analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów · Środki na wsparcie zwrotne dostępne...
TRANSCRIPT
grudzieo 2012
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów
finansowana inwestycji w perspektywie 2014-2020
w województwie śląskim
raport koocowy
1
Projekt zrealizowany dla
Wydziału Rozwoju Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego przez:
Instytut Badao Strukturalnych
ul. Rejtana 15 lok. 24/25
02-516 Warszawa, Polska
e-mail: [email protected]
www.ibs.org.pl
tel: + 48 22 629 33 82; fax. +48 22 395 50
2
Wykaz skrótów
ARL Agencja Rozwoju Lokalnego SA
ARR Agencja Rozwoju Regionalnego SA
BGK Bank Gospodarstwa Krajowego
BOŚ Bank Ochrony Środowiska SA
CATI Computer-Aided Telephone Interview
CAWI Computer Assisted Web Interview
EBI Europejski Bank Inwestycyjny
EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
EFS Europejski Fundusz Społeczny
FG Fundusz Górnośląski SA
FROM Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich
GUS Główny Urząd Statystyczny
IIF instrumenty inżynierii finansowej
IP2 Instytucja Pośrednicząca drugiego stopnia
IZ Instytucja Zarządzająca
JST jednostki samorządu terytorialnego
KFK Krajowy Fundusz Kapitałowy
MRR Ministerstwo Rozwoju Regionalnego
MSP mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa
NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
NCBiR Narodowe Centrum Badao i Rozwoju
OZE Odnawialne źródła energii
PARP Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości
PKB Produkt Krajowy Brutto
PKD Polska Klasyfikacja Działalności
PO IG Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
PSZ Publiczne Służby Zatrudnienia
RPO WSL Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego
SPO WKP Sektorowy Program Operacyjny Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw
ŚRFP Ślaski Regionalny Fundusz Poręczeniowy
TDI Telephone in-Depth Interview
UMWSL Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
WFOŚiGW Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
WUP Wojewódzki Urząd Pracy
3
Lista celów tematycznych analizowanych w opracowaniu:
Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji,
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii
informacyjno-komunikacyjnych,
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw,
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich
sektorach,
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności
wykorzystania zasobów,
Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników,
Cel tematyczny IX. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
4
Streszczenie
W raporcie podejmujemy problematykę publicznego wsparcia rozwoju społeczno-gospodarczego z
wykorzystaniem instrumentów zwrotnych, rozważając je w kontekście ich zastosowania w kolejnej
perspektywie finansowej Unii Europejskiej na lata 2014 – 2020 w województwie śląskim.
Analizowane instrumenty zwrotne to pożyczki (udzielane na zasadach rynkowych oraz
preferencyjnych), poręczenia (a także ich różne odmiany, takie jak poręczenia portfelowe i
reporęczenia) oraz wsparcie kapitałowe (w szczególności w formie funduszy zalążkowych).
Rozważając zastosowanie różnych instrumentów zauważamy, że pożyczki rynkowe adresowane byd
powinny przede wszystkim do podmiotów o ograniczonej zdolności kredytowej (a także, dla firm
otrzymujących dotacje, jako uzupełnienie wsparcia, zapewniające wkład własny), pożyczki
preferencyjne tworzą zachęty i powinny byd wykorzystywane do realizacji specyficznych polityk,
promujących działalnośd inwestycyjną w określonych obszarach (np. inwestycje w innowacje czy
turystykę), poręczenia są narzędziem umożliwiającym zaciąganie kredytów rynkowych podmiotom o
niewystarczających zabezpieczeniach (ale posiadających zdolnośd kredytową), a wejścia kapitałowe
kierowane powinny byd na najbardziej ryzykowne projekty (przy braku zdolności i zabezpieczeo),
kluczowych dla dalszego rozwoju przedsiębiorstwa.
Podstawowym uzasadnieniem stosowania instrumentów zwrotnych w polityce społeczno-
gospodarczej jest niedoskonałośd rynku finansowego, przejawiająca się w tym, że ekonomicznie
zasadne projekty nie mogą uzyskad finansowania rynkowego. Problem ten może byd także
rozwiązywany za pomocą dotacji, jednak instrumenty zwrotne mają tę przewagę, że po pierwsze
wymuszają oparcie inwestycji o rzetelny rachunek ekonomiczny, po drugie tworzą (przez rewolwing
środków) możliwośd wsparcia większej liczby projektów w znacznie dłuższym horyzoncie czasowym.
W tym sensie instrumenty zwrotne są instrumentem preferowanym w tych obszarach, w których
mogą skutecznie rozwiązad występujące niedoskonałości rynku. Jako takie, mają bardzo ograniczone
zastosowanie w projektach ryzykownych (w szczególności B+R – poza pewnym polem dla stosowania
instrumentów kapitałowych lub montażu finansowego dotacji z pożyczką), generujących istotne
efekty zewnętrzne (jak np. inwestycje w ochronę środowiska) czy też dostarczających dóbr
publicznych.
Polski rynek instrumentów zwrotnych finansowanych ze środków publicznych jest na dośd wczesnym
etapie rozwoju, jednak finansowanie (głównie z RPO) w obecnej perspektywie, a także z perspektywy
2004-2006 i środków Phare doprowadziło do powstania sieci funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych, aktywnie działających we wszystkich regionach Polski. Mniej rozwinięte jest
publiczne wsparcie na wejścia kapitałowe, obecnie oparte przede wszystkim na działaniach KFK
(dofinansowującym fundusze VC ze środków PO IG) i PARP (dofinansowującym działania typu seed
capital, również ze środków PO IG). W chwili obecnej wdrażanie interwencji oparte jest o środki
EFRR, w modelu wdrażania przede wszystkim bezpośrednim, w którym Instytucja Zarządzająca
współpracuje bezpośrednio z pośrednikami finansowymi. W kilku województwach funkcjonuje model
wdrażania pośredniego (w formułach JESSICA i JEREMIE), opartego o współpracę IZ z menadżerem
funduszu powierniczego, który odpowiedzialny jest za współpracę z pośrednikami finansowymi.
Środki na wsparcie zwrotne dostępne są nie tylko dla firm, ale także dla JST (w ramach inicjatywy
JESSICA) i innych podmiotów nierynkowych (w ramach finansowanych ze środków krajowych
instrumentów oferowanych przez NFOŚiGW oraz WFOŚiGW).
5
System funduszy pożyczkowych i poręczeniowych oferujących instrumenty zwrotne jest w
województwie śląskim dobrze rozwinięty, z siedmioma funduszami pożyczkowymi (w tym trzema
finansowanymi ze środków RPO WSL) i pięcioma funduszami poręczeniowymi (w tym jednym
finansowanym ze środków RPO WSL), inicjatywą JESSICA (również finansowanej z RPO WSL) oraz
środkami WFOŚiGW. Na terenie województwa działają też finansowane z PO IG instytucje oferujące
wsparcie kapitałowe, ale zasięg ich działania nie jest ograniczony do terenu województwa śląskiego.
W chwili obecnej wydaje się, że wykorzystanie środków w aktualnym okresie programowania będzie
pełne, chod w niektórych wypadkach efektywnośd działania funduszy pożyczkowych mogłaby byd
wyższa, a fundusze poręczeniowe mogłyby bezpiecznie osiągad istotnie wyższe mnożniki.
Największym zainteresowaniem przedsiębiorców cieszą się pożyczki preferencyjne, o niskim
oprocentowaniu (1 proc. w skali roku), oferowane przez Fundusz Górnośląski. Oferta funduszy jest
uważana za konkurencyjną, jednak świadomośd jej istnienia wśród przedsiębiorców jest niska; na
dotychczasową realizację wsparcia zwrotnego wpływ też miała konkurencja ze strony dotacji oraz
stosunkowo późne wdrażanie IIF, jak i ograniczenia we wdrażaniu interwencji wynikające z przepisów
prawa (przede wszystkim związane z koniecznymi zabezpieczeniami i regulacjami w zakresie pomocy
publicznej).
W inicjatywie JESSICA zainteresowanie jest – w porównaniu z innymi regionami – wysokie, a obecnie
zatwierdzone i rozpatrywane wnioski opiewają na pożyczki wynoszące blisko 70 proc. alokacji.
Jednocześnie większośd ubiegających się o wsparcie stanowią przedsiębiorstwa (a nie JST), co nie jest
zgodne z pierwotnym założeniami inicjatywy, a wynika z awersji części JST do zwiększania zadłużenia,
niskiej (zerowej) rentowności części rozważanych projektów oraz problemów ze sfinansowaniem
wkładu własnego.
Ogólna analiza zastosowania instrumentów zwrotnych w praktyce społeczno-gospodarczej oraz
dotychczasowych doświadczeo RPO WSL w tym zakresie dały nam podstawę do sformułowania
propozycji ich wykorzystania w perspektywie 2014-2020. Punktem wyjścia były tu dla nas Założenia
do przyszłego Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego w latach 2014-2020 (w
wersji z maja 2012 r), definiujące proponowane przez IZ na tym etapie przygotowao obszary
tematyczne (w poszczególnych celach tematycznych interwencji),1 alokacje między celami oraz
wstępny zakres wykorzystania instrumentów zwrotnych. Nasze propozycje mają charakter
rozszerzający i uszczegóławiający – z jednej strony proponujemy dodatkowe (w stosunku do tych w
Założeniach) obszary, gdzie instrumenty zwrotne mogą byd wykorzystane, z drugiej strony rozwijamy
założenia opisując możliwe do zastosowania instrumenty, modele wdrażania oraz alokacje środków.
Docelowy – maksymalny – model zakłada ok. trzykrotne zwiększenie środków na wsparcie zwrotne
(w porównaniu z RPO WSL 2014-2020), koncentrujące się przede wszystkim na wsparciu inwestycji
MSP (cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw), gdzie
środki na IIF mają wzrosnąd ponad dwunastokrotnie. Jednocześnie postulujemy oparcie systemu
1 Przy czym cele tematyczne oparte są o te zdefiniowane w projekcie rozporządzenia Parlamenty Europejskiego i Rady,
ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego objętych zakresem wspólnych ram strategicznych oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006
6
wsparcia przedsiębiorstw przede wszystkim na różnych formach poręczeo i pożyczkach
preferencyjnych, przy mniejszym udziale pożyczek rynkowych i niewielkim znaczeniu instrumentów
kapitałowych. Jednocześnie postulujemy, by we wsparciu kierowanym do przedsiębiorstw przyjąd
model pośredni, oparty na jednym menadżerze funduszu, przy maksymalnej elastyczności realokacji
środków między obszarami tematycznymi, instrumentami, a w pewnym stopniu także pośrednikami.
Postulujemy także, by wsparcie przedsiębiorstw przewidziane obecnie w celu tematycznym I.
(Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji) oraz celu tematycznym II.
(Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-
komunikacyjnych) wdrażad łącznie (w ramach jednej osi priorytetowej) z celem tematycznym III.
(Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw), w ramach wsparcia MSP.
Zapewni to większą spójnośd systemu i łatwośd realokacji środków między obszarami, w zależności
od potrzeb. Menadżer funduszu skierowanego do przedsiębiorców powinien także byd
odpowiedzialny za interwencje w celu tematycznym IV. (Wspieranie przejścia na gospodarkę
niskoemisyjną we wszystkich sektorach) w obszarze skierowanym do przedsiębiorstw, tj. wsparciu
inwestycji w OZE, gdzie instrumentem (ze względu na efekt zachęty) powinny byd pożyczki
preferencyjne.
Cel tematyczny IV. w obszarze skierowanym do podmiotów nierynkowych (termomodernizacja,
rozproszone źródła energii) proponujemy wdrażad w modelu bezpośrednim przez WFOŚiGW (ze
względu na jego doświadczenie w tego typu działaniach i możliwośd stworzenia oferty
komplementarnej z ofertą własną Funduszu), względnie inne instytucje wyłonione w trybie
konkursowym. To, czy zastosowana będzie pożyczka rynkowa, preferencyjna czy nawet instrument
dotacyjny jest kwestią wyboru publicznego, przy czym proponujemy przyjęcie pożyczki rynkowej jako
głównego oferowanego instrumentu.
Dodatkowo, proponujemy rozważyd szersze wykorzystanie wsparcia zwrotnego w wypadku celu
tematycznego VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania
zasobów. Wg Założeo ma byd ono ograniczone do wsparcia rekultywacji na cele komercyjne,
prowadzonej przez duże przedsiębiorstwa (gdzie proponujemy stosowanie pożyczki preferencyjnej i
wdrażanie wraz z celem tematycznym IX., zob. poniżej). Możliwe jest także wsparcie zwrotne spółek
JST w zakresie zakupów transportu taboru publicznego, przy czym proponujemy tu pożyczki rynkowe
(z podobnymi zastrzeżeniami jak we wsparciu podmiotów nierynkowych w celu tematycznym IV.),
udzielane bezpośrednio przez IZ.
Założenia nie definiują obszarów tematycznych dla celu tematycznego VIII. Promowanie zatrudnienia
i wspieranie mobilności pracowników. Istnieje tu pewien potencjał dla wsparcia tworzenia nowych
miejsc pracy w MSP (z wykorzystaniem pożyczek preferencyjnych), oraz rozpoczynania działalności
przez bezrobotnych (z wykorzystaniem pożyczek rynkowych, przy możliwości np. umarzania części
kapitału). Wdrażanie powinno się odbywad poprzez projekty konkursowe PSZ.
Interwencja w zakresie rewitalizacji (w ramach celu tematycznego IX. Wspieranie włączenia
społecznego i walka z ubóstwem) powinna byd kontynuowana w modelu post-JESSICA, a więc także z
wykorzystaniem menadżera funduszy. Środki w ramach tego obszaru działania przewiduje się na
poziomie zbliżonym do obecnego, z wykorzystaniem obecnie funkcjonujących zasad w zakresie
preferencyjnych warunków pożyczki. Jednocześnie znaczenie tego typu instrumentu dla przyszłej
7
polityki publicznej będzie warunkowane jego atrakcyjnością dla JST, do pewnego stopnia
warunkowaną czynnikami niezależnymi od IZ, jak na przykład ostateczny kształt tzw. reguły
wydatkowej dla samorządów (ograniczającej wg planów rządowych wzrost wydatków i zadłużenia
JST). Potencjalnie, ten model wdrażania mógłby objąd także niektóre obszary celu tematycznego IV.
(skierowane do podmiotów nierynkowych, w tym JST) i VI. (wspieranie rekultywacji na cele
komercyjne).
