieku 0-4 będzie rosła. Oznacza to, że w najbliższych latach popyt na przedszkola i żłobki będzie się zwiększał, co wynika również (oprócz zmian demogra-fi cznych) ze zmiany stylu życia społeczeństwa, przede wszystkim z faktu, że coraz więcej kobiet podejmuje zatrudnie-nie. Jednak od roku 2015 liczba dzieci w wieku 0-4 roku ma się zmniejszać. W efekcie w 2035 roku w województwie śląskim ich liczba ma być mniejsza o 28,5 procent niż w roku 2007.Liczba dzieci w wieku 5-19, a więc młodzieży szkolnej ma się również obniżać, przy czym w województwie ślą-skim nieznacznie mocniej niż w całym kraju. GUS prognozuje, że w 2015 roku w województwie śląskim liczba osób w wieku 5-19 będzie niższa o 18 procent od tej z 2007 roku, a w 2035 niższa aż o 31 procent. Jeżeli chodzi o ludność w wieku 20-24, to w 2015 roku liczebność tej grupy zmniejszy się w województwie śląskim o 30 procent, a w 2035 aż o 43 procent. Jednocześnie będzie rosła liczba osób mających 60 lat i więcej. W 2015 roku osób powyżej 60 roku życia przybędzie w województwie śląskim o 24 procent, a w 2035 roku będzie ich więcej prawie o połowę w stosunku do 2007 roku. Szkoły wyższe

W 2007 roku w województwie śląskim były 44 szkoły wyższe, na których studiowało 198 tys. studentów. W porównaniu do roku 1999 wzrosła zarówno liczba uczelni jak i studentów – odpowiednio o 63 i 25 proc. Warto jednak zauważyć, że od 2005 roku obserwowany jest spadek liczby studentów, a liczba uczelni ustabilizowała się. Jest to konsekwencja zmiany demografi cznej i podobne tendencje są obserwowane na poziomie całego kraju, choć w przypadku województwa śląskiego spadek liczby studentów jest wyraźnie silniejszy (por. Wykres 21). Z jednej strony jest to skutkiem mniejszej liczby studentów na 10 tys. mieszkańców w wieku 19-24 lata, a z drugiej – zmiany demografi cznej. Warto zauważyć, że mieszkańcy województwa śląskiego wyjeżdżają studiować do innych


Wykres 20. Prognozy demografi czne Głównego Urzędu Statystycznego dla Polski (lewy wykres) i wojewódz-

twa śląskiego (prawy wykres), dla grup wiekowych: 0-4; 5-19; 20-24; 60 i więcej

35

województw, przez co nasileniu ulegają konsekwencje zmiany demografi cznej. Potwierdza to fakt, że największa wartość tego wskaźnika jest obserwowana w województwach o najlepiej rozwiniętej sieci uczelni wyższych (mazowieckie, małopolskie – por. Wykres 22).

Pod względem rodzaju studiów województwo śląskie wyróżnia się wysokim udziałem studentów na wyższych szkołach technicznych, ekonomicznych i medycznych. Zdecydowanie mniejszą rolę niż w innych regionach pełnią uniwersytety (por. Wykres 23). Stąd wydaje się, że część studentów wybierających kierunki uniwersyteckie udaje się do innych ośrodków akademickich. Jednak duży udział studentów szkół technicznych i ekonomicznych powinien pozytywnie oddziaływać na rozwój regionu.

Ze względu na dostępność danych oraz korzyści skali występujące w przypadku uczelni wyższych, wskaźniki ich dotyczące zostaną zaprezentowane tylko w podziale na podregiony. W podregionie katowickim studiuje więcej osób niż liczy grupa wiekowa 19-24,32 natomiast w podregionach częstochowskim i gliwickim ten wskaźnik przewyższa średnią dla Polski. Wynika stąd, że uczelnie skupione w tych właśnie regionach przyciągają studentów z województwa i to w nich skoncentrowana jest infrastruktura uczelni wyższych. Ze względu na wspomniane korzyści skali i aglomeracji występujące w przypadku uczelni wyższych, nie należy postulować wyrównywania tych nierówności, ale inwestowanie w najbardziej prężne ośrodki.

32 W statystykach GUS nie ma możliwości policzenia liczby osób, które mieszkają na danym terenie, ale tego nie zgłosiły, co jest szczególnie częste wśród studentów. Stąd liczba studentów może przewyższać liczbę osób w wieku 19-24 lata.


Wykres 21. Dynamika liczby studentów w woj. ślą-

skim i całym kraju

Wykres 22. Liczba studentów na 10 tys. osób w wieku

19-24 w poszczególnych województwach w 2007 roku

Wykres 23. Struktura studentów według typów szkół w Polsce (lewy wykres) i woj. śląskim (prawy wykres)

w 2007 roku


36

2.3.2. Infrastruktura sportowo-rekreacyjna

Analiza indeksu rozwoju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (ISR) wskazuje na znaczne zróżnicowanie pod względem rozwoju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej w gminach województwa śląskiego. Można to tłumaczyć przede wszystkim faktem, że na terenach wiejskich praktycznie nie występują parki, których powierzchnia jest ważnym elementem decydującym o wartości wskaźnika. Liczba szkolnych obiektów sportowych, choć wypada korzystnie w gminach wiejskich w kategorii per capita, wyraźnie ustępuje gminom miejskim pod względem liczby obiektów przypadających na km2. Należy jednak zwrócić uwagę, że oprócz gmin miejskich konurbacji śląskiej, część gmin wiejskich notuje wysokie wartości indeksu ISR (np. Lipowa, Ornontowice, Olsztyn). Najwyższymi wartościami tego wskaźnika charakteryzują się jednak przede wszystkim gminy konurbacji śląskiej: Świętochłowice, Chorzów, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec. Zróżnicowanie przestrzenne indeksu ISR w gminach województwa śląskiego obrazuje Mapa 9.

Wykres 24. Liczba studentów (w tys.) na 10 tys. ludności w wieku 19-24 w 2007 roku


Mapa 9. Indeks rozwoju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (ISR) w gminach województwa śląskiego w 2007 roku


37

W dalszej części, opis indeksu ISR zostanie uzupełniony o analizę statystyczną komponentów infrastruktury sportowej: (1) klub; (2) trenerzy, (3) szkolne obiekty sportowe oraz infrastruktury rekreacyjnej: (1) parki, (2) zieleńce, (3) obszary zieleni osiedlowej, (4) szlaki turystyczne.

Infrastruktura sportowa

Analizę zróżnicowania infrastruktury sportowej utrudnia brak jednolitej bazy danych obiektów sportowych, zarówno dla całego kraju, jak i samego województwa śląskiego. Z tego powodu zróżnicowanie przestrzenne obiektów infrastruktury sportowej zostało przybliżone liczbą klubów sportowych33 oraz liczbą obiektów sportowych należących do szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych.34

Biorąc powyższe pod uwagę, można stwierdzić, że poziom nasycenia infrastrukturą sportową kształtuje się w województwie śląskim poniżej przeciętnej w kraju. Wynika to z przeciętnej, w porównaniu z innymi województwami, liczby obiektów sportowych w szkołach oraz z niewielkiej liczby klubów, która w województwie śląskim kształtuje się znacznie poniżej średniej w Polsce.

Kluby sportoweW 2007 roku funkcjonowało w województwie śląskim 1088 klubów sportowych, co oznacza, że na jeden klub

przypadało 4277 mieszkańców (w Polsce 2935 osób). Niewielka liczba klubów nie jest nadrabiana ich wielkością. Liczba ćwiczących, personelu szkoleniowego oraz sekcji sportowych przypadająca na jeden klub jest tylko nieznacznie wyższa niż przeciętnie w kraju. W 2007 roku na jeden klub w województwie śląskim przypadało: 80 ćwiczących (w Polsce 70), 4 osoby prowadzące zajęcia35 (w Polsce 3,5), 2 sekcje sportowe (w Polsce 2,2).

W samym województwie śląskim najmniejszą liczbą mieszkańców przypadającą na jeden klub sportowy charakteryzują się powiaty ziemskie: raciborski (2089 osób na jeden klub), pszczyński (2148), lubliniecki (2390). Ogólnie pierwsze dziewięć miejsc pod tym względem zajmują powiaty ziemskie, a 5 ostatnich – powiaty grodzkie. Pod względem liczby km2 przypadających na jeden klub sportowy, naturalnie najwyższe miejsca zajmują powiaty grodzkie: Chorzów (na jeden klub przypada obszar o powierzchni 1,5 km2), Częstochowa (2,19), Zabrze (2,28). Dane dotyczące liczby klubów przedstawia Tabela A.6.

Od początku dekady liczba klubów, zarówno w Polsce, jak i w województwie śląskim, zwiększa się. Jednocześnie województwo śląskie charakteryzuje się mniejszymi przyrostami liczby klubów niż w reszcie kraju. Od początku dekady w województwie śląskim i całym kraju zwiększa się również liczba ćwiczących w klubach sportowych. Przyrost liczby ćwiczących jest niemal równy przyrostowi klubów.

Obiekty sportowe w szkołachPod względem liczby obiektów sportowych w szkołach, jak zostało już nadmienione, województwo śląskie

charakteryzuje się wskaźnikami na poziomie średniej w kraju. Na jeden szkolny obiekt sportowy przypada 638 mieszkańców, przy średniej dla całego kraju równej 628. Województwo śląskie wyróżnia się natomiast dużą liczbą basenów. Jeden basen przypada na 70 000 mieszkańców, natomiast dla Polski wartość ta jest ponad dwukrotnie wyższa.

33 Najniższy poziom agregacji statystyk dotyczących klubów sportowych, które prowadzi Główny Urząd Statystyczny, to poziom powiatów.34 Dane na ten temat zostały przekazane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.35 Do osób prowadzących zajęcia w klubach sportowych zaliczani są: trenerzy, instruktorzy, inne osoby prowadzące zajęcia.


Wykres 25. Zmiana liczby klubów sportowych Wykres 26. Zmiana liczby ćwiczących

38

W samym województwie śląskim, podobnie jak w przypadku klubów sportowych, liczba szkolnych obiektów sportowych (na mieszkańca) jest wyższa w obszarach wiejskich. Najmniejszą liczbą mieszkańców na jeden obiekt sportowy charakteryzują się gminy wiejskie: Lipowa (na jeden obiekt przypada 192 mieszkańców), Olsztyn (223), Rudziniec (230). Natomiast pod względem liczby km2 najwyższe miejsca zajmują gminy miejskie: Świętochłowice (na jeden obiekt przypada 0,19 km2), Chorzów (0,21), Siemianowice Śląskie (0,32). Szczegółowe dane dotyczące szkolnych obiektów sportowych, z podziałem na kategorie, zostały zawarte w Tabeli A.7.

Infrastruktura rekreacyjna

W niniejszym opracowaniu za podstawową miarę oceny jakości infrastruktury rekreacyjnej przyjęto powierzchnię terenów zieleni: parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej oraz długość szlaków turystycznych.

W województwie śląskim na jeden hektar obszaru zieleni przypada 493 mieszkańców i po województwie warmińsko-mazurskim jest to najniższy wynik w Polsce. Ta korzystna relacja to skutek przede wszystkim dużego udziału gmin miejskich w gminach ogółem – parki powstają przede wszystkim w miastach.

W samym województwie śląskim największą powierzchnią terenów zieleni charakteryzują się gminy miejskie: Katowice (1058 hektarów), Chorzów (726) i Sosnowiec (571).

Województwo śląskie charakteryzuje się również najwyższym udziałem procentowym powierzchni terenów zieleni w całkowitej powierzchni. Tereny zieleni w tym województwie stanowią 0,77 procent całkowitej powierzchni, czyli ponad czterokrotnie więcej niż wynosi średnia krajowa. Pod względem udziału obszaru terenów zieleni w całkowitym obszarze województwa śląskiego najkorzystniejszymi wskaźnikami charakteryzują się gminy miejskie: Świętochłowice (24 procent obszaru gminy zajmują tereny zielone), Chorzów (22 procent), Siemianowice Śląskie (9), Czeladź (8), Katowice (6), Sosnowiec (6). W 121 gminach województwa udział terenów zieleni jest mniejszy niż 1 procent. Szczegółowe dane prezentuje Tabela A 8.

Od początku dekady powierzchnia terenów zieleni w województwie śląskim, podobnie jak w całym kraju, utrzymuje się niemal na niezmienionym poziomie. W porównaniu z rokiem 1999, powierzchnia terenów zieleni w województwie śląskim zmniejszyła się o 1 procent, w Polsce natomiast wzrosła o niecałe 5 procent.

Pod względem długości szlaków turystycznych województwo śląskie zajmuje drugie, po województwie małopolskim, miejsce w Polsce.36 W 2008 roku w województwie śląskim istniało 6464 km szlaków turystycznych, z czego 4198 km stanowiły szlaki piesze, narciarskie 241 km, rowerowe 1792 km, konne – 5 km oraz inne 227 km. Szczegółowe dane dotyczące szlaków turystycznych prezentuje Tabela 4.

Tabela 4. Szlaki turystyczne w 2008 (w km)

Województwo Razem Piesze Narciarskie Rowerowe Konne Kajakowe Inne

małopolskie 8598 4669 219 1226 2308 - 176śląskie 6464 4198 241 1792 5 - 227zachodniopomorskie 6207 3442 - 2458 185 122 -dolnośląskie 6032 5716 14 168 0 0 133kujawsko-pomorskie 5551 6937 - 1467 0 362 286lubuskie 5343 2679 - 1961 565 - 64wielkopolskie 4955 2872 - 2083 0 - -podlaskie 4287 3158 - 1001 0 128 0mazowieckie 3896 3226 - 629 40 - 0lubelskie 3829 3322 - 448 59 73 0pomorskie 2867 2587 - 280 0 - 0świętokrzyskie 2544 997 - 890 7 - 325warmińsko-mazurskie 2504 1694 - 838 17 280 -podkarpackie 2349 2126 - 104 0 - 120łódzkie 1765 1151 - 506 92 - 16opolskie 1003 681 - 195 0 - 127


2.3.3. Infrastruktura mieszkaniowa

Województwo śląskie pod względem poziomu rozwoju infrastruktury mieszkaniowej nie jest silnie zróżnicowane, zarówno w stosunku do pozostałych kategorii infrastruktury społecznej, jak i innych regionów kraju. Jak zostało wskazane we wcześniejszych podrozdziałach, indeks infrastruktury mieszkaniowej (IM) w gminach województwa śląskiego charakteryzuje się najmniejszą zmiennością spośród innych komponentów indeksu IRIS. Wynika to z faktu,

36 Dane dotyczące szlaków turystycznych Główny Urząd Statystyczny podaje tylko na poziomie województw.

39

że gminy miejskie posiadają korzystniejsze wskaźniki liczby mieszkań na km2, ale za to gorsze wskaźniki dotyczące przeciętnej wielkości mieszkań. Analizując wartości indeksu IM (patrz Mapa 10) można zauważyć, że stan infrastruktury mieszkaniowej w województwie śląskim charakteryzuje się zróżnicowaniem nie tyle w wymiarze podziału gmin na różne kategorie (miejskie – wiejskie), co wewnątrz tych kategorii. Wśród 10 gmin o najwyższej wartości wskaźnika IM jest aż 7 gmin wiejskich (Brenna, Koszarawa, Bobrowniki, Jaworze, Olsztyn, Poraj oraz Wilkowice) i jedynie 3 gminy miejskie (Szczyrk, Ustroń i Wisła). Natomiast wśród 10 gmin o najniższej wartości indeksu – aż 8 gmin to gminy wiejskie, a tylko 2 miejskie.

Poniżej opisane zostało zróżnicowanie infrastruktury mieszkaniowej w województwie śląskim oraz w odniesieniu do pozostałych województw w oparciu o trzy wskaźniki: (1) liczbę mieszkań, (2) liczbę izb, (3) liczbę metrów kwadratowych mieszkania.

Na tle innych województw województwo śląskie cechuje się dobrą sytuacją w zakresie infrastruktury mieszkaniowej. Świadczy o tym najlepszy w kraju wskaźnik liczby mieszkań na km2 (137) oraz jeden z lepszych (po województwie łódzkim i mazowieckim) wskaźników liczby osób na jedno mieszkanie (2,76). Mieszkania w województwie śląskim są jednak przeciętnie mniejsze (jeśli chodzi o powierzchnię i liczbę izb) niż w pozostałych województwach. Statystyczne mieszkanie posiada 3,6 izb i powierzchnię 66,8 m2, podczas gdy średnia dla Polski wynosi, odpowiednio 3,7 izb i 70 m2.

W samym województwie śląskim, jak zostało wskazane powyżej, gminy miejskie, w porównaniu do gmin wiejskich, charakteryzują się zdecydowanie wyższym wskaźnikiem liczby mieszkań na km2 i niższym wskaźnikiem liczby osób na jedno mieszkanie. Jednocześnie, mieszkania w gminach wiejskich są przeciętnie większe. Pod względem liczby mieszkań na km2 najlepsze statystyki notują gminy miejskie: Świętochłowice (1686 mieszkań na km2), Chorzów (1524), Siemianowice Śląskie (1197), natomiast w kategorii wielkości mieszkań przodują gminy wiejskie: Bojszowy (113 m2), Godów (112) i Krzyżanowice (111). Oceniając dostępność mieszkań pod względem liczby mieszkańców na jedno mieszkanie, najwyższe miejsce zajmują gmina Chorzów (2,2 mieszkańca na jedno mieszkanie), Brenna (2,3), Katowice (2,34) oraz Koszarawa (2,34). Szczegółowe dane na temat infrastruktury mieszkaniowej w województwie śląskim zostały zawarte w Tabeli A.9.

Jak wskazała analiza studiów przypadków, tak korzystne wartości wskaźników liczby mieszkań per capita i per km2 w Chorzowie i Katowicach wynikają w większym stopniu z trwającego od drugiej połowy lat 80. spadku liczby ludności w tych miastach aniżeli aktywności inwestycyjnej. Ocena przedstawicieli JST z Katowic i Chorzowa dotycząca infrastruktury mieszkaniowej, uzyskana w wywiadach IDI potwierdza te spostrzeżenia – jest ona stosunkowo dobra.

Mapa 10. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury mieszkaniowej (IM)


40

Od początku dekady rośnie zarówno liczba mieszkań, jak i ich powierzchni. Jednocześnie z każdym rokiem obniża się liczba mieszkań komunalnych, co odzwierciedla fakt, że budowa mieszkań w województwie śląskim (jak i w całym kraju) spoczywa w coraz większym stopniu na inicjatywie prywatnej. W latach 1999-2007 liczba mieszkań komunalnych w województwie śląskim zmniejszyła się o 15 procent i w efekcie mieszkania komunalne stanowią obecnie w województwie śląskim 12 procent ogółu mieszkań. Należy też zwrócić uwagę, iż zmniejsza się powierzchnia terenów przeznaczonych pod zabudowę (od roku 2005 spadek o 34 procent), w tym pod zabudowę mieszkaniową (od roku 2005 spadek o 25 procent). Oznaczać to może w przyszłości trudności w budowie nowych mieszkań.

2.3.4. Infrastruktura zdrowotna

Wewnątrz województwa śląskiego stan infrastruktury zdrowotnej jest zróżnicowany, choć mniej niż w innych kategoriach infrastruktury społecznej. Nie może natomiast dziwić fakt, że infrastruktura zdrowotna jest lepiej rozwinięta w dużych miastach niż na wsi, gdyż to w miastach najczęściej budowane są specjalistyczne szpitale posiadające duże zasoby kadry medycznej i sprzętu medycznego. Do gmin, które cechują się najwyższą wartością indeksu rozwoju infrastruktury zdrowotnej należą: Cieszyn, Świętochłowice, Chorzów, Katowice oraz Siemianowice Śląskie. Najgorszą sytuację w tym zakresie wykazywały przeważnie gminy wiejskie i miejsko-wiejskie, przede wszystkim: Jejkowice, Kuźnia Raciborska, Lyski, Pawonków i Kroczyce. Zróżnicowanie przestrzenne indeksu IZ prezentuje Mapa 11.

W dalszej części zróżnicowanie infrastruktury zdrowotnej wewnątrz województwa śląskiego oraz w odniesieniu do innych województw zostanie opisane w oparciu o 6 kategorii: (1) liczbę szpitali, (2) liczbę łóżek szpitalnych wg specjalności zabiegowych, (3) liczbę specjalistycznego sprzętu medycznego (4) liczbę zakładów opieki zdrowotnej, (5) kadrę medyczną oraz (6) liczbę aptek.

Szpitale37

W 2007 roku w województwie śląskim istniało 105 szpitali, w których znajdowało się 25 798 łóżek. Szpitale w województwie śląskim są gęściej rozmieszczone niż przeciętnie w kraju i posiadają średnio więcej łóżek. Na 1000 km2 przypada 8,5 szpitala (w Polsce 2,4), natomiast na jeden szpital 247 łóżek (w Polsce 233). Oznacza to, że na jedno łóżko szpitalne w 2007 roku w województwie śląskim przypadało 179 mieszkańców czyli o 17 procent mniej niż przeciętnie w kraju. Pod tym względem województwo śląskie wypada najlepiej w Polsce.

W województwie śląskim na 105 wszystkich szpitali, 20 szpitali było niepublicznych, czyli 19 procent ogółu i jest to odsetek zbliżony do średniej w kraju, która wynosi 23 procent (patrz Tabela 5).

37 Główny Urząd Statystyczny dane dotyczące szpitali podaje tylko na poziomie województw.

Mapa 11. Indeks rozwoju infrastruktury zdrowotnej w gminach województwa śląskiego w 2007 roku


41

Tabela 5. Liczba szpitali i łóżek szpitalnych w województwie śląskim

Rok Liczba szpitali publicznych Liczba szpitali niepublicznychLiczba łóżek szpitalnych

(ogółem)

1999 111 3 30188

2000 111 3 29038

2001 110 4 28450

2002 109 4 27963

2003 105 4 27498

2004 98 10 27313

2005 88 16 26764

2006 86 20 26607

2007 85 20 25978

Źródło: Dane GUS

Liczba szpitali w województwie śląskim od początku dekady, w odróżnieniu od całego kraju, zmniejsza się. Związane jest to przede wszystkim z dużym spadkiem liczby szpitali publicznych, gdyż liczba szpitali niepublicznych rośnie. Od 1999 roku zlikwidowanych zostało 26 szpitali publicznych, a w ich miejsce w tym czasie powstało 17 szpitali niepublicznych. Szpitale niepubliczne charakteryzują się jednak mniejszą liczbą łóżek, tak iż ogólna liczba łóżek szpitalnych w województwie śląskim spadła.38 W 1999 roku na jedno łóżko szpitalne przypadało 158 mieszkańców, a w 2007 roku 179 mieszkańców.

Województwo śląskie posiada również rozbudowaną infrastrukturę szpitalnych oddziałów specjalistycznych. Szczególnie dużą liczbę łóżek przypadających na 100 tys. mieszkańców w porównaniu z resztą kraju zawierają śląskie oddziały chorób wewnętrznych, rehabilitacyjne, neurologiczne, chirurgii urazowo-ortopedycznej oraz okulistyczne i otolaryngologiczne. Wielkość pozostałych oddziałów specjalistycznych nie odbiega istotnie od średniej w polskich województwach. Szczegółowe dane w tym zakresie zawiera Tabela 6.

Tabela 6. Liczba łóżek w szpitalach według specjalności na 100 000 mieszkańców w województwie śląskim

i Polsce w 2007 roku

Specjalności zabiegowe Specjalności zachowawcze

Oddziały Woj. śląskie Polska Oddziały Woj. śląskie Polska

chirurgiczne 58 55 chorób wewnętrznych 91 69

położniczo-ginekologiczne 49 46 rehabilitacyjne 48 29

chirurgii urazowo-ortopedycznej

40 25 neurologiczne 29 18

okulistyczne 16 9 gruźlicy i chirurgii płuc 27 21

otolaryngologiczne 14 11 pediatryczne 27 28

urologiczne 11 9 kardiologiczne 20 19

intensywnej terapii 8 7 onkologiczne 11 11

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie Biuletynu statystycznego Ministerstwa Zdrowia 2008

Szpitale województwa śląskiego są również na tle kraju dobrze wyposażone w specjalistyczną aparaturę medyczną. Przyjmując stan na 31.12.07 w ich posiadaniu znajdowało się między innymi:

• 134 aparaty rentgenowskie (średnia w Polsce 60,539) oraz 122 analizatory biochemiczne stosowane w diagnosty-ce medycznej (średnia w Polsce 53);

• 37 tomografów komputerowych (średnia w Polsce 16,4) oraz 10 rezonansów magnetycznych (średnia w Polsce 3,75);

• 12 akceleratorów liniowych stosowanych w radioterapii nowotworów (średnia w Polsce 5). Szczegółowe dane na temat liczby poszczególnych aparatów medycznych przypadających na 100 tys. mieszkańców

w województwie śląskim na tle kraju ilustruje Wykres 27.

38 Na jeden szpital publiczny w województwie śląskim przypada 238 łóżek, natomiast na szpital niepubliczny przypada łącznie 49 łóżek. Podkreśla się przy tym, że szpitale niepubliczne świadczą usługi wyższej jakości aniżeli publiczne. Szerzej na ten temat patrz: I. Rudawska, Opieka zdrowotna, aspekty rynkowe i marketingowe, Warszawa 2007.39 Tj. średnia liczba aparatów rentgenowskich z pozostałych województw w Polsce.

42

Zakłady opieki zdrowotnej40

Zakłady opieki zdrowotnej, zarówno w Polsce jak i w województwie śląskim, są w znacznym stopniu w posiadaniu sektora prywatnego. Z 1902 zakładów opieki zdrowotnej w województwie śląskim 1641 stanowiły zakłady niepubliczne, czyli 86 procent ogółu (w całym kraju odsetek ten wynosi 76 procent). Oznacza to, że na jeden zakład opieki zdrowotnej przypada w województwie śląskim 2451 mieszkańców (przeciętnie w Polsce 2755 mieszkańców). Podobnie jak w przypadku pozostałych obiektów infrastruktury zdrowotnej, także zakłady opieki zdrowotnej w województwie śląskim są najgęściej rozmieszczone – na jeden zoz przypada 6,5 km2 (średnia w Polsce to 22,6 km2).

Zakłady Opieki Zdrowotnej w gminach województwa śląskiego nie są rozłożone równomiernie – patrz Mapa 12. Najbardziej miarodajny wskaźnik stopnia nasycenia placówkami – liczba mieszkańców przypadających na jeden zakład opieki zdrowotnej, nie wskazuje jednak na dominację konkretnej kategorii gmin. Wśród najlepszych gmin pod względem wartości wskaźnika (tj. gmin, które charakteryzują się najmniejszą liczbą mieszkańców na zakład opieki zdrowotnej) znajdują się zarówno gminy wiejskie: Goczałkowice Zdrój (na jeden zoz w tej gminie przypada 900 osób), Miedźna (1112), Krupski Młyn (1161) i Herby (1162) jak i miejskie: Wodzisław Śląski (1091), Lubliniec (1340), Żywiec (1338) i Tarnowskie Góry (1385). Sześć gmin w 2007 roku nie posiadało ani jednego zakładu opieki zdrowotnej: Mierzęcice, Jejkowice, Świnna, Ślemień, Łękawica i Lipowa. Szczegółowe dane na temat zakładów opieki zdrowotnej zostały przedstawione w Tabeli A.10.

Wskaźnik policzony łącznie dla wszystkich gmin wiejskich, wszystkich gmin miejskich i wszystkich gmin miejsko-wiejskich wskazuje na nieznaczną przewagę gmin miejskich (przeciętnie na jeden zakład opieki zdrowotnej przypada 2281 mieszkańców), przed miejsko-wiejskimi (2621) i wiejskimi (2737). Wskazuje to na relatywnie lepszą sytuację w miastach, co jednak, jak zostało zaznaczone powyżej, nie wyklucza wysokich wartości wskaźnika w niektórych gminach wiejskich.

Należy też zwrócić uwagę, iż od początku dekady obserwuje się zarówno w całym kraju, jak i województwie śląskim, wzrost liczby zakładów opieki zdrowotnej, przy czym jednocześnie następuje zmniejszanie się udziału sektora publicznego. W 1999 roku w województwie śląskim publiczne zakłady opieki zdrowotnej stanowiły 64 procent ogółu placówek, natomiast w 2007 roku zaledwie 16 procent.

40 Zgodnie z Ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej i późniejszymi zmianami oraz defi nicją podawaną przez GUS – za-kładem opieki zdrowotnej jest wyodrębniony organizacyjnie zespół osób i środków majątkowych, utworzony i utrzymywany w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia (…). Zakładem opieki zdrowotnej jest m.in: (1) szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgna-cyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, hospicjum stacjonarne, inny niewymieniony z nazwy zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielenia całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednio urządzonym, stałym pomieszczeniu; (2) przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia, ambulatorium; (3) pogotowie ratunkowe; (4) medyczne laboratorium diagnostyczne; (5) pracownia pro-tetyki stomatologicznej i ortodoncji; (6) zakład rehabilitacji leczniczej; (7) żłobek; (8) ambulatorium albo ambulatorium z izbą chorych jednostki wojskowej, Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jednostki organi-zacyjnej Służby Więziennej; (9) stacja sanitarno-epidemiologiczna; (10) wojskowy ośrodek medycyny prewencyjnej; (11) jednostka organizacyjna publicznej służby krwi. Ponieważ w niniejszym raporcie żłobki nie są zaliczane do infrastruktury zdrowotnej nie wchodzą one w skład zakładów opieki zdrowotnej. Dodatkowo ponieważ dane dotyczące szpitali GUS podaje tylko na poziomie województw, niemożliwe jest ich wydzielenie z kategorii zakładów opieki zdrowotnej.

Wykres 27. Specjalistyczna aparatura medyczna przypadająca na 100 tys. mieszkańców

Źródło: Opracowanie własne na podstawie biuletynu statystycznego Ministerstwa Zdrowia 2008

43

Kadra medyczna

W województwie śląskim w 2007 roku pracowało 10 471 lekarzy, 1551 dentystów, 25 353 pielęgniarek i 2593 położne. W przeliczeniu na mieszkańca, statystyki województwa śląskiego dotyczące kadry medycznej kształtują się w przypadku lekarzy i pielęgniarek nieznacznie powyżej średniej w kraju, natomiast w przypadku lekarzy dentystów i położnych – nieznacznie powyżej. Na jednego lekarza w województwie śląskim przypada 444 osób (w Polsce 487), na lekarza dentystę 3001 osób (w Polsce 2948), na pielęgniarkę 184 osoby (w Polsce 209), na położną 1795 (w Polsce 1777).

W samym województwie śląskim najlepszymi statystykami pod względem liczby lekarzy charakteryzują się powiaty grodzkie: Katowice (na jednego lekarze przypada 198 mieszkańców), Bielsko-Biała (275), Gliwice (286), Częstochowa (298) i Bytom (357) – najgorszymi – powiaty ziemskie: rybnicki (3214), częstochowski (1143) i bieruńsko-lędziński (1042) (patrz Mapa 13). Również w pozostałych statystykach dotyczących kadry medycznej przeważają powiaty grodzkie. Szczegółowe dane na ten temat zawiera Tabela A.11.

W porównaniu z 1999 rokiem, liczba personelu medycznego zmniejszyła się, zarówno w województwie śląskim, jak i w całym kraju. Liczba lekarzy w województwie śląskim zmniejszyła się, w porównaniu z 2007 rokiem, o 15 procent (w Polsce o 11), liczba lekarzy dentystów zmalała o 11 procent (w Polsce o 2 procent), pielęgniarek o 2 procent (w Polsce o 7 procent), wzrosła natomiast w województwie śląskim liczba położnych – o jeden procent (w Polsce liczba położnych zmniejszyła się o 5 procent).

Apteki41

Sieć aptek w województwie śląskim jest słabiej rozwinięta od reszty kraju. Liczba mieszkańców przypadająca na jedną aptekę w województwie śląskim kształtuje się na jednym z najwyższych poziomów w Polsce. Na jedną aptekę w województwie śląskim przypada 3732 osoby (przeciętnie w Polsce 3245). Liczba magistrów farmacji zatrudnionych w aptekach jest na poziomie średnim w kraju. W jednej aptece pracuje przeciętnie 2 magistrów farmacji.

W województwie najgęstsza sieć aptek występuje w gminach miejskich. Najmniejszą liczbą kilometrów kwadratowych na aptekę charakteryzują się gminy miejskie: Chorzów (1,1), Siemianowice Śląskie (1,3), Świętochłowice (1,3), Sosnowiec (1,5), Katowice (1,6). Pod względem liczby mieszkańców na aptekę najwyższymi i najniższymi wartościami charakteryzuję

41 Do kategorii apteki zostały zaliczone również punkty apteczne.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Mapa 13. Liczba mieszkańców na jednego lekarzaMapa 12. Liczba mieszkańców przypadających na

jeden zakład opieki zdrowotnej

44

się gminy wiejskie, gminy miejskie pozostają w środku stawki. Najmniej osób na aptekę notują gminy wiejskie Popów (1514), Dąbrowa Zielona (2078), Goczałkowice Zdrój (2099) oraz gmina miejska Szczyrk (1936), najwięcej osób na aptekę przypada natomiast w gminach wiejskich: Hażlach (9973), Lipowa (9817), Lyski (9013) oraz gminie miejskiej Pszów (14 011). Szczegółowe dane na temat aptek w gminach województwa śląskiego zawiera Tabela A.12.

Od początku dekady obserwuje się wzrost liczby aptek, zarówno w województwie śląskim jak i na poziomie całego kraju. W latach 1999-2007 liczba aptek w województwie śląskim zwiększyła się o ponad 26 procent, natomiast w całym kraju o ponad 44 procent.

2.3.5. Infrastruktura kulturalna

Sieć infrastruktury kulturalnej w województwie śląskim, podobnie jak w innych regionach jest najgęstsza w gminach miejskich, które w większości przypadków pełnią rolę centrów kulturowych dla okolicznych miejscowości. Najwyższe wartości indeksu rozwoju infrastruktury kulturalnej notują gminy turystyczne: Ustroń i Wisła, na czwartym miejscu znajduje się Brenna, a na szóstym Wilkowice. Tak wysoka pozycja tych gmin jest rezultatem przede wszystkim niewielkiej liczby ludności (wskaźniki liczone są per capita), co w sytuacji istnienia infrastruktury kulturalnej zwiększa atrakcyjność turystyczną tych gmin (takiej jak muzea czy kina). Trzecie miejsce zajmują Katowice, a piąte Świętochłowice. Najgorzej wyposażone w infrastrukturę kulturalną są gminy w dawnym województwie częstochowskim. Najniższe wartości wskaźnika zanotowano w gminach Mykanów, Olsztyn i Przystajń. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury kulturalnej obrazuje Mapa 14.

W dalszej części zróżnicowanie infrastruktury kulturalnej wewnątrz województwa śląskiego oraz w odniesieniu do innych województw zostanie opisane w oparciu o 5 kategorii: (1) biblioteki; (2) kina; (3) muzea; (4) teatry; (5) galerie.

Biblioteki

Na jedną bibliotekę w województwie śląskim przypada 5583 mieszkańców (w Polsce 4490) i jest to drugi po województwie pomorskim wynik w kraju. Jednakże biblioteki województwa śląskiego, podobnie jak inne kategorie obiektów infrastruktury społecznej są najgęściej rozmieszczone w kraju. Średnio na jedną bibliotekę w województwie śląskim przypada 14,7 km2 (w Polsce 36,8). W gminach miejskich wskaźnik ten wynosi 7,3 (średnio w Polsce 7,2), natomiast w gminach wiejskich 23,9 (średnio w Polsce 41,56) i jest to najlepszy wynik w kraju.

Mapa 14. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury kulturalnej (IK) w gminach województwa śląskiego

w 2007 roku


45

W samym województwie śląskim najgęściej rozmieszczone są biblioteki w Świętochłowicach (na jedną bibliotekę przypada obszar o powierzchni 1,8 km2), Siemianowicach Śląskich (2,3) i Chorzowie (2,36), a analizując szerzej – najgęściej rozmieszczone biblioteki są w gminach miejskich konurbacji śląskiej i innych dużych miastach województwa. Gęstość zaludnienia w obszarach miejskich powoduje, że automatycznie liczba mieszkańców przypadających na bibliotekę w gminach miejskich jest zdecydowanie większa niż w gminach wiejskich. Najmniej osób przypadających na jedną bibliotekę notują gminy: Krupski Młyn (1116 mieszkańców na bibliotekę), Mierzęcice (1222), Lelów (1292), a najwięcej gminy miejskie: Bytom (16 796), Wisła (11 320), Żywiec (10 710), Ruda Śląska (10 372). Szczegółowe dane na ten temat prezentuje Mapa 15 oraz Mapa 16, a także Tabela A.13.


Mapa 16. Liczba kilometrów kwadratowych przy-

padających na bibliotekę w gminach woj. śląskiego

w 2007 roku

Mapa 15. Liczba mieszkańców przypadających na bi-

bliotekę w gminach woj. śląskiego w 2007 roku


Wykres 28. Zmiana liczby bibliotek, czytelników i wolumenów na jedną bibliotekę w województwie śląskim

(rok 1999=100 procent)


46

Od 1999 roku w województwie śląskim, podobnie jak w innych województwach, corocznie zmniejsza się liczba bibliotek. W opisywanym województwie procentowy spadek liczby bibliotek równy był spadkowi liczby mieszkańców, co oznacza, że proporcja liczby bibliotek na mieszkańca została zachowana. Jednocześnie od początku dekady zwiększają się zasoby wolumenów bibliotek.

Od 2003 roku w gminach województwa śląskiego odnotowuje się spadek liczby czytelników, który jest silniejszy niż wynika ze zmian demografi cznych. W ten sposób relacja liczby bibliotek do liczby czytelników w każdej kategorii gmin miejskich ulega poprawie.

Kina i multipleksy

Kina w Polsce budowane są praktycznie tylko w miastach. Ponad 67 procent kin znajduje się w gminach miejskich, a tylko 3,7 procent w gminach wiejskich. Województwo śląskie pod względem rozmieszczenia kin różni się od innych województw tylko nieznacznie. W 2007 roku 87 procent kin w nim funkcjonujących znajdowało się w gminach miejskich, natomiast w gminach wiejskich istniały tylko 3 kina. Od początku dekady coraz ważniejszym uzupełnieniem tradycyjnych kin stają się multipleksy, które ze względu na swoją wielkość budowane są tylko w dużych miastach.42

Dostępność do kin w województwie śląskim kształtuje się powyżej średniej w kraju. Na jedno kino przypada o 26 procent mniej mieszkańców niż w pozostałych regionach kraju. Natomiast biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców na jedno miejsce na widowni, województwo śląskie wypada tuż za województwem mazowieckim. Należy przy tym zaznaczyć, iż statystyki lepsze od średniej w Polsce notują wszystkie kategorie gmin w województwie śląskim.

W 2007 roku w województwie śląskim kina posiadało 39 gmin, z czego tylko w 12 gminach znajdowało się więcej niż jedno kino. Mieszkańcy gmin miejskich mogą korzystać łącznie z 53 kin i 8 multipleksów, w których znajduje się ponad 55 tys. miejsc na widowni, z czego ponad 17 tys. miejsc przypada na multipleksy43. Natomiast na 96 gmin wiejskich, w 2007 roku tylko 3 posiadały kina (Koszęcin, Godów, Lubomia). Najwięcej kin usytuowanych jest w gminie Katowice (8 kin), Rybnik (5) i Gliwice (3). Szczegółowe dane dotyczące kin w województwie śląskim prezentuje Tabela A.13.

Mieszkańcy województwa śląskiego charakteryzują się jednym z największych współczynników korzystania z kin. W 2007 roku śląskie kina (razem z multipleksami) odwiedziło łącznie ponad 7 milionów 600 tysięcy widzów. Oznacza to, iż statystycznie na jednego mieszkańca województwa śląskiego przypadło ponad 1,6 wyjść do kina, co stanowi drugi (po województwie mazowieckim, a na równi z województwem małopolskim i wielkopolskim) wynik w kraju. Należy też zwrócić uwagę, iż od początku dekady rośnie ogólna liczba osób odwiedzających kina i multipleksy, przy czym dynamika odwiedzających kina i multipleksy jest większa w województwie śląskim niż w kraju. W porównaniu z 2003 rokiem, liczba odwiedzających kina w województwie śląskim wzrosła o 75 procent, a w Polsce w tym samym okresie wzrost wyniósł 39 procent.

Od początku dekady w zmianach struktury i rozmieszczenia kin w Polsce można zauważyć dwie tendencje. Z jednej strony systematycznie spada liczba kin, przede wszystkim w gminach wiejskich, z drugiej natomiast zwiększa się ich wielkość (mierzona liczbą miejsc na widowni i liczbą ekranów). Dodatkowo w dużych miastach coraz większy udział widowni zyskują multipleksy, które wypierają z rynku mniejsze tradycyjne kina.

W latach 1999-2007 ogólna liczba kin (nie licząc multipleksów) obniżyła się w Polsce o 27 procent.44 Największe spadki wystąpiły w gminach wiejskich, w których liczba kin zmniejszyła się o ponad 51 procent. Tej tendencji towarzyszy jednak zwiększenie liczby miejsc. Mimo spadku liczby kin, liczba mieszkańców przypadająca na jedno miejsce na widowni spadła o 15 procent. Jeżeli dodamy liczbę miejsc na widowni w multipleksach, wtedy spadek ten wyniesie ponad 41 procent. W rezultacie na jedno miejsce w kinie przypada w Polsce 111 osób (wobec 183 w 1999 roku).

Powyżej opisany kierunek zmian występuje również w województwie śląskim, jednak z mniejszym natężeniem. W latach 1999-2007 liczba tradycyjnych kin zmniejszyła się o 8 obiektów (spadek o 8 procent), jednakże w tym samym czasie wybudowano 8 multipleksów. Należy zwrócić uwagę, iż liczba kin w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, w przeciwieństwie do całego kraju, nie uległa tak znacznym zmianom. Obecnie w gminach wiejskich są 3 kina (w 1999 roku były 4), natomiast w gminach miejsko-wiejskich jest 5 kin (w 1999 roku było 7). Podobnie jak w pozostałych województwach, w województwie śląskim zwiększyła się znacząco liczba miejsc na widowni i sal przypadających na jedno kino. Stąd mimo zmniejszenia liczby kin, liczba mieszkańców przypadająca na jedno miejsce na widowni w województwie śląskim w porównaniu do 1999 roku zmniejszyła się o 42 procent, a po uwzględnieniu miejsc w multipleksach, spadek wyniósł ponad 60 procent. W 2007 roku na jedno miejsce w kinie przypadały 83 osoby.

42 W 2007 roku sześć województw nie posiadało na swoim terytorium żadnego multipleksu.43 Główny Urząd Statystyczny statystyki dotyczące multipleksów podaje tylko na poziomie województw.44 W latach 1999-2007 liczba kin w Polsce obniżyła się o 186 obiektów. Natomiast w tym czasie wybudowano 41 multipleksów.

47

Muzea

Sieć obiektów muzealnych, w porównaniu z innymi elementami infrastruktury kulturalnej, jest w województwie śląskim zdecydowanie najsłabiej rozwinięta. Należy jednak dodać, że województwo śląskie szybko zmniejsza dystans w stosunku do innych województw.

W 2007 roku istniały w województwie śląskim łącznie 64 muzea w 34 gminach. Najwięcej muzeów znajdowało się gminach miejskich: Gliwice (7 muzeów), Częstochowa (5), Katowice (4), Bielsko-Biała (4). Oznacza to, iż na jedno muzeum w tym województwie przypada ponad 77 tysięcy mieszkańców, czyli o 50 procent więcej od średniej krajowej, a ponad dwukrotnie więcej niż na przykład w województwie małopolskim. Szczegółowe dane na temat liczby muzeów zawiera Tabela A.13.

Należy jednak dodać, że od roku 1999 liczba muzeów w województwie śląskim wzrosła o ponad 53 procent (najwięcej w gminie miejskiej Gliwice, gdzie przybyło 5 muzeów), podczas gdy w kraju wzrost wyniósł prawie 14 procent. Zwiększeniu liczby muzeów towarzyszy jednak duży spadek liczby odwiedzających muzea. W województwie śląskim od początku dekady liczba odwiedzin muzea spadła o 40 procent (z 1,6 miliona zwiedzających do 699 tysięcy). W Polsce spadek był mniejszy i wyniósł 27 procent (z 20,4 miliona zwiedzających do 16,1).

Galerie i salony sztuki45

Pod względem dostępności do galerii i salonów sztuki województwo śląskie charakteryzuje się statystykami na poziomie średniej w kraju. Na jedną galerię w województwie śląskim przypada 137 tysięcy mieszkańców, podczas gdy w Polsce wskaźnik ten wynosi 130 tysięcy. Na poziomie średniej krajowej kształtują się również wskaźniki dotyczące wystaw i ekspozycji przypadających na jedną galerię sztuki. W województwie śląskim na jedną galerię w 2007 roku przypadało 13 ekspozycji i 12 wystaw (w Polsce odpowiednio: 13 ekspozycji i 12 wystaw). Znacznie gorzej wypada województwo śląskie pod względem liczby zwiedzających. Na 100 mieszkańców w 2007 roku, średnio tylko 6 odwiedziło galerie sztuki, natomiast w Polsce 9.

W 2007 roku w województwie śląskim 16 powiatów posiadało przynajmniej jedną galerię sztuki, z czego cztery to powiaty ziemskie (bielski – 3 galerie, mikołowski – 2, tarnogórski – 3, żywiecki – 1), spośród powiatów grodzkich najwięcej galerii znajdowało się w powiecie Katowice (5 galerii), Częstochowa (4), Bielsko-Biała (4), Chorzów (3), Gliwice (2). W pozostałych powiatach grodzkich: Bytom, Dąbrowa Górnicza, Jastrzębie Zdrój, Ruda Śląska, Rybnik, Sosnowiec, Tychy funkcjonowała tylko jedna galeria.

Od początku dekady w województwie śląskim, jak i w całym kraju, odnotowuje się wzrost liczby galerii sztuki, jak i samych zwiedzających. W województwie śląskim w okresie 1999-2007 liczba galerii sztuki zwiększyła się z 21 do 34 (w Polsce z 215 do 294), natomiast liczba zwiedzających wzrosła z 217 do 278 tysięcy (w Polsce z 2,4 miliona do 3,4 miliona).

Teatry i instytucje muzyczne46

W 2007 roku istniało w Polsce łącznie 184 teatrów i instytucji muzycznych. Oznacza to, że na jeden teatr przypada ponad 207 tys. osób. Województwo śląskie charakteryzuje się statystykami podobnymi do przeciętnej w kraju. W 2007 roku istniały 23 teatry, co oznacza, że na jeden teatr przypadało 205 tys. osób.

Teatry województwa śląskiego charakteryzują się większą liczbą miejsc niż przeciętnie w Polsce oraz są gęściej rozmieszczone. Na jeden teatr w województwie śląskim przypada 457 miejsc – 20 procent więcej od średniej w Polsce. Natomiast na 10 000 km2 przypada ponad 17 teatrów (w Polsce 5,8).

Mieszkańcy województwa śląskiego uczęszczają do teatrów w wymiarze porównywalnym do mieszkańców innych województw.47 Należy natomiast zwrócić uwagę, że teatry województwa śląskiego charakteryzują się większą aktywnością (mierzoną liczbą wystawianych spektakli/koncertów) niż przeciętnie w kraju.48

W okresie 1999-2006 liczba teatrów w województwie śląskim podlegała niewielkim wahaniom i kształtowała się w przedziale 23-25 teatrów. W 2007 roku w województwie śląskim liczba teatrów i/lub instytucji muzycznych zmniejszyła się o 4 (spadek o 16 procent). Należy jednak zaznaczyć, że spadkowi liczby obiektów nie towarzyszył odpowiedni spadek liczby miejsc na widowni w tych instytucjach. Pomiędzy rokiem 2006 a 2007 liczba miejsc na widowni w teatrach i/lub instytucjach muzycznych spadła z 10 256 do 9614 miejsc (spadek o 6,2 procent). Oznaczać to może, że likwidacji uległy najmniejsze obiekty. Zmiany liczby teatrów i miejsc na widowni w województwie śląskim obrazuje Wykres 29.

45 Najniższym poziomem agregacji statystyk dotyczących galerii i salonów sztuki prowadzonych przez GUS jest poziom powiatów.46 Ponieważ Główny Urząd Statystyczny w swoich statystykach nie rozróżnia teatrów i innych instytucji muzycznych (oper, fi lharmonii), tylko pro-wadzi zbiorcze dane pod jedną kategorią: „Teatry i instytucje muzyczne” w dalszej części tekstu mowa będzie tylko o „teatrach” jednak w rozumieniu obejmującym również instytucje muzyczne. Statystyki GUS odnośnie tej kategorii infrastruktury społecznej prowadzone są tylko na poziomie województw, stąd niemożliwa jest analiza na poziomie powiatów czy gmin.47 W województwie śląskim, w 2007 roku, na 100 mieszkańców przypadało 29 widzów (w Polsce 26).48 W województwie śląskim, w 2007 roku, na jeden teatr przypadało średnio 301 przedstawień (w Polsce 274).

48

2.3.6. Infrastruktura pomocy społecznej

Dysproporcje w rozwoju infrastruktury społecznej wewnątrz województwa śląskiego, obok infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, należą do największych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że obszary wiejskie posiadają gorzej rozwiniętą sieć obiektów pomocy społecznej oraz na ich obszarze nie powstają żłobki. Najwyższe wartości indeksu rozwoju infrastruktury pomocy społecznej IPS w 2007 roku odnotowały gminy miejskie Cieszyn, Lubliniec,

Wykres 29. Zmiana liczby teatrów i miejsc na widowni (w procentach) w województwie śląskim w latach 1999-

2007 (rok 1999=100 procent)


Mapa 17. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury pomocy społecznej (IPS) w gminach województwa

śląskiego w 2007 roku


49

Chorzów, Ustroń oraz gminy miejsko-wiejskie: Żarki i Skoczów. Zróżnicowanie przestrzenne nasycenia infrastrukturą społeczną przedstawia Mapa 17.

W dalszej części do opisu zróżnicowania rozwoju infrastruktury pomocy społecznej zostaną wykorzystane dane dotyczące: (1) placówek pomocy społecznej oraz (2) żłobków.

Placówki pomocy społecznej

W województwie śląskim znajduje się obecnie 786 placówek pomocy społecznej (ich podział rodzajowy prezentuje Tabela 7). Oznacza to, że statystycznie na jedną placówkę przypada 5921 mieszkańców (9 wynik w kraju) i obszar o wielkości 15,9 km2.

Tabela 7. Placówki pomocy społecznej w województwie śląskim

Rodzaj placówki Liczba placówek

Powiatowe centra pomocy rodzinie 36Ośrodki pomocy społecznej 167Placówki opiekuńczo-wychowawcze całodobowe 83Placówki opiekuńczo-wychowawcze wsparcia dziennego 153Domy pomocy społecznej 93Placówki zapewniające całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub w podeszłym wieku

19

Ośrodki adopcyjno-opiekuńcze 11Placówki świadczące pomoc osobom bezdomnym 185Środowiskowe domy samopomocy 39RAZEM 786

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach

Najwięcej placówek pomocy społecznej znajduje się w Częstochowie (64 placówki), Katowicach (51), Bielsku-Białej i Gliwicach (po 32) oraz Sosnowcu (28), podczas gdy 40% gmin posiada tylko jedną placówkę. Najniższy wskaźnik liczby mieszkańców na jedną placówkę notują gminy: Dąbrowa Zielona (831), Włodowice (882), Lubomia (1140), Bojszowy (1352) oraz Irządze (1430). Najgorzej prezentują się pod tym względem gminy o względnie wysokiej liczbie mieszkańców i tylko jednej placówce pomocy społecznej (Rydułtowy, Jasienica, Bieruń, Pyskowice, Wręczyca Wielka, Radzionków), w których wskaźnik ten przekracza 17 000. Na poziomie powiatów najlepiej wypadają: powiat lubliniecki (3186), cieszyński (3357), miasto Częstochowa (3846), bieruńsko-lędziński (4018) oraz miasto Chorzów (4210), najgorzej miasta-powiaty: Jastrzębie Zdrój (15 657), Zabrze (11 816), Dąbrowa Górnicza (11 709), Żory (10 335) oraz Siemianowice Śląskie (10 232). Szczegółowe dane na ten temat prezentuje Tabela A.14.

Od początku dekady liczba placówek stacjonarnej pomocy społecznej (ośrodków pomocy społecznej) rośnie, zmniejsza się natomiast ich wielkość – liczba miejsc na placówkę maleje. Ponieważ przyrost liczby placówek jest większy niż spadek liczby miejsc w każdej placówce, ogólna liczba miejsc, a więc i dostępność w placówkach,

Wykres 30. Zmiana dostępności do stacjonarnych ośrodków pomocy społecznej w województwie śląskim

(rok 1999=100 procent)


50

zwiększa się. Wzrostowi liczby placówek towarzyszy niemal identyczny przyrost klientów, co może sugerować, iż braki w infrastrukturze stanowią poważny czynnik ograniczający dalszy przyrost klientów.

Żłobki

Żłobki w Polsce powstają tylko w miastach. W 2007 roku nie istniał żaden taki obiekt na wsi. W województwie śląskim w 2007 roku funkcjonowało 55 żłobków w 30 gminach miejskich i 1 gminie miejsko-wiejskiej, w których łącznie było 2643 miejsc. Oznacza to, że w miastach województwa śląskiego na jedno miejsce w żłobku przypada ponad 55 dzieci (o ponad 23 więcej niż przeciętnie w kraju).

Najwięcej żłobków posiadają gminy miejskie: Katowice (8), Sosnowiec (4), Zabrze (4) oraz Gliwice (4), Dąbrowa Górnicza (3), Tarnowskie Góry (3), Bytom (2), Bielsko-Biala (2), Cieszyn (2), Częstochowa (2), w pozostałych 21 gminach istniał tylko jeden żłobek. Szczegółowe dane na ten temat zawiera Tabela A.14.

Od 2004 roku w województwie śląskim powstały zaledwie 4 nowe żłobki. W najbliższych latach należy również oczekiwać wzrostu zapotrzebowania na żłobki – to w wyniku zwiększania się liczby dzieci w wieku 0-349 oraz zmiany stylu życia i pracy ludzi młodych (przede wszystkim wzrost aktywności zawodowej kobiet).

2.3.7. Zróżnicowanie przestrzenne oraz ocena jakości i dostępności komponentów infrastruktury społecznej

– wyniki badań jakościowych

Z panelu FGI i rozmów IDI wynika, że ocena zróżnicowania w nasyceniu infrastrukturą społeczną zależy od wybranego komponentu infrastruktury społecznej. Należy też dodać, że opinie ekspertów uczestniczących w panelu dyskusyjnym oraz ankietowanych przedstawicieli JST w wielu miejscach odbiegają od zaprezentowanej powyżej analizy statystycznej.

Zdaniem ekspertów, nasycenie infrastrukturą edukacyjną na poziomie przedszkolnym w województwie śląskim jest niewystarczające – subiektywne odczucie uczestników panelu różni się od danych statystycznych, które wskazują na stosunkowo dobry stan tej infrastruktury. W przypadku szkół podstawowych również sytuacja nie przedstawia się najlepiej, choć zdania dyskutantów w tym zakresie były podzielone. Wnioski z analizy statystycznej są zbieżne ze zdaniem panelistów – liczba uczniów przypadających na jedno pomieszczenie w szkołach podstawowych i gimnazjach należy w województwie śląskim do najwyższych w Polsce. Zarówno jakość jak i dostępność infrastruktury szkół ponadgimnazjalnych oraz uczelni wyższych jest stosunkowo dobra – to stwierdzenie dyskutantów nie jest potwierdzane przez dane statystyczne, które ukazują, że infrastruktura ta jest rozwinięta w przeciętnym stopniu. Rozbieżności te zauważyli uczestnicy badania po prezentacji wyników w czasie drugiego spotkania.

W czasie omawiania infrastruktury sportowo-rekreacyjnej zwrócono uwagę na dysproporcje w stopniu jej rozwoju pomiędzy poszczególnymi powiatami. W szczególności zwrócono uwagę na nieefektywne inwestycje w Skoczowie i zbyt małe nakłady na infrastrukturę turystyczną w powiecie żywieckim. Ponadto, podkreślono niski poziom rozwoju infrastruktury turystycznej w obrębie konurbacji, niemniej ogólnie jej stan jest stosunkowo dobry.

Infrastruktura mieszkaniowa jest budowana głównie ze środków prywatnych i nasycenie tym komponentem jest stosunkowo wysokie. Problemem jest w tym przypadku zbyt wysoka cena lokali, uniemożliwiająca młodym ludziom ich zakup. Eksperci zwrócili uwagę na konieczność wspierania budownictwa, zapewniającego pierwsze domy dla tej części społeczeństwa, której nie stać na samodzielne mieszkanie, a jednocześnie nie kwalifi kuje się ona do wsparcia komunalnego. Ponadto, podkreślono konieczność rewitalizacji centrów śląskich miast i spowodowania by stały się one atrakcyjne dla potencjalnych inwestorów.

Nasycenie infrastrukturą społeczną w województwie śląskim jest, zdaniem ekspertów, na przeciętnym poziomie – z jednej strony istnieje dużo placówek pomocy społecznej, a z drugiej ze względu na znaczną liczbę ludności i starzenie się społeczeństwa, wciąż brakuje miejsc dla wszystkich potencjalnych klientów. Ponadto, znaczne są potrzeby w zakresie wspierania centrów integracji społecznej, na co brakuje środków w budżetach JST.

Zdaniem panelistów, stan infrastruktury ochrony zdrowia w województwie śląskim jest dobry, co potwierdzają dane statystyczne. Dyskutanci przywołują przykłady siemianowickiego Centrum Leczenia Oparzeń i Śląskiego Centrum Chorób Serca w Zabrzu, jako placówek o międzynarodowej renomie. Jednocześnie wskazują na potrzebę rozbudowywania bazy lokalowej i sprzętowej placówek ochrony zdrowia.

Ocena dostępności i jakości infrastruktury społecznej – analiza wyników badania CAWI

Poniższa część prezentuje oceny przedstawicieli JST województwa śląskiego dotyczące dostępności i jakości infrastruktury społecznej, którzy uczestniczyli w badaniu CAWI50. Respondenci, stan oraz dostępność infrastruktury społecznej, mogli ocenić w skali od 1 do 5 (1 – najgorzej; 5 – najlepiej).

49 Patrz prognozy demografi czne w rozdziale dotyczącym infrastruktury edukacyjnej.50 Szerzej na temat metodologii badania CAWI patrz Rozdział 1.4.1.

51

Infrastruktura edukacyjnaOgólna dostępność infrastruktury edukacyjnej na terenie województwa śląskiego oceniana jest bardzo dobrze

(średnio 4,1 w skali 1-5), przy czym jej jakość oceniana jest nieznacznie gorzej (średnio 3,5). Co ciekawe, ocena nie jest zróżnicowana w zależności od rodzaju gminy – reprezentanci gmin wiejskich, miejskich i miejsko-wiejskich oceniają dostępność odpowiednio na 4,1; 4,1 i 4,2 punktu, a jakość na 3,5; 3,7 i 3,8 punktu. Heterogeniczność ocen widoczna jest dopiero na poziomie poszczególnych typów szkół – dostępność do szkół wyższych w gminach miejskich jest oceniana znacznie wyżej (2,5) niż na terenach wiejskich (1,7) i gminach miejsko-wiejskich (1,4). Znacznie wyżej od szkolnictwa wyższego oceniana jest dostępność do pozostałych typów szkół, niemniej również w tych przypadkach wyższe noty występują na terenach miejskich – odpowiednie wskaźniki wynoszą:

• dla przedszkoli 4,1 wobec 3,6 dla gmin wiejskich i 3,4 dla gmin miejsko-wiejskich• dla szkół podstawowych 4,6 wobec 4,4 dla gmin wiejskich i 4,4 dla gmin miejsko-wiejskich• dla gimnazjów 4,6 wobec 4,3 dla gmin wiejskich i 4,2 dla gmin miejsko-wiejskich• dla szkół ponadgimnazjalnych 3,5 wobec 3,3 dla gmin wiejskich i 2,2 dla gmin miejsko-wiejskich.

W przypadku infrastruktury edukacyjnej jakość oceniana jest znacznie gorzej niż dostępność, zwłaszcza w przypadku edukacji na niższych szczeblach – szkół podstawowych i gimnazjów. Wskazuje to na konieczność inwestycji w modernizację szkół, a nie w ich powiększanie.

Infrastruktura kulturalnaOgólna ocena jakości i dostępności infrastruktury kulturalnej w województwie śląskim jest na zbliżonym –

przeciętnym poziomie we wszystkich JST (bez względu na ich rodzaj). Kształtuje się ona odpowiednio w gminach miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich na poziomie 3,6 wobec 3,6 i 3,4 – w przypadku dostępności i 3,6 wobec 3,4 i 3,4 – w przypadku jakości. Istotne różnice występują natomiast, gdy ocenie podlegają poszczególne komponenty infrastruktury kulturalnej.

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie wyników badania CAWI

Wykres 31. Średnia ocena dostępności infrastruktury

edukacyjnej

Wykres 32. Średnia ocena jakości infrastruktury

edukacyjnej



kulturalnej


kulturalnej

52

W gminach miejskich o wiele lepiej oceniana jest (w porównaniu do innych komponentów) dostępność do kin i teatrów. Wynika to z faktu, że zarówno domy kultury jak i biblioteki istnieją również na terenach wiejskich, natomiast kina w miastach powiatowych zaspokajają najczęściej potrzeby mieszkańców okolicznych obszarów. Potwierdza to analiza danych, uzyskanych od przedstawicieli tego szczebla administracji samorządowej – w powiatach grodzkich, dostępność infrastruktury w zakresie wszystkich 4 komponentów jest większa niż w powiatach ziemskich. Ponadto, widoczna jest wyższa dostępność kin w gminach miejsko-wiejskich niż w wiejskich, podczas, gdy w zakresie pozostałych trzech komponentów wskaźnik jest podobny. Niska dostępność teatrów wynika z wojewódzkiego zasięgu oddziaływania tych placówek – pomimo że teatr znajduje się w najbliższym mieście wojewódzkim, percepcja jego dostępności jest niewielka.

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna Infrastruktura sportowo-rekreacyjna jest jedyną kategorią, w której nie występują znaczne różnice w ocenie

pomiędzy jednostkami miejskimi i wiejskimi, a niektóre elementy są nawet nieznacznie lepiej oceniane na wsi, jak np. jakość boisk i klubów sportowych. W zakresie dostępności infrastruktury sportowej gminy miejsko-wiejskie charakteryzują się taką samą średnią wartością oceny, jak miejskie (3,8), ale w przypadku oceny ogólnej, przeważają gminy miejskie ze średnią oceną 3,6 wobec 3,4 w miejsko-wiejskich i 3,3 w wiejskich. Dziwić może niska ocena dostępności infrastruktury rekreacyjnej na terenach wiejskich – najprawdopodobniej wynika to z podanych w kwestionariuszu wskazówek (infrastruktura rekreacyjna to parki, ścieżki rowerowe itd.), niemniej przypomnieć należy, że na terenach wiejskich znajduje się więcej lasów, jezior i innych obiektów, pełniących funkcję substytucyjną wobec infrastruktury stricte rekreacyjnej w miastach.

Infrastruktura zdrowotna Zarówno pod względem dostępności jak i jakości infrastruktura zdrowotna oceniana jest raczej dobrze (3,5), przy

czym występują dość znaczne dysproporcje w ocenie pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi. Największe różnice występują w ocenie jakości i dostępności do szpitali, nieco mniejsze zaś w przypadku przychodni i aptek. W przypadku szpitali różnica pomiędzy oceną dostępności przez przedstawicieli gmin miejskich (2,8), a gmin wiejskich (2,0) czy miejsko-wiejskich (1,6) jest znaczna. W przypadku aptek różnice nie są aż tak duże, choć również w tym przypadku sytuacja w miastach jest lepsza niż na wsi.

Taki rozkład ocen jakości i dostępności infrastruktury zdrowotnej wskazuje, że najważniejszym wyzwaniem jest poprawienie dostępu do szpitali na terenach wiejskich. Zaznaczyć jednak należy, że nie musi się to odbywać poprzez budowę nowych placówek – wydaje się, że lepszym rozwiązaniem będzie usprawnienie systemu ratownictwa i transportu medycznego z obszarów wiejskich do szpitali w miastach.