Powyższe propozycje w pewnym stopniu wpływają na alokację środków na instrumenty zwrotne –
postulaty pewnego ich wykorzystania w celu tematycznym I. i II. (gdzie pierwotnie nie były
przewidziane) oraz istotnego ich zwiększenia w celu tematycznym VI. (na zakupy taboru transportu
publicznego). Łącznie oznacza to alokację w IIF ok. 17,4 proc. środków programu, przy alokacji wg
Założeo na poziomie 14,4 proc. i 4,5 proc. w RPO WSL 2007-2014. Jest to jednak propozycja
„wariantu maksimum”, której środki zwrotne są stosowane we wszystkich obszarach ich
potencjalnego wykorzystania. Dla wsparcia instytucji nierynkowych kwestia stosowania wsparcia
zwrotnego jest bardziej problemem wyboru publicznego, ponieważ w większości omawianych
wypadków dotację mogą byd także stosowane – przy osiąganiu szybszych i bardziej spektakularnych
efektów, ale też z szybkim zużyciem dostępnych środków, bez możliwości dalszego nimi obracania.
Przedstawione przez nas propozycje były przedmiotem dyskusji z interesariuszami, również
realizowane na wcześniejszych etapach badania jakościowe dostarczyły istotnych informacji nt.
możliwości realizacji ww. propozycji. W kontekście znacznego zwiększenia alokacji kluczowe jest
spostrzeżenie, że interesariusze nie byli zgodni co do możliwości wykorzystania tak dużych środków
w ramach wsparcia zwrotnego. Wątpliwości te dotyczyły w szczególności JST; dla przedsiębiorstw w
większym stopniu wskazywano problem braku informacji o ofercie pośredników finansowych i
znajomości zasad korzystania z instrumentów zwrotnych. Przedstawiciele pośredników wskazywali
też, że chociaż liczba instytucji jest wystarczająca do wdrożenia zwiększonej alokacji, to będzie to dla
nich wysiłek organizacyjny, w szczególności wymagający zmiany modelu wynagradzania za
zarządzanie, umożliwiający im zwiększenie efektywności i budowanie potencjału kadrowego.
Interesariusze nie posiadali też wiedzy nt. istnienia w województwie instytucji o większym
doświadczeniu we wdrażaniu wsparcia kapitałowego, co może byd barierą w szerszym stosowaniu
tego instrumentu. Przedstawiciele IZ poddali w wątpliwośd także to, czy wobec nacisku na szybkośd
wdrażania i osiągania wskaźników programu, tak duże wykorzystanie instrumentów finansowych w
ogólności, a w modelu pośrednim w szczególności, będzie możliwe.
Badanie jest oparte przede wszystkim o dane zastane (dokumentacja RPO WSL 2007-2013, w tym
projektów dotyczących wsparcia zwrotnego, opracowania i dane nt. instrumentów zwrotnych w
Polsce i na świecie, literaturę przedmiotu) oraz dane zebrane w trakcie badao jakościowych –
wywiadów bezpośrednich z instytucjami zaangażowanymi we wdrażanie instrumentów zwrotnych w
województwie śląskim oraz na szczeblu krajowym i ekspertami, pośrednikami finansowymi, a także
(w formie wywiadów telefonicznych) z beneficjentami i potencjalnymi beneficjentami wsparcia.
Dodatkowo przeprowadzono badanie firm korzystających z pożyczek i poręczeo finansowanych w
ramach poddziałania 1.1.1. (badanie internetowe – CAWI) oraz badanie MSP województwa śląskiego
(badanie telefoniczne – CATI). Sformułowane w badaniu propozycje były też konsultowane z
interesariuszami podczas dwóch grup fokusowych.
8
Summary
In this report we deal with the issue of public support for socio-economic development through
financial engineering instruments, discussing them in the context of the next European Union 2014-
2020 financial perspective in the Silesian Voivodship (SV). The analysed instruments include loans
(granted on market and preferential terms), guarantees (as well as their different variants, such as
the guarantee portfolio and re-guarantees) and equity instruments (in particular through seed
funds).
We argue that loans on market terms should be addressed primarily to entities with limited credit
rating (or as supplementation to grant support in order to provide the necessary own contribution),
while preferential loans are to create incentives and should be used to implement specific policies
that promote investment in certain areas (for example, investment in innovation and tourism).
Guarantees are a tool allowing market borrowing by entities with insufficient security (but with good
credit rating) and equity instruments should be directed to the most risky projects crucial for the
further growth of an enterprise (in the absence of borrowing power and security).
The main rationale for using financial engineering instruments in socio-economic policy is the
imperfect nature of financial markets, where economically viable projects cannot obtain financing
from the market. This problem can also be also solved by means of subsidies, but the advantage of
financial instruments is that they enforce sound economic calculation in investment and give the
opportunity to support a larger number of projects over a much longer time horizon (thanks to the
return of resources). In this sense, financial engineering instruments are preferred in those areas
where they can effectively address market imperfections. As such, they have very limited use in risky
projects (in particular R&D – except certain fields suitable for the application of equity instruments or
the combination of a subsidy with a loan), projects generating significant externalities (such as
investments in environmental protection) and those providing public goods.
Although the Polish market of publicly funded financial engineering instruments is at a relatively
early stage of development, funding in the current term (mainly from ROPs) and also in the
perspective 2004-2006 and PHARE resources has led to the creation of a network of loan and
guarantee funds actively operating in all regions of Poland. Equity instruments are less popular and
based mainly on the activities of the NCF (supporting VC funds from the IE OP) and Polish Agency for
Enterprise Development (supporting seed funding, also using funds from the IE OP). At the moment,
ERDF funding is being introduced for the implementation of interventions where the Managing
Authorities cooperate directly with financial intermediaries. In several voivodships an
implementation of an indirect operating model exists (JESSICA and JEREMIE formulas) based on the
cooperation between the MA and a trust fund manager responsible for cooperation with financial
intermediaries. Resources for the financial engineering instruments are available not only for
companies but also for local authorities (under the JESSICA initiative) and other non-market actors
(under the nationally funded instruments offered by the National Fund for Environmental Protection
and Water Management and the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water
Management).
The Silesian voivodship has a well-developed system of loan and guarantee funds offering financial
engineering instruments, with seven loan funds (including three funded under the Silesia Voivodship
9
ROP) and five guarantee funds (including one under the ROP), JESSICA (also funded under the ROP)
and the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water Management. In the region there
are institutions offering capital support also funded by the OP, but the scope of their activities is not
limited to the Silesian voivodship. At the moment it seems that in the current programming period
the entire offered resources will be used, although in some cases the efficiency of loan funds could
be higher and the guarantee funds could safely achieve significantly higher multipliers. Entrepreneurs
are most interested in preferential loans with low interest rates (1 percent a year), offered by the
Upper Silesian Fund. The offer of funds is considered to be competitive, but awareness of its
existence is low among entrepreneurs. Current support using financial engineering instruments has
also been affected by the competition from subsidies and the relatively late implementation of the
instruments.
Interest in the JESSICA initiative is high in comparison with other regions, and loan applications
currently approved and considered cover nearly 70 percent of the allocation. At the same time the
majority of applicants are companies (not local authorities), which is not consistent with the original
objective of the initiative, and results from the aversion of local authorities to further debt financing,
the low (zero) profitability of some projects and also problems with financing their own contribution.
General analysis of financial engineering instruments in socio-economic practice and the experiences
of the SV ROP in this field, provide the basis for proposals for the 2014-2020 perspective. The starting
point is the Guidelines for the SV ROP 2014-2020, defining themes proposed by managing authorities
(MA) at this stage of preparation (individual themes of intervention), allocation for the objectives and
the initial scope of financial engineering instruments. Our proposals expand and provide greater
detail - on one hand we offer additional areas where financial engineering instruments can be used
(compared to those in the Guidelines), and on the other we develop assumptions describing possible
tools, models of implementation and the allocation of resources.
The target maximum model assumes an approximately three-times increase in funding using
financial engineering instruments (compared to ROP 2014-2020), focusing primarily on the support
for SMEs (theme III. Enhancing the competitiveness of small and medium-sized enterprises) where
the funds for the instruments are to increase more than twelve times. At the same time we advocate
basing the business support system mainly on various forms of guarantees and preferential loans,
with a smaller market share of market loans and a minor use of equity. We also postulate that
support for companies should be adopted in an intermediate model based on a single fund manager,
with the maximum flexibility in reallocation of resources between themes, instruments and to some
extent also intermediaries.
We also postulate that support for companies, currently under themes I (strengthening research,
technological development and innovation) and II (enhancing access to, and use and quality of,
information and communication technologies), should be implemented together with theme III
(under one priority axis) under the support for SMEs. This will ensure greater consistency and ease of
reallocation of resources between areas of intervention, depending on needs. The manager of the
fund for entrepreneurs should also be responsible for interventions under theme IV in the part
directed to businesses, i.e. for investments in renewable energy sources, where preferential loans
should be used (due to their incentive effect).
10
In theme IV (supporting the shift towards a low-carbon economy in all sectors), in the part directed
to non-market entities (thermo-modernisation, distributed energy sources), we suggest using the
direct model implemented by the Voivodship Fund for Environmental Protection and Water
Management (due to its experience in these types of activities and the opportunity to build an offer
complementary to the Fund's own offer), or other institutions selected in a public tender. Whether it
is a loan on market or preferential terms, or a subsidy, is a matter of public choice, but we
recommend the adoption of a market loan as the main instrument.
In addition, we suggest considering a wider use of financial engineering instruments in theme VI
(protecting the environment and promoting resource efficiency). According to the aforementioned
Guidelines, it is to be confined to supporting land restoration for commercial purposes by large
companies (while we offer preferential loans and implementation together with theme IX, cf. below).
It is also possible to use the instruments to support the purchases of vehicles by transport companies
owned by local government, but here we propose using loans on market terms (with similar
reservations as in the support of non-market actors in theme IV), granted directly by the MA.
The Guidelines do not define thematic areas for theme VIII (promoting employment and supporting
labour mobility;). Some potential exists for supporting the creation of new jobs in SMEs (using
preferential loans) as well as start-ups for the unemployed (using market loans with the possibility of
partial redemption). Implementation should be done by PES competition projects.
Interventions in the area of land restoration (theme IX – promoting social inclusion and combating
poverty) should be continued in the post-JESSICA model, and therefore also by a fund manager. The
resources in this area are expected to be similar to the current one, using existing rules on
preferential loan terms. At the same time, the significance of this instrument for the future public
policy will be conditioned by the attractiveness to local authorities, which is to some extent
conditioned by factors beyond the control of the MA, e.g. the final shape of the expenditure rule for
local governments (which, according to national government’s plan is to limit growth of local
government’s expenditures and debt). Potentially, this model of implementation could extend to
several areas in theme IV (aimed at non-market entities, including local governments) and theme VI
(support of land restoration for commercial purposes).
These proposals to some extent affect the allocation of funds for financial engineering instruments –
our postulations of their use under themes I and II (originally not provided) and a significant increase
in theme VI (for purchases of public transport fleet). In total, this means allocating 17.4 percent of
the funds of the programme for financial engineering instruments, with the allocation in the
Guidelines of 14.4 percent, and 4.5 percent in the 2007-2013 SV ROP. It is, however, a "maximum
variant", in which the instruments are used in all areas of their potential use. For non-market
institutions, the question of using the financial engineering instruments are more a problem of public
choice, as in the majority of the discussed cases subsidies may also be used. Subsidies enable faster
and more spectacular effects, but with a rapid consumption of available resources with no possibility
of reusing them again in the future.
The aforementioned proposals have been discussed with stakeholders, while qualitative studies
performed at earlier stages of the research have provided significant information on their feasibility.
In the context of a significant increase in allocations, it is important that the stakeholders were not
11
able to agree on using such large funds through financial engineering instruments. These
reservations especially involved local governments. With regard to businesses, there were voices
pointing to a lack of information from financial intermediaries and insufficient knowledge of the
principles of financial engineering instruments. Representatives of intermediaries also indicated that
while the number of institutions is sufficient for the increased allocation, it will require an additional
organisational change, in particular remuneration for management to increase the efficiency and the
potential of their human resources. Stakeholders also had no knowledge about the existence of
institutions in the region that had greater experience in using equity instruments, which can
constitute a barrier to the broader adoption of this instrument. MA representatives also expressed
their doubts regarding the scale of use of the financial engineering instruments in general, and
especially with the currently required speed of implementation and the achievement of the
programme's indicators in the intermediate model.
The study is based primarily on desk research (publications and data on the financial engineering
instruments in Poland and in the world), and the data collected during qualitative research - direct
interviews with the institutions involved in the implementation of financial engineering instruments
in Silesia and at the national level and experts, financial intermediaries, as well as (in the form of
telephone interviews) with the beneficiaries and potential beneficiaries of the support. In addition,
we have conducted a survey of companies which were granted loans and guarantees financed under
measure 1.1.1. (CAWI) and Silesia SME survey (telephone survey - CATI). Recommendations
formulated in the study were also discussed with stakeholders during the two focus group
interviews.
12
SPIS TREŚCI
WSTĘP ............................................................................................................................................... 13
1 INSTRUMENTY ZWROTNE W POLITYCE SPOŁECZNO-GOSPODARCZEJ............... 14
1.1 Typologia instrumentów zwrotnych .................................................................................................. 14
1.2 Modele wdrażania i zarządzania instrumentami inżynierii finansowej .............................................. 17
1.3 Zastosowanie i skutecznośd instrumentów zwrotnych....................................................................... 30
2 DOŚWIADCZENIA W STOSOWANIU INSTRUMENTÓW ZWROTNYCH W
WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM ........................................................................................................ 43
2.1 Wsparcie zwrotne w ramach poddziałania 1.1.1. RPO WSL................................................................ 44
2.2 Wsparcie w ramach inicjatywy JESSICA.............................................................................................. 66
2.3 Przegląd dostępnych instrumentów finansowania zwrotnego poza RPO WSL ................................... 79
3 PROPOZYCJE ZWROTNEGO I BEZZWROTNEGO WSPARCIA W WOJEWÓDZTWIE
ŚLĄSKIM W PERSPEKTYWIE 2014-2020 ............................................................................... 87
3.1 Wsparcie zwrotne i bezzwrotne wg celów tematycznych .................................................................. 87
3.2 Modele wsparcia zwrotnego ............................................................................................................ 101
3.3 Alokacja środków ............................................................................................................................ 108
3.4 Podsumowanie propozycji – finansowanie zwrotne a rozwój województwa śląskiego .................... 113
4 OCENA WYKORZYSTANIA INSTRUMENTÓW ZWROTNYCH .................................. 116
4.1 Ocena propozycji modelu wdrażania IIF .......................................................................................... 116
4.2 Atrakcyjnośd IIF ............................................................................................................................... 117
4.3 Przewidywane problemy ................................................................................................................. 120
4.4 Podsumowanie ................................................................................................................................ 124
5 WNIOSKI I REKOMENDACJE ............................................................................................. 125
BIBLIOGRAFIA .............................................................................................................................. 136
SPIS WYKRESÓW .......................................................................................................................................... 140
SPIS TABEL ................................................................................................................................................... 141
ANEKS METODOLOGICZNY ....................................................................................................... 142
13
Wstęp
W niniejszym raporcie prezentujemy wyniki projektu realizowanego przez Instytut Badao
Strukturalnych dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, poświęconego analizie
możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie Unii
Europejskiej 2014-2020 w województwie śląskim. Raport składa się z pięciu rozdziałów.
W rozdziale pierwszym omawiamy rolę instrumentów zwrotnych w polityce społeczno-gospodarczej:
wychodząc od typologii instrumentów i ogólnego opisu ich znaczenia w polskiej rzeczywistości
gospodarczej, przechodzimy do opisu polskich i zagranicznych rozwiązao w zakresie wdrażania
instrumentów zwrotnych. Następnie – na podstawie przeglądu literatury – wskazujemy zasadnicze
obszary ich stosowania i przykłady udanej interwencji publicznej z ich wykorzystaniem.
Rozdział drugi poświęcony jest instrumentom zwrotnym w województwie śląskim. Koncentrujemy się
w nim na szczegółowym opisie dotychczasowej realizacji wsparcia zwrotnego (tj. projektów
dotyczących dokapitalizowania zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości) w ramach
poddziałania 1.1.1. oraz inicjatywy JESSICA, następnie opisując niezależne od RPO WSL 2007-2013
źródła finansowania zwrotnego – w tym w szczególności działalnośd funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych oraz WFOŚiGW.
Rozdział trzeci jest centralnym punktem opracowania – formułujemy w nim propozycje
wykorzystania instrumentów zwrotnych w województwie śląskim w okresie 2014-2020. Wychodzimy
tu od propozycji zawartych w Założeniach do przyszłego Regionalnego Programu Operacyjnego
Województwa Śląskiego w latach 2014-2020, finansowanego z EFRR w wersji z maja 2012 r. Dla
określonych w nich obszarów interwencji proponujemy zastosowanie wybranych instrumentów
zwrotnych, propozycje te szeroko komentując i uzasadniając. Są one następnie punktem wyjścia dla
zaproponowania kompleksowego modelu wdrażania, opartego w szczególności na menadżerach
funduszy powierniczych. Następnie, bazując na propozycjach w zakresie instrumentów i modelu
wdrażania, proponujemy alokacje środków na instrumenty zwrotne, również w podziale na
poszczególne typy instrumentów w ramach analizowanych celów tematycznych.
Rozdział czwarty stanowi podsumowanie opinii interesariuszy nt. naszych propozycji, uzupełnionych
o wnioski z badao jakościowych prowadzonych w ramach badania w zakresie możliwości realizacji
interwencji z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych.
Rozdział piąty podsumowuje wnioski i rekomendacje wynikające z raportu.
W aneksie do raportu zamieszczamy informację nt. zastosowanej metodologii, w tym opisy realizacji
badao terenowych wraz z narzędziami badawczymi.
14
1 Instrumenty zwrotne w polityce społeczno-gospodarczej
Pierwszy rozdział raportu poświęcony jest ogólnemu spojrzeniu na rolę instrumentów zwrotnych w
polityce społeczno-gospodarczej. Rozpoczynamy go od określenia przedmiotu naszej analizy,
definiując różne typy instrumentów zwrotnych. Następnie opisujemy modele wdrażania
instrumentów zwrotnych w Polsce i za granicą, wychodząc od syntetycznego opisu poziomu ich
rozwoju w Polsce. Rozdział zamknięty jest przeglądem literatury nt. przesłanek stosowania
instrumentów zwrotnych i wyników badao nt. ich skuteczności.
1.1 Typologia instrumentów zwrotnych
Instrumenty zwrotne charakteryzują się możliwością wielokrotnego wykorzystania środków
przeznaczonych na nie. Podstawowym kryterium udzielania wsparcia w formie zwrotnej jest
potencjalna rentownośd projektu przy pewnej przyjętej stopie procentowej i przy pewnych
założeniach. Ideałem jest projekt, o którym wiadomo, że mógłby się sam finansowad, gdyby nie
zawodnośd rynku. W przypadku JST to ograniczenie funkcjonuje inaczej niż dla przedsiębiorstw, ze
względu na inną naturę ograniczeo budżetowych JST – samorządy mają większą zdolnośd kredytową
i dostęp do zabezpieczenia, w związku z czym mogą finansowad na zasadach rynkowych także
nierentowne inwestycje. Wśród instrumentów zwrotnych możemy wyróżnid (ze względu na typ
wsparcia, z jakim są związane) instrumenty dłużne, poręczeniowe, kapitałowe i mieszane (por.
wykres 1.).
Wykres 1. Podział na typy instrumentów zwrotnych
INSTRUMENTY
pożyczki poręczenia equityinstrumenty
mieszane
preferencyjne
rynkowe
bezpośrednie
portfelowe seed fund
venture capital
montaż z dotacją
umorzenie pożyczki
subwencje odsetkowe
bankowe
reporęczenia
Źródło: Opracowanie IBS
Instrumenty dłużne, których celem jest wsparcie obiorców przy pomocy pożyczek, ułatwiając dostęp
do środków finansowych. Głównym typem pomocy przyznawanej w ramach tej kategorii są pożyczki
globalne udzielane pośrednikom finansowym, takim jak fundusze pożyczkowe, banki komercyjne i
banki spółdzielcze. Jej celem jest tymczasowe wsparcie finansowe danej instytucji. Cechy pożyczek
zależą od modelu działania danej instytucji finansowej – zwykle fundusze pożyczkowe oferują
pożyczki bardziej ryzykownym grupom niż banki i po niższych stopach procentowych, ale z reguły
15
wymagają porównywalnego zabezpieczenia. Pożyczki jako instrument inżynierii finansowej są
oferowane przede wszystkim podmiotom niezdolnym do otrzymania kredytu bankowego, nawet przy
uwzględnieniu poręczenia. Lista instrumentów, które mogą byd w ten sposób dofinansowane za
pomocą pożyczki globalnej, obejmuje także linie kredytowe, listy kredytowe i kredyty odnawialne.
Ponadto Instytucja Zarządzająca może bezpośrednio udzielad pożyczek i organizowad linie kredytowe.
Instrumenty dłużne dzielą się ze względu na warunki udzielanego finansowania na preferencyjne i
rynkowe. Finansowanie udzielane na zasadach rynkowych ma docelowo stanowid wsparcie dla firm z
utrudnionym dostępem do kredytu, a nie ofertę konkurencyjną do ofert rynkowych instytucji
finansowych. W związku z tym oprocentowanie takich pożyczek jest podobne – aczkolwiek zwykle de
facto niższe – do tych oferowanych przez instytucje komercyjne.
Pożyczki preferencyjne mają na celu zachęcid odbiorców do pewnych działao, jak np. realizację
projektów innowacyjnych, inwestycji w ochronę środowiska albo promocję regionu. Są udzielane na
zasadach istotnie lepszych niż rynkowe (o obniżonym oprocentowaniu – np. w pożyczkach
preferencyjnych udzielanych ze środków RPO WSL oprocentowanie wynosi tylko 1 proc. w skali roku).
Z drugiej strony otrzymanie pożyczki preferencyjnej jest warunkowane zwykle przeznaczeniem
środków na określony cel.
Instrumenty gwarancyjne ułatwiają dostęp do kapitału dłużnego gwarantując instytucji finansowej
spłatę (najczęściej części) kredytu w sytuacji, gdy wierzyciel nie jest w stanie tego zrobid. Najczęściej
oferowane są firmom, które posiadają zdolnośd kredytową, ale nie mają odpowiedniego
zabezpieczenia – ze względu na niewielki majątek albo charakter inwestycji. Poręczenia udzielane
przez fundusze poręczeniowe mogą przyjmowad formę bankową, gdzie bank udzielający pożyczki
ubiega się o umowę o poręczenie z funduszem, oraz formę bezpośrednią, w przypadku której
podmiot ubiegający się o pożyczkę podpisuje wpierw umowę z funduszem z pominięciem
pośredników, aby zwiększyd swoje szanse. Ta druga opcja jest stosowana częściej w przypadku
lokalnych funduszy. Oprócz instrumentów stosowanych przez fundusze poręczeniowe funkcjonują
również dwa szczególne typy instrumentów poręczeniowych: reporęczenia (zwane również
regwarancjami albo kontrgwarancjami) oraz gwarancje portfelowe. Reporęczenia to rodzaj gwarancji
udzielanych przez banki na wywiązanie się funduszu poręczeniowego ze swojego poręczenia – są to
dosłownie poręczenia na poręczenia. Gwarancje portfelowe, w przeciwieostwie do innych typów
gwarancji, nie obejmują swoim zakresem konkretnego kredytu, lecz pewną z góry zdefiniowaną klasę
potencjalnych kredytów – wystandaryzowaną i ograniczoną ilościowo zgodnie z uprzednimi
ustaleniami między instytucją finansową a Instytucją Zarządzającą. Z tego typu instrumentu
korzystają z reguły największe instytucje finansowe. Fundusze poręczeniowe są zwykle zbyt małe,
żeby obsłużyd ten typ klientów, w Polsce są one udzielane przez BGK w ramach inicjatywy JEREMIE.
Instrumenty kapitałowe oznaczają dokapitalizowanie funduszy zajmujących się bezpośrednimi
inwestycjami udziałowymi w rozwijające się przedsiębiorstwa. Celem takiego wsparcia są fundusze
podwyższonego ryzyka zajmujące się wkładami kapitałowymi w młode przedsiębiorstwa, które
miałyby problem z uzyskaniem innych form finansowania zewnętrznego. Podstawowym klientem
funduszy kapitałowych są przedsiębiorstwa wdrażające inwestycje, w przypadku których ryzyko jest
wysokie, oczekiwany okres zwrotu długi, a możliwości zabezpieczenia pożyczki na majątku niewielkie.
Właściciele firm zwykle preferują finansowanie długiem nad wejście do firmy obcego kapitału, ze
16
względu na dodatkowe konsekwencje, jakie ten typ wsparcia ze sobą niesie. Inwestor ustanawia nad
odbiorcą nadzór właścicielski, a niekiedy zdarza się, że w momencie wejścia powoływany zostaje
nowy zarząd czy nadzór nad prowadzoną księgowością. Może to mied także pozytywne
konsekwencje: odbiorca ostateczny ma zagwarantowaną promocję jako częśd grupy kapitałowej, a
połączenie kapitałów ułatwia skorzystanie z finansowania dłużnego. Interwencja publiczna może
prowadzid do dostarczenia kapitału po niższej cenie niż rynek, względnie do dostarczania kapitału
tam (w ujęciu sektorowym, geograficznym czy wg typu firmy), gdzie na zasadach rynkowych jest on
całkowicie niedostępny.
Fundusze kapitałowe zajmują się kapitałem zalążkowym (seed capital), czyli wsparciem firm na
najwcześniejszym etapie rozwoju, oraz venture capital, czyli inwestycjami w młode firmy w fazie
wzrostu. Zdarzają się też dofinansowania funduszy typu mezzanine, inwestujących w rodzaj kapitału
łączący charakterystyki kapitału dłużnego i udziałowego. Dostarczaniem kapitału zalążkowego
zajmują się ponadto anioły biznesu (business angels), czyli indywidualni inwestorzy zarządzający
bezpośrednio swoim kapitałem bądź kapitałem swoich firm, aby wesprzed najbardziej ryzykowne
firmy na rynku. Wejścia kapitałowe są często stosowanym instrumentem wsparcia firm działających
w zaawansowanych technologiach lub usługach, jednak nie muszą byd do nich ograniczone.
Wśród wykorzystywanych instrumentów finansowych możliwe są też hybrydy instrumentów
zwrotnych i instrumentów bezzwrotnych – instrumenty mieszane. Umorzenie pożyczki polega na
udzieleniu odbiorcy zwykłej pożyczki na zasadach rynkowych bądź preferencyjnych i zwolnieniu z
obowiązku spłaty jej części. Dzięki umorzeniu beneficjent uzyskuje korzyśd jak przy finansowaniu
bezzwrotnym. Istotą subsydiów odsetkowych jest dokonanie bezzwrotnej spłaty przez fundusz –
pośrednika finansowego – całości bądź części rat odsetkowych związanych np. z zaciągniętą pożyczką.
Ostatnim omawianym zwrotnym instrumentem finansowym jest montaż z dotacją. Jest to oferta
pożyczki, która zawiera w sobie element wsparcia bezzwrotnego w postaci dotacji. Jest to popularna
opcja w przypadku, gdy dotacja jest prawnie warunkowana pewnym poziomem wkładu własnego.
Pożyczka może wtedy służyd sfinansowaniu wkładu własnego – ale tylko jeśli pożyczka jest oferowana
na zasadach rynkowych.
17
1.2 Modele wdrażania i zarządzania instrumentami inżynierii finansowej
W niniejszym rozdziale opisujemy modele wdrażania zwrotnych instrumentów finansowych
wykorzystywane w Polsce, w szczególności w regionalnych programach operacyjnych. Przytoczymy
także przykłady zagraniczne modeli wdrażania oraz wstępne założenia nt. wdrażania IIF w przyszłej
perspektywie.
1.2.1 Rynek instrumentów zwrotnych w Polsce
W Polsce rynek finansowania zewnętrznego jest nadal słabo rozwinięty. Najpopularniejszym
instrumentem jest kredyt bankowy, który często okazuje się zbyt drogi, szczególnie dla mniejszych
przedsiębiorstw. Sposobem na zwiększenie dostępu do kapitału jest rozwój innych form
finansowania. W Polsce w tym zakresie największą popularnością cieszą się pożyczki i poręczenia.
Istotnym źródłem finansowania wielu małych przedsiębiorstw, szczególnie o charakterze
innowacyjnym, są fundusze inwestujące za pomocą wejśd kapitałowych. Rynekten w Polsce nadal jest
nisko rozwinięty, ale proces popularyzacji jest przyspieszony dzięki funduszom unijnym dostępnym w
PO IG.
Dalszym krokiem do zwiększania dostępu do kapitału zewnętrznego jest rozwój pozostałych
instrumentów zwrotnych, jak reporęczenia, faktoring czy poręczenia portfelowe. Obecnie dostępnośd
tych instrumentów jest niska. Niejednokrotnie na drodze do ich popularyzacji stoją bariery
systemowe, np. w przypadku reporęczeo problemem jest brak odpowiedniej struktury na rynku
funduszy poręczeniowych.
Badanie PSDB, Quality Watch i ASM Centrum Badao i Analiz Rynku (2007, s. 63) sugeruje, że usługi
funduszy pożyczkowych są dla MSP w Polsce jednym z najbardziej preferowanych źródeł
finansowania. Najbardziej poważna luka kredytowa występuje w sektorach ekonomicznie
problematycznych – budownictwo, rybołówstwo, ochrona zdrowia (Ibid., s. 5). Ponadto,
zapotrzebowanie na kredyty zdaje się byd dużo większe na wsi niż w miastach (Ibid., s. 53).