Infrastruktura pomocy społecznejJakość i dostępność infrastruktury pomocy społecznej jest oceniana w województwie śląskim na poziomie średnim

(3,1), przy czym nieco lepiej oceniane są pod tym względem obszary miejskie. Różnice wynikają przede wszystkim z bardzo niskiej oceny dostępności żłobków na obszarach wiejskich – co wynika z faktu, że żłobki powstają tylko w miastach.



sportowo-rekreacyjnej


sportowo-rekreacyjnej

53

Na wykresach widać wyraźne różnice pomiędzy dostępnością standardowych ośrodków pomocy społecznej, a żłobków, aczkolwiek dostępność tych drugich, również w powiatach grodzkich jest bardzo niska. Może to dowodzić konieczności rozbudowywania tego typu infrastruktury, zwłaszcza biorąc pod uwagę zmiany trybu życia ludności i coraz częstsze podejmowanie pracy przez kobiety. Ogólnie, zróżnicowanie ocen pomiędzy miastem i wsią w przypadku infrastruktury pomocy społecznej jest mniejsze niż w ocenach innych komponentów infrastruktury społecznej.

Infrastruktura mieszkaniowa



ochrony zdrowia


ochrony zdrowia



pomocy społecznej

Wykres 40. Średnia ocena jakości infrastruktury po-

mocy społecznej



mieszkaniowej


mieszkaniowej

54

Infrastruktura mieszkaniowa spośród pozostałych komponentów infrastruktury społecznej jest najgorzej oceniana przez przedstawicieli JST uczestniczących w badaniu CAWI – średnia ocena jakości infrastruktury mieszkaniowej wyniosła zaledwie 2,8 w 5 stopniowej skali. Oznaczać to może, że pomimo dobrych wskaźników opisujących rozwój infrastruktury mieszkaniowej w województwie śląskim w porównaniu do innych województw (patrz pkt. 2.3.3.) wciąż istnieją znaczne niedobory mieszkaniowe. Z badań CAWI wynika przy tym, że niedobory mieszkaniowe są znacznie większe na obszarach wiejskich niż w miastach. We wszystkich JST najniżej oceniana jest natomiast dostępność i jakość mieszkań komunalnych.

2.4. Inwestycje w infrastrukturę społeczną w latach 1999-2007

W niniejszym podrozdziale zostały opisane wydatki inwestycyjne w infrastrukturę społeczną JST oraz sektora prywatnego. Część pierwsza traktuje o wydatkach inwestycyjnych JST ogółem, w części drugiej szczegółowej analizie zostały poddane wydatki w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej. Część trzecia prezentuje wydatki sektora prywatnego. W części czwartej zostały przedstawione rekomendacje dla władz publicznych, w tym władz samorządowych odnośnie wzrostu zaangażowania sektora prywatnego w inwestycje w infrastrukturę społeczną. Podobnie jak w poprzednim podrozdziale, analiza danych statystycznych została uzupełniona o wyniki badań jakościowych (IDI, FDI, CAWI).

W wydatkach inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną wyróżniono sektor publiczny oraz sektor prywatny. Dane dotyczące wydatków sektora publicznego (Jednostek Samorządu Terytorialnego) zostały zagregowane na poziomie powiatów – tzn. wydatki powiatów składają się z wydatków poszczególnych powiatów oraz gmin do nich należących.

Ponieważ pieniądze na inwestycje ze Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego przekazywane są JST tylko w formie dotacji, zostały one uwzględnione w wydatkach JST na poziomie powiatów i gmin. Podobnie w wydatkach JST zostały uwzględnione wydatki inwestycyjne fi nansowane (i/lub współfi nansowane) z Unii Europejskiej. W nakładach inwestycyjnych JST nie zostały natomiast uwzględnione wydatki Urzędu Marszałkowskiego (które nie miały charakteru dotacji), stąd wydatki majątkowe tej instytucji zostały przedstawione osobno51.

W tekście zostały opisane osobno wydatki fi nansowane ze środków z Unii Europejskiej. W Bazie Danych Regionalnych GUS, dane, które są dostępne, dotyczą tylko projektów realizowanych przez JST. Oznacza to, że w opisywanych statystykach dotyczących wydatków JST nie ma informacji o wydatkach inwestycyjnych, których dokonały przedsiębiorstwa prywatne lub organizacje społeczne.

Wydatki inwestycyjne we wszystkich powiatach i gminach na przestrzeni lat 1999-2007 korelują się z wydatkami majątkowymi w stopniu 0,999, a ponieważ dane dotyczące wydatków inwestycyjnych z podziałem na poszczególne kategorie wydatków są wyszczególniane przez Główny Urząd Statystyczny dopiero od 2007 roku, w niniejszym opra-cowaniu w analizach będą wykorzystywane wydatki majątkowe, jako niemal doskonałe przybliżenie wydatków inwe-stycyjnych. Jeżeli zaś chodzi o wydatki z Unii Europejskiej, to wszystkie wydatki prezentowane w niniejszej publikacji dotyczą wyłącznie kategorii wydatków inwestycyjnych. Stąd pojęcia wydatków inwestycyjnych i majątkowych będą w niniejszym opracowaniu używane zamiennie. Wyodrębnienie wydatków fi nansowanych ze środków europejskich na podstawie sprawozdań budżetowych nie pozwala stwierdzić z jakiego programu operacyjnego dane środki po-chodziły (szerzej patrz Rozdz. 1).

Wszystkie kategorie wydatków, aby wykluczyć czynnik wzrostu cen i tym samym zwiększyć porównywalność wyników, zostały podane w cenach stałych z 1999 roku.

2.4.1. Inwestycje JST w infrastrukturę społeczną ogółem

Wydatki majątkowe

W okresie 1999-2007 Jednostki Samorządu Terytorialnego w Polsce przeznaczyły łącznie na wydatki majątkowe ponad 111 miliardów złotych,52 co oznacza, że przeciętnie na jednego mieszkańca na inwestycje w tym okresie prze-znaczono 2907 złotych. Wydatki majątkowe powiatów województwa śląskiego per capita kształtują się na poziomie poniżej przeciętnej w kraju. W tym okresie wyniosły one łącznie ponad 12 miliardów 900 milionów złotych, czyli 2703 złotych per capita. Należy jednak zaznaczyć, że od 2004 roku wartość inwestycji majątkowych fi nansowanych przez JST w województwie śląskim znacznie wzrosła, a dynamika była wyższa niż w całym kraju (por. Wykres 43 i Wykres 44).

51 W dalszej części opracowania, jeżeli nie zostanie wyszczególnione inaczej, gdy mowa będzie o wydatkach JST, należy przez to rozumieć wydatki powiatów oraz gmin, które wchodzą w ich skład. Należy też dodać, iż wydatki majątkowe samych powiatów na infrastrukturę społeczną są dość niewielkie – średnio w województwie śląskim w okresie 1999-2007 stanowiły one mniej niż 25 procent wydatków całkowitych gmin na tę kategorię infrastruktury.52 Jak zostało już wspomniane, wszystkie kategorie wydatków w niniejszym opracowaniu zostały podane w cenach stałych z 1999 roku.

55

Duża dynamika przyrostu inwestycji majątkowych w województwie śląskim to w znacznej mierze zasługa rosnącego wykorzystania środków unijnych. W latach 2004-2007 ilość wykorzystanych środków z Unii Europejskiej na wydatki inwestycyjne zwiększyła się prawie 6-krotnie. Wydatki majątkowe JST w województwie śląskim fi nansowane ze środków unijnych wyniosły w 2004 roku 137 milionów złotych, co stanowiło 11 procent wszystkich wydatków majątkowych, a w 2007 roku – 1784 milionów złotych, co stanowiło już 36 procent całkowitych wydatków majątkowych.

W samym województwie śląskim najwyższe łączne wydatki majątkowe per capita w okresie 1999-2007 zanotowały powiaty grodzkie: Rybnik, Katowice i powiat ziemski bieruńsko-lędziński i jednocześnie te JST charakteryzowały się wysokimi inwestycjami w infrastrukturę społeczną (szerzej patrz podrozdział niżej). Jeśli chodzi o wydatki majątkowe, fi nansowane ze środków Unii Europejskiej, najwyższe ich poziomy per capita za okres 2004-2007 odnotowały powiaty grodzkie: Rybnik i Ruda Śląska (Wykres 45).

Należy też pamiętać, że co do zasady regiony bogatsze, zarówno w województwie śląskim, jak i w całym kraju, przeznaczają więcej środków (per capita) na inwestycje (w kategorii per capita) (patrz Wykres 46 i Wykres 47), w tym na inwestycje w infrastrukturę społeczną. Wydatki majątkowe w infrastrukturę społeczną zostaną poddane szczegółowej analizie w następnych częściach.


Wykres 43. Łączne wydatki majątkowe per capita

w województwach za okres 1999-2007 (w złotych)

Wykres 44. Dynamika wydatków majątkowych JST

(w procentach), rok 1999=100 procent

Wykres 45. Łączne wydatki majątkowe per capita za okres 1999-2007 oraz łączne wydatki majątkowe z UE per

capita za okres 2004-2007 w powiatach województwa śląskiego (w złotych)


56

Wydatki majątkowe w infrastrukturę społeczną

Jednostki Samorządu Terytorialnego województwa śląskiego charakteryzują się stosunkowo wysokimi wydatkami majątkowymi na infrastrukturę społeczną. W okresie 1999-2007 łącznie na ten cel JST tego województwa (gminy i powiaty) przeznaczyły 4582 milionów złotych, czyli 959 złotych per capita i pod tym względem zajmują piąte miejsce w kraju (patrz Wykres 53). Jednocześnie, wydatki majątkowe na infrastrukturę społeczną w województwie śląskim w latach 1999-2007 stanowiły 35 procent wszystkich wydatków majątkowych, czyli na poziomie zbliżonym do średniej.53 W wydatkach JST środki z budżetu centralnego (Śląski Urząd Wojewódzki) na rozbudowę infrastruktury społecznej w województwie śląskim wyniosły łącznie 673 miliony złotych (za okres 1999-2007). Dodatkowo Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego na ten cel przeznaczył łącznie 515,5 milionów złotych (za okres 2001-2007). Szerszy opis wydatków z budżetu tych urzędów zawiera Ramka 4 i Ramka 5.

Ramka 4. Wydatki majątkowe na infrastrukturę społeczną Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego

Wydatki inwestycyjne Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego na infrastrukturę społeczną w latach 2001-200754 wyniosły łącznie 515,5 mln zł, czyli 107 złotych na jednego mieszkańca co plasuje to województwo na 6 miejscu w kraju.

Wydatki na infrastrukturę społeczną w województwie śląskim charakteryzują się wysokim stopniem koncentracji przestrzennej. W analizowanym okresie 84,6 procent środków trafi ło wyłącznie do powiatów grodzkich, wśród których największymi benefi cjentami okazały się powiaty: Chorzów (26,2 procent łącznej wysokości wydatków), Rybnik (18,2 procent), Bielsko-Biała (10,6 procent), Katowice (7,8 procent) oraz powiat Częstochowa (5,8 procent). Do pozostałych powiatów grodzkich, które otrzymały środki należały powiaty: Bytom, Sosnowiec, Jastrzębie Zdrój, Tychy, Zabrze, Piekary Śląskie, Siemianowice Śląskie oraz Gliwice. Pozostałe miasta na prawach powiatu nie otrzymały żadnych środków z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego w latach 2001-2007. Należy jednak zwrócić uwagę, że od roku 2004 wyraźnie maleje udział powiatów grodzkich w otrzymywanych środkach (na rzecz powiatów ziemskich) na inwestycje z Urzędu Marszałkowskiego. W 2007 roku powiaty grodzkie otrzymały 65 procent środków na inwestycje w infrastrukturę społeczną. Jednocześnie zmniejsza się udział 5 powiatów – największych benefi cjentów wsparcia z Urzędu Marszałkowskiego (patrz Wykres 48).

53 Udział wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną w JST poszczególnych województw za okres 1999-2007 kształtował się od 28 pro-cent w województwie mazowieckim do 37 procent w województwie zachodniopomorskim – średnia w Polsce wyniosła 32 procent.54 Zawężenie analizy wydatków Urzędu Marszałkowskiego do lat 2001-2007 wynika z braku dostępnych odpowiednich danych. Główny Urząd Sta-tystyczny publikuje co prawda zbiorcze dane dotyczące wydatków majątkowych Urzędów Marszałkowskich, jednak bez wyszczególnienia Jednostek Samorządu Terytorialnego do których trafi ają środki. Z tego powodu, aby móc dokładnie oszacować wartość inwestycji w infrastrukturę społeczną jakie trafi ły do poszczególnych JST województwa śląskiego, IBS dokonał dokładnej analizy sprawozdań z wykonania budżetu Urzędu Marszałkowskie-go Województwa Śląskiego i na tej podstawie sporządził bazę danych wydatków majątkowych tej instytucji z podziałem na gminy i powiaty oraz ze względu na poszczególne kategorie wydatków w infrastrukturę społeczną. Dzięki temu można zobaczyć jak dużo środków trafi ło do danej gminy lub powiatu i na jaką kategorię infrastruktury społecznej. Z uwagi jednak, że sprawozdania z wykonania budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego Śląskiego są dostępne od roku 2001, analiza wydatków majątkowych tej instytucji została zawężona do lat 2001-2007.


Wykres 46. PKB per capita w 1999 roku (w tys. zło-

tych) a skala łącznych wydatków majątkowych per

capita w okresie 1999-2007 (w złotych), w powiatach


Wykres 47. PKB per capita w 1999 roku (w tys. zło-

tych) a skala łącznych wydatków majątkowych per

capita w okresie 1999-2007 (w złotych), w powiatach

w Polsce

57

Większość funduszy, które trafi ały do gmin w powiatach ziemskich była w omawianym okresie kierowana do nielicznej grupy gmin (5 gmin o najwyższym udziale przyjęło 47 procent środków kierowanych do powiatów ziemskich), wśród których należy wymienić gminę Koszęcin (19 procent łącznej sumy wydatków, które trafi ły do gmin powiatów ziemskich), gminę Cieszyn (9 procent), gminę Tarnowskie Góry (7 procent), gminę Wilkowice (6 procent) oraz gminę Ustroń (6 procent). Warto dodać, że taka koncentracja wydatków inwestycyjnych wynika przeważnie z obecności w danej gminie jednego obiektu lub instytucji, które były benefi cjentem całego strumienia środków przypadających na dany obszar. Struktura przedmiotowa wydatków majątkowych w infrastrukturę społeczną Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego cechuje się dość dużą stabilnością w czasie – za wyjątkiem inwestycji w infrastrukturę kulturalną, której udział wzrastał regularnie z 1,9 procent w 2001 r. do 24,2 procent w roku 200755. Największą grupę stanowiły wydatki na infrastrukturę zdrowotną (przeciętnie 61 procent) oraz sportowo-rekreacyjną56 (22,9 procent). Udziały pozostałych grup wydatków w latach 2001-2007 wynosiły odpowiednio: na infrastrukturę edukacyjną: 2,2 procent, na infrastrukturę mieszkaniową – 1 procent oraz na infrastrukturę pomocy społecznej – 0,2 procent.

55 Wzrost wydatków majątkowych Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach w infrastrukturę kulturalną w okresie 1999-2007 wynikał przede wszystkim ze zwiększenia nakładów inwestycyjnych na następujące obiekty: Teatr Rozrywki w Chorzowie, Teatr Śląski w Katowicach, Opery Śląskiej w Bytomiu, Filharmonii Śląskiej w Katowicach, Śląskie Centrum Edukacji Regionalnej w Koszęcinie oraz Muzeum Zamkowego w Pszczynie. W 2007 roku inwestycje majątkowe przeznaczone na wyżej wymienione obiekty stanowiły 89 procent wydatków majątkowych poniesionych przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego w 2007 roku na infrastrukturę kulturalną. 56 Zdecydowaną większość wydatków w tej grupie stanowiły wydatki inwestycyjne związane ze Stadionem Śląskim w Chorzowie.

Wykres 48. Odsetek wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną trafi ający do powiatów grodzkich

oraz 5 największych benefi cjentów

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS oraz Sprawozdań z wykonania budżetu województwa śląskiego za lata 2001-2007 Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego

Wykres 49. Struktura i dynamika wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną z Urzędu Marszałkow-

skiego Województwa Śląskiego, lata 2001-2007, w milionach złotych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS oraz Sprawozdań z wykonania budżetu województwa śląskiego za lata 2001-2007 Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego

58

Ramka 5. Wydatki majątkowe na infrastrukturę społeczną Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego57

Wydatki majątkowe w infrastrukturę społeczną, fi nansowane z budżetu Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego latach 1999-2007 wyniosły łącznie ponad 673 miliony złotych, czyli średnio 143 złote na mieszkańca tego województwa. Kwota ta stanowiła prawie 6 procent całego budżetu Urzędu Wojewódzkiego w badanym okresie.

Struktura wydatków kształtuje się podobnie niemal w każdym Urzędzie Wojewódzkim w Polsce. Najwięcej środków na inwestycje przeznaczane jest na infrastrukturę zdrowotną – średnio (59 procent ogółu wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną), w dalszej kolejności na inwestycje w infrastrukturę edukacyjną (18 procent), pomocy społecznej (9 procent), kulturalną (8 procent), sportowo-rekreacyjną (6 procent) i mieszkaniową (niecały 1 procent) – patrz wykres 50 i wykres 51. Śląski Urząd Wojewódzki, w porównaniu do przeciętnej w kraju, przeznacza więcej środków majątkowych na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną (19 procent ogółu wydatków na infrastrukturę społeczną), a mniej na edukację (8 procent), pozostałe kategorie wydatków są na podobnym poziomie.Wydatki inwestycyjne w infrastrukturę społeczną Urzędów Wojewódzkich w Polsce charakteryzują się wyraźnym tren-dem spadkowym58 – co również jest widoczne na przykładzie województwa śląskiego – patrz Wykres 52. W okresie 1999-2007 wielkość inwestycji majątkowych spadła w tym województwie o ponad 74 procent – z 114,1 milionów złotych w roku 1999 do 29,2 mln zł w roku 2007.

57 Ponieważ sprawozdania z wykonania budżetu centralnego nie uwzględniają kategorii przestrzennych, a jedynie przedmiotowe, niemożliwym było oszacowanie głównych benefi cjentów, spośród JST, inwestycji dokonywanych przez Śląski Urząd Wojewódzki.58 Zmiana ta wynika w znacznym stopniu z przejmowania kompetencji Urzędów Wojewódzkich przez Urzędy Marszałkowskie.

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych Ministerstwa Finansów

Wykres 50. Skala i struktura wydatków majątkowych

Urzędów Wojewódzkich na infrastrukturę społeczną,

łączne wydatki per capita (w PLN) za okres 1999-2007

Wykres 51. Struktura wydatków majątkowych na

infrastrukturę społeczną Urzędów Wojewódzkich,

łączne wydatki za okres 1999-2007

Wykres 52. Struktura i dynamika wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną Śląskiego Urzędu

Wojewódzkiego w milionach złotych w latach 1999-2007

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie danych Ministerstwa Finansów

59

Można też zauważyć, już na poziomie średnich z województw, że powiaty i gminy w Polsce, spośród różnych komponentów infrastruktury społecznej, najwięcej inwestycji poczyniły w infrastrukturę edukacyjną (średnio 44 procent ogółu wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną), następnie w mieszkaniową (20 procent), sportowo-rekreacyjną (14 procent) i zdrowotną (11 procent), natomiast najmniej w infrastrukturę kulturalną (6 procent) i pomocy społecznej (5 procent). W porównaniu do innych województw, JST województwa śląskiego przeznaczają relatywnie mniej na inwestycje w infrastrukturę edukacyjną (32 procent), więcej natomiast na infrastrukturę mieszkaniową (25 procent) i zdrowotną (17 procent). Wydatki majątkowe na kulturę, pomoc społeczną oraz sport i rekreację (16 procent) są na poziomie zbliżonym do przeciętnej w kraju (patrz Wykres 53 i Wykres 54). W dalszej części niniejszego rozdziału opis wydatków na poszczególne kategorie infrastruktury społecznej zostanie pogłębiony.

W samym województwie śląskim, podobnie jak w innych regionach Polski, występują znaczne dysproporcje, za-równo w skali jak i strukturze wydatków (patrz Wykres 55). W okresie 1999-2007 na wydatki majątkowe w infrastruk-turę społeczną najwięcej środków per capita przeznaczyły powiaty grodzkie: Rybnik, Chorzów oraz powiaty ziemskie: pszczyński i bieruńsko-lędziński natomiast najmniej – również powiaty grodzkie: Piekary Śląskie, Bytom i Sosnowiec.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie GUS

Wykres 53. Łączne wydatki majątkowe gmin i powia-

tów per capita na infrastrukturę społeczną w latach

1999-2007 z podziałem na kategorie (średnia ważo-

na na poziomie województw)

Wykres 54. Procentowy udział wydatków majątko-

wych w poszczególne kategorie infrastruktury spo-

łecznej w wydatkach ogółem, łączne za okres 1999-

2007

Wykres 55. Struktura oraz wysokość wydatków majątkowych w infrastrukturę społeczną JST województwa

śląskiego, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007


60

Analizując wydatki majątkowe w infrastrukturę społeczną, zarówno w JST województwa śląskiego, jak i całego kraju, można zauważyć trzy prawidłowości. Regiony bogatsze inwestują więcej w infrastrukturę społeczną, nie tylko w kategorii per capita, ale także relatywnie do swoich wydatków ogółem (patrz Wykres 56 i Wykres 57). Po drugie, nie można stwierdzić, żeby regiony uboższe w infrastrukturę społeczną inwestowały w nią więcej (zarówno w kategorii per capita jak i relatywnie do swoich wydatków) – patrz Wykres 58. Po trzecie, te powiaty, które decydowały się inwestować więcej w infrastrukturę społeczną, w latach 1999-2007 odnotowały większy przyrost syntetycznego indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS – patrz Wykres 59.

Wykres 56. Poziom PKB per capita w 1999 roku (w tys.

PLN), a łączne wydatki majątkowe per capita (w PLN)

w infrastrukturę społeczną w okresie 1999-2007,

w powiatach województwa śląskiego

Wykres 57. Poziom PKB per capita w 1999 roku (w tys.

PLN) a łączne wydatki majątkowe per capita (w PLN)

w infrastrukturę społeczną jako procent wydatków

ogółem, w powiatach województwa śląskiego w okre-

sie 1999-2007

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie GUS

Wykres 58. Poziom indeksu rozwoju infrastruktury

społecznej IRIS w 1999 roku, a inwestycje w infra-

strukturę społeczną jako procent wydatków ogó-

łem, w powiatach województwa śląskiego w okresie

1999-2007 (w PLN)

Wykres 59. Wydatki majątkowe na infrastrukturę

społeczną (per capita) (w PLN) w latach 1999-2007,

a zmiana (absolutna) indeksu IRIS, w powiatach wo-

jewództwa śląskiego


61

Wydatki majątkowe z UE

Od 2004 roku, jak już wspomniano, coraz większe znaczenie w inwestycjach majątkowych, odgrywają środki z Unii Europejskiej59. Pomimo znacznego wzrostu nakładów, tę formę wsparcia na rozwój infrastruktury społecznej wykorzystuje wciąż niewiele JST. Ponadto, w stosunku do innych projektów fi nansowanych ze środków UE, inwestycje w infrastrukturę społeczną charakteryzują się bardzo niewielką skalą.

W latach 2004-2007 na inwestycje w infrastrukturę społeczną ze środków UE, JST województwa śląskiego wydały łącznie ponad 103 miliony złotych, co stanowiło 7,5 procent wszystkich wydatków inwestycyjnych fi nansowanych ze środków unijnych w tym czasie, ale tylko 3 procent wszystkich wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną, które poniosły JST. Ta kategoria wydatków charakteryzuje się jednak dużą dynamiką. W 2004 roku JST województwa śląskiego na rozwój infrastruktury społecznej otrzymały łącznie z UE niecały milion złotych, a cztery lata później było to już ponad 46 milionów złotych60.

W porównaniu do innych regionów, pod względem wykorzystania funduszy unijnych na rozwój infrastruktury społecznej, województwo śląskie zajmuje trzecie miejsce od końca w kraju. Dodać jednak należy, że wszystkie województwa o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego charakteryzują się niskimi wydatkami inwestycyjnymi per capita na infrastrukturę społeczną, fi nansowanymi z Unii Europejskiej – patrz Wykres 60.

Oznacza to, że środki przekazywane w ramach UE trafi ają, co do zasady, do regionów mniej zamożnych, a więc mających też słabiej rozwiniętą sieć infrastruktury społecznej. W latach 2004-2007 powiaty ziemskie na inwestycje w infrastrukturę społeczną otrzymały łącznie 1313 milionów złotych, czyli ponad 44 złote na mieszkańca, a powiaty grodzkie 343 miliony złotych – 26 złotych na mieszkańca.

W skali całego kraju wciąż wiele regionów nie skorzystało z takiej formy pomocy. Przez lata 2004-2007 z tej formy wsparcia nie skorzystało 19 powiatów, a ponad 36 procent otrzymało w tym czasie mniej niż jeden milion złotych.

Mimo różnej skali, struktura inwestowania środków unijnych na poziomie województw jest dość podobna – naj-więcej pieniędzy trafi a na rozwój infrastruktury kulturalnej (37 procent wszystkich środków na inwestycje w infra-strukturę społeczną fi nansowanych z UE), w dalszej kolejności na edukacyjną i sportowo-rekreacyjną (po 24 procent), w pozostałe kategorie inwestowanych jest przeciętnie mniej niż 15 procent ogółu środków – patrz Wykres 60 i Wy-kres 61. Warto zwrócić uwagę, że w przedmiocie wydatków inwestycyjnych, środki z Unii Europejskiej do pewnego stopnia uzupełniają nakłady inwestycyjne czynione z budżetu centralnego (Urzędów Wojewódzkich) oraz Urzędów Marszałkowskich, które w największym stopniu fi nansują inwestycje w infrastrukturę zdrowotną, a tylko w bardzo ograniczonym stopniu w infrastrukturę kulturalną. Na pozostałe komponenty infrastruktury społecznej struktura wy-datkowanych środków z UE jak i budżetu centralnego i wojewódzkiego jest na zbliżonym poziomie – patrz Ramka 4 i Ramka 5.

59 Wydatki fi nansowane i współfi nansowane ze środków wspólnotowych zostały wyodrębnione na podstawie rozliczeń budżetów gmin i powia-tów, znajdujących się na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. Ich identyfi kację umożliwiła 4-ta cyfra paragrafu, przypisywana zgodnie z Rozporządzeniami Ministra Finansów w sprawie sprawozdawczości fi nansowej z poszczególnych lat. To źródło nie pozwala na identyfi kację kon-kretnych programów, z których pochodziły środki.60 Należy pamiętać, że wszystkie wydatki w niniejszym rozdziale są podawane w cenach stałych z 1999 roku – patrz Rozdział 1.


Wykres 60. Struktura i skala wydatków inwestycyj-

nych na infrastrukturę społeczną fi nansowanych z

Unii Europejskiej, per capita, (w PLN) łącznie za okres

2004-2007, średnia z powiatów, w złotych

Wykres 61. Struktura wydatków inwestycyjnych na

infrastrukturę społeczną fi nansowanych z Unii Euro-

pejskiej (w PLN), łącznie za okres 2004-2007, średnia

z powiatów

62

W województwie śląskim struktura wydatków środków z UE na projekty związane z rozbudową infrastruktury społecznej jest zbliżona do pozostałych województw (patrz Wykres 61), z tą jednak różnicą, że przeciętnie JST tego województwa ze środków UE fi nansują intensywniej infrastrukturę edukacyjną (36 procent ogółu środków) i mieszkaniową (15 procent).

Analizując średnie wydatki inwestycyjne powiatów fi nansowane z UE na poziomie województw należy mieć na uwadze, że w istocie struktura wydatków w samych powiatach jest dużo mniej zróżnicowana. W badanym okresie bardzo niewiele powiatów w Polsce przeznaczało środki z UE na więcej niż trzy kategorie infrastruktury społecznej – w województwie śląskim zaledwie 6 powiatów (bielski, tarnogórski, Bytom61, pszczyński, zawierciański, wodzisławski) przeznaczyło na więcej niż 4 kategorie.

Spośród powiatów województwa śląskiego, najwyższe wydatki majątkowe na infrastrukturę społeczną fi nansowane ze środków UE w latach 2004-2007 zostały poczynione w powiatach grodzkich: Sosnowiec, Chorzów, Rybnik oraz ziemskich: wodzisławskim i zawierciańskim, natomiast w trzech powiatach grodzkich: Katowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska i jednym powiecie ziemskim – mikołowskim, w ogóle nie uzyskano wsparcia inwestycyjnego z UE na rozwój infrastruktury społecznej (patrz Wykres 62 i Wykres 63). Powiaty ziemskie województwa śląskiego na inwestycje w infrastrukturę społeczną ze środków UE przeznaczyły łącznie w okresie 2004-2007 ponad 57 milionów złotych, czyli 29 złotych na mieszkańca, a powiat grodzkie 73 miliony złotych – 26 złotych na mieszkańca.

61 Należy jednak pamiętać, że skala wydatków powiatu m. Bytom na infrastrukturę społeczną ze środków UE była znikoma i łącznie wyniosła mniej niż 2 złote na mieszkańca.

Wykres 62. Struktura i skala wydatków inwestycyjnych fi nansowanych ze środków UE na infrastrukturę spo-

łeczną w powiatach województwa śląskiego, per capita, łącznie za okres 2004-2007, w PLN


Wykres 63. Struktura wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną fi nansowanych ze środków UE

w powiatach województwa śląskiego, łącznie za okres 2004-2007, w PLN


63

2.4.2. Inwestycje JST w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej

Niniejszy podrozdział traktuje o wydatkach JST w komponenty infrastruktury społecznej. W każdej części zostaną omówione wydatki JST62 oraz osobno wydatki fi nansowane ze środków Unii Europejskiej i Urzędu Marszałkowskiego63. Ostatni akapit każdej części traktować będzie o wynikach analiz jakościowych, przede wszystkim dotyczących badania internetowego CAWI.

Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną

Inwestycje w infrastrukturę edukacyjną stanowią najważniejszą pozycję wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną niemal wszystkich JST w Polsce. Tak również jest w województwie śląskim, które przeznacza na inwestycje w infrastrukturę edukacyjną 32 procent ogółu środków na inwestycje w infrastrukturę społeczną i 11 procent całkowitych wydatków inwestycyjnych. Województwo śląskie wyróżnia się jednak tym, że zarówno per capita jak i relatywnie do ogółu wydatków majątkowych, przeznacza najmniej w Polsce na inwestycje w tę kategorię infrastruktury.

Taki stan wynika zapewne z wysokiego nasycenia infrastrukturą społeczną,64 średniej aktywności sektora prywatnego oraz niewielkiego udziału obszarów wiejskich – a właśnie na tych obszarach koncentrował się największy wysiłek inwestycyjny JST w ten rodzaj infrastruktury na przestrzeni ostatnich lat. Pod tym względem województwo śląskie nie wyróżnia się na tle kraju – najwięcej środków na rozwój edukacji przeznaczają JST z obszarów wiejskich.

Przez lata 1999-2007 JST województwa śląskiego na inwestycje w infrastrukturę edukacyjną przeznaczyły łącznie 1471 milionów złotych, z czego 942 miliony złotych wydały powiaty ziemskie (481 złotych per capita), a powiaty grodzkie 528 milionów złotych (187 złotych per capita). Pod względem wydatków per capita największe środki na inwestycje przeznaczyły powiaty ziemskie: pszczyński (946 złotych per capita), bieruńsko-lędziński (764) i rybnicki (730) – patrz Wykres 64. Zróżnicowanie przestrzenne wydatków inwestycyjnych gmin województwa śląskiego na infrastrukturę edukacyjną przedstawia Mapa 18.

Urząd Marszałkowski na rozwój edukacji przeznaczył łącznie 11,6 miliona złotych. Środki te trafi ły w sumie do 16 powiatów, z czego 6 stanowiły powiaty grodzkie. Największymi benefi cjentami w wartościach absolutnych były powiaty grodzkie: Bielsko-Biała (powiat ten otrzymał łącznie 4,7 miliona złotych), Częstochowa (4), Katowice (1,3), Rybnik (0,6).

Ze środków Unii Europejskiej w okresie 2004-2007 na wydatki inwestycyjne zostało przekazanych łącznie 48 milionów złotych, z czego ponad 27 milionów złotych zostało wydane przez powiat grodzki Sosnowiec. Oprócz Sosnowca znaczne środki z UE otrzymały również powiat m. Bytom (4 miliony złotych), zawierciański (3), żywiecki (3). Łącznie ze wsparcia unijnego na rozwój tej kategorii infrastruktury skorzystało 17 powiatów województwa śląskiego.

62 Jak zostało wskazane wcześniej, w wydatkach JST zawierają się wydatki Urzędu Wojewódzkiego oraz z Unii Europejskiej. Niemniej jednak wydat-ki z Unii Europejskiej zostaną opisane oddzielnie.63 Wydatki z Urzędu Marszałkowskiego dotyczą lat 2001-2007.64 Wartość indeksu rozwoju infrastruktury edukacyjnej od 1999 roku kształtuje się na 2 miejscu w kraju – tuż za województwem mazowieckim.

Wykres 64. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę edukacyjną za okres 1999-2007

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie GUS i MF

64

Wydatki w infrastrukturę edukacyjną charakteryzują się również tym, że w badanym okresie najwięcej środków per capita na jej rozwój przeznaczały te JST, które równocześnie posiadały najsłabiej rozwiniętą tę kategorię infrastruktury (czyli na ogół powiaty ziemskie) – patrz Wykres 65.

Istotnych informacji dotyczących struktury realizowanych inwestycji dostarczyło badanie CAWI. Z 90 przykładów inwestycji w infrastrukturę edukacyjną, które podali respondenci ankiety połowa dotyczyła budowy nowego elementu infrastruktury, a ok. 33% modernizacji poszczególnych elementów (najczęstszym przykładem jest termomodernizacja). Należy dodać, że tego typu remonty, pomimo oczywistego poprawiania warunków nauczania (co wymieniali często

Wykres 65. Skala inwestycji w infrastrukturę edukacyjną per capita (w PLN) w powiatach województwa ślą-

skiego, łącznie za okres 1999-2007, a poziom infrastruktury edukacyjnej w 1999 roku

Źródło: Opracowanie własne IBS na podstawie GUS i MF

Mapa 18. Wydatki majątkowe na infrastrukturę edukacyjną w gminach województwa śląskiego, per capita

(w PLN) łącznie za okres 1999-2007


65

przedstawiciele JST w wywiadach indywidualnych IDI) nie wpływają na wartości wskaźnika IRIS (jego komponentu IEDU). Warto zaznaczyć, że choć 90% przedstawicieli JST, którzy wypełnili ankietę CAWI, było w stanie podać przykłady inwestycji w infrastrukturę edukacyjną, to zaledwie 12% z nich potwierdziło uzyskanie dofi nansowania ze środków unijnych.

Inwestycje w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną

W okresie 1999-2007 na inwestycje w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną JST województwa śląskiego przeznaczyły łącznie 745 milionów złotych (155 złotych per capita), co stanowiło 16 procent wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną i 6 procent wszystkich wydatków majątkowych JST województwa, czyli na poziomie przeciętnym w kraju.

Wykres 66. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną za okres 1999-

2007


Mapa 19. Wydatki majątkowe na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną w gminach województwa śląskiego,

per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007


66

W województwie śląskim największymi wydatkami na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną w badanym okresie charakteryzowały się powiat m. Chorzów (434 złote per capita), wodzisławski (383), m. Jastrzębie Zdrój (330) – patrz Wykres 66. Zróżnicowanie przestrzenne wydatków inwestycyjnych gmin województwa śląskiego na infrastrukturę edukacyjną przedstawia Mapa 19.

Urząd Marszałkowski na inwestycje w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną przeznaczył 117,8 miliona złotych, z czego powiat m. Chorzów otrzymał aż 114 milionów złotych (przede wszystkim na modernizację i rozbudowę Stadionu Śląskiego). Oprócz Chorzowa, środki na rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej otrzymało jeszcze 6 powiatów: zawierciański (2,3 miliona złotych), powiat częstochowski 489 tysięcy oraz powiaty tarnogórski, cieszyń-ski, lubliniecki, żywiecki – po 244 tysięcy złotych.

Środki z Unii Europejskiej na inwestycje w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną w latach 2004-2007 wykorzystało 9 powiatów: wodzisławski (14,6 miliona złotych), zawierciański (3,1 mln), pszczyński (800 tys.), bielski (446 tys.), ra-ciborski (344 tys.), żywiecki (268 tys.), tarnogórski (26,5 tys.), m. Bytom (19 tys.), rybnicki (4,6 tys.). Podobne wnioski wynikają z badania CAWI. 83 procent badanych (58 respondentów) było w stanie podać przynajmniej jeden przykład inwestycji w ten komponent infrastruktury, ale tylko 8 przykładów było współfi nansowanych ze środków unijnych. Dodatkowo należy podkreślić, że zdaniem przedstawicieli JST ankietowanych w ramach badania IDI inwestycje w in-frastrukturę sportowo-rekreacyjną w największym stopniu przyczyniają się do podniesienia jakości życia w regionie.

Inwestycje w infrastrukturę mieszkaniową

Jednostki Samorządu Terytorialnego województwa śląskiego charakteryzują się stosunkowo wysokimi wydatkami inwestycyjnymi w infrastrukturę mieszkaniową. W okresie 1999-2007 na ten cel przeznaczyły łącznie 1145 milionów złotych, czyli 24 procent ogółu inwestycji w infrastrukturę społeczną i 9 procent wszystkich wydatków majątkowych.

Przed analizą aktywności inwestycyjnej poszczególnych JST, należy zwrócić uwagę na fakt, że w znacznym stopniu inwestycje w ten rodzaj infrastruktury zależą od PKB danego regionu – zamożniejsze społeczeństwo zgłasza popyt na większą liczbę mieszkań i o większym metrażu. Szybciej rozwijające się regiony przyciągają także pracowników z innych regionów. Ta zależność (pomiędzy wzrostem PKB a skalą inwestycji) jest wyraźnie widoczna, zarówno na poziomie kraju, jak i samego województwa śląskiego. Te same regiony, które odznaczały się największą dynamiką PKB w latach 1999-2007, inwestowały również najwięcej w infrastrukturę mieszkaniową – patrz Wykres 67 i Wykres 68.

W badanym okresie, największe środki na inwestycje mieszkaniowe zarówno per capita jak i w kategoriach absolutnych (za wyjątkiem pojedynczych przypadków) przeznaczyły powiaty grodzkie: Zabrze (719 złotych per capita), Katowice (526), Gliwice (454) – Wykres 69. Zróżnicowanie przestrzenne wydatków inwestycyjnych gmin województwa śląskiego na infrastrukturę mieszkaniową przedstawia Mapa 20.

Z Urzędu Marszałkowskiego na rozwój infrastruktury mieszkaniowej środki otrzymał tylko jeden powiat – Katowice (4,8 miliona złotych). Ze środków UE skorzystało łącznie 7 powiatów. Najwięcej pieniędzy otrzymał powiat m. Bielsko-Biała (8 milionów złotych), na kolejnych miejscach znalazły się powiaty: tarnogórski (4,5), m. Sosnowiec (4,4), będziński (1,1), raciborski (914 tysięcy złotych), m. Bytom (16 tys.), cieszyński (12 tys.).


Wykres 67. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę

mieszkaniową, per capita, łącznie za okres 1999-

2007 powiatów w Polsce a przyrost PKB per capita

w powiatach

Wykres 68. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę

mieszkaniową, per capita, łącznie za okres 1999-

2007 powiatów województwa śląskiego a przyrost

PKB per capita w powiatach

67

Niewiele ponad połowa przedstawicieli JST (54%), którzy odpowiedzieli na ankietę przesłaną w ramach badania CAWI, wymieniła przykłady inwestycji w infrastrukturę mieszkaniową. Najczęściej dotyczyły one budowy nowych obiektów lub adaptacji starych na potrzeby mieszkaniowe. Warto w tym miejscu wspomnieć o dofi nansowywaniu Towarzystw Budownictwa Społecznego, które często wymieniane było jako źródło środków na inwestycje w wywia-dach indywidualnych IDI.

Wykres 69. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę mieszkaniową, za okres 1999-2007


Mapa 20. Wydatki majątkowe na infrastrukturę mieszkaniową w gminach województwa śląskiego, per capita,



68

Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną

Województwo śląskie, jak zostało pokazane we wcześniejszych częściach opracowania, charakteryzuje się jednym z najwyższych poziomów rozwoju infrastruktury zdrowotnej – mimo to, na ten cel, w porównaniu do innych województw, przeznacza o wiele większą część środków. Przez lata 1999-2007 JST województwa śląskiego przeznaczyły łącznie 4582 miliony złotych, co stanowiło 17 procent ogółu wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną i 6 procent wydatków majątkowych.

W samym województwie śląskim środki na infrastrukturę zdrowotną inwestowane były przede wszystkim w dużych miejscowościach i/lub posiadających na swoim obszarze specjalistyczne szpitale, z usług których korzystają mieszkańcy okolicznych obszarów. Stąd zarówno w wartościach absolutnych, jak i per capita, dominują powiaty grodzkie. W latach 1999-2007 najwięcej środków na inwestycje przeznaczyły powiaty grodzkie: Rybnik (1068 złotych per capita), Chorzów (418), Ruda Śląska (360) oraz powiat ziemski raciborski (790) – patrz Wykres 70. Zróżnicowanie przestrzenne wydatków majątkowych gmin województwa śląskiego na infrastrukturę zdrowotną przedstawia Mapa 21.

Mapa 21. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę zdrowotną, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007


Wykres 70. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę zdrowotną za okres 1999-2007


69

Na inwestycje w zdrowie Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego przeznacza największą część spośród pozostałych kategorii wydatków na inwestycje w infrastrukturę społeczną – patrz Ramka 4. W okresie 2001-2007 Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego na rozwój infrastruktury zdrowotnej przeznaczył łącznie 315,7 milionów złotych, czyli 61 proc. ogółu wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną. Najwięcej środków trafi ło do powiatów grodzkich: Rybnik (95,7 miliona złotych), Bielsko-Biała (52), Częstochowa (25), Katowice (19), Sosnowiec (16). W sumie na rozwój infrastruktury zdrowotnej z Urzędu Marszałkowskiego środki otrzymało łącznie 25 powiatów województwa śląskiego.

Środki z Unii Europejskiej na inwestycje w infrastrukturę zdrowotną w okresie 2004-2007 wyniosły łącznie 4,1 miliona złotych i zostały wykorzystane przez 10 powiatów: zawierciański (2,8 mln złotych), m. Gliwice (629 tys.), m. Dąbrowa Górnicza (178 tys.), bielski (153 tys.), bieruńsko-lędziński (78 tys.), cieszyński (76 tys.), myszkowski (75 tys.), pszczyński (60 tys.), wodzisławski (52 tys.), tarnogórski (39 tys.).

Jak wynika z badania CAWI większość inwestycji w infrastrukturę ochrony zdrowia poczynionych przez JST skierowanych było na podniesienie jakości usług przez już istniejące obiekty (szpitale, zakłady opieki zdrowotnej, przychodnie, etc.). Przede wszystkim dotyczyły one zakupu specjalistycznego sprzętu lub adaptacji pomieszczeń na potrzeby zabiegowe. Inwestycje sektora prywatnego z kolei, nakierowane były na budowę nowych obiektów. Dodatkowo 13 przedsięwzięć podjętych przez JST, wymienionych w badaniu CAWI, współfi nansowanych było ze środków unijnych.

Inwestycje w infrastrukturę kulturalną

JST województwa śląskiego, pod względem wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę kulturalną, nie wyróżniają się spośród innych województw. W okresie 1999-2007 na inwestycje w ten rodzaj infrastruktury przeznaczyły łącznie ponad 243 miliony złotych, czyli 51 złotych per capita, co stanowiło 5,3 procent całkowitych wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną i niecałe 2 procent całkowitych wydatków majątkowych.

Jak przedstawia Wykres 71, najwięcej środków na inwestycje w kulturę przeznaczyły powiaty grodzkie: Jaworzno (190 złotych per capita), Chorzów (140), Dąbrowa Górnicza (124), Częstochowa (118) i Rybnik (112). Zróżnicowanie przestrzenne wydatków majątkowych w gminach województwa śląskiego na infrastrukturę kulturalną przedstawia Mapa 22.

Urząd Marszałkowski na rozwój kultury przeznaczył w badanym okresie łącznie 64 miliony złotych. Najwięcej środków otrzymały: powiat m. Chorzów (15,2 miliona złotych) oraz lubliniecki (14,5). W dalszej kolejności znalazły się powiat m. Katowice (13,8) i powiat m. Bytom (13,2). W sumie środki z Urzędu Marszałkowskiego otrzymało 10 powiatów.

Dość znacznym uzupełnieniem polityki inwestycyjnej w ten rodzaj infrastruktury są środki unijne, choć dodać należy, że w porównaniu do innych województw, JST województwa śląskiego korzystają z tej formy pomocy w o wiele mniejszym zakresie. W okresie 2004-2007 na inwestycje w rozwój infrastruktury kulturalnej z UE trafi ło łącznie do JST województwa śląskiego 39 milionów złotych, czyli 8 złotych per capita (był to 3 wynik od końca w Polsce). Największym ich wykorzystaniem charakteryzował się powiat Chorzów – łącznie 13 milionów złotych, Rybnik (9), żywiecki (4,6), pszczyński (3,1). Łącznie środki z UE na rozwój infrastruktury kulturalnej otrzymało 17 powiatów województwa śląskiego.

Wykres 71. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę kulturalną za okres 1999-2007


70

Inwestycje w infrastrukturę kulturalną były podawane przez 70% ankietowanych w ramach badania CAWI, a więc znacznie rzadziej niż w przypadku infrastruktury edukacyjnej, ale częściej niż np. w infrastrukturę mieszkaniową. Jedynie 14 z 70 JST poczyniło inwestycje na kwotę większą niż 1 mln zł. Najczęściej podawane przykłady inwestycji dotyczyły adaptacji lub remontu starego budynku (teatru, kina, muzeum).

Inwestycje w infrastrukturę pomocy społecznej

Inwestycje w infrastrukturę pomocy społecznej stanowią najmniejszą część wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną zarówno JST województwa śląskiego jak i całego kraju. W okresie 1999-2007 na ten cel JST województwa śląskiego przeznaczyły łącznie 188 milionów złotych, czyli 39 złotych per capita, co stanowiło 4 procent ogółu wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną i 1,5 procent wszystkich wydatków majątkowych.

W samym województwie największymi inwestycjami w ten rodzaj infrastruktury charakteryzują się powiaty grodzkie i gminy miejskie, gdzie znajduje się najwięcej obiektów infrastruktury pomocy społecznej. Nie może więc dziwić bardzo duże zróżnicowanie przestrzenne w skali inwestycji pomiędzy powiatami i gminami. Najwięcej środków per capita na inwestycje w infrastrukturę pomocy społecznej przeznaczyły powiaty grodzkie: Chorzów (264 złotych per capita), Katowice (119), Rybnik (80,7), Ruda Śląska (73,8), Gliwice (58) – patrz Wykres 72. Zróżnicowanie przestrzenne wydatków majątkowych w gminach województwa śląskiego na infrastrukturę pomocy społecznej prezentuje Mapa 23.

Środki na inwestycje Urzędu Marszałkowskiego w infrastrukturę pomocy społecznej są również niewielkie. W badanym okresie Urząd Marszałkowski przeznaczył na ten cel 935 tysięcy złotych. Łącznie z tej instytucji środki trafi ły do 9 powiatów: m. Katowice (314 tys.), raciborskiego (245), tarnogórskiego (216), bielskiego (92), m. Jastrzębie Zdrój (19), cieszyńskiego (14), m. Bielsko-Biała (11), pszczyńskiego (11), m. Częstochowa (9).

Z Unii Europejskiej na inwestycje w ten rodzaj infrastruktury JST województwa śląskiego w latach 2004-2007 otrzymały łącznie 234 tys. złotych i pieniądze te trafi ły do 9 powiatów. Powiat m. Jaworzno otrzymał łącznie 86 tys. złotych, na dalszych miejscach znalazły się powiaty: m. Siemianowice Śląskie (82 tysiące), m. Zabrze (22), m. Częstochowa (16), zawierciański (6), Świętochłowice (4,5), m. Bytom (4), m. Mysłowice (1,8).

Badania internetowe CAWI potwierdzają niewielkie zaangażowanie inwestycyjne JST w tę kategorię infrastruktury. Z ponad 70 JST, które wypełniło ankietę, zaledwie 29 podało przykłady działań tego typu. Dodatkowo 70 procent respondentów wskazało, że inwestycje jakie zostały dokonane na terenie ich jednostek samorządowych nie przekraczało 1 miliona złotych.

Mapa 22. Wydatki majątkowe na infrastrukturę kulturalną, w gminach województwa śląskiego, per capita



71

Inwestycje w infrastrukturę społeczną w latach 1999-2007 – wyniki badań jakościowych

Przeprowadzone badania jakościowe w znacznej mierze potwierdziły wyniki analizy statystycznej. Przedstawiciele JST w wielu miejscach podkreślali, że spośród różnych komponentów infrastruktury społecznej, inwestycje w edukację traktują z największym priorytetem. Przykładami wspierania inwestycji w infrastrukturę edukacyjną przez miasto stanowić może kampus uniwersytecki w Rybniku, czy Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej Symfonia w Katowicach.

Z wywiadów IDI wynika, że JST nie prowadziły znaczących inwestycji w infrastrukturę ochrony zdrowia, a większość du-żych inwestycji, takich jak dokończenie budowy szpitala w Rybniku było fi nansowane ze środków Urzędu Marszałkowskiego. Ze środków gminnych i powiatowych pokrywano głównie koszty termomodernizacji budynków i zakupu wyposażenia.

W zakresie infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, z wywiadów IDI oraz studiów przypadków wynika, że w badanym okresie rozbudowywano nie tylko duże obiekty, lecz także podstawową infrastrukturę sportowo-rekreacyjną w szkołach. W Częstochowie zmodernizowano stadion żużlowy i piłkarski, w Pszczynie zaś wybudowano nową halę

Mapa 23. Wydatki majątkowe na infrastrukturę pomocy społecznej w gminach województwa śląskiego, per

capita, łącznie za okres 1999-2007 (w PLN)


Wykres 72. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę pomocy społecznej za okres 1999-2007


72

sportową. Ponadto, respondenci wspominali o boiskach przyszkolnych, wybudowanych w ramach programu Orlik, choć zostały one zbudowane dopiero w 2008 roku. Niejednokrotnie okazywało się, że tego typu inwestycje stanowią dominującą część nakładów na infrastrukturę społeczną w badanych JST.

Inwestycje w infrastrukturę kulturalną, wymieniane przez respondentów, a także pokazane w badaniu CAWI, doty-czą różnych jej działów, trudno więc zaobserwować w tym obszarze istniejące prawidłowości. Z badań jakościowych wynika, że inwestycje w ten komponent infrastruktury nie są najwyższe. Niewielka część jednostek badanych w ra-mach CAWI i IDI może pochwalić się inwestycjami o wartości wyższej niż 1 mln zł, a przeważająca ich część jest stricte modernizacyjna i nie powiększa zasobu infrastruktury.

Inwestycje w infrastrukturę pomocy społecznej koncentrowały się na bieżących remontach i modernizacjach istniejących obiektów i nie odgrywały znaczącej roli. Wydatkowanie środków na ten cel skupiało się raczej na działaniach, nie na inwestycjach materialnych.

W badanym okresie inwestowano w infrastrukturę mieszkaniową poprzez 3 kanały – Towarzystwa Budownictwa Społecznego, budowę mieszkań komunalnych oraz remonty istniejącej substancji mieszkaniowej. Największe nakłady na rozwój tego komponentu infrastruktury społecznej ponoszone są w miastach, w gminach nie ma bowiem takiego zapotrzebowania. Inwestycje w infrastrukturę mieszkaniową w nikłym stopniu były fi nansowane ze środków unijnych.

Przez ekspertów, biorących udział w panelu FGI, został też dostrzeżony rosnący udział inwestycji fi nansowanych ze środków Unii Europejskiej, choć jak pokazała analiza statystyczna, w 2007 roku pozostawał on w wielu przypadkach bardzo niewielki. Eksperci podkreślili jednak, że w tych regionach, gdzie inwestycje były dokonywane, w sposób znaczący przyczyniły się do poprawy stanu infrastruktury społecznej.

2.4.3. Inwestycje niepubliczne

Inwestycje sektora prywatnego w infrastrukturę społeczną przybliżone zostaną dostępnymi w Banku Danych Regionalnych wydatkami ujętymi w sekcji M i N Polskiej Klasyfi kacji Działalności, a więc odpowiednio wydatkami prywatnymi na edukację oraz na ochronę zdrowia i pomoc społeczną. Jak zostało wspomniane we wcześniejszych częściach – ograniczenie opisu wydatków sektora prywatnego do ww. kategorii wynika z braku dostępnych danych. Główny Urząd Statystyczny nie prowadzi statystyk odnośnie wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstw w tych sekcjach PKD, które można byłoby zakwalifi kować do obszaru infrastruktury społecznej.

Wykres 73 ilustruje całkowite wydatki na edukację i ochronę zdrowia w Polsce w latach 1999-2007. Zauważyć można przede wszystkim bardzo duże fl uktuacje wydatków. Wydatki na ochronę zdrowia i pomoc społeczną wykazują tendencję wzrostową, szczególnie w 2007 roku wzrosły niemal dwukrotnie, z niecałych 600 mln do niemal 1 mld złotych. Wydatki na edukację fl uktuowały od 250 do 380 mln zł, bez zauważalnego trendu. W województwie śląskim, przedstawionym na kolejnym wykresie, również zauważyć można znaczną zmienność wielkości wydatków prywatnych. Jednakże, trend w wydatkach na ochronę zdrowia i pomoc społeczną wydaje się jednoznacznie rosnący, szczególnie w latach 2003-2007, gdzie zaobserwowano ponad trzykrotny wzrost z 26 do 82 mln złotych.

Wykres 73. Całkowite wydatki na edukację oraz

ochronę zdrowia i pomoc społeczną w mln złotych

(lewa oś) i średnie wydatki per capita w zł (prawa oś)

w latach 1999-2007 w Polsce

Wykres 74. Całkowite wydatki na edukację oraz

ochronę zdrowia i pomoc społeczną w mln złotych

(lewa oś) i średnie wydatki per capita w zł (prawa oś)

w latach 1999-2007 w woj. śląskim


73

Do porównań międzywojewódzkich użyteczne są dane wyrażone w wartościach per capita. Po pierwsze, we wszystkich latach – w wypadku edukacji i w niemal wszystkich latach – w wypadku ochrony zdrowia i pomocy społecznej, przeciętnie w Polsce wydawało się więcej niż w województwie śląskim. Jednakże, jak pokazują Wykres 75 i Wykres 76, zróżnicowanie pomiędzy województwami jest znaczne. Zdecydowanie więcej środków prywatnych na edukację przeznaczanych jest w województwie świętokrzyskim, co jest pochodną dużej liczby osób uczęszcza-jących do szkół prywatnych. Województwo śląskie znajduje się w grupie regionów, w których wydaje się najmniej. Podobnie jest w wypadku wydatków prywatnych na ochronę zdrowia i pomoc społeczną. Zdecydowanie największe wydatki obserwowane są w województwie zachodniopomorskim, gdzie przekraczają 60 zł na osobę rocznie. W woje-wództwie śląskim są niemal 4-krotnie mniejsze i wynoszą 17 zł, co plasuje województwo na 13 miejscu w Polsce.

Inwestycje prywatne – wyniki badań jakościowych

Inwestycje prywatne w zakresie infrastruktury edukacyjnej, zidentyfi kowane przez respondentów, dotyczą głównie szkół policealnych oraz uczelni wyższych. W mniejszym stopniu wspierano oświatę na niższym poziomie edukacji. W badaniu FGI wskazano, że nasycenie prywatną infrastrukturą edukacyjną jest stosunkowo wysokie, niemniej jej jakość jest raczej niska. Ponadto, zwrócono uwagę na niższy, niż w przypadku uczelni publicznych, prestiż placówek prywatnych, istniejących na terenie konurbacji śląskiej. Podobne zdanie wyrażają przedstawiciele JST w wywiadach IDI, którzy jednak pozytywnie oceniają podmioty prywatne działające na ich terenie i ich wkład w rozwój infrastruktury społecznej.

W badanym okresie powstało wiele podmiotów prywatnych, oferujących usługi z zakresu ochrony zdrowia, zarówno w ramach ubezpieczenia powszechnego, jak i odpłatnie. Przedstawiciele środowiska ekspertów, wypowiadający się w czasie dwóch paneli dyskusyjnych, zwracali uwagę na wyższą efektywność tego typu podmiotów i jakość usług, oferowaną przez te placówki. Badanie IDI ujawniło aktywność inwestorów, zarówno w sektorze lecznictwa zamkniętego, jak i otwartego. Istnieją zarówno duże szpitale specjalistyczne w miastach i małe gabinety lekarskie, należące do osób prywatnych. Zdaniem respondentów prywatna infrastruktura ochrony zdrowia dobrze uzupełnia usługi świadczone przez podmioty publiczne. Najważniejszym kanałem, przez który podmioty prywatne stały się znaczącym uczestnikiem rynku, były przekształcenia publicznych zakładów opieki zdrowotnej w zakłady prywatne. Z badania IDI wynika, że w znacznej części JST tego typu placówki zostały sprywatyzowane szybko, w niektórych wolniej, generalnie jednak z wyników ankiet wyłania się obraz skutecznej i zgodnej współpracy władz lokalnych z właścicielami tych obiektów. Jak wynika z wywiadów FGI, była to jedna z kluczowych przyczyn poprawy jakości usług po przekształceniach własnościowych w większości przypadków JST.

Głównym komponentem infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, omawianym przez ekspertów w ramach badania FGI, jest infrastruktura turystyczna – w tym sektorze podmioty niepubliczne są najbardziej aktywne. Jak argumentowali eksperci, rozwój tego typu infrastruktury jest potrzebny, a województwo śląskie ma znaczący potencjał turystyczny, który jest obecnie nie w pełni wykorzystany. W badaniu IDI respondenci zwrócili uwagę przede wszystkim na komponent sportowy – pola golfowe, korty tenisowe. Ważnym inwestorem niepublicznym są kluby sportowe, które często są właścicielami obiektów.


Wykres 75. Wydatki prywatne na edukację w po-

szczególnych województwach w 2007 roku, per ca-

pita w zł

Wykres 76. Wydatki prywatne na ochronę zdrowia

i pomoc społeczną w poszczególnych wojewódz-

twach w 2007 roku, per capita w zł

74

W obszarze infrastruktury kulturalnej i pomocy społecznej, zarówno respondenci w badaniu CAWI, jak i eksperci biorący udział w panelu, stwierdzili najmniejsze zaangażowanie inwestorów prywatnych. Według ankietowanych w badaniu IDI, inwestycje tego sektora w infrastrukturę kulturalną koncentrują się na budowie multipleksów, co zostało podkreślone we wcześniejszej części raportu. Jeśli chodzi o prywatne inicjatywy w zakresie sztuki scenicznej, eksperci podkreślili, że wiele z prywatnych teatrów, mimo dużej aktywności, nie posiada własnej sceny. W zakresie pomocy społecznej najaktywniejsze są fundacje, stowarzyszenia i organizacje przykościelne. Przypadki budowy prywatnych domów opieki społecznej wciąż są jednak bardzo rzadkie. Podobnie, w badaniu CAWI nie zdarzył się żaden przypadek inwestycji prywatnych w infrastrukturę pomocy społecznej.

Głównym obszarem inwestycji prywatnych, wskazywanym przez respondentów w badaniu FGI, jest infrastruktura mieszkaniowa – podmioty prywatne są najważniejszym graczem na rynku nieruchomości, a lokale komunalne i dofi nansowywane przez miasta w ramach TBS, stanowią margines. Również respondenci badania IDI przyznają, że ten komponent stanowi niejako naturalną sferę zainteresowania inwestorów. W analizowanych wywiadach często pojawia się stwierdzenie, że JST ułatwia podmiotom prywatnym budowę domów i lokalne władze głównie w ten sposób wspierają rozwój infrastruktury mieszkaniowej. Z perspektywy rosnącego zapotrzebowania na ten element infrastruktury ma to istotne znaczenie.

2.4.4. Rekomendacje dla władz publicznych

W oparciu o wypowiedzi respondentów badań jakościowych wystosować można szereg rekomendacji dla władz publicznych, których wdrożenie mogłoby potencjalnie zwiększyć zaangażowanie podmiotów prywatnych w obszarze infrastruktury społecznej. Większość z nich ma jednak charakter systemowy, co wiąże się z koniecznością zmian w prawie, a więc jest skierowane przede wszystkim do władz centralnych. Dotyczy to takich zagadnień jak m.in. prawo podatkowe lub dokumenty programowe sektorowych programów operacyjnych współfi nansowanych z funduszy strukturalnych UE. Część rekomendacji można jednak skierować także do władz samorządowych – poniżej opisano je w podziale na poszczególne komponenty infrastruktury społecznej.

W przypadku zwiększenia poziomu inwestycji podmiotów niepublicznych w obszarze infrastruktury zdrowotnej, rekomendacje skierowane są przede wszystkim do władz centralnych. Podstawowy problem stanowią obecnie niekorzystne z punktu widzenia prywatnych przedsiębiorstw regulacje podatkowe – nie jest możliwe odliczenie podatku VAT przekazanego aparatowi skarbowemu przy okazji ponoszonych wydatków inwestycyjnych. Drugim czynnikiem istotnie hamującym inwestycje sektora prywatnego w obszarze służby zdrowia jest mniejszy, w porównaniu z publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, dostęp do źródeł fi nansowania. Placówki publiczne mogą bowiem często liczyć na oddłużenie, co w przypadku prywatnych przedsiębiorstw nie jest możliwe (Tomaszewski 2009). Podstawową rekomendacją dla władz samorządowych województwa śląskiego jest dalsze wspieranie przekształceń własnościowych w obszarze służby zdrowia. Zgodnie z wynikami przeprowadzonych w ramach niniejszego badania analiz, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej (współpracujące z Narodowym Funduszem Zdrowia) są zarządzane sprawniej oraz świadczą usługi lepszej jakości w porównaniu ze swoimi publicznymi odpowiednikami.

Stosunkowo złożone jest także zagadnienie zaangażowania inwestycyjnego podmiotów niepublicznych w obszarze infrastruktury kulturalnej. W literaturze poświęconej zarządzaniu kulturą (np. Głowacki et al. 2009) wskazuje się na konieczność uczynienia w Polsce z mecenatu prywatnego pełnoprawnego źródła fi nansowania. Można w tym celu korzystać z bardzo szerokiego wachlarza instrumentów, niemniej większość z nich wymaga rozwiązań o charakterze systemowym, regulowanych ogólnokrajowym ustawodawstwem. Do najważniejszych z nich zaliczyć należy rozwiązania powszechnie stosowane zagranicą – sponsoring korporacyjny, trusty i fundusze korporacyjne czy też indywidualne dotacje odpisywane ze zobowiązań podatkowych. W przedmiotowych opracowaniach (Głowacki et al. 2009) podkreśla się, że w Polsce docelowo powinno dążyć się do decentralizacji, w sposób, który uczyni z gminy najważniejszy podmiot zarządzający kulturą na poziomie lokalnym, czemu musi towarzyszyć zestaw odpowiednich instrumentów fi nansowych. Na obecnym etapie, najważniejszą rekomendacją dla władz samorządowych województwa śląskiego (szczególnie w dużych miastach) wydaje się wspieranie działalności kulturalnej podmiotów niepublicznych poprzez inicjatywy podobne do ogłaszanego co roku przez Urząd Miasta Katowic Konkursu Inicjatyw Kulturalnych. Dodatkowo, godne rozważenie jest przekazanie dodatkowego wsparcia dla prywatnych instytucji kultury, które potencjalnie mogą ubiegać się o dofi nansowanie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, np. w zakresie przygotowywania dokumentacji projektowej.