W Polsce za wdrażanie pożyczek odpowiadają głównie fundusze pożyczkowe. Na koniec 2010 roku
było ich 70. Łączna kapitalizacja funduszy pożyczkowych (bez JESSICI) wynosiła 1,6 mld PLN. Za
wdrażanie poręczeo kredytowych odpowiedzialne są zwykle fundusze poręczeniowe. Na koniec 2011
roku istniało 51 takich podmiotów, a ich łączna kapitalizacja to 1 mld PLN.2 Warto dodad, że na
rozwój funduszy pożyczkowych i poręczeniowych mocno wpłynęło dokapitalizowanie w ramach
Regionalnych Programów Operacyjnych (w niektórych województwach w ramach inicjatywy
JEREMIE), będących niejako kontynuacją wcześniejszego wsparcia w ramach SPO WKP, Phare i
środków krajowych.
2 Źródło: Stan i perspektywy rozwoju funduszy pożyczkowych w Polsce według stanu na 31.12.2010 r. oraz Raport o stanie
funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na 31 grudnia 2011 r.
Tabela 1. Przegląd najważniejszych instrumenty zwrotne w Polsce, finansowanych ze środków publicznych
Program Instrument Cel Instytucja wdrażająca Beneficjenci wsparcia
Regionalne Programy
Operacyjne Pożyczki, poręczenia
Zwiększenie
konkurencyjności
przedsiębiorstw
Wojewódzkie Urzędy
Marszałkowskie
Sektor mikro, małych i
średnich przedsiębiorstw
PO IG – Poddziałanie
3.4 Venture Capital Fundusze venture capital
Wspieranie innowacyjnych
przedsiębiorstw
Krajowy Fundusz
Kapitałowy
Małe i średnie
przedsiębiorstwa
PO IG – Poddziałanie
3.1 Seed Capital Fundusze seed capital
Rozwijanie nowych
innowacyjnych
przedsiębiorstw
Krajowy Fundusz
Kapitałowy
Mikro i małe nowe
przedsiębiorstwa
RPO JEREMIE
Pożyczki, poręczenia,
reporęczenia, instrumenty
kapitałowe
Wspieranie małych i
średnich przedsiębiorstw
Bank Gospodarstwa
Krajowego
Sektor mikro, małych i
średnich przedsiębiorstw
RPO JESSICA Pożyczki Rewitalizacja obszarów
miejskich
Bank Gospodarstwa
Krajowego, Bank Ochrony
Środowiska
Jednostki samorządu
terytorialnego i
przedsiębiorstwa
NFOŚiGW/ WFOŚiGW Pożyczki, linie kredytowe Ochrona środowiska i
gospodarki wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki
Wodnej
Jednostki samorządu
terytorialnego i
przedsiębiorstwa
Źródło: Opracowanie IBS.
19
Pożyczki pochodzą również z dwóch innych źródeł – jednym z nich jest inicjatywa JESSICA.
Instrumenty w tych programach kierowane są zarówno do Jednostek Samorządu
Terytorialnego i firm, chod w praktyce ich odbiorcami są głównie przedsiębiorstwa.
Wdrażaniem tych instrumentów zajmują się wybrane banki. Drugim źródłem są pożyczki
dostępne w innych instytucjach, przede wszystkim w Narodowym Funduszu Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej (i funduszach wojewódzkich). Instrumenty te kierowane są
zarówno do JST, jak i do przedsiębiorstw, często jako uzupełnienie wsparcia dotacyjnego w
ramach PO IiŚ.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w zakresie instrumentów
finansowych udziela pożyczek, korzysta z wejśd kapitałowych, dokonuje umorzeo odsetek
kredytów. NFOŚiGW oferuje dwa rodzaje pożyczek, finansowane ze środków własnych:
preferencyjnych i na zachowanie płynności finansowej. Pożyczki preferencyjne były
podstawowym instrumentem wsparcia. W najbliższych latach większą rolę będą pełniły
kredyty komercyjne z dopłatami NFOŚiGW. Średnio wartośd pożyczek udzielonych przez
NFOŚiGW w latach 2007-2012 wynosiła 1,2 mld zł rocznie. W zakresie wejśd kapitałowych
NFOŚiGW wspomagał spółki zajmujące się ochroną środowiska i w latach 2007-2008 dokonał
wejśd na średnio 150 mln zł rocznie3. W latach 2009-2012 było to już średnio 250 mln zł
rocznie.4
NFOŚiGW prezentuje perspektywy rozszerzenia spektrum instrumentów finansowych o
promesy pomocy finansowej, przedsięwzięcia oraz poręczenia spłaty kredytów5.
Oznacza to, że pożyczki i poręczenia w Polsce mogą byd udzielane przez banki komercyjne,
banki będące FROMami, fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeniowe, fundusze ochrony
środowiska. Wszystkie z powyższych (z wyjątkiem FROM, jeśli nie będzie kontynuacji inicjatywy
JESSICA lub podobnej, wymagającej istnienie FROM) instytucji będą mogły kontynuowad
udzielania wsparcia w przyszłej perspektywie.
W Polsce rynek instrumentów kapitałowych jest wciąż w fazie wzrostu. Segment funduszy
kapitału zalążkowego był bardzo słabo rozwinięty. Jednym z działao mających za cel zasypanie
tej luki było utworzenie 6 funduszy kapitału zalążkowego, wspieranych finansowo przez Polską
Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, w ramach realizacji przez PARP poddziałania 1.2.3
Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw z okresu
programowania 2004-2006. Fundusze te otrzymały wsparcie na poziomie 54,6 mln zł i na
ostatni dzieo 2008 roku dokonały inwestycji o łącznej wartości 105 mln zł. Nie przewidziano
ograniczeo terytorialnych na działalnośd funduszy, aczkolwiek ich specjalizacja branżowa może
w naturalny sposób narzucad pewien profil geograficzny działalności (PAG Uniconsult 2010, s.
96-7).
3 Strategia działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2009-2012
4 Strategia działania Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na lata 2013-2016
5 Ibid.
20
Wykres 2. Kapitalizacja funduszy pożyczkowych (2010) i poręczeniowych (2011) w zł na 100 tys. zł PKB (2009)
050
100150200250300350400450
łód
zkie
wie
lko
po
lski
e
maz
ow
ieck
ie
do
lno
śląs
kie
po
mo
rski
e
po
dka
rpac
kie
lub
usk
ie
śląs
kie
kuj-
po
m
mał
op
ols
kie
po
dla
skie
lub
elsk
ie
zach
-po
m
war
m-m
az
świę
tokr
zysk
ie
op
ols
kie
pożyczkowe
poręczeniowe
Źródło: Stan i perspektywy rozwoju funduszy pożyczkowych w Polsce według stanu na 31.12.2010 r. oraz Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na 31 grudnia 2011 r., PKB wg BDL GUS.
W obecnej perspektywie wsparcie tego typu nie jest kontynuowane w ramach SPO WKP, tylko
w zakresie działania 3.1. PO IG, wdrażanego również przez PARP. W działaniach Programu
Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka za implementację finansowania wejściami
kapitałowymi odpowiedzialne są poddziałania 3.1 i 3.2. Poddziałanie 3.1 obejmuje wdrażanie
za pomocą kapitału zalążkowego (seed capital), a dotychczasowe dofinansowanie projektów w
tym działaniu wyniosło 592 mln zł w ramach 46 projektów.
Poddziałanie 3.2 ma za zadanie wspieranie funduszy venture capital – przeznaczono na ten cel
647 mln zł, dotychczas dofinansowując 14 funduszy, realizujących obecnie łącznie 27
inwestycji. Wsparcie odbywa się za pośrednictwem Krajowego Funduszu Kapitałowego,
utworzonego w 2005 r. przez Bank Gospodarstwa Krajowego. Jego celem jest wsparcie
funduszy kapitałowych inwestujących w polskie przedsiębiorstwa, w szczególności w
innowacyjne MSP albo firmy prowadzące działalnośd badawczo-rozwojową. Środki funduszu
pochodzą w dużej mierze z budżetu paostwa i z funduszy strukturalnych. W 2010 roku fundusz
miał do dyspozycji 880 mln zł i szacuje się, że w 2011 roku miał udziały w 30 funduszach
venture capital(PAG Uniconsult 2010, s. 99-101).
Podmiotami, które bezpośrednio wdrażają wsparcie są wyłącznie fundusze seed i venture
capital lub aniołowie biznesu. Wszystkie podmioty będą mogły kontynuowad udzielanie
wsparcia w przyszłej perspektywie finansowej.
Środki zgromadzone w funduszach pożyczkowych i poręczeniowych województwa śląskiego w
skali kraju są znaczne w wartościach bezwzględnych (odpowiednio 2. i 7. miejsce, z
wyłączeniem inicjatyw JEREMIE i JESSICA). Województwo śląskie charakteryzuje się najwyższą
liczbą funduszy pożyczkowych w porównaniu z innymi województwami i drugą największą
liczbą funduszy poręczeniowych. Jednocześnie w odniesieniu do wielkości gospodarki
województwa są już znacznie niższe – w odniesieniu do PKB nasycenie środkami funduszy
pożyczkowych jest co najwyżej przeciętne, a funduszy poręczeniowych – jedno z najgorszych
w kraju (zob. wykres 2.).
21
Wykres 3. Kapitalizacja przeznaczona na udzielanie instrumentów finansowych w Polsce (mld PLN) na lata 2007-2012
Źródło: Opracowanie IBS na podstawie Raportu o stanie funduszy poręczeniowych 2011, Raportu o stanie funduszy pożyczkowych 2010, Informacji PARP i MRR.
Wartośd kapitalizacji form wsparcia w Polsce została ukazana na wykresie 3. Wynika z niego, że
najwięcej pieniędzy przeznaczona jest na pożyczki, a najmniej na wejścia kapitałowe.
Podsumowując, większośd instrumentów zwrotnych współfinansowanych ze środków
publicznych (tak finansowanych w ramach perspektywy 2007-2013, jak i z innych źródeł)
skoncentrowana jest na wspieraniu rozwoju przedsiębiorstw, przede wszystkim MSP. W innych
obszarach, instrumenty zwrotne dostępne są przede wszystkim na działania związane z
rewitalizacją (inicjatywa JESSICA) oraz ochroną środowiska (środki NFOŚiGW/WFOŚiGW) i
kierowane są nie tylko do przedsiębiorstw, ale także podmiotów niekomercyjnych (JST,.
spółdzielnie mieszkaniowe czy NGOs). Tym samym – przekładając to na cele tematyczne
przyszłej perspektywy finansowej – instrumenty zwrotne dostępne są obecnie:
w ramach celu tematycznego III. (Podnoszenie konkurencyjności MSP): na poziomie
krajowym w formie wsparcia kapitałowego (PO IG 3.1 i 3.2), na poziomie regionów
w formie wsparcia dla funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w ramach RPO
(w niektórych regionach z wykorzystaniem inicjatywy JEREMIE);
w ramach celu tematycznego VI. (Ochrona środowiska): na poziomie krajowym i
wojewódzkim ze środków krajowych, w instrumentach zwrotnych oferowanych przez
NFOŚiGW i WFOŚiGW;
w ramach celu tematycznego IX. (w zakresie rewitalizacji): na poziomie regionalnym,
w niektórych województwach, w ramach środków RPO, z wykorzystaniem inicjatywy
JESSICA.
Ponadto w najbliższym czasie powinien rozpocząd się pilotażowy program wsparcia
pożyczkowego dla przedsiębiorstw ekonomii społecznej (realizowany przez BGK w ramach
umowy z MPiPS ze środków EFS), który odpowiadałby interwencji w ramach walki z
wykluczeniem społecznym i walki z ubóstwem (cel tematyczny IX.).
Tabela 2. Porównanie wykorzystania i kapitalizacji funduszy pożyczkowych, poręczeniowych i innych inicjatyw w województwach polskich W
oje
wó
dzt
wo
Licz
ba
fun
du
szy
po
życz
kow
ych
Kapitał funduszy pożyczkowych
Wartośd udzielonych
pożyczek (mln PLN) (2010 r.)
Licz
ba
fun
du
szy
po
ręcz
enio
wyc
h Kapitał
funduszy poręczenio-
wych (2011 r.)
Wartośd udzielonych
poręczeo
Kapitalizacja inicjatywy
JESSICA (2007-2012)
Udzielone wsparcie –
Inicjatywa JESSICA
Kapitalizacja inicjatywy
JEREMIE (2007-2012)
Udzielone wsparcie – Inicjatywa JEREMIE
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000 PKB) *
(mln PLN)
(PLN/ 100000
PKB)
(mln PLN)
(PLN/ 100000
PKB)
dolnośląskie 6 70,6 63,9 25 22,6 5 24,7 22,36 30,8 27,9 0 0 0 0 405,7 367 85,2 77,14 kujawsko-pomorskie
3 84,7 137,2 13,1 21,2 6 114,4 185,35 202,3 327,7 0 0 0 0 39,8 64 10,5 17,01
lubelskie 3 112,8 220,8 15,5 30,3 2 107,2 209,86 40,4 79,1 0 0 0 0 0 0 0 0 lubuskie 4 30,0 98,8 8,1 26,6 1 45,8 150,87 40,8 134,4 0 0 0 0 0 0 0 0 łódzkie 5 33,7 41,1 8,9 10,8 1 1,2 1,47 0,2 0,2 0 0 0 0 188,6 230 49,2 60,1 małopolskie 5 145,8 146,2 52,8 53,0 4 96,7 97,18 18,1 18,2 0 0 0 0 0 0 0 0 mazowieckie 5 180,9 61,5 43,9 14,9 3 156,7 53,3 114,3 38,9 159,9 54,39 0 0 0 0 0 0 opolskie 3 118,8 400,2 44,2 148,9 1 27,7 93,33 12,1 40,8 0 0 0 0 0 0 0 0 podkarpackie 6 43,6 86,0 10 19,7 2 20 39,46 49,9 98,5 0 0 0 0 0 0 0 0 podlaskie 3 65,2 210,9 28,4 91, 2 67,3 217,78 39,5 127,8 0 0 0 0 0 0 0 0 pomorskie 4 60,6 79,4 17,8 23,3 4 57,8 75,81 77,7 101,9 263 345 29 38 287 376 90 117,9 śląskie 7 179,5 102,3 32,9 18,7 5 73,7 42,04 26,2 14,9 249,6 142,4 35,3 20,1 0 0 0 0 świętokrzyskie 2 128,8 370,6 11,1 31,9 2 41,2 118,57 8,2 23,6 0 0 0 0 0 0 0 0 warmiosko- mazurskie
6 120,5 325,1 37,5 101,2 5 86,4 233,03 44,1 118,9 0 0 0 0 0 0 0 0
wielkopolskie 4 75,3 59,1 28,2 22,1 4 59 46,33 158,8 124,7 313 244 106 82,7 501 391 291 227 zachodnio-pomorskie
4 163,9 312,8 50,1 95,6 4 94,4 180,19 105,2 200,8 149 283,1 0 0 280 532 141 268
RAZEM 70 1 615 120,2 427,4 31,8 51 1 074 80 968,7 72,1 1134,5 1068,9 170,3 140,8 1702,1 1960 666,9 767
* - Wartości w tabeli oznaczone (PLN / 100 000 PKB) oznaczają podzielenie wartości z kolumny wyrażonej w mln PLN przez PKB województwa i przemnożone przez 100 000
Źródło: Stan i perspektywy rozwoju funduszy pożyczkowych w Polsce według stanu na 31.12.2010 r. oraz Raport o stanie funduszy poręczeniowych w Polsce – stan na 31 grudnia 2011 r., Raport z wdrażania RPO, listopad 2012 r., dane MRR i PARP.
23
1.2.2 Modele wdrażania
Najogólniej rzecz biorąc, Instytucja Zarządzająca może wdrażad instrumenty finansowe:
pośrednio, tj. z wykorzystaniem wyspecjalizowanej instytucji finansowej (menadżera
funduszu), która następnie dokona wyboru pośredników finansowych świadczących
usługi dla ostatecznych odbiorców;
bezpośrednio, samodzielnie dokonując wyboru pośredników finansowych.
Przykładem modelu pośredniego jest interwencja realizowana w niektórych RPO w ramach
inicjatyw JESSICA i JEREMIE, a na poziomie krajowym kredyt technologiczny (PO IG 4.3.,
realizowany z udziałem Bankiem Gospodarstwa Krajowego) oraz wsparcie funduszy venture
capital (PO IG 3.2., realizowany z Krajowym Funduszem Kapitałowym).
Z kolei model bezpośredni funkcjonuje w zakresie wsparcia funduszy pożyczkowych
i poręczeniowych z RPO w większości województw (tam, gdzie nie funkcjonuje inicjatywa
JEREMIE – w tym w województwie śląskim), na poziomie krajowym przykładem takiego
modelu było wsparcie dla tych instytucji udzielane przez PARP w ramach SPO WKP, a także – w
pewnym stopniu – wsparcie udzielane przez PARP na fundusze zalążkowe w ramach
działania PO IG 3.1.6
Warto też zauważyd, że w nawiązaniu do art. 33 Rozporządzenia z 6 października 2011 Instytucja
Zarządzająca może sama podjąd się realizacji zadao wykonawczych w stosunku do beneficjenta
ostatecznego w odniesieniu do IFF. Stąd wyłania się uproszczona wizja modelu, w którym – dla
określony produktów – IZ występuje bezpośrednio w roli pośrednika finansowego.
Model bezpośredni
W modelu bezpośrednim IZ wyłania – zwykle w trybie konkursowym – pośredników
finansowych, którzy następnie oferują wsparcie ze środków programu uzyskanych od IZ.
Obecnie model ten jest wykorzystywany przede wszystkim przez IZ RPO do wyboru instytucji
finansowych oferujących instrumenty pożyczkowe i poręczeniowe dla MSP. Jego zastosowanie
w obecnej perspektywie finansowej było możliwe ze względu na to, że w Polsce już istnieje sied
działających regionalnie funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, będących w większości
instytucjami publicznymi (należącymi do samorządów, względnie do innych instytucji
publicznych lub należących do skarbu paostwa, jak BGK).
Zastosowanie modelu bezpośredniego umożliwia stosunkowo szybkie uruchomienie
instrumentów zwrotnych, odznacza się też na etapie przygotowania programu dużą
elastycznością (w granicach obowiązujących regulacji) w kształtowaniu zasad współpracy z
6 Formalnie, PARP (dla działania 3.1.) i BGK (dla działania 4.3.) są instytucjami pośredniczącymi II stopnia.
Proponowane przez nas zaklasyfikowanie ich do modelu bezpośredniego i pośredniego wynika z tego, że PARP – w przeciwieostwie do BGK – nie jest instytucją finansową. Co więcej, wsparcie w ramach działania 3.1. jest udzielane wnioskodawcy w formie bezzwrotnej – jest instrumentem zwrotnym tylko z punktu widzenia relacji między wnioskodawcą a przedsiębiorcą otrzymującym wsparcie kapitałowe.
24
pośrednikami finansowymi, ich wynagradzania oraz definiowaniu dostępnych instrumentów
zwrotnych.
Wykres 4. Wdrażanie wsparcia zwrotnego w modelu bezpośrednim
FUNDUSZ POŻYCZKOWY
INSTYTUCJA ZARZĄDZAJĄCA
FUNDUSZ PORĘCZENIOWY
BANK KOMERCYJNY
Inwestorzy InwestorzyInwestorzy
INNE INSTYTUCJE FINANSOWE
Inwestorzy
Źródło: Opracowanie IBS.
Zaprezentowany powyżej model odpowiada temu, w jaki sposób wdrażano wsparcie
w Poddziałaniu 1.1.1 w województwie śląskim. W tym wypadku IZ realizuje zadania
wykonawcze oraz współpracuje z wybieranymi przez siebie (w procedurze konkursowej)
funduszami pożyczkowymi i poręczeniowymi. Fundusze są tu bezpośrednimi beneficjentami.
Przedsiębiorcy zaś są odbiorcami ostatecznymi funduszy.
Wadą modelu bezpośredniego jest istotne obciążenie IZ sprawami administracyjnymi oraz
koniecznośd podejmowania decyzji wymagających specjalistycznej wiedzy z zakresu
funkcjonowania rynków finansowych.
W praktyce perspektywy 2007-2013 model się sprawdza w odniesieniu do funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych, ale występują też istotne problemy (np. w zasadach liczenia
kosztów zarządu, tworzenia odpowiednich motywacji dla pośredników czy faktycznym braku
realokacji środków między funduszami), szerzej opisane – dla województwa śląskiego –
w rozdziale 2.
Model pośredni
Cechą charakterystyczną modelu pośredniego jest to, że Instytucja Zarządzająca pozostaje
wyłączona z bezpośrednich czynności wykonawczych zmierzających do dystrybucji środków
pomiędzy pośredników finansowych, w tym z wyboru poszczególnych pośredników. Tworzony
jest fundusz powierniczy (nazywanego też czasem funduszem funduszy), którym zarządza
menadżer funduszu powierniczego. Obecnie rozwiązanie takie stosowane jest w Polsce w
25
ramach Inicjatyw JESSICA i JEREMIE. Menadżer funduszu może, chod nie musi, byd wyłaniany w
trybie konkursowym (przykładowo EBI mogło, o ile taka była decyzja IZ, wejśd niejako
automatycznie w rolę menadżera dla inicjatywy JESSICA,7 z drugiej strony dla inicjatywy
JEREMIE IZ wyłaniały menadżerów w trybie konkursowym).
Wykorzystanie gotowych formatów (w postaci JEREMIEGO i JESSICI) zamyka kwestia
odbiorców ostatecznych. W przypadku inicjatywy JEREMIE beneficjentami programu są mikro,
małe i średnie przedsiębiorstwa. W odniesieniu do inicjatywy JESSICA, wzorcowo
rekomendowane było wspierania inwestycji komunalnych, które z założenia realizowane są
przez samorządy.
Abstrahując od „gotowych” rozwiązao w postaci JESSICI i JEREMIEGO, teoretycznie możliwe jest
wdrożenie wersji hybrydowej polegającej na tym, że fundusz funduszy jest tworzony wg
autorskich rozwiązao IZ, czy to na szczeblu krajowym czy regionalnym.
Model pośredni oznacza mniejszą elastycznośd, jednak IZ nadal ma pełną kontrolę nad
kluczowymi elementami tworzonej oferty (jak np. zasady udzielania wsparcia zwrotnego, grupy
docelowe, tematy itp.). Zastosowanie gotowego formatu oznacza automatyczne rozwiązanie
wielu dylematów, z którymi IZ musi zmierzyd się sama na etapie tworzenia wsparcia. Model ten
może byd bardziej kosztowny (włączenie dodatkowej instytucji w proces), jednak wiąże się to z
oszczędnościami po stronie IZ (de facto outsourcing części jej zadao).
Poniżej opisaliśmy najważniejsze cechy inicjatyw JESSICA i JEREMIE.
JESSICA8
Nazwa JESSICA jest akronimem angielskiej nazwy Joint European Support for Sustainable
Investment in City Areas (Wspólne europejskie wsparcie na rzecz trwałych inwestycji
w obszarach miejskich) powstałej dla określenia europejskiej inicjatywy tworzącej ramy
wspierania i umożliwienia ściślejszej współpracy w zakresie finansowania polityki
zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich przez władze paostw członkowskich UE. Została
ona powołana przez Komisję Europejską we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym
oraz Bankiem Rozwoju Rady Europy w 2007 roku.
Jej celem jest zapewnienie paostwom członkowskim UE i instytucjom zarządzającym
dostosowanego do potrzeb rozwiązania w zakresie finansowania przedsięwzięd z zakresu
rewitalizacji, odnowy i rozwoju obszarów miejskich z wykorzystaniem instrumentów
zwrotnych, takich jak pożyczki, gwarancje lub wkłady kapitałowe.
Istotą JESSICA jest pomoc instytucjom zarządzającym odpowiedzialnym za realizację
programów polityki spójności. Swoje cele stara się osiągnąd poprzez zwrócenie uwagi na
7 Art. 44 lit b) Rozporządzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne
dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999. 8 Ze względu na to, że inicjatywa JESSICA jest realizowana w województwie śląskim, szczegółowy opis jej modelu
wdrażania przedstawiamy w rozdziale 2.2.
26
specyficzne potrzeby obszarów miejskich, zapewnienie długoterminowego zrównoważonego
rozwoju, stworzenie zachęt do zwrotnego finansowania inwestycji miejskich oraz promowanie
partnerstwa publiczno-prywatnego. Stworzenie nowych warunków finansowania dla instytucji
zarządzających polega również na dostarczeniu poprzez inicjatywę JESSICA wyspecjalizowanej
wiedzy na temat finansowania i zarządzania, jaką posiadają międzynarodowe instytucje
finansowe.
JESSICA wskazuje paostwom członkowskim UE możliwości inwestowania pewnej części
wewnętrznych funduszy strukturalnych w instrumenty zwrotne, co prowadzid ma do
poprawienia i przyspieszenia inwestycji w rewitalizacje europejskich obszarów miejskich.
Fundamentalną fazą procesu implementacji inicjatywy JESSICA w regionach są badania
ewaluacyjne, które na rzecz zainteresowanych wdrożeniem przeprowadzane są bezpłatnie.
Jednak niemałe koszty, związanych z wykonaniem badao, operacji finansowane są przez KE (85
proc.) oraz EBI (15 proc.). Spośród 65 ekspertyz jakie miały miejsce od 2007 do połowy 2011
roku, około 54 ewaluacji zostało zakooczonych pomyślnie. Pośród 22 krajów UE, które znajdują
się na różnym etapie analizy zdolności wdrażania instrumentu JESSICA, w 11 regionach
rozpoczęto implementację.
Tabela 3. Stan realizacji badao ewaluacyjnych poprzedzających akcesję JESSICA w Europie
Kraj UE Liczba badao ewaluacyjnych Liczba implementacji Inicjatywy JESSICA
Belgia 3 Bułgaria 1 1 Cypr 1 Czechy 5 1 Estonia 1 Finlandia 1 Francja 2 Niemcy 6 1 Grecja 4 1 Węgry 1 Włochy 10 3 Łotwa 1 Litwa 3 1 Luxemburg 1 Holandia 2 Polska 7 5 Portugalia 1 1 Rumunia 1 Słowacja 1 Słowenia 1 Hiszpania 4 2 Szwecja 1 Wielka Brytania 5 5
Źródło: opracowanie na podstawie dokumentu JESSICA implementation in the EU Member
States State of play (European Union, Regional Policy).
27
Ogół przeznaczonych na tę inicjatywę środków wyniósł 1,89 mld euro. Największą częśd tej puli
stanowią umowy podpisane przez EBI – jest to 1,73 mld euro. Pozostałe operacje miały miejsce
w Brandenburgii (Niemcy),East Midlands oraz Walii w Wielkiej Brytanii, gdzie zamiast funduszu
poręczeniowego ustanowione zostały, Urban Development Fund Brandenburg (zarządzający
InvestitionsBank des Landes in Brandenburg), East Midlands Urban Development Fund, Welsh
Urban Development Fund (w tym wypadku zarządza środkami wyodrębniona jednostka
paostwowa – Welsh European Funding Office). Wyjątek stanowi również Estonia, w której
środkami KE zarządza bezpośrednio instytucja finansowa na szczeblu krajowym.
Pośród 22 europejskich inicjatyw JESSICA, 10 zawiera w sobie komponent energetyczny, co
daje około 1,008 mld euro na inwestycje w zakresie wydajności energetycznej oraz
infrastruktury dotyczącej odnawialnych źródeł energii. Zakres możliwych do podejmowania
działao rozpościera się od inwestycji w rozwój infrastruktury miejskiej po modernizację
mieszkao.
Obecnie na etapie dystrybuowania środków do beneficjentów ostatecznych są takie kraje jak
Polska, Estonia, Niemcy oraz Litwa. W Tabeli 3. zaprezentowana została lista krajów
członkowski UE, w których wdrażana jest inicjatywa JESSICA9.
JEREMIE
Inicjatywa JEREMIE (Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises) powstała z
ramienia Komisji Europejskiej, Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego i Europejskiego Banku
Inwestycyjnego w 2005 roku i jest realizowana od 2007 roku w ramach polityki spójności.
Zakłada ona wykorzystanie co najwyżej 5 proc. środków na realizację polityki spójności w
danym kraju na wsparcie dla MSP. Środki te są adresowane nie tyle do samych
przedsiębiorstw, co do pośredników finansowych wdrażających konkretne inwestycje. Program
był realizowany najpierw w najmniej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej – Grecji, Rumunii,
Litwie i Łotwie. Program znalazł też zastosowanie także w innych paostwach europejskich,
przykładowo: na Węgrzech, gdzie paostwowa spółka na prawach banku Venture Finance
Hungary zarządza 1,1 mld Euro, z czego 68 proc. ma byd przeznaczone na instrumenty
pożyczkowe, 14 proc. na gwarancyjne, 18 proc. - na udziałowe; w Andaluzji, gdzie regionalna
agencja wsparcia innowacji zarządza kapitałem wielkości 235 mln Euro; oraz w Langwedocji,
gdzie Instytucją Zarządzającą jest Europejski Bank Inwestycyjny i przeznaczono na program 30
mln euro. W większości krajów, gdzie inicjatywa weszła w życie, większośd środków ma byd
przeznaczona na instrumenty pożyczkowe (IBnGR 2010, s. 69-70, 72-5).