W świetle przeprowadzonych analiz, rekomendacje odnoszące się do prywatnych inwestycji w obszarze infrastruktury edukacyjnej należy podzielić na dwie części – dotyczącą oświaty oraz szkolnictwa wyższego. W pierwszym przypadku, w literaturze przedmiotu (np. Pawlak 2004) panuje przekonanie, że inwestycje sfery niepublicznej powinny mieć charakter jedynie wspomagający względem nakładów publicznych. Dodatkowo, zgodnie z wypowiedziami respondentów badań jakościowych, ogólna ocena szkół niepublicznych (szczególnie

75

na obszarach miejskich) działających na terenie województwa śląskiego jest raczej niekorzystna. Placówki oświatowe tego typu, choć fi nansowane są przede wszystkim z czesnego, pobierają równolegle subwencję z budżetu samorządu, co często utrudnia lokalnym władzom oświatowym podnoszenie jakości kształcenia w szkołach, którymi zarządzają bezpośrednio. Wydaje się więc, że obecność podmiotów niepublicznych w obszarze edukacji powinna być dziś wspierana jedynie na terenach, gdzie działalność placówek publicznych nie jest możliwa – przede wszystkim na obszarach wiejskich. W przypadku szkół wyższych, wnioski z zrealizowanych badań są jednoznaczne. Wspomaganie podmiotów prywatnych w tym obszarze jest jak najbardziej wskazane, na obecnym etapie warto jednak skupić się na działaniach dokonujących zmian przede wszystkim w wymiarze jakościowym (podnoszenie poziomu kształcenia) a nie ilościowym (zwiększanie liczby prywatnych szkół wyższych).

W przypadku pozostałych komponentów infrastruktury społecznej, rola władz samorządowych jest jeszcze bardziej ograniczona. Zaangażowanie podmiotów prywatnych w obszarze infrastruktury mieszkaniowej jest uwarunkowane przede wszystkim mechanizmami rynkowymi. Niemniej, podniesienie poziomu niepublicznych inwestycji może być w pewnym stopniu wspierane przez władze samorządowe – na przykład poprzez usprawnienie procedur przekazywania gruntów pod zabudowę. Tę samą rekomendację wystosować można w kontekście pomocy przedsiębiorstwom gotowym rozwijać infrastrukturę rekreacyjną (hotele, prywatne kluby sportowe). Z kolei inwestycje związane z infrastrukturą pomocy społecznej wydają się być przede wszystkim domeną władz samorządowych, przez co zauważalne zwiększenie obecności sektora prywatnego nie wydaje się możliwe.

76

3. Infrastruktura społeczna a poziom rozwoju społeczno-gospodarczego – ustalenia teoretyczne i empiryczne

Celem przeglądu literatury jest wskazanie kanałów i wielkości wpływu infrastruktury społecznej na rozwój spo-łeczno-ekonomiczny. Badania międzynarodowe mogą wskazać potencjalnie najistotniejsze elementy infrastruktury, które w największym stopniu realizują stawiane przed inwestycjami cele, takie jak zwiększenie atrakcyjności inwesty-cyjnej regionu czy podniesienie jakości życia.

Wpływ infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów jest niejednoznaczny. Wynika to z charakteru zrealizowanych inwestycji. Przykładowo, podniesienie poziomu nauczania w szkołach podstawowych, poprzez zwiększenie nakładów na edukację na tym szczeblu, wpływa na strefę gospodarczą w momencie wejścia pierwszych kohort na rynek pracy, a więc po kilku lub kilkunastu latach. Inwestycje w infrastrukturę sportową czy kulturalną, choć (najczęściej) zwiększające jakość życia na danym obszarze, nie są bezpośrednio widoczne w powszechnie stosowanych miarach obrazujących poziom jakości życia, takich ja HDI, czy używany w raporcie indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE), a także trudno wskazać ich bezpośrednie przełożenie na tempo rozwoju gospodarczego. Powyżej wymienione problemy powodują, że wpływ infrastruktury społecznej na rozwój społeczny i gospodarczy regionów jest zagadnieniem rzadko będącym bezpośrednim przedmiotem badań naukowych.

W poniższej części przeanalizowane zostaną poszczególne czynniki składające się na inwestycje w infrastrukturę społeczną i mogące decydować o jej efektywności. Po pierwsze, nakłady na infrastrukturę społeczną są rodzajem publicznych inwestycji, a więc kanały oddziaływania tych inwestycji na rozwój gospodarczy będą w szczególności odpowiadały części kanałów wpływu infrastruktury społecznej, co będzie tematem pierwszej części rozdziału. Tam, gdzie jest to możliwe, wyróżniono specyfi czne kanały różnych rodzajów infrastruktury społecznej (odpowiadające Celowi Szczegółowemu 3.1 i 3.2). W dalszej kolejności, przedstawiono najważniejsze wyniki empiryczne nt. wpływu inwestycji publicznych na rozwój społeczno-gospodarczy (CS 2.1, CS 3.1, CS 3.2, CS 4.5). W tym kontekście przeanalizowany zostanie również raport o wpływie inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów w Polsce. Kolejna część poświęcona jest wnioskom dotyczącym wpływu infrastruktury społecznej na decyzje lokalizacyjne przedsiębiorstw, jako szczególnie istotnego kanału wpływu infrastruktury na rozwój gospodarczy (CS 1.5, CS 2.3). Dopełnienie przeglądu stanowi charakterystyka relacji inwestycji prywatnych i publicznych w obszarze ochrony zdrowia i edukacji, gdyż w tych obszarach interakcje między inwestycjami publicznymi a prywatnymi są szczególnie istotne, a dostępność literatury w pozostałych jest bardzo znikoma.

3.1. Potencjalne kanały transmisji – ujęcie teoretyczne

Wskazanie, w jaki sposób infrastruktura społeczna może potencjalnie wpływać na rozwój społeczny, jest kluczowe z punktu widzenia określenia obszarów i rodzajów inwestycji, które dają największe zwroty, a także umożliwia lepszą specyfi kację modelu ekonometrycznego prezentowanego w późniejszym rozdziale. Literatura przedmiotu wyróżnia 4 podstawowe kanały wpływu infrastruktury społecznej na poziom rozwoju społeczno-gospodarczego:

• Produktywność kapitału prywatnego • Akumulacja kapitału ludzkiego• Akumulacja kapitału społecznego• Nierówności społeczne

77

Od prac autorstwa Aschauera (np. 1989), najpopularniejszym podejściem jest traktowanie infrastruktury publicznej jako czynnika produkcji występującego w zagregowanej funkcji produkcji obok kapitału i pracy. Jest to specyfi czny rodzaj kapitału, który zwiększa produktywność kapitału prywatnego (Barro, 1990) lub zmniejsza koszty transakcyjne. Dla przykładu, inwestycje w szkolnictwo wyższe zwiększają produktywność kapitału prywatnego, gdyż absolwenci pracujący w fi rmach prywatnych efektywniej wykonują postawione przed nimi zadania. Obecność silnych ośrodków naukowych i ich kooperacja z fi rmami prywatnymi może zwiększać poziom innowacyjności, a więc i produktywności fi rm w danym regionie. Co więcej, wskazuje się również, że kapitał społeczny (na który wpływ ma infrastruktura społeczna) może wpływać bezpośrednio na poziom technologii. Jak pokazał Sturm et al. (1998), w modelowaniu ekonometrycznym nie ma znaczenia czy kapitał społeczny jest czynnikiem produkcji, czy wpływa bezpośrednio na poziom technologii, co ułatwia proces konstrukcji modelu i umożliwia uniknięcie części błędów specyfi kacji.

Trwałość oddziaływania infrastruktury zależy od implikacji teorii, w ramach której jest rozważana. W ramach neoklasycznej teorii wzrostu, gdzie wzrost gospodarczy zależy od egzogenicznego postępu technicznego, pozytywne oddziaływanie inwestycji infrastrukturalnych jest tylko przejściowe. Natomiast w przypadku modeli wzrostu endogenicznego, inwestycje infrastrukturalne mogą trwale oddziaływać na wzrost gospodarczy. Jednakże, nawet w przypadku neoklasycznej teorii, okresy przejściowe oddziaływania infrastruktury mogą być kilku lub kilkunastoletnie, więc dla niniejszego projektu mogą zostać uznane ze długookresowe. Przyjęty 10-letni okres analizy nie pozwala rozróżnić między egzo- i endogenicznymi teoriami wzrostu gospodarczego. Bez względu na przyjętą perspektywę teoretyczną, malejąca krańcowa produktywność kapitału prowadzi do wniosku, że największych zwrotów z kapitału publicznego można oczekiwać tam, gdzie jest go najmniej.

Na poziomie regionalnym, infrastruktura społeczna ma też znaczenie w lokalizacji inwestycji prywatnych. Dobrze rozwinięty system edukacji, opieki zdrowotnej czy dostępność infrastruktury sportowo-rekreacyjnej zmniejsza koszty działania i może być decydująca przy lokalizacji przedsiębiorstw.65 Stwierdzenie takiego oddziaływania na poziomie regionalnym wcale nie musi oznaczać, że infrastruktura zwiększa produkt krajowy, gdyż może zmniejszać produkt w innych regionach (Haughwout, 2002, Egger i Falkinger, 2003). Z drugiej strony, pojawiają się efekty dyfuzji (ang. spillover). Polegają one na tym, że pozytywne efekty inwestycji w danym regionie występują też w sąsiednich regionach (Cohen i Morrison Paul, 2004). Dla przykładu, absolwenci szkół wyższych ulokowanych w Katowicach pracować będą również w innych miastach i powiatach województwa śląskiego (czy nawet innych województwach), a więc podniesienie jakości lokalnego szkolnictwa wpłynie też pozytywnie na okoliczne regiony.

Warto pamiętać, że oddziaływanie na produktywność kapitału prywatnego (fi zycznego) dotyczy w największym stopniu infrastruktury technicznej, a w mniejszym – społecznej, która ukierunkowana jest bardziej na zaspokajanie potrzeb ludności (a więc podnoszenie jakości życia) niż na zwiększanie produktywności biznesu. W przypadku infrastruktury społecznej można oczekiwać w większym stopniu oddziaływania na akumulację i produktywność kapitału ludzkiego niż fi zycznego. W szczególności, jakość i sposób organizacji systemu kształcenia jest bezpośrednio powiązana ze wzrostem poziomu wykształcenia i jakością kapitału ludzkiego absolwentów (Becker, 1964). Natomiast większa dostępność opieki zdrowotnej może prowadzić z jednej strony do zwiększenia liczby przepracowanych godzin, a z drugiej skłaniać do większych inwestycji w kapitał ludzki (Grossman, 1972). W gospodarkach rozwiniętych kluczowe znaczenie dla zdrowia ma uprawianie sportu oraz zdrowy tryb życia, na co wpływ ma dostępność infrastruktury sportowo-rekreacyjnej.

Publiczne inwestycje w infrastrukturę społeczną są skutkiem występowania niedomagań rynku w obszarze opieki zdrowotnej i systemu edukacji. W przypadku opieki zdrowotnej są one związane z niepełną i asymetryczną informacją, a w przypadku edukacji – z pozytywnymi efektami zewnętrznymi (Angrist i Krueger, 1991). Polegają one na tym, że ze wzrostu poziomu wykształcenia korzystają nie tylko osoby, które w nie zainwestowały. Korzyści te rozlewają się w postaci wzrostu produktywności, zatrudnienia oraz innowacyjności gospodarki (Levine i Renelt, 1992). Z kolei negatywne efekty edukacji, związane głównie ze szkolnictwem wyższym, są konsekwencją wykorzystania jej jako potwierdzenia posiadanych umiejętności, a nie ich zwiększania66 (Freeman, 1976). Istotny pozytywny wpływ kapitału ludzkiego na rozwój gospodarczy jest potwierdzany przez szereg badań empirycznych (Mankiew, Romer i Weil 1992, przegląd Barro i Sala-i-Martin 2004).

Największe zwroty przynosi edukacja na poziomie podstawowym, która daje podstawy do dalszego podnoszenia poziomu wiedzy. Edukacja średnia i wyższa, obok zwiększenia kwalifi kacji pracowników, poprawia ich elastyczność i zdolność do dostosowania się do nowych warunków na rynku pracy (WEF 2008). Duży udział pracowników o wysokich 65 Dowodem anegdotycznym na istnienie takich zależności są choćby doniesienia prasowe o zwracaniu przez inwestorów uwagi na obecność przedszkoli i szkół angielskojęzycznych, w których mogłyby uczyć się dzieci obcojęzycznej kadry menadżerskiej.66 Dla przykładu, osoby z wykształceniem wyższym licencjackim przedłużają swój okres nauki o studia magisterskie, gdyż pracodawcy wyżej cenią osoby z takim wykształceniem (mimo że dodatkowe studia często nie wiążą się np. ze zdobyciem dodatkowej wiedzy, a jednocześnie odraczają moment wejścia na rynek pracy).

78

kwalifi kacjach zdecydowanie zwiększa potencjał regionalnej gospodarki. To właśnie obecność wykwalifi kowanych pracowników umożliwia funkcjonowanie przedsiębiorstw charakteryzujących się wysoką wartością dodaną.

Nieco obok głównego nurtu badań nad wzrostem gospodarczym rozwijana jest teoria kapitału społecznego. W najszerszym sensie jest to cała sieć powiązań społecznych oraz związanych z nimi norm, które umożliwiają wspólne działanie, a które kreowane mogą być zarówno poprzez odpowiednie ukierunkowanie edukacji, jak i poprzez inwestycje w infrastrukturę kulturalną, integrującą lokalne społeczności (jak np. lokalne domy kultury). Badania empiryczne poświadczają jego pozytywne oddziaływanie na rozwój gospodarczy (Putnam i Goss 2003). Uznaje się, że kapitał społeczny wpływa na gospodarkę poprzez zmniejszenie kosztów transakcyjnych, co wynika z większego poczucia wspólnoty i współdziałania między obywatelami.

Analizując kanały transmisji wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną konieczne jest wzięcie pod uwagę jej fi nansowania. Zwiększenie wydatków na infrastrukturę oznacza zwiększenie skali podatków lub przeniesienie środków fi nansowych z innych inwestycji. Dlatego inwestycje w infrastrukturę społeczną wymagają uzasadnienia nie tylko ich potrzeby, ale również tego, że efekt netto, po uwzględnieniu kosztów fi nansowania, łącznie z jałową stratą, jest dodatni i większy niż w wypadku innych inwestycji (oczywiście, takie uzasadnienie powinno być stosowane przy wszystkich inwestycjach). Ze względu na ujemny wpływ opodatkowania, zbyt duże inwestycje w infrastrukturę mogą mieć negatywny wpływ na poziom rozwoju (Evans i Karras 1994, Holts-Eakin 1994). Co więcej, na poziomie regionalnym tylko część środków inwestycyjnych pochodzi z podatków lokalnych i efekt netto na poziomie kraju jest szczególnie trudny w uchwyceniu. Negatywne aspekty fi nansowania inwestycji ponosi całe społeczeństwo (w formie wyższych krajowych podatków), podczas gdy pozytywne efekty inwestycji odczuwane są lokalnie.

Obok celów efektywnościowych, interwencja państwa w infrastrukturę fi zyczną ma również spełniać inne funkcje. Należą do nich m.in. zapewnienie równego dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej czy pomoc najbiedniejszym poprzez budownictwo socjalne. Ogólnie te cele są uznawane w ekonomii za równościowe. W klasycznym podejściu istnieje wymienność między efektywnością a równością. Oznacza to, że ukierunkowanie polityki państwa na walkę z nierównościami wiąże się ze zmniejszeniem efektywności w całej gospodarce i w konsekwencji prowadzi do niższego poziomu rozwoju. W ostatnich latach jednak uznanie zyskuje przekonanie, że cele równościowe i efektywnościowe nie stoją w sprzeczności, choć dotychczasowe dowody na pozytywne efekty polityk równościowych nie są odporne na krytykę (Aghion et al., 1999, Forbes 2000). Szerokie uznanie zyskuje jednak przekonanie, że zmniejszenie nierówności przy danym poziomie rozwoju gospodarczego sprzyja wzrostowi dobrobytu, niekoniecznie wyrażonego w PKB (Lopez i Serrven 2006, Aghion et al. 1999). Caldron i Serven (2004) w badaniu dla 100 krajów w latach 1960-2000 pokazują, że infrastruktura społeczna silnie redukuje poziom nierówności. Jest to więc kolejny kanał, przez który infrastruktura społeczna może wpływać na rozwój i dobrobyt.

Podsumowując, infrastruktura społeczna może oddziaływać na poziom rozwoju gospodarczego przez redukcję kosztów transakcyjnych, wzrost produktywności kapitału prywatnego oraz wzrost akumulacji kapitału ludzkiego i społecznego. Jej oddziaływanie jest więc głównie pośrednie. Ponadto, w bardziej miękkich wymiarach, infrastruktura przyczynia się do zmniejszenia nierówności oraz wykluczenia społecznego, a także może podnosić poziom życia mieszkańców regionu. Interwencja państwa w zakresie infrastruktury bierze się z komplementarności kapitału publicznego względem prywatnego, pokonywania niedomagań rynku oraz wykorzystania efektów zewnętrznych. Jednak ze względu na konieczność fi nansowania inwestycji publicznych, jak również ich częściowo substytucyjne działanie względem inwestycji prywatnych, efekt netto inwestycji w tę infrastrukturę jest zależny od otoczenia, w którym występuje. Infrastruktura społeczna jest ważnym elementem walki z wykluczeniem społecznym oraz narzędziem regeneracji regionów poprzemysłowych. Jej rolę należy postrzegać raczej w kategoriach zrównoważonego rozwoju, niż samego wzrostu gospodarczego czy produktywności sektora prywatnego.

3.2. Ustalenia empiryczne

W poprzednim podrozdziale wskazano i opisano kanały wpływu infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów. Jak wskazano, infrastruktura ma głównie pośredni wpływ na rozwój, poprzez redukcję kosztów transakcyjnych, wzrost produktywności kapitału prywatnego oraz wzrost akumulacji kapitału ludzkiego i społecznego. Celem poniższego podrozdziału będzie wskazanie metod pomiaru wpływu infrastruktury na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów, a także prezentacja podstawowych wyników empirycznych.

W pierwszym etapie mierzenia wpływu infrastruktury publicznej na wzrost gospodarczy osiągano bardzo wysokie oszacowania wpływu infrastruktury publicznej dla rozwoju ekonomicznego krajów i regionów (Gremlich, 1994). Były one skutkiem niedoskonałości metod ekonometrycznych, które w szczególności nie uwzględniały faktu, że infrastruktura publiczna jest też formą społecznej konsumpcji, więc jej rozwój jest skutkiem rozwoju gospodarczego, a nie tylko jego przyczyną. Korekty ze względu na endogeniczność oraz niestacjonarność dawały dużo mniejsze

79

oceny wpływu infrastruktury na wzrost gospodarczy. Z drugiej strony jednak, poprawki niestacjonarności poprzez estymację modeli na przyrostach zmiennych mogą skutkować pominięciem długookresowej zależności pomiędzy inwestycjami a wzrostem (Munnel, 1992). Jest to szczególnie istotne w przypadku infrastruktury edukacyjnej, której efekty są widoczne dopiero po wielu latach. Restrykcyjne podejście metodologiczne skutkowało uznaniem wpływu inwestycji publicznych na wzrost gospodarczy za nieistotny (Tatom, 1993, Holtz -Eakin, 1994, Evans i Karras, 1994).

Najnowsze badania dotyczące wpływu infrastruktury odwołują się bądź do danych panelowych o znacznie większym wymiarze przestrzennym niż czasowym (przez co problem niestacjonarności jest znacznie mniej istotny, Zhang, Fan, 2001, Holtz-Eakin et al., 1988) bądź do modeli typu VAR lub VECM o długim wymiarze czasowym (Agenor et al., 2005). W pierwszym przypadku, dla korekty ze względu na endogeniczność stosowano estymację uogólnioną metodą momentów (GMM – Blundell i Bond, 1998, Arellano Bond, 1991). Zwłaszcza estymator opracowany przez Blundell i Bond (1998) pozwala wykorzystać informację związaną zarówno z przyrostami jak i z poziomami zmiennych, obchodząc jednocześnie wymienione wyżej problemy w przypadku paneli o krótkim wymiarze czasowym.

Skorygowane metody ekonometryczne dla danych panelowych, które częściowo korygują wymienione problemy, stwierdzają pozytywny, choć nie zawsze istotny, wpływ infrastruktury publicznej na rozwój gospodarczy i produktywność, zarówno w krajach rozwijających się (Jiwattanakulpaisarn et al., 2006, Zhan et at., 2001), jak i rozwiniętych, na poziomie krajów i regionów (m.in. Stephan 2002 dla Niemiec, Cadot, Röller i Stephan, 2006 dla Francji czy Moreno i López-Bazo, 2007 dla Hiszpanii).

W uzupełnieniu do tych wyników warto zaznaczyć, że Bougheas et al. (2000) stwierdza nieliniową zależność między rozwojem gospodarczym a infrastrukturą, znajdując potwierdzenie dla malejącej produktywności krańcowej również tego rodzaju kapitału. Taka relacja, obok kwestii metodologicznych, może powodować bardzo różne estymacje siły oddziaływania infrastruktury społecznej na rozwój gospodarczy. Wyniki dotyczące słabej pozytywnej, ale istotnej statystycznie, zależności między inwestycjami publicznymi a wzrostem gospodarczym są potwierdzane przez nieparametryczną, a przez to bardziej odporną na specyfi kację funkcji produkcji, estymację Henderson i Kumbhakar (2006).

Jak podkreślają w artykule przeglądowym Romp i de Haan (2007), w literaturze przedmiotu kształtuje się konsensus mówiący, że wydatki publiczne mają pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy. W przeciwieństwie do pierwszych estymacji, zwrot z inwestycji publicznych jest uważany za zbliżony do tego z inwestycji prywatnych. Ponadto, efektywność poszczególnych inwestycji różni się w zależności od kraju, regionu, rodzaju infrastruktury oraz branży. Zwrot z konkretnej inwestycji zależy też od jej jakości i lokalnego zasobu kapitału oraz jego struktury.

Infrastruktura społeczna oddziałuje jednak głównie pośrednio poprzez akumulację kapitału ludzkiego,

co oznacza, że jej oddziaływanie bezpośrednie jest tylko niewielką częścią jej oddziaływania.

Badaniu podlegało też przestrzenne oddziaływanie infrastruktury. Porównując siłę oddziaływania infrastruktury na poziomie regionalnym i międzykrajowym, Holtz-Eakin (1992) wyciągnęli wnioski, że efekty zewnętrzne infrastruktury są niewielkie. Natomiast istotność efektów dyfuzji jest stwierdzana przez Pereira i Roca Sagales (2003) dla regionów Hiszpanii, poprzez uwzględnienie efektów przestrzennych. Duże znaczenie efektów przestrzennych jest też potwierdzane przez Cohen i Morrison (2004) dla stanów USA.

Większy wpływ na wzrost gospodarczy ma infrastruktura techniczna (ang. core-infrastructure) niż społeczna czy administracyjna. Warto również zwrócić uwagę, iż pomimo faktu, że nowe inwestycje infrastrukturalne są bardziej politycznie opłacalne, koncentracja wydatków na nowych projektach infrastrukturalnych może prowadzić do zaniedbań w działającej infrastrukturze (Romp, de Haan 2007). Dla przykładu, model Rioja (2003) pokazuje, że przeniesienie części środków z nowych inwestycji na utrzymanie infrastruktury może mieć pozytywne ekonomiczne skutki.

Odniesienie ogólnych wniosków do polskiej specyfi ki umożliwiają wnioski z raportu Światowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum, 2008). Zdrowie i edukacja na poziomie podstawowym oraz edukacja średnia i wyższa zostały uznane za podstawowe fi lary konkurencyjności gospodarki. Raport wyróżnia 3 etapy rozwoju gospodarek: oparty o akumulację czynników wytwórczych, oparty o wzrost efektywności oraz oparty o innowacje. Oprócz tych podstawowych kategorii wskazano jeszcze na 2 przejściowe pomiędzy poszczególnymi z nich. Polska została zakwalifi kowana właśnie do takiej przejściowej kategorii: pomiędzy opartą na efektywności i opartą na innowacji. Na tym etapie rozwoju kluczowymi czynnikami wzrostu są m.in. edukacja średnia i wyższa, kształcenie ustawiczne, a na znaczeniu zyskują rozwój powiązań ekonomicznych w gospodarce oraz „czysty” postęp technologiczny, który staje się jedynym źródłem wzrostu w długim okresie (WEF, 2008).

W uzupełnieniu do takiej linearnej koncepcji rozwoju ekonomicznego warto dodać, że braki w infrastrukturze zdrowotnej lub edukacyjnej prowadzą do zablokowania wzrostu, mimo że na obecnym poziomie rozwoju Polski, jej wzrost w coraz większym stopniu bazuje na zmianie technologicznej. Ponadto warto zwrócić uwagę, że Polska, lepiej niż w innych kategoriach, wypada w ocenie jakości zdrowia i edukacji, które są bezpośrednio związane z infrastrukturą społeczną. Właśnie zdrowie i edukacja podstawowa w Polsce są najlepiej oceniane spośród wszystkich wymiarów.

80

Wynika stąd że, poza wyjątkowo słabo rozwiniętymi regionami, infrastruktura społeczna jest koniecznym warunkiem dalszego rozwoju, ale nie jego głównym motorem napędowym.

3.2.1. Wpływ infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów w Polsce

W polskiej literaturze niewiele jest opracowań na temat wpływu infrastruktury społecznej na rozwój społeczno-ekonomiczny regionów. Jednym z najnowszych i najszerszych tematycznie opracowań jest „Ocena wpływu wsparcia z funduszy strukturalnych w zakresie modernizacji i rozbudowy infrastruktury społecznej na realizację celów rozwojowych regionów” zrealizowana na zlecenie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (Policy & Action Group Uniconsult, 2009). W ramach badania starano się ustalić, czy inwestycje z funduszy służą poprawie stanu infrastruktury społecznej w Polsce, a przez to czy przyczyniają się do zmniejszania dysproporcji między i wewnątrz regionami, oraz czy i w jaki sposób inwestycje mogą w sposób efektywny i trwały przyczynić się do stymulowania rozwoju społeczno-gospodarczego regionów.

Podobnie jak w niniejszym badaniu, analizowano inwestycje w obszarach ochrony zdrowia, edukacji, kultury, turystyki, sportu i rekreacji. Nie stwierdzono pozytywnego wpływu funduszy unijnych kierowanych w infrastrukturę społeczną na makroekonomiczne wskaźniki rozwoju gospodarczego regionów. Jednakże, jak wskazują autorzy, brak jednoznacznych wyników może być rezultatem m.in. ram czasowych badania (krótki okres lat 2004-2007, gdy realizowana była pierwsza transza funduszy unijnych), relatywnie niewielkiej skali inwestycji w infrastrukturę społeczną (które to stanowiły 7% wartości wszystkich projektów zrealizowanych w Polsce w ramach perspektywy 2004-2006) i krótkiego czasu od zakończenia realizacji inwestycji. Autorzy sugerują jednak, że jeśli taki wpływ istnieje, to może ujawnić się w dłuższym okresie, jednakże jego skwantyfi kowanie może nastręczyć problemów metodologicznych. Równolegle przeprowadzono badania terenowe w województwie łódzkim, małopolskim i warmińsko-mazurskim. Analizy wskazały, że inwestycje w infrastrukturę w niektórych przypadkach, a w szczególności na poziomie lokalnych społeczności (gmin, wiosek), wpływają na rozwój, czego wyrazem są: wzrost aktywności liderów lokalnych, większa mobilizacja i integracja społeczności, nowe inicjatywy mające na celu wykorzystanie stworzonej infrastruktury. Co więcej, obiekty (szczególnie kultury i sportu) stały się również centrami społecznymi. W wymiarze lokalnym, te inwestycje zwiększają również jakość życia, poprzez poprawę jakości i dostępności usług w analizowanych obszarach. Ponadto w badaniu wskazano przesłanki przemawiające za przeprowadzaniem dużych inwestycji, głównie w obszarze edukacji na poziomie szkół podstawowych i ponadpodstawowych oraz szkół wyższych.

3.2.2. Czynniki decydujące o lokalizacji inwestycji prywatnych

Jak wskazano wcześniej, infrastruktura społeczna pełni istotną rolę przy decyzjach lokalizacyjnych inwestorów prywatnych, choć wpływ ten jest w dużym stopniu pośredni. W poniższej części wskazane zostaną powiązania infrastruktury społecznej z innymi elementami wpływającymi na poziom atrakcyjności inwestycyjnej regionów, poprzez charakterystykę dwóch kategorii badań. W pierwszej kategorii, czynniki decydujące o lokalizacji inwestycji prywatnych opierają się na obiektywnych informacjach, takich jak dane zastane. W drugiej kategorii, podstawą są informacje subiektywne, oparte o dane zgromadzone na drodze ankiet, badające postrzeganie wagi poszczególnych czynników przez przedsiębiorców i pracowników fi rm. Te pierwsze są bardziej wiarygodne, gdyż dotyczą faktycznych decyzji, natomiast te drugie, choć mniej wiarygodne, pozwalają dokładniej i bardziej szczegółowo przyjrzeć się badanemu zjawisku.

Badania dotyczące determinant inwestycji prywatnych wyróżniają następujące charakterystyki sprzyjające inwestycjom, zarówno na poziomie krajów, jak i regionów (Bevan i Estrin, 2000, OECD, 2000, Demekas et al., 2005, Resmini, 2000):

• Wzrost gospodarczy• Niskie stopy procentowe• Wysoki poziom kapitału ludzkiego• Wielkość rynku• Niskie płace• Wysoka jakość siły roboczej• Stabilność polityczna• Ulgi podatkowe• Wysoka jakość infrastruktury technicznej• Koncentracja aktywności ekonomicznejCzynniki te można pogrupować na: wpływające na koszty, wpływające na dostępność środków produkcji oraz

określające popyt na towary danego przedsiębiorcy. Jak wynika z powyższej literatury, kluczowe znaczenie dla biznesu ma otoczenie instytucjonalno-prawne. Infrastruktura społeczna wpływa na atrakcyjność inwestycyjną poszczególnych

81

regionów głównie pośrednio, poprzez oddziaływanie na akumulację kapitału ludzkiego. Sam poziom dobrobytu czy dostępność infrastruktury społecznej jest znacznie mniej istotny dla decyzji o lokalizacji przedsiębiorstw niż wskazane wyżej determinanty. Jednak np. Wheeler i Mody (1992) pokazują, że poziom rozwoju infrastruktury na poziomie krajów istotnie wpływa na decyzje lokalizacyjne przedsiębiorstw.

Obok wskazanych wyżej powodów do inwestowania w ogóle, w przypadku prywatnych inwestycji w infrastrukturę społeczną, fundamentalne znaczenie ma organizacja rynków oraz polityka państwa w stosunku do inwestycji prywatnych. System edukacyjny czy opieki zdrowotnej cechuje się w większości państw europejskich silną interwencją publiczną, jednocześnie to państwo kształtuje warunki działania na nim podmiotów prywatnych.

Badania ankietowe przedsiębiorców i pracowników fi rm pokazują większe znaczenie miękkich czynników w lokalizacji przedsiębiorstw, niż w przypadku badań opierających sie tylko o dane zastane. Johnson i Rasker (1995) sprawdzają, w jakim stopniu czynniki wpływające na jakość życia wpływają na inwestycje fi rm w regionie Yellowstone w USA. Podkreślają oni, że do tradycyjnych czynników decydujących o inwestycji (koszty dostaw, koszty pracy, podatki, dostępność kapitału i ziemi, odległość od rynków zbytu i ich głębokość, odległość od surowców oraz koszty transportu) dochodzą nowe, związane z jakością życia, takie jak: jakość wody i powietrza, jakość systemu edukacji, dostępność rekreacji, poziom przestępczości. Czynniki związane z wartościami społecznymi oraz możliwościami rekreacji okazują się bardzo istotne jako czynniki lokalizacji biznesu. Były one znacznie ważniejsze niż klasyczne determinanty skali inwestycji. Te wnioski są mocniejsze w przypadku fi rm dłużej przebywających w danym regionie niż w przypadku fi rm nowych, co oznacza, że czynniki miękkie mają mniejsze znaczenie przy lokalizacji działalności.

Szerszy zakres mają badania przedsiębiorców prowadzone przez Bank Światowy (10 tys. fi rm w 80 krajach, ponad 100 w Polsce). W ramach ankiet przeprowadzonych w latach 90., przedsiębiorców zapytano m. in. o bariery rozwoju fi rm oraz ocenę jakości interwencji publicznej w poszczególnych kategoriach. Wyniki dla Polski przedstawione zostały na tle tych dla świata (WB, 2000).

Najważniejszymi barierami dla rozwoju fi rm w Polsce są podatki i prawo, niestabilność polityk oraz zdobycie źródeł fi nansowania. Ograniczenia infrastrukturalne są najrzadziej wskazywane przez polskie fi rmy. Oznacza to, że w porównaniu z innymi barierami, to ograniczenie nie jest traktowane przez przedsiębiorców jako najważniejsze. Ciekawe jest natomiast, że w porównaniu z innymi krajami, ograniczenia infrastrukturalne są postrzegane w Polsce jako zdecydowanie mniej istotne. Można oczekiwać, że wynika to z faktu, że inne problemy, głównie związane ze zmiennością regulacji, są dużo bardziej ważne. Warto zwrócić również uwagę, że istotna część przedsiębiorców

Uwagi: Wskazany jest udział fi rm, który daną barierę traktują jako istotną.

Źródło: The World Business Environment Survey (WBES) ©2000 The World Bank Group, http://www.ifc.org/ifcext/economics.nsf/Content/IC-WBESConditions

Wykres 77. Bariery rozwoju przedsiębiorstw według

wskazań przedsiębiorców

Wykres 78. Ocena jakości usług publicznych w po-

szczególnych kategoriach (wyższa wartość oznacza,

że dane usługi są gorzej oceniane)

Legenda:

Polska – niebieska linia, Świat – brązowa linia

Q1 – fi nansowanie, Q2 – infrastruktura, Q3 – podatki i prawo, Q4 – stabilność polityk, Q5 – Infl acja, Q6 – kurs walutowy, Q7 – system sądowniczy, Q8 – korupcja, Q9 – przestępczość uliczna, Q10 – przestępczość zorganizowana, Q11 – zachowania antykonkurencyjne ze strony rządu i innych fi rm

Legenda:

Polska – niebieska linia, Świat – brązowa linia

Q1 – efektywność rządu, Q2 – cło, Q3 – sądownictwo, Q4 – policja, Q5 – obrona narodowa, Q6 – administracja centralna, Q7 – parlament, Q8 – bank centralny, Q9 – infrastruktura drogowa, Q10 – poczta, Q11 – telekomunikacja, Q12 – elektryczność, Q13 – wodociągi, Q14 – ochrona

zdrowia, Q15 – edukacja

82

wskazuje na przestępczość jako istotną barierę wzrostu. Pośrednim oddziaływaniem infrastruktury społecznej jest zmniejszenie przestępczości oraz zachowań korupcyjnych przez akumulację kapitału społecznego, ludzkiego oraz zmniejszanie nierówności.

Gdy jednak ocenie poddane zostają usługi publiczne, to okazuje się, że infrastruktura ochrony zdrowia, obok transportowej, jest najgorzej oceniana przez sektor prywatny. Edukacja w znacznie mniejszym stopniu jest problemem dla fi rm, zarówno w porównaniu z innymi ograniczeniami, jak i w porównaniu do wyników dla całego świata. Warto zauważyć, że podobne tendencje (gorsza ocena usług zdrowotnych i infrastruktury transportowej, a lepsza edukacji) są powszechne dla całego świata, ale w Polsce ulegają większemu wyostrzeniu.

Z powyższego badania wynika, że w porównaniu z innymi barierami, braki w infrastrukturze publicznej nie są najważniejsze dla rozwoju biznesu. W ramach inwestycji publicznych najdotkliwiej oceniane są braki w infrastrukturze drogowej i ochronie zdrowia. Jednak wyróżnienie tych aspektów jest podobne również w innych krajach. Docenianie tych problemów przez fi rmy świadczy o dużo większej wadze przywiązywanej przez fi rmy do infrastruktury zdrowotnej oraz o tym, że poprawa w tym zakresie może w istotny sposób wpływać na działanie fi rm. Stoi to w pewnej sprzeczności z ocenami jakości dostarczanych usług zdrowotnych w Polsce w raporcie WEF 2008. Jednak w tamtym pierwszym przypadku oceniany był względny rozwój infrastruktury na tle świata, a w drugim ocena jej rozwoju dokonana została przez przedsiębiorców. Ponadto badanie WB (2000) zostało przeprowadzone 8 lat wcześniej, w okresie absorpcji przez polską gospodarkę negatywnych szoków, co mogło przyczynić się do bardziej negatywnej oceny. Pomimo że Polska nie odstaje pod względem ochrony zdrowia i edukacji od podobnych krajów, to oceny przedsiębiorców świadczą, że w poprawie tej infrastruktury wciąż istnieje niewykorzystany potencjał. Takie działania powinny być jednak precyzyjnie ukierunkowane w miejsca, gdzie infrastruktura ta jest faktycznie słabiej rozwinięta.

Bariery, z którymi spotykają się przedsiębiorcy skłonni do inwestowania w infrastrukturę społeczną były również przedmiotem badań jakościowych przeprowadzonych na potrzeby niniejszego projektu – przede wszystkim panelu eksperckiego FGI, ale również wywiadów indywidualnych, zarówno wśród przedsiębiorców prywatnych, jak i przedstawicieli JST.

Dyskutanci, biorący udział w panelu FGI, jako najważniejszą przeszkodę, w podejmowaniu inwestycji w infrastruk-turę prywatną, wymieniali skomplikowane uwarunkowania prawne, co jest spójne z przedstawionymi wyżej wynika-mi badań Banku Światowego. Ponadto, istotne trudności, według ekspertów, przysparza przedsiębiorcom współpraca z władzami samorządowymi – wymieniano przykłady konkretnych rozmów z przedstawicielami fi rm, którzy narzekali na brak przychylności kierownictwa JST dla poszczególnych inwestycji. Wskazywano również na bariery w pozyski-waniu źródeł fi nansowania, będące znaczącą przeszkodą, uniemożliwiającą prywatne przedsięwzięcia np. z zakresu edukacji. Fundusze europejskie tylko w niewielkim stopniu zaspokajają te potrzeby – paneliści wskazali na niedosta-teczną promocję tego typu wsparcia wśród przedsiębiorców. W przypadku infrastruktury mieszkaniowej, w której sektor prywatny jest jednym z najważniejszych interesariuszy – znaczącym utrudnieniem jest natomiast brak odpo-wiednich planów zagospodarowania przestrzennego, a także nieuregulowana sytuacja własnościowa lokali i gruntów gminnych.

Opinie przedstawicieli JST, wyrażone w wywiadach IDI nie potwierdzają spostrzeżeń ekspertów – większość przedstawicieli władz lokalnych nie dostrzega barier, którym muszą przeciwstawić się inwestorzy prywatni, chcący podejmować przedsięwzięcia z obszaru infrastruktury społecznej. Większość z nich zastrzega, że są otwarci na wszelkie inicjatywy prywatne, zmierzające do poprawy wyposażenia gminy w tym zakresie. Ponadto, przeszkody wymieniane przez respondentów JST są nieco inne, niż w przypadku paneli eksperckich – często wspomina się o wystarczającym nasyceniu infrastrukturą społeczną, którą zapewnia gmina lub inne podmioty prywatne. Dodatkowym problemem jest brak terenów pod inwestycje w gminach, co może jednak wynikać z niedostatecznego objęcia planami zagospodarowania przestrzennego, a także z nieuwzględnienia tego typu inwestycji w innych dokumentach planistycznych poszczególnych JST. Czterech z trzynastu ankietowanych wskazało również na uwarunkowania prawne, z zastrzeżeniem, że przeszkodą jest nie tyle prawo lokalne, co polski system podatkowy i legislacyjny. Spostrzeżenia te potwierdzają informacje podawane zarówno przez ekspertów lokalnych, jak i przez raporty Banku Światowego – co świadczy o istotności tego problemu w warunkach polskich. Tylko jeden respondent wskazał na ograniczenia o charakterze stricte lokalnym, które wynikają z „zaniedbań” miejscowych władz, dotyczące niedostatecznie rozwiniętej sieci komunikacyjnej. Taka struktura odpowiedzi przedstawicieli JST może świadczyć o niedostrzeganiu barier w inwestycjach sektora prywatnego, które mogą rozwiązać władze lokalne.

Odpowiedzi przedstawicieli podmiotów prywatnych wskazują na nieco inne przeszkody inwestycyjne. Stosunkowo dobrze oceniana jest współpraca z samorządami, co stoi w opozycji do stwierdzeń ekspertów, badanych w ramach wywiadu grupowego FGI. Zarówno przedstawiciele szpitala jak i teatru biorący udział w badaniu IDI67 są zadowoleni

67 Ankietowani w ramach badania IDI byli przedstawiciele fundacji zajmującej się edukacją na terenach wiejskich oraz przedstawiciele szpitala i teatru.

83

ze współpracy z władzami JST i nie wskazali braków w tym zakresie. Natomiast w przypadku fundacji, która ma największe doświadczenia we współpracy z kierownictwem różnych gmin i powiatów oceny są niejednoznaczne – z jednej strony wskazuje się na burmistrzów i wójtów poszczególnych JST, z którymi kooperacja jest udana, a z drugiej na te JST, w których władze w stopniu niedostatecznym wspierają prywatne inicjatywy realizowane na ich terenie. Największym problemem, wskazywanym przez przedstawicieli fundacji są długotrwałe procedury i powolny obieg dokumentów, znacznie utrudniające podjęcie inwestycji. Krytykowany jest zarówno system przyznawania dotacji w sferze kulturalnej, jak również ich wysokość. Ponadto, według uczestników badania IDI samorządy boją się oskarżeń o korupcję, będących następstwem współpracy z sektorem prywatnym. Takie podejście może wynikać z niedostatecznych regulacji na szczeblu centralnym regulujących zasady współpracy pomiędzy JST a sektorem prywatnym i/lub z nieznajomości prawa i zasad współpracy przez przedstawicieli JST. Właśnie ta druga kwestia jest wymieniana przez przedstawicieli podmiotów prywatnych, jako istotny czynnik, ograniczający skuteczność ich działań inwestycyjnych.

Wiele przeszkód dotyczy również pozyskiwania funduszy unijnych i dokumentacji konkursowej, która często nie uwzględnia potrzeb podmiotów niepublicznych i uniemożliwia im startowanie w konkursach. Jako przykład podano poddziałanie 9.1.1 i działanie 9.4 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, gdzie zbyt duży wymagany wkład gminny w inwestycję eliminuje dużą część wniosków68. Niekorzystne uregulowania prawne dotyczą w największej mierze systemu fi nansowania oświaty i opieki zdrowotnej, chociaż zwrócenie uwagi na te problemy było w dużej mierze następstwem doboru respondentów. Pozostałe bariery, wymieniane w wywiadach indywidualnych przedstawicieli podmiotów niepublicznych są podobne do tych zidentyfi kowanych w ramach panelu FGI i przez przedstawicieli JST w ramach badania IDI – dotyczą m.in. braku planów zagospodarowania przestrzennego i nieuregulowanej struktury własnościowej gruntów.

3.2.3. Prywatne a publiczne inwestycje infrastrukturalne

Istotnym zagadnieniem przed podjęciem decyzji inwestycyjnej w infrastrukturę społeczną jest pytanie, które inwestycje są bardziej efektywne, publiczne czy prywatne. Literatura w tym zakresie koncentruje się głównie na obszarach edukacji i ochrony zdrowia.

Szeroki przegląd literatury dotyczącej porównania efektywności szpitali ze względu na typ własności (prywatne działające dla zysku, prywatne nie działające dla zysku oraz państwowe) pokazuje brak stałej i istotnej zależności między jakością osiąganych wyników w postaci zdrowia pacjentów a formą własności (Egglesteon et al., 2008). Choć np. dla Tajwanu osiągane są wyniki świadczące o większej efektywności szpitali prywatnych (Chang et al. 2003). Na podstawie literatury przedmiotu można jednak stwierdzić, że typ własności nie jest decydujący dla jakości opieki dostarczanej przez szpital. Znacznie bardziej istotne jest instytucjonalno-ekonomiczne otoczenie szpitali oraz system fi nansowania służby zdrowia, który nie jest modyfi kowany na poziomie wojewódzkim.

W przypadku prywatnej edukacji, wyniki empiryczne wydają się sugerować, że uczniowie szkół prywatnych osiągają lepsze wyniki. Jednakże różnica ta jest bardzo nieznaczna i zanika na kolejnych etapach kształcenia (Horowitz i Spector 2005) i tej prawidłowości nie należy traktować jako odpornej. Jak stwierdza Sheifer (1998), własność prywatna jest wyraźnie lepsza w przypadku rynków, gdzie funkcjonują silne bodźce do zmniejszania kosztów i wprowadzania innowacji. Dlatego cele społeczne na takich rynkach mogą być osiągane lepiej przez odpowiednie regulacje i otoczenie instytucjonalne niż przez własność publiczną. W przypadku infrastruktury społecznej estymacje empiryczne nie pokazują jednak istotnie lepszej efektywności jednostek prywatnych.

Trudno znaleźć przesłanki sugerujące, że decyzje sektora prywatnego różnią sie istotnie w obszarze infrastruktury społecznej od decyzji w innych dziedzinach. Wśród takich specyfi cznych czynników można wyróżnić otoczenie prawne wpływające na inwestycje – zwłaszcza w obszarze ochrony zdrowia i edukacji, gdzie prowadzenie działalności gospodarczej jest ograniczone wieloma przepisami i decyzjami urzędników. Stąd obok zyskowności i dostępności do zasobów konstrukcje prawne mają fundamentalne znaczenie.

Szczególnie ważne jest też uregulowanie kwestii majątkowych. Rozpoczynanie działalności gospodarczej na rynku opieki zdrowotnej czy edukacji wiąże się często z przejmowaniem majątku publicznego, a tu z kolei istotna staje się kwestia jakości prowadzenia przetargów. Długotrwałe, skomplikowane i niejasne procedury negatywnie wpływają na chęć przedsiębiorstw do inwestowania w omawianym obszarze.69 Również niepewność co do zmian rozwiązań prawnych jest ważną przeszkodą, gdyż w ochronie zdrowia, edukacji, sporcie czy kulturze część środków trafi a do inwestorów za pośrednictwem fi nansowania publicznego. 70 Przedsiębiorcy podkreślają też brak zachęt w postaci 68 W przypadku realizacji niektórych projektów z tych działań, wymagane jest współuczestnictwo gmin. Respondenci badania IDI wskazali, że czę-sto w warunkach konkursu zapisywany jest zbyt duży udział fi nansowy gmin. W efekcie władze gmin niechętnie decydują się partycypować w tego rodzaju przedsięwzięciach. 69 http://www.ciszewskims.pl/aktualnosci/rynek_budownictwa_sportowego_w_polsce/70 http://biznes.gazetaprawna.pl/wywiady/345590,prywatne_inwestycje_zwiekszaja_jakosc_uslug_medycznych.html

84

zwolnień podatkowych, zwłaszcza z podatku VAT, co znacznie ogranicza zakres inwestycji infrastrukturalnych. Przedsiębiorcy uzasadniają konieczność wprowadzenia ulg podatkowych dużym ryzykiem prowadzenia inwestycji w tych obszarach oraz rolą społeczną jaką one spełniają. 71

W obszarze kultury, pomimo kilku udanych inwestycji prywatnych (Stary Browar w Poznaniu, Fabryka Trzciny w Warszawie) 72 dominująca rola sektora publicznego wynika mniej z infrastruktury prawnej, a bardziej z niskiej zyskowności inwestycji w tej dziedzinie i długiego okresu czasu potrzebnego na zwrot z inwestycji.

Ze względu na wysoką kapitałochłonność inwestycji w infrastrukturę społeczną oraz ryzyko biznesowe, znaczne inwestycje prywatne są i będą podejmowane najczęściej w dużych ośrodkach miejskich, tam gdzie popyt na ich usługi jest wystarczający.73

Opinia przedstawicieli jednostek niepublicznych, ankietowanych w ramach badania IDI nie potwierdza spostrzeżeń empirycznych. Efektywniejsza kontrola kosztów jest, ich zdaniem, jedną z głównych przewag instytucji prywatnych nad publicznymi w polskim otoczeniu instytucjonalnym. Argumentowali oni, że jako podmioty, nie otrzymujące fi nansowania od państwa nie mogą sobie pozwolić na nadmierne zadłużenie. Większa jest również elastyczność kadry (w zakresie godzin pracy, obowiązków, dalszego poszerzania wiedzy etc.), co przyczynia się ich zdaniem do większej efektywności. Wskazuje się również na wyższą innowacyjność podmiotów prywatnych, a także ich motywację do stałego podnoszenia jakości świadczonych usług. W przeciwieństwie do podmiotów publicznych, są one zmuszone do konkurowania o klienta, co prowadzi do proponowania nowych, skuteczniejszych rozwiązań. W polskich warunkach usługi świadczone przez podmioty publiczne i prywatne są wobec siebie komplementarne. Należy też dodać, że sektor prywatny w obszarze infrastruktury społecznej jest w Polsce zbyt słabo rozwinięty, żeby mógł w pełni zastąpić placówki publiczne.

3.3. Podsumowanie

Infrastruktura społeczna może oddziaływać na poziom rozwoju gospodarczego przez redukcję kosztów transak-cyjnych, wzrost produktywności kapitału prywatnego oraz wzrostu akumulacji kapitału ludzkiego i społecznego. Jej

oddziaływanie jest więc głównie pośrednie. Ponadto, w bardziej miękkich wymiarach, infrastruktura przyczynia się do zmniejszenie nierówności oraz wykluczenia społecznego, a także podnosić może poziom życia mieszkańców re-gionu. Wyniki empiryczne wskazują, że inwestycje publiczne mają pozytywny wpływ na wzrost gospodarczy, a zwrot jest podobny do tego z inwestycji prywatnych.

Zaprezentowane powyżej wyniki przeglądu literatury skonfrontowane mogą być z wynikami analizy studiów przypadku i przeprowadzonych wywiadów. W przypadku większości badanych JST inwestycje w ostatnim czasie odbywały się w te komponenty, w których wartości wskaźników były najniższe – przeważało więc podejście popytowe. Tak było w przypadku inwestycji w infrastrukturę edukacyjną w powiecie pszczyńskim, zawierciańskim, raciborskim oraz gminach Ogrodzieniec i Imielin, ochrony zdrowia w powiecie raciborskim czy kultury w gminie Imielin. Jest to zgodne z wynikami przeglądu literatury, gdzie panuje konsensus (bez względu na przyjętą perspektywę teoretyczną), że największych zwrotów z kapitału publicznego można oczekiwać tam, gdzie jest go najmniej (ze względu na malejącą produktywność krańcową kapitału). Takie rozmieszczenie inwestycji świadczy poniekąd o patrzeniu na tego typu przedsięwzięcia przez pryzmat potrzeb lokalnej ludności – w ocenie samorządów i decydentów inwestycja efektywna to taka, która zaspokaja braki w określonym zakresie i jest dopasowana do potrzeb mieszkańców.

Wpływ inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy w badanych JST jest trudny do zidentyfi kowania w jednoznaczny sposób – jeżeli występuje dodatnia współzależność, to często jest ona słaba i wynika raczej z procykliczności wydatków niż z przyczynowości. Jest to zgodne z wnioskami z przeglądu literatury – inwestycje w infrastrukturę społeczną oddziałują na wzrost gospodarczy pośrednio, a efekty widoczne są (ewentualnie) w długim okresie. Często nie można zaobserwować wyraźnej współzależności pomiędzy nakładami a wzrostem gospodarczym, co jednak nie musi świadczyć o małej efektywności inwestycji w danej JST, gdyż pomimo braku wpływu na wzrost gospodarczy w krótkim okresie, może ona znacznie podnieść poziom życia mieszkańców i przyczynić się do przyspieszenia rozwoju w dłuższej perspektywie.

W ramach zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) analizowane były kanały wpływu infrastruktury społecz-nej na rozwój społeczno-gospodarczy. Zdania ekspertów są zbieżne z wynikami uzyskanymi w przeglądzie literatu-ry. Głównym kanałem transmisji rozwoju infrastruktury społecznej na wzrost gospodarczy jest edukacja i poprawa jakości kapitału ludzkiego. Taki wpływ wymienili niemal wszyscy eksperci i generalnie zgodzili się, że właśnie w ten sposób infrastruktura społeczna najsilniej oddziałuje na wzrost gospodarczy. Ponadto, zwrócono uwagę na fakt,

71 http://www.rynekzdrowia.pl/Finanse-i-zarzadzanie/Podatek-VAT-hamulcowy-inwestycji-w-ochronie-zdrowia,6933,1.html72 http://www.kongreskultury.pl/title,pid,217.html73 http://www.szpitale-prywatne.ilekarze.pl/n/PrywatnySzpital_2009-06-30.html

85

że pozostałe komponenty infrastruktury społecznej są niejako komplementarne do infrastruktury edukacyjnej, gdyż wpływają na podniesienie jakości życia, a tym samym są atrakcyjnym miejscem osiedlenia się dla wykształconych pracowników. Infrastruktura pomocy społecznej oddziałuje na wzrost poprzez aktywizację zawodową bezrobotnych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, wpływ ten jest jednak stosunkowo niewielki. Wszyscy paneliści zgodzili się co do bezpośredniego wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną, poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w regionie. Ważnym czynnikiem, sprzyjającym efektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną, jest ich komple-mentarność i długofalowe planowanie kompleksowej jej rozbudowy. Ocena efektywności inwestycji ex ante powin-na opierać się o rzeczywiste potrzeby mieszkańców – podejście popytowe dominuje wśród ekspertów. Inwestycje w infrastrukturę społeczną powinny być więc najintensywniejsze tam, gdzie ich zasób jest mały i gdzie pozwolą one w większym stopniu zaspokoić potrzeby mieszkańców. Z drugiej strony, również specjalizacja poszczególnych ob-szarów w zakresie komponentów infrastruktury społecznej może przynieść pewne korzyści, szczególnie w zakresie konurbacji śląskiej, która jest de facto jednym organizmem.

Analiza danych pochodzących z indywidualnych wywiadów pogłębionych (IDI) dostarcza dodatkowych danych na temat potencjalnych kanałów wpływu infrastruktury społecznej na wzrost gospodarczy. Po pierwsze, dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna podnosi atrakcyjność inwestycyjną gminy. Choć jej wpływ jest niewątpliwie mniejszy niż infrastruktury technicznej (jak np. drogi, uzbrojenie terenu), to wciąż wysokiej jakości infrastruktura edukacyjna czy zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego (wysokiej jakości lecznictwo) pomagają JST znaleźć potencjalnych inwestorów. Bogaty zasób infrastruktury mieszkaniowej ułatwia przedsiębiorstwom decyzję o zlokalizowaniu zakładu w określonym mieście.

Drugim kanałem wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój społeczno-gospodarczy regionu jest podnoszenie jakości życia mieszkańców, odzwierciedlanego wysokim poziomem wskaźników ją mierzących, takich jak HDI czy QLI. Wymienić należy przede wszystkim infrastrukturę ochrony zdrowia, która pozwala na podniesienie przeciętnej długości życia i spadek wskaźników umieralności, infrastrukturę kultury oraz sportowo-rekreacyjną, które uprzyjemniają życie na danym obszarze.

W przypadku wywiadów IDI, ocena efektywności, jeszcze w większym stopniu niż w dyskusji eksperckiej, opierała się o kryterium rzeczywistego zapotrzebowania na dany komponent infrastruktury społecznej. Wskazywano, że podejmowane działania są doraźnymi przedsięwzięciami, mającymi na celu uzupełnienie istniejących luk w wyposażeniu w infrastrukturę społeczną. Również w przypadku oceny efektywności inwestycji ex ante, wśród uczestników IDI i panelu eksperckiego przeważało podejście popytowe, zwracano jednak uwagę również na inne aspekty – przedsięwzięcie powinno być uniwersalne tzn. możliwe do wykorzystania w różnych celach. Drugim wskazanym kryterium jest trwałość i funkcjonalność obiektu – inwestycja efektywna charakteryzuje się niskimi kosztami utrzymania i może służyć mieszkańcom przez wiele lat. Na poziomie gmin czy powiatów nie przeprowadza się szczegółowych analiz na temat wpływu inwestycji na rozwój społeczno-gospodarczy regionu i rzadko zdarzają się długofalowe strategie, mające na celu specjalizację i wykształcenie określonych obszarów, w których JST byłaby bezkonkurencyjna w zakresie wyposażenia w infrastrukturę społeczną. Głównymi czynnikami branymi pod uwagę przy ocenie wpływu inwestycji na rozwój społeczno-gospodarczy jest jej wpływ na atrakcyjność inwestycyjną oraz jakość życia mieszkańców.

86

4. Ocena efektywności inwestycji

Ocenę efektywności inwestycji przedstawiono z wykorzystaniem modelu ekonometrycznego oraz klastrowej analizy zapotrzebowania na poszczególne elementy infrastruktury. W ramach analizy ekonometrycznej przedstawiono oszacowany model relacji rozwoju gospodarczego oraz inwestycji w infrastrukturę społeczną. Służy on ocenie ex ante oraz ex post inwestycji w różne rodzaje infrastruktury pomocy społecznej na poziomie powiatów, umożliwiając spełnienie CS2 i CS4 niniejszego badania. Ponadto, włączenie interakcji do modelu umożliwia zobrazowanie warunków wpływających na efektywność inwestycji, przez co uzupełnia analizę literatury i badań jakościowych w realizacji CS3. Uzupełnieniem tego wnioskowania jest przedstawienie klastrowego poziomu nasycenia infrastrukturą poszczególnych rodzajów gmin i powiatów województwa śląskiego. Umożliwia ono identyfi kację gmin i powiatów o brakach infrastrukturalnych na tle jednostek możliwie homogenicznych, należy ją więc wyraźnie rozgraniczyć od analizy opartej tylko o różnice w bezwzględnym poziomie rozwoju. To podejście znajduje szerokie oparcie w literaturze i opiniach ekspertów, a ponadto jest jedynym uzasadnionym w przypadku analizy na poziomie gmin.

Analiza klastrowa i ekonometryczna są komplementarne względem siebie, ponieważ pierwsza pokazuje, gdzie są największe względne braki, a druga obszary, gdzie relacja inwestycji z poziomem rozwoju są najsilniejsze. Dzięki takiemu zróżnicowaniu metod możliwa jest kompleksowa ocena efektywności inwestycji.

Zarówno podejście ekonometryczne – pokazujące wpływ inwestycji na rozwój gospodarczy – jak i klastrowe – ilustrujący względny poziom jej rozwoju – stanowią łącznie mechanizm oceny ex ante efektywności inwestycji. Na podstawie zaprezentowanych tabel z wynikami możliwa jest ocena potrzeb inwestycyjnych na poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Analiza ex ante mówi jaki rodzaj inwestycji jest najbardziej powiązany z rozwojem ekonomicznym. Wyniki przedstawiają efekt netto czyli po uwzględnieniu kosztów inwestycji.

4.1. Model i oszacowania

Ilościowa ocena efektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną, zarówno ex ante jak i ex post, wymaga uwzględnienia następujących czynników:• Infrastruktura jest w dużym stopniu endogeniczna względem poziomu rozwoju gospodarczego. Oznacza to, że jest

ona rozwijana, żeby zaspokajać potrzeby ludności i jest pochodną poziomu zamożności. Jest formą konsumpcji zbiorowej i wykazuje cechy ekonomicznego dobra normalnego lub luksusowego.

• Wydatki na infrastrukturę społeczną stanowią tylko część budżetów JST, i, w porównaniu do całego produktu wy-twarzanego na terenie powiatu czy gminy, są tak małe, że ich wpływ jest trudno zauważalny. Ponadto konkretne inwestycje mają bardzo fragmentaryczny charakter i mogą nie przekładać się na rozwój społeczno-gospodarczy.

• Zależność między inwestycjami, infrastrukturą społeczną a rozwojem gospodarczym jest nieliniowa i uwarunkowana wieloma czynnikami, których nie można kontrolować, ze względu na brak danych. W szczególności, efektywność procesu realizacji inwestycji jest nieobserwowalna, a może ona bardzo znacząco oddziaływać na efekt netto całego nakładu.

• Znaczna część inwestycji, zwłaszcza tych poprawiających jakość obiektów, jak np. remonty czy wyposażenie w do-datkowy sprzęt, nie przekłada się na indeks rozwoju danego typu infrastruktury, który mierzy tylko liczbę obiektów danego rodzaju.

• Przełożenie infrastruktury na rozwój gospodarczy jest możliwe tylko w długim okresie i trudno jest oczekiwać, że np. inwestycja w szkołę, szpital czy dom pomocy społecznej wpłynie na poziom rozwoju powiatu czy gminy w zauważalny sposób w krótkim okresie.

• Inwestycje w infrastrukturę społeczno-gospodarczą przekładają się w większym stopniu na niemierzalną jakość życia.

87

Próby estymacji modeli o restrykcyjnej specyfi kacji, która umożliwia korektę endogeniczności, nie dały spodziewa-nych rezultatów, gdyż inwestycje infrastrukturalne nie były w nich istotne statystycznie.74 Wydaje się to uzasadnione głównie przez fakt, że przekładają się one na poziom rozwoju gospodarczego w dłuższym okresie niż okres analizy. Z po-wodu tych trudności oszacowany został mniej restrykcyjny model panelowy z efektami stałymi. Przy jego interpretacji warto pamiętać jednak, że relacja przyczynowa zachodzi w obie strony: inwestycje oddziałują pozytywnie na rozwój, ale wzrost poziomu dochodów powoduje zwiększenie nakładów na infrastrukturę. Ze względu na fakt, że poziom rozwoju społeczno-gospodarczego (IRSE) jest bardziej stały w czasie, a ponadto w jego dynamice dominuje komponent gospo-darczy, po pierwszych próbach zdecydowano nie szacować osobno wpływu inwestycji na ten indeks.

Specyfi kacja szacowanego modelu przedstawia się następująco:

6

Inyit=� �kINWk,it+� bkINWk,it*INDk,it+� ckINWk,it*spINDk,it+�1SBit+�2SB it–1+�TT+cons+�itk=1

6

k=1

6

k=1

gdzie yit – poziom PKB w okresie t w powiecie i, INWk,it – inwestycje w k-ty rodzaj infrastruktury w powiecie i w okresie t, INDk,it – indeks rozwoju danego rodzaju k-tego rodzaju infrastruktury w powiecie i w okresie t, INDk,it – indeks rozwoju danego rodzaju k-tego rodzaju infrastruktury w otoczeniu powiatu i w okresie t, SB – stopa bezrobocia w powiecie i w okresie t, TT – trend czasowy.

74 Szczegóły estymacji modeli w innych specyfi kach, niż ta prezentowana znajdują się w załączniku ekonometrycznym.

Tabela 8. Oszacowania wpływu inwestycji na rozwój gospodarczy

Zmienna objaśniana: ln Y

Zmienne objaśniające:Oszacowanie parametru

(poziom istotności)

Zmienne inwestycyjneEDU_INW -,0002334 (0,080)*ZD_INW ,0004861 (0,006)***SPR_INW ,0002874 (0,041)**PS_INW -,0009648 (0,618)IK_INW ,0002792 (0,679)IM_INW -,0022803 (0,000)***Interakcje z poziomem rozwoju infrastrukturyEDU_INW*EDU_IND ,0010247 (0,004)***ZD_INW*ZD_IND ,0031596 (0,000)***SPR_INW*SPR_IND ,0001596 (0,420)PS_INW*PS_IND ,0043024 (0,018)**IK_INW*IK_IND ,0011718 (0,047)**IM_INW*IM_IND ,0020331 (0,029)**Interakcje z poziomem rozwoju infrastruktury w otoczeniuEDU_INW*EDU_INDsp ,0006597 (0,576)ZD_INW*ZD_INDsp -,0046715 (0,001)***SPR_INW*SPR_INDsp -,0015099 (0,352)PS_INW*PS_INDsp -,0016798 (0,831)IK_INW*IK_INDsp ,0006597 (0,576)IM_INW*IM_INDsp ,0028902 (0,029)**Zmienne kontrolneSBt ,1318933 (0,004)***SBt-1 -,2473862 (0,000)***TT ,0281497 (0,000)***Stała 9,510616 (0,000 )***Model panelowy z ustalonymi efektami (fi xed eff ects) na latach 2000-2007liczba obserwacji 2493liczba grup 357F(21,2115) (test na istotność zmiennych) 137,18 F(356, 2115) (test na istotność efektów indywidualnych) 68,58

Uwagi: W nawiasach podano poziom istotności. Gwiazdki oznaczają poziom istotności zmiennej odpowiednio: *-0,1; **-0,05; ***-0,01

Y – poziom PKB, INW INW – inwestycje w dany rodzaj infrastruktury , IND – indeks rozwoju danego rodzaju danego rodzaju infrastruktury, SB – stopa bezrobocia, TT – trend czasowy. Skróty dla różnych rodzajów infrastruktury są następujące: EDU – edukacyjna, IK – kulturalna, IM-mieszkaniowa, ZD – zdrowotna, PS – polityki społecznej, SPR – sportowo-rekreacyjna.Źródło: Opracowanie własne IBS

88

Indeks rozwoju infrastruktury społecznej w otoczeniu powiatu został zbudowany w celu uchwycenia oddziaływania infrastruktury sięgającego poza granice administracyjne. Stanowi on średnią ważoną indeksów rozwoju infrastruktury ze wszystkich powiatów, z wyjątkiem tego, którego dotyczy. Wagi maleją wykładniczo wraz ze wzrostem odległości między stolicami powiatów i sumują się do 1. Interakcja wielkości inwestycji i poziomu rozwoju infrastruktury w otoczeniu pozwala stwierdzić, czy infrastruktura spoza powiatu istotnie wpływa na efektywność inwestycji.

Powyższy model pozwala na kompleksową ocenę relacji inwestycji infrastrukturalnych oraz rozwoju gospodarczego na poziomie powiatów. Jego szczegółowa analiza pozwala określić, jak poziom rozwoju danego rodzaju infrastruktury wpływa na efektywność dalszych inwestycji. Przyczynia się w ten sposób do realizacji CS3. Wyniki estymacji przedstawia Tabela 8.

Warto zauważyć, że wszystkie zmienne inwestycyjne posiadają różne oszacowania, bądź przy bezpośrednim wpływie, bądź pośrednio przy interakcji. Oznacza to, że efektywność inwestycji w infrastrukturę zależy od poziomu rozwoju danego rodzaju infrastruktury w powiecie i jego otoczeniu. Włączenie do modelu interakcji pozwala uchwycić nieliniowe oddziaływanie inwestycji oraz to, czy przeważa komplementarność czy substytucyjność między nową a starą infrastrukturą. Oszacowania wskazują, że dla wpływu inwestycji bardziej istotny jest poziom rozwoju infrastruktury w danym powiecie, niż w jego otoczeniu. Oznacza to, że dla inwestycji infrastrukturalnych (za wyjątkiem infrastruktury mieszkaniowej i zdrowotnej) znacznie ważniejsza jest sytuacja wewnętrzna powiatu niż sytuacja w jego otoczeniu. Ponadto, dopiero po osiągnięciu pewnego poziomu nasycenia, inwestycje w infrastrukturę zaczynają sie przekładać na rozwój gospodarczy. Jest to skutek bryłowatości infrastruktury. Obserwowane efekty skali są jednak w części konsekwencją obserwowanej w ramach powiatów konwergencji względem poziomu nasycenia infrastrukturą oraz dywergencji w poziomie rozwoju.

4.2. Czynniki decydujące o efektywności inwestycji – wyniki modelu

Bezpośrednia korelacja z rozwojem gospodarczym jest najsilniejsza w przypadku inwestycji w infrastrukturę zdrowotną i sportowo-rekreacyjną. Warto zauważyć statystycznie istotną interakcję inwestycji zdrowotnych z poziomem rozwoju tej infrastruktury. Oznacza to, że inwestycje te są bardziej efektywne na terenach lepiej wyposażonych w ten typ infrastruktury. Dodatkowo ujemne oszacowanie wpływu infrastruktury w otoczeniu jeszcze bardziej uwypukla ten efekt. Sugeruje to, że w przypadku infrastruktury zdrowotnej szczególnie istotne są efekty skali – większą efektywnością wykazują się inwestycje w ośrodkach lepiej w nie wyposażonych. Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną wykazują więc komplementarność z już zbudowaną infrastrukturą.

Podobne prawidłowości można zauważyć w przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej, choć są one znacznie słabsze. Jest ona istotnie skorelowana z rozwojem gospodarczym tylko w bezpośredniej relacji. Oznacza to, że pozytywny wpływ tego rodzaju inwestycji jest bardzo homogeniczny i w małym stopniu zależny od zewnętrznych uwarunkowań danego powiatu. Zarówno wyposażanie w danym powiecie jak i w jego otoczeniu ma niewielkie znaczenie dla efektywności inwestycji, i inwestycje te wykazują raczej malejące korzyści skali.

Inne są wyniki dotyczące efektywności inwestycji w edukację. Wydaje się jej sprzyjać wyższy poziom rozwoju tej infrastruktury, zarówno w danym powiecie jak i w jego otoczeniu (w tym drugim wypadku oszacowanie jest jednak nieistotne statystycznie). Oznacza to, że w przypadku infrastruktury edukacyjnej szczególnie istotne są efekty koncentracji. Sam wymiar gospodarczy i kryterium efektywnościowe sugerują, że bardziej opłacalne są inwestycje edukacyjne w ośrodkach z już rozbudowaną podstawową infrastrukturą. Wydaje się to tłumaczyć, dlaczego prywatne szkoły czy uczelnie wyższe są lokowane właśnie w tych ośrodkach. Ponadto efekty inwestycji podstawowych – takich jak pierwsza szkoła w gminie – są najbardziej odłożone w czasie i mogą być zupełnie niewidoczne w horyzoncie czasowym niniejszego badania.

Podobna prawidłowość jest obserwowana w przypadku infrastruktury kulturalnej. Jest to jedyny typ infrastruktury z dodatnimi oszacowaniami parametrów, zarówno bezpośrednio przy zmiennej, jak również przy obu interakcjach – z poziomem rozwoju w danym powiecie, jak i w jego otoczeniu. Istotna jest jednak tylko ta środkowa relacja. Oznacza to, że efektywność inwestycji w infrastrukturę kulturalną wykazuje szczególnie duże efekty skali. Co ważne, znacznie bardziej istotny jest poziom rozwoju w danym powiecie, a nie to, czy jest otoczony przez powiaty o znacznym stopniu rozwoju. Można więc oczekiwać największej efektywności tego rodzaju inwestycji w przypadku rozwiniętych ośrodków.

Pozytywne oszacowanie wpływu infrastruktury polityki społecznej tylko w połączeniu z poziomem rozwoju tej infrastruktury sugeruje silne uwarunkowanie kolejnych inwestycji tymi poczynionymi wcześniej. Oddziaływanie poziomu rozwoju infrastruktury w otoczeniu jest statystycznie nieistotne. Infrastruktura pomocy społecznej wykazuje pozytywne efekty koncentracji.

Natomiast w przypadku infrastruktury mieszkaniowej, pozytywne i istotne są współczynniki przy obu interakcjach, co oznacza jej komplementarność, zarówno w odniesieniu do infrastruktury danego powiatu jak i jego otoczenia. Jest to jedyny typ infrastruktury o istotnym i dodatnim oddziaływaniu otoczenia. Sąsiadowanie z powiatami o wysokim

89

stopniu rozwoju tej infrastruktury zwiększa efektywność inwestycji w nią. W jej przypadku wyraźny jest silny efekt zewnętrzny oraz silne oddziaływanie poza granicami administracyjnymi danego powiatu. Płynie stąd wniosek, że istotny może być efekt dojeżdżania do pracy do lepiej rozwiniętych powiatów, przez co inwestycje w mieszkalnictwo w otoczeniu szczególnie rozwiniętych powiatów są szczególnie opłacalne.

Restrykcyjne modele wskazują na nieistotne statystycznie przełożenie inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy. Na podstawie oszacowań modelu badającego dwustronne relacje między rozwojem i infrastrukturą można stwierdzić, że efektywność inwestycji w poszczególne rodzaje infrastruktury społecznej różni się między jej rodzajami oraz zależy od uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych powiatów. Wszystkie rodzaje infrastruktury, za wyjątkiem sportowo-rekreacyjnej, wykazują efekty skali – czyli zwrot z nich jest tym większy, im wyższy jest poziom nasycenia infrastrukturą. Może to być jednak w znacznym stopniu konsekwencja wspomnianej konwergencji między poziomem rozwoju infrastruktury oraz dywergencji w poziomie rozwoju gospodarczego. Pozytywne efekty zewnętrzne wykazuje infrastruktura edukacyjna, kulturalna i mieszkaniowa, choć tylko w przypadku tej ostatniej efekt jest istotny statystycznie.

4.3. Ocena inwestycji ex post: oszacowania modelu

Oprócz przybliżenia mechanizmów oddziaływania infrastruktury społecznej oraz uwarunkowań jej efektywności oszacowany model umożliwia też przeprowadzenie efektywności ex ante i ex post inwestycji na poziomie poszczególnych powiatów. W jej interpretacji warto jest jednak brać pod uwagę zastrzeżenie poczynione na wstępie niniejszego rozdziału.

Analiza ex post służy ocenie, w jakim stopniu poniesione już inwestycje przyczyniły się do rozwoju gospodarczego po-szczególnych powiatów. Na podstawie otrzymanych oszacowań obliczono średnią efektywność w poszczególne rodzaje infrastruktury w latach 2000-2007. Jest to oszacowanie średniego wpływu każdej jednostki wydanejw poszczególnych la-tach na poszczególne rodzaje infrastruktury. Szczegółowa procedura obliczeń znajduje się w załączniku ekonometrycznym. Ze względu na brak pełnego zestawu zmiennych kontrolnych, które są niedostępne na poziomie powiatów oraz braku możli-wości pełnej kontroli endogeniczności, jednoznaczna interpretacja otrzymanych parametrów nie jest uzasadniona. W związ-ku z tym zaprezentowana zostanie względna efektywność inwestycji w dany typ infrastruktury w poszczególnych powiatach oraz względna efektywność powiatów w inwestowaniu w poszczególne rodzaje infrastruktury społecznej. Jak szczegółowo pokazano w załączniku, oszacowania wpływu są podzielone przez łączne inwestycje, więc ocena efektywności przedstawia zakładany efekt netto przypadający na złotówkę inwestycji per capita.

W celu zwiększenia przejrzystości prezentacji powiaty pogrupowano w 5 kategoriach. Im wyższy jej numer tym bardziej efektywne były danego rodzaju inwestycje w danym powiecie (por. Tabela 9). Przy interpretacji tej tabeli war-to pamiętać, że należy ją czytać kolumnami – w każdej powiaty są pogrupowane według efektywności inwestycji w dany typ infrastruktury. Dla przykładu 5 w kolumnie infrastruktury zdrowotnej przy powiecie Bielsko-Biała oznacza, że ten powiat znalazł się w grupie najefektywniejszych ex post (pierwszy kwintyl rozkładu) pod względem efektyw-ności inwestycji w ten rodzaj infrastruktury.

Pomimo licznych wyjątków można zauważyć, że wydatki inwestycyjne były bardziej efektywne w przypadku powiatów grodzkich niż ziemskich. Szczególnie efektywne wydają się być inwestycje w Częstochowie, Chorzowie, Jaworznie oraz powiecie pszczyńskim. Za wyjątkiem jednej kategorii zostały one zakwalifi kowane do wysokiej lub najwyższej kategorii.

W przypadku infrastruktury zdrowotnej, najefektywniejsze były inwestycje w powiatach grodzkich: Bielsko-Białej, Bytomiu, Chorzowie, Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu oraz powiatach ziemskich: bielskim, bieruńsko-lędzińskim oraz rybnickim. Poza trzema wyjątkami: Jastrzębie Zdrój, Jaworzno i Katowice, rozwinięte obszary miejskie wydają się charakteryzować wyższą efektywnością inwestycji niż powiaty grodzkie.

W przypadku infrastruktury pomocy społecznej na szczególną uwagę zasługuje wysoka efektywność inwestycji w powiatach ziemskich: częstochowskim oraz myszkowskim oraz niska w przypadku Częstochowy i Jastrzębia Zdroju. Poza tymi wyjątkami, ocena efektywności jest wyższa w powiatach o jej wyższym poziomie.

Aż 5 powiatów grodzkich wypadło szczególnie słabo w efektywności inwestycji w infrastrukturę sportową. Są to: Chorzów, Gliwice, Sosnowiec, Tychy oraz Żory. Wysoką natomiast wykazały się niektóre powiaty ziemskie, jak np.: bielski, częstochowski i pszczyński.

Wydatki na infrastrukturę kulturalną wydają się być szczególnie efektywne, o czym świadczy istotna statystycznie korelacja (0,28) między wysokością inwestycji a ich efektywnością. Warto jednak zwrócić uwagą na wysoką efektywność inwestycji w 4 powiatach ziemskich: mikołowskim, pszczyńskim, tarnogórskim i żywieckim.

W infrastrukturze edukacyjnej szczególnie widoczne są kontrasty w powiatach grodzkich. Część z nich, tak jak Chorzów, Gliwice, Mysłowice czy Piekary Śląskie, znalazły się wśród 20-proc. najefektywniejszych, a niewiele się od nich różniące Biel-

90

sko-Biała, Bytom, Jastrzębie Zdrój, Jaworzno i Katowice, Rybnik i Tychy – wśród najmniej efektywnych. Efektywność inwesty-cji w ten rodzaj infrastruktury była dużo bardziej homogeniczna (na średnim poziomie) wśród powiatów ziemskich.

Inwestycje w infrastrukturę mieszkaniową wydają się być efektywniejsze w powiatach ziemskich i grodzkich konurbacji śląskiej, od której to zasady widoczne są wyjątki: Rybnika, Siemianowic Śląskich, Świętochłowic i Zabrza.

Oprócz porównania efektywności inwestycji danego typu pomiędzy powiatami, istotne jest również, jaki rodzaj inwestycji był najefektywniejszy w ramach poszczególnych powiatów. W tym celu średni wpływ jednostki inwestycji porównano w ramach powiatu i przypisano im kolejne liczby, z wykluczeniem infrastruktury mieszkaniowej. Najwyższe oszacowania efektywności inwestycji w tym punkcie w zdecydowanej większości przypadków wynikają z dominującej roli sektora prywatnego, zarówno we własności zasobów mieszkaniowych jak i inwestycjach w nie. Ponadto, przypisywany im efekt w dużym stopniu wynika z wyższych inwestycji w regionach szybciej się rozwijających niż odwrotnie. Z tego względu zaprezentowanie tych wyników tylko zakłóciłoby analizę.

Dla każdego powiatu powstał ranking rodzajów infrastruktury – 5 oznacza najwyższą efektywność, a 1 najniższą w ra-mach poszczególnych powiatów (por. Tabela 9). Warto podkreślić, że podawane tu oceny są względne oraz wynikają z mo-delu, co oznacza, że wysoka pozycja nie oznacza szczególnej efektywność realizacji inwestycji, ale jej odpowiedniość w sto-sunku do rozwoju infrastruktury powiatu i jego otoczenia. Ponadto, ze względu na ukazywanie efektywności na jednostkę nakładu, najefektywniejsze mogą być inwestycje, których łączne oddziaływanie było w badanym okresie niewielkie.

Tabela 9. Względna efektywność inwestycji ex post według rodzaju infrastruktury pomiędzy powiatami

PowiatInfrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

edukacyjna

Infrastruktura

mieszkaniowa

m. Bielsko-Biała 5 4 3 1 1 5m. Bytom 5 4 2 5 1 2m. Chorzów 5 5 1 5 5 4m. Częstochowa 4 1 5 5 2 4m. Dąbrowa Górnicza 4 3 4 5 4 2m. Gliwice 4 4 1 2 5 1m. Jastrzębie Zdrój 1 1 5 4 1 5m. Jaworzno 1 5 5 4 1 4m. Katowice 1 5 4 5 1 5m. Mysłowice 2 2 5 1 5 4m. Piekary Śląskie 4 3 3 2 5 2m. Ruda Śląska 2 5 3 1 2 4m. Rybnik 2 2 2 3 1 1m. Siemianowice Śląskie 5 4 4 4 3 1m. Sosnowiec 5 5 1 1 5 3m. Świętochłowice 4 3 5 4 5 1m. Tychy 1 4 1 5 1 2m. Zabrze 3 4 4 4 5 1m. Żory 2 5 1 3 2 5będziński 1 2 2 2 4 4bielski 5 3 5 1 4 5bieruńsko-lędziński 5 1 3 2 3 4cieszyński 3 3 2 1 3 5częstochowski 2 5 5 3 4 3gliwicki 4 4 2 2 3 3kłobucki 3 1 4 3 2 2lubliniecki 3 3 3 3 2 1mikołowski 1 1 2 5 4 5myszkowski 3 5 2 3 4 2pszczyński 1 1 5 5 5 5raciborski 4 2 1 3 2 1rybnicki 5 1 3 1 2 3tarnogórski 2 3 1 4 3 3wodzisławski 2 2 4 2 3 3zawierciański 3 2 4 2 3 2żywiecki 3 2 3 4 4 3

Uwagi: Wyższa wartość oznacza, że w danym powiecie inwestycje w dany rodzaj infrastruktury były bardziej efektywne niż w pozostałych powiatach woj. śląskiego.


91

W większości przypadków największą efektywnością charakteryzuje się infrastruktura kulturalna i pomocy społecznej. Warto zwrócić uwagę na powiaty, które wyróżniają się na tle wypisanych prawidłowości. Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną były szczególnie efektywne w Bielsku-Białej i powiatach bielskim, bieruńsko-lędzińskim oraz rybnickim, natomiast infrastruktura edukacyjna w Mysłowicach, Piekarach Śląskich i Świętochłowicach.

Tabela 10. Efektywność inwestycji ex post w poszczególnych powiatach.


zdrowotna

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

edukacyjna

m. Bielsko-Biała 5 4 3 2 1m. Bytom 4 3 2 5 1m. Chorzów 2 5 1 4 3m. Częstochowa 3 1 4 5 2m. Dąbrowa Górnicza 4 1 3 5 2m. Gliwice 4 5 1 2 3m. Jastrzębie Zdrój 1 2 4 5 3m. Jaworzno 1 5 3 4 2m. Katowice 1 4 3 5 2m. Mysłowice 3 2 4 1 5m. Piekary Śląskie 4 3 1 2 5m. Ruda Śląska 3 5 4 1 2m. Rybnik 3 2 4 5 1m. Siemianowice Śląskie 4 3 2 5 1m. Sosnowiec 3 5 2 1 4m. Świętochłowice 3 1 2 5 4m. Tychy 1 4 3 5 2m. Zabrze 1 4 2 5 3m. Żory 2 5 1 4 3będziński 2 1 3 5 4bielski 5 4 3 1 2bieruńsko-lędziński 5 1 4 2 3cieszyński 4 5 2 1 3częstochowski 1 5 3 4 2gliwicki 4 5 3 1 2kłobucki 3 1 4 5 2lubliniecki 1 4 3 5 2mikołowski 2 1 3 5 4myszkowski 1 4 2 5 3pszczyński 2 1 4 5 3raciborski 4 2 1 5 3rybnicki 5 2 4 1 3tarnogórski 2 3 1 5 4wodzisławski 2 1 4 5 3zawierciański 2 1 4 5 3żywiecki 2 1 4 5 3

Uwagi. Wyższa wartość oznacza, że w danym powiecie inwestycje w dany rodzaj infrastruktury były bardziej efektywne niż w inne rodzaje infrastruktury – 5 oznacza najefektywniejszy rodzaj inwestycji. Infrastrukturę mieszkaniową wykluczono z zestawienia ze względu na zdecydowaną przewagę sektora prywatnego zarówno we własności zasobów jak i inwestycjach.


Podsumowując, oszacowania modelu pozwalają na przeprowadzenie analizy ex post przeprowadzonych inwestycji. Dla każdego powiatu przedstawiono względną efektywność danego typu inwestycji oraz hierarchię inwestycji względem efektywności w każdym powiecie. Jak pokazuje badanie jakościowe, efektywność znacznej części inwestycji zależała od szczegółowych warunków ich lokalizacji, nie zależących bezpośrednio od ogólnego nasycenia infrastrukturą w danym powiecie i jego otoczeniu. Wyniki badania ilościowego mogą więc służyć za pomocnicze kryterium przy ocenie tego, czy dana inwestycja została zrealizowana efektywnie.

92

Ramka 6. Efektywność inwestycji ex post – analiza jakościowa

Eksperci, zebrani w ramach panelu FGI, wymienili szereg przykładów nieudanych inwestycji, zrealizowanych w ostat-nich latach. Przyczyn nieefektywności było kilka – najważniejszą z nich jest niedopasowanie przeprowadzonych przedsięwzięć do rzeczywistych potrzeb mieszkańców. Wskazano przykład ścieżek rowerowych, z których rzadko korzystają cykliści czy zaawansowanej aparatury medycznej, znajdującej się w każdej gminie i która nie jest w pełni wykorzystana. Drugim problemem, który wpływa na efektywność inwestycji jest odpowiednie zarządzanie wybudo-waną infrastrukturą. W czasie dyskusji pokazano, na przykładzie Aquaparku, jak wprowadzenie zbyt wysokich opłat za skorzystanie z infrastruktury sportowo-rekreacyjnej przyczynia się do jej niskiej efektywności. Trzecim problemem, który wymienili eksperci, jest brak promocji określonych działań z zakresu infrastruktury turystycznej, kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej. W szczególności skupiono się na śląskich obiektach poprzemysłowych, które mogłyby stać się atrakcją turystyczną na skalę europejską – brakuje jednak intensywnej reklamy regionu w mediach. Czwartą przy-czyną braku efektywności są niedostateczne inwestycje w kapitał ludzki, które są komplementarne do przedsięwzięć z zakresu infrastruktury społecznej. Podany przykład związany był z rewitalizacją katowickiej dzielnicy Załęże, która pomimo znacznych nakładów na infra-strukturę kulturalną (kino) i rekreacyjną (park) nie stała się atrakcyjnym miejscem zamieszkania. Przyczyną niepowodze-nia projektu był fakt, że w pobliżu zrewitalizowanych terenów wciąż mieszkała ludność uboższa, wykluczona społecznie i romska, co powodowało wyższą przestępczość. Zwrócono uwagę na konieczność powstawania na tych obszarach Cen-trów Integracji Społecznej, które będą przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu i aktywizować zawodowo bezrobot-nych. Ostatnią przyczyną nieefektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną jest ich niezgodność z lokalnymi trady-cjami i rzeczywistymi potrzebami. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, zdaniem ekspertów, problemem jest mało elastyczny sposób przyznawania środków na określone cele. Lokalne władze często składają wnioski o dofi nanso-wanie takich inwestycji, na które są środki, a nie takich, które są rzeczywiście potrzebne na określonym obszarze. Ocena ex post efektywności przeprowadzonych inwestycji jest jednym z niewielu obszarów, w których występują znaczące różnice pomiędzy wypowiedziami ekspertów, uczestniczących w badaniu FGI, a przedstawicielami JST, biorącymi udział w wywiadach indywidualnych. W większości przypadków wypowiedzi przedstawicieli władz samo-rządowych sugerują, że przeprowadzone w badanym okresie inwestycje były efektywne i wpisywały się w potrzeby mieszkańców regionu. Tego typu rozbieżności częściowo wynikają ze specyfi ki wywiadu – trudno oczekiwać, że wła-dze JST przyznają, że określona inwestycja była nieefektywna, niemniej przynajmniej w części, ich przyczyną jest brak środków na ewaluację ex post prowadzonych inwestycji, co przyznano w jednym z wywiadów.W ramach studiów przypadków wyodrębniono szczególnie efektywne przykłady inwestycji. W obszarze infrastruktury kulturalnej była to rozbudowa Chorzowskiego Centrum Kultury, która podniosła atrakcyjność miasta przez wzboga-cenie jego oferty kulturalnej. Inwestycja ta była fi nansowana ze środków własnych miasta (10 mln), budżetu państwa (1 mln), Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (0,4 mln zł) oraz środków wspólnoto-wych (8 mln zł). Jest to przykład wykorzystania korzyści skali i budowania infrastruktury kulturalnej w centrach regio-nalnych, z których korzystają mieszkańcy całego województwa. Za przykład inwestycji w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną służy rozbudowa sieci ścieżek rowerowych w Racibo-rzu. Jak wskazuje analiza efektywności ex ante, powiat raciborski charakteryzuje się wysoką efektywnością inwestycji w ten rodzaj infrastruktury. Jedna trzecia z 130 tys. euro została pokryta ze środków europejskich. Poprzez zwiększe-nie atrakcyjności turystycznej regionu oraz ułatwienie zdrowego trybu życia, można oczekiwać przełożenia się tych inwestycji na rozwój społeczno-ekonomiczny w dłuższym okresie. W gminie Jankowice zbudowano budynek szkolny, mieszczący szkołę podstawową, gimnazjum i przedszkole oraz 2 sale gimnastyczne. Koszty inwestycji poniósł sponsor prywatny (Kopalnia Jankowice), gmina oraz budżet państwa. Była to jednak tylko inwestycja odtworzeniowa, gdyż poprzedni budynek szkolny był zagrożony zawaleniem. Nowy budynek zmniejszył dysproporcje między miastem a wsią w dostępie do infrastruktury edukacyjnej i sportowej. Trud-no jednak wskazać bezpośrednie przełożenie tej inwestycji (w krótkim okresie) na rozwój społeczno-ekonomiczny.W Zawierciu zakupiono aparaturę diagnostyczną do szpitala powiatowego. Zakup ten został sfi nansowany w 75 proc. ze środków wspólnotowych. Inwestycja pozwoliła poprawić diagnostykę RTG oraz zmniejszyć ilość toksycznych od-padów poprawiając jakość świadczonych usług. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej w dłuższym okresie po-zytywnie oddziałuje na rozwój ekonomiczny i społeczno-ekonomiczny (patrz Rozdział 3). Jak wynika z analizy jakościowej, efektywność poszczególnych inwestycji jest bardzo mocno uwarunkowana lokalnie. Wska-zanie przyczyn efektywności lub nieefektywności poszczególnych rodzajów inwestycji skłania do wniosku, że są one w zde-cydowanej większości specyfi czne dla danej gminy/powiatu oraz konkretnej inwestycji. Stąd w mechanizmie oceny efek-tywności ex ante muszą być brane pod uwagę trudno kwantyfi kowalne czynniki oraz zależność oddziaływania infrastruktury od działań towarzyszących, jak np. łatwość dostępu do niej oraz reklama i promocja. Bezpośrednie przełożenie konkretnych inwestycji na rozwój lokalny w badanym horyzoncie czasowym nie jest możliwe do bezpośredniego zaobserwowania.

93

4.4. Ocena inwestycji ex ante – ekonometryczna analiza efektywności

Oprócz oceny ex post, oszacowany model służy również do oceny efektywności inwestycji ex ante. Ocena inwestycji ex ante mówi, w których powiatach inwestycje w dany typ infrastruktury najmocniej przyczynią się do rozwoju gospodarczego. Aby tego dokonać dla każdego powiatu województwa śląskiego obliczono krańcowy efekt inwestycji (dla poziomów infrastruktury z 2007 roku) na rozwój gospodarczy. Warto podkreślić, że jest to efekt netto, czyli po uwzględnieniu kosztów inwestycji. Zgodnie z CS4 efektywność inwestycji ex ante jest oceniana na podstawie ich potencjalnego przełożenia się na rozwój gospodarczy. Dla jasności prezentacji dla każdego rodzaju infrastruktury powiaty podzielono na 5 równych liczebnie grup, podobnych pod względem oszacowanego efektu krańcowego.

Wyniki oszacowań efektywności ex ante przedstawia Mapa 24 oraz Tabela 9 i Tabela 10. Ciemniejszy kolor na mapach oznacza większą efektywność inwestycji. Tabele przedstawiono w analogiczny sposób, jak w przypadku efektywności ex post, w mocy pozostaje też sposób interpretacji tabel – wyższa cyfra oznacza wyższą względną efektywność na tle innych powiatów (Tabela 9) lub różnych rodzajów infrastruktury w ramach danego powiatu (Tabela 10). Powiaty o najwyższej efektywności danego rodzaju inwestycji zostały oznaczone cyfrą 5 w Tabeli 9.

W oszacowaniach efektywności ex ante, jeszcze wyraźniej niż w przypadku ex post, widoczne są korzyści z koncentracji infrastruktury. Wyższe potencjalne zwroty wykazują lepiej rozwinięte powiaty grodzkie. Szczególnie dobrze wypadają powiaty spoza konurbacji śląskiej, otoczone przez słabiej wyposażone obszary, takie jak Częstochowa i Bielsko-Biała. Wśród powiatów o największym potencjalnym zwrocie z każdego rodzaju infrastruktury znalazł się również Chorzów. Na uwagę zasługuje również stolica województwa śląskiego, która ujawnia wysoki potencjał zwrotu z wszelkiego rodzaju inwestycji, za wyjątkiem tych w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną. Zgodnie w oszacowaniami, akurat ten rodzaj infrastruktury powinien być intensywniej rozwijany w powiatach ziemskich, takich jak gliwicki, kłobucki, raciborski, rybnicki czy żywiecki.

Takie wyniki są w znacznym stopniu skutkiem pionowej komplementarności infrastruktury. Wysoki rozwój infrastruktury powoduje, że opłacalne stają się kolejne, bardziej specjalistyczne i produktywne inwestycje. Wydaje się to być szczególnie istotne w przypadku infrastruktury zdrowotnej i kulturalnej. Duża zbieżność w oszacowaniach efektywności inwestycji ex ante i ex post wynika z faktu, że znaczne zmiany poziomu infrastruktury nie były zbyt częste, a to od nich zależą różnice w krańcowych zwrotach z infrastruktury.

W infrastrukturze zdrowotnej wysoka pozycja powiatów grodzkich ujawnia korzyści z koncentracji. Na szczególną uwagę zasługuje jednak niska potencjalna efektywność tego typu inwestycji w Dąbrowie Górniczej, Jaworznie, Mysłowicach i Rudzie Śląskiej. Z kolei wśród powiatów ziemskich można oczekiwać największego przełożenia się tego typu inwestycji na rozwój w myszkowskim i żywieckim.

Porównywalne wyniki otrzymano w analizie infrastruktury pomocy społecznej. Podobnie jak w przypadku zdrowia, na uwagę zasługują powiaty grodzkie o niskim oczekiwanym zwrocie z tego typu inwestycji oraz ziemskie o zaskakująco wysokiej ocenie efektywności ex ante. Do tej pierwszej grupy należą: Jastrzębie Zdrój, Siemianowice Śląskie i Żory, a do drugiej – powiat cieszyński i zawierciański.

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna wykazuje najmniejsze efekty koncentracji. Znaczna część potencjalnie najbardziej efektywnych powiatów do jej rozwoju to powiaty ziemskie, jak np. gliwicki, kłobucki, raciborski, rybnicki czy żywiecki. Warto również zauważyć potencjalnie wysoką efektywność inwestycji w ten rodzaj infrastruktury w następujących powiatach grodzkich: Częstochowa, Piekary Śląskie i Świętochłowice.

Poza powiatem pszczyńskim, wszystkie powiaty o największej potencjalnej efektywności inwestycji w infrastrukturę kulturalną są powiatami grodzkimi o największym poziomie jej koncentracji. Są to więc następujące powiaty: Bielsko-Biała, Chorzów, Częstochowa, Gliwice, Jaworzno, Katowice oraz Zabrze. Wśród powiatów ziemskich znaczny potencjał pod tym względem wykazują też powiaty lubliniecki i żywiecki.

Infrastruktura edukacyjna wykazuje największe wahania pod względem oczekiwanych zwrotów wśród powiatów grodzkich. Poza Dąbrową Górniczą, wszystkie jednostki tego typu są klasyfi kowane jako o potencjalnie wysokim lub bardzo niskim zwrocie. Duże efekty skali wskazują, że na wzrost gospodarczy przekładają się raczej inwestycje w infrastrukturę edukacyjną na poziomie średnim i wyższym oraz przedszkolnym, a nie podstawowym i gimnazjalnym. Może to wynikać z zaspokojenia popytu na tę infrastrukturę na tym poziomie. Stąd potencjalnie najwyższej efektywności można się spodziewać w Chorzowie, Gliwicach, Katowicach, Mysłowicach, Rudzie Śląskiej, Siemianowicach Śląskich, Sosnowcu i Świętochłowicach.

Infrastruktura mieszkaniowa wymyka się prostej analizie przez podział na lepiej wyposażone powiaty grodzkie i słabiej – ziemskie. Te o największym potencjale w tym zakresie znajdują się zarówno w pierwszej grupie (Bielsko-Biała, Gliwice, Katowice, Mysłowice, Ruda Śląska i Tychy), jak również w drugiej (mikołowski, rybnicki). Wyraźnie widoczna jest jednak zależność, że potencjalnie wysoki jest zwrot w powiatach ziemskich, które sąsiadują z dobrze rozwiniętymi miastami. Model ekonometryczny potwierdza potencjalną efektywność rozwoju bazy noclegowej dużych miast w sąsiadujących z nimi mniej rozwiniętych ośrodkach.

94

W uzupełnieniu do powyższej analizy warto przyjrzeć się porównaniu względnej efektywności inwestycji w różne rodzaje infrastruktury na poziomie poszczególnych powiatów. Podobnie jak w przypadku analizy ex post, infrastruktura mieszkaniowa została wykluczona z analizy ze względu na nieistotny w niej udział własności publicznej (por. Rozdz. 4.3). Można przez to rozumieć tworzenie rankingu rodzajów infrastruktury społecznej, pod względem ich zwrotu w postaci rozwoju gospodarczego, z punktu widzenia każdego z decydentów w każdym powiecie. Te predykcje charakteryzują się znacznie mniejszą wariancją wzorców niż w poprzednim etapie analizy. Oszacowania wskazują, że dla prawie każdego powiatu najbardziej efektywnie byłoby zainwestować w infrastrukturę edukacyjną lub kulturalną. Wyjątkami w tym względzie są tylko powiaty grodzkie: Bielsko-Biała, Bytom, Częstochowa, Piekary Śląskie i Sosnowiec.

W ocenie potencjalnych inwestycji warto wziąć pod uwagę konkluzje z literatury przedmiotu oraz analizy jakościowej, które mówią, że to infrastruktura edukacyjna i zdrowotna najmocniej wpływają na akumulację kapitału ludzkiego i przez ten kanał istotnie oddziałują na rozwój gospodarczy, a pozostałe rodzaje mają tylko znaczenie uzupełniające. Ten efekt nie jest możliwy do wyłapania w krótkim horyzoncie czasowym niniejszej analizy. Z tych względów w analizie ex ante bardziej uzasadnione wydaje się wcześniej opisane podejście, opierające się o analizę efektywności inwestycji w poszczególnych powiatach w ramach danego typu infrastruktury.

Mając w świadomości powyższe uwagi, warto zwrócić uwagę, że zgodnie z oszacowaniami modelu, często jako priorytet dla rozwoju w powiatach wskazywana jest infrastruktura edukacyjna. Na dalszych miejscach znalazła sie tylko

Uwagi: Ciemniejszy kolor oznacza większą potencjalną efektywność inwestycji w dany typ infrastruktury

Źródło: Opracowanie własne IBS w oparciu o oszacowania modelu ekonometrycznego

Mapa 24. Efektywność ex ante inwestycji w poszczególne rodzaje infrastruktury

95

w Piekarach Śląskich, Częstochowie, Chorzowie oraz Bielsku-Białej. Natomiast infrastruktura kulturalna okazuje się być szczególnie efektywna w stosunku do innych w Chorzowie, Jastrzębiu Zdroju, Jaworznie, Żorach oraz powiatach ziemskich: lublinieckim, myszkowskim i pszczyńskim.

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna, zgodnie z modelem, prawie nigdzie nie powinna zostać wpisana na listę priorytetów. Jednak znajduje się na czwartym miejscu w kłobuckim i raciborskim i to w nich ewentualne środki na nią przeznaczone mogą być szczególnie efektywne. Natomiast w kilku przypadkach (Bielsko-Biała, Bytom, Piekary Śląskie, Rybnik i powiat zawierciański) infrastruktura pomocy społecznej, zgodnie z oszacowaniami modelu, powinna znaleźć się na pierwszym miejscu wśród priorytetów rozwoju infrastruktury społecznej. W przypadku innych jednostek znalazła się na dalszych miejscach. Z kolei do niewielu wyjątków, gdzie infrastruktura zdrowotna znalazła się na podium priorytetów zaliczają się: Częstochowa, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec oraz Świętochłowice. W tych miastach właśnie ten rodzaj interwencji ma potencjalnie znaczny zwrot.

Tabela 11. Względna efektywność inwestycji ex ante według rodzaju infrastruktury pomiędzy powiatami


zdrowotna

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

edukacyjna

Infrastruktura

mieszkaniowa

m. Bielsko-Biała b. wysoka b. wysoka średnia b. wysoka wysoka b. wysokam. Bytom wysoka wysoka niska niska b. niska średniam. Chorzów b. wysoka b. wysoka wysoka b. wysoka b. wysoka wysokam. Częstochowa b. wysoka wysoka b. wysoka b. wysoka wysoka wysokam. Dąbrowa Górnicza b. niska średnia wysoka wysoka średnia niskam. Gliwice wysoka b. wysoka średnia b. wysoka b. wysoka b. wysokam. Jastrzębie Zdrój wysoka niska średnia wysoka b. niska średniam. Jaworzno b. niska wysoka wysoka b. wysoka wysoka średniam. Katowice b. wysoka b. wysoka b. niska b. wysoka b. wysoka b. wysokam. Mysłowice b. niska b. wysoka wysoka niska b. wysoka b. wysokam. Piekary Śląskie wysoka wysoka b. wysoka b. niska b. niska b. niskam. Ruda Śląska b. niska wysoka niska niska b. wysoka b. wysokam. Rybnik wysoka b. wysoka b. niska wysoka wysoka b. niskam. Siemianowice Śląskie b. wysoka niska b. niska niska b. wysoka b. niskam. Sosnowiec b. wysoka średnia niska niska b. niska średniam. Świętochłowice b. wysoka b. wysoka b. wysoka średnia b. wysoka średniam. Tychy średnia b. niska b. niska wysoka b. wysoka b. wysokam. Zabrze b. wysoka b. wysoka średnia b. wysoka wysoka wysokam. Żory niska niska wysoka wysoka średnia wysokabędziński niska b. niska wysoka średnia średnia wysokabielski średnia niska niska średnia średnia niskabieruńsko-lędziński niska b. niska b. niska b. niska średnia niskacieszyński b. niska wysoka niska niska średnia wysokaczęstochowski średnia b. niska wysoka b. niska niska b. niskagliwicki niska średnia b. wysoka b. niska niska średniakłobucki średnia b. niska b. wysoka b. niska niska niskalubliniecki b. niska niska średnia wysoka b. niska b. niskamikołowski niska średnia b. niska średnia niska b. wysokamyszkowski wysoka średnia średnia średnia b. niska b. niskapszczyński niska b. niska niska b. wysoka niska średniaraciborski b. niska niska b. wysoka b. niska niska niskarybnicki średnia średnia b. wysoka b. niska średnia b. wysokatarnogórski średnia średnia średnia średnia b. niska wysokawodzisławski średnia niska b. niska średnia wysoka niskazawierciański niska wysoka niska niska wysoka b. niskażywiecki wysoka b. niska b. wysoka wysoka niska niska

Uwagi: Przedstawione oceny są względne i mówią, że w danym powiecie inwestycje w dany rodzaj infrastruktury są potencjalnie bardziej efektywne niż w pozostałych powiatach woj. śląskiego. Wskazany poziom efektywności pozwala wskazać powiaty o potencjalnie najwyższej produktywności danego typu inwestycji


96

Tabela 12. Efektywność inwestycji ex ante w poszczególnych powiatach


zdrowotna

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

edukacyjna

m. Bielsko-Biała średnia b. wysoka b. niska wysoka niskam. Bytom niska b. wysoka b. niska średnia wysokam. Chorzów niska wysoka b. niska b. wysoka średniam. Częstochowa b. wysoka niska b. niska wysoka średniam. Dąbrowa Górnicza b. niska średnia niska wysoka b. wysokam. Gliwice niska średnia b. niska wysoka b. wysokam. Jastrzębie Zdrój średnia niska b. niska b. wysoka wysokam. Jaworzno b. niska średnia niska b. wysoka wysokam. Katowice niska wysoka b. niska średnia b. wysokam. Mysłowice b. niska wysoka niska średnia b. wysokam. Piekary Śląskie średnia b. wysoka b. niska wysoka niskam. Ruda Śląska b. niska wysoka niska średnia b. wysokam. Rybnik niska wysoka b. niska średnia b. wysokam. Siemianowice Śląskie wysoka niska b. niska średnia b. wysokam. Sosnowiec b. wysoka niska b. niska średnia wysokam. Świętochłowice wysoka średnia b. niska niska b. wysokam. Tychy niska średnia b. niska wysoka b. wysokam. Zabrze niska średnia b. niska wysoka b. wysokam. Żory b. niska średnia niska b. wysoka wysokabędziński b. niska średnia niska wysoka b. wysokabielski niska średnia b. niska wysoka b. wysokabieruńsko-lędziński niska średnia b. niska wysoka b. wysokacieszyński b. niska wysoka niska średnia b. wysokaczęstochowski b. niska średnia niska wysoka b. wysokagliwicki b. niska wysoka niska średnia b. wysokakłobucki b. niska niska średnia wysoka b. wysokalubliniecki b. niska średnia niska b. wysoka wysokamikołowski niska średnia b. niska wysoka b. wysokamyszkowski niska średnia b. niska b. wysoka wysokapszczyński niska średnia b. niska b. wysoka wysokaraciborski b. niska niska średnia wysoka b. wysokarybnicki b. niska wysoka niska średnia b. wysokatarnogórski niska średnia b. niska wysoka b. wysokawodzisławski niska średnia b. niska wysoka b. wysokazawierciański niska wysoka b. niska średnia b. wysokażywiecki średnia niska b. niska wysoka b. wysoka

Uwagi. Oceny są względne na tle rodzajów infrastruktury w ramach danego powiatu. Infrastrukturę mieszkaniową wykluczono z zestawienia ze względu na zdecydowaną przewagę sektora prywatnego zarówno we własności zasobów jak i inwestycjach. Wskazany poziom efektywności pozwala wybrać najodpowiedniejsze inwestycje dla danego powiatu. Źródło: Opracowanie własne IBS

Ze względu na wymienione wyżej potencjalne niedomagania analizy ekonometrycznej oraz wnioski wynikające z badań jakościowych oraz analizy literatury poniżej, proponowane jest alternatywne podejście, oparte o klastrową analizę stopnia nasycenia infrastrukturą. Pozwala ono na analizę na poziomie gmin potencjalnych braków w infrastrukturze i na wskazanie, gdzie potrzeby ludności są w najmniejszym stopniu zaspokajane. Warto podkreślić, że nie jest to proste wskazanie miejsc o najniższym wskaźniku rozwoju infrastruktury, ale analiza oparta o szeroki kontekst uwarunkowań poszczególnych grup gmin i powiatów.

4.5. Ocena inwestycji ex ante – klastrowa analiza popytu

W uzupełnieniu do powyższej analizy, proponowane jest alternatywne podejście, oparte o porównanie stopnia jej nasycenia w podobnych JST. Warto na wstępie zaznaczyć, że oddziaływania większości obiektów infrastrukturalnych nie są ograniczone przez granice administracyjne. Stąd niektóre obiekty, jak teatry, szkoły wyższe czy specjalistyczne szpitale znajdują się tylko w głównych ośrodkach, a ich rozmieszczenie w każdej gminie czy powiecie byłoby nieefektywne. W konsekwencji rozważanie potrzeb inwestycyjnych w oparciu o nasycenie infrastrukturą jest uzasadnione w przypadku obszarów możliwie homogenicznych, takich jak np. duże miasta lub gminy wiejskie.

97

Do stworzenia takich obszarów użyto analizy skupień, wykonanej w oparciu o metodę Warda, która minimalizuje wariancję zmiennych wewnątrz poszczególnych grup. Osobno stworzono 4 klastry powiatów i 6 klastrów gmin. Wyniki prezentują Tabela 12 i Tabela 13. Potencjalna wysoka efektywność ex ante inwestycji w dany rodzaj infrastruktury jest wskazywana przez niski poziom nasycenia na tle innych JST z danego klastra. Należy podkreślić, że w takim ujęciu znacznie mniej istotny jest bezwzględny poziom rozwoju infrastruktury i niniejsza analiza nie jest prostym porównaniem wartości indeksów między powiatami i gminami.

Podstawową rolą infrastruktury społecznej jest zaspokajanie przez nią potrzeb ludności danego obszaru. Obok wpływania na akumulację kapitału ludzkiego posiada też cechy dobra publicznego. Stąd konieczność identyfi kacji braków w infrastrukturze społecznej w poszczególnych gminach i powiatach, czemu najlepiej służy analiza klastrowa. Uzasadnieniem takiego podejścia jest też złożoność oddziaływania infrastruktury społecznej i rozwoju gospodarczego, skutkująca problemami w ścisłej analizie ekonometrycznej. W obliczu braku odpowiednio długich i dokładnych szeregów czasowych konieczne jest odwołanie się do alternatywnego mierzenia efektywności ex ante.

Zastosowaniu klastrów na poziomie powiatów i gmin umożliwia wyczerpanie CS2, CS3 i CS4, postawionych przed niniejszym badaniem. Poprzez oparcie tej analizy o wnioski z literatury przedmiotu i badań jakościowych możliwe jest podanie szerszego kontekstu oszacowań efektywności ex ante inwestycji w różne rodzaje infrastruktury. Bliższe przyjrzenie się poszczególnym klastrom pozwala szerzej zobrazować wpływ poszczególnych rodzajów infrastruktury społecznej na rozwój gospodarczy. Co więcej, analiza konkretnych gmin i powiatów w ramach poszczególnych klastrów pozwala na identyfi kację obszarów, w których interwencja może mieć największy wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy.

Ramka 7. Efektywność inwestycji ex ante oraz czynniki wpływające na efektywność inwestycji – analiza jakoś-

ciowa

Ocena ex ante efektywności inwestycji powinna, zdaniem ekspertów, zebranych w ramach panelu FGI, koncentro-wać się na analizie potrzeb społeczności lokalnej i ich zaspokajaniu. Takie podejście, które określić można mianem popytowego, dominowało zarówno wśród dyskutantów, jak i przedstawicieli JST, biorących udział w badaniu IDI. Ponadto, wśród kryteriów efektywności inwestycji podano jej wpływ na promocję regionu. Zwrócono również uwagę na potrzebę wdrażania długofalowych strategii na szczeblu lokalnym i na korzyści, wynikające ze specjalizacji określo-nych obszarów w pewnym zakresie – np. Świętochłowice mogłyby stać się zapleczem infrastruktury mieszkaniowej dla konurbacji śląskiej, gdyż jest ona de facto jednym organizmem miejskim i istnieją dogodne połączenia komuni-kacyjne umożliwiające korzystanie z infrastruktury społecznej zlokalizowanej w innych miejscowościach. Zdaniem ekspertów, najlepszą metodą sprawdzenia efektywności inwestycji ex ante są badania ankietowe, przeprowadzone wśród mieszkańców – jak pokazała praktyka często ich oczekiwania są rozbieżne z planami lokalnych władz. Podobne podejście prezentowali respondenci, ankietowani w ramach badania IDI – również w tym przypadku o efektywności przeprowadzonego przedsięwzięcia świadczy frekwencja w danej placówce. Jedno z ważniejszych pytań w scenariuszu wywiadu IDI dotyczy czynników efektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną. Respondenci w pierwszej kolejności, poza dopasowaniem do potrzeb lokalnych, wymienili uniwersalność inwestycji. Podany przykład dotyczył biblioteki, która służy mieszkańcom nie tylko jako miejsce, gdzie wypożycza się i czyta książki, ale również jako sala konferencyjna i miejsce różnego rodzaju wystaw. Często nowo wybudowane boi-ska szkolne udostępnia się w godzinach pozalekcyjnych mieszkańcom. Takie podejście umożliwia zwiększenie grona odbiorców, a więc również efektywności danej inwestycji. Kolejnym czynnikiem, wymienionym przez ankietowanych, jest trwałość infrastruktury – powinna ona bowiem służyć mieszkańcom przez kilkadziesiąt lat. Od inwestorów wy-maga się przewidywania przyszłych potrzeb ludności tak, aby również za kilkanaście lat nowy obiekt miał wystar-czające grono odbiorców. Warunek ten jest ściśle powiązany z uniwersalnością inwestycji – im szersze jest spektrum możliwych zastosowań, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że w przyszłości zabraknie jej użytkowników. Czwartym kryterium efektywności przedsięwzięcia jest łatwość jego utrzymania – nowoczesna inwestycja powinna być ener-gooszczędna i trwała, tak aby bieżąca eksploatacja nie pochłaniała znaczących środków fi nansowych. Wśród wymie-nianych kryteriów najczęściej powtarzała się jednak użyteczność inwestycji – to przede wszystkim tym czynnikiem powinny się kierować władze JST przy wyborze kierunków inwestowania. Warto zwrócić uwagę, że zaproponowana w badaniu jakościowym analiza inwestycji ex ante jest komplementarna do metod ilościowych zaprezentowanych w raporcie. Ze względu na rozbudowanie analizy o dodatkowe wymiary, tj. trwałość, uniwersalność czy łatwość utrzymania, które nie poddają się metodom ilościowym, pozwala w szerszym zakresie ocenić potencjalną efektywność konkretnych inwestycji infrastrukturalnych.

98

4.5.1. Powiaty

W oparciu o indeksy rozwoju infrastruktury społecznej w powiatach oraz ich otoczeniu75 stworzono 4 klastry, grupujące powiaty podobne pod względem poziomu rozwoju. Otrzymane 7 grup pośrednich połączono następnie w 4 klastry fi nalne:

• Centra regionalne – Bielsko-Biała, Częstochowa oraz następujące miasta konurbacji: Bytom, Chorzów, Katowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Zabrze.

• Centra lokalne – Jastrzębie Zdrój, Rybnik, Żory i pozostałe miasta konurbacji: Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Ja-worzno, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Tychy.

• Obrzeża miast – bielski, bieruńsko-lędziński, częstochowski, gliwicki, kłobucki, pszczyński, rybnicki, tarnogórski, wodzisławski, żywiecki.

• Obszary słabiej zurbanizowane – będziński, cieszyński, lubliniecki, mikołowski, myszkowski, raciborski, zawier-ciański.

Powiaty grodzkie, zaklasyfi kowane jako centra regionalne i lokalne, charakteryzują się wysokim poziomem rozwoju gospodarczego i społeczno-gospodarczego. Ze skoncentrowanej w nich infrastruktury korzysta ludność z innych powiatów. Centra regionalne zdecydowanie przeważają pod względem wyposażenia w każdy rodzaj infrastruktury, za wyjątkiem infrastruktury mieszkaniowej. Wśród tych powiatów można wskazać następujące obszary infrastruktury społecznej wymagające intensywniejszego rozwoju:

• Infrastruktura pomocy społecznej: Częstochowa, Bielsko-Biała;• Infrastruktura kulturalna: Zabrze, Bytom;• Infrastruktura mieszkaniowa: Bytom, Zabrze, Świętochłowice;• Infrastruktura edukacyjna: Świętochłowice, Sosnowiec, Bytom.Warto zaznaczyć, że Częstochowa i Bielsko-Biała są otoczone powiatami ziemskimi o znacznie niższym nasyceniu

infrastrukturą. Wszelkie obiekty w nich zlokalizowane obsługują okoliczne JST. Ponieważ infrastruktura w powiatach otaczających Częstochowę i Bielsko-Białą jest znacznie słabiej rozwinięta, zewnętrzny popyt na infrastrukturę

75 W celu stwierdzenia oddziaływania infrastruktury otoczenia, dany indeks poziomu rozwoju infrastruktury z innych powiatów przeważono od-wrotnie proporcjonalnie do odległości między ich stolicami. Przyjęta formuła ważenia opiera się o założenie, że co 25 km oddziaływanie infrastruk-tury zmniejsza się o połowę.

Mapa 25. Klastry powiatów w województwie śląskim


99

jest istotniejszy niż w przypadku pozostałych jednostek z tego klastra. Szczególną grupę stanowią też największe miasta konurbacji, takie jak Katowice czy Chorzów, które zawierają obiekty, jak teatry, szpitale specjalistyczne czy uniwersytety, obejmujące swoim oddziaływaniem mieszkańców całego województwa.

Centra lokalne to powiaty grodzkie słabiej rozwinięte pod względem gospodarczym od centrów regionalnych, ale o nawet wyższym poziomie rozwoju społecznego. Znaczna ich część to miasta znajdujące się na obrzeżach konurbacji śląskiej, których ludność korzysta również z infrastruktury zgromadzonej na tych obszarach. Charakteryzują się one mniejszym nasyceniem infrastrukturą na tle centrów regionalnych, ale znacznie większym niż w przypadku powiatów ziemskich. Rybnik, Żory i Jastrzębie Zdrój zapewniają infrastrukturę dla okolicznych powiatów ziemskich, natomiast, w przeciwieństwie do pozostałych powiatów tego klastra, nie sąsiadują bezpośrednio z konurbacją śląską. Infrastruktura w nich jest też słabiej rozwinięta niż w powiatach spoza konurbacji. Na tle tego klastra można wyróżnić następujące obszary interwencji:

• Infrastruktura pomocy społecznej: Żory, Rybnik, Jastrzębie Zdrój, • Infrastruktura kulturowa: Jaworzno, Piekary Śląskie, • Infrastruktura zdrowotna: Jaworzno, Mysłowice, Żory,• Infrastruktura mieszkaniowa: Jastrzębie Zdrój, Jaworzno, Tychy, Żory,• Infrastruktura sportowo-rekreacyjna: Jaworzno, Mysłowice, Żory,• Infrastruktura edukacyjna: Jaworzno, Mysłowice, Żory.Rybnik, Żory i Jastrzębie Zdrój są otoczone przez obszary o niskim poziomie rozwoju infrastruktury i w ich przypadku

konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi na oddziaływanie na te tereny, zwłaszcza w przypadku infrastruktury kulturalnej i zdrowotnej. Dla całego klastra szczególnie istotne wydają się braki w infrastrukturze zdrowotnej, edukacyjnej i mieszkaniowej.

Obrzeża miast to powiaty ziemskie o stosunkowo dużej gęstości zaludnienia i nieco wyższym poziomie rozwoju gospodarczego niż inne powiaty ziemskie, ale niższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. W przypadku 4 powiatów są one bezpośrednio związane z powiatami grodzkimi (bielski, częstochowski, gliwicki, rybnicki). Tylko bieruńsko-lędziński sąsiadują z obszarami dobrze wyposażonymi w infrastrukturę, co w części zmniejsza ich wewnętrzne zapotrzebowanie. Najważniejsze obszary zapotrzebowania są następujące:

• Infrastruktura pomocy społecznej: kłobucki, wodzisławski,• Infrastruktura kulturowa: bieruńsko-lędziński, częstochowski, kłobucki,• Infrastruktura zdrowotna: częstochowski, kłobucki, żywiecki,• Infrastruktura mieszkaniowa: kłobucki, pszczyński, bieruńsko-lędziński,• Infrastruktura sportowo-rekreacyjna: częstochowski, kłobucki,• Infrastruktura edukacyjna: kłobucki, częstochowski.Warto zwrócić uwagę w szczególności na powiaty kłobucki i żywiecki, które są słabo wyposażone w prawie

wszystkie rodzaje infrastruktury, a ponadto są znacznie oddalone od konurbacji śląskiej. W perspektywie całego klastra, szczególnie istotne wydają się inwestycje w infrastrukturę zdrowotną.

Ostatni klaster stanowią powiaty najsłabiej zaludnione i najsłabiej rozwinięte gospodarczo. Do obszarów słabo zurbanizowanych zaliczone zostały zarówno regiony sąsiadujące z konurbację (mikołowski, będziński), jak również te znajdujące się na skraju województwa (lubliniecki, raciborski). Ze względu jednak na większą odległość od powiatów grodzkich w mniejszym stopniu mogą korzystać z infrastruktury w innych powiatach, za wyjątkiem mikołowskiego i będzińskiego. Szczególne braki stwierdzono w następujących obszarach:

• Infrastruktura pomocy społecznej: myszkowski, zawierciański,• Infrastruktura kulturowa: lubliniecki, myszkowski, raciborski, zawierciański,• Infrastruktura zdrowotna: cieszyński, lubliniecki, raciborski,• Infrastruktura mieszkaniowa: lubliniecki, raciborski,• Infrastruktura sportowo-rekreacyjna: lubliniecki, myszkowski, raciborski, zawierciański,• Infrastruktura edukacyjna: lubliniecki, zawierciański.Powiaty tej grupy charakteryzują się największą wariancją pod względem infrastruktury zdrowotnej, sportowo-

rekreacyjnej i edukacyjnej. Powyższą analizę obrazuje Tabela 13. Pomimo że poziom nasycenia jest podawany na tle wszystkich powiatów

z województwa śląskiego, wyciąganie wniosków ma największy sens przy porównywaniu powiatów wewnątrz klastrów.

100

Tabela 13. Stopień nasycenia infrastrukturą społeczną powiatów województwa śląskiego

Klaster Powiat

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

mieszkaniowa

Infrastruktura

sportowo-re-

kreacyjna

Infrastruktura

edukacyjna

Cent

ra r

egio

naln

e

m. Bielsko-Biała wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki wysoki b. wysokim. Bytom b. wysoki niski b. wysoki niski b. wysoki b. wysokim. Chorzów b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysokim. Częstochowa średni b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki wysokim. Katowice b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysokim. Siemianowice Śląskie

b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysoki

m. Sosnowiec b. wysoki wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokim. Świętochłowice b. wysoki b. wysoki b. wysoki niski b. wysoki b. wysokim. Zabrze b. wysoki średni wysoki b. niski b. wysoki b. wysoki

Cent

ra lo

kaln

e

m. Dąbrowa Górnicza wysoki średni średni średni średni średnim. Gliwice wysoki b. wysoki wysoki średni wysoki wysokim. Jastrzębie Zdrój niski b. wysoki wysoki b. niski wysoki wysokim. Jaworzno średni niski niski b. niski średni średnim. Mysłowice średni wysoki średni niski średni średnim. Piekary Śląskie wysoki niski wysoki b. wysoki wysoki wysokim. Ruda Śląska średni średni wysoki niski wysoki wysokim. Rybnik niski wysoki wysoki niski wysoki wysokim. Tychy średni wysoki wysoki b. niski wysoki wysokim. Żory b. niski średni średni b. niski średni średni

Obr

zeża

mia

st

bielski niski wysoki średni średni niski niskiczęstochowski b. niski b. niski b. niski średni b. niski b. niskigliwicki wysoki b. niski b. niski średni b. niski b. niskikłobucki b. niski b. niski niski b. niski b. niski b. niskipszczyński niski niski b. niski b. niski średni niskirybnicki b. niski b. niski b. niski wysoki niski niskitarnogórski wysoki wysoki średni wysoki niski niskibieruńsko-lędziński b. niski b. niski b. niski niski niski niskiWodzisławski b. niski średni średni wysoki średni średniŻywiecki niski niski b. niski niski b. niski b. niski

Obs

zary

sła

biej

zu

rban

izow

ane

będziński niski średni niski b. wysoki średni średnicieszyński b. wysoki wysoki średni b. wysoki niski niskilubliniecki wysoki niski niski średni b. niski b. niskimikołowski średni średni niski b. wysoki niski średnimyszkowski b. niski b. niski niski b. wysoki b. niski b. niskiraciborski średni niski b. niski średni niski niskizawierciański niski b. niski niski b. wysoki b. niski b. niski

Uwagi: W tabeli zaprezentowane nasycenie powiatów poszczególnymi rodzajami infrastruktury społecznej. Jest to względne nasycenie na tle całego województwa, jednak porównanie potrzeb inwestycyjnych ma sens przede wszystkim w ramach poszczególnych klastrów.


4.5.2. Gminy

Podobnie jak dla powiatów, dla gmin województwa śląskiego utworzono 6 klastrów fi nalnych z 7 klastrów pośrednich. Do ich stworzenia użyto indeksów rozwoju infrastruktury w poszczególnych gminach.76

Klaster I składa się z najlepiej rozwiniętych gospodarczo i jednocześnie najlepiej wyposażonych w infrastrukturę miejskich miast. Stanowią one w większości centrum konurbacji śląskiej. Ich wysoka pozycja pod względem wyposażenia w infrastrukturę wynika z tego, że ze zgromadzonych w nich obiektów korzystają mieszkańcy pozostałych jednostek. Znaczna część gmin z tego klastra wyróżnia się słabym rozwojem infrastruktury mieszkaniowej (zwłaszcza Tychy i Zabrze). Ponadto wydaje się istnieć niezaspokojony popyt na infrastrukturę kulturalną w Bytomiu i Piekarach Śląskich.

W II klastrze znalazły się gminy posiadające infrastrukturę o mniejszym zasięgu oddziaływania, których wyposażenie w infrastrukturę tylko w niektórych aspektach ustępuje tym z poprzedniego klastra. Leżą one na obrzeżach konurbacji śląskiej lub w centrach powiatów ziemskich. Szczególnie słabo wypadają one pod względem infrastruktury

76 Ze względu na ograniczoną dostępność danych na poziomie gmin, indeksy te są zbudowane w oparciu o inne zmienne niż te dla powiatów, por. Rozdz. 1.

101

mieszkaniowej (Bieruń, Jaworzno, Jastrzębie Zdrój, Knurów, Żory), która wydaje się wymagać inwestycji w prawie całym klastrze. Koszęcin i Bieruń wyróżniają się natomiast słabo rozwiniętą infrastrukturą edukacyjną. Widoczne są także braki w infrastrukturze zdrowotnej w Pietrowicach Wielkich, Skoczowie i Lelowie. Ten ostatni wydaje się również odbiegać od pozostałych gmin z klastra pod względem wyposażenia w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną. Wyraźne jest też zróżnicowanie wewnętrzne tego klastra pod względem infrastruktury zdrowotnej i edukacyjnej.

W III klastrze znalazło się 6 gmin szczególnie dobrze rozwiniętych pod względem infrastruktury mieszkaniowej i kulturalnej, głównie ze względu na ich specjalizację turystyczną. Wszystkie one są położone w południowej części województwa i charakteryzują się wysokimi wartościami indeksu IRIS. Z wyjątkiem Szczyrku, wyraźne wydają się braki w infrastrukturze edukacyjnej. Podobnie jak w Wiśle, infrastruktura pomocy społecznej wydaje się być słabiej rozwinięta w stosunku do potrzeb. Na uwagę zasługuje również niski poziom rozwoju infrastruktury zdrowotnej w gminie Brenna.

IV klaster składa sie z gmin o dobrze rozwiniętej infrastrukturze pomocy społecznej, ale o brakach w innych rodzajach infrastruktury w poszczególnych gminach. Ogólny rozwój infrastruktury w tych gminach odpowiada ich wielkości oraz roli, którą odgrywają. Często sąsiadują one z terenami lepiej rozwiniętymi. Braki w wyposażeniu poszczególnych gmin nie wykazują regularności. Uwagę zwraca gmina Sośnicowice z brakami w infrastrukturze edukacyjnej, zdrowotnej i kulturowej oraz Pawłowice ze słabiej rozwiniętą infrastrukturą edukacyjną, mieszkaniową i zdrowotną.

W V i VI klastrze dominują gminy wiejskie, posiadające tylko podstawowe obiekty pomocy społecznej. Niski poziom zaopatrzenia w ten rodzaj infrastruktury wydaje się wynikać z charakteru tych gmin, a nie z niezaspokojenia popytu na nie. W każdej z tych gmin jest zlokalizowany tylko jeden obiekt pomocy społecznej. Wśród gmin z klastra V widoczny jest słaby rozwój infrastruktury sportowej, kulturalnej i zdrowotnej, a wysoki infrastruktury mieszkaniowej. W przypadku infrastruktury kulturowej, zdrowotnej, sportowo-rekreacyjnej i edukacyjnej obserwowane jest duże zróżnicowanie gmin, co oznacza, że te o niskim poziomie nasycenia szczególnie wymagają inwestycji.