Ostatecznie każdy kraj Unii Europejskiej z wyjątkiem Irlandii i Luksemburga skorzystał ze
środków JEREMIE. Z tego 15 utworzyło fundusz powierniczy do zarządzania środkami z
inicjatywy – Bułgaria, Cypr, Francja, Grecja, Węgry, Włochy, Litwa, Łotwa, Malta, Polska,
Rumunia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania i Wielka Brytania. Najbardziej popularną instytucją
9 Stan realizacji na 30 czerwca 2011 roku, zgodnie z danymi dostępnymi na stronie KE
http://ec.europa.eu/regional_policy/thefunds/instruments/jessica_en.cfm
28
zarządzającą tymi funduszami był Europejski Bank Inwestycyjny – pełni on tę funkcję zarówno
wśród funduszy o zasięgu narodowym, jak w przypadku Bułgarii, Cypru, Grecji, Litwy, Łotwy,
Malty, Rumunii i Słowacji, jak i dla funduszy regionalnych – w Langwedocji, Prowansji,
Kampanii, Kalabrii i Sycylii.
W Polsce realizacja JEREMIE opóźniła się ze względu na problemy prawne i przedłużające się
negocjacje między kandydatem na menadżera funduszu – Europejskim Funduszem
Inwestycyjnym – a województwami. Ostatecznie, ze względu na różnice opinii dotyczące
zobowiązao różnych stron i zapisów umowy oraz brak zaufania, wszystkie województwa
zrezygnowały z oferty EBI i zdecydowały się na wyłonienie menadżera funduszu w konkursie.
Pierwsze konkursy zostały ogłoszone w 2009 roku. Konkursy w prawie wszystkich
województwach wdrażających program wygrał Bank Gospodarstwa Krajowego (za wyjątkiem
kujawsko-pomorskiego, gdzie menedżerem jest Kujawsko-Pomorski Fundusz Pożyczkowy).
Menadżer funduszu jest odpowiedzialny za wybór i bieżącą współpracę (w tym przekazywanie
środków) z pośrednikami finansowymi, którzy oferują instrumenty zwrotne ostatecznym
obiorcom. Co ciekawe, we wszystkich województwach oprócz pomorskiego, zdecydowano się
nie wykorzystad wsparcia funduszy poręczeniowych (PAG Uniconsult 2010, s. 121).
Wykres 5. Model wdrażania inicjatywy JEREMIE
IZ(środki EFRR)
BANK(poręczenie portfelowe)
Inwestorzy prywatni
Inwestorzy prywatni
MENADŻERFUNDUSZU
POWIERNICZEGO (np. BGK)
POŚREDNIK (fundusz
pożyczkowy)
POŚREDNIK (fundusz
poręczeniowy)
POŚREDNIK (equity)
INNY POŚREDNIK
Inwestorzy prywatni
Inwestorzy prywatni
Inwestorzy prywatni
Źródło: Opracowanie IBS
W województwie pomorskim z kolei zdecydowano się nie wykorzystywad instrumentów
kapitałowych wsparcia w 2010 i 2011 r., uzasadniając to zbyt małą innowacyjnością projektów
realizowanych w regionie. Docelowo fundusz ma wesprzed pożyczki o łącznej wartości 1 108,6
29
mln zł, które mają trafid do 15 700 przedsiębiorców. Charakterystyczną cechą sposobu
wdrażania programu w województwie pomorskim jest to, że z instrumentów nie mogą
korzystad przedsiębiorstwa średnie oraz to, że w niektórych instrumentach występuje próg
minimalnej liczby firm zalążkowych. Oba te kryteria zostały wprowadzone w życie mimo
sprzeciwu BGK. Inną kontrowersją pomiędzy BGK a samorządem województwa była decyzja
banku o niewykorzystaniu mnożnika kapitałowego w udzielaniu reporęczeo i poręczeo
portfelowych, co poskutkowało w nieefektywnym wykorzystaniu dostępnych środków.
W ramach pożyczek dla funduszy pożyczkowych i reporęczeo, w 2010 BGK negocjowało już z
3 instytucjami: Polskim Regionalnym Funduszem Poręczeo Kredytowych, Pomorskim
Funduszem Pożyczkowym i Subregionalnym Funduszem Pożyczkowym Gryf. Jeśli chodzi o
pożyczki dla banków, prawdopodobnie największym zainteresowaniem będzie się ten
instrument cieszył wśród banków spółdzielczych (Ibid., s. 40-44).
Opinie o dotychczasowej działalności programu JEREMIE są mieszane. Władze województw
preferują konkursy na wsparcie bezpośrednie w ramach dotychczasowego wykorzystania
środków unijnych, podkreślając dużo większą szybkośd tego trybu postępowania, pozostanie
środków w województwie oraz mniejsze koszty i brak konieczności działania poprzez Instytucję
Zarządzającą (Ibid., s. 55). Fundusze poręczeniowe z kolei krytykują przyjętą formę umowy,
podkreślając, że jest ona niejasna i pozostawia Bankowi Gospodarstwa Krajowego bardzo
szerokie pole do interpretacji. W niektórych przypadkach umowa przewiduje nawet możliwośd
przejęcia całego portfela poręczeo funduszu poręczeniowego (Ibid., s. 122-3). Obawy funduszy
są ponadto powiększane przez opinię instytucji finansowych o dotychczasowej działalności
BGK, który w ich opinii źle współpracował z bankami (Ibid., s. 52).
30
1.3 Zastosowanie i skuteczność instrumentów zwrotnych
1.3.1 Instrumenty zwrotne – uzasadnienie stosowania
Jednym z podstawowych uzasadnieo stosowania zwrotnych instrumentów pomocy dla małych
i średnich przedsiębiorstw jest zawodnośd rynku. Chod potrzebę dofinansowania firm można
ugruntowad na różne sposoby – np. odwołując się do niedostatecznej konkurencji na rynku
bankowym – najczęściej stosowanym argumentem jest występowanie asymetrii informacyjnej.
Pożyczkodawca nie ma i nie jest w stanie pozyskad od pożyczkobiorcy na tyle dużo informacji o
firmie i projekcie, by móc ocenid, który kredyt jest zbyt ryzykowny, a którego ryzyko jest
akceptowalne. W związku z tym instytucja finansowa zmuszona jest albo reglamentowad
kredyt (Stiglitz, Weiss 1981), albo podwyższyd oprocentowanie kredytu. W każdym z tych
przypadków częśd projektów inwestycyjnych, które nie są ryzykowne, ale mają niską stopę
zwrotu, nie zostanie zrealizowana, mimo że rynkowi finansowemu opłacałoby się udzielid na
nie kredytu. To niedopasowanie między popytem a podażą nazywa się luką MacMillana10 albo
luką finansowania.
Wykres 6. przedstawia sposób finansowania w cyklu rozwoju firmy. Jak wskazuje kierunek
trzech osi na górze wykresu, wraz z rozwojem firmy, rośnie jej wielkośd oraz ilośd informacji na
jej temat (w tym historii kredytowej), zwiększających jej wiarygodnośd na rynku finansowym.
Po lewej stronie znajdują się przedsiębiorstwa rozpoczynające działalnośd, nie posiadające
aktywów mogących służyd jako zabezpieczenie dla kredytu i bez historii działalności, po prawej
stronie widnieją duże, wiarygodne przedsiębiorstwa z udokumentowaną historią działalności,
które mają dostęp do wszystkich sposobów finansowania. Każdy etap wzrostu, przez które
firmy przechodzą, ma specyficzne wymagania finansowe, które zaspokajane są przez różne
źródła.
Istnienie niedoskonałości rynku sprawia, że firmy nie mogą bez barier finansowad swoich
inwestycji i rozwoju, doświadczając braku dostępu do kapitału. Interwencja publiczna może
poprawid dostępnośd do finansowania zewnętrznego i najlepiej sprawdza się to dla małych i
średnich przedsiębiorstw, które mają problemy z zabezpieczeniami z racji małych posiadanych
aktywów oraz krótkiej historii i małych doświadczeo wykorzystania instrumentów zwrotnych.
Interwencja publiczna może poprawid konkurencyjnośd i możliwości przetrwania na rynku
małych i średnich firm przez wsparcie dłużne (pożyczki i poręczenia) oraz kapitałowe (przez
dofinansowanie działao instytucji typu seed fund czy venture capital). Poza tym, interwencja
publiczna może mied istotny wymiar edukacyjny, wskazując rozwijającym się przedsiębiorcom
alternatywne do finansowania ze środków własnych możliwości przyspieszenia rozwoju firmy.
10
Od nazwiska Hugh MacMillana, sekretarza brytyjskiej komisji rządowej, w raporcie której zwrócono uwagę na ten problem.
31
Wykres 6. Finansowanie działalności w cyklu rozwoju firmy
Źródło: Berger, Udell (1998)
32
Badania dla Polski potwierdzają, że małe i średnie przedsiębiorstwa – szczególnie w pierwszych
latach działalności – są szczególnie wrażliwe na problem dostępu do finansowania
zewnętrznego. Mają często krótką historię kredytową, mogą zaoferowad niewielkie
zabezpieczenie, ich przeżywalnośd jest niska, a bez profesjonalnej kadry menedżerskiej ich
działalnośd jest w dużej mierze zależna od charakteru właścicieli. Szacuje się, że ok. 30 proc.
MSP upada w ciągu pierwszych 3 lat prowadzenia działalności gospodarczej, natomiast
50 proc. w ciągu pierwszych 5 lat (Sułkowski 2009, s. 33). Brak odpowiedniego zabezpieczenia
oraz brak zdolności kredytowej (PSDB, Quality Watch, ASM Centrum Badao i Analiz Rynku
2010, s. 57) są cytowane przez banki jako najczęstszy powód odrzucenia wniosku o kredyt –
aczkolwiek to nie uwzględnia przedsiębiorstw, które same zrezygnowały z ubiegania się o
kredyt. Z drugiej strony Tymoczko i Pawłowska (2007, s. 54) stwierdziły, że 2005 roku problem
zabezpieczeo nie był tak istotny i wskazały na niską rentownośd jako na główną przyczynę
odmów.
Stąd stopa odrzucania wniosków jest istotnie wyższa w przypadku MSP niż w przypadku dużych
przedsiębiorstw – w 2005 17,5 proc. wniosków złożonych przez firmy z tego sektora spotkało
się z odmową, w porównaniu z jedynie 10,2 proc. wniosków dużych firm (Tymoczko,
Pawłowska 2007, s. 53). Raport PSDB, Quality Watch i ASM Centrum Badao i Analiz Rynku
(2007, s. 56) określił stopę odrzuconych wniosków na poziomie od 7 proc. dla
mikroprzedsiębiorstw, przez 6 proc. dla małych i 8 proc. dla średnich. Według raportu PAG
Uniconsult (2010, s. 137-8) w województwach Polski Wschodniej11 jedynie 16,6 proc.
mikroprzedsiębiorstw zainteresowanych kredytem go nie otrzymało, natomiast 4,2 proc.
otrzymało go w niższej kwocie, niż ta, o jaką się ubiegały. Te dane mogą świadczyd w pewnym
stopniu o reglamentacji.
Asymetria informacji może również występowad w postaci niewiedzy lub braku
zainteresowania przedsiębiorstw ofertą banków. Ponad 85 proc. MSP korzysta wyłącznie ze
środków własnych. Chod może byd to skutek, a nie przyczyna, występowania luki, badania
wskazują na to, że większośd przedsiębiorców nie odczuwa potrzeby ubiegania się o
finansowanie zewnętrzne – przykładowo aż 65,3 proc. mikroprzedsiębiorstw w Polsce
Wschodniej, według PAG Uniconsult (2010, s. 137). Przedsiębiorcy często nie zdają sobie
nawet sprawy z funkcjonowania funduszy pożyczkowych i poręczeniowych, ułatwiających
dostęp do kapitału dłużnego (PSDB, Quality Watch, ASM Centrum Badao i Analiz Rynku 2007, s.
57-8)
Należy również podkreślid, że luka finansowania dotyczy nie tylko kapitału dłużnego, ale także
kapitału udziałowego. W przypadku najbardziej rozwiniętych krajów OECD luka finansowania
udziałowego może byd nawet większa niż luka kredytowa, szczególnie dla najbardziej
innowacyjnych przedsiębiorstw podejmujących się ryzykownych inwestycji w badania i rozwój.
Według OECD, największym problemem w przezwyciężeniu luki kredytowej na słabiej
rozwiniętych rynkach są regulacje i instytucje rynkowe: słabe prawa kredytodawców, niska
11
Województwa: świętokrzyskie, warmiosko-mazurskie, lubelskie, podlaskie oraz podkarpackie.
33
konkurencja w sektorze bankowym, brak prywatnych rejestrów kredytowych. To sugeruje, że
wsparcie publiczne dla firm borykających się z luką finansowania powinno byd jedynie
wstępem do bardziej gruntownych przemian instytucjonalnych (OECD 2006, s. 23-26).
1.3.2 Wsparcie zwrotne a wsparcie dotacyjne
Główną alternatywą do instrumentów inżynierii finansowej w zakresie wsparcia publicznego
MSP są dotacje bezpośrednie. Wsparcie bezzwrotne ma jednakże zupełnie inne cele niż
inżynieria finansowa. O ile instrumenty zwrotne i venture capital mają za zadanie naprawid
zawodności rynku związane z luką finansowania i asymetrią informacji, dotacje służą wsparciu
produkcji dobra o pewnych szczególnych cechach. Władze publiczne mogą chcied dopłacid do
dóbr publicznych, które trudno spieniężyd albo produktów wywołujących pozytywne efekty
zewnętrzne. Typowym przykładem takiej działalności są badania naukowe, które nie muszą
przynieśd przedsiębiorstwu bezpośrednich korzyści pieniężnych, ale mogą przynieśd
niewymierne korzyści naukowe.
Oczywiście mimo tego, że interwencja ma przeciwdziaład niedoskonałościom rynku, może też
sama je powodowad. Dotując wprost przedsiębiorstwo, władze publiczne zwiększają jego
szanse w konkurencji rynkowej kosztem innych firm. Pojawia się możliwośd faworyzowania
wybranych grup przedsiębiorstw bądź branż przez władze publiczne. Ryzyko zniekształceo
rynkowych jest mniejsze w przypadku instrumentów zwrotnych – firma korzystająca z tej
formy pomocy otrzymuje pożyczkę na warunkach rynkowych albo i po wyższej stopie
procentowej.12 W pewnych sytuacjach instrumenty zwrotne bywają też oferowane na
warunkach preferencyjnych w celu skłonienia firm do pewnych zachowao. W przeciwieostwie
do wsparcia bezpośredniego, wsparcie zwrotne nie certyfikuje też dodatkowo wiarygodności
firmy. Ponadto motywuję ono firmę do rozporządzania środkami tak, by była ona je w stanie
zwrócid. Pomoc bezzwrotna zwiększa prawdopodobieostwo wsparcia nieproduktywnych
przedsięwzięd. Z drugiej strony bardziej motywuje ona przedsiębiorstwa do innowacji i
podejmowania ryzyka, co jest często pożądanym efektem w przypadku inwestycji w badania i
rozwój. Ponadto instrumenty poręczeniowe, takie jak gwarancje, mogą prowadzid do pokusy
nadużycia ze strony instytucji finansowych – jeśli mają publiczną gwarancję, nie muszą
monitorowad wierzycieli.