Ostatni, VI klaster, gromadzi gminy wiejskie, najsłabiej rozwinięte gospodarczo, o licznych brakach w infrastrukturze. Dominują te zlokalizowane na skraju województwa w powiatach kłobuckim, częstochowskim i żywieckim. Większość z ich mieszkańców korzysta z obiektów infrastrukturalnych zlokalizowanych w większych ośrodkach. Największe wewnętrzne zróżnicowanie klastra jest widoczne w infrastrukturze edukacyjnej, zdrowotnej i sportowej. To właśnie w te obszary powinny zostać skierowane inwestycje do gmin, które wykazują najniższy poziom zaspokojenia potrzeb.

Mapa 26. Klastry gmin w województwie śląskim


102

Podobnie jak w przypadku analizy na poziomie powiatów, gminy zostały podzielone na 5 równych liczebnie kategorii, w oparciu o statystyki pozycyjne indeksów rozwoju infrastruktury. Poziom zaspokojenia potrzeb rozciąga się od bardzo niskiego do bardzo wysokiego. Im wyższy jest poziom zaspokojenia potrzeb w ramach poszczególnych klastrów, tym niższy jest potencjalny popyt na dany typ infrastruktury.

Klastrowa analiza zapotrzebowania na poszczególne rodzaje infrastruktury uzupełnia analizę efektywnościową, a ponadto pozwala rozciągnąć analizę na poziom gmin. Względna pozycja poszczególnych JST na tle klastra, do którego zostały przypisane, mówi o potencjalnym braku w infrastrukturze, którego zaspokojenie powinno przełożyć się na rozwój społeczny danej jednostki. Wnioski z tej analizy, dotyczące efektywności inwestycji, zostały przedstawione dla poszczególnych gmin i powiatów i z trudem poddają się uogólnieniu. Jednak załączone tabele umożliwiają szczegółową analizę zagadnienia.

Tabela 14. Stopień nasycenia infrastrukturą społeczną gmin województwa śląskiego

Kla

ste

r

Gmina

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

mieszkaniowa

Infrastruktu-

ra sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

edukacyjna

I

m. Bielsko-Biała b. wysoki b. wysoki b. wysoki średni b. wysoki b. wysokim. Bytom b. wysoki niski b. wysoki niski b. wysoki b. wysokiCzęstochowa wysoki wysoki b. wysoki średni b. wysoki b. wysokim. Gliwice b. wysoki b. wysoki b. wysoki średni b. wysoki b. wysokiZabrze b. wysoki wysoki b. wysoki b. niski b. wysoki b. wysokiSosnowiec b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokim. Katowice b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysokiChorzów b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokiRuda Śląska wysoki wysoki wysoki niski b. wysoki b. wysokiTychy wysoki wysoki b. wysoki b. niski b. wysoki b. wysokiTarnowskie Góry b. wysoki wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki wysokiPiekary Śląskie b. wysoki średni b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokiSiemianowice Śląskie b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokim. Świętochłowice b. wysoki b. wysoki b. wysoki niski b. wysoki b. wysokiWodzisław Śląski wysoki b. wysoki b. wysoki niski b. wysoki b. wysokiBędzin b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysokiCieszyn b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokiŻywiec b. wysoki b. wysoki b. wysoki niski wysoki wysokiCzeladź b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki b. wysoki b. wysokiRydułtowy średni średni b. wysoki wysoki b. wysoki wysoki

II

Rybnik wysoki wysoki wysoki niski b. wysoki wysokiDąbrowa Górnicza b. wysoki średni wysoki średni b. wysoki wysokiMysłowice wysoki b. wysoki wysoki niski b. wysoki b. wysokiRacibórz b. wysoki b. wysoki wysoki niski b. wysoki b. wysokiJastrzębie Zdrój wysoki wysoki b. wysoki b. niski b. wysoki b. wysokiŻory wysoki wysoki wysoki b. niski b. wysoki b. wysokim. Jaworzno wysoki wysoki średni b. niski b. wysoki średniPszczyna wysoki wysoki średni średni wysoki średniCzechowice-Dziedzice wysoki b. wysoki wysoki niski wysoki wysokiKnurów b. wysoki średni wysoki b. niski b. wysoki b. wysokiSkoczów b. wysoki wysoki niski niski wysoki wysokiBieruń wysoki wysoki średni b. niski b. wysoki niskiKoszęcin b. wysoki b. wysoki wysoki średni wysoki b. niskiLelów b. wysoki b. wysoki niski średni b. niski b. wysokiPietrowice Wielkie wysoki b. wysoki b. niski średni średni wysoki

III

Ustroń b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki wysoki niskiWilkowice b. wysoki b. wysoki b. wysoki b. wysoki średni b. niskiWisła b. niski b. wysoki średni b. wysoki średni b. niskiBrenna wysoki b. wysoki b. niski b. wysoki b. niski b. niskiLubomia wysoki b. wysoki średni wysoki niski b. niskiSzczyrk b. niski b. wysoki wysoki b. wysoki wysoki wysoki

ciąg dalszy na str. 103

103

Kla

ste

r

Gmina

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

mieszkaniowa

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

edukacyjna

IV

Zawiercie b. wysoki średni b. wysoki wysoki wysoki średni

Myszków średni niski b. wysoki wysoki wysoki niski

Czerwionka-Leszczyny wysoki średni niski niski wysoki średni

Mikołów wysoki niski b. wysoki wysoki wysoki średni

Lubliniec b. wysoki niski b. wysoki średni wysoki niski

Zbrosławice b. wysoki wysoki średni wysoki niski średni

Kłobuck średni średni b. wysoki niski wysoki niski

Pyskowice wysoki niski wysoki b. niski wysoki średni

Gorzyce wysoki średni wysoki średni średni średni

Orzesze wysoki niski wysoki wysoki średni niski

Pawłowice wysoki niski b. niski b. niski wysoki b. niski

Goleszów wysoki b. niski średni b. wysoki niski wysoki

Strumień b. wysoki średni średni średni średni b. niski

Zebrzydowice wysoki niski niski średni niski niski

Milówka wysoki średni niski niski b. niski niski

Węgierska Górka wysoki niski niski b. niski średni niski

Świerklaniec wysoki b. niski niski b. wysoki b. wysoki niski

Blachownia wysoki b. niski wysoki średni wysoki b. niski

Rędziny wysoki niski niski b. niski b. niski wysoki

Poraj wysoki średni wysoki b. wysoki b. niski wysoki

Żarki b. wysoki niski b. wysoki wysoki średni b. niski

Pilchowice b. wysoki niski średni b. wysoki średni b. niski

Rudziniec b. wysoki b. niski b. niski wysoki niski b. wysoki

Sośnicowice b. wysoki b. niski b. niski wysoki średni b. niski

Krzyżanowice wysoki średni średni wysoki średni b. wysoki

Lyski b. wysoki wysoki b. niski wysoki b. niski niski

Szczekociny wysoki wysoki b. wysoki wysoki średni średni

Ożarowice wysoki wysoki średni b. wysoki niski niski

Olsztyn wysoki b. niski niski b. wysoki b. niski średni

Wielowieś b. wysoki b. niski niski b. niski średni b. niski

Ornontowice b. wysoki b. niski niski średni wysoki b. niski

V

Łazy b. niski średni średni b. wysoki wysoki średni

Istebna b. niski wysoki wysoki wysoki niski średni

Rajcza b. niski niski b. niski b. wysoki b. niski średni

Woźniki b. niski niski niski wysoki niski średni

Koziegłowy b. niski b. niski niski b. wysoki b. niski średni

Gierałtowice b. niski b. wysoki niski b. wysoki wysoki średni

Gaszowice b. niski średni średni wysoki b. niski średni

Świerklany b. niski niski b. niski wysoki niski średni

Pszów b. niski b. wysoki niski wysoki b. wysoki niski

Godów b. niski b. wysoki b. niski b. wysoki średni wysoki

Wojkowice b. niski wysoki b. niski b. wysoki b. wysoki wysoki

Bobrowniki b. niski wysoki średni b. wysoki b. niski średni

Psary b. niski wysoki niski b. wysoki średni niski

Siewierz b. niski wysoki wysoki b. wysoki średni wysoki

Poręba b. niski b. wysoki niski b. wysoki wysoki niski

Ogrodzieniec b. niski wysoki niski b. wysoki wysoki średni


104

Kla

ste

r

Gmina

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

mieszkaniowa

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

edukacyjna

V

Jaworze b. niski b. niski b. wysoki b. wysoki wysoki niski

Czernichów b. niski wysoki b. niski b. wysoki średni wysoki

Koszarawa b. niski średni wysoki b. wysoki b. niski średni

Ujsoły b. niski b. niski wysoki b. wysoki b. niski wysoki

Dąbrowa Zielona b. niski b. niski b. niski wysoki b. niski wysoki

Kamienica Polska b. niski b. niski b. wysoki wysoki b. niski wysoki

Przyrów b. niski b. wysoki średni wysoki b. niski wysoki

Kornowac b. niski średni b. niski wysoki b. niski średni

Krzanowice b. niski średni b. niski wysoki niski średni

Mszana b. niski wysoki wysoki b. wysoki b. niski b. niski

Mierzęcice b. niski b. wysoki średni b. wysoki b. niski wysoki

Włodowice b. niski b. niski średni b. wysoki b. niski wysoki

Wyry b. niski niski niski b. wysoki niski b. niski

Chełm Śląski b. niski b. niski średni b. wysoki niski niski

VI

Jasienica b. niski b. niski wysoki b. niski niski b. niski

Wilamowice b. niski średni średni b. niski wysoki b. niski

Radzionków b. niski b. wysoki wysoki średni b. wysoki b. wysoki

Wręczyca Wielka b. niski b. niski średni niski niski niski

Radlin b. niski niski wysoki niski b. wysoki b. wysoki

Łaziska Górne b. niski średni niski średni b. wysoki wysoki

Miedźna b. niski b. niski średni b. niski średni niski

Lędziny b. niski wysoki średni b. niski wysoki średni

Bestwina b. niski wysoki wysoki niski średni średni

Buczkowice b. niski wysoki wysoki średni b. niski b. wysoki

Kozy b. niski b. niski średni niski wysoki b. niski

Porąbka b. niski b. niski wysoki b. niski niski niski

Chybie b. niski niski niski niski średni niski

Hażlach b. niski niski b. niski średni wysoki średni

Jeleśnia b. niski średni średni średni średni wysoki

Lipowa b. niski niski niski b. niski średni niski

Łodygowice b. niski b. niski średni niski wysoki wysoki

Radziechowy-Wieprz b. niski średni b. niski b. niski niski niski

Świnna b. niski wysoki średni b. niski b. niski wysoki

Ciasna b. niski średni średni b. niski b. niski b. niski

Kalety b. niski niski b. niski średni średni b. niski

Tworóg b. niski niski b. niski niski niski b. niski

Kłomnice b. niski niski niski średni średni b. wysoki

Koniecpol b. niski wysoki niski niski średni niski

Konopiska b. niski niski niski średni b. niski b. wysoki

Mstów b. niski b. niski b. niski b. niski b. niski średni

Mykanów b. niski b. niski b. niski b. niski niski wysoki

Poczesna b. niski średni średni niski niski niski

Krzepice b. niski b. wysoki b. wysoki średni średni wysoki

Miedźno b. niski niski niski b. niski b. niski b. niski

Toszek b. niski wysoki niski niski wysoki b. niski

Kuźnia Raciborska b. niski b. niski b. niski b. niski niski niski

Pilica b. niski średni wysoki średni wysoki b. niski


105

Kla

ste

r

Gmina

Infrastruktura

pomocy

społecznej

Infrastruktura

kulturalna

Infrastruktura

zdrowotna

Infrastruktura

mieszkaniowa

Infrastruktura

sportowo-

rekreacyjna

Infrastruktura

edukacyjna

VI

Suszec b. niski b. wysoki niski b. niski wysoki niski

Imielin b. niski b. niski b. niski b. wysoki niski b. niski

Dębowiec b. niski b. niski niski średni niski wysoki

Gilowice b. niski niski wysoki niski średni b. niski

Łękawica b. niski b. niski wysoki wysoki średni niski

Ślemień b. niski b. niski średni b. niski b. niski niski

Boronów b. niski niski b. niski wysoki b. niski b. niski

Herby b. niski średni niski niski b. niski wysoki

Kochanowice b. niski średni b. wysoki b. niski wysoki b. niski

Pawonków b. niski wysoki b. niski b. niski b. niski średni

Miasteczko Śląskie b. niski wysoki niski średni średni b. niski

Krupski Młyn b. niski b. wysoki niski b. niski wysoki średni

Janów b. niski niski wysoki średni niski niski

Kruszyna b. niski średni b. niski niski b. niski niski

Starcza b. niski średni b. niski niski b. niski b. niski

Lipie b. niski średni b. niski niski b. niski wysoki

Opatów b. niski średni średni b. niski b. niski b. wysoki

Panki b. niski b. niski średni niski niski średni

Popów b. niski b. niski średni niski b. niski wysoki

Przystajń b. niski b. niski wysoki średni niski b. niski

Niegowa b. niski niski wysoki b. niski b. niski b. wysoki

Nędza b. niski wysoki niski średni niski wysoki

Rudnik b. niski średni średni niski średni b. wysoki

Jejkowice b. niski niski b. niski średni b. niski średni

Marklowice b. niski niski b. niski średni niski b. wysoki

Sławków b. niski średni b. niski wysoki średni b. niski

Irządze b. niski niski wysoki niski b. niski średni

Kroczyce b. niski b. niski b. niski b. niski b. niski niski

Żarnowiec b. niski średni b. niski b. niski b. niski średni

Goczałkowice Zdrój b. niski b. niski b. wysoki średni wysoki niski

Kobiór b. niski b. niski b. niski średni średni b. niski

Bojszowy b. niski niski b. niski niski średni b. niski

Uwagi: W tabeli zaprezentowane nasycenie powiatów poszczególnymi rodzajami infrastruktury społecznej. Jest to względne nasycenie na tle całego województwa. Jednak ewentualne potrzeby inwestycyjne mają sens tylko w ramach poszczególnych klastrów.

4.6. Podsumowanie i rekomendacje dla władz samorządowych

Przedstawione w niniejszym rozdziale narzędzia oceny efektywności inwestycji ex post i ex ante pozwalają na ich wielowymiarową analizę. Wnioski płynące z niniejszego badania są w większości specyfi czne dla każdego powiatu i gminy, i w związku z tym z trudnością poddają się generalizacji. Zaproponowano metody oceny, które dają różne wyniki, w zależności od obszaru inwestycji oraz specyfi ki jednostki.

W ramach badania zastosowano następujące metody oceny efektywności inwestycji:• ekonometryczną;• klastrową;• jakościową.Wszystkie one oceniają efektywność inwestycji, przyjmując za kryterium jej oddziaływanie na rozwój społeczno-

ekonomiczny. Analiza ekonometryczna przyjmuje za kryterium rozwój gospodarczy explicite, choć jest ograniczona dostępnością danych i krótkim horyzontem czasowym. Podejście klastrowe wskazuje obszary o względnie słabszym poziomie zaspokojenia potrzeb infrastrukturalnych, na tle podobnych terenów. Dzięki temu zastosowanie znajdują teorie dotyczące długookresowego oddziaływania infrastruktury, rozszerzając w ten sposób analizę ekonometryczną. Analiza jakościowa uzupełnia dwie poprzednie wykorzystując wiedzę i niemierzalne statystycznie wymiary podbudowane intuicją ekspertów i działaczy samorządowych. Dzięki tym komplementarnym podejściom, analiza

106

efektywności ex ante umożliwia kompleksową ocenę potencjalnego oddziaływania inwestycji na szeroko rozumiany rozwój społeczno ekonomiczny gmin i powiatów woj. śląskiego.

Analiza ekonometryczna skłania do wniosku, że koncentracja infrastruktury prowadzi do większej efektywności inwestycji. Pozytywne efekty koncentracji są szczególnie mocno widoczne w przypadku infrastruktury zdrowotnej i edukacyjnej, natomiast najsłabiej w przypadku infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Co więcej, infrastruktura wydaje się wykazywać słabe efekty przestrzenne i większe znaczenie dla efektywności inwestycji ma poziom jej rozwoju w konkretnym powiecie, a mniejsze w jego otoczeniu. Pomimo widocznych prawidłowości w podziale na powiaty o różnym poziomie rozwoju, to jednak analiza ekonometryczna efektywności prowadzi do wniosku, że potencjalne oddziaływanie inwestycji jest silnie uzależnione od specyfi ki konkretnego powiatu. W większości przypadków jednak najczęściej wysoką efektywnością ex ante wykazuje się infrastruktura edukacyjna i kulturalna, a najrzadziej sportowo-rekreacyjna.

Analiza klastrowa umożliwia pokazanie, jakie rodzaje infrastruktury wymagają szczególnej uwagi i wydają się być zbyt słabo rozwinięte na tle podobnych jednostek. Umożliwia ona diagnozę potrzeb, zarówno na poziomie powiatów jak i gmin, w nieco bardziej wysublimowanej formie niż tylko zestawiając powiaty grodzkie z ziemskimi. Pomimo potencjalnej sprzeczności wniosków analizy klastrowej i ekonometrycznej, wnioski z obu tych metod nie wykluczają się – koncentracji infrastruktury w poszczególnych klastrach powinien towarzyszyć ich harmonijny rozwój.

Analiza jakościowa wskazuje podstawowe kryteria, o które powinna oprzeć się ocena efektywności ex ante: • potrzeby lokalnej społeczności;• wpisywanie się w długookresowe strategie na szczeblu regionalnym i lokalnym;• uniwersalność;• trwałość;• koszty utrzymania.Z uwagi na opisane w niniejszym rozdziale ograniczenia poszczególnych metod oceny ex ante efektywności

inwestycji, władze lokalne podejmując decyzje dotyczące przedsięwzięć w obszarze infrastruktury społecznej powinny równolegle wykorzystywać wszystkie z zaproponowanych powyżej podejść.

• W pierwszej kolejności, decydenci powinni zapoznać się z prognozami ex ante modelu ekonometrycznego, któ-re prezentuje Tabela 12, dotyczącymi oczekiwanej efektywności inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej dla danego powiatu lub gminy. Zaprezentowane w tabeli wartości umożliwią stworzenie hierarchii komponentów in-

frastruktury społecznej pod względem spodziewanego wpływu na rozwój społeczno-gospodarczy badanego

obszaru. Przy ograniczonych środkach na zadania inwestycyjne będących w dyspozycji władz gminnych i powiato-wych może być to podstawą do optymalnej alokacji zasobów.

• Drugim krokiem powinno być skonfrontowanie oszacowań modelu ekonometrycznego ze wskaźnikową oceną nasycenia elementami infrastruktury społecznej, które prezentuje Tabela 13 (w przypadku powiatów) oraz Tabela 14 (w przypadku gmin). Dzięki temu, dla każdej gminy oraz powiatu możliwe będzie stworzenie hierarchii komponen-

tów infrastruktury społecznej pod względem ich relatywnej dostępności. Należy przy tym pamiętać, że najlep-szym punktem odniesienia dla zawartych w tabelach poziomów nasycenia są powiaty (lub gminy) znajdujące się w tym samym kastrze – w takiej sytuacji porównywane będą obszary o stosunkowo podobnej charakterystyce.

• Ważnym uzupełnieniem oszacowania ilościowego (opartego na modelu ekonometrycznym oraz analizie kla-strowej) powinna być jakościowa ocena sytuacji w będącym przedmiotem zainteresowana powiecie lub gminie. Przy badaniu oczekiwanej efektywności inwestycji koniczne jest bowiem uwzględnienie szeregu czynników, które, z natury rzeczy, nie mogą zostać poddane analizie wskaźnikowej – do najważniejszych zagadnień tego typu zaliczyć należy specyfi czne potrzeby lokalnych społeczności, a także uniwersalność oraz trwałość analizowanych inwestycji. Przy podejmowaniu decyzji związanych z rozwojem poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej, wła-dze samorządowy powinny także porównywać ich oczekiwane rezultaty z długookresowymi dokumentami strate-gicznymi dotyczącymi danego powiatu lub gminy.

107

5. Współfi nansowanie inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w perspektywie 2007-2013

5.1. Kierunki inwestycji w perspektywie fi nansowej 2004-2006

W pierwszej perspektywie fi nansowej 2004-2006, obejmującej Polskę po wejściu do Unii Europejskiej, dało się zaobserwować szerokie wsparcie dla komponentów infrastruktury społecznej. Tego typu elementy znalazły się przede wszystkim w ZPORR. Działanie 1.3. (Regionalna infrastruktura społeczna) tego programu w całości poświęcone jest rozbudowie infrastruktury edukacyjnej i ochrony zdrowia, przy czym wsparcie ukierunkowane jest na podnoszenie jakości, a nie na ilościowe zwiększanie infrastruktury. Benefi cjentami tego działania były przede wszystkim szpitale, placówki ambulatoryjne i uczelnie wyższe, a także JST. Z kolei działanie 1.4. ZPORR (Rozwój turystyki i kultury) pozwalało na uzyskanie wsparcia dla projektów, mających na celu rozwój infrastruktury turystycznej, ochronę dziedzictwa kulturowego i promocję poszczególnych regionów.

Duży nacisk na infrastrukturę społeczną kładł również priorytet 3 – Rozwój lokalny ZPORR. W ramach działania 3.1. – Obszary wiejskie – można było uzyskać środki na lokalną infrastrukturę turystyczną i kulturalną. Podobne projekty na obszarach silnie zurbanizowanych w województwie śląskim były wspierane w ramach działania 3.2. – Obszary, podlegające restrukturyzacji i 3.3. – Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe ZPORR. Wsparcie pozostałych inwestycji w infrastrukturę społeczną na szczeblu lokalnym zapewnione było w ramach działania 3.5. – Lokalna infrastruktura społeczna ZPORR. Defi nicja możliwych typów projektów w ramach tego sektora obejmuje między innymi budowę sal gimnastycznych, obiektów sportowych, bibliotek czy placówek ochrony zdrowia.

Program ZPORR zapewniał przede wszystkim wsparcie infrastrukturalne, komplementarne działania były fi nansowane z RPO RZL. Na przykład, działanie 2.1. Zwiększenie dostępu do edukacji – promocja kształcenia przez całe życie – pozwalało uzyskać dodatkowe środki na dotacje dla szkół na projekty rozwojowe oraz wsparcie edukacji przedszkolnej. Wsparcie szkolenia nauczycieli zapewniało działanie 2.2. SPO RZL – Podniesienie jakości kształcenia w odniesieniu do potrzeb rynku pracy.

Szczegółowy opis kierunków wsparcia ze środków UE na inwestycje z zakresu infrastruktury społecznej dla poszczególnych jej komponentów w perspektywie 2007-2013 przedstawiono w kolejnych rozdziałach.

5.2. Infrastruktura edukacyjna

5.2.1. Możliwości wsparcia

• poddziałanie 9.1.1. PO KL (Zmniejszanie nierówności w stopniu upowszechnienia edukacji przedszkolnej) – umożliwia wsparcie budowy placówek przedszkolnych na obszarach wiejskich;

• działanie 8.2. RPO WSL (Infrastruktura placówek oświaty) – możliwe wsparcie materialne rozbudowy placówek edu-kacyjnych;

• działanie 8.3. RPO WSL (Infrastruktura kształcenia ustawicznego) – możliwe uzyskanie dofi nansowania projektów z zakresu budowy placówek kształcenia ustawicznego;

108

• działanie 13.1. PO IiŚ (Infrastruktura szkolnictwa wyższego) – możliwe uzyskanie wsparcia projektów związanych z rozbudową szkół wyższych, zgodnie z zapisami dokumentu Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjny-mi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej.

• 8.1. RPO WSL (Infrastruktura szkolnictwa wyższego) – możliwe uzyskanie wsparcia projektów związanych z rozbudo-wą szkół wyższych, zgodnie z zapisami dokumentu Linia demarkacyjna pomiędzy Programami Operacyjnymi Polityki Spójności, Wspólnej Polityki Rolnej i Wspólnej Polityki Rybackiej.

5.2.2. Działania komplementarne77

Skuteczność inwestycji w infrastrukturę edukacyjną jest w dużej mierze uzależniona od komplementarnych inwestycji w kapitał ludzki, tj. podnoszenia kwalifi kacji nauczycieli oraz kadry zarządzającej oświaty. Ważne są również systemy wsparcia zarządzania placówkami edukacyjnymi i rozwój systemu egzaminów zewnętrznych, uwzględnione w ramach działania 3.1. Modernizacja systemu zarządzania oświatą i 3.2. Rozwój systemu egzaminów zewnętrznych PO KL oraz promocja edukacji zawodowej, mająca na celu dostosowanie struktury kształcenia do potrzeb rynku pracy. Inwestycje w kapitał ludzki mogą być fi nansowane ze środków przeznaczonych na poddziałanie 3.3.1. i 3.3.2. PO KL – Efektywny system kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Ponadto, środki na kształcenie nauczycieli na poziomie regionalnym pochodzić mogą z działania 9.4. Wysoko wykwalifi kowane kadry systemu oświaty PO KL. W przypadku uczelni wyższych, środki na podnoszenie kapitału ludzkiego pracowników mogą być pozyskane w ramach poddziałania 4.1.1. PO KL – Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni. Z drugiej strony, poddziałanie 4.1.3. PO KL Wzmocnienie systemowych narzędzi zarządzania szkolnictwem wyższym, pozwala na zdobycie dodatkowych środków na rozwijanie systemu zarządzania szkolnictwem wyższym, a więc na uzyskanie wyższego zwrotu z inwestycji infrastrukturalnych. Wydajny i skuteczny system zarządzania pozwala na lepsze dopasowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy oraz zapewnia efektywniejsze wykorzystanie zasobów, zarówno ludzkich, jak i materialnych. Zapewnienie wystarczającej liczby studentów na innowacyjnych kierunkach możliwe jest dzięki promocji, dofi nansowanej w ramach działania 4.1.2. PO KL – Zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy. Z kolei wdrożenie wyników badań, które pozwoli na bezpośrednie przełożenie wyższej jakości działania uczelni wyższych na wzrost gospodarczy, wspierane jest w ramach działania 4.1. PO IG – Wsparcie wyników wdrożeń prac B+R. Działanie 9.2. PO KL – Podniesienie jakości i atrakcyjności szkolnictwa zawodowego, pozwala na sfi nansowanie komplementarnych wobec inwestycji infrastrukturalnych (sfi nansowanych na przykład w ramach działania 8.2.) projektów, promujących szkoły zawodowe i pozwalających na znaczne zwiększenie zainteresowania tymi placówkami. Z kolei inwestycje w promocję kształcenia ustawicznego są celem działania 9.3. PO KL – Upowszechnienie kształcenia ustawicznego w formach szkolnych.

77 Przez komplementarność rozumiemy tu taką konstrukcję wsparcia ze środków UE i środków krajowych, które łącznie – w ramach różnych pro-gramów – umożliwia tworzenie spójnej, kompletnej i funkcjonującej sieci infrastruktury społecznej.

Wykres 79. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w szkolnictwie wyższym

109

Wykres 79 obrazuje komplementarność wsparcia dla uczelni wyższych. Trzy typy aktywności – podnoszenie jakości kształcenia, promocja działań uczelni oraz wdrożenie innowacji prowadzą w efekcie do wzrostu produktu, poprzez wytwarzanie skomplikowanych technologicznie produktów czy świadczenie usług opartych na wiedzy. Aby zapewnić wysoką jakość kształcenia konieczne jest równoległe rozwijanie trzech elementów – infrastruktury materialnej, kapitału ludzkiego oraz podnoszenie efektywności zarządzania. Programy Operacyjne oferują wsparcie wszystkich trzech komponentów równolegle. Ponadto, w ramach PO KL i PO IG można uzyskać dodatkowe wsparcie na wdrożenie innowacji i zapewnienie wystarczającej liczby studentów – promocję innowacyjnych kierunków rozwoju gospodarki. Komplementarne działania we wszystkich obszarach pozwolą na poprawę innowacyjności gospodarki, co przełoży się na wzrost produktu.

5.2.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności działań

Najprostszym i zarazem najczęściej stosowanym mechanizmem, mającym na celu zapewnienie komplementar-ności działań jest stosowanie dodatkowych kryteriów, umożliwiających przyznanie punktów za komplementarność. W RPO WSL możliwe jest uzyskanie 4 punktów za „Stopień komplementarności z innymi przedsięwzięciami”, niemniej waga tego kryterium, choć zróżnicowana w zależności od programu (od 2,4 do 3,4 punktów na 40), jest stosunkowo niewielka. Sposób mierzenia komplementarności (punkty dostaje się za komplementarność z projektami, które są re-alizowane lub były realizowane w poprzedniej perspektywie) narzuca odpowiednią kolejność konkursów, umożliwia-jących złożenie wniosku, a następnie uzyskanie dofi nansowania na projekt komplementarny.

Infrastruktura oświaty

Wsparcie dla projektów twardych zapewnia działanie 8.2. RPO WSL, do którego konkurs odbył się 4 kwietnia 2008 – 4 czerwca 2008 (alokacja 24,74 mln zł). Z kolei konkurs na uzyskanie wsparcia dla kształcenia kadry – Przygoto-wanie wybranych szkół do realizacji praktyk przez studentów, przygotowywanych do wykonywania zawodu nauczycie-la (działanie 3.3., poddziałanie 3.3.2. ) odbędzie się w IV kwartale 2009 i będzie realizowany przez uczelnie upraw-nione do kształcenia nauczycieli we współpracy z placówkami edukacyjnymi. W ramach tego konkursu możliwe jest uzyskanie dodatkowych 10 punktów (na 110) za komplementarność z innymi projektami, współfi nansowany-mi ze środków unijnych. Na poziomie regionalnym środki na kształcenie nauczycieli zapewnia działanie 9.4. PO KL Wysoko wykwalifi kowane kadry systemu oświaty. W ramach tego obszaru konkurs odbył się w dniach 15 kwietnia – 17 czerwca 2009 r., a więc niemal rok po konkursie w ramach działania 8.2. RPO WSL. Wśród strategicznych kryteriów oceny projektów znalazła się komplementarność, za którą można było uzyskać maksymalnie 3 na 115 punktów.

Szkolnictwo wyższe

Komplementarny do wsparcia w ramach działania 8.1. RPO WSL (nabór odbył się 6 lutego – 6 maja 2009) jest rozwój kapitału ludzkiego i promocja działań, mających na celu zwiększenie liczby absolwentów kierunków ścisłych (Działania 4.1.1. i 4.1.2. PO KL). Konkursy w ramach tego priorytetu odbywały się w I kwartale 2009, planowane są rów-nież następne nabory na przełomie sierpnia i września. W przypadku naboru dla działania 4.1.2. w skład kryteriów oceny nie wchodzi komplementarność, natomiast w przypadku działania 4.1.1. za komplementarność z projektami twardymi, realizowanymi w ramach działania 13.1. PO IiŚ lub RPO WSL można otrzymać dodatkowo 2 punkty (na 100, jest to jedno z kryteriów strategicznych).

5.3. Infrastruktura ochrony zdrowia

Możliwości wsparcia

• działanie 9.1. RPO WSL – Infrastruktura lecznictwa zamkniętego – w ramach tego działania można uzyskać środki na przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeń infrastruktury ochrony zdrowia w zakresie lecznictwa zamkniętego oraz zakup urządzeń niezbędnych do skutecznego leczenia pacjentów;

• działanie 9.2. RPO WSL – Infrastruktura lecznictwa otwartego – w ramach tego działania można uzyskać środki na przebudowę, rozbudowę i remont obiektów oraz pomieszczeń infrastruktury ochrony zdrowia w zakresie lecznictwa otwartego oraz zakup urządzeń niezbędnych do skutecznego leczenia pacjentów;

• działanie 12.1. PO IiŚ Rozwój systemu ratownictwa medycznego – pozwala uzyskać środki na projekty takie jak zakup ambulansów, rozwój centrów urazowych, rozbudowa lub remont medycznych centrów urazowych, czy budowa i wyposażenie wojewódzkich centrów powiadamiania ratunkowego.

110

5.3.1. Działania komplementarne

Fundusze strukturalne UE zapewniają szerokie wsparcie dla komplementarnych do inwestycji infrastrukturalnych działań z zakresu poprawy kwalifi kacji personelu medycznego, polepszenia jakości zarządzania tymi placówkami i dokładniejszego dopasowania kwalifi kacji lekarzy do rzeczywistych potrzeb. Podniesienie jakości zarządzania w służbie zdrowia jest celem poddziałania 2.3.3. PO KL. Przedsięwzięcia z zakresu podniesienia jakości zaplecza kadrowego w ochronie zdrowia i lepszego dopasowania struktury kształcenia lekarzy do rzeczywistych potrzeb mogą być fi nansowane w ramach poddziałania 2.3.2. – Doskonalenie zawodowe kadr medycznych PO KL.

Wykres 80 przedstawia diagram komplementarności wsparcia ze środków unijnych w zakresie ochrony zdrowia. Efektywne wykorzystanie infrastruktury lecznictwa zamkniętego zależy w dużej mierze od jakości lecznictwa otwartego – to tam zgłasza się pacjent w pierwszej kolejności i od jakości leczenia w przychodniach zależy efektywność wykorzystania infrastruktury szpitalnej. W celu podniesienia stanu zdrowia ludności należy więc równolegle rozwijać jakość usług, zarówno w placówkach lecznictwa otwartego, jak i zamkniętego. Efektywne działanie każdej z placówek uzależnione jest od równomiernego rozwijania zarówno kapitału ludzkiego, jak i wyposażenia obiektu. Ponadto, skuteczne zarządzanie placówkami ochrony zdrowia umożliwia pełne wykorzystanie potencjału kadrowego i sprzętu medycznego. Dodatkowym elementem, bez którego poprawa stanu zdrowia ludności nie będzie możliwa, jest efektywny system ratownictwa medycznego, który umożliwi szybki i bezpieczny transport pacjenta do najodpowiedniejszej placówki, a tym samym pozwoli na wydajne wykorzystanie zasobów infrastrukturalnych.

5.3.2. Mechanizmy zapewnienia komplementarności wsparcia

Podobnie jak w przypadku projektów z innych obszarów infrastruktury społecznej, fi nansowanych w ramach RPO WSL, również w przypadku infrastruktury ochrony zdrowia, wśród podstawowych kryteriów oceny projektu jest komplementarność, za którą można otrzymać 2,4 punkty na 40. Projekty z zakresu poddziałania 2.3.2. i 2.3.3. PO KL są projektami systemowymi, komplementarnymi do działań w ramach RPO, prowadzonymi na poziomie kraju i rozłożonymi na dłuższy okres. W ramach PO IiŚ nie są przyznawane dodatkowe punkty za komplementarność działań, niemniej rozwój systemu ratownictwa medycznego jest komplementarny do rozwoju lecznictwa zamkniętego i otwartego w szerszym sensie i w tym przypadku mechanizmy wspierania komplementarność winny być zapewnione w dokumentach strategicznych na szczeblu krajowym, ze względu na szerszy zakres oddziaływania tej infrastruktury oraz dłuższy horyzont działań.

Wykres 80. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w zakresie ochrony zdrowia

111

5.4. Infrastruktura pomocy społecznej


Fundusze strukturalne UE w perspektywie 2007-2013 zasadniczo nie gwarantują wsparcia dla „twardych” projektów z zakresu infrastruktury pomocy społecznej. W związku z tym inwestycje tego typu będą fi nansowane w dużej mierze ze środków krajowych.


Wsparcie funduszy strukturalnych UE w perspektywie 2007-2013 nakierowane jest na projekty umożliwiające aktywizację zawodową bezrobotnych czy przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. W związku z tym Program Operacyjny Kapitał Ludzki umożliwia rozwój narzędzi umożliwiających ewaluację działań instytucji pomocy i integracji społecznej, rozwój narzędzi i systemów informatycznych, a także promocję najlepszych działań z tego zakresu (Działanie 1.2. Wsparcie systemowe instytucji pomocy społecznej). Z kolei środki na szkolenia pracowników pomocy społecznej mogą pochodzić z alokacji na poddziałanie 7.1.3. PO KL (Podnoszenie kwalifi kacji kadr pomocy i integracji społecznej).

Promocja działań opieki społecznej jest celem poddziałania 7.1.1. PO KL Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej. Ten element jest komplementarny z wymienionymi działaniami 1.2. PO KL i 7.1.3. PO KL.

Wymienione wsparcie dla projektów „miękkich” umożliwia efektywne wykorzystanie inwestycji w infrastrukturę pomocy społecznej, fi nansowanych ze środków krajowych. Są one więc komplementarne do tego typu przedsię-wzięć.

5.4.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności wsparcia

Przy okazji projektowania nowych inwestycji z zakresu pomocy społecznej należy projektować komplementarne działania z zakresu projektów miękkich, na które możliwe byłoby uzyskanie wsparcia w ramach PO KL. Ponadto, wdrożenie niektórych projektów, współfi nansowanych ze środków unijnych, wymagać może odpowiedniego rozwinięcia infrastruktury społecznej ze środków własnych jednostek samorządu terytorialnego. W związku z tym, projekty z zakresu pomocy społecznej należy rozpatrywać całościowo i, w razie potrzeby, zapewniać środki na działania komplementarne. Zarówno dofi nansowanie w ramach działania 7.1.1. i 7.1.3., jak i 1.2. PO KL, jest przyznawane w sposób systemowy.

5.5. Infrastruktura kulturalna, turystyczna i rekreacyjna


• działanie 3.1. (Infrastruktura zaplecza turystycznego) RPO WSL zapewnia wsparcie projektów, polegających na modernizacji istniejących lub budowie nowych obiektów bazy noclegowej i gastronomicznej;

• działanie 3.2. (Infrastruktura okołoturystyczna) RPO WSL pozwala uzyskać środki na modernizację lub budowę infrastruktury aktywnych form turystyki, terenów rekreacyjno-kulturalnych oraz bazy okołoturystycznej;

• działanie 3.3. (Systemy informacji turystycznej) RPO WSL pozwala uzyskać dofi nansowanie na projekty związane z budową i utrzymaniem centrów i punktów informacji turystycznej;

• działanie 4.1. (Infrastruktura kultury) RPO WSL umożliwia dofi nansowanie projektów, polegających na rewitali-zacji, renowacji, konserwacji obiektów historycznych oraz poprzemysłowych i adaptację tego typu budynków na cele kulturalne;

• działanie 4.2. (Systemy informacji kulturalnej) RPO WSL umożliwia wsparcie projektów dotyczących tworzenia i utrzymania sieci punktów informacji kulturalnej oraz oznakowanie obiektów atrakcyjnych kulturowo;

• działanie 11.1. (Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym) PO IiŚ zapewnia środki na konserwację, remont, przebudowę, rewitalizację oraz ochronę zabytków i ich zespołów;

• działanie 11.2. (Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym) PO IiŚ pozwala na uzyskanie wsparcia dla projektów mających na celu budowę lub modernizację instytucji kultury oraz zakup wyposażenia do placówek tego typu.


Inwestycje w infrastrukturę kulturalną i turystyczną wymagają działań promocyjnych, bez których zwrot z tych przedsięwzięć będzie bardzo niski. Środki na komplementarne inwestycje w promocję turystyki i kultury teoretycznie są zapewnione w alokacji na działania 3.3. (Systemy Informacji Turystycznej), 3.4. (Promocja turystyki) i 4.3. (Promocja kultury) RPO WSL.

112

Potencjał śląskich obszarów wiejskich, ze względu na ich specyfi czne położenie, sprawia, że zwrot zinwestycji w kultywowanie kultury śląskiej może stać się istotną składową rozwoju gospodarczego w regionie. Dlatego niezwy-kle ważne jest efektywne wykorzystanie funduszy z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, w szczególności prze-znaczonych na działanie 3.1.3., 3.2.2., 3.2.3. (Odnowa i rozwój wsi) i 4.1. (Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju). Mogą one być wykorzystane do kultywowania tradycji społeczności lokalnej, organizacji imprez kulturalnych i jej promocji. Tego typu wydarzenia mogą w istotny sposób podnieść atrakcyjność turystyczną regionu. W konsekwencji, rezultat przedsięwzięć o charakterze komercyjnym, zmierzających do rozbudowy bazy noclegowej i gastronomicznej może być dodatkowo zmultiplikowany.

Wydatki na promocję regionu śląskiego, komplementarne względem nakładów na infrastrukturę turystyczną, mogą być fi nansowane ze środków Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (działanie 6.3. Promocja turystycznych walorów Polski). Dodatkowym źródłem środków jest RPO WSL w zakresie działania 3.4. – Promocja turystyki.

Równomierny rozwój turystyki i kultury, wraz z komplementarną promocją, może w znaczący sposób zwiększyć atrakcyjność powiatu i, intensyfi kując ruch turystyczny, doprowadzić do wzrostu PKB na danym obszarze. Wykres 81 przedstawia diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE. W zakresie kultury należy równocześnie wspierać projekty twarde i miękkie, tzn. budować zarówno infrastrukturę kulturalną, jak również wspomagać organizację wydarzeń. Dodatkowo, istotna jest promocja kultury, w celu zapewnienia widzów dla określonego wydarzenia. Równoległy rozwój wszystkich trzech elementów pozwoli na osiągnięcie wysokiego nasycenia infrastrukturą kulturalną i jest pierwszym elementem wpływającym na rozwój turystyki. Dodatkowo, konieczny jest harmonijny rozwój infrastruktury stricte turystycznej – widzowie kultury pozwolą na efektywne jej wykorzystanie i wygenerują wzrost gospodarczy. Tego typu działania, wraz z rozwojem Systemu Informacji Turystycznej pozwolą na zbudowanie komfortowej i satysfakcjonującej odwiedzających infrastruktury. Trzecim elementem, który jest niezbędny do efektywnego wykorzystania pierwszych dwóch, jest promocja turystyki, zarówno na szczeblu regionalnym jak i narodowym. Wsparcie tego pierwszego rodzaju promocji jest zapewnione przez działanie 3.4. Promocja turystyki RPO WSL, z kolei działanie 6.3. PO IG zapewnia komplementarne wsparcie popularyzacji Polski na arenie międzynarodowej.

Wykres 81. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w zakresie infrastruktury kulturalnej i tury-

stycznej

113

5.5.3. Mechanizmy zapewnienia komplementarności

W ramach RPO WSL możliwe jest uzyskanie dodatkowych punktów za komplementarność projektu z innymi działaniami fi nansowanymi z funduszy unijnych. W przypadku działań z zakresu priorytetu 3 i 4 jest to maksymalnie 2,4 punktu na 40. W zakresie infrastruktury turystycznej, rozwój wszystkich trzech komponentów (infrastruktury turystycznej, okołoturystycznej i systemów informacji, a także promocja) powinien być prowadzony równolegle – mniejsze znaczenie mają więc w tym przypadku terminy ogłoszenia poszczególnych konkursów. W 2009 roku konkursy w ramach działania 3.1. i 3.2. dla podmiotów prywatnych zaplanowane są w II kwartale, w podobnym okresie, i takie podejście wydaje się słuszne. W przypadku wsparcia kultury w ramach PO IiŚ, nie ma możliwości otrzymania dodatkowych punktów za komplementarność, niemniej szeroki katalog typów projektów, a także dodatkowe punkty za prowadzenie działań synergicznych (obejmujących kilka typów naraz) umożliwiają uzyskanie wsparcia na działania kompleksowe. W przypadku PROW również przewidziane jest całościowe fi nansowanie projektów, niemniej nie są przyznawane dodatkowe punkty za komplementarność. Jedynie w przypadku pozyskania środków na budowę infrastruktury kulturalnej z RPO WSL możliwe jest uzyskanie punktów za tę zaletę projektu. Harmonogramy działań w ramach RPO WSL zakładały przeprowadzenie konkursu w ramach działania 4.1. Infrastruktura kultury w III kw. 2008 roku; w II połowie I kw. 2009 ogłoszono konkurs otwarty w ramach tego działania. Na przełomie 2008 i 2009 odbył się konkurs z zakresu działania 4.2. RPO WSL Systemy informacji kulturalnej, a w II kw. 2009 z zakresu działania 4.3.

5.6. Komplementarność a wdrażanie programów fi nansowanych z UE

Na podstawie przedstawionej powyżej analizy można stwierdzić, że rozwiązania promujące komplementarność zostały wprowadzone w ramach znacznej części programów UE, z których możliwe jest fi nansowanie infrastruktury społecznej i projektów komplementarnych do jej rozbudowy. Na poziomie krajowym zapewnienie komplementarności leży w gestii jednostek wdrażających programy operacyjne – urzędów centralnych. Można wyróżnić szereg mechanizmów wsparcia komplementarności na różnych poziomach – krajowym, regionalnym i lokalnym. Wśród najważniejszych z nich należy wymienić:

• Odpowiednio wysoka alokacja środków na wzajemnie komplementarne działania/poddziałania/typy projektów w poszczególnych programach operacyjnych;

• Pomoc dla potencjalnych benefi cjentów w procesie ubiegania się o dofi nansowanie. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której potencjalni benefi cjenci jednego ze wzajemnie komplementarnych działań/poddziałań nie są w stanie samodzielnie przygotować np. stosownej dokumentacji;

• Wspierający wzajemnie uzupełniające projekty nabór oraz odpowiednia organizacja oceny wniosków o dofi nan-sowanie. Do najważniejszych rozwiązań w tym obszarze zaliczyć trzeba synchronizację czasową procedur nabo-ru wniosków oraz dodatkowe punkty przyznawane za komplementarność, które zwiększają szanse uzyskania dofi nansowania przez uzupełniające się projekty.

W celu zapewnia realizacji przedsięwzięć związanych z infrastrukturą społeczną, których skuteczność jest całkowicie lub w dużym stopniu uzależniona od komplementarnego podejścia, podmioty wdrażające programy operacyjne powinny korzystać z powyższego wachlarza rozwiązań.

W kontekście powyższych spostrzeżeń należy zauważyć, że w wypadku większości komponentów infrastruktury społecznej rozwiązania wspierające komplementarność z innymi projektami funkcjonują już w chwili obecnej. W zakresie edukacji należy wyróżnić infrastrukturę oświatową i infrastrukturę szkolnictwa wyższego. Zapewnienie komplementarności wsparcia w zakresie infrastruktury oświatowej jest zadaniem stojącym przed instytucjami zarządzającymi RPO i komponentem regionalnym PO KL. W szczególności dotyczy to zsynchronizowania harmonogramów konkursów w ramach działań 8.2. RPO WSL i 9.4. PO KL, tak aby odbywały się one mniej więcej równocześnie – wówczas ukończenie projektów, dotyczących rozbudowy kapitału ludzkiego zbiegnie się z oddaniem do użytku projektów infrastrukturalnych. Zapewnienie synergicznych działań w zakresie szkolnictwa wyższego należy w dużej mierze do instytucji krajowych, zarówno ze względu na ponadregionalne oddziaływanie ośrodków akademickich, jak i na fakt, że bezpośredni nadzór nad uczelniami wyższymi sprawuje Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Rola środków w ramach RPO jest w tym przypadku uzupełniająca i mechanizmy wsparcia projektów komplementarnych powinny być wypracowane w ścisłej współpracy z jednostkami centralnymi.

W zakresie ochrony zdrowia fi nansowanie projektów miękkich i kształcenia kadr odbywa się głównie w zakresie komponentu krajowego PO KL, z kolei rozbudowa infrastruktury zdrowotnej subsydiowana jest ze środków RPO. W związku z tym, w celu uzyskania komplementarności konieczna jest współpraca instytucji zarządzającej RPO z Ministerstwem Zdrowia, tak by istniała relacja między inwestycjami w infrastrukturę społeczną a projektami z zakresu kształcenia personelu służby zdrowia. Komplementarny rozwój infrastruktury lecznictwa zamkniętego i otwartego winien być zapewniony poprzez proporcjonalną alokację środków na działania 9.1. i 9.2. RPO WSL. Mniejsze znaczenie

114

w tym przypadku mają harmonogramy naborów, ze względu na długi okres dochodzenia do równomiernego rozwoju obu typów placówek.

W przypadku infrastruktury pomocy społecznej, zapewnienie komplementarności leży w gestii poszczególnych JST, zarządzających placówkami. Odpowiednia diagnoza potrzeb i wypracowanie mechanizmów wspierania działań uzupełniających ze środków na działanie 7.2. (Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej) PO KL, wymaga współpracy Urzędu Marszałkowskiego z odpowiednimi jednostkami samorządu terytorialnego. W tym przypadku kryteria powinny być dopasowane do potrzeb – możliwe jest np. uwzględnienie zgodności z lokalnymi strategiami rozwoju wśród kryteriów strategicznych. Środki w ramach działania 7.1. (Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji) PO KL w dużej mierze podlegają rozdzieleniu na projekty systemowe – wybór listy dofi nansowanych przedsięwzięć powinien być każdorazowo uzgadniany z odpowiednimi JST. Jednocześnie należy pamiętać, że w perspektywie 2007-2013 bardzo ograniczone są możliwości realizacji projektów inwestycyjnych z zakresu pomocy społecznej. W związku z tym, rolą komponentu regionalnego PO KL oraz RPO WSL powinno być w tym względzie zapewnienie komplementarności z projektami infrastrukturalnymi fi nansowanymi ze środków krajowych.

Infrastruktura turystyczna, kulturalna i rekreacyjna jest w dużej mierze wspierana ze środków RPO WSL, w związku z czym zapewnienie komplementarności działań leży w gestii Urzędu Marszałkowskiego. W przypadku turystyki, kon-kursy na dofi nansowanie projektów w ramach działań 3.1., 3.2. i 3.3. RPO WSL powinny być ogłaszane w podobnym czasie, ze względu na czas oddziaływania projektów z poszczególnych dziedzin. Obecne kryteria podstawowe prze-widują wsparcie komplementarności działań. W przypadku infrastruktury kulturalnej, konieczne jest skoordynowanie działań w ramach RPO WSL z przedsięwzięciami na poziomie krajowym, w szczególności, fi nansowanymi w ramach priorytetu XI PO IiŚ. Projekty fi nansowane w ramach PROW mogą być złożone i pewna komplementarność jest wbu-dowana w sposób oceny. Największym zadaniem, stojącym przed Urzędem Marszałkowskim, jest w tym przypadku koordynacja konkursów w ramach działania 4.2. System informacji kulturalnej RPO WSL z działaniami podejmowanymi w ramach działania 4.1. Infrastruktura kultury RPO WSL i PO IiŚ. Wbudowane w RPO WSL mechanizmy wsparcia, po-przez punktowanie komplementarności, również tutaj wydają się wystarczające.

Poważnym wyzwaniem jest takie ustalanie kryteriów wyboru projektów oraz planu konkursów, by z jednej strony promować podejście komplementarne tam, gdzie jest ono wskazane, a z drugiej strony nie prowadzić do wypierania przez projekty spełniające kryterium komplementarności innych, ważnych z punktu widzenia regionu. W szczególności podkreślenia wymaga fakt, że komplementarność nie jest sama w sobie celem – dążenie do niej wynika z przekonania, że działania wzajemnie komplementarne są bardziej efektywne. Jednocześnie nominalne wykazanie komplementarności z dotychczasowymi projektami niekoniecznie musi o takiej wyższej efektywności przesądzać. Nadrzędne w stosunku do zasady komplementarności powinno być dążenie do osiągnięcia celów założonych w RPO WSL oraz Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego. W chwili obecnej kwestia komplementarności jest uwzględniona w kryteriach wyboru projektów RPO WSL i choć jej waga nie jest duża, to proponuje się pozostawienie jej na obecnym poziomie: jej podnoszenie mogłoby wpływać zniekształcająco na strukturę interwencji kosztem innych, istotnych kryteriów, w szczególności realizacji priorytetów RPO. Ważnym elementem zapewnienia komplementarności jest natomiast zapewnienie zgodności harmonogramów ogłaszania konkursów (opisane powyżej).

W wypadku wystąpienia przy powyższym sposobie wyboru projektów dysfunkcji polegających na odrzucaniu projektów komplementarnych, o dużym potencjale synergii względem projektów wcześniej realizowanych, rozważyć można przeprowadzenie dodatkowych konkursów, które w większym stopniu ukierunkowane będą na uzupełnienie konkretnych potrzeb występujących w układzie przestrzennym lub funkcjonalnym. Konkursy takie, przy niewielkiej alokacji fi nansowej, powinny odznaczać się tak sformułowanymi kryteriami dostępu (względnie kryteriami strategicznymi), by największy nacisk położony był na realizację projektów komplementarnych w stosunku do istniejących elementów infrastruktury społecznej.

5.7. Podsumowanie

Fundusze europejskie są bardzo ważnym narzędziem, które w istotny sposób mogą wesprzeć rozwój infrastruktury społecznej w województwie śląskim. Najistotniejszym programem, który zapewnia środki na rozwój badanego obszaru jest Regionalny Program Operacyjny, niemniej pozostałe programy również odgrywają znaczącą rolę. Ze względu na szeroki zakres wsparcia, w przypadku większości projektów możliwe jest komplementarne wspomaganie przedsięwzięć z różnych dziedzin, niemniej w kilku obszarach, w celu kompleksowego rozwiązania problemów i zmaksymalizowania efektywności inwestycji w infrastrukturę społeczną, konieczne jest zapewnienie dodatkowych środków z innych źródeł.

W przypadku edukacji, fundusze europejskie w perspektywie 2007-2013 gwarantują szeroki zakres wsparcia na poziomie wyższym i w tym zakresie możliwe jest osiągnięcie wysokiej efektywności przy udziale funduszy

115

europejskich. Z kolei na niższych poziomach dodatkowe wsparcie kształcenia nauczycieli wydaje się konieczne. Stosunkowo dobrze rozwinięte są mechanizmy fi nansowania kształcenia ustawicznego i zawodowego – rozwój tych form edukacji, ze względu na ich znaczenie dla gospodarki opartej na wiedzy, jest niezwykle istotny. Również w dziedzinie ochrony zdrowia zakres fi nansowania jest bardzo szeroki. Zasadniczo, projekty twarde są wspierane w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, zaś projekty miękkie w ramach PO KL. W zakresie turystyki i rekreacji najistotniejsza wydaje się promocja – alokacja przewiduje stosunkowo mało środków na ten cel. Zadaniem, które powinny postawić przed sobą poszczególne JST, jest efektywne i skuteczne wypromowanie regionu śląskiego oraz przezwyciężenie stereotypów, zgodnie z którymi Śląsk wciąż jest kojarzony jako zanieczyszczony, nieatrakcyjny turystycznie, teren poprzemysłowy.

Największe wyzwania pojawiają się jednak w obszarach mieszkalnictwa i pomocy społecznej. Rozwój infrastruktury pomocy społecznej jest bardzo słabo wspierany w ramach funduszy strukturalnych i konieczne jest uzupełnienie niedostatków w tym zakresie przez władze poszczególnych JST. Obowiązki w zakresie zapewnienia odpowiedniej infrastruktury z tej dziedziny spoczywają głównie na gminach i powiatach. W przypadku infrastruktury mieszkaniowej głównym inwestorem są przedsiębiorstwa prywatne. Najważniejszym zadaniem JST w tym obszarze jest więc zapewnienie odpowiedniego wsparcia oraz terenów inwestycyjnych – tylko w takiej sytuacji dynamiczny rozwój i zlikwidowanie braków w zakresie tego komponentu infrastruktury społecznej będzie możliwy.

116

Wnioski i rekomendacje

W niniejszym raporcie zaprezentowano wyniki badania wpływu inwestycji w zakresie infrastruktury społecznej na rozwój województwa śląskiego.

Ogólna ocena sytuacji społeczno-gospodarczej województwa śląskiego na tle kraju, dokonana za pomocą indeksu IRSE, wskazuje na jej przeciętny poziom, z 7. miejscem wśród województw i wartością nieznacznie wyższą dla średniej dla Polski. Trzeba przy tym podkreślić, że o ile w zakresie rozwoju gospodarczego (wyrażanego PKB per capita) województwo śląskie zajmuje drugą pozycję w kraju, to znacznie słabiej wypada we wszystkich pozostałych składowych indeksach, oceniających poziom rozwoju społecznego. Jednocześnie pozycja województwa jako całości wynika z wysokiego poziomu urbanizacji (miasta co do zasady odznaczają się wysokim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego): śląskie powiaty miejskie charakteryzują się najniższą wartością indeksu w Polsce, przy wyniku powiatów ziemskich na poziomie zbliżonym do średniej. Jednocześnie w badanym okresie obserwowano pogłębianie się różnic rozwojowych powiatów województwa, w szczególności w zakresie indeksu gospodarczego.

Poziom rozwoju infrastruktury społecznej jest dość silnie skorelowany z ogólnym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego: największe miasta, regionalne i lokalne centra rozwoju, są, w sposób naturalny, wyposażone w infrastrukturę społeczną (a także w inne komponenty infrastruktury) lepiej, niż obszary peryferyjne. Województwo śląskie jest – w porównaniu z innymi częściami Polski – wyposażone w infrastrukturę społeczną stosunkowo dobrze (4. pozycja wśród województw w indeksie IRIS). Jednocześnie, w odniesieniu do obszaru konurbacji, przy ogólnym wysokim poziomie infrastruktury społecznej, można zauważyć istotne różnice w wyposażeniu poszczególnych miast w niektóre jej elementy – co przy wysokiej dostępności komunikacyjnej różnych jej komponentów nie musi być zjawiskiem negatywnym, zwłaszcza w odniesieniu do infrastruktury zdrowotnej, kulturalnej i sportowo-rekreacyjnej. Poza obszarami metropolitalnymi występuje duże zróżnicowanie wyposażenia w infrastrukturę, ze szczególnie złą sytuacją w północnej części województwa (poza Częstochową). Co istotne, dywergencji w zakresie rozwoju gospodarczego towarzyszyła w województwie śląskim konwergencja wyposażenia w infrastrukturę społeczną. W analizowanym okresie miał miejsce wzrost inwestycji we wszystkich komponentach infrastruktury społecznej, w szczególności po wystąpieniu ożywienia gospodarczego w latach 2003-2004, a także na skutek przystąpieniu Polski do UE w 2004 r.

O ile wydatki na infrastrukturę społeczną były zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak i w wartościach per capita, zwykle najwyższe na obszarach najlepiej w nią wyposażonych, to największe względne przyrosty wyposażenia w infrastrukturę miały miejsce na obszarach o niższym poziomie jej rozwoju. Obserwowane prawidłowości w tym zakresie wskazują na to, że choć różnice w wyposażeniu w infrastrukturę ulegają pewnemu zmniejszeniu, to generalnie mają one trwały charakter. Jest to do pewnego stopnia oczywiste, jako że nie jest możliwe wyposażenie każdego powiatu, a tym bardziej gminy, w wysokospecjalistyczne szpitale czy kosztowne obiekty kultury; jednocześnie jednak przy znacznym zróżnicowaniu wydatków i zmian indeksu dla obszarów o podobnym wyjściowym stopniu rozwoju stwierdzić można – w ramach analizy ex post – silnie zróżnicowaną efektywność prowadzonych inwestycji. Co do zasady jednak stwierdzono wyższą efektywność inwestycji w obszarach bardziej zurbanizowanych. W odniesieniu do porównania efektywności inwestycji w poszczególne komponenty infrastruktury w ramach powiatów, stwierdzono wysoką efektywność inwestycji w infrastrukturę edukacyjną i kulturalną oraz inwestycji w powiatach grodzkich.

Inwestycje w infrastrukturę społeczną wpływają pośrednio na wzrost gospodarczy i rozwój ekonomiczny, poprzez oddziaływanie na akumulację kapitału ludzkiego i społecznego, zmniejszenie nierówności społecznych oraz zwiększenie produktywności sektora prywatnego. Wyniki uzyskane w przeglądzie literatury są potwierdzane przez ekspertów: głównym kanałem transmisji infrastruktury społecznej na wzrost gospodarczy jest edukacja i poprawa kapitału ludzkiego. Pozostałe komponenty infrastruktury społecznej są niejako komplementarne względem niej. Ponadto infrastruktura społeczna wpływa na podaż pracy poprzez aktywizację zawodową ludności, zwłaszcza osób bezrobotnych. W związku z pośredniością oddziaływania i nieliniowymi kanałami transmisji trudno jest wprost zaobserwować oddziaływanie infrastruktury społecznej na wzrost gospodarczy i rozwój lokalny.

W literaturze zwrot z inwestycji publicznych w infrastrukturę ścisłą (drogi, sieci energetyczne) jest szacowany na poziomie podobnym do zwrotu z inwestycji prywatnych. W przypadku infrastruktury społecznej brak jest takich jednoznacznych wyników. W analizowanym okresie i na poziomie powiatów w Polsce bezpośredni wpływ inwestycji infrastrukturalnych na rozwój ekonomiczny okazał się niemożliwy do uchwycenia. Możliwa jest tylko ocena łącznych relacji (w obu kierunkach) między inwestycjami a poziomem rozwoju gospodarczego. Wynika z niej, że inwestycje w infrastrukturę społeczną są pozytywnie i istotnie związane z rozwojem gospodarczym. Poszczególne obszary infrastruktury społecznej różnią się istotnie opóźnieniem z jakim wpływają na rozwój. W średnim okresie najsilniejszą relację z rozwojem gospodarczym

117

wykazują inwestycje w infrastrukturę kulturalną i pomocy społecznej. Jednak doświadczenia międzynarodowe oraz dorobek teoretyczny sugerują, że w długim okresie większe znaczenie ma infrastruktura edukacyjna i zdrowotna. Model ekonometryczny sugeruje silne efekty koncentracji infrastruktury, natomiast analiza popytowa wskazuje raczej, że inwestycje powinny być lokowane w powiatach i gminach o słabszym rozwoju danego typu infrastruktury na tle podobnych jednostek. To drugie podejście wyłania się również z przeprowadzonych analiz jakościowych.

Przeprowadzona analiza ex post sugeruje, że oddziaływanie inwestycji jest istotnie związane z rozwojem powiatów. Pomimo różnic między poszczególnymi rodzajami infrastruktury, ogólne oddziaływania inwestycji jest pozytywne. Obserwowana jest konwergencja powiatów pod względem wyposażenia w infrastrukturę. Oznacza to, że inwestycje – w takim wymiarze, w jakim były realizowane w latach 1999-2007 – przyczyniły się do zmniejszenia różnic w wyposażeniu w infrastrukturę pomiędzy lepiej i gorzej rozwiniętymi obszarami województwa śląskiego.

Jak podkreślają eksperci oraz przedstawiciele samorządów, inwestycje prywatne są komplementarne względem publicznych. Rywalizacja między sektorem publicznym a prywatnym, z kilkoma wyjątkami, takimi jak edukacja wyższa, wydaje się nie być problemem. Sektor prywatny wkracza tam, gdzie występuje wystarczająco wysoki popyt. Stąd jego większa rola w bardziej rozwiniętych ośrodkach miejskich. Potwierdzają to wyniki modelu, które sugerują, że wyższe zwroty z inwestycji występują tam, gdzie poziom infrastruktury jest wyższy. Sektor prywatny jest szczególnie obecny w mieszkalnictwie, edukacji, ochronie zdrowia i niektórych aspektach działalności kulturalnej. Zwłaszcza pierwsza kategoria jest zdominowana przez obecność i inwestycje sektora prywatnego. Natomiast infrastruktura społeczna w ośrodkach słabiej rozwiniętych jest domeną sektora publicznego i w tych aspektach sektor prywatny nie wykazuje istotnej aktywności. W kontekście powyższych spostrzeżeń oraz dość wysokiego poziomu rozwoju gospodarczego województwa śląskiego, inwestycje prywatne w infrastrukturę społeczną kształtują się na zaskakująco niskim poziomie. Prywatne inwestycje w zakresie edukacji per capita są w województwie śląskim na 11. miejscu w kraju, a w zakresie ochrony zdrowia i pomocy społecznej na miejscu 13.

Inwestycje współfi nansowane z UE stanowią niewielką część wydatków inwestycyjnych w infrastrukturę społeczną JST, przez co ich oddziaływanie jest ograniczone. Trafi ają one do nielicznej grupy jednostek, wśród których dominują rozwinięte ośrodki miejskie. Wyjątkiem na tym tle jest infrastruktura sportowo-rekreacyjna. Fundusze wspólnotowe na nią przeznaczone najczęściej są lokowane w powiatach ziemskich. Nie znaleziono potwierdzenia, żeby środki wspólnotowe bardziej efektywnie przyczyniały się do rozwoju gmin i powiatów województwa śląskiego od środków krajowych. Wydaje się, że w odniesieniu do dotychczasowych wydatków unijnych na rozwój infrastruktury społecznej ich adresowanie w większym stopniu zależało od kompetencji JST i aktywności w poszukiwaniu środków, a nie faktycznie występujących potrzeb.