Istotną wadą instrumentów pomocy bezzwrotnej są towarzyszące im biurokratyczne procesy.
Ze względu na koniecznośd uzyskania ekstensywnych informacji o projekcie i przeprowadzenia
konkursu na najlepsze projekty, czas oczekiwania na decyzję instytucji wdrażających może byd
bardzo długi. To czyni z tych instrumentów nieatrakcyjne źródło finansowania dla
nowopowstałych przedsiębiorstw. Dotacje nakładają również na przedsiębiorstwa
12
Udzielanie wsparcia po stopie wyższej niż rynkowa w wypadku kierowania wsparcia do firm nie posiadających zdolności do uzyskania finansowania na rynku jest uzasadnione tym, że instrument staje się nieatrakcyjny dla podmiotów, które mogą uzyskad kredyt rynkowy. Dzięki temu istotnie rośnie prawdopodobieostwo tego, że wsparcie zwrotne trafia do tych podmiotów, które faktycznie nie mają szans na finansowanie rynkowe. Rozwiązanie nie jest jednak idealne ze względu na to, że wyższa stopa oznacza wyższe wymagania co do rentowności projektów (tj. niektóre projekty opłacalne przy stopie rynkowej nie są opłacalne przy stopie wyższej od rynkowej).
34
ograniczenia, takie jak zasada trwałości (koniecznośd pozostania inwestycji w danym regionie
przez pewną liczbę lat. Ze względu na to, że nie dają one motywacji instytucji wdrażającej do
dbania o interes beneficjenta i na niskie konsekwencje prawne naruszenia poufności
(Piotrowski, Filipowska, s. 198), rodzą także niebezpieczeostwo wycieku poufnych danych.
Z drugiej strony jest to znacznie łatwiejszy w stosowaniu instrument, prostszy do zrozumienia
dla beneficjentów i unikający zaangażowania stron trzecich w postaci pośredników
finansowych. Inżynieria finansowa rodzi zaś własne koszty wyceny ryzyka i monitorowania
przedsiębiorstw. Według badania PAG Uniconsult (2010, s. 145) skomplikowane procedury
uzyskania środków są jedną z głównych barier w upowszechnianiu się finansowania dłużnego.
Ponadto pomoc bezzwrotna jest bardziej skutecznym instrumentem, gdy celem jest trwałe
nakłonienie przedsiębiorstwa do produkcji dóbr publicznych. Dzięki temu, że otrzymane przez
firmę wsparcie nie musi byd zwrócone, zaoszczędzone środki mogą byd wykorzystane do
dalszych inwestycji.
Dotacje bezpośrednie wiążą się z dodatkowymi zagrożeniami. Teoretycznie tak dofinansowane
inwestycje mogą po prostu wyprzed inne, finansowane ze środków prywatnych. Badania
dotyczące skali tego zjawiska wskazują jednak, że nie jest to bardzo poważne zagrożenie (MRR
2011, s. 15). Ponadto, możliwe jest występowanie efektu jałowej straty – dopłat do
przedsięwzięd, które i tak zostałyby podjęte.
Pomoc zwrotna ma jeszcze jedną dodatkową zaletę – jest odnawialna jako źródło kapitału dla
przedsiębiorstw. Co więcej, poręczeniowe instrumenty pomocowe mogą wykorzystad efekt
mnożnika kapitałowego – fundusz poręczeniowy może udzielid gwarancji na pożyczki o
większej wartości, niż wynosi jego kapitał. W związku z tym, że większośd pożyczek zostanie
spłacona przez wierzyciela, fundusz musi trzymad w rezerwie jedynie tyle kapitału, by móc
spłacid pozostałe. W Polsce ta dźwignia jest wykorzystana w bardzo niewielkim stopniu – w
2007 mnożnik kapitałowy wynosił 112,9 proc. (Sułkowski 2009, s. 40); w 2008 ok. 140 proc. -
wielokrotnie mniej, niż w innych krajach europejskich (PSDB, Quality Watch, ASM Centrum
Badao i Analiz Rynku 2010, s. 30-31).
Badania we Włoszech i Niemczech wskazują na to, że bezpośrednie wsparcie dla R&D jest
bardziej efektywne w biedniejszych regionach (MRR 2011, s. 16). Województwu śląskiemu,
chod jest ono jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo w Polsce, bliżej jednak do
poziomu Niemiec Wschodnich i mezzogiorno niż bogatych regionów Europy. Może to
wskazywad na pewną zasadnośd dofinansowywania bezpośredniego badao i rozwoju.
35
Tabela 4. Cechy ekonomiczne dotacji i instrumentów zwrotnych
Instrumenty zwrotne Dotacje
Zalety
Odnawialne
Silniej motywują firmę do rozważnego gospodarowania środkami
Zniekształcają rynek w mniejszym stopniu
Poręczenia: mogą stosowad dźwignię finansową
Trwalszy efekt
Silniej motywuje firmę do inwestowania w niepewne, długoterminowe projekty
Prostsze, nie wymagają angażowania instytucji pośrednich
Wady
Bardziej kosztowne w stosowaniu – monitoring, wycena ryzyka
Poręczenia: mogą powodowad pokusę nadużycia
Niebezpieczeostwo wypychania i/lub jałowej straty, niewielkiej dodatkowości
Mniejsza poufnośd danych, wymogi biurokratyczne
Zastosowanie
Adresowanie luki finansowej
Problemy z asymetrią informacji, niepewnym zwrotem z inwestycji
Problemy z efektami zewnętrznymi, dobrami publicznymi, kosztami transakcji
Źródło: Opracowanie IBS
1.3.3 Skuteczność wsparcia zwrotnego – przykłady zastosowań
Wydatkowanie środków na większośd celów polityki strukturalnej jest uzasadnianie
koniecznością zapewnienia odpowiedniej produkcji dóbr publicznych i/lub powstającym dzięki
projektowi pozytywnym efektom zewnętrznym – tak jest w przypadku celów tematycznych
związanych ze wsparciem innowacyjności przedsiębiorstw, infrastruktury technicznej i
inwestycji w niskoemisyjne źródła energii i w projekty ochrony środowiska. Jak już
zaznaczyliśmy, do realizacji takich celów z powodzeniem wykorzystywana byd może pomoc
bezzwrotna – pomoc zwrotna jest uzasadniona przede wszystkim ze względu na rewolwing
środków oraz w projektach rentownych, nie związanych z większym ryzykiem.
W związku z tym, środki na instrumenty inżynierii finansowej na świecie najczęściej
przeznaczane są na poprawę dostępności małych i średnich przedsiębiorstw do kredytu,
mikropożyczki dla osób upośledzonych na rynku pracy oraz na inicjatywy ekologiczne i
energetyczne. Poprawa dostępności MSP do finansowania zewnętrznego nie powinna byd
realizowana za pomocą dotacji, bo te prowadzą do zniekształceo rynkowych. Mikropożyczki
sprawdzają się jako rodzaj aktywnej polityki rynku pracy między innymi z tego względu, że
motywują osoby wykluczone do podjęcia własnej działalności – także przyszłą perspektywą ich
spłaty. Inicjatywy ekologiczne mogą byd realizowane zarówno na bardzo dużą, jak i bardzo
małą skalę. Zasadnośd stosowania pomocy zwrotnej zależy w tym przypadku często od kosztu –
tak bezpośredniego, jak i administracyjnego – z jakim wiązałaby się dotacja bezpośrednia, a
także od konieczności podtrzymania efektów wsparcia w długim okresie.
36
Trzeba zauważyd, że wsparcie publiczne w formie instrumentów zwrotnych jest póki co w
Europie kierowane przede wszystkim do przedsiębiorstw. Rozszerzanie go na inne niż wsparcie
MSP pola tematyczne i innych niż MSP odbiorców jest stosunkowo nowym kierunkiem polityki.
Jak zauważa Samecki (2009), pisząc o przyszłości polityki spójności: Rozszerzenie zakresu
inżynierii finansowej poza wsparcia MŚP i rozwoju obszarów miejskich, tak aby objąd nowe
obszary tematyczne (np. badania i rozwój, rozwój lokalny, rozwój obszarów wiejskich) może
także przynieśd potencjalne korzyści. Jednocześnie oznacza to, ze pole do analiz
dotychczasowych działao w obszarach innych niż wsparcie zwrotne MSP jest ograniczone.
Przykładem oferty instrumentów finansowania zwrotnego, kierowanej do MSP z utrudnionym
dostępem do rynku kapitału, jest włoski system paostwowych gwarancji dla MSP. Stworzony
do tego celu fundusz oferuje zarówno bezpośrednie poręczenia dla banków, jak i reporęczenia
dla funduszy. Co prawda fundusz ten działa na małą skalę – w latach 2001-2007 zabezpieczył
4,6 mld euro pożyczek, co stanowi jedynie 3 proc. kredytu wykorzystanego przez małe
przedsiębiorstwa w sektorach objętych działalnością funduszu w samym roku 2005. Niemniej,
szacuje się, że koszty finansowania dla medianowej firmy korzystającej z pomocy spadły dzięki
programowi o ok. 16-20 proc. Inne badania wskazują na spadek oprocentowania o ok. 1,5 pp.
w przypadku pożyczek krótkoterminowych i o 1,1 pp. w przypadku długoterminowych. Podaż
kredytu w medianie zwiększyła się o 12,4 proc. Mimo że nie jest to bardzo dużo w porównaniu
z niektórymi innymi programami pomocy, wynik ten osiągany jest względnie niewielkim
kosztem – jedynie 1,8 proc. gwarantowanych pożyczek musiało byd opłacanych przez fundusz,
co w okresie 2000-2004 roku odpowiadało za 0,25 proc. wartości wszystkich gwarancji.
Stosunek paostwowych dopłat do funduszu względem wartości wszystkich poręczeo w tym
samym okresie wynosił jedynie 1 proc. Za tak niski koszt odpowiedzialna jest polityka wysokiej
selektywności w doborze beneficjentów. Trzeba jednakże pamiętad o możliwości wypierania
pożyczek dla firm nie korzystających z programu (Zecchini, Ventura 2007).
Kanadyjskie programy powołane zostały do życia w ustawach Small Business Financing Act oraz
Small Business Loans Act i również oferują poręczenia dla małych i średnich przedsiębiorstw.
SBLA, starszy z tych programów, powstały w 1961, poręczał pożyczki o wartości 500 mln
dolarów w 1993 roku i 3,5 mld dolarów w 1997 roku. Wzrost ten wynikł ze zmian w ustawie
dokonanych w 1993 roku, ułatwiających dostęp do gwarantowanych kredytów i
zwiększających ich maksymalną wartośd (Riding, Haines 2001, s. 597-8). Długoterminowa stopa
niespłacenia kredytu po wejściu w życie zmian wynosiła około 6,2 proc. Co ciekawe,
podwyższenie maksymalnego pułapu kredytu ponad dwukrotnie (z 100 tys. dol. do 250 tys.
dol.) istotnie zwiększyło koszt programu – o ok. 42 proc. Ma to swoje źródło w tym, że po
zmianach 80 proc. pożyczek opiewa na sumę powyżej starego maksimum, a jednocześnie
stopa niespłacenia jest wyższa w ich przypadku (Ibid., s. 601-3, 610). Szacuje się, że program
jest bardzo skuteczny kosztowo – utworzenie jednego miejsca pracy kosztowało średnio 2 000
dol. (Ibid., s. 609).
Podobny program – program poręczeo Small Business Administration - w Stanach
Zjednoczonych ma jeszcze dłuższą historię, wywodząc się z lat 50. Działa on na znacznie
większą skalę niż system kanadyjski – w 1997 roku poręczono w jego ramach ponad 45 tysięcy
pożyczek o łącznej wartości 9,5 mld dolarów. Stopa niespłacenia pożyczek przez beneficjentów
37
była w latach 80. znacznie wyższa niż w przypadku SBLA – długoterminowo na poziomie 16-
24 proc. - aczkolwiek administracja programu zdołała obniżyd tę stopę w latach 90. dzięki
polityce koncentracji gwarancji na najbardziej odpowiedzialnych kredytobiorcach. Ok. 11-
13 proc. kosztów programu musiało byd subsydiowane przez paostwo (Riding, Haines 2001, s.
598-600).
Na gruncie europejskim ciekawego przykładu efektywnego modelu poręczeo dla firm dostarcza
Portugalia, gdzie dzięki współpracy instytucji prywatnych i publicznych udało się stworzyd
efektywnie działające instytucje, łączące działalnośd poręczeniową i reporęczeniową. Szczegóły
tego rozwiązania opisano w ramce 1.
Ramka 1. Model funduszy poręczeo w Portugalii
Model funduszy gwarancyjnych w Portugalii jest modelem mieszanym. Składa się z trzech filarów:
prywatnych funduszy gwarancyjnych (MGS), paostwowego funduszu reporęczeniowego (MCGF) oraz
Instytucji Zarządzającej, będącej spółką (SPGM). Model ten nazywany jest wzajemnym, ponieważ
przedsiębiorstwa otrzymujące poręczenie w funduszu poręczeniowym kupują akcje funduszu za co
najmniej 1 proc. wartości poręczenia.
W zakresie funduszy poręczeniowych w Portugalii istnieją 4 oddziały (MGS). Trzy z nich działają lokalnie
pokrywając łącznie całe terytorium kraju. Czwarty fundusz udziela poręczeo na cele rolnicze i działa na
całym terytorium kraju. Kapitalizacja czterech funduszy na koniec 2008 roku wynosiła130 mln euro.
Zadaniem funduszu reporęczeniowego jest odciążad fundusze poręczeniowe poręczając ich poręczenia i
tym samym zmniejszając ich ryzyko i zwiększając wiarygodnośd. Mechanizm ten jest nazywany
Wzajemnym Funduszem Reporęczeniowym (MCGF).
Ostatnim filarem systemu poręczeniowego w Portugalii jest Instytucja Zarządzająca funduszami
poręczeniowymi i reporęczeniowymi. Zadanie to wykonuje publiczna spółka SPGM. Do jej kompetencji
należy systematyzacja współpracy funduszu reporęczeniowego z funduszami poręczeniowymi. W
powyższym zawiera się dbanie o łatwą współpracę między podmiotami, pomoc w rozwijaniu prywatnych
funduszy poręczeniowych, systematyczne kontrole w celu utrzymania jakości oferowanych produktów
oraz kontrola wypłat reporęczeo. SPGM nie udziela żadnych poręczeo lub reporęczeo, wszystkie zadania
spółki mają charakter systemowy, a nie operacyjny.