Możliwości fi nansowania infrastruktury społecznej ze środków UE w ramach perspektywy fi nansowej 2007-2013 są zróżnicowane w zależności od komponentu infrastruktury. W ramach RPO WSL największe możliwości w tym zakresie stoją przed infrastrukturą edukacyjną, turystyczną (przy przewidzianym istotnym współfi nansowaniu prywatnym), kulturalną, a w mniejszym stopniu także infrastrukturą ochrony zdrowia. W ramach tych komponentów infrastruktury społecznej możliwe jest także fi nansowanie projektów inwestycyjnych z programów ogólnokrajowych – choć w różnym zakresie. W większości wypadków możliwościom fi nansowania infrastruktury towarzyszą też programy fi nansujące działania komplementarne – w szczególności w zakresie podnoszenia kwalifi kacji i promocji. Ze środków europejskich w praktyce nie jest możliwe fi nansowanie rozwoju infrastruktury mieszkaniowej i infrastruktury pomocy społecznej. O ile jest to zrozumiałe w wypadku infrastruktury mieszkaniowej, to brak możliwości wsparcia projektów twardych z zakresu pomocy społecznej, przy dość dużych środkach przeznaczanych na projekty miękkie (w szczególności w ramach PO KL), rodzi ryzyko występowania problemów w fi nansowaniu działań z zakresu pomocy społecznej w ramach funduszy UE. Dotyczy to w szczególności organizacji pozarządowych, a także JST.

W oparciu o powyższe wyniki, sformułować można następujące wnioski dla polityki społeczno-gospodarczej w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej województwa śląskiego:

1. W oparciu o literaturę przedmiotu stwierdzić można, że największy długookresowy potencjał w podnoszeniu jakości kapitału ludzkiego i wpływaniu tym kanałem na rozwój gospodarczy mają inwestycje w edukację oraz ochronę zdrowia. Bazujące na efektach krótko- i średnioterminowych analizy ekonometryczne nie potwierdzają wprawdzie takiej zależności. Jednocześnie, infrastruktura społeczna powinna być rozwijana w sposób zrównoważony. Koresponduje to z rekomendacjami uzyskiwanymi w podejściu popytowym do zapotrzebowania na inwestycje w zakresie infrastruktury społecznej.

2. Poszczególne elementy infrastruktury społecznej charakteryzują się różnymi korzyściami skali (przy przewadze korzyści z koncentracji) i efektami zewnętrznymi, co ma duże znaczenie dla przestrzennych kierunków inwestycji. Kwestią wyboru publicznego jest to, na ile wspierane będą inwestycje na obszarach peryferyjnych, a na ile w centrach regionalnych. Jednocześnie przy analizie nasycenia infrastrukturą w poszczególnych klastrach powiatów i gmin, możliwe jest określenie w poszczególnych grupach inwestycji o potencjalnie najwyższym zwrocie.

118

3. Mimo rosnącej roli funduszy UE we współfi nansowaniu inwestycji w infrastrukturę społeczną, nie ulega wątpliwości, że większość środków przeznaczanych na ten cel pochodzić będzie ze źródeł krajowych. Co ważne, dotyczy to w szczególności infrastruktury pomocy społecznej (której w praktyce nie da się fi nansować ze środków UE), a która ma duże znaczenie dla zwiększania spójności społecznej w wymiarze regionalnym.

4. W tym kontekście rozważenia wymaga problem programowania polityki społeczno-gospodarczej województwa śląskiego w zakresie rozwoju infrastruktury społecznej. W chwili obecnej nie są w sposób jednoznaczny wyznaczone kierunki jej rozwoju i waga inwestycji w poszczególne jej komponenty ani w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego (która, formułując ogólne założenia, nie wyznacza priorytetów i sposobu realizacji, a w szczególności nie wskazuje źródeł fi nansowania), ani w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Śląskiego, gdzie na wagę poszczególnych komponentów wskazują przede wszystkim alokacje fi nansowe. Co więcej, koncentracja obu dokumentów na kwestiach rozwoju gospodarczego i innowacji pozostawia nieco na boku problem rozbudowy infrastruktury społecznej.

5. W oparciu o analizy badań jakościowych (CAWI, IDI, FGI) zaproponować można szereg rekomendacji dla władz publicznych, których implementacja mogłaby zwiększyć skalę zaangażowania podmiotów prywatnych w obszarze infrastruktury społecznej. Większość z nich ma jednak charakter systemowy, związany ze zmianami prawa. Są więc one skierowane przede wszystkim do władz centralnych. Dotyczy to takich zagadnień jak m.in. prawo podatkowe lub dokumenty programowe sektorowych programów operacyjnych współfi nansowanych z funduszy strukturalnych UE. Część rekomendacji, można jednak skierować także do władz samorządowych. Szczegółowy opis rekomendacji, w odniesieniu do poszczególnej kategorii infrastruktury, został przedstawiony w Rozdziale 2.4.4.

6. Rekomendacje w zakresie rozwoju poszczególnych elementów infrastruktury w związku z ich znacznym zróż-nicowaniem, zostały przedstawione w rozdziale 4. Decydując się na działania inwestycyjne w obszarze infrastruk-tury społecznej władze samorządowe powinny równolegle wykorzystywać wnioski ze wszystkich rodzajów analiz (ekonometrycznej, statystycznej, jakościowej) przeprowadzonych w ramach opracowania. W pierwszej kolejności, decydenci powinni zapoznać się z prognozami ex ante modelu ekonometrycznego dotyczącymi oczekiwanej efek-tywności inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej dla danego powiatu lub gminy. Drugim krokiem powinno być skonfrontowanie oszacowań modelu ekonometrycznego ze wskaźnikową oceną nasycenia elementami infra-struktury społecznej. Uzupełnieniem oszacowania ilościowego (opartego na modelu ekonometrycznym oraz analizie klastrowej) powinna być jakościowa ocena sytuacji w będącym przedmiotem zainteresowana powiecie lub gminie. Przy badaniu oczekiwanej efektywności inwestycji koniczne jest bowiem uwzględnienie szeregu czynników, które, z natury rzeczy, nie mogą zostać poddane analizie wskaźnikowej – do najważniejszych zagadnień tego typu zaliczyć należy specyfi czne potrzeby lokalnych społeczności, a także uniwersalność oraz trwałość analizowanych inwestycji. Szczegółowe rekomendacje w tym zakresie zostały przedstawione w Rozdziale 4.6.

119

Bibliografi a

Aghion P., Caroli E., García-Peñalosa C. (1999) “Inequality and Economic Growth: The Perspective of the New Growth Theories”, Journal of Economic Literature, Vol. 37, No. 4 (Dec., 1999), pp. 1615-1660

Angrist, J., Krueger, A.B. (1991) “Does compulsory school attendance aff ect schooling and earnings?”, Quarterly Journal of Economics 106(4), 979-1014

Agenor P, Bayraktar N., El Aynaoui K., (2005) “Roads out of poverty? assessing the links between aid, public investment, growth, and poverty reduction,” Policy Research Working Paper Series 3490, The World Bank

Arellano M., Bond S. (1991). “Some Tests of Specifi cation for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations,” Review of Economic Studies, Blackwell Publishing, vol. 58(2), pages 277-97, April

Aschauer D. (1989), “Back of the G-7 pack: public investment and productivity growth in the Group of Seven,”, Working Paper Series, Macroeconomic Issues 89-13, Federal Reserve Bank of Chicago

Baltagi B. (2008), “Econometric Analysis of Panel Data”, John Wiley and Sons, EnglandBarro R. (1990), “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth,” Journal of Political Economy, University of Chi-

cago Press, vol. 98(5), pages S103-26, OctoberBarro R., Sala-i-Martin X. (2004), “Economic growth”, MIT University PressBennett K., Beynon H., Hudson R. (2000), “Coalfi elds regeneration. Dealing with the consequences of industrial decline”, The Policy

Press and the Joseph Rowntree FoundationBevan A, Estrin S. (2000) “The Determinants of Foreign Direct Investment in Transition Economies”, CEPR Discussion Paper No. 2638Biuletyn Statystyczny Ministerstwa Zdrowia 2008, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, http://www.csioz.gov.

pl/biuletyn.htmBlundell R., Bond S. (1998), GMM Estimation with persistent panel data: an application to production functions, Paper presented

at the Eighth International Conference on Panel Data, Göteborg University, June 11-12, 1998Cadot O., Röller L-H., Stephan A. (2002) „Contribution to Productivity or Pork Barrel? The Two Faces of Infrastructure Investment,” CIG

Working Papers FS IV 02-09, Wissenschaftszentrum Berlin (WZB), Research Unit: Competition and Innovation (CIG)Cappelen, A., Castellacci, F., Fagerberg, J. & Verspagen, B. (2001), ‘The impact of regional support on growth and convergence in the

European Union’, ECIS Working Papers (01)Chang H., Chengc M., Das S. (2004) “Hospital ownership and operating effi ciency: Evidence from Taiwan”, European Journal of Op-

erational Research, vol. 159(2), pages 513-527, DecemberCohen J.P., Morrison P. (2004), “Public Infrastructure Investment, Interstate Spatial Spillovers, and Manufacturing Costs”, Review

of Economics and Statistics 86, 551–560Demekas D., Horváth B., Ribakova E., Wu Y. (2005) “Foreign Direct Investment in Southeastern Europe: How (and How Much) Can

Policies Help?”, IMF Working PapersDurlauf S, Fafchamps M. (2004), “Social capital”, National Bureau of Economic Research, Working Paper 10485 Egger H., Falkinger J. (2003), “The Role of Public Infrastructure for Firm Location and International Outsourcing,” CESifo Working

Paper Series CESifo Working Paper No., CESifo GmbHEggleston K., Shen Y., Lau J., Schmid C., Chan J. (2008), “Hospital ownership and quality of care: what explains the diff erent results

in the literature?”, Health Economics 17: 1345-1362Evans P., Karras G. (1994) “Is government capital productive? Evidence from a panel of seven countries”, Journal of Macroeconomics,

16(2), 271-279 (Spring)Feldman T., Assaf S. (1999), “Social Capital Conceptual Frameworks and Empirical Evidence”, World Bank, Social Capital Initiative

Working Paper No. 5Freeman R. (1976), “The Over-Educated American”, New York: Academic PressForbes K. (2000) “Reassessment of the Relationship between Inequality and Growth”, The American Economic Review, Vol. 90, No. 4

(Sep., 2000), pp. 869-887Głowacki, J. et all, (2009), Finansowanie kultury i zarządzanie instytucjami kultury, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie oraz

Małopolska Szkoła Administracji Publicznej, Raport Opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Gramlich E. (1994) “Infrastructure Investment: A Review Essay”, Journal of Economic Literature, Vol. 32, No. 3 (Sep., 1994), pp. 1176-1196

Grossman, M. (1972), “On the Concept of Health Capital and the Demand for Health”, The Journal of Political Economy, Vol. 80, No 2 (Mar. – Apr., 1972), 223-255.

Haughwout A. (2002), “Public infrastructure investments, productivity and welfare in fi xed geographic areas,” Journal of Public Economics, Elsevier, vol. 83(3), pages 405-428, March

Henderson D., Kumbhakar S. (2006), “Public and Private Capital Productivity Puzzle: A Nonparametric Approach”, Southern Eco-nomic Journal 2006, 73(1), 219–232

Holtz-Eakin D. (1992) “Elections and Aggregation: Interpreting Econometric Analyses of Local Governments,” Public Choice, Vol. 74: pp. 17-42

Holtz-Eakin D. (1994) “Public-Sector Capital and the Productivity Puzzle”, The Review of Economics and Statistics, Vol. 76, No. 1 (Feb., 1994), pp. 12-21, The MIT press

Holtz-Eakin D., Newey W., Rosen H. (1988) “Estimating Vector Autoregressions with Panel Data”, Econometric Society, vol. 56(6), pages 1371-95, November

120

Horowitz J., Spector L. (2005) “Is there a diff erence between private and public education on college performance?”, Economics of Education Review, vol. 24(2), pages 189-195, April.

Hudson R. (1998) “Restructuring Region and State: the Case of North East England”, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografi e, Vol. 89, No. 1, pp. 15:30.

Jiwittanakulpaisarn P., Noland R., Graham D., Polak J. (2006), “Highway Infrastructure Investment and Regional Employment Growth: A Dynamic Panel Regression Analysis”, presented in a reviewed session at the 2006 Annual Meeting of the European Regional Science Association, Volos, Greece

Johnson J., Rasker R. (1995), “The role of economic and quality of life values in rural business location”, Journal of Rural Studies, Vol. 11 pp. 405 – 416

Levine, R., Renelt, D. (1992), “A sensitivity analysis of cross-country growth regressions”, The American Economic Review, Vol. 82, Nº 4, pp. 942-963.

Lopez-Bazo E.,Moreno R. (2007) “Regional returns to physical capital: are they conditioned by educational attainment?,” IREA Work-ing Papers 200718, University of Barcelona, Research Institute of Applied Economics, revised Dec 2007

Lopez H., Serven L (2006) “A normal relationship ? Poverty, growth, and inequality,” Policy Research Working Paper Series 3814, The World Bank

Mankiw G., Romer D., Weil D., (1992), “A Contribution to the Empirics of Economic Growth,” The Quarterly Journal of Economics, MIT Press, vol. 107(2), pages 407-37, May

Munnell A. (1992) “Infrastructure Investment and Economic Growth,” Journal of Economic Perspectives, American Economic Associa-tion, vol. 6(4), pages 189-98, Fall

„Ocena wpływu wsparcia z funduszy strukturalnych w zakresie modernizacji i rozbudowy infrastruktury społecznej na realizację celów rozwojowych regionów” dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego przez Policy & Action Group Uniconsult, 2009

OECD (2000), “Main determinants and impacts of foreign direct investment on China’s economy”, Working papers on international investment, Number 2000/4

Pawlak, R., (2004), Polska reforma oświaty a europejska polityka edukacyjna, Studia Europejskie nr 3/2004 Pereira A., Roca-Sagales O. (2003), “On the regional impact of public capital formation in Spain”, Working Papers, wpdea 0305Putnam R.D., Goss K.A. (2002), “Introduction”, w “Democracies in Flux: The Evolution of Social Capital in Contemporary Society”,

New York: Oxford University PressPutnam R. (1992) „Demokracja w działaniu: tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech” Warszawa Rioja F. (2003), ”Filling Potholes: Macroeconomic Eff ects of Maintenance vs. New Investment in Public Infrastructure”, Journal of Pub-

lic Economics 87, 2281–2304Resmini L. (2000), “The Determinants of Foreign Direct Investment in the CEECs: New Evidence from Sectoral Patterns.” Economics

of Transition 8, no. 3: 665–689Romp W., de Haan J. (2007), ”Public Capital and Economic Growth: A Critical Survey”, Perspektiven der Wirtschaftspolitik 2007 8

(Special Issue): 6–52Rodriguez-Pose, A. & Fratesi, U. (2003), ‘Between development and social policies: the impact of European Structural Funds in Ob-

jective 1 regions’, EEG Working Papers (28)Schwab K., Porter M. (2008) “The Global Competitiveness Report 2008-2009”, World Economic Forum, GenevaServen L., Calderon C. (2004), “The Eff ects of Infrastructure Development on Growth and income,” Econometric Society 2004 Latin

American Meetings 173, Econometric SocietyShleifer, A (1998) “State versus private ownership”, The Journal of Economic Perspectives, Vol. 12, No. 4 (Autumn, 1998), pp. 133-

150Stephan A. (2002), “Assessing the Contribution of Public Capital to Private Production”, DIW, BerlinTatom J. (1993), “Is an infrastructure crisis lowering the nation’s productivity?,” Review, Federal Reserve Bank of St. Louis, issue Nov,

pages 3-21Tomaszewski K. (2009), Niekorzystne uregulowania hamują inwestycje w niepublicznej służbie zdrowia, Gazeta Prawna, 7 lipca 2009Wheeler D., Mody A. (1992) “International Investment Location Decisions”, Journal of International Economics, 33, 57-76Zhang X., Fan S. (2001) “How productive is infrastructure?: new approach and evidence from rural India,” EPTD discussion papers 84,

International Food Policy Research Institute (IFPRI)

121

Aneksy

Aneks 1. Aneks statystyczny

Tabela A.1. Wartości indeksu IRSE oraz wartości poszczególnych składowych: IKL, IKS, IZDROWIA, IG, w powia-

tach województwa śląskiego w 2007 roku

Powiat IRSE IKL IKS IZ IG

Świętochłowice 0,36 0,22 0,48 0,42 0,32kłobucki 0,36 0,19 0,55 0,58 0,13częstochowski 0,37 0,12 0,53 0,67 0,15gliwicki 0,40 0,15 0,54 0,69 0,20rybnicki 0,40 0,10 0,55 0,75 0,21Siemianowice Śląskie 0,40 0,28 0,55 0,42 0,36Bytom 0,40 0,37 0,48 0,50 0,26raciborski 0,42 0,29 0,53 0,72 0,13lubliniecki 0,42 0,24 0,58 0,75 0,12Piekary Śląskie 0,42 0,24 0,51 0,64 0,31zawierciański 0,43 0,36 0,56 0,64 0,15Chorzów 0,43 0,44 0,55 0,38 0,35wodzisławski 0,43 0,26 0,53 0,69 0,23Zabrze 0,43 0,34 0,47 0,64 0,29będziński 0,44 0,35 0,55 0,61 0,24Ruda Śląska 0,44 0,26 0,52 0,58 0,39myszkowski 0,44 0,29 0,56 0,75 0,16żywiecki 0,44 0,28 0,63 0,67 0,19Mysłowice 0,45 0,30 0,55 0,50 0,44bieruńsko-lędziński 0,46 0,23 0,56 0,71 0,33bielski 0,47 0,20 0,61 0,80 0,25tarnogórski 0,47 0,40 0,59 0,68 0,21pszczyński 0,47 0,22 0,60 0,75 0,33Jastrzębie Zdrój 0,47 0,31 0,57 0,68 0,34cieszyński 0,48 0,31 0,66 0,70 0,23Sosnowiec 0,48 0,46 0,52 0,57 0,38Jaworzno 0,48 0,36 0,55 0,66 0,37Rybnik 0,48 0,36 0,58 0,66 0,35mikołowski 0,49 0,29 0,55 0,76 0,38Żory 0,50 0,34 0,57 0,77 0,31Dąbrowa Górnicza 0,50 0,46 0,53 0,66 0,35Częstochowa 0,57 0,64 0,66 0,62 0,38Tychy 0,58 0,47 0,58 0,68 0,58Gliwice 0,58 0,56 0,61 0,73 0,42Katowice 0,60 0,54 0,72 0,52 0,60Bielsko-Biała 0,63 0,60 0,71 0,73 0,48


122

Tabela A.2. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz wartości poszczególnych składo-

wych: ISR, IM, IZ, IK, IPS, IEDU, w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku

Powiat IRIS ISR IM IZ IK IPS IEDU

kłobucki 0,149314 0,012192 0,562063 0,13588 0,065629 0,092442 0,02768częstochowski 0,151993 0,011029 0,619589 0,085576 0,048102 0,121612 0,026053bieruńsko-lędziński 0,165095 0,044087 0,598408 0,090731 0,074987 0,105593 0,076762rybnicki 0,178428 0,047139 0,656199 0,054184 0,071418 0,174339 0,067292żywiecki 0,182276 0,024233 0,59889 0,123568 0,092373 0,208769 0,045821myszkowski 0,189462 0,018889 0,705441 0,161216 0,044139 0,165104 0,04198pszczyński 0,189896 0,05223 0,565847 0,133239 0,111307 0,219428 0,057325gliwicki 0,194008 0,028868 0,605925 0,110041 0,054101 0,331315 0,033799zawierciański 0,202359 0,012221 0,728053 0,14199 0,080005 0,218885 0,033002Żory 0,204728 0,140739 0,416245 0,169558 0,121517 0,159443 0,220864raciborski 0,20899 0,042747 0,624671 0,113853 0,09892 0,312874 0,060872lubliniecki 0,214952 0,01836 0,613605 0,14773 0,083066 0,401251 0,0257bielski 0,217379 0,049785 0,630803 0,179655 0,154132 0,223198 0,066698Jaworzno 0,226073 0,108174 0,5336 0,138739 0,115313 0,324074 0,136537mikołowski 0,227509 0,043767 0,693214 0,165504 0,126737 0,248809 0,087021wodzisławski 0,232595 0,073488 0,655896 0,202257 0,137697 0,205308 0,120927będziński 0,243491 0,055885 0,786094 0,154889 0,122286 0,241666 0,100126tarnogórski 0,243974 0,04723 0,668151 0,173248 0,162258 0,356088 0,056868Dąbrowa Górnicza 0,264619 0,113975 0,643423 0,169866 0,139031 0,338282 0,183138Jastrzębie Zdrój 0,270462 0,17933 0,497521 0,283851 0,218067 0,213406 0,2306Mysłowice 0,27553 0,13625 0,604641 0,214357 0,169796 0,307747 0,220388cieszyński 0,279657 0,040128 0,78409 0,215497 0,158487 0,411216 0,068522Rybnik 0,288349 0,21667 0,591673 0,237123 0,179146 0,232372 0,273111Tychy 0,310242 0,186845 0,560746 0,302738 0,195437 0,257627 0,358057Piekary Śląskie 0,321871 0,197571 0,68612 0,336518 0,103634 0,336673 0,270708Ruda Śląska 0,329085 0,278619 0,596014 0,251687 0,141542 0,322528 0,38412Gliwice 0,386884 0,266659 0,637186 0,372575 0,263339 0,377714 0,403831Zabrze 0,398965 0,331737 0,477252 0,409304 0,147903 0,458354 0,569241Bytom 0,407308 0,314855 0,598335 0,419161 0,091919 0,425223 0,594357Częstochowa 0,412944 0,338506 0,659925 0,458992 0,239566 0,319185 0,461492Bielsko-Biała 0,420716 0,208208 0,661661 0,463647 0,329692 0,369251 0,491838Sosnowiec 0,443675 0,328178 0,668656 0,487506 0,21138 0,40328 0,563051Siemianowice Śląskie 0,495728 0,457512 0,676493 0,487187 0,288932 0,407126 0,657116Katowice 0,554499 0,390819 0,785358 0,668621 0,476497 0,519077 0,486622Świętochłowice 0,59649 0,841017 0,586211 0,628105 0,320226 0,410765 0,792616Chorzów 0,730958 0,917721 0,722963 0,693461 0,44812 0,767895 0,835588


Uwagi: Wartości indeksów w odpowiednich gminach miejskich i powiatach grodzkich nie są sobie równe, gdyż zostały policzone w oparciu o inne zmienne

oraz znormalizowane do przedziału 0-1 w ramach danej grupy.

123

Tabela A.3. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz wartości poszczególnych składo-

wych: ISR, IM, IZ, IK, IPS, IEDU, w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Gmina IEDU ISR IM IZ IK IPS IRIS

Chorzów 0,851259 0,919936 0,368466 0,925934 0,523643 0,778682 0,727987m. Świętochłowice 1 1 0,220438 0,943674 0,699437 0,416535 0,713347m. Katowice 0,478395 0,454185 0,436006 0,753223 0,826505 0,526369 0,579114Cieszyn 0,409544 0,229689 0,378919 1 0,439693 1 0,576307Siemianowice Śląskie 0,840868 0,51526 0,318163 0,71181 0,635178 0,412845 0,572354Ustroń 0,118288 0,249302 0,781574 0,472253 1 0,754407 0,562637Sosnowiec 0,581955 0,455871 0,30968 0,613191 0,419726 0,408945 0,464895Będzin 0,428169 0,382442 0,408317 0,46024 0,440897 0,472439 0,432084Czeladź 0,452575 0,389573 0,391824 0,369783 0,568152 0,353566 0,420912m. Zabrze 0,683367 0,33405 0,102493 0,514448 0,345587 0,464792 0,407456Wilkowice 0,10106 0,206281 0,535691 0,529909 0,682685 0,367755 0,403897m. Bielsko-Biała 0,410283 0,319452 0,302109 0,567738 0,416936 0,374438 0,398493m. Częstochowa 0,468726 0,388939 0,30023 0,573035 0,290215 0,323668 0,390802Bytom 0,567063 0,379434 0,233561 0,445969 0,158294 0,431196 0,369253m. Gliwice 0,345107 0,315846 0,275616 0,396003 0,492304 0,38302 0,367982Brenna 0,05833 0,124645 1 0,071135 0,704173 0,220005 0,363048Tarnowskie Góry 0,230555 0,298688 0,306442 0,517242 0,276406 0,528348 0,359614Szczyrk 0,190909 0,242711 0,881978 0,214322 0,543523 0 0,345574Wisła 0,110407 0,139836 0,731782 0,172893 0,899293 0 0,342369Lelów 0,423376 0,320665 0,278654 0,114619 0,374683 0,490131 0,333688Wodzisław Śląski 0,338851 0,218552 0,237991 0,541532 0,438366 0,218435 0,332288m. Piekary Śląskie 0,305573 0,320819 0,328584 0,40476 0,254687 0,341402 0,325971Żywiec 0,230954 0,244626 0,244934 0,430346 0,39475 0,402895 0,324751Lubliniec 0,13011 0,200059 0,262236 0,340903 0,163244 0,836777 0,322221Racibórz 0,279591 0,262046 0,237769 0,287962 0,363089 0,502371 0,322138Tychy 0,380674 0,370739 0,192872 0,37176 0,336398 0,261246 0,318948Ruda Śląska 0,420076 0,338377 0,231049 0,294621 0,259837 0,327059 0,311836Mysłowice 0,29563 0,257132 0,240387 0,29421 0,390543 0,31207 0,298328Zawiercie 0,172843 0,305985 0,392045 0,323934 0,21921 0,347915 0,293655Rydułtowy 0,22012 0,308707 0,316861 0,539202 0,24138 0,123385 0,291609Żarki 0,111946 0,234247 0,309862 0,307828 0,142697 0,632711 0,289882Koszęcin 0,064085 0,181209 0,304758 0,193998 0,380586 0,590232 0,285811Skoczów 0,186402 0,160914 0,23688 0,130954 0,35184 0,634806 0,283633Gierałtowice 0,182786 0,331563 0,493361 0,12171 0,549323 0 0,27979Ożarowice 0,142309 0,272055 0,491113 0,16173 0,27623 0,305268 0,274784Czechowice-Dziedzice 0,198641 0,235973 0,21755 0,269022 0,409648 0,29948 0,271719Szczekociny 0,157687 0,218678 0,361551 0,319105 0,307413 0,256587 0,27017Rybnik 0,240083 0,325139 0,226349 0,270197 0,322187 0,235636 0,269932Rudziniec 0,259671 0,394995 0,382912 0,022745 0,093697 0,464577 0,269766Poraj 0,205658 0,153017 0,549167 0,226397 0,176766 0,301225 0,268705Radzionków 0,442329 0,282463 0,265204 0,194336 0,41481 0 0,266524Olsztyn 0,178933 0,406675 0,574014 0,125275 0,010356 0,299955 0,265868Krzepice 0,191494 0,31988 0,268036 0,336961 0,448749 0 0,260853Jastrzębie Zdrój 0,263418 0,233089 0,124433 0,354297 0,352051 0,216403 0,257282m. Dąbrowa Górnicza 0,25882 0,220062 0,282367 0,193972 0,243859 0,343034 0,257019Koszarawa 0,15983 0,206174 0,63587 0,290422 0,239323 0 0,25527Ornontowice 0,10918 0,488036 0,288828 0,095495 0,106693 0,439974 0,254701Knurów 0,2733 0,319456 0,147408 0,215105 0,203049 0,361825 0,253357Mierzęcice 0,23627 0,15473 0,439605 0,132708 0,554229 0 0,252924Godów 0,187329 0,238344 0,435227 0,067892 0,586421 0 0,252535Lubomia 0,103589 0,009349 0,358076 0,176886 0,596406 0,268694 0,252167Mikołów 0,174299 0,132795 0,361968 0,362134 0,138357 0,334327 0,250647Zbrosławice 0,167591 0,125268 0,327895 0,14269 0,263104 0,470581 0,249521Buczkowice 0,398004 0,227094 0,30212 0,282363 0,284719 0 0,24905Jaworze 0,122323 0,177908 0,613185 0,547036 0,030793 0 0,248541Pszczyna 0,151946 0,22328 0,257414 0,192709 0,359757 0,280897 0,244334Bobrowniki 0,162257 0,154836 0,617463 0,192562 0,333376 0 0,243416

124


Siewierz 0,223306 0,203119 0,478313 0,247069 0,289419 0 0,240204Lyski 0,13249 0,226848 0,359821 0,015282 0,267871 0,398386 0,233449Pietrowice Wielkie 0,227146 0,195136 0,28592 0,035573 0,395648 0,250379 0,231634Goleszów 0,191127 0,162896 0,495222 0,183093 0,084809 0,260267 0,229569Pilchowice 0,11645 0,079716 0,403857 0,188223 0,152016 0,411663 0,225321Krzyżanowice 0,29304 0,146611 0,355703 0,134002 0,193452 0,226193 0,224833Wojkowice 0,219718 0,275301 0,496754 0,026147 0,329189 0 0,224518Orzesze 0,13443 0,247167 0,362264 0,233614 0,172181 0,192855 0,223752Gaszowice 0,179586 0,322342 0,403165 0,166381 0,226066 0 0,216257Strumień 0,113788 0,141954 0,301602 0,154173 0,183578 0,398486 0,215597m. Jaworzno 0,161629 0,201056 0,163487 0,146683 0,278667 0,328626 0,213358Gorzyce 0,172218 0,125943 0,280856 0,218754 0,187806 0,292516 0,213016m. Żory 0,263971 0,274104 0,036456 0,239464 0,291406 0,161682 0,211181Kłobuck 0,149378 0,216025 0,19978 0,333504 0,25395 0,10787 0,210085Przyrów 0,198588 0,155902 0,368317 0,144391 0,366082 0 0,205547Myszków 0,15056 0,17487 0,306652 0,310644 0,164923 0,122774 0,205071Istebna 0,162267 0,143055 0,372152 0,208421 0,339623 0 0,204253Łazy 0,163575 0,202935 0,461136 0,148064 0,24635 0 0,203677Rudnik 0,373715 0,252847 0,253937 0,161438 0,175964 0 0,202984Pszów 0,131723 0,153863 0,320893 0,110823 0,491244 0 0,201424Poręba 0,123295 0,165432 0,415384 0,090268 0,411746 0 0,201021Pyskowice 0,173383 0,152088 0,135527 0,283856 0,143502 0,307901 0,199376Świerklaniec 0,120743 0,25388 0,422768 0,083826 0,067246 0,24229 0,198459Blachownia 0,102982 0,188843 0,291869 0,214603 0,081704 0,31002 0,198337Kamienica Polska 0,198442 0,16854 0,402303 0,303474 0,111452 0 0,197368Ogrodzieniec 0,152705 0,111037 0,474132 0,128765 0,317229 0 0,197311Niegowa 0,507245 0,279209 0 0,232639 0,151713 0 0,195134Psary 0,139786 0,118693 0,518551 0,10886 0,278528 0 0,19407Radlin 0,290033 0,235437 0,254956 0,204252 0,161076 0 0,190959Suszec 0,136443 0,270194 0,099868 0,126107 0,499821 0 0,188739Koziegłowy 0,17872 0,268753 0,462096 0,119505 0,089935 0 0,186502Bestwina 0,182302 0,167271 0,232659 0,217281 0,30507 0 0,184097Czerwionka-Leszczyny 0,155626 0,201935 0,247545 0,116246 0,183889 0,198727 0,183995Mszana 0,111204 0 0,408332 0,253855 0,324956 0 0,183058Sośnicowice 0,116306 0,147549 0,32915 0,043928 0,027698 0,43321 0,182973Włodowice 0,201261 0,265275 0,413399 0,136233 0,07975 0 0,182653Dąbrowa Zielona 0,229151 0,360379 0,333171 0,083368 0,072134 0 0,1797Konopiska 0,311276 0,266321 0,272002 0,097356 0,125344 0 0,178716Ujsoły 0,20339 0,154151 0,459501 0,230412 0,020942 0 0,178066Kornowac 0,171569 0,216852 0,378039 0,059615 0,23492 0 0,176832Lipowa 0,131542 0,523935 0,137982 0,09943 0,161874 0 0,175794Milówka 0,126982 0,100153 0,236042 0,122468 0,243104 0,218922 0,174612Janów 0,149923 0,225904 0,262564 0,23791 0,16356 0 0,17331Zebrzydowice 0,122829 0,184756 0,293283 0,092209 0,135866 0,200435 0,171563Łaziska Górne 0,220458 0,225956 0,258864 0,127026 0,194249 0 0,171092Wielowieś 0,019965 0,226542 0,149102 0,099004 0,078203 0,448271 0,170181Czernichów 0,187731 0,062648 0,439319 0,059567 0,256523 0 0,167631Chełm Śląski 0,121944 0,186061 0,421723 0,166945 0,097676 0 0,165725Bieruń 0,127798 0,11645 0,157645 0,187311 0,263233 0,141326 0,165627Łodygowice 0,23188 0,29712 0,20051 0,178023 0,08598 0 0,165586Woźniki 0,165995 0,23691 0,349618 0,088462 0,140434 0 0,16357Irządze 0,156434 0,23611 0,230343 0,207058 0,151054 0 0,1635Rędziny 0,18656 0,153227 0,140043 0,094045 0,136429 0,265576 0,162647Pilica 0,108942 0,145188 0,304385 0,213133 0,190156 0 0,160301Opatów 0,259021 0,29554 0,05447 0,161574 0,184461 0 0,159178Jeleśnia 0,199593 0,124106 0,290025 0,162209 0,175864 0 0,158633Rajcza 0,170457 0,10933 0,433392 0,079675 0,150013 0 0,157145Krupski Młyn 0,155319 0,204167 0,103495 0,107338 0,367701 0 0,156337Świerklany 0,159762 0,202761 0,341424 0,080134 0,148106 0 0,155364Kłomnice 0,266882 0,122615 0,269139 0,124633 0,141075 0 0,154057

125


Nędza 0,184747 0,083873 0,272466 0,086271 0,292695 0 0,153342Koniecpol 0,128938 0,123454 0,197448 0,129175 0,333927 0 0,152157Pawonków 0,155053 0,253046 0,154983 0,018232 0,329287 0 0,151767Dębowiec 0,217907 0,268259 0,277954 0,11177 0,03334 0 0,151538Krzanowice 0,178508 0,106006 0,345522 0,021958 0,247645 0 0,14994Poczesna 0,150789 0,109055 0,243271 0,188057 0,207748 0 0,14982Lędziny 0,166833 0,16413 0,142744 0,142449 0,258167 0 0,14572Świnna 0,198715 0,078931 0,132205 0,185757 0,278442 0 0,145675Lipie 0,190587 0,149937 0,248778 0,074263 0,209491 0 0,145509Wyry 0,097671 0,084492 0,409566 0,109577 0,16997 0 0,145213Popów 0,200379 0,306069 0,199252 0,137935 0,026593 0 0,145038Goczałkowice Zdrój 0,121475 0,091929 0,272957 0,34257 0,038262 0 0,144532Jejkowice 0,15983 0,252287 0,285254 0 0,162623 0 0,143332Marklowice 0,263086 0,040731 0,299392 0,06894 0,171194 0 0,140557Pawłowice 0,0942 0,148896 0,147963 0,079484 0,174897 0,197064 0,140417Herby 0,219869 0,082048 0,221177 0,105854 0,200905 0 0,138309Kochanowice 0,066466 0,091623 0,154567 0,294814 0,216529 0 0,137333Tworóg 0,077923 0,283623 0,252318 0,029719 0,173061 0 0,136107Miedźna 0,133046 0,291543 0,077741 0,183114 0,115584 0 0,133505Łękawica 0,141286 0,063491 0,310465 0,225198 0,059066 0 0,133251Toszek 0,105045 0,0939 0,212147 0,09962 0,278784 0 0,131583Węgierska Górka 0,135109 0,132337 0,118259 0,086667 0,143187 0,169081 0,130773Boronów 0,055675 0,144269 0,354878 0,071583 0,150535 0 0,12949Chybie 0,139506 0,161789 0,241233 0,107488 0,118746 0 0,128127Żarnowiec 0,16176 0,200778 0,138582 0,023314 0,230549 0 0,125831Imielin 0,061818 0,143756 0,456919 0,04048 0,050357 0 0,125555Kalety 0,079996 0,157772 0,28936 0,070584 0,154237 0 0,125325Kruszyna 0,144256 0,185493 0,19514 0,023986 0,189851 0 0,123121Jasienica 0,112839 0,145722 0,19384 0,225895 0,056024 0 0,122386Bojszowy 0,113302 0,180086 0,246317 0,021362 0,173219 0 0,122381Hażlach 0,158214 0,103597 0,281176 0,029357 0,151595 0 0,120656Miasteczko Śląskie 0,043836 0,039123 0,273011 0,100623 0,260492 0 0,119514Panki 0,168275 0,087821 0,231094 0,14548 0,083179 0 0,119308Ciasna 0,115587 0,092462 0,152083 0,152535 0,196788 0 0,118242Wilamowice 0,080337 0,084746 0,151136 0,190769 0,197442 0 0,117405Gilowice 0,068073 0,083712 0,20862 0,219873 0,117598 0 0,116313Wręczyca Wielka 0,121191 0,093346 0,215377 0,171054 0,091331 0 0,115383Ślemień 0,140005 0,110295 0,194378 0,137906 0,091172 0 0,112293Mykanów 0,202069 0,219662 0,17407 0,036032 0 0 0,105305Sławków 0,028152 0,049769 0,3118 0,041645 0,180986 0 0,102059Mstów 0,167277 0,151389 0,142795 0,047961 0,086517 0 0,099323Porąbka 0,123608 0,089317 0,069398 0,206442 0,104827 0 0,098932Przystajń 0,025944 0,017085 0,254965 0,278447 0,016236 0 0,098779Starcza 0,081577 0,044845 0,207493 0,049204 0,194521 0 0,096273Kuźnia Raciborska 0,145091 0,126933 0,183599 0,010426 0,086781 0 0,092138Kobiór 0 0,077577 0,28901 0,053933 0,113122 0 0,08894Kozy 0,080675 0,005116 0,214277 0,135774 0,084481 0 0,08672Radziechowy-Wieprz 0,128529 0,081517 0,03843 0,073832 0,190324 0 0,085439Kroczyce 0,123137 0,091527 0,126144 0,018795 0,113466 0 0,078845Miedźno 0,073362 0,123264 0,0421 0,094873 0,13236 0 0,07766


Uwagi: Wartości indeksów w odpowiednich gminach miejskich i powiatach grodzkich nie są sobie równe, gdyż zostały policzone w oparciu o inne zmienne

oraz znormalizowane do przedziału 0-1 w ramach danej grupy.

126

Tabela A.4. Przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Gmina

Przedszkola Szkoły podstawowe Gimnazja

licz

ba

prz

ed

szk

oli

licz

ba

mie

jsc

w p

rze

dsz

ko

lach

dz

ieci

w w

iek

u p

rze

dsz

ko

lny

m

licz

ba

dz

ieci

na

mie

jsce

w p

rze

dsz

ko

lu

licz

ba

prz

ed

szk

oli

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

km

2 n

a j

ed

no

prz

ed

szk

o-

le (

łącz

nie

z p

rze

dsz

ko

lam

i

prz

y s

zk

oła

ch p

od

sta

wo

wy

ch)

licz

ba

sz

kó

ł p

od

sta

wo

wy

ch

og

ółe

m

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w s

zk

ół

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

km

2 n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

gim

na

zjó

w o

gó

łem

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w g

imn

az

jach

licz

ba

ucz

nió

w g

imn

az

jów

licz

ba

ucz

nió

w n

a g

imn

az

jum

licz

ba

km

2 n

a g

imn

az

jum

Będzin 15 1397 1808 1,3 1 2,3 11 196 2742 249,3 3,4 7 96 1561 223,0 5,3Czeladź 8 838 1020 1,2 1 1,8 4 87 1572 393,0 4,0 3 62 833 277,7 5,3Wojkowice 1 140 275 2,0 1 6,5 2 25 425 212,5 6,5 1 17 268 268,0 13,0Bobrowniki 4 210 339 1,6 0 13,0 4 40 491 122,8 13,0 2 18 283 141,5 26,0Mierzęcice 2 170 238 1,4 4 8,2 5 42 439 87,8 9,8 2 22 271 135,5 24,5Psary 2 200 357 1,8 2 11,5 4 47 579 144,8 11,5 1 15 282 282,0 46,0Siewierz 3 245 386 1,6 3 19,0 6 71 694 115,7 19,0 4 41 455 113,8 28,5Sławków 1 170 243 1,4 0 37,0 1 19 373 373,0 37,0 1 10 207 207,0 37,0Szczyrk 1 120 229 1,9 0 39,0 3 37 346 115,3 13,0 2 5 200 100,0 19,5Bestwina 4 271 415 1,5 0 9,5 4 60 658 164,5 9,5 2 20 396 198,0 19,0Buczkowice 3 290 373 1,3 2 4,0 4 72 710 177,5 5,0 5 32 455 91,0 4,0Czechowice-Dziedzice 14 1062 1673 1,6 4 3,7 11 140 2710 246,4 6,1 5 95 1508 301,6 13,4Jasienica 8 509 860 1,7 3 8,4 9 86 1432 159,1 10,2 3 44 885 295,0 30,7Jaworze 2 167 217 1,3 0 10,5 1 16 417 417,0 21,0 1 14 242 242,0 21,0Kozy 2 203 455 2,2 2 6,8 2 36 718 359,0 13,5 1 26 480 480,0 27,0Porąbka 6 313 605 1,9 1 9,1 4 58 993 248,3 16,0 4 48 537 134,3 16,0Wilamowice 5 333 597 1,8 1 9,5 5 54 1081 216,2 11,4 3 22 638 212,7 19,0Wilkowice 3 300 465 1,6 0 11,3 3 36 736 245,3 11,3 2 26 442 221,0 17,0Cieszyn 14 1138 1203 1,1 1 1,9 9 146 2162 240,2 3,2 5 71 1346 269,2 5,8Ustroń 7 503 489 1,0 0 8,4 5 72 989 197,8 11,8 2 29 649 324,5 29,5Wisła 3 148 410 2,8 4 15,6 5 53 647 129,4 21,8 1 18 401 401,0 109,0Brenna 2 129 464 3,6 3 19,2 3 46 759 253,0 32,0 2 26 425 212,5 48,0Chybie 4 290 413 1,4 0 8,0 4 38 640 160,0 8,0 2 17 385 192,5 16,0Dębowiec 4 145 249 1,7 0 10,8 4 44 396 99,0 10,8 1 15 269 269,0 43,0Goleszów 1 254 405 1,6 3 16,5 7 63 666 95,1 9,4 1 19 384 384,0 66,0Hażlach 4 201 448 2,2 1 9,8 5 48 633 126,6 9,8 2 19 363 181,5 24,5Istebna 1 30 590 19,7 6 12,0 6 74 938 156,3 14,0 1 26 592 592,0 84,0Skoczów 11 748 1061 1,4 0 5,8 7 123 1551 221,6 9,1 6 22 936 156,0 10,7Strumień 6 320 477 1,5 0 9,7 5 50 885 177,0 11,6 3 30 518 172,7 19,3Zebrzydowice 1 343 541 1,6 0 41,0 4 57 925 231,3 10,3 2 29 504 252,0 20,5Blachownia 3 210 482 2,3 1 16,8 4 53 712 178,0 16,8 1 22 383 383,0 67,0Dąbrowa Zielona 1 101 133 1,3 0 100,0 3 28 236 78,7 33,3 1 12 135 135,0 100,0Janów 2 112 200 1,8 3 29,4 3 37 384 128,0 49,0 1 23 224 224,0 147,0Kamienica Polska 5 150 199 1,3 0 9,2 3 32 286 95,3 15,3 1 8 184 184,0 46,0Kłomnice 2 112 456 4,1 5 21,0 9 138 930 103,3 16,3 7 26 578 82,6 21,0Koniecpol 2 230 330 1,4 3 29,4 5 62 631 126,2 29,4 2 16 449 224,5 73,5Konopiska 5 233 365 1,6 2 11,1 7 78 594 84,9 11,1 3 47 400 133,3 26,0Kruszyna 3 115 180 1,6 1 23,5 4 24 346 86,5 23,5 2 13 218 109,0 47,0Lelów 1 70 180 2,6 4 24,8 5 50 281 56,2 24,8 1 11 210 210,0 124,0Mstów 5 189 361 1,9 4 13,3 8 62 673 84,1 15,0 1 15 389 389,0 120,0Mykanów 5 236 571 2,4 5 14,2 10 102 964 96,4 14,2 4 35 645 161,3 35,5Olsztyn 1 122 243 2,0 4 21,8 5 57 522 104,4 21,8 3 10 285 95,0 36,3Poczesna 5 327 440 1,3 1 10,0 5 48 680 136,0 12,0 3 27 416 138,7 20,0Przyrów 1 60 134 2,2 2 26,7 3 28 251 83,7 26,7 1 10 175 175,0 80,0Rędziny 4 300 321 1,1 1 8,2 5 52 629 125,8 8,2 2 23 449 224,5 20,5Starcza 1 95 85 0,9 0 20,0 1 8 185 185,0 20,0 1 7 94 94,0 20,0Knurów 8 895 1438 1,6 5 2,6 7 130 2325 332,1 4,9 4 74 1472 368,0 8,5Pyskowice 5 475 600 1,3 0 6,2 3 53 971 323,7 10,3 2 30 641 320,5 15,5Gierałtowice 3 250 375 1,5 2 7,6 4 53 667 166,8 9,5 3 23 397 132,3 12,7

127

Gmina


licz

ba

prz

ed

szk

oli

licz

ba

mie

jsc

w p

rze

dsz

ko

lach

dz

ieci

w w

iek

u p

rze

dsz

ko

lny

m

licz

ba

dz

ieci

na

mie

jsce

w p

rze

dsz

ko

lu

licz

ba

prz

ed

szk

oli

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

km

2 n

a j

ed

no

prz

ed

szk

o-

le (

łącz

nie

z p

rze

dsz

ko

lam

i

prz

y s

zk

oła

ch p

od

sta

wo

wy

ch)

licz

ba

sz

kó

ł p

od

sta

wo

wy

ch

og

ółe

m

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w s

zk

ół

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

km

2 n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

gim

na

zjó

w o

gó

łem

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w g

imn

az

jach

licz

ba

ucz

nió

w g

imn

az

jów

licz

ba

ucz

nió

w n

a g

imn

az

jum

licz

ba

km

2 n

a g

imn

az

jum

Pilchowice 5 275 344 1,3 0 14,0 4 42 600 150,0 17,5 2 21 321 160,5 35,0Rudziniec 4 175 348 2,0 5 17,7 9 79 599 66,6 17,7 1 19 330 330,0 159,0Sośnicowice 7 250 240 1,0 0 16,6 4 36 455 113,8 29,0 1 15 263 263,0 116,0Toszek 1 125 347 2,8 4 20,0 4 42 541 135,3 25,0 1 20 361 361,0 100,0Wielowieś 2 150 184 1,2 0 58,0 2 21 450 225,0 58,0 1 15 268 268,0 116,0Kłobuck 6 507 756 1,5 4 13,0 8 101 1322 165,3 16,3 7 57 744 106,3 18,6Krzepice 1 105 339 3,2 5 13,2 6 59 608 101,3 13,2 2 24 371 185,5 39,5Lipie 4 122 212 1,7 4 12,4 5 47 466 93,2 19,8 2 18 266 133,0 49,5Miedźno 3 195 285 1,5 0 37,7 3 31 490 163,3 37,7 2 18 313 156,5 56,5Opatów 0 0 226 - 6 12,3 6 56 430 71,7 12,3 1 14 306 306,0 74,0Panki 1 93 208 2,2 2 18,3 3 35 343 114,3 18,3 1 12 214 214,0 55,0Popów 4 142 207 1,5 1 20,4 4 52 409 102,3 25,5 1 13 230 230,0 102,0Przystajń 2 189 228 1,2 1 29,7 2 17 410 205,0 44,5 1 16 247 247,0 89,0Wręczyca Wielka 4 352 648 1,8 3 21,1 8 91 1152 144,0 18,5 3 40 677 225,7 49,3Lubliniec 8 652 864 1,3 0 11,1 3 56 1375 458,3 29,7 3 60 827 275,7 29,7Boronów 1 65 107 1,6 0 57,0 1 13 210 210,0 57,0 1 8 137 137,0 57,0Ciasna 2 195 278 1,4 0 67,0 4 33 435 108,8 33,5 1 17 267 267,0 134,0Herby 4 199 277 1,4 0 21,5 4 35 405 101,3 21,5 2 21 261 130,5 43,0Kochanowice 2 175 278 1,6 1 26,7 3 27 447 149,0 26,7 2 9 322 161,0 40,0Koszęcin 5 242 453 1,9 0 25,8 4 45 723 180,8 32,3 2 23 434 217,0 64,5Pawonków 5 203 211 1,0 1 19,8 5 39 438 87,6 23,8 1 13 252 252,0 119,0Woźniki 3 165 379 2,3 3 21,3 6 54 641 106,8 21,3 3 32 365 121,7 42,7Łaziska Górne 6 559 787 1,4 0 3,3 3 63 1258 419,3 6,7 3 43 797 265,7 6,7Mikołów 12 870 1390 1,6 2 5,6 9 110 2161 240,1 8,8 4 94 1278 319,5 19,8Orzesze 5 350 735 2,1 5 8,4 7 76 1231 175,9 12,0 3 38 732 244,0 28,0Ornontowice 1 121 199 1,6 0 15,0 1 23 378 378,0 15,0 1 13 244 244,0 15,0Wyry 2 193 264 1,4 0 17,5 2 28 419 209,5 17,5 2 9 243 121,5 17,5Myszków 6 698 1148 1,6 3 8,2 8 118 1768 221,0 9,3 5 60 1078 215,6 14,8Koziegłowy 1 159 461 2,9 7 19,9 9 78 799 88,8 17,7 3 24 522 174,0 53,0Niegowa 2 55 245 4,5 7 9,8 11 85 427 38,8 8,0 2 17 262 131,0 44,0Poraj 2 210 350 1,7 4 9,5 6 59 608 101,3 9,5 2 19 358 179,0 28,5Żarki 1 140 361 2,6 3 25,3 4 47 543 135,8 25,3 1 14 309 309,0 101,0Goczałkowice Zdrój 2 200 238 1,2 0 23,5 2 26 468 234,0 23,5 1 14 303 303,0 47,0Kobiór 1 79 153 1,9 0 48,0 1 11 289 289,0 48,0 1 6 157 157,0 48,0Miedźna 6 509 590 1,2 0 8,3 5 62 1107 221,4 10,0 3 51 766 255,3 16,7Pawłowice 6 365 737 2,0 0 12,7 6 64 1220 203,3 12,7 3 44 715 238,3 25,3Pszczyna 13 1066 2082 2,0 10 7,6 18 242 3300 183,3 9,7 6 102 1938 323,0 29,2Suszec 5 253 511 2,0 2 10,7 6 60 922 153,7 12,5 3 44 573 191,0 25,0Racibórz 13 1315 1965 1,5 3 4,7 13 202 3049 234,5 5,8 7 114 2154 307,7 10,7Kornowac 4 129 191 1,5 0 6,5 3 22 320 106,7 8,7 1 11 166 166,0 26,0Krzanowice 3 268 171 0,6 0 15,7 3 32 326 108,7 15,7 1 11 170 170,0 47,0Krzyżanowice 6 395 406 1,0 1 10,0 8 93 635 79,4 8,8 4 1 366 91,5 17,5Kuźnia Raciborska 5 314 373 1,2 0 25,4 4 44 674 168,5 31,8 2 36 371 185,5 63,5Nędza 4 190 226 1,2 0 14,3 4 37 376 94,0 14,3 1 12 221 221,0 57,0Pietrowice Wielkie 4 185 229 1,2 1 13,6 5 46 404 80,8 13,6 1 14 227 227,0 68,0Rudnik 4 151 191 1,3 0 18,5 6 34 278 46,3 12,3 3 15 154 51,3 24,7Czerwionka-Leszczyny 9 860 1439 1,7 5 8,2 12 157 2509 209,1 9,6 7 86 1458 208,3 16,4Gaszowice 2 150 360 2,4 1 6,7 3 38 527 175,7 6,7 1 16 275 275,0 20,0Jejkowice 1 50 149 3,0 1 4,0 1 13 280 280,0 8,0 1 12 247 247,0 8,0Lyski 4 249 321 1,3 1 11,4 5 47 585 117,0 11,4 1 10 334 334,0 57,0

128

Gmina


licz

ba

prz

ed

szk

oli

licz

ba

mie

jsc

w p

rze

dsz

ko

lach

dz

ieci

w w

iek

u p

rze

dsz

ko

lny

m

licz

ba

dz

ieci

na

mie

jsce

w p

rze

dsz

ko

lu

licz

ba

prz

ed

szk

oli

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

km

2 n

a j

ed

no

prz

ed

szk

o-

le (

łącz

nie

z p

rze

dsz

ko

lam

i

prz

y s

zk

oła

ch p

od

sta

wo

wy

ch)

licz

ba

sz

kó

ł p

od

sta

wo

wy

ch

og

ółe

m

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w s

zk

ół

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

km

2 n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

gim

na

zjó

w o

gó

łem

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w g

imn

az

jach

licz

ba

ucz

nió

w g

imn

az

jów

licz

ba

ucz

nió

w n

a g

imn

az

jum

licz

ba

km

2 n

a g

imn

az

jum

Świerklany 3 323 463 1,4 0 8,0 3 48 797 265,7 8,0 2 27 518 259,0 12,0Kalety 2 150 234 1,6 0 38,0 2 33 463 231,5 38,0 2 18 286 143,0 38,0Miasteczko Śląskie 3 200 278 1,4 0 22,7 2 23 423 211,5 34,0 1 13 245 245,0 68,0Radzionków 3 300 514 1,7 0 4,3 3 57 1010 336,7 4,3 2 29 534 267,0 6,5Tarnowskie Góry 17 1389 1975 1,4 4 4,0 10 181 3097 309,7 8,4 6 194 1993 332,2 14,0Krupski Młyn 2 100 123 1,2 0 19,5 2 14 254 127,0 19,5 1 5 144 144,0 39,0Ożarowice 2 107 188 1,8 2 11,5 3 28 345 115,0 15,3 1 10 185 185,0 46,0Świerklaniec 3 239 393 1,6 1 11,3 4 38 635 158,8 11,3 2 23 398 199,0 22,5Tworóg 4 218 263 1,2 0 31,3 3 28 436 145,3 41,7 1 18 262 262,0 125,0Zbrosławice 6 354 473 1,3 1 21,1 8 77 820 102,5 18,5 4 23 468 117,0 37,0Bieruń 2 340 735 2,2 4 6,8 5 71 1205 241,0 8,2 2 37 835 417,5 20,5Imielin 1 200 311 1,6 0 28,0 1 23 525 525,0 28,0 1 25 265 265,0 28,0Lędziny 2 349 615 1,8 1 10,3 3 73 1076 358,7 10,3 3 36 685 228,3 10,3Bojszowy 1 161 265 1,6 0 35,0 3 30 476 158,7 11,7 1 16 282 282,0 35,0Chełm Śląski 2 147 241 1,6 0 11,5 2 22 350 175,0 11,5 1 12 199 199,0 23,0Pszów 3 315 503 1,6 0 6,7 3 46 896 298,7 6,7 1 21 489 489,0 20,0Radlin 3 347 635 1,8 0 4,3 3 52 1088 362,7 4,3 2 40 676 338,0 6,5Rydułtowy 6 509 741 1,5 3 1,7 3 54 1322 440,7 5,0 2 34 735 367,5 7,5Wodzisław Śląski 16 1289 1740 1,3 0 3,1 13 193 2847 219,0 3,8 5 90 1801 360,2 10,0Godów 5 215 454 2,1 1 6,3 6 59 797 132,8 6,3 2 22 456 228,0 19,0Gorzyce 6 459 798 1,7 2 8,0 8 87 1286 160,8 8,0 4 48 714 178,5 16,0Lubomia 3 225 298 1,3 0 14,0 3 28 487 162,3 14,0 2 14 272 136,0 21,0Marklowice 1 75 228 3,0 2 4,7 3 23 382 127,3 4,7 1 23 198 198,0 14,0Mszana 1 25 260 10,4 2 10,3 2 31 452 226,0 15,5 2 12 282 141,0 15,5Poręba 1 150 268 1,8 2 13,3 3 39 476 158,7 13,3 1 10 255 255,0 40,0Zawiercie 11 1010 1649 1,6 7 4,7 9 157 2681 297,9 9,4 5 89 1698 339,6 17,0Irządze 0 0 105 - 2 35,5 2 18 195 97,5 35,5 1 8 126 126,0 71,0Kroczyce 1 80 257 3,2 3 27,5 4 35 448 112,0 27,5 1 18 268 268,0 110,0Łazy 1 150 507 3,4 6 19,0 8 71 776 97,0 16,6 3 21 489 163,0 44,3Ogrodzieniec 1 89 301 3,4 3 21,3 4 48 482 120,5 21,3 1 17 294 294,0 85,0Pilica 2 240 262 1,1 2 35,8 4 53 584 146,0 35,8 2 15 368 184,0 71,5Szczekociny 3 185 271 1,5 1 33,5 5 55 567 113,4 26,8 3 19 334 111,3 44,7Włodowice 1 60 154 2,6 2 25,7 3 35 285 95,0 25,7 1 9 171 171,0 77,0Żarnowiec 0 0 173 - 4 31,3 4 32 337 84,3 31,3 1 8 171 171,0 125,0Żywiec 10 823 1138 1,4 0 5,1 8 119 1976 247,0 6,4 5 71 1335 267,0 10,2Czernichów 3 156 240 1,5 1 14,0 4 39 410 102,5 14,0 2 15 265 132,5 28,0Gilowice 2 110 247 2,2 0 14,0 2 21 445 222,5 14,0 2 5 229 114,5 14,0Jeleśnia 8 327 520 1,6 4 14,2 10 93 971 97,1 17,0 8 37 613 76,6 21,3Koszarawa 2 44 92 2,1 1 10,7 2 14 195 97,5 16,0 1 9 121 121,0 32,0Lipowa 5 235 408 1,7 0 11,8 5 48 735 147,0 11,8 1 37 442 442,0 59,0Łękawica 1 40 143 3,6 3 10,8 3 29 359 119,7 14,3 1 11 210 210,0 43,0Łodygowice 4 253 499 2,0 2 6,0 5 59 935 187,0 7,2 3 29 533 177,7 12,0Milówka 2 136 463 3,4 4 16,5 6 66 785 130,8 16,5 1 23 430 430,0 99,0Radziechowy-Wieprz 5 388 499 1,3 1 10,8 6 66 973 162,2 10,8 3 25 517 172,3 21,7Rajcza 3 107 356 3,3 3 21,8 6 67 633 105,5 21,8 3 16 401 133,7 43,7Ślemień 1 85 132 1,6 0 45,0 2 23 255 127,5 22,5 1 8 146 146,0 45,0Świnna 5 224 321 1,4 0 7,8 5 51 564 112,8 7,8 1 19 320 320,0 39,0Ujsoły 1 46 184 4,0 3 27,5 4 34 312 78,0 27,5 1 11 172 172,0 110,0Węgierska Górka 5 303 601 2,0 0 15,2 5 81 1045 209,0 15,2 4 38 621 155,3 19,0m. Bielsko-Biała 50 4002 5891 1,5 11 2,0 33 525 9364 283,8 3,8 29 336 5581 192,4 4,3

129

Gmina


licz

ba

prz

ed

szk

oli

licz

ba

mie

jsc

w p

rze

dsz

ko

lach

dz

ieci

w w

iek

u p

rze

dsz

ko

lny

m

licz

ba

dz

ieci

na

mie

jsce

w p

rze

dsz

ko

lu

licz

ba

prz

ed

szk

oli

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

km

2 n

a j

ed

no

prz

ed

szk

o-

le (

łącz

nie

z p

rze

dsz

ko

lam

i

prz

y s

zk

oła

ch p

od

sta

wo

wy

ch)

licz

ba

sz

kó

ł p

od

sta

wo

wy

ch

og

ółe

m

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w s

zk

oła

ch

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w s

zk

ół

po

dst

aw

ow

ych

licz

ba

ucz

nió

w n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

km

2 n

a s

zk

ołę

po

dst

aw

ow

ą

licz

ba

gim

na

zjó

w o

gó

łem

licz

ba

po

mie

szcz

eń

w g

imn

az

jach

licz

ba

ucz

nió

w g

imn

az

jów

licz

ba

ucz

nió

w n

a g

imn

az

jum

licz

ba

km

2 n

a g

imn

az

jum

m. Bytom 42 4004 5964 1,5 1 1,6 23 500 9674 420,6 3,0 16 321 5745 359,1 4,3m. Chorzów 25 2666 3795 1,4 7 1,0 17 329 6292 370,1 1,9 15 231 3818 254,5 2,2m. Częstochowa 48 (1) 4379 7515 1,7 44 1,7 47 858 12074 256,9 3,4 32 526 7450 232,8 5,0m. Dąbrowa Górnicza 22 2661 3871 1,5 9 6,1 27 471 5876 217,6 7,0 14 281 3551 253,6 13,5m. Gliwice 37 4373 5905 1,4 21 2,3 30 638 9396 313,2 4,5 20 309 5956 297,8 6,7m. Jastrzębie Zdrój 22 2168 3516 1,6 2 3,5 17 258 6061 356,5 5,0 13 164 3648 280,6 6,5m. Jaworzno 21 2212 3178 1,4 4 6,1 16 294 5043 315,2 9,6 12 190 3211 267,6 12,8m. Katowice 93 (2) 8138 9116 1,1 2 1,7 42 910 14837 353,3 3,9 33 643 9385 284,4 5,0m. Mysłowice 21 2029 2572 1,3 1 3,0 16 238 4031 251,9 4,1 8 148 2625 328,1 8,3m. Piekary Śląskie 13 1345 1945 1,4 4 2,4 10 173 3155 315,5 4,0 4 98 1834 458,5 10,0m. Ruda Śląska 30 3416 5230 1,5 1 2,5 22 407 8253 375,1 3,5 16 254 4947 309,2 4,9m. Rybnik 38 (1) 3669 5119 1,4 3 3,6 26 472 8186 314,8 5,7 15 270 4972 331,5 9,9m. Siemianowice Śląskie 12 (1) 1363 2335 1,7 1 1,9 12 260 3724 310,3 2,1 9 214 2215 246,1 2,8m. Sosnowiec 39 4650 6155 1,3 7 2,0 34 652 9798 288,2 2,7 26 372 6165 237,1 3,5m. Świętochłowice 10 1261 1939 1,5 0 1,3 7 150 2914 416,3 1,9 6 120 1776 296,0 2,2m. Tychy 27 3265 4429 1,4 3 2,7 23 414 6183 268,8 3,6 14 177 3869 276,4 5,9m. Zabrze 42 4547 6015 1,3 8 1,6 35 598 9855 281,6 2,3 25 359 6243 249,7 3,2m. Żory 13 1629 2433 1,5 0 5,0 12 190 3568 297,3 5,4 8 125 2015 251,9 8,1

130

Tabela A.5. Szkoły średnie w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku

PowiatLiczba szkół

średnich

Liczba uczniów

szkół średnich

Liczba pomieszczeń

w szkołach

średnich

Liczba uczniów na

szkołę średnią

Liczba km2 na

szkołę średnią

Powiat będziński 28 4310 292 153,93 13,00Powiat bielski 17 2793 120 164,29 27,00Powiat bieruńsko-lędziński 12 1871 95 155,92 13,17Powiat cieszyński 45 8144 496 180,98 16,22Powiat częstochowski 7 922 56 131,71 217,43Powiat gliwicki 16 1797 96 112,31 41,50Powiat kłobucki 12 2398 92 199,83 74,08Powiat lubliniecki 21 2944 184 140,19 39,14Powiat m. Bielsko-Biała 101 16183 1180 160,23 1,24Powiat m. Bytom 58 10118 535 174,45 1,19Powiat m. Chorzów 45 7693 402 170,96 0,73Powiat m. Częstochowa 113 23557 1058 208,47 1,42Powiat m. Dąbrowa Górnicza 36 6531 415 181,42 5,25Powiat m. Gliwice 106 13848 822 130,64 1,26Powiat m. Jastrzębie Zdrój 41 5965 232 145,49 2,07Powiat m. Jaworzno 27 4979 249 184,41 5,67Powiat m. Katowice 124 21661 1124 174,69 1,33Powiat m. Mysłowice 15 2304 116 153,60 4,40Powiat m. Piekary Śląskie 7 1674 94 239,14 5,71Powiat m. Ruda Śląska 26 5704 337 219,38 3,00Powiat m. Rybnik 55 9698 497 176,33 2,69Powiat m. Siemianowice Śląskie 14 1746 151 124,71 1,79Powiat m. Sosnowiec 74 10894 697 147,22 1,23Powiat m. Świętochłowice 10 1250 94 125,00 1,30Powiat m. Tychy 58 8576 355 147,86 1,41Powiat m. Zabrze 68 9396 540 138,18 1,18Powiat m. Żory 24 3682 183 153,42 2,71Powiat mikołowski 16 3359 195 209,94 14,56Powiat myszkowski 12 2630 126 219,17 39,92Powiat pszczyński 22 3982 199 181,00 21,41Powiat raciborski 36 6157 302 171,03 15,11Powiat rybnicki 7 1010 66 144,29 32,00Powiat tarnogórski 52 8852 412 170,23 12,38Powiat wodzisławski 42 7918 268 188,52 6,83Powiat zawierciański 41 5654 277 137,90 24,46Powiat żywiecki 38 7701 368 202,66 27,37

131

Tabela A.6. Liczba klubów sportowych w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku

Powiat Liczba klubówLiczba mieszkańców na

jeden klubLiczba km2 na jeden klub

Powiat raciborski 45 2089 10,3Powiat pszczyński 49 2148 9,6Powiat lubliniecki 58 2390 25,7Powiat częstochowski 32 2433 27,7Powiat rybnicki 32 2549 7,7Powiat żywiecki 44 2588 17,9Powiat gliwicki 20 3094 17,9Powiat tarnogórski 12 3129 14,6Powiat kłobucki 55 3140 32,9Powiat m. Częstochowa 27 3319 2,2Powiat bielski 20 3393 10,2Powiat cieszyński 73 3495 14,9Powiat myszkowski 37 3586 24,0Powiat wodzisławski 27 3788 7,0Powiat m. Rybnik 35 3813 4,0Powiat bieruńsko-lędziński 22 4018 11,3Powiat m. Jastrzębie Zdrój 50 4084 3,7Powiat zawierciański 16 4404 35,8Powiat m. Mysłowice 22 4682 4,1Powiat m. Żory 9 4770 5,0Powiat m. Piekary Śląskie 4 4922 3,3Powiat m. Chorzów 53 5167 1,5Powiat m. Zabrze 29 5402 2,3Powiat m. Bielsko-Biała 41 5490 3,9Powiat m. Jaworzno 23 5619 9,0Powiat będziński 37 6046 14,6Powiat m. Katowice 13 6244 3,3Powiat m. Ruda Śląska 25 6572 3,5Powiat m. Gliwice 28 7311 5,0Powiat m. Dąbrowa Górnicza 17 7576 11,1Powiat mikołowski 17 7642 19,4Powiat m. Siemianowice Śląskie

27 7958 2,8

Powiat m. Sosnowiec 12 8244 3,4Powiat m. Bytom 49 9238 3,5Powiat m. Tychy 14 9270 5,9Powiat m. Świętochłowice 14 13631 3,3

Opracowanie własne IBS na podstawie GUS

132

Tabela A.7. Obiekty infrastruktury sportowej w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjal-

nych w gminach województwa śląskiego, w 2008 roku

Nazwa

Ha

le s

po

rto

we

i s

ale

gim

na

sty

cz

ne

Ba

sen

y

Bo

isk

a d

o s

iatk

ów

ki

(w t

ym

pla

żo

we

j)

Bo

isk

a d

o k

osz

y-

kó

wk

i

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

ręc

zn

ej

Ko

rty

te

nis

ow

e

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

no

żn

ej

Bo

isk

a d

o h

ok

eja

na

tra

wie

Bie

żn

ie (

pro

ste

i o

kó

lne

Sk

oc

zn

ie

Inn

e

Łą

cz

nie

Lic

zb

a m

iesz

ka

ńcó

w

na

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Lic

zb

a k

m2 n

a

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Lipowa 3 0 0 1 2 0 0 0 2 1 42 51 192 1,2Olsztyn 3 0 5 3 3 0 3 0 5 4 4 30 223 3,6Rudziniec 6 0 8 3 5 0 5 0 3 2 14 46 230 3,5Dąbrowa Zielona 3 0 4 3 2 0 1 0 0 2 2 17 245 5,9Ornontowice 4 0 2 3 2 1 2 0 1 2 6 23 245 0,7Lelów 0 0 3 2 2 0 4 0 1 2 5 19 272 6,5Popów 5 0 3 4 2 0 5 0 0 2 0 21 288 4,9Krzepice 5 0 3 4 3 0 8 0 3 4 2 32 292 2,5Opatów 3 0 5 2 6 0 4 0 0 2 0 22 306 3,4Tworóg 4 0 3 2 3 1 4 0 2 4 3 26 310 4,8Niegowa 4 0 1 0 0 0 7 0 0 0 6 18 315 4,9Gierałtowice 5 0 3 4 3 3 3 0 5 3 4 33 325 1,2Włodowice 3 0 3 1 2 0 2 1 1 2 1 16 331 4,8Koziegłowy 8 0 5 4 3 0 9 0 2 4 8 43 333 3,7Ożarowice 2 0 4 2 3 3 1 0 0 1 0 16 338 2,9Pawonków 3 0 4 2 2 0 3 0 1 4 0 19 341 6,3Dębowiec 4 0 1 3 0 0 4 0 1 2 1 16 345 2,7Rudnik 4 0 3 0 0 2 5 0 0 1 0 15 348 4,9Konopiska 4 0 4 1 2 1 7 0 3 4 4 30 348 2,6Suszec 6 0 2 3 3 0 4 0 5 1 7 31 353 2,4Irządze 3 0 1 0 0 0 3 0 0 1 0 8 358 8,9Woźniki 7 0 8 2 0 0 5 0 0 2 2 26 368 4,9Gaszowice 7 0 0 3 3 0 2 0 3 3 3 24 369 0,8Miedźna 6 0 4 6 4 0 3 0 6 5 8 42 371 1,2Janów 5 0 3 1 1 0 4 0 2 0 0 16 372 9,2Żarki 7 0 3 1 2 0 5 0 1 1 2 22 375 4,6Wielowieś 2 0 3 4 2 1 2 0 0 1 1 16 376 7,3Łodygowice 7 1 1 4 2 0 3 0 3 2 12 35 382 1,0Szczyrk 2 0 2 2 0 0 2 0 2 2 3 15 387 2,6Szczekociny 6 0 4 0 3 0 3 0 1 1 3 21 393 6,4Mykanów 9 0 7 4 2 1 7 0 2 2 1 35 401 4,1Orzesze 7 0 5 5 8 1 2 0 6 7 6 47 402 1,8Lyski 3 0 4 3 3 0 3 0 3 3 0 22 410 2,6Żarnowiec 5 0 1 2 0 0 3 0 0 1 0 12 412 10,4Koszarawa 2 0 2 0 0 0 2 0 0 0 0 6 416 5,3Ustroń 9 0 4 4 4 0 2 0 3 4 6 36 428 1,6Kłobuck 14 0 7 3 2 0 10 0 3 2 6 47 433 2,8Kornowac 2 0 2 2 1 0 1 0 1 1 1 11 435 2,4Krupski Młyn 1 0 3 0 2 0 0 0 1 1 0 8 435 4,9Siewierz 6 0 4 2 3 0 6 0 4 2 1 28 436 4,1Łazy 9 0 3 1 3 0 6 0 1 0 13 36 444 3,7Kruszyna 1 0 2 2 1 0 2 0 1 2 0 11 445 8,5Godów 7 0 4 4 5 1 3 0 1 2 1 28 449 1,4Pietrowice Wielkie 5 0 2 1 0 1 3 0 2 2 0 16 449 4,3Zawiercie 27 2 19 5 14 3 8 0 14 15 9 116 452 0,7Jejkowice 1 0 1 2 0 0 2 0 1 1 0 8 467 1,0Koszęcin 6 0 1 4 1 0 2 0 2 2 6 24 480 5,4Pszczyna 27 2 5 8 14 3 8 0 12 11 10 100 501 1,8Blachownia 5 0 3 3 2 0 3 0 4 4 2 26 513 2,6Kamienica Polska 2 0 2 2 1 0 1 0 1 1 1 11 514 4,2Przyrów 1 0 1 1 1 0 2 0 1 1 0 8 515 10,0Ujsoły 5 0 0 0 0 0 3 0 0 0 1 9 516 12,2

133

Nazwa

Ha

le s

po

rto

we

i s

ale

gim

na

sty

cz

ne

Ba

sen

y

Bo

isk

a d

o s

iatk

ów

ki

(w t

ym

pla

żo

we

j)

Bo

isk

a d

o k

osz

y-

kó

wk

i

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

ręc

zn

ej

Ko

rty

te

nis

ow

e

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

no

żn

ej

Bo

isk

a d

o h

ok

eja

na

tra

wie

Bie

żn

ie (

pro

ste

i o

kó

lne

Sk

oc

zn

ie

Inn

e

Łą

cz

nie

Lic

zb

a m

iesz

ka

ńcó

w

na

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Lic

zb

a k

m2 n

a

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Bojszowy 3 0 1 0 2 2 1 0 1 2 1 13 520 2,7Chełm Śląski 3 0 3 0 4 1 0 0 0 0 0 11 524 2,1Lubliniec 12 0 3 4 5 0 7 0 6 4 5 46 524 1,9Wilkowice 4 0 1 4 4 1 2 0 4 3 1 24 525 1,4Świerklaniec 6 0 1 1 4 1 1 0 3 2 2 21 526 2,1Buczkowice 4 1 2 2 2 0 1 0 3 3 2 20 535 1,0Lipie 3 0 1 0 0 0 4 0 0 1 3 12 539 8,3Kalety 4 0 2 0 0 0 1 0 1 2 6 16 543 4,8Mstów 5 0 4 2 0 0 6 0 1 1 0 19 544 6,3m. Rybnik 66 1 29 34 21 4 25 2 23 19 33 257 549 0,6Zebrzydowice 5 1 1 2 0 0 2 0 0 0 12 23 550 1,8Wojkowice 3 0 2 3 4 0 1 0 1 1 2 17 551 0,8Sośnicowice 2 0 3 0 2 0 3 0 2 1 2 15 552 7,7Boronów 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 6 553 9,5Czerwionka-Leszczyny 19 0 6 5 6 1 7 0 11 10 9 74 554 1,6Goleszów 5 0 3 2 1 0 5 0 1 3 2 22 557 3,0Pilica 6 0 2 1 0 0 2 0 0 2 3 16 562 8,9Mierzęcice 3 0 2 0 4 0 3 0 0 1 0 13 564 3,8Świerklany 5 0 2 1 2 1 2 0 4 3 0 20 568 1,2Żywiec 14 0 8 6 5 0 6 0 6 7 4 56 574 0,9Tarnowskie Góry 33 1 10 7 17 1 8 0 13 11 5 106 575 0,8Poręba 3 0 2 3 1 0 3 0 2 0 1 15 585 2,7Poraj 7 0 2 1 0 1 5 0 1 1 0 18 586 3,2Czechowice-Dziedzice 19 1 9 4 7 1 7 0 9 10 7 74 587 0,9Bestwina 4 0 1 3 0 0 4 0 2 2 2 18 587 2,1Istebna 6 0 2 0 2 0 4 1 0 0 4 19 594 4,4Bobrowniki 4 0 3 1 3 0 2 0 4 2 0 19 595 2,7Wisła 4 0 2 1 2 0 3 1 0 2 4 19 596 5,7Racibórz 24 2 15 12 7 2 15 0 9 6 3 95 599 0,8Krzyżanowice 6 0 4 0 3 1 1 0 1 3 0 19 601 3,7m. Częstochowa 100 6 51 41 32 11 43 0 35 26 57 402 603 0,4Jaworze 1 0 2 1 2 0 2 0 1 2 0 11 607 1,9Rędziny 4 0 2 4 2 0 1 0 1 2 0 16 610 2,6Chybie 4 0 3 2 2 0 2 0 0 2 0 15 611 2,1Jasienica 10 0 3 3 2 1 6 0 5 1 2 33 631 2,8Pawłowice 6 0 2 3 3 0 3 0 5 5 1 28 632 2,7Miedźno 3 0 3 0 2 0 3 0 0 1 0 12 633 9,4Kuźnia Raciborska 6 0 1 1 2 0 2 0 2 1 4 19 634 6,7Strumień 6 0 2 1 1 0 4 0 3 2 0 19 638 3,1Jeleśnia 8 0 3 0 2 0 3 0 2 2 1 21 639 8,1Koniecpol 6 0 1 1 2 0 3 0 1 1 1 16 639 9,2Zbrosławice 7 0 5 2 3 1 2 0 1 1 2 24 646 6,2Knurów 13 0 10 6 6 2 4 0 9 7 4 61 647 0,6Brenna 4 0 3 0 2 0 2 0 2 0 3 16 650 6,0Kłomnice 7 0 2 1 1 1 5 0 3 0 1 21 656 7,0m. Bielsko-Biała 90 5 32 28 16 1 18 1 10 17 49 267 658 0,5Myszków 12 0 7 2 5 0 8 0 8 6 2 50 659 1,5Węgierska Górka 7 0 4 0 3 0 2 0 3 2 1 22 666 3,5Imielin 1 0 3 1 2 0 2 0 1 2 0 12 668 2,3Skoczów 10 0 3 1 2 0 4 0 8 5 5 38 677 1,7Rajcza 4 0 0 0 2 0 2 0 1 1 3 13 696 10,1Ślemień 1 0 1 1 0 0 2 0 0 0 0 5 696 9,0m. Katowice 112 9 62 59 48 8 28 0 43 34 43 446 700 0,4m. Żory 19 0 12 11 7 0 13 0 13 7 6 88 705 0,7

134

Nazwa

Ha

le s

po

rto

we

i s

ale

gim

na

sty

cz

ne

Ba

sen

y

Bo

isk

a d

o s

iatk

ów

ki

(w t

ym

pla

żo

we

j)

Bo

isk

a d

o k

osz

y-

kó

wk

i

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

ręc

zn

ej

Ko

rty

te

nis

ow

e

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

no

żn

ej

Bo

isk

a d

o h

ok

eja

na

tra

wie

Bie

żn

ie (

pro

ste

i o

kó

lne

Sk

oc

zn

ie

Inn

e

Łą

cz

nie

Lic

zb

a m

iesz

ka

ńcó

w

na

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Lic

zb

a k

m2 n

a

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Rydułtowy 7 0 3 1 3 0 2 0 6 3 6 31 707 0,5m. Mysłowice 28 0 14 17 6 0 14 0 8 11 7 105 713 0,6m. Piekary Śląskie 15 1 10 9 10 0 6 0 12 11 8 82 720 0,5m. Jaworzno 31 0 15 15 12 2 17 0 13 16 11 132 724 1,2m. Chorzów 46 2 12 19 19 0 11 0 10 12 26 157 724 0,2m. Tychy 47 1 15 22 17 5 14 0 18 13 26 178 729 0,5Ogrodzieniec 5 0 1 2 0 1 2 0 1 0 1 13 731 6,5Będzin 21 0 11 9 11 1 6 0 8 6 7 80 733 0,5m. Dąbrowa Górnicza 51 10 17 22 21 2 19 0 9 13 11 175 736 1,1Lędziny 5 0 3 2 3 0 2 0 2 4 1 22 739 1,4Krzanowice 3 0 1 1 0 0 2 0 0 1 0 8 751 5,9Psary 5 0 1 2 2 0 4 0 0 1 0 15 758 3,1Gorzyce 9 0 2 2 2 0 4 0 4 2 1 26 762 2,5Milówka 8 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 13 765 7,6m. Gliwice 67 1 27 29 24 2 19 0 27 25 33 254 777 0,5Radzionków 9 0 2 3 2 0 2 0 4 0 0 22 780 0,6Ciasna 2 0 2 1 1 0 2 0 2 0 0 10 783 13,4Poczesna 6 0 0 3 1 0 5 0 0 1 0 16 784 3,8Kroczyce 2 0 1 0 2 0 2 0 0 0 1 8 788 13,8m. Świętochłowice 18 2 7 9 8 3 5 0 6 6 5 69 790 0,2m. Jastrzębie Zdrój 30 1 15 9 13 4 15 0 16 9 5 117 803 0,7Łaziska Górne 8 0 3 1 4 1 2 0 3 2 3 27 813 0,7Wręczyca Wielka 9 2 2 1 3 0 2 0 0 1 1 21 818 7,0m. Sosnowiec 66 4 38 24 26 2 28 0 24 26 33 271 821 0,3Toszek 2 0 3 0 0 0 4 0 1 2 0 12 827 8,3Hażlach 4 0 4 1 0 0 0 0 0 3 0 12 831 4,1Kochanowice 4 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 8 834 10,0Panki 1 0 1 0 0 0 3 0 0 1 0 6 838 9,2Wodzisław Śląski 19 1 6 6 6 0 7 0 5 5 3 58 847 0,9Pyskowice 5 1 1 2 4 0 4 0 3 2 0 22 868 1,4Herby 5 0 2 0 0 0 1 0 0 0 0 8 872 10,8Mikołów 14 0 3 5 6 0 4 0 5 5 2 44 880 1,8Radlin 4 0 5 0 2 0 2 0 4 3 0 20 886 0,7Nędza 3 0 0 1 0 0 1 0 0 1 2 8 892 7,1Goczałkowice Zdrój 2 0 1 0 1 0 1 0 2 0 0 7 900 6,7m. Siemianowice Śląskie

23 1 10 9 5 1 12 0 6 5 6 78 918 0,3

Porąbka 7 0 2 2 0 0 1 0 2 2 0 16 932 4,0m. Ruda Śląska 39 0 18 16 20 2 16 0 11 14 19 155 933 0,5Wyry 2 0 1 1 1 0 0 0 1 1 0 7 933 5,0Pszów 5 0 2 0 1 0 2 0 3 2 0 15 934 1,3Kobiór 1 0 0 0 0 0 2 0 1 0 1 5 936 9,6Pilchowice 4 0 1 1 2 0 0 0 1 1 1 11 948 6,4m. Zabrze 57 2 13 14 9 0 28 0 14 7 55 199 950 0,4Cieszyn 18 0 1 3 2 0 1 0 3 2 7 37 957 0,8Radziechowy-Wieprz 5 0 2 2 1 0 3 0 0 0 0 13 962 5,0Gilowice 1 0 0 0 0 0 2 0 2 1 0 6 969 4,7Świnna 4 0 0 1 0 0 2 0 0 0 1 8 992 4,9m. Bytom 55 2 20 18 13 2 20 0 15 13 28 186 993 0,4Czeladź 7 1 4 5 2 1 6 0 5 2 1 34 1002 0,5Wilamowice 5 0 2 0 1 0 1 0 2 4 0 15 1029 3,8Łękawica 1 0 1 0 0 0 2 0 0 0 0 4 1071 10,8Bieruń 7 0 3 2 1 0 4 0 1 0 0 18 1081 2,3Czernichów 3 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 6 1090 9,3

135

Nazwa

Ha

le s

po

rto

we

i s

ale

gim

na

sty

cz

ne

Ba

sen

y

Bo

isk

a d

o s

iatk

ów

ki

(w t

ym

pla

żo

we

j)

Bo

isk

a d

o k

osz

y-

kó

wk

i

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

ręc

zn

ej

Ko

rty

te

nis

ow

e

Bo

isk

a d

o p

iłk

i

no

żn

ej

Bo

isk

a d

o h

ok

eja

na

tra

wie

Bie

żn

ie (

pro

ste

i o

kó

lne

Sk

oc

zn

ie

Inn

e

Łą

cz

nie

Lic

zb

a m

iesz

ka

ńcó

w

na

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Lic

zb

a k

m2 n

a

ob

iek

t sp

ort

ow

y

Starcza 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 1356 10,0Sławków 3 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 5 1373 7,4Miasteczko Śląskie 2 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1 5 1469 13,6Marklowice 1 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 3 1720 4,7Przystajń 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 0 3 2010 29,7Lubomia 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2660 14,0Mszana 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 3509 15,5Kozy 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 3 3916 9,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MEN

136

Tabela A.8. Tereny zieleni (parki, zieleńce, tereny zieleni osiedlowej) w gminach województwa śląskiego

w 2007 roku

GminyPowierzchnia terenów zieleni

w ha

Udział powierzchni terenów

zieleni w powierzchni

ogółem

(w procentach)

Liczba ludności na hektar

terenu zieleni

m. Świętochłowice 315,9 24,30 173m. Chorzów 726 22,00 157m. Siemianowice Śląskie 235,5 9,42 304Czeladź 124,1 7,76 275m. Katowice 1058,8 6,42 295m. Sosnowiec 571,3 6,28 390Będzin 199,9 5,40 293m. Ruda Śląska 413,3 5,30 350m. Tychy 385,7 4,70 336m. Bytom 313,5 4,54 589Świerklaniec 167,8 3,73 66m. Gliwice 464,2 3,46 425Tarnowskie Góry 272,8 3,25 224m. Żory 200,5 3,08 309Cieszyn 84,6 2,92 418m. Zabrze 228,7 2,86 827Knurów 96,8 2,85 408m. Częstochowa 429,5 2,68 564Radzionków 34,4 2,65 499m. Piekary Śląskie 100,7 2,52 587m. Dąbrowa Górnicza 467,6 2,47 275Wodzisław Śląski 109,6 2,19 448m. Rybnik 305 2,06 463Rydułtowy 25 1,67 877m. Jastrzębie Zdrój 140,2 1,65 670m. Jaworzno 250,7 1,64 381Racibórz 121,1 1,61 470Radlin 20,8 1,60 851Łaziska Górne 29,3 1,47 749Wojkowice 18,4 1,42 509m. Bielsko-Biała 175,3 1,40 1002Bieruń 54,6 1,33 356Pszów 23,5 1,18 596m. Mysłowice 77,5 1,17 967Pszczyna 198,9 1,14 252Żywiec 56,1 1,10 573Pyskowice 26,9 0,87 710Zawiercie 70,7 0,83 742Czechowice-Dziedzice 53,7 0,80 809Ustroń 40,4 0,68 382Jaworze 14 0,67 477Mikołów 48,6 0,62 796Czerwionka-Leszczyny 69,9 0,61 586Lubliniec 53,2 0,60 453Ornontowice 7,9 0,53 712Lędziny 16,1 0,52 1010Goczałkowice Zdrój 20,8 0,44 303Myszków 32,3 0,44 1020Blachownia 25,9 0,39 515Poręba 14,8 0,37 592Krupski Młyn 13 0,33 268Skoczów 17,3 0,27 1487Koszęcin 32,4 0,25 356Suszec 18,1 0,24 604Gierałtowice 8,6 0,23 1247

137


w ha



ogółem

(w procentach)


terenu zieleni

Wilamowice 12,6 0,22 1225Kochanowice 17,6 0,22 379Kozy 5,5 0,20 2136Toszek 19,8 0,20 501Kłobuck 24,6 0,19 828Ogrodzieniec 15,7 0,18 606Łodygowice 6,5 0,18 2058Łazy 23,8 0,18 671Hażlach 8,4 0,17 1187Pilica 22,8 0,16 394Szczyrk 6,1 0,16 952Pawłowice 11,1 0,15 1593Sławków 5,4 0,15 1271Bojszowy 4,3 0,12 1572Chybie 3,5 0,11 2619Szczekociny 14,3 0,11 577Siewierz 11,9 0,10 1026Rudnik 7,5 0,10 696Miedźna 4,9 0,10 3179Miasteczko Śląskie 6,6 0,10 1113Kobiór 4,6 0,10 1017Gilowice 2,6 0,09 2235Wisła 9,8 0,09 1155Gorzyce 5,5 0,09 3604Koniecpol 12,1 0,08 846Lipowa 4,5 0,08 2182Krzyżanowice 5,3 0,08 2155Kłomnice 10,4 0,07 1324Kalety 5,3 0,07 1638Wilkowice 2,3 0,07 5478Orzesze 5,2 0,06 3636Łękawica 2,5 0,06 1713Bestwina 2 0,05 5286Pietrowice Wielkie 3,5 0,05 2052Żarki 5,1 0,05 1617Sośnicowice 5,8 0,05 1427Krzepice 3,9 0,05 2399Wielowieś 5,4 0,05 1114Jeleśnia 7,6 0,04 1766Godów 1,6 0,04 7854Strumień 2,3 0,04 5268Pilchowice 2,3 0,03 4533Psary 1,4 0,03 8121Czernichów 1,7 0,03 3847Węgierska Górka 2,1 0,03 6975Porąbka 1,7 0,03 8769Ożarowice 1 0,02 5402Marklowice 0,3 0,02 17197Kuźnia Raciborska 2,5 0,02 4822Lubomia 0,8 0,02 9976Goleszów 1,1 0,02 11147Rudziniec 2,5 0,02 4230Krzanowice 0,7 0,01 8586Zbrosławice 2,2 0,01 7050Imielin 0,4 0,01 20025Dębowiec 0,6 0,01 9197Chełm Śląski 0,3 0,01 19197

138


w ha



ogółem

(w procentach)


terenu zieleni

Zebrzydowice 0,5 0,01 25294Poczesna 0,6 0,01 20918Nędza 0,5 0,01 14278Jasienica 0,8 0,01 26009Wyry 0,3 0,01 21777Świerklany 0,2 0,01 56840Przystajń 0,6 0,01 10050Radziechowy-Wieprz 0,4 0,01 31258Panki 0,3 0,01 16760Woźniki 0,4 0,00 23893Wręczyca Wielka 0,3 0,00 57230Tworóg 0,2 0,00 40345Janów 0,2 0,00 29740Istebna 0,1 0,00 112910Mykanów 0,1 0,00 140360


139

Tabela A.9. Infrastruktura mieszkaniowa w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Gmina

Liczba

mieszkań

ogółem

Liczba

izb

ogółem

Liczba metrów

kwadratowych

w mieszkaniach

Liczba

izb na

mieszkanie

Liczba metrów

kwadratowych

na mieszkanie

Liczba

mieszkańców

na mieszanie

Liczba

mieszkań

na km2

m. Chorzów 50300 149710 2564478 3,0 51,0 2,3 1524,2Brenna 4509 20277 428717 4,5 95,1 2,3 47,0m. Katowice 133636 439719 7768523 3,3 58,1 2,3 809,9Koszarawa 1065 3905 81182 3,7 76,2 2,3 33,3Będzin 24837 81179 1429375 3,3 57,6 2,4 671,3Czeladź 14349 47149 800439 3,3 55,8 2,4 896,8Wojkowice 3927 13830 254480 3,5 64,8 2,4 302,1m. Siemianowice Śląskie

29936 93577 1564491 3,1 52,3 2,4 1197,4

Szczyrk 2417 10964 217059 4,5 89,8 2,4 62,0Ustroń 6385 27355 542942 4,3 85,0 2,4 108,2m. Sosnowiec 90828 291513 4914090 3,2 54,1 2,5 998,1m. Świętochłowice 21916 66327 1105892 3,0 50,5 2,5 1685,8Łazy 6331 23099 449161 3,6 70,9 2,5 47,6Zawiercie 20777 73169 1332162 3,5 64,1 2,5 244,4m. Piekary Śląskie 23297 79282 1379058 3,4 59,2 2,5 582,4m. Częstochowa 95290 312950 5709811 3,3 59,9 2,5 595,6m. Ruda Śląska 56719 179401 3028416 3,2 53,4 2,5 727,2m. Bytom 72279 229338 3918068 3,2 54,2 2,6 1047,5m. Dąbrowa Górnicza 50058 166719 2917951 3,3 58,3 2,6 264,9Poręba 3395 12436 236270 3,7 69,6 2,6 84,9Bobrowniki 4347 18138 380208 4,2 87,5 2,6 83,6m. Gliwice 74922 257634 4465466 3,4 59,6 2,6 559,1Ujsoły 1756 6752 136461 3,8 77,7 2,6 16,0Przyrów 1559 5477 116306 3,5 74,6 2,6 19,5Cieszyn 13349 49618 923055 3,7 69,1 2,7 460,3Szczekociny 3068 10950 234155 3,6 76,3 2,7 22,9m. Bielsko-Biała 65159 233537 4269218 3,6 65,5 2,7 521,3Dąbrowa Zielona 1540 5341 117562 3,5 76,3 2,7 15,4Olsztyn 2460 10364 228801 4,2 93,0 2,7 22,6Myszków 12086 43913 818134 3,6 67,7 2,7 163,3Poraj 3862 16428 342836 4,3 88,8 2,7 67,8Wilkowice 4612 19541 401775 4,2 87,1 2,7 135,6Lelów 1888 6357 140940 3,4 74,7 2,7 15,2Psary 4150 17364 361025 4,2 87,0 2,7 90,2Jaworze 2429 10676 237686 4,4 97,9 2,8 115,7m. Mysłowice 27183 95848 1709724 3,5 62,9 2,8 411,9Wisła 4096 20566 396580 5,0 96,8 2,8 37,6Rajcza 3242 13249 263199 4,1 81,2 2,8 24,7Miasteczko Śląskie 2632 9788 171734 3,7 65,2 2,8 38,7Włodowice 1895 7524 155683 4,0 82,2 2,8 24,6m. Tychy 46264 161608 2795228 3,5 60,4 2,8 564,2Tarnowskie Góry 21695 82545 1526842 3,8 70,4 2,8 258,3m. Zabrze 67181 216518 3681211 3,2 54,8 2,8 839,8Mikołów 13749 54202 1045537 3,9 76,0 2,8 174,0Knurów 14009 47977 777710 3,4 55,5 2,8 412,0Ogrodzieniec 3375 14129 297822 4,2 88,2 2,8 39,7Łaziska Górne 7786 29007 507698 3,7 65,2 2,8 389,3Blachownia 4733 17619 339961 3,7 71,8 2,8 70,6Pyskowice 6689 22863 385051 3,4 57,6 2,9 215,8Racibórz 19915 73573 1328865 3,7 66,7 2,9 265,5Koziegłowy 5009 20855 460795 4,2 92,0 2,9 31,5Kamienica Polska 1976 7943 170158 4,0 86,1 2,9 43,0m. Jaworzno 33334 114922 2095351 3,4 62,9 2,9 217,9Sławków 2392 9395 175254 3,9 73,3 2,9 64,6Janów 2072 7480 158338 3,6 76,4 2,9 14,1Żarki 2856 10950 224359 3,8 78,6 2,9 28,3

140

Gmina

Liczba

mieszkań

ogółem

Liczba

izb

ogółem

Liczba metrów

kwadratowych

w mieszkaniach

Liczba

izb na

mieszkanie

Liczba metrów

kwadratowych

na mieszkanie

Liczba

mieszkańców

na mieszanie

Liczba

mieszkań

na km2

Gierałtowice 3702 16514 336671 4,5 90,9 2,9 97,4Wyry 2248 9428 193656 4,2 86,1 2,9 64,2Goleszów 4216 18814 390909 4,5 92,7 2,9 63,9Pszów 4810 19490 360297 4,1 74,9 2,9 240,5Żywiec 11009 41628 784213 3,8 71,2 2,9 215,9Chełm Śląski 1966 8399 173466 4,3 88,2 2,9 85,5Czernichów 2230 9727 197518 4,4 88,6 2,9 39,8Siewierz 4158 18482 388424 4,4 93,4 2,9 36,5Radzionków 5842 22774 424805 3,9 72,7 2,9 449,4Wodzisław Śląski 16711 64164 1166850 3,8 69,8 2,9 334,2Imielin 2722 11900 253053 4,4 93,0 2,9 97,2Czerwionka-Leszczyny 13867 53780 994979 3,9 71,8 3,0 120,6Czechowice-Dziedzice 14647 55094 1047955 3,8 71,5 3,0 218,6Krupski Młyn 1170 4063 71489 3,5 61,1 3,0 30,0Koniecpol 3435 12474 254583 3,6 74,1 3,0 23,4Lubliniec 8088 31945 606787 3,9 75,0 3,0 90,9Pilica 3009 11942 250561 4,0 83,3 3,0 21,0Łękawica 1431 5806 116842 4,1 81,7 3,0 33,3Orzesze 6318 26863 533785 4,3 84,5 3,0 75,2m. Rybnik 47038 183587 3354001 3,9 71,3 3,0 317,8Jeleśnia 4468 17698 369063 4,0 82,6 3,0 26,3Rydułtowy 7285 30579 576334 4,2 79,1 3,0 485,7Kalety 2878 11886 221884 4,1 77,1 3,0 37,9Kłomnice 4555 17717 379375 3,9 83,3 3,0 31,0m. Jastrzębie Zdrój 31056 110954 2055684 3,6 66,2 3,0 365,4Świerklaniec 3627 16185 344877 4,5 95,1 3,0 80,6Radlin 5812 23828 433219 4,1 74,5 3,0 447,1Kruszyna 1604 5990 124427 3,7 77,6 3,1 17,1Ożarowice 1759 8334 178198 4,7 101,3 3,1 38,2Irządze 929 3494 80341 3,8 86,5 3,1 13,1Ornontowice 1825 7669 148724 4,2 81,5 3,1 121,7Pilchowice 3376 15420 310060 4,6 91,8 3,1 48,2Buczkowice 3463 14253 307340 4,1 88,7 3,1 173,2Kobiór 1504 6194 132520 4,1 88,1 3,1 31,3Konopiska 3351 13705 290130 4,1 86,6 3,1 43,0Rudziniec 3390 15505 307960 4,6 90,8 3,1 21,3Skoczów 8239 34008 640761 4,1 77,8 3,1 128,7Istebna 3587 16640 319952 4,6 89,2 3,1 42,7Wręczyca Wielka 5453 21494 455354 3,9 83,5 3,1 36,8Herby 2213 9084 173743 4,1 78,5 3,2 25,7Boronów 1051 4711 97375 4,5 92,6 3,2 18,4Woźniki 3029 13630 275059 4,5 90,8 3,2 23,7Gaszowice 2797 13385 256855 4,8 91,8 3,2 139,9Zbrosławice 4895 21665 443685 4,4 90,6 3,2 33,1Poczesna 3958 16273 337008 4,1 85,1 3,2 66,0Mierzęcice 2297 11071 234300 4,8 102,0 3,2 46,9Ślemień 1086 4350 89573 4,0 82,5 3,2 24,1Bieruń 6048 23941 468756 4,0 77,5 3,2 147,5Milówka 3089 12828 269249 4,2 87,2 3,2 31,2Kozy 3642 14982 308165 4,1 84,6 3,2 134,9Lyski 2784 13337 253090 4,8 90,9 3,2 48,8Starcza 835 3517 68026 4,2 81,5 3,2 41,8Toszek 3048 12963 248511 4,3 81,5 3,3 30,5Strumień 3723 16573 348474 4,5 93,6 3,3 64,2Przystajń 1852 8019 163357 4,3 88,2 3,3 20,8Krzepice 2862 12432 263285 4,3 92,0 3,3 36,2Koszęcin 3525 16134 320246 4,6 90,8 3,3 27,3Hażlach 3029 13474 282871 4,4 93,4 3,3 61,8

141

Gmina

Liczba

mieszkań

ogółem

Liczba

izb

ogółem

Liczba metrów

kwadratowych

w mieszkaniach

Liczba

izb na

mieszkanie

Liczba metrów

kwadratowych

na mieszkanie

Liczba

mieszkańców

na mieszanie

Liczba

mieszkań

na km2

Mm. Żory 18833 68870 1316415 3,7 69,9 3,3 289,7Świerklany 3450 16527 322589 4,8 93,5 3,3 143,8Panki 1525 6468 138620 4,2 90,9 3,3 27,7Kłobuck 6175 25926 528439 4,2 85,6 3,3 47,5Gilowice 1754 7398 155140 4,2 88,4 3,3 62,6Pszczyna 15105 67238 1363560 4,5 90,3 3,3 86,3Chybie 2765 12272 241064 4,4 87,2 3,3 86,4Lędziny 4891 20145 384583 4,1 78,6 3,3 157,8Bestwina 3179 13744 289273 4,3 91,0 3,3 83,7Lubomia 2398 11788 230435 4,9 96,1 3,3 57,1Żarnowiec 1482 5643 134867 3,8 91,0 3,3 11,9Świnna 2381 9538 194235 4,0 81,6 3,3 61,1Rędziny 2913 11764 244256 4,0 83,9 3,4 71,0Lipie 1927 8426 185016 4,4 96,0 3,4 19,5Tworóg 2387 10922 218050 4,6 91,3 3,4 19,1Goczałkowice Zdrój 1862 8451 182136 4,5 97,8 3,4 39,6Mszana 2067 10714 216798 5,2 104,9 3,4 66,7Jasienica 6118 26476 550295 4,3 89,9 3,4 66,5Kuźnia Raciborska 3542 15559 301670 4,4 85,2 3,4 27,9Zebrzydowice 3715 17697 356554 4,8 96,0 3,4 90,6Sośnicowice 2425 11712 249156 4,8 102,7 3,4 20,9Mykanów 4109 16901 392662 4,1 95,6 3,4 28,9Węgierska Górka 4274 17440 362687 4,1 84,9 3,4 56,2Mstów 3018 12317 273649 4,1 90,7 3,4 25,2Popów 1757 7732 163626 4,4 93,1 3,4 17,2Dębowiec 1599 7445 163013 4,7 101,9 3,5 37,2Łodygowice 3867 17171 360308 4,4 93,2 3,5 107,4Kroczyce 1821 7477 162668 4,1 89,3 3,5 16,6Jejkowice 1073 5329 101486 5,0 94,6 3,5 134,1Kornowac 1372 7180 146675 5,2 106,9 3,5 52,8Pietrowice Wielkie 2055 10130 200677 4,9 97,7 3,5 30,2Pawonków 1843 8082 165545 4,4 89,8 3,5 15,5Godów 3561 19808 399527 5,6 112,2 3,5 93,7Wilamowice 4361 19217 396707 4,4 91,0 3,5 76,5Lipowa 2744 12203 247090 4,4 90,0 3,6 46,5Miedźna 4341 18493 363754 4,3 83,8 3,6 86,8Rudnik 1451 7200 145070 5,0 100,0 3,6 19,6Marklowice 1428 7573 141600 5,3 99,2 3,6 102,0Pawłowice 4876 22206 454567 4,6 93,2 3,6 64,2Krzanowice 1655 9098 173713 5,5 105,0 3,6 35,2Niegowa 1556 5968 134715 3,8 86,6 3,6 17,7Radziechowy-Wieprz 3405 14086 296398 4,1 87,0 3,7 52,4Kochanowice 1811 8518 171396 4,7 94,6 3,7 22,6Gorzyce 5379 28027 572543 5,2 106,4 3,7 84,0Krzyżanowice 3071 17356 342353 5,7 111,5 3,7 43,9Ciasna 2094 10162 196420 4,9 93,8 3,7 15,6Porąbka 3948 17778 356095 4,5 90,2 3,8 61,7Nędza 1877 10230 202224 5,5 107,7 3,8 32,9Bojszowy 1773 9197 199560 5,2 112,6 3,8 50,7Wielowieś 1575 7668 158277 4,9 100,5 3,8 13,6Miedźno 1982 8749 181918 4,4 91,8 3,8 17,5Opatów 1706 7825 169404 4,6 99,3 3,9 23,1Suszec 2606 13729 283544 5,3 108,8 4,2 34,7

142

Tabela A.10. Zakłady opieki zdrowotnej (bez żłobków) w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

GminaLiczba zakładów opieki

zdrowotnej ogółem

Liczba mieszkańców na jeden

zakład opieki zdrowotnej

Liczba km2 na jeden zakład

opieki zdrowotnej

Goczałkowice Zdrój 7 899,57 6,71Wodzisław Śląski 45 1091,82 1,11Miedźna 14 1112,57 3,57Krupski Młyn 3 1161,00 13,00Herby 6 1162,50 14,33Koszarawa 2 1248,50 16,00Wyry 5 1306,60 7,00Żywiec 24 1338,75 2,13Lubliniec 18 1340,33 4,94Dąbrowa Zielona 3 1385,67 33,33Tarnowskie Góry 44 1385,80 1,91Bobrowniki 8 1413,50 6,50Psary 8 1421,13 5,75Janów 4 1487,00 36,75Mikołów 26 1488,38 3,04Cieszyn 23 1539,17 1,26Wilkowice 8 1575,00 4,25Lipie 4 1616,50 24,75Rędziny 6 1626,50 6,83Będzin 36 1628,86 1,03m. Bielsko-Biała 107 1641,96 1,17Żarki 5 1649,00 20,20Boronów 2 1658,00 28,50Rudnik 3 1740,00 24,67Siewierz 7 1743,57 16,29Gaszowice 5 1769,40 4,00Ożarowice 3 1800,67 15,33Gorzyce 11 1802,18 5,82Świerklaniec 6 1842,00 7,50m. Katowice 167 1869,47 0,99Ornontowice 3 1875,33 5,00Niegowa 3 1888,00 29,33Chełm Śląski 3 1919,67 7,67m. Częstochowa 123 1969,92 1,30Czechowice-Dziedzice 22 1974,14 3,05Popów 3 2018,67 34,00Strumień 6 2019,50 9,67Pilchowice 5 2085,40 14,00Poczesna 6 2091,83 10,00Zawiercie 25 2097,40 3,40Bestwina 5 2114,20 7,60Gierałtowice 5 2144,80 7,60m. Siemianowice Śląskie 33 2170,33 0,76Pszczyna 23 2176,61 7,61Czernichów 3 2180,00 18,67Myszków 15 2196,07 4,93Ustroń 7 2202,57 8,43m. Mysłowice 34 2203,29 1,94Kochanowice 3 2223,33 26,67Olsztyn 3 2226,00 36,33Jaworze 3 2227,33 7,00Jeleśnia 6 2236,67 28,33Pilica 4 2246,25 35,75Łazy 7 2282,14 19,00Kłomnice 6 2294,67 24,50Koszęcin 5 2304,60 25,80Krzepice 4 2338,75 19,75Kobiór 2 2339,50 24,00

143


zdrowotnej ogółem




opieki zdrowotnej

Racibórz 24 2371,63 3,13m. Gliwice 83 2378,23 1,61Koziegłowy 6 2386,50 26,50Pyskowice 8 2388,00 3,88Kornowac 2 2393,50 13,00m. Jastrzębie Zdrój 39 2408,69 2,18Bieruń 8 2433,00 5,13m. Piekary Śląskie 24 2460,88 1,67m. Sosnowiec 90 2473,18 1,01Toszek 4 2479,75 25,00Godów 5 2513,20 7,60Panki 2 2514,00 27,50Kłobuck 8 2545,38 16,25Wilamowice 6 2572,33 9,50Marklowice 2 2579,50 7,00m. Chorzów 44 2583,59 0,75Zbrosławice 6 2585,17 24,67Mstów 4 2586,00 30,00Konopiska 4 2613,50 19,50Włodowice 2 2645,50 38,50m. Tychy 49 2648,49 1,67Lubomia 3 2660,33 14,00Lędziny 6 2710,33 5,17Starcza 1 2712,00 20,00m. Dąbrowa Górnicza 47 2740,32 4,02Sośnicowice 3 2759,00 38,67m. Żory 22 2818,55 2,95Istebna 4 2822,75 21,00Kamienica Polska 2 2825,00 23,00Wisła 4 2830,00 27,25Krzyżanowice 4 2855,00 17,50Skoczów 9 2858,22 7,11Irządze 1 2860,00 71,00Radzionków 6 2860,50 2,17Szczyrk 2 2904,50 19,50Gilowice 2 2905,50 14,00Pawłowice 6 2947,33 12,67Przystajń 2 3015,00 44,50m. Świętochłowice 18 3029,17 0,72Chybie 3 3055,33 10,67m. Zabrze 61 3099,38 1,31Łaziska Górne 7 3134,57 2,86Zebrzydowice 4 3161,75 10,25Woźniki 3 3185,67 42,67Czeladź 10 3407,20 1,60Koniecpol 3 3410,33 49,00Sławków 2 3433,00 18,50Mykanów 4 3509,00 35,50Mszana 2 3509,00 15,50Poraj 3 3515,00 19,00Radlin 5 3542,20 2,60Knurów 11 3586,27 3,09Pietrowice Wielkie 2 3590,50 34,00m. Ruda Śląska 40 3614,60 1,95Suszec 3 3644,00 25,00Miasteczko Śląskie 2 3673,50 34,00m. Rybnik 38 3712,63 3,89Porąbka 4 3727,00 16,00m. Bytom 49 3770,71 1,41

144


zdrowotnej ogółem




opieki zdrowotnej

Miedźno 2 3795,00 56,50Ciasna 2 3915,50 67,00Kozy 3 3916,33 9,00Imielin 2 4005,00 14,00Tworóg 2 4034,50 62,50Przyrów 1 4123,00 80,00Szczekociny 2 4125,00 67,00Jasienica 5 4161,40 18,40Radziechowy-Wieprz 3 4167,67 21,67Wręczyca Wielka 4 4292,25 37,00Rydułtowy 5 4383,00 3,00Poręba 2 4384,00 20,00Blachownia 3 4447,33 22,33Rajcza 2 4524,50 65,50m. Jaworzno 21 4548,57 7,29Ujsoły 1 4643,00 110,00Ogrodzieniec 2 4754,00 42,50Kruszyna 1 4900,00 94,00Żarnowiec 1 4938,00 125,00Milówka 2 4972,50 49,50Hażlach 2 4986,50 24,50Lelów 1 5170,00 124,00Brenna 2 5197,00 48,00Rudziniec 2 5288,00 79,50Buczkowice 2 5352,00 10,00Dębowiec 1 5518,00 43,00Świerklany 2 5684,00 12,00Czerwionka-Leszczyny 7 5852,43 16,43Krzanowice 1 6010,00 47,00Wielowieś 1 6014,00 116,00Goleszów 2 6131,00 33,00Orzesze 3 6302,33 28,00Kroczyce 1 6306,00 110,00Pawonków 1 6470,00 119,00Łodygowice 2 6689,00 18,00Opatów 1 6732,00 74,00Bojszowy 1 6760,00 35,00Pszów 2 7005,50 10,00Nędza 1 7139,00 57,00Węgierska Górka 2 7323,50 38,00Kalety 1 8682,00 76,00Lyski 1 9013,00 57,00Wojkowice 1 9368,00 13,00Kuźnia Raciborska 1 12055,00 127,00


145

Tabela A.11. Kadra medyczna w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku

PowiatLiczba mieszkańców

na lekarza

Liczba mieszkańców

na dentystę


na pielęgniarkę


na położną

Powiat m. Katowice 198 2402 80 949

Powiat m. Bielsko-Biała 275 1889 151 976

Powiat m. Gliwice 286 2014 182 2193

Powiat m. Częstochowa 298 1354 135 1324

Powiat m. Bytom 357 3241 163 1310

Powiat m. Chorzów 370 3072 162 2030

Powiat m. Sosnowiec 372 3424 150 1637

Powiat m. Piekary Śląskie 374 5369 147 1596

Powiat m. Rybnik 400 4149 131 1832

Powiat m. Jastrzębie Zdrój 410 5871 138 1592

Powiat m. Zabrze 431 2909 150 1688

Powiat m. Tychy 443 2596 183 1527

Powiat m. Dąbrowa Górnicza 490 2012 217 2927

Powiat cieszyński 522 3004 201 2854

Powiat m. Jaworzno 525 3411 234 2032

Powiat m. Ruda Śląska 534 3286 235 2224

Powiat tarnogórski 546 3358 220 2374

Powiat lubliniecki 571 3186 166 2549

Powiat m. Siemianowice Śląskie 578 7958 209 1666

Powiat gliwicki 622 3816 225 2044

Powiat będziński 630 3149 285 2099

Powiat zawierciański 632 3245 225 1787

Powiat pszczyński 638 5538 249 1879

Powiat myszkowski 640 3260 258 1707

Powiat m. Świętochłowice 641 13631 216 2181

Powiat m. Mysłowice 651 4682 277 2203

Powiat wodzisławski 700 3883 200 1079

Powiat mikołowski 716 3162 270 2779

Powiat raciborski 724 6152 233 2356

Powiat m. Żory 805 2953 307 2819

Powiat bielski 878 4772 406 8483

Powiat żywiecki 878 4414 284 2886

Powiat kłobucki 964 4239 540 4239

Powiat bieruńsko-lędziński 1042 2344 750 3516

Powiat częstochowski 1144 3346 497 2847

Powiat rybnicki 3214 5281 1056 9241

Opracowanie własne IBS na podstawie GUS

146

Tabela A.12. Apteki w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Gminy Liczba ludności na aptekę Liczba km2 na aptekę

m. Chorzów 3920 1,1m. Siemianowice Śląskie 3581 1,3m. Świętochłowice 5453 1,3m. Sosnowiec 3590 1,5m. Katowice 2973 1,6m. Częstochowa 2399 1,6Będzin 2665 1,7m. Zabrze 4201 1,8m. Bytom 4862 1,8Czeladź 4259 2,0Cieszyn 2950 2,4m. Bielsko-Biała 3514 2,5Rydułtowy 3653 2,5m. Piekary Śląskie 3691 2,5Radzionków 3433 2,6m. Gliwice 3870 2,6m. Tychy 4326 2,7m. Ruda Śląska 5164 2,8m. Mysłowice 3943 3,5Żywiec 2295 3,6Łaziska Górne 4388 4,0Racibórz 3162 4,2Knurów 4931 4,3m. Żory 4134 4,3Radlin 5904 4,3Wodzisław Śląski 4467 4,5Tarnowskie Góry 3388 4,7m. Jaworzno 2985 4,8Lędziny 2710 5,2Pyskowice 3184 5,2m. Jastrzębie Zdrój 5871 5,3m. Dąbrowa Górnicza 3903 5,7m. Rybnik 6134 6,4Wojkowice 4684 6,5Zawiercie 4033 6,5Czechowice-Dziedzice 4826 7,4Skoczów 3216 8,0Jejkowice 3736 8,0Bieruń 3893 8,2Myszków 3660 8,2Mikołów 4300 8,8Godów 3142 9,5Ustroń 2570 9,8Gaszowice 4424 10,0Buczkowice 5352 10,0Rędziny 2440 10,3Jaworze 3341 10,5Wilkowice 4200 11,3Chełm Śląski 2880 11,5Czerwionka-Leszczyny 4097 11,5Pszczyna 3337 11,7Poczesna 2510 12,0Świerklany 5684 12,0Sławków 2289 12,3Miedźna 3894 12,5Gierałtowice 3575 12,7Lubliniec 3447 12,7Szczyrk 1936 13,0

147


Kozy 5875 13,5Gilowice 2906 14,0Imielin 4005 14,0Poraj 2636 14,3Wilamowice 3859 14,3Świerklaniec 3684 15,0Ornontowice 5626 15,0Mszana 3509 15,5Goczałkowice Zdrój 2099 15,7Chybie 4583 16,0Gorzyce 4956 16,0Blachownia 3336 16,8Orzesze 3781 16,8Bobrowniki 3769 17,3Wyry 3267 17,5Łodygowice 6689 18,0Jasienica 4161 18,4Pawłowice 4421 19,0Bestwina 5286 19,0Strumień 4039 19,3Starcza 2712 20,0Poręba 4384 20,0Pszów 14011 20,0Zebrzydowice 6324 20,5Lubomia 3991 21,0Porąbka 4969 21,3Kłobuck 3394 21,7Radziechowy-Wieprz 4168 21,7Ożarowice 2701 23,0Psary 5685 23,0Krzyżanowice 3807 23,3Brenna 2599 24,0Mierzęcice 3667 24,5Opatów 2244 24,7Popów 1514 25,5Konopiska 3485 26,0Kornowac 4787 26,0Krzepice 3118 26,3Łazy 3195 26,6Wisła 2830 27,3Panki 2514 27,5Istebna 3764 28,0Mykanów 2807 28,4Siewierz 3051 28,5Nędza 3570 28,5Herby 2325 28,7Kłomnice 2754 29,4Wręczyca Wielka 3434 29,6Woźniki 2389 32,0Koszęcin 2881 32,3Milówka 3315 33,0Goleszów 6131 33,0Toszek 3306 33,3Miasteczko Śląskie 3674 34,0Pilchowice 5214 35,0Bojszowy 6760 35,0Olsztyn 2226 36,3Zbrosławice 3878 37,0Suszec 5466 37,5Miedźno 2530 37,7

148


Węgierska Górka 7324 38,0Włodowice 2646 38,5Krupski Młyn 3483 39,0Mstów 3448 40,0Kuźnia Raciborska 4018 42,3Ogrodzieniec 4754 42,5Łękawica 4282 43,0Dębowiec 5518 43,0Niegowa 2832 44,0Ślemień 3482 45,0Kamienica Polska 5650 46,0Kruszyna 2450 47,0Krzanowice 6010 47,0Pilica 2995 47,7Kobiór 4679 48,0Koniecpol 3410 49,0Hażlach 9973 49,0Lipie 3233 49,5Dąbrowa Zielona 2079 50,0Żarki 4123 50,5Rudziniec 3525 53,0Koziegłowy 4773 53,0Kroczyce 3153 55,0Czernichów 6540 56,0Jeleśnia 4473 56,7Boronów 3316 57,0Lyski 9013 57,0Wielowieś 3007 58,0Lipowa 9817 59,0Rajcza 4525 65,5Szczekociny 4125 67,0Pietrowice Wielkie 7181 68,0Irządze 2860 71,0Janów 2974 73,5Kalety 8682 76,0Przyrów 4123 80,0Kochanowice 6670 80,0Przystajń 6030 89,0Ujsoły 4643 110,0Sośnicowice 8277 116,0Pawonków 6470 119,0Lelów 5170 124,0Żarnowiec 4938 125,0Tworóg 8069 125,0Ciasna 7831 134,0


149

Tabela A.13. Obiekty infrastruktury kulturalnej w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Nazwa

Biblioteki Kina Muzea

Liczba

bibliotek

Liczba

wolumenów

na biblio-

tekę

Liczba

czytelników

na biblio-

tekę

Liczba

mieszkań-

ców na

bibliotekę

Liczba km2

na biblio-

tekę

Liczba kin

Liczba

miejsc na

widowni

przypadają-

ca na jedno

kino

Liczba

muzeów

Będzin 8 28805 1333 7330 4,6 1 162 1Czeladź 6 33327 1429 5679 2,7 0 0 0Wojkowice 2 27942 316 4684 6,5 0 0 0Bobrowniki 5 15146 427 2262 10,4 0 0 0Mierzęcice 6 11845 420 1222 8,2 0 0 0Psary 4 16945 548 2842 11,5 0 0 0Siewierz 4 22225 704 3051 28,5 0 0 0Sławków 1 38650 2007 6866 37,0 0 0 0Szczyrk 1 13492 775 5809 39,0 1 106 0Bestwina 4 16233 759 2643 9,5 0 0 0Buczkowice 4 11455 513 2676 5,0 0 0 0Czechowice-Dziedzice

11 23069 1141 3948 6,1 1 366 0

Jasienica 4 12119 610 5202 23,0 0 0 0Jaworze 1 12500 874 6682 21,0 0 0 0Kozy 2 14896 776 5875 13,5 0 0 0Porąbka 4 10496 486 3727 16,0 0 0 0Wilamowice 5 13145 474 3087 11,4 0 0 0Wilkowice 3 10569 712 4200 11,3 0 0 1Cieszyn 5 24376 2043 7080 5,8 1 240 1Ustroń 3 24665 1585 5139 19,7 1 179 2Wisła 1 40302 2750 11320 109,0 1 280 1Brenna 2 15688 729 5197 48,0 0 0 1Chybie 2 15181 756 4583 16,0 0 0 0Dębowiec 1 12054 369 5518 43,0 0 0 0Goleszów 3 11146 397 4087 22,0 0 0 0Hażlach 3 12466 583 3324 16,3 0 0 0Istebna 3 13119 364 3764 28,0 0 0 1Skoczów 3 23051 1287 8575 21,3 0 0 1Strumień 4 12800 491 3029 14,5 0 0 0Zebrzydowice 3 14536 515 4216 13,7 0 0 0Blachownia 2 22041 893 6671 33,5 0 0 0Dąbrowa Zielona 1 12591 310 4157 100,0 0 0 0Janów 3 7256 298 1983 49,0 0 0 0Kamienica Polska 1 22869 734 5650 46,0 0 0 0Kłomnice 5 10054 377 2754 29,4 0 0 0Koniecpol 2 14367 736 5116 73,5 1 250 0Konopiska 4 7651 347 2614 19,5 0 0 0Kruszyna 2 11730 378 2450 47,0 0 0 0Lelów 4 9203 196 1293 31,0 0 0 0Mstów 3 9903 327 3448 40,0 0 0 0Mykanów 2 12217 337 7018 71,0 0 0 0Olsztyn 1 13579 562 6678 109,0 0 0 0Poczesna 4 15227 511 3138 15,0 0 0 0Przyrów 3 9724 181 1374 26,7 0 0 0Rędziny 3 10404 382 3253 13,7 0 0 0Starcza 1 12518 338 2712 20,0 0 0 0Knurów 4 21521 1547 9862 8,5 1 190 0Pyskowice 2 37319 2476 9552 15,5 0 0 0Gierałtowice 4 16060 594 2681 9,5 0 0 1Pilchowice 4 9001 329 2607 17,5 0 0 0Rudziniec 4 6836 239 2644 39,8 0 0 0Sośnicowice 1 21525 1161 8277 116,0 0 0 0

150

Nazwa


Liczba

bibliotek

Liczba

wolumenów

na biblio-

tekę

Liczba

czytelników

na biblio-

tekę

Liczba

mieszkań-

ców na

bibliotekę

Liczba km2

na biblio-

tekę

Liczba kin

Liczba

miejsc na

widowni

przypadają-

ca na jedno

kino

Liczba

muzeów

Toszek 5 11783 427 1984 20,0 0 0 0Wielowieś 2 7737 1188 3007 58,0 0 0 0Kłobuck 4 19055 806 5091 32,5 1 350 0Krzepice 3 11694 448 3118 26,3 1 122 0Lipie 3 10389 411 2155 33,0 0 0 0Miedźno 3 8594 383 2530 37,7 0 0 0Opatów 3 9333 309 2244 24,7 0 0 0Panki 1 16877 818 5028 55,0 0 0 0Popów 1 14121 544 6056 102,0 0 0 0Przystajń 1 12400 529 6030 89,0 0 0 0Wręczyca Wielka 5 9761 396 3434 29,6 0 0 0Lubliniec 5 21386 1180 4825 17,8 0 0 0Boronów 1 14792 634 3316 57,0 0 0 0Ciasna 4 8380 174 1958 33,5 0 0 0Herby 3 10963 427 2325 28,7 0 0 0Kochanowice 3 10992 390 2223 26,7 0 0 0Koszęcin 4 10261 351 2881 32,3 1 200 0Pawonków 5 7616 204 1294 23,8 0 0 0Woźniki 3 12918 538 3186 42,7 0 0 0Łaziska Górne 3 24755 1505 7314 6,7 0 0 0Mikołów 8 15183 888 4837 9,9 0 0 0Orzesze 6 12549 589 3151 14,0 0 0 0Ornontowice 1 17449 1061 5626 15,0 0 0 0Wyry 2 13752 594 3267 17,5 0 0 0Myszków 5 15131 865 6588 14,8 1 430 0Koziegłowy 4 10753 350 3580 39,8 0 0 0Niegowa 2 11714 268 2832 44,0 0 0 0Poraj 4 10129 337 2636 14,3 0 0 0Żarki 3 10318 447 2748 33,7 0 0 0Goczałkowice Zdrój 1 15331 793 6297 47,0 0 0 0Kobiór 1 18446 731 4679 48,0 0 0 0Miedźna 4 11044 606 3894 12,5 0 0 0Pawłowice 6 11309 606 2947 12,7 0 0 0Pszczyna 16 8994 796 3129 10,9 1 90 3Suszec 5 12261 605 2186 15,0 0 0 1Racibórz 10 19714 1396 5692 7,5 2 511,5 1Kornowac 2 11704 228 2394 13,0 0 0 0Krzanowice 3 10047 289 2003 15,7 0 0 0Krzyżanowice 5 8995 328 2284 14,0 0 0 0Kuźnia Raciborska 3 12478 626 4018 42,3 0 0 0Nędza 3 15742 384 2380 19,0 0 0 0Pietrowice Wielkie 5 10577 281 1436 13,6 0 0 0Rudnik 2 11717 547 2610 37,0 0 0 0Czerwionka-Leszczyny

11 14977 865 3724 10,5 0 0 0

Gaszowice 3 11453 267 2949 6,7 0 0 0Jejkowice 1 11722 318 3736 8,0 0 0 0Lyski 4 12702 417 2253 14,3 0 0 0Świerklany 2 20909 916 5684 12,0 0 0 0Kalety 2 20508 590 4341 38,0 0 0 0Miasteczko Śląskie 3 14863 501 2449 22,7 0 0 0Radzionków 2 24186 892 8582 6,5 1 493 0Tarnowskie Góry 9 18476 1917 6775 9,3 0 0 3Krupski Młyn 3 6764 265 1161 13,0 0 0 0

151

Nazwa


Liczba

bibliotek

Liczba

wolumenów

na biblio-

tekę

Liczba

czytelników

na biblio-

tekę

Liczba

mieszkań-

ców na

bibliotekę

Liczba km2

na biblio-

tekę

Liczba kin

Liczba

miejsc na

widowni

przypadają-

ca na jedno

kino

Liczba

muzeów

Ożarowice 3 9703 317 1801 15,3 0 0 0Świerklaniec 2 14411 697 5526 22,5 0 0 0Tworóg 3 12180 495 2690 41,7 0 0 0Zbrosławice 8 10565 381 1939 18,5 0 0 0Bieruń 2 31802 1473 9732 20,5 1 160 0Imielin 1 20603 1861 8010 28,0 0 0 0Lędziny 2 17305 1480 8131 15,5 1 190 0Bojszowy 2 14621 596 3380 17,5 0 0 0Chełm Śląski 1 19143 976 5759 23,0 0 0 0Pszów 3 20244 707 4670 6,7 1 177 0Radlin 2 23761 1145 8856 6,5 0 0 0Rydułtowy 3 24842 1271 7305 5,0 0 0 0Wodzisław Śląski 8 30373 1728 6142 6,3 1 378 1Godów 6 11882 356 2094 6,3 1 189 0Gorzyce 5 17618 597 3965 12,8 0 0 0Lubomia 3 13050 485 2660 14,0 1 50 0Marklowice 1 22428 1389 5159 14,0 0 0 0Mszana 3 15331 585 2339 10,3 0 0 0Poręba 2 10323 707 4384 20,0 1 380 0Zawiercie 8 23615 1634 6554 10,6 1 538 0Irządze 1 12251 357 2860 71,0 0 0 0Kroczyce 2 10983 441 3153 55,0 0 0 0Łazy 7 12445 481 2282 19,0 0 0 0Ogrodzieniec 6 9340 322 1585 14,2 0 0 0Pilica 4 10094 251 2246 35,8 0 0 0Szczekociny 5 10410 338 1650 26,8 0 0 0Włodowice 2 5934 162 2646 38,5 0 0 0Żarnowiec 2 14501 377 2469 62,5 0 0 0Żywiec 3 32576 2056 10710 17,0 1 245 2Czernichów 3 12160 460 2180 18,7 0 0 0Gilowice 2 7680 456 2906 14,0 0 0 0Jeleśnia 8 5177 233 1678 21,3 0 0 0Koszarawa 1 14569 326 2497 32,0 0 0 0Lipowa 3 13522 710 3272 19,7 0 0 0Łękawica 1 10852 528 4282 43,0 0 0 0Łodygowice 3 10121 511 4459 12,0 0 0 0Milówka 1 18148 1031 9945 99,0 0 0 1Radziechowy-Wieprz

6 7027 194 2084 10,8 0 0 0

Rajcza 3 12677 447 3016 43,7 0 0 0Ślemień 1 10588 378 3482 45,0 0 0 0Świnna 4 10129 376 1984 9,8 0 0 0Ujsoły 1 9031 450 4643 110,0 0 0 0Węgierska Górka 4 13967 583 3662 19,0 0 0 0m. Bielsko-Biała 18 33911 2656 9761 6,9 2 827 4m. Bytom 11 28906 1384 16797 6,3 0 0 1m. Chorzów 14 18685 1318 8120 2,4 1 509 2m. Częstochowa 25 26242 2070 9692 6,4 2 942 5m. Dąbrowa Górnicza

18 30794 1744 7155 10,5 1 781 1

m. Gliwice 24 18961 1592 8225 5,6 3 948 7m. Jastrzębie Zdrój 13 32957 2219 7226 6,5 2 381,5 0m. Jaworzno 18 26588 1754 5307 8,5 0 0 1m. Katowice 38 66145 2988 8216 4,3 8 1147 4m. Mysłowice 11 20622 1427 6810 6,0 2 212 2

152

Nazwa


Liczba

bibliotek

Liczba

wolumenów

na biblio-

tekę

Liczba

czytelników

na biblio-

tekę

Liczba

mieszkań-

ców na

bibliotekę

Liczba km2

na biblio-

tekę

Liczba kin

Liczba

miejsc na

widowni

przypadają-

ca na jedno

kino

Liczba

muzeów

m. Piekary Śląskie 10 18344 1025 5906 4,0 0 0 0m. Ruda Śląska 14 23324 1366 10327 5,6 2 963,5 1m. Rybnik 23 17284 1318 6134 6,4 5 732 1m. Siemianowice Śląskie

11 24117 1207 6511 2,3 1 408 1

m. Sosnowiec 22 38731 2386 10118 4,1 2 1045,5 1m. Świętochłowice 7 26540 1370 7789 1,9 0 0 1m. Tychy 16 22727 1800 8111 5,1 2 890,5 2m. Zabrze 22 12500 1274 8594 3,6 2 1659 3m. Żory 8 26658 1477 7751 8,1 1 300 1


153

Tabela A.14. Infrastruktura pomocy społecznej w gminach województwa śląskiego w 2007 roku

Gmina

Obiekty pomocy społecznej Żłobki

Powiatowe

Centrum

Pomocy

Rodzinie

Ośrodki

Pomocy

Społecznej

Placówki

opiekuńczo-

wychowawcze

całodobowe

Domy po-

mocy spo-

łecznej

Środowiskowe

domy samopo-

mocy

Inne

Placówki

pomocy

społecz-

nej ogó-

łem

Liczba

żłobków

Bestwina 1 1 0 2 0

Będzin 1 1 1 4 7 1

Bielsko-Biała 2 1 5 7 2 15 32 2

Bieruń 1 0 1 0

Blachownia 1 1 2 0 0

Bobrowniki 1 2 0 1

Bojszowy 1 4 5 0

Boronów 1 1 2 0

Brenna 1 2 3 0

Buczkowice 1 1 0 0 0

Bytom 1 1 3 4 1 11 21 2

Chełm Śląski 1 1 0 0 0

Chorzów 1 1 3 5 1 16 27 1

Chybie 1 1 2 0

Ciasna 1 1 0 2 0

Cieszyn 1 1 1 4 1 7 15 2

Czechowice-Dziedzice 1 1 1 6 1 3 0

Czeladź 1 1 5 7 0

Czernichów 1 2 0 1 0

Czerwionka-Leszczyny 1 1 8 0 6 0

Częstochowa 2 1 6 4 1 50 64 2

Dąbrowa Górnicza 1 1 1 1 1 6 11 3

Dąbrowa Zielona 1 1 5 0 3 0

Dębowiec 1 0 1 0

Gaszowice 1 1 0 0 0

Gierałtowice 1 1 0 0 0

Gilowice 1 0 1 0

Gliwice 2 1 5 3 1 20 32 4

Goczałkowice Zdrój 1 2 0 1 0

Godów 1 0 1 0

Goleszów 1 1 1 1 4 0

Gorzyce 1 1 1 1 4 0

Hażlach 1 1 3 5 0

Herby 1 0 1 0

Imielin 1 0 1 0

Irządze 1 1 0 2 0

Istebna 1 1 2 0

Janów 1 0 1 0

Jasienica 1 0 1 0

Jastrzębie Zdrój 1 1 2 1 1 6 1

Jaworze 1 0 1 0

Jaworzno 1 1 1 1 1 8 13 1

Jejkowice 1 0 1 0

Jeleśnia 1 1 0 2 0

154

Gmina


Powiatowe

Centrum

Pomocy

Rodzinie

Ośrodki

Pomocy

Społecznej

Placówki

opiekuńczo-

wychowawcze

całodobowe

Domy po-

mocy spo-

łecznej

Środowiskowe

domy samopo-

mocy

Inne

Placówki

pomocy

społecz-

nej ogó-

łem

Liczba

żłobków

Kalety 1 0 1 0

Kamienica Polska 1 1 0 0 0

Katowice 1 1 4 2 5 38 51 8

Kłobuck 1 1 1 0 3 0

Kłomnice 1 1 0 2 0

Knurów 1 1 1 4 7 1

Kobiór 1 2 3 0

Kochanowice 1 1 0 0 0

Koniecpol 1 0 1 0

Konopiska 1 1 0 0 0

Kornowac 1 1 0 2 0

Koszarawa 1 1 0 0 0

Koszęcin 1 2 1 1 5 0

Koziegłowy 1 1 0 0 0

Kozy 1 2 3 0

Kroczyce 1 0 1 0

Krupski Młyn 1 1 0 0 0

Kruszyna 1 0 1 0

Krzanowice 1 2 0 1 0

Krzepice 1 0 1 0

Krzyżanowice 1 1 2 0 0 0

Kuźnia Raciborska 1 1 0 0 0

Lelów 1 1 1 3 0

Lędziny 1 1 1 3 6 0

Lipie 1 0 1 0

Lipowa 1 0 1 0

Lubliniec 1 1 3 1 5 11 1

Lubomia 1 6 7 0

Lyski 1 1 0 2 0

Łaziska Górne 1 1 5 0 3 0

Łazy 1 1 2 0

Łękawica 1 0 1 0

Łodygowice 1 1 0 0 0

Marklowice 1 1 0 0 0

Miasteczko Śląskie 1 2 0 1 0

Miedźna 1 1 0 2 0

Miedźno 1 0 1 0

Mierzęcice 1 1 0 0 0

Mikołów 1 1 1 6 9 1

Milówka 1 1 2 0

Mstów 1 0 1 0

Mszana 1 0 1 0

Mykanów 1 1 2 0

Mysłowice 1 1 1 1 4 8 1

Myszków 1 1 1 2 2 7 0

155

Gmina


Powiatowe

Centrum

Pomocy

Rodzinie

Ośrodki

Pomocy

Społecznej

Placówki

opiekuńczo-

wychowawcze

całodobowe

Domy po-

mocy spo-

łecznej

Środowiskowe

domy samopo-

mocy

Inne

Placówki

pomocy

społecz-

nej ogó-

łem

Liczba

żłobków

Nędza 1 0 1 0

Niegowa 1 0 1 0

Ogrodzieniec 1 1 0 0 0

Olsztyn 1 1 0 2 0

Opatów 1 0 1 0

Ornontowice 1 3 0 2 0

Orzesze 1 1 1 0 3 0

Ożarowice 1 2 0 1 0

Panki 1 0 1 0

Pawłowice 1 1 2 0 0 0

Pawonków 1 1 0 0 0

Piekary Śląskie 1 1 1 1 4 8 1

Pietrowice Wielkie 1 2 0 1 0

Pilchowice 1 2 3 0 0 0

Pilica 1 0 1 0

Poczesna 1 1 0 2 0

Popów 1 0 1 0

Poraj 1 1 3 5 0

Porąbka 1 0 1 0

Poręba 1 0 1 0

Przyrów 1 0 1 0

Przystajń 1 0 1 0

Psary 1 1 1 3 0

Pszczyna 1 1 1 1 1 3 8 1

Pszów 1 1 2 0

Pyskowice 1 1 1 0 0

Racibórz 1 1 2 3 7 1

Radlin 1 1 2 0

Radziechowy-Wieprz 1 1 0 0 0

Radzionków 1 1 0 0 0

Rajcza 1 1 1 3 0

Rędziny 1 1 2 0

Ruda Śląska 1 1 5 5 2 9 23 1

Rudnik 1 0 1 0

Rudziniec 1 1 2 0

Rybnik 2 1 4 1 2 8 18 1

Rydułtowy 1 0 1 0

Siemianowice Śląskie 1 1 0 2 3 7 1

Siewierz 1 0 1 0

Skoczów 1 1 3 0 5 1

Sławków 1 3 4 0

Sosnowiec 1 1 8 2 2 14 28 4

Sośnicowice 1 1 2 0 0 0

Starcza 1 0 1 0

Strumień 1 1 3 5 0

156

Gmina


Powiatowe

Centrum

Pomocy

Rodzinie

Ośrodki

Pomocy

Społecznej

Placówki

opiekuńczo-

wychowawcze

całodobowe

Domy po-

mocy spo-

łecznej

Środowiskowe

domy samopo-

mocy

Inne

Placówki

pomocy

społecz-

nej ogó-

łem

Liczba

żłobków

Suszec 1 0 1 0

Szczekociny 1 3 0 2 0

Szczyrk 1 0 1 0

Ślemień 1 0 1 0

Świerklaniec 1 1 1 3 0 0 0

Świerklany 1 1 0 0 0

Świętochłowice 1 1 1 2 1 5 11 0

Świnna 1 0 1 0

Tarnowskie Góry 1 1 2 5 9 3

Toszek 1 1 0 2 0

Tworóg 1 1 2 0

Tychy 1 1 1 1 2 7 13 1

Ujsoły 1 0 1 0

Ustroń 1 2 1 2 6 1

Węgierska Górka 1 2 0 1 0

Wielowieś 1 1 0 2 0

Wilamowice 1 1 0 0 0

Wilkowice 1 1 1 3 0

Wisła 1 0 1 0

Włodowice 1 1 6 0 4 0

Wodzisław Śląski 1 1 1 1 6 10 0

Wojkowice 1 1 0 0 0

Woźniki 1 0 1 0

Wręczyca Wielka 1 1 0 0 0

Wyry 1 0 1 0

Zabrze 1 1 2 4 1 7 16 4

Zawiercie 1 1 1 1 1 5 10 1

Zbrosławice 1 3 4 0 0 0

Zebrzydowice 1 1 2 0 0 0

Żarki 1 1 1 3 0

Żarnowiec 1 0 1 0

Żory 1 1 0 1 3 6 0

Żywiec 1 1 4 1 1 8 1

Opracowanie własne IBS na podstawie GUS i Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego

157

Tabela A.15. Wykaz gmin w województwie śląskim z podziałem na wybrane kategorie

Wiejskie Miejskie Miejsko-wiejskie

Bestwina Szczyrk Czechowice-DziedziceBuczkowice Cieszyn WilamowiceJasienica Ustroń SkoczówJaworze Wisła StrumieńKozy Żywiec WoźnikiPorąbka m. Bielsko-Biała BlachowniaWilkowice Lubliniec KoniecpolBrenna Kalety KłobuckChybie Miasteczko Śląskie KrzepiceDębowiec Radzionków KoziegłowyGoleszów Tarnowskie Góry ŻarkiHażlach m. Bytom SośnicowiceIstebna m. Piekary Śląskie ToszekZebrzydowice Myszków KrzanowiceCzernichów m. Częstochowa Kuźnia RaciborskaGilowice Knurów Czerwionka-LeszczynyJeleśnia Pyskowice SiewierzKoszarawa m. Gliwice ŁazyLipowa m. Zabrze OgrodzieniecŁękawica m. Chorzów PilicaŁodygowice m. Katowice SzczekocinyMilówka m. Mysłowice PszczynaRadziechowy-Wieprz m. Ruda ŚląskaRajcza m. Siemianowice ŚląskieŚlemień m. ŚwiętochłowiceŚwinna RacibórzUjsoły PszówWęgierska Górka RadlinBoronów RydułtowyCiasna Wodzisław ŚląskiHerby m. Jastrzębie ZdrójKochanowice m. RybnikKoszęcin m. ŻoryPawonków BędzinKrupski Młyn CzeladźOżarowice WojkowiceŚwierklaniec SławkówTworóg PorębaZbrosławice ZawiercieDąbrowa Zielona m. Dąbrowa GórniczaJanów m. JaworznoKamienica Polska m. SosnowiecKłomnice Łaziska GórneKonopiska MikołówKruszyna OrzeszeLelów BieruńMstów ImielinMykanów LędzinyOlsztyn m. TychyPoczesnaPrzyrówRędzinyStarczaLipieMiedźnoOpatówPankiPopów

158

Wiejskie Miejskie Miejsko-wiejskie

PrzystajńWręczyca WielkaNiegowaPorajGierałtowicePilchowiceRudziniecWielowieśKornowacKrzyżanowiceNędzaPietrowice WielkieRudnikGaszowiceJejkowiceLyskiŚwierklanyGodówGorzyceLubomiaMarklowiceMszanaBobrownikiMierzęcicePsaryIrządzeKroczyceWłodowiceŻarnowiecOrnontowiceWyryGoczałkowice ZdrójKobiórMiedźnaPawłowiceSuszecBojszowyChełm Śląski

159

Aneks 2. Scenariusz wywiadu IDI jednostek samorządu terytorialnego

1. Wprowadzenie i cele rozmowy

� przywitanie, przedstawienie się (o sobie, o IBS)

Instytut Badań Strukturalnych jest niezależną fundacją naukową istniejącą od 2006 roku, której celem jest prowadzenie i wspieranie badań podnoszących innowacyjność i konkurencyjność gospodarki. W ramach naszych prac służymy partnerom publicznym i prywatnym pomocą w ilościowej i jakościowej ocenie i zrozumieniu zjawisk kluczowych dla funkcjonowania gospodarki i jej poszczególnych sektorów.

Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego realizujemy projekt pt. „Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy województwa śląskiego”. Przedmiotem projektu jest ocena oddziaływania inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój gmin i powiatów województwa śląskiego, a wywiady z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego są jednym z elementów badania.

� cel rozmowy, przebieg (jakie elementy (bloki), jak długo)

Celem rozmowy jest określenie stanu infrastruktury społecznej przez pracowników jednostek samorządu terytorialnego.

Chciałabym porozmawiać z Panem(ią) na temat tego, jak ocenia Pan(i) zasoby gminy/powiatu dotyczące komponentów infrastruktury społecznej. W tym celu podczas rozmowy wyodrębnimy bloki tematyczne dotyczące kolejno infrastruktury: edukacyjnej, ochrony zdrowia, sportowo-rekreacyjnej, kulturalnej, pomocy społecznej oraz mieszkaniowej.

W poszczególnych częściach rozmowa dotyczyć będzie oceny efektywności podejmowanych inwestycji oraz identyfi kacji czynników wpływających na nią. Rozmawiać będziemy również o skali zaangażowania podmiotów prywatnych w infrastrukturę społeczną. Na koniec skoncentrujemy się na określeniu priorytetowych inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej w najbliższych latach.

Jeśli z odpowiedzią na niektóre pytania będzie Pan(i) miał(a) trudności, związane z brakiem informacji na temat danych inwestycji czy danego komponentu infrastruktury, po skończonej rozmowie, poproszę o udostępnienie kontaktu do osoby, która będzie mogła uzupełnić brakujące informacje.

� o nagrywaniu (czy można)

2. Ocena stanu infrastruktury społecznej

1.) Zacznijmy od oceny poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej w Pan/i gminie/powiecie. Jak ocenia Pan(i) zasoby gminy/powiatu dotyczące infrastruktury:– edukacyjnej znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (dopytać o przedszkola, szkoły, uczelnie, poradnie

psychologiczno-pedagogiczne itp.),– ochrony zdrowia znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (dopytać o szpitale, przychodnie),– sportowo-rekreacyjnej znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (dopytać o tereny zieleni, kluby i sekcje

sportowe, boiska, hale itp.),– kulturalnej znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (dopytać o biblioteki, kina, muzea, teatry itp.),– pomocy społecznej znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (dopytać o centra pomocy rodzinie, ośrodki

pomocy społecznej, żłobki)– mieszkaniowej znajdującej się na terenie gminy/powiatu? (zasoby mieszkaniowe).

• Jeśli respondent nie wspomniał to przy każdym z komponentów dopytać: Jak Pan/i sądzi, czy dostęp do wymienionych przez Pana/ią placówek/instytucji jest wystarczający, to znaczy czy nie powinno ich być więcej a może jest ich w sam raz?

• Jeśli respondent nie wspomniał to przy każdym z komponentów dopytać: Jak ocenia Pan(i) jakość wyposażenia infrastruktury?

2.) Z tego co Pan/i powiedział/a wyłania się interesujący obraz infrastruktury społecznej w gminie/powiecie. Proszę powiedzieć, jak Pan/i sądzi, czy stan tej infrastruktury ma wpływ na atrakcyjność inwestycyjną gminy/powiatu?

Jeśli tak to: Na czym ten wpływ polega (przykłady)? Dopytać: Który z komponentów infrastruktury (o których była mowa) ma duże znaczenie, a który jest mniej istotny jeśli chodzi o atrakcyjność inwestycyjną gminy/powiatu?

Jeśli nie to dopytać: Dlaczego stan infrastruktury nie ma wpływu na atrakcyjność inwestycyjną gminy/powiatu?

160

3. Ocena efektywności inwestycji w infrastrukturze społecznej

3.) Porozmawiajmy teraz o inwestycjach prowadzonych w zakresie infrastruktury społecznej w okresie 1999-2008. Jakie Pana/i zdaniem najważniejsze inwestycje dotyczące infrastruktury (podkreślić, że chodzi o najważniejsze a nie o wszystkie):

– edukacyjnej zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/

powiatu? Dlaczego? • Czy są jakieś inwestycje w tym zakresie, które Pana/i zdaniem powinny być poczynione lecz ich zaniechano? Jeśli nie było takich inwestycji, to pytanie:• Jakie inwestycje Pana/i zdaniem powinny być poczynione lecz ich zaniechano?

– ochrony zdrowia zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/


– sportowo-rekreacyjnej zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/


– kulturalnej zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/


– pomocy społecznej zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/


– mieszkaniowej zostały zrealizowane w gminie/powiecie w tym czasie?Jeśli były to pytamy dalej: • Jak Pan/i sądzi czy inwestycje przeprowadzone w latach 1999-2008 odpowiadały faktycznym potrzebom gminy/


161

4.) Czy któreś spośród wymienionych przez Pana/ią inwestycji przyczyniły się do rozwoju społeczno-gospodarczego gminy/powiatu? Dlaczego? (dopytać o wpływ na jakość życia, na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej, na decyzje o zmianie miejsca zamieszkania).

5.) A dlaczego właśnie te inwestycje przyczyniły się do rozwoju? (dopytać o warunki efektywności inwestycji).

6.) Czy któreś z omawianych inwestycji były współfi nansowane ze środków UE? W ramach którego programu operacyjnego projekt był realizowany? A w ramach którego priorytetu tego programu był realizowany ten projekt?

7.) Jaki był poziom dofi nansowania?

4. Ocena skali zaangażowania podmiotów prywatnych

8.) Czy na terenie gminy/powiatu są przypadki prywatnych inwestycji w obszarze infrastruktury: Ile było tych inwestycji i czy ocenia je pan raczej jako duże czy małe?

– edukacyjnej?– ochrony zdrowia?– sportowo-rekreacyjnej?– kulturalnej?– pomocy społecznej?– mieszkaniowej?(Jeśli były to kolejne pytanie, jeśli nie to przejście do pytania 10):9.) Czy któreś z wymienionych przez Pana/ią inwestycji miały wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy gminy/

powiatu? (dopytać o wpływ na jakość życia i na wzrost atrakcyjności inwestycyjnej)

10.) Czy inwestycje prywatne, o których rozmawialiśmy, określił(a)by Pan/i jako substytucyjne, zastępcze względem publicznych czy raczej są one komplementarne, uzupełniające?

11.) Czy dostrzega Pan/i jakieś czynniki, które są Pana/i zdaniem utrudnieniem dla prywatnych inwestorów w podejmowaniu inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej w Pana/i gminie/powiecie?

5. Priorytety inwestycyjne w obszarze infrastruktury społecznej w najbliższych latach

12.) Które komponenty infrastruktury społecznej w Pana/i gminie/powiecie w największym stopniu wymagają nakładów inwestycyjnych?

13.) Proszę podać przykłady inwestycji, które według Pana/i w największym stopniu mogłyby wpłynąć na podniesienie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w Pana/i gminie/powiecie. (Doprecyzować: czy chodzi o nowe inwestycje, czy też o polepszenie jakości istniejących elementów infrastruktury społecznej).

14.) Czy ww. propozycje inwestycji są uwzględnione w planach inwestycyjnych gminy/powiatu?

15.) Czy i w jakich obszarach infrastruktury społecznej planowane jest ubieganie się o środki UE?

6. Zakończenie

16.) Podsumowując proszę powiedzieć jakie czynniki uznał(a)by Pan/i za kluczowe w przypadku inwestycji, która mogłaby mieć znaczący wpływ na rozwój społeczno-gospodarczy w Pana/i gminie/powiecie?

162

Aneks 3. Scenariusz wywiadu IDI podmiotów niepublicznych

1. Wprowadzenie i cele rozmowy

Przywitanie, przedstawienie się (o sobie, o IBS)

Instytut Badań Strukturalnych jest niezależną fundacją naukową istniejącą od 2006 roku, której celem jest prowadzenie i wspieranie badań podnoszących innowacyjność i konkurencyjność gospodarki. W ramach naszych prac służymy partnerom publicznym i prywatnym pomocą w ilościowej i jakościowej ocenie i zrozumieniu zjawisk kluczowych dla funkcjonowania gospodarki i jej poszczególnych sektorów.

Na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego realizujemy projekt pt. „Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy województwa śląskiego”. Przedmiotem projektu jest ocena oddziaływania inwestycji w infrastrukturę społeczną na rozwój gmin i powiatów województwa śląskiego, a wywiady z przedstawicielami podmiotów prywatnych są jednym z elementów badania.

cel rozmowy, przebieg (jakie elementy (bloki), jak długo)

Celem rozmowy będzie określenie powodów realizacji inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej, zdiagnozowanie barier w realizacji tego typu inwestycji oraz porównanie wpływu inwestycji realizowanych przez sektor prywatny na tle przedsięwzięć podejmowanych przez sektor publiczny. Do infrastruktury społecznej zaliczamy sześć komponentów: edukacyjny, ochrony zdrowia, sportowo-rekreacyjny, kulturalny, pomocy społecznej oraz mieszkaniowy78.

o nagrywaniu (czy można)

2. Charakterystyka działalności podmiotu prywatnego

• Proszę opowiedzieć o działalności [nazwa podmiotu]. Dopytać:– Jaki jest status prawny Państwa instytucji? – Jaki jest zakres przedmiotowy i geografi czny działalności [nazwa podmiotu]?• Czy uważa Pan/i, że sfera infrastruktury społecznej jest atrakcyjna inwestycyjnie dla podmiotów niepublicznych?

Dlaczego tak?

Jeśli nie:Co było motywacją do realizacji Państwa inwestycji ?• Jakie są korzyści zarówno dla podmiotów realizujących takie inwestycje, jak i dla rozwoju społeczno-gospodar-

czego terenów, na których są prowadzone?• Jak oceniacie Państwo zasoby infrastruktury społecznej (pod względem ilościowym oraz jakościowym) na tere-

nie, na którym prowadzi działalność Państwa instytucja?3. Specyfi ka działalności podmiotów prywatnych w województwie śląskim

• Czy Państwa instytucja współpracuje z samorządem?Jeśli TAK:• Jak ocenia Pan/i tę współpracę? • Czy są Państwu znane przykłady działań podejmowanych przez władze samorządowe w celu zwiększenia ak-

tywności podmiotów niepublicznych w obszarze infrastruktury społecznej? Jeśli tak: Jaka jest Państwa ocena tych działań?

• Czy Pana/i zdaniem można powiedzieć, że współpraca podmiotów prywatnych z samorządami lokalnymi na te-renie województwa śląskiego różni się od tej w innych województwach? I dlaczego?

• Jakiego rodzaju wsparcie ze strony samorządu lokalnego w największym stopniu zwiększyłoby zaangażowanie podmiotów niepublicznych w obszarze infrastruktury społecznej?

78 Pokazujemy respondentowi listę komponentów.

163

4. Charakterystyka barier działalności

• Jakie są najważniejsze bariery w powstawaniu i działalności niepublicznych podmiotów podobnych do Państwa instytucji?

5. Rola podmiotów prywatnych

• Czy działalność Państwa instytucji (oraz innych podobnych podmiotów) wpływa na lokalny rozwój społeczno-gospodarczy? Na czym ten wpływ polega? Dopytać o wpływ na:

• atrakcyjność inwestycyjną;• poziom życia mieszkańców;

6. Działalność podmiotu prywatnego na tle działania instytucji publicznych

• Czy i pod jakim względem działalność Państwa podmiotu różni się od działalności podmiotów publicznych o podobnym profi lu działalności?

• W jakim stopniu świadczone przez Państwa usługi mają charakter komplementarny, a w jakim substytucyjny względem podmiotów publicznych?

7. Finanse i inwestycje podejmowane przez instytucję

• Z jakich źródeł fi nansowana jest działalność Państwa instytucji? • Jakiego rodzaju inwestycje realizowaliście Państwo w ciągu ostatnich 10 lat (lub od momentu powstania Pań-

stwa instytucji, jeśli działa ona krócej niż 10 lat )? Jaka była wartość tych inwestycji?• Jakie są Państwa plany inwestycyjne w najbliższych latach?

8. Zakończenie rozmowy

• Prosimy respondenta o ewentualne uwagi i spostrzeżenia. Czy chciałby coś dodać? • Prosimy respondenta o wypełnienie metryczki• podziękowania, pożegnanie

164

Aneks 4. Scenariusz I panelu

Organizacja panelu

Przewidywany czas trwania: ok. 2-2,5 godziny.Wstęp 5 minutStan infrastruktury społecznej województwa śląskiego na tle kraju 30 minutKanały oddziaływania infrastruktury społecznej 20 minutRola podmiotów prywatnych w tworzeniu infrastruktury społecznej 30 minutCzynniki decydujące o powodzeniu inwestycji 30 minutWnioski: Jak inwestować w infrastrukturę społeczną 15 minutZakończenie 5 minut

1. Wstęp

• Prezentacja prowadzącego i IBS• Prezentacja celu badania i roli panelu eksperckiego• Defi nicja infrastruktury społecznej • Prezentacja uczestników

2. Stan infrastruktury społecznej województwa śląskiego na tle kraju

Wprowadzenie: Ważnym elementem badania jest przedstawienie województwa śląskiego na tle kraju pod względem poziomu infrastruktury społecznej i jej zmian (inwestycji w nią dokonywanych).

Jakie jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:Jaki jest poziom infrastruktury społecznej w województwie śląskim – w kategoriach bezwzględnych i względnych

(tj. w porównaniu z innymi regionami)?W jakim stopniu istniejąca infrastruktura zaspakaja potrzeby ludności? W jakich obszarach występują największe braki?Jakie są zmiany w czasie w odniesieniu do infrastruktury społecznej? Czy inwestycje są wystarczające? W jakich

obszarach tak, w jakich nie?Jak powyższe zjawiska kształtują się w układzie przestrzennym? Które obszary województwa śląskiego

są wyposażone w infrastrukturę społeczną adekwatną do potrzeb, a które nie?

3. Kanały oddziaływania infrastruktury społecznej na rozwój województwa śląskiego

Wprowadzenie: Centralnym punktem badania jest określenie, w jaki sposób infrastruktura społeczna wpływa na rozwój województwa śląskiego (przez rozwój rozumiemy wzrost gospodarczy, a także zmiany ogólnej sytuacji społeczno-gospodarczej, w tym jakości życia mieszkańców). O ile w literaturze udokumentowano wiele różnych mechanizmów takiego wpływu, to siła ich występowania w województwie śląskim wymaga określenia.

Jakie jest Państwa w tym kontekście zdanie w następujących kwestiach:Jakimi kanałami dochodzi w województwie śląskim do oddziaływania infrastruktury społecznej na rozwój?Jakie są pod tym względem silne strony województwa śląskiego? Jakie są jego słabości?Czy znane są Państwu przykłady uzyskania lub utracenia istotnych inwestycji na skutek wyposażenia/braku

wyposażenia w infrastrukturę społeczną?

4. Rola podmiotów prywatnych w tworzeniu infrastruktury społecznej, bariery

Wprowadzenie: Różne elementy infrastruktury społecznej są dostarczane przez JST i państwo lub przez sektor prywatny. Zależy to oczywiście od rodzaju infrastruktury, a także od lokalizacji.

Jakie jest Państwa w tym kontekście zdanie w następujących kwestiach:W jakich obszarach na terenie województwa śląskiego podmioty prywatne są skuteczne w tworzeniu infrastruktury

społecznej? W jakich skuteczne nie są?Czy skala zaangażowania podmiotów prywatnych odróżnia województwo śląskie od innych regionów kraju?Na ile inwestycje w infrastrukturę społeczną podmiotów prywatnych mogą być komplementarne, a na ile

substytucyjne w stosunku do inwestycji publicznych?Czy można zidentyfi kować obszary, w których podmioty prywatne mogłyby być bardziej aktywne, ale nie są? Jakie są występujące w tym obszarze bariery, w szczególności bariery specyfi czne dla województwa śląskiego?

W jakim sposób władze samorządowe mogą stymulować zaangażowanie podmiotów prywatnych?Jakie można zastosować instrumenty dla zwiększenia zaangażowania podmiotów prywatnych w inwestycje

w infrastrukturę społeczną?

165

5. Czynniki decydujące o powodzeniu inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej

Wprowadzenie: Inwestycje podejmowane przez instytucje publiczne i instytucje prywatne mogą przynosić efekt różny od pierwotnie zakładanego. W szczególności inwestycje mogą być niedopasowane do potrzeb, nieudane ze względu na problemy w zarządzaniu, złym zaplanowaniu fi nansowania danego podmiotu po zakończeniu inwestycji, wreszcie nieudane na skutek czynników wewnętrznych (błędy popełnione w trakcie realizacji inwestycji) i zewnętrznych (zmiana otoczenia inwestycji).

Jakie jest Państwa w tym kontekście zdanie w następujących kwestiach:Jak zdefi niujecie Państwo inwestycję udaną/nieudaną? Jak w tej defi nicji ująć oczekiwania co do wpływu na wzrost

gospodarczy?Jaka jest skuteczność inwestycji w infrastrukturę społeczną? Jaka jest efektywność działań podejmowanych w tym

zakresie przez instytucje publiczne i prywatne?Czy znane są Państwu przykłady spektakularnych sukcesów lub porażek inwestycji w infrastrukturę społeczną?Jakie są warunki skutecznej inwestycji ze środków publicznych? Jakie są warunki skutecznej inwestycji ze środków

prywatnych?

6. Wnioski: jak inwestować w infrastrukturę społeczną – ocena ex ante efektywności inwestycji

Wprowadzenie: Dotychczas poruszane zagadnienia umożliwiły nam refl eksję zarówno nad stanem infrastruktury społecznej województwa śląskiego i jej wpływem na rozwój, jak i czynnikami warunkującymi skuteczne tworzenie tej infrastruktury.

W odniesieniu do dotychczasowej dyskusji, jakie jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:Jak podsumowaliby Państwo stan i rozwój infrastruktury społecznej województwa śląskiego w ostatnich latach?Jakie są najważniejsze obecnie potrzeby inwestycyjne województwa w obszarze infrastruktury społecznej?Jakie metody mogą być wykorzystane do lepszego określenia pożądanych kierunków inwestycji? Jakie metody planowania i wyboru inwestycji w infrastrukturę społeczną mogą się Państwa zdaniem przyczynić

do ich większej efektywności?

7. Zakończenie

• Zaproszenie na drugi panel, przedstawienie jego tematyki, ustalenie terminu;• Prośba o wypełnienie metryczek i listy obecności;• Podziękowanie za udział.

166

Aneks 5. Scenariusz II panelu

Organizacja panelu

• Wstęp 5 minut• Prezentacja przedstawiciela IBS – wstępne wyniki badania 35 minut• Sytuacja społeczno-ekonomiczna 20 minut• Zróżnicowanie infrastruktury społecznej w województwie śląskim 30 minut• Wydatki inwestycyjne 20 minut• Ocena efektywności inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej 25 minut• Podsumowanie 15 minut

1. Wstęp

• Prezentacja prowadzącego i IBS• Prezentacja celu badania i roli panelu eksperckiego• Defi nicja infrastruktury społecznej • Prezentacja uczestników

2. Prezentacja przedstawiciela IBS – wstępne wyniki badania

Prezentacja związana ze streszczeniem wstępnych wyników badania.

3. Sytuacja społeczno-ekonomiczna

Wprowadzenie: Przedstawione zróżnicowanie sytuacji społeczno-ekonomicznej stanowi istotny kontekst analizy infrastruktury społecznej. W szczególności w opracowaniu wykorzystano stworzone na jego potrzeby miary syntetyczne, tj. indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego, składający się z indeksu gospodarczego, indeksu zdrowia, indeksu kapitału ludzkiego oraz indeksu kapitału społecznego. Indeksy te, chociaż łącznie wskazują na dość dobrą pozycję województwa śląskiego na tle kraju, jednocześnie ukazują niski poziom rozwoju obszarów miejskich (w porównaniu do reszty kraju) i relatywnie dobry – obszarów wiejskich.

Jakie w tym kontekście jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:1.1. Czy indeksy dobrze oddają specyfi kę sytuacji społeczno-ekonomicznej województwa śląskiego – tak na tle

kraju, jak i jego wewnętrzne zróżnicowanie?1.2. Czy hierarchia powiatów – pod względem wartości poszczególnych indeksów – pozostaje w Państwa ocenie

w związku z faktyczną dostępnością infrastruktury?

4. Zróżnicowanie infrastruktury społecznej w województwie śląskim

Wprowadzenie: Wyposażenie w infrastrukturę społeczną silnie koreluje się z sytuacją społeczno-gospodarczą, w tym w szczególności z szacowanym w badaniu PKB per capita. Jednocześnie, zarówno w województwie śląskim, jak i w całym kraju można obserwować zmniejszanie się tych różnic: na obszarach o słabszym początkowym wyposażeniu w infrastrukturę jej przyrost był szybszy. Zjawisko to współwystępowało również z szybszym rozwojem społeczno-gospodarczym, choć w tym wypadku zależność jest znacznie mniej wyraźna.

Jakie w tym kontekście jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:1.1. Czy oszacowane w ramach badania stan i zróżnicowanie infrastruktury dobrze odzwierciedlają

rzeczywistość?1.2. Czy dla obserwowanych relacji między wyjściowym wyposażeniem w infrastrukturę społeczną, obserwowanym

wzrostem tego wyposażenia i wzrostem gospodarczym dostrzegacie Państwo prawidłowości wykraczające poza prezentowaną analizę statystyczną? (odniesienie do wykresów 6 i 8, w prezentacji zostaną na nich dodatkowo wyróżnione grupy powiatów) Czy na podstawie Państwa znajomości regionu można pogłębić komentarz obserwowanych relacji?

1.3. Czy zgadzacie się Państwo z przedstawionymi w streszczeniu ocenami poziomu rozwoju poszczególnych elementów infrastruktury społecznej:

1.3.1. edukacyjnej?1.3.2. kulturalnej?1.3.3. mieszkaniowej?1.3.4. pomocy społecznej?1.3.5. sportowo-rekreacyjnej?1.3.6. zdrowotnej?

167

5. Wydatki inwestycyjne

Wprowadzenie: Kwoty inwestowane w infrastrukturę społeczną silnie różnią się pomiędzy powiatami, przy czym powiaty o wyższym poziomie rozwoju wydają nieco więcej na infrastrukturę ogółem i zauważalnie więcej na infrastrukturę społeczną. Co ciekawe, nie występuje korelacja między ogólnym poziomem inwestycji a kwotami współfi nansowania ze środków UE. Jednocześnie obserwować można konwergencję wydatków per capita.

Jakie w tym kontekście jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:1.1. Jakie są przyczyny tak silnego zróżnicowania wykorzystania środków UE?1.2. Czy obserwowane relacje między poziomem rozwoju a inwestycjami ogólnymi i w infrastrukturę społeczną

Państwa zdaniem w większym stopniu wynikają z mechanizmów rozwoju społeczno-gospodarczego (infrastruktura społeczna jako dobro luksusowe) czy specyfi cznych potrzeb i uwarunkowań województwa?

1.3. Jak oceniacie państwo relację między nakładami inwestycyjnymi a zmianami indeksu infrastruktury społecznej? Z czego mogą wynikać obserwowane różnice w zwrocie?

6. Ocena efektywności inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej

Wprowadzenie: Przy ocenie ex ante efektywności inwestycji konieczne jest wzięcie pod uwagę zarówno infrastruktury istniejącej (przybliżonej indeksem), jak też istniejących potrzeb oraz oczekiwanego zwrotu (na bazie np. oszacowań modelu ekonometrycznego). Analiza dostarczyła różnych wyników dla różnych typów infrastruktury, wskazując m.in. na:

• wpływ infrastruktury zdrowotnej i w mniejszym stopniu – sportowo-rekreacyjnej, przy czym korzystne efekty zwiększają się wraz z nasyceniem infrastrukturą danego rodzaju;

• wpływ infrastruktury edukacyjnej, przy czym korzystne efekty zmniejszają się wraz z nasyceniem infrastrukturą danego rodzaju;

• brak wpływu infrastruktury pomocy społecznej, mieszkaniowej oraz kulturalnej.W chwili obecnej wyniki projektu w tym punkcie mają charakter wstępny. Jakie w tym kontekście jest Państwa zdanie w następujących kwestiach:1.1. Czy zgadzacie się Państwo, na podstawie swojej znajomości regionu, z ocenami przedstawionymi

w streszczeniu co do oczekiwanego wpływu inwestycji w poszczególnych obszarach? 1.2. Czy oszacowania zależności pomiędzy stanem poszczególnych komponentów infrastruktury

społecznej a oczekiwanym wpływem inwestycji na rozwój społeczno-gospodarczy są zgodne z Państwa doświadczeniem?

1.3. Jak oceniacie Państwo relacje występujące między oszacowaniami obecnego stanu infrastruktury oraz oszacowaniami wpływu w poszczególnych obszarach?

7. Podsumowanie

Istotnym elementem niniejszego projektu badawczego jest sformułowanie rekomendacji dla władz samorządowych województwa śląskiego w zakresie przyszłych inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej. Jako podsumowanie dzisiejszej dyskusji prosimy Państwa odniesienie się do następujących zagadnień:

1.1. Jakimi kryteriami powinny kierować się władze samorządowe oceniając ex ante efektywność różnych wariantów inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej?

1.2. Jakie cechy charakterystyczne gmin/powiatów sprzyjają efektywności inwestycji w poszczególne komponenty infrastruktury społecznej? (Np. czy powinny być realizowane w obszarach, gdzie dotychczasowe nasycenie infrastrukturą społeczną jest najmniejsze?)

168

Aneks 6. Formularz kwestionariusza internetowego badania CAWI

Założenia badania:Formularz zostanie umieszczony na zewnętrznym serwerze gwarantującym zachowanie poufność zbieranych

danych. Respondenci otrzymają na adres poczty elektronicznej zaproszenie do udziału w badaniu, w którym znajdzie się indywidualny dla każdej JST link.

Szanowni Państwo,Zapraszamy do udziału w internetowym badaniu jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego.

Przedmiotem badania jest infrastruktura społeczna w Państwa gminie/powiecie (do infrastruktury społecznej zaliczamy infrastrukturę: edukacyjną, zdrowotną, kulturalną, turystyczno-rekreacyjną, pomocy społecznej oraz mieszkaniową). Pytania dotyczyć będą oceny aktualnego stanu poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej, najważniejszych inwestycji przeprowadzonych w jej zakresie w ostatnich latach oraz diagnozy potrzeb w kontekście podniesienia poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gminy/powiatu.

Opracowanie zebranych za pośrednictwem niniejszej ankiety danych jest kluczowym elementem projektu badawczego „Analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na wzrost gospodarczy województwa śląskiego realizowanego przez Instytut Badań Strukturalnych na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego. Realizacja badania przyczyni się do zdobycia wiedzy na temat efektywności inwestycji w poszczególne elementy infrastruktury społecznej, które są niezbędne dla rozwoju przedsiębiorstw, przyciągania inwestorów oraz tworzenia trwałych miejsc pracy.

Niniejszy kwestionariusz jest przeznaczony dla kierownictwa Państwa jednostki.Wypełnienie kwestionariusza zajmie Państwu ok. 60 min. Badanie można w dowolnym momencie przerwać (odpowiedzi

na poszczególne pytania będą na bieżąco rejestrowane w systemie). Pytania obowiązkowe zostały oznaczone gwiazdką (*).Z góry dziękujemy za udział w ankiecie

Zespół Instytutu Badań Strukturalnych [email protected] rekomendacyjny Urzędu Marszałkowskiego znajduje się pod adresem <<adres>>

169

Do infrastruktury społecznej zaliczamy infrastrukturę: edukacyjną, zdrowotną, kulturalną, turystyczno-rekreacyjną, pomocy społecznej oraz mieszkaniową.

Część 0. Informacje na temat JST

0.1 Jaką jednostkę samorządu terytorialnego Państwo reprezentują? *

gmina wiejska powiat grodzki (miasta na prawach powiatu)

gmina miejska powiat ziemski

gmina miejsko-wiejska

0.2 Proszę wpisać nazwę reprezentowanej przez Państwa jednostki samorządu terytorialnego *

<<pole tekstowe>>

0.3 Jakie jest Państwa stanowisko służbowe? *

<<pole tekstowe>>

170

Część 1. Ocena stanu infrastruktury społecznej

1.1 Poniżej prosimy Państwa o ocenę infrastruktury edukacyjnej na terenie Państwa gminy/powiatu. *

Jak oceniają Państwo dostępność infrastruktury edukacyjnej na terenie Państwa gminy/powiatu?Poniżej prosimy ocenić jedynie liczbę (w kontekście potrzeb lokalnej ludności) poszczególnych elementów infrastruktu-

ry edukacyjnej, a nie jej jakość/wyposażenie. *

bardzo słaba

dostępność

1

2 3 4

bardzo dobra

dostępność

5

infrastruktura edukacyjna ogółem

przedszkola

szkoły podstawowe

szkoły gimnazjalne

szkoły ponadgimnazjalne

szkoły wyższe

Jak oceniają Państwo jakość infrastruktury edukacyjnej na terenie Państwa gminy/powiatu?Poniżej prosimy ocenić jedynie jakość (wyposażenie) poszczególnych elementów infrastruktury edukacyjnej, a nie ich

liczbę. *

bardzo słaba

jakość

1 2 3 4

bardzo dobra

jakość

5

infrastruktura edukacyjna ogółem

przedszkola

szkoły podstawowe

szkoły gimnazjalne

szkoły ponadgimnazjalne

szkoły wyższe

171

Jeżeli macie Państwo dodatkowe uwagi dot. dostępności/jakości infrastruktury społecznej na terenie Państwa gminy/powiatu, prosimy o sformułowanie ich w poniższym polu tekstowym.

<<pole tekstowe>>

Identyczne pytania (na oddzielnych stronach ankiety dla pozostałych rodzajów infrastruktury społecznej).INFRASTRUKTURA KULTURALNA• biblioteki• domy/ośrodki kultury• kina • teatry

INFRASTRUKTURA SPORTOWO-REKREACYJNA• infrastruktura sportowa (kluby, sekcje sportowe, boiska itp.)• infrastruktura rekreacyjna (ścieżki rowerowe, tereny zieleni, szlaki turystyczne)

+Dane na temat

– długości ścieżek rowerowych (km)– długości szlaków turystycznych (km)– liczby stadionów sportowych (szt.)

INFRASTRUKTURA ZDROWOTNA• szpitale• przychodnie• apteki

INFRASTRUKTURA POMOCY SPOŁECZNEJ• żłobki• domy pomocy społecznej

INFRASTRUKTURA MIESZKANIOWA • mieszkania komunalne• pozostałe rodzaje mieszkań

172

Część 2. Charakterystyka najważniejszych inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej

W poniższych pytaniach poprosimy Państwa o scharakteryzowanie najważniejszych inwestycji dotyczących

poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej zrealizowanych na terenie podległego Państwu

obszaru od roku 1999, które w największym stopniu wpłynęły na rozwój gminy/powiatu. Dla każdego z sześciu

komponentów infrastruktury społecznej prosimy podać od jednej do trzech inwestycji.

Infrastruktura … (ten moduł pojawi się 6-krotnie (w każdym z nich respondenci będą mogli opisać od 1 do 2 inwestycji).

Poniżej prosimy scharakteryzować inwestycję w obszarze infrastruktury… zrealizowaną na podległym Państwu obszarze, która w największym stopniu wpłynęła na rozwój gminy/powiatu.

2.1 Nazwa i lokalizacja inwestycji

<<pole tekstowe>>

2.2 Proszę wskazać szacunkową wartość inwestycji

___________________ zł

2.3 Proszę wskazać rok rozpoczęcia inwestycji

Przed 1999 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

2.4 Proszę wskazać rok zakończenia inwestycji

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 później

2.5 Proszę wskazać typ inwestycji

Nowy element infrastruktury społecznej (np. nowy budynek)

Modernizacja istniejących elementów infrastruktury społecznej

Zakup wyposażenia

Inny (proszę wpisać jaki) ___________________

2.6 Proszę krótko opisać inwestycję (jakiego rodzaju zadania zostały wykonane itp.)

<<pole tekstowe>>

2.7 Proszę krótko opisać czy i jeśli tak to w jaki sposób ta inwestycja przyczyniła się do rozwoju regionu

(zwiększyła jakość życia, poprawiła atrakcyjność inwestycyjną regionu itp.)

<<pole tekstowe>>

173

2.8 W jakim stopniu inwestycja była współfi nansowana ze środków UE

___________________ %

2.9 Czy była jeszcze inna inwestycja w obszarze infrastruktury… na terenie Państwa gminy/powiatu w latach

1999-2008, która w istotnym stopniu wpłynęła na rozwój gminy/powiatu (zostaną Państwo poproszeni

o ich charakteryzację)?

tak, jedna (pojawi się moduł do wprowadzenia tej inwestycji)nie (opisana powyżej inwestycja w obszarze infrastruktury… jako jedyna w istotny sposób wpłynęła na rozwój gminy/powiatu)

Część 3. Prywatne inwestycje w obszarze infrastruktury społecznej

W niniejszej części ankiety prosimy Państwa o scharakteryzowanie elementów prywatnej infrastruktury społecznej znajdującej się na terenie Państwa gminy/powiatu, które w największym stopniu wpływają na jej/jego rozwój.

W szczególności zależy nam na pojedynczych przykładach aktywności podmiotów prywatnych w obszarze poszczególnych komponentów infrastruktury społecznej. Jeżeli na terenie Państwa gminy/powiatu istnieją przykłady prywatnych inwestycji, które w istotny sposób wpływają na rozwój gminy/powiatu, prosimy o zaznaczenie odpowiedniego wariantu w poniższych polach teksotwych.

W przypadku każdego z komponentów zostaną Państwo poproszeni w kolejnych częściach ankiety o krótki opis jednego przykładu zaangażowania podmiotów prywatnych.

/Poniżej pojawi się następujący moduł wyboru/

174

Poniższy moduł pojawi się dla każdego komponentu infrastruktury społecznej, dla którego respondent zaznaczył odpowiedź „tak” panelu wyboru.

Część 4. Ogólne porównanie infrastruktury prywatnej i publicznej

175

Część 5. Plany inwestycyjne oraz diagnoza potrzeb

1.1 Proszę uszeregować rodzaje infrastruktury społecznej według ważności potrzeb inwestycyjnych w Pań-

stwa gminie/mieście/powiecie: *

Infrastruktura edukacyjna

Infrastruktura zdrowotna

Infrastruktura kulturalna

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna

Infrastruktura pomocy społecznej


1.2 Czy Państwa gmina/powiat posiada wieloletnie plany inwestycyjne? *

Tak Nie

1.3 Proszę zaznaczyć które komponenty infrastruktury społecznej zostały uwzględnione w tych planach: *

Infrastruktura edukacyjna

Infrastruktura zdrowotna

Infrastruktura kulturalna

Infrastruktura sportowo-rekreacyjna

Infrastruktura pomocy społecznej


1.4 Proszę krótko scharakteryzować plany inwestycji w obszarze infrastruktury społecznej w najbliższych

pięciu latach.

W szczególności prosimy o określenie priorytetów inwestycyjnych.

<<pole tekstowe>>

Proszę uszeregować poszczególne komponenty infrastruktury społecznej pod względem poziomu zapotrze-

bowania na inwestycje w kontekście wzrostu poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gminy/powiatu.

176

Spis tabel

Tabela 1. Lista wskaźników użytych do konstrukcji indeksów rozwoju infrastruktury społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Tabela 2. Korelacja pomiędzy poziomem PKB per capita i indeksem IRIS i poszczególnymi komponentami infrastruktury społecznej w 2007 roku w powiatach woj. śląskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Tabela 3. Korelacja indeksu IRIS z poszczególnymi składowymi w poszczególnych powiatach woj. śląskiego w 2007 r. . . . . . . 27

Tabela 4. Szlaki turystyczne w 2008 (w km) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

Tabela 5. Liczba szpitali i łóżek szpitalnych w województwie śląskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Tabela 6. Liczba łóżek w szpitalach według specjalności na 100 000 mieszkańców w województwie śląskim i Polsce w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Tabela 7. Placówki pomocy społecznej w województwie śląskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Tabela 8. Oszacowania wpływu inwestycji na rozwój gospodarczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87

Tabela 9. Względna efektywność inwestycji ex post według rodzaju infrastruktury pomiędzy powiatami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Tabela 10. Efektywność inwestycji ex post w poszczególnych powiatach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Tabela 11. Względna efektywność inwestycji ex ante według rodzaju infrastruktury pomiędzy powiatami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Tabela 12. Efektywność inwestycji ex ante w poszczególnych powiatach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Tabela 13. Stopień nasycenia infrastrukturą społeczną powiatów województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Tabela 14. Stopień nasycenia infrastrukturą społeczną gmin województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102

177

Spis wykresów

Wykres 1. Indeks rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) oraz jego składowe: indeks kapitału ludzkiego (IKL), indeks kapitału społecznego (IKS), indeks zdrowia (IZDROWIA), indeks gospodarczy (IG) w powiatach, uśredniony na poziom województw w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Wykres 2. Wartość indeksu rozwoju społeczno-ekonomicznego (IRSE) w poszczególnych powiatach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Wykres 3. Wartość indeksu IRSE oraz poszczególnych składowych (IKL, IKS, IZDROWIA, IG) w powiatach ziemskich i grodzkich województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

Wykres 4. Wartości poszczególnych składowych indeksu IRSE w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . 22

Wykres 5. Syntetyczny indeks rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz indeksy składowe: indeks rozwoju infrastruktury edukacyjnej (IEDU), sportowo-rekreacyjnej (ISR), mieszkaniowej (IM), zdrowotnej (IZ), kulturalnej (IK), pomocy społecznej (IS), w powiatach, uśredniony dla województw w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Wykres 6. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz jego poszczególnych komponentów (IEDU, ISR, IM, IZ, IK, IS) w powiatach ziemskich i grodzkich w Polsce w 2007 roku (ważona średnia dla powiatów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Wykres 7. Wartości indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS oraz jego poszczególnych komponentów (IEDU, ISR, IM, IZ, IK, IS) w powiatach ziemskich i grodzkich w województwie śląskim w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . . . . 24

Wykres 8. Wzrost indeksu IRIS i jego poszczególnych składowych w latach 1999-2007 w województwie śląskim (średnia dla powiatów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Wykres 9. Względna zmiana indeksu rozwoju infrastruktury społecznej w powiatach woj. śląskiego w latach 1999-2007 w relacji do początkowego poziomu infrastruktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Wykres 10. Absolutna zmiana indeksu rozwoju infrastruktury społecznej w powiatach woj. śląskiego w latach 1999-2007 w relacji do początkowego poziomu infrastruktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Wykres 11. Zależność pomiędzy tempem wzrostu gospodarczego a gęstością infrastruktury społecznej w powiatach woj. śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Wykres 12. Relacja pomiędzy wysokością PKB per capita w 1999 roku a wartością indeksu syntetycznego IRIS w 1999 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Wykres 13. Relacja pomiędzy tempem wzrostu gospodarczego w latach 1999-2007 a wysokością PKB per capita w 1999 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Wykres 14. Wartość wskaźnika syntetycznego IRIS w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Wykres 15. Wartość poszczególnych składowych indeksu IRIS w powiatach województwa śląskiego w 2007 roku. . . . . . . . . . . . 28

Wykres 16. 30 najlepiej wyposażonych w infrastrukturę społeczną gmin w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Wykres 17. 30 najgorzej wyposażonych w infrastrukturę społeczną gmin w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Wykres 18. Dynamika liczby przedszkoli w województwie śląskim i Polsce, rok 1999 = 100 procent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Wykres 19. Dynamika odsetka przedszkolaków w grupie wiekowej 3-6 lat, w województwie śląskim i Polsce, rok 1999 = 100 procent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Wykres 20. Prognozy demografi czne Głównego Urzędu Statystycznego dla Polski (lewy wykres) i województwa śląskiego (prawy wykres), dla grup wiekowych: 0-4; 5-19; 20-24; 60 i więcej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Wykres 21. Dynamika liczby studentów w woj. śląskim i całym kraju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Wykres 22. Liczba studentów na 10 tys. osób w wieku 19-24 w poszczególnych województwach w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . 35

Wykres 23. Struktura studentów według typów szkół w Polsce (lewy wykres) i woj. śląskim (prawy wykres) w 2007 roku. . . . . 35

Wykres 24. Liczba studentów (w tys.) na 10 tys. ludności wieku 19-24 w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Wykres 25. Zmiana liczby klubów sportowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

Wykres 26. Zmiana liczby ćwiczących . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

178

Wykres 27. Specjalistyczna aparatura medyczna przypadająca na 100 tys. mieszkańców.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Wykres 28. Zmiana liczby bibliotek, czytelników i wolumenów na jedną bibliotekę w województwie śląskim (rok 1999=100 procent) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Wykres 29. Zmiana liczby teatrów i miejsc na widowni (w procentach) w województwie śląskim w latach 1999-2007 (rok 1999=100 procent) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Wykres 30. Zmiana dostępności do stacjonarnych ośrodków pomocy społecznej w województwie śląskim, rok 1999=100 procent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Wykres 31. Średnia ocena dostępności infrastruktury edukacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Wykres 32. Średnia ocena jakości infrastruktury edukacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Wykres 33. Średnia ocena dostępności infrastruktury kulturalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Wykres 34. Średnia ocena jakości infrastruktury kulturalnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

Wykres 35. Średnia ocena dostępności infrastruktury sportowo-rekreacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Wykres 36. Średnia ocena jakości infrastruktury sportowo-rekreacyjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Wykres 37. Średnia ocena dostępności infrastruktury ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 38. Średnia ocena jakości infrastruktury ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 39. Średnia ocena dostępności infrastruktury pomocy społecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 40. Średnia ocena jakości infrastruktury pomocy społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 41. Średnia ocena dostępności infrastruktury mieszkaniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 42. Średnia ocena jakości infrastruktury mieszkaniowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Wykres 43. Łączne wydatki majątkowe per capita w województwach za okres 1999-2007 (w złotych). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Wykres 44. Dynamika wydatków majątkowych JST (w procentach), rok 1999=100 procent . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Wykres 45. Łączne wydatki majątkowe per capita za okres 1999-2007 oraz łączne wydatki majątkowe z UE per capita za okres 2004-2007 w powiatach województwa śląskiego (w złotych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Wykres 46. PKB per capita w 1999 roku (w tys. złotych) a skala łącznych wydatków majątkowych per capita w okresie 1999-2007 (w złotych), w powiatach województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Wykres 47. PKB per capita w 1999 roku (w tys. złotych) a skala łącznych wydatków majątkowych per capita w okresie 1999-2007 (w złotych), w powiatach w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Wykres 48. Odsetek wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną trafi ający do powiatów grodzkich oraz 5 największych benefi cjentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

Wykres 49. Struktura i dynamika wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, lata 2001-2007, w milionach złotych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57

Wykres 50. Skala i struktura wydatków majątkowych Urzędów Wojewódzkich na infrastrukturę społeczną, łączne wydatki per capita (w złotych) za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Wykres 51. Struktura wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną Urzędów Wojewódzkich, łączne wydatki za okres 2000-2007. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Wykres 52. Struktura i dynamika wydatków majątkowych na infrastrukturę społeczną Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w milionach złotych w latach 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Wykres 53. Łączne wydatki majątkowe gmin i powiatów per capita na infrastrukturę społeczną w latach 1999-2007 z podziałem na kategorie (średnia ważona na poziomie województw) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Wykres 54. Procentowy udział wydatków majątkowych w poszczególne kategorie infrastruktury społecznej w wydatkach ogółem, łączne za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Wykres 55. Struktura oraz wysokość wydatków majątkowych w infrastrukturę społeczną JST województwa śląskiego, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

Wykres 56. Poziom PKB per capita w 1999 roku (w tys. PLN), a łączne wydatki majątkowe per capita (w PLN) w infrastrukturę społeczną w okresie 1999-2007, w powiatach województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

179

Wykres 57. Poziom PKB per capita w 1999 roku (w tys. PLN) a łączne wydatki majątkowe per capita (w PLN) w infrastrukturę społeczną jako procent wydatków ogółem w powiatach województwa śląskiego w okresie 1999-2007. . . . . . . . . . . 60

Wykres 58. Poziom indeksu rozwoju infrastruktury społecznej IRIS w 1999 roku, a inwestycje w infrastrukturę społeczną jako procent wydatków ogółem w powiatach województwa śląskiego w okresie 1999-2007 (w PLN) . . . . . . . . . . . . . 60

Wykres 59. Wydatki majątkowe na infrastrukturę społeczną (per capita) (w PLN) w latach 1999-2007, a zmiana (absolutna) indeksu IRIS, w powiatach województwa śląskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Wykres 60. Struktura i skala wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną fi nansowanych z Unii Europejskiej, per capita, (w złotych) łącznie za okres-2004-2007, średnia z powiatów, w PLN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Wykres 61. Struktura wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną fi nansowanych z Unii Europejskiej, w PLN, łącznie za okres 2004-2007, średnia z powiatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Wykres 62. Struktura i skala wydatków inwestycyjnych fi nansowanych ze środków UE na infrastrukturę społeczną w powiatach województwa śląskiego, per capita, łącznie za okres 2004-2007, w PLN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Wykres 63. Struktura wydatków inwestycyjnych na infrastrukturę społeczną fi nansowanych ze środków UE w powiatach województwa śląskiego, łącznie za okres 2004-2007, w PLN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Wykres 64. Wydatki majątkowe JST per capita (w PLN) na infrastrukturę edukacyjną za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Wykres 65. Skala inwestycji w infrastrukturę edukacyjną per capita w PLN w powiatach województwa śląskiego, łącznie za okres 1999-2007, a poziom infrastruktury edukacyjnej w 1999 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Wykres 66. Wydatki majątkowe JST per capita (w złotych) na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną za okres 1999-2007. . . . . . . 65

Wykres 67. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę mieszkaniową, per capita, łącznie za okres 1999-2007 powiatów w Polsce a przyrost PKB per capita w powiatach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Wykres 68. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę mieszkaniową, per capita, łącznie za okres 1999-2007 powiatów województwa śląskiego a przyrost PKB per capita w powiatach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Wykres 69. Wydatki majątkowe JST per capita (w złotych) na infrastrukturę mieszkaniową za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . 67

Wykres 70. Wydatki majątkowe JST per capita (w złotych) na infrastrukturę zdrowotną za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Wykres 71. Wydatki majątkowe JST per capita (w złotych) na infrastrukturę kulturalną za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Wykres 72. Wydatki majątkowe JST per capita (w złotych) na infrastrukturę pomocy społecznej za okres 1999-2007 . . . . . . . . . 71

Wykres 73. Całkowite wydatki na edukację oraz ochronę zdrowia i pomoc społeczną w mln złotych (lewa oś) i średnie wydatki per capita w zł (prawa oś) w latach 1999-2007 w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Wykres 74. Całkowite wydatki na edukację oraz ochronę zdrowia i pomoc społeczną w mln złotych (lewa oś) i średnie wydatki per capita w zł (prawa oś) w latach 1999-2007 w woj. śląskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Wykres 75. Wydatki prywatne na edukację w poszczególnych województwach w 2007 roku, per capita w zł . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Wykres 76. Wydatki prywatne na ochronę zdrowia i pomoc społeczną w poszczególnych województwach w 2007 roku, per capita w zł. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Wykres 77. Bariery rozwoju przedsiębiorstw według wskazań przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Wykres 78. Ocena jakości usług publicznych w poszczególnych kategoriach (wyższa wartość oznacza, że dane usługi są gorzej oceniane) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

Wykres 79. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w szkolnictwie wyższym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108

Wykres 80. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w zakresie ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

Wykres 81. Diagram komplementarności wsparcia z funduszy UE w zakresie infrastruktury kulturalnej i turystycznej . . . . . . . . 112

180

Spis map

Mapa 1. Zróżnicowanie indeksu IRIS w gminach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Mapa 2. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury edukacyjnej (IEDU) w gminach woj.śląskiego w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

Mapa 3. Liczba km2 przypadająca na jedno przedszkole w gminach woj. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Mapa 4. Liczba dzieci w wieku 2-6 przypadających na miejsce w przedszkolu w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Mapa 5. Liczba km2 przypadających na jedną szkołę podstawową w gminach woj. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Mapa 6. Liczba uczniów przypadających na jedną szkołę podstawową w gminach woj. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . 33

Mapa 7. Liczba km2 przypadających na jedno gimnazjum w gminach woj. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Mapa 8. Liczba uczniów przypadających na jedno gimnazjum w gminach woj. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Mapa 9. Indeks rozwoju infrastruktury sportowo-rekreacyjnej (ISR) w gminach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . 36

Mapa 10. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury mieszkaniowej (IM). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Mapa 11. Indeks rozwoju infrastruktury zdrowotnej w gminach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

Mapa 12. Liczba mieszkańców przypadających na jeden zakład opieki zdrowotnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Mapa 13. Liczba mieszkańców na jednego lekarza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Mapa 14. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury kulturalnej (IK) w gminach województwa śląskiego w 2007 roku . . . . . . . 44

Mapa 15. Liczba mieszkańców przypadających na bibliotekę w gminach województwa śląskiego w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . 45

Mapa 16. Liczba kilometrów kwadratowych przypadających na bibliotekę w gminach wo. śląskiego w 2007 roku . . . . . . . . . . 45

Mapa 17. Zróżnicowanie indeksu rozwoju infrastruktury pomocy społecznej (IPS) w gminach województwa śląskiego w 2007 roku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Mapa 18. Wydatki majątkowe na infrastrukturę edukacyjną w gminach województwa śląskiego, per capita (w PLN) łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Mapa 19. Wydatki majątkowe na infrastrukturę sportowo-rekreacyjną w gminach województwa śląskiego, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Mapa 20. Wydatki majątkowe na infrastrukturę mieszkaniową w gminach województwa śląskiego, per capita, (w PLN) łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Mapa 21. Wydatki inwestycyjne na infrastrukturę zdrowotną, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . 68

Mapa 22. Wydatki majątkowe na infrastrukturę kulturalną, w gminach województwa śląskiego, per capita (w PLN), łącznie za okres 1999-2007 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Mapa 23. Wydatki majątkowe na infrastrukturę pomocy społecznej w gminach województwa śląskiego, per capita, łącznie za okres 1999-2007 (w PLN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

Mapa 24. Efektywność ex ante inwestycji w poszczególne rodzaje infrastruktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Mapa 25. Klastry powiatów w województwie śląskim. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

Mapa 26. Klastry gmin w województwie śląskim.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

NOTATKI

Projekt współfi nansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

analiza wpływu inwestycji w infrastrukturę społeczną na ... · na wzrost gospodarczy...

Documents