Kapitalizacja wkładu publicznego funduszy reporęczeniowych to 750 mln euro- dane na koniec 2008
roku.
Fundusze poręczeniowe udzielają poręczeo zarówno sektorowi MSP, jak i studentom, rolnikom czy
instytucjom publicznym. Właścicielami funduszy reporęczeniowych są małe i średnie przedsiębiorstwa,
związki przedsiębiorstw oraz Izby Handlowe. Kontrolę nad działaniem funduszy sprawują audytorzy z
SPGM oraz eksperci z Banku Centralnego Portugalii.
Poręczenia są udzielane na co najmniej 50 proc. wartości kredytu, a reporęczenia na co najmniej
50 proc. wartości poręczenia. Łączna wartośd poręczeo w 2008 roku wyniosła 1,7 mld euro przy łącznej
kapitalizacji funduszy poręczeniowych i reporęczeniowych wynoszącej 875 mln euro. W 2009 roku było
to już 4 mld euro (przy kapitalizacji funduszy na poziomie 2,7 mld euro), a do października 2010 roku 5,5
mld euro, a kapitał w funduszach wynosił wtedy 3,7 mld euro).
38
Literatura oraz badania na temat ewaluacji skuteczności wsparcia są trudno dostępne (Richard
2011). Ogólna skutecznośd wsparcia – jeśli nie ma na celu tworzenia miejsca pracy lub
zwiększenia innowacyjności (celów, które można zmierzyd) – nie ma jednej definicji. Autorzy
rozbijają skutecznośd na efekty ekonomiczne i efekty finansowe (np. Boocock, Shariff 2005),
gdzie efekty ekonomiczne to np. liczba utworzonych miejsc pracy lub liczba patentów. Efekty
finansowe to mierzalne efekty pieniężne uzyskane w wyniku wsparcia – np. zwiększone zyski.
Trudnośd w mierzeniu dokładnej wartości uzyskanych dodatkowych zysków dzięki wsparciu
polega na niedokładnej ocenie, co stałoby się w sytuacji, gdyby firma nie otrzymała wsparcia.
Problem ten jest w szczególności istotny dla gwarancji kredytowych, bez której przedsiębiorca
musiałby zdecydowad się na mniejszy kredyt i zrealizowad inwestycję w mniejszym wymiarze
(Uesugi 2008). Z tego powodu ocena skuteczności przyjmuje najczęściej charakter jakościowy a
nie ilościowy (ibid.).
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego dopłaca do wielu krajowych programów wsparcia
przedsiębiorczości korzystających z instrumentów zwrotnych. Z ewaluacji ex post programów
finansowanych w ten sposób (Rambøll 2010, s. 89-104) wynika, że ich skutecznośd w tworzeniu
miejsc pracy mocno się wahała w zależności od funduszu. Należy jednakże pamiętad, że dla
wielu z tych funduszy celem było nie tyle tworzenie miejsc pracy, co promowanie dostępu
przedsiębiorstw do finansowania – skutecznośd interwencji w tym przypadku jest ewaluowana
na podstawie wykorzystanych środków. Dla porównania, w przypadku pomocy bezzwrotnej za
jedno dodatkowe miejsce pracy odpowiadał wydatek jedynie 58 euro (Ibid., 84).
Najlepsze wyniki, jak wskazuje tabela 5., wykazywał West of Scotland Loan Fund, aczkolwiek
wynik w jego przypadku może nie byd wiarygodny, gdyż według badania duża częśd
beneficjentów miała dostęp do innych źródeł finansowania. Niemniej fundusz wykazywał
pewne charakterystyki, które mogły wpłynąd na jego efektywnośd: wybór firm z dobrymi
biznesplanami oraz zarządzanie funduszem na poziomie lokalnym, ze znajomością
regionalnych realiów. Ściśle określony cel WSLF – bycie pożyczkodawcą ostatniej instancji dla
firm lokalnych borykających się z dostępem do finansowania – miał też niewątpliwie wpływ na
jego efektywnośd. Fundusz zarządzany jest przez West of Scotland Loan Fund Ltd., instytucję
powołaną przez 12 regionalnych jednostek samorządowych (Social Research 2008, s. 18, 80-9).
39
Tabela 5. Charakterystyki wybranych programów pomocy zwrotnej finansowanych z EFRR
Region Nazwa funduszu Kwota inwestycji (Euro z 2010 r.)
Liczba beneficjentów
Utworzone lub utrzymane miejsca pracy
Koszt jednego miejsca pracy (Euro z 2010 r.)
Piemont, Włochy Brak szczegółowego funduszu – częśd szerszego programu
137,1 mln 1 291 przedsiębiorstw
4 191 32 713
Merseyside, Wielka Brytania
Small Firms Fund 25,6 mln 522 przedsiębiorstwa
3 015 8 491
South Yorkshire, Wielka Brytania
Small Business Fund
94 mln 359 interwencji 2 115 44 444
West Wales & the Valleys, Wielka Brytania
Finance Wales Small Loan Fund
19,3 mln brak danych 2 382 8 102
Yorkshire and the Humber, Wielka Brytania
Small Loan Fund 14,6 mln 182 przedsiębiorstw
695 21 007
Zachodnia Szkocja, Wielka Brytania
West of Scotland Regeneration Fund
1.4 mln środków z EFRR
47 przedsiębiorstw
120 11 667 środków z
EFRR
Zachodnia Szkocja, Wielka Brytania
West of Scotland Loan Fund
24,8 mln 357 przedsiębiorstw
4 001 6 198
Źródło: Rambøll 2010.
W ewaluacji możemy znaleźd również dane dotyczące programów pomocy finansowania
udziałowego (Ibid., s. 105-118). Efektywnośd tych programów w tworzeniu miejsc pracy jest
znacznie niższa niż programów pomocy kredytowej, porównując dane dotyczące kosztu
pojedynczego miejsca pracy z tabeli 5. i 6. Wynika to z nakierowania środków w dużej mierze
na kapitałowo intensywne firmy technologiczne. Efektywnośd tych programów jest jednak
szacowana na wysokim poziomie w zakresie stymulowania wzrostu przedsiębiorstw, chod
skutki dofinansowania objawiają się często dopiero w długim okresie. Najefektywniejszym
programom udało się stymulowad regionalne rynki kapitałowe, pozwalając na częściowe
złagodzenie problemu luki kapitałowej w dłuższym terminie. Osiągnięto to poprzez kooperację
z regionalnymi partnerami, takimi jak aniołowie biznesu.
40
Tabela 6. Charakterystyki wybranych programów finansowania kapitałowego finansowanych z EFRR
Region Nazwa funduszu Kwota inwestycji
Efekty Koszt jednego miejsca pracy w Euro
Rok, uwagi
Brandenburgia, Niemcy
BFB 1 Fund €30 mln 202 miejsca pracy 148 515 2008
East Midlands, Wielka Brytania
ERDF Media
Investment Fund -
Equity
£35,3m 41 stałe miejsca pracy
563 tymczasowe miejsca pracy
£70 mln „korzyści ekonomicznych” dla regionu
65 631 2009, efekty wliczają pożyczki – inwestycje o wartości £3,9 mln, z czego £1,2 mln z EFRR
Anglia Północno-wschodnia, Wielka Brytania
North East Co-investment Fund
£59,7 mln 186 miejsc pracy
£13,3 mln obrotów
404 098 2008
Anglia Północno-zachodnia, Wielka Brytania
North West
Business
Investment Scheme
£235 mln 785 miejsc pracy
£128,8 mln sprzedaży
365 223 2009
Szkocja Zachodnia, Wielka Brytania
Scottish Co-investment Fund
£33,6 mln 308 miejsc pracy brutto
122 400 2009
Źródło: Rambøll 2010.
W krajach Europy Zachodniej szczególnie silnie rozwinięte są fundusze poręczeniowe, działając
na znacznie większą skalę, niż te w Europie Wschodniej (PAG Uniconsult 2010, s. 33-5).
Instrumenty gwarancyjne cieszą się jednakże zainteresowaniem wśród polskich
przedsiębiorców. Przykładowo, w Polsce Wschodniej szczególnie duży popyt zgłaszany był na
instytucję reporęczeo dla funduszy poręczeniowych (Ibid., s. 122-3).
W Niemczech napotkad można jeden z najbardziej rozbudowanych systemów instytucji
poręczeniowych na świecie. W tym kraju operuje sied 22 banków gwarancyjnych
(Bürgschaftsbanken), których właścicielami są podmioty prywatne, takie jak organizacje
przedsiębiorców, banki, fundusze inwestycyjne. Niemniej banki te są silnie wspierane przy
pomocy regwarancji przez władze federalne i rządy landów – we Wschodnich Niemczech
regwarancje obejmują aż ok. 80 proc. ryzyka. Szczególną cechą tych instytucji jest ich
ograniczenie geograficzne – każda działa na terenie ograniczonym granicami podziału
administracyjnego Niemiec. To ułatwia rządom landów wspieranie gwarancji na terenach, za
które są odpowiedzialne. Ponadto działalnośd banków gwarancyjnych jest ograniczona prawnie
do udzielania gwarancji. Ten system był w 2006 roku odpowiedzialny za gwarancje wielkości
ok. 5,2 mld euro. W związku z tym, że banki gwarancyjne są ograniczone do udzielania
poręczeo, ich celem jest przede wszystkim ułatwienie dostępu do finansowania zagrożonym
przedsiębiorstwom. Przykład ten ilustruje zasadnośd stosowania regionalnego podziału
obszarów działania funduszy, gdy możliwe jest dodatkowe wsparcie przez miejscowe jednostki
samorządu – niemieckie landy udzielają także wprost regwarancji (PAG Uniconsult 2010, s. 34-
5).
41
Przykładem bardziej scentralizowanej instytucji jest działający we Włoszech fundusz
gwarancyjny EUROFIDI s.a. Jest to jeden z największych tego typu funduszy w Europie, który w
2009 roku odpowiadał za 5,2 mld euro aktywnych gwarancji. Właścicielami funduszu są
przedsiębiorcy uzyskujący gwarancje, ale korzysta także z dofinansowania z unijnych środków
strukturalnych. Jest on również beneficjentem krajowych i unijnych programów
regwarancyjnych. Fundusz kieruje swą ofertę do różnych podmiotów, ale jego działalnośd
obejmuje przede wszystkim sekurytyzację kredytów dla małych i średnich firm, a także
zabezpieczanie wejśd kapitałowych dla firm wysokich technologii(PAG Uniconsult 2010, s. 33-
34).
Fundusze pożyczkowe funkcjonują w Europie Zachodniej na szerszą skalę dopiero od drugiej
połowy lat 90. XX wieku i ich usługi są adresowane przede wszystkim do mniejszości i grup
wykluczonych, które mogą mied problemy z dostępem do kredytu. Stąd ten typ finansowania
jest słabiej rozwinięty w „starej Unii” niż w krajach Europie Centralnej Przykładem jest brytyjski
FutureBuilders Fund, którego oferta skierowana jest do organizacji pozarządowych szukających
środków na konkretne projekty (PAG Uniconsult 2010, s. 35-7). Do 2008 roku instytucją
zarządczą funduszu FutureBuilders było konsorcjum utworzone przez zespół banków i
organizacji pozarządowych. Później zaś funkcję pełnił Adventure Capital Fund – którego nazwa
uległa później zmianie na Social Investment Business Ltd. – grupa kapitałowa o profilu
charytatywnym. Z ewaluacji funduszu wynika, że jest on dobrym sposobem zwiększenia skali
dostarczania usług społecznych – ale nie jest on w stanie naprawid niedoskonałości rynku
inwestycji społecznych ani zmienid zachowania instytucji charytatywnych i społecznych. To
sugeruje, że pomoc dla instytucji pozarządowych powinna byd uzasadniana przede wszystkim
na gruncie zwiększenia funduszy dostępnych instytucjom pozarządowym i ułatwienia im
prowadzenia dotychczasowej działalności. Wyznaczanie celów ponad to może się okazad
nierealistyczne (Wells 2012).
Publiczne wsparcie dla finansowania typu udziałowego, w szczególności inwestycji typu
venture capital, mają w najbardziej rozwiniętych krajach Unii Europejskiej bogatą historię.
Polityki osiągające największe rezultaty w zakresie finansowania innowacyjnych firm
technologicznych przypisuje się Niemcom i Wielkiej Brytanii, aczkolwiek skala wsparcia
publicznego w Niemczech była znacznie większa. Wsparcie typu udziałowego w Niemczech
pozostaje zwykle w gestii rządów landów i w związku z tym jego skala zależy od
zainteresowania regionalnych władz. Dla porównania, w Wielkiej Brytanii funkcjonują
regionalne fundusze venture capital, które działają na szczeblu regionalnym, ale podlegają
ogólnopaostwowym normom, w związku z czym ich działalnośd jest mniej zależna od poziomu
rozwoju regionów. Niemniej doświadczenie Niemiec pokazuje, że rozwój rynku venture capital
jest związany z powstawaniem regionalnych klastrów wysokich technologii. Ze względu na
istotne znaczenie bliskich relacji między inwestorem a firmą, bliskośd geograficzna jest często
dużą zaletą z punktu widzenia publicznych programów dofinansowania, szczególnie w
przypadku wczesnych etapów inwestycji (Revest, Sapio 2012).
W Wielkiej Brytanii, oprócz wspomnianych funduszy regionalnych (Regional Venture Capital
Funds), funkcjonują inne instytucje zajmujące się dostarczaniem kapitału udziałowego. O ile
fundusze regionalne fundowane są ze środków paostwowych i z zasobów Europejskiego Banku
42
Inwestycyjnego, instytucje takie jak Viridian Growth Fund czerpią środki także z sektora
prywatnego oraz z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. VGF zajmuje się
inwestycjami w MSP w sektorach przemysłu i usług w Irlandii Północnej. Innymi przykładami
funduszy podwyższonego ryzyka w Wielkiej Brytanii są London Technology Fund, częściowo
finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, oraz Community Development
Venture Fund, korzystającego ze środków krajowych. Oferują one kapitał odpowiednio
zalążkowym firmom wysokich technologii w Londynie oraz MSP w regionach upośledzonych
pod względem łatwości dostępu do kapitału. System brytyjski opiera się więc na konkretnych
preferencjach dla określonych grup przedsiębiorstw, w szczególności dla firm zalążkowych
wysokich technologii. Fundusze mają też za cel uzupełnienie podaży kapitału prywatnego i
przyznają temu pierwszeostwo (PAG Uniconsult 2010, s. 37-8).
Z przedstawionych danych wynikają następujące wnioski, które mogą znaleźd zastosowanie w
województwie śląskim:
instrumenty inżynierii finansowej nie powinny mied za główny cel tworzenia miejsc
pracy czy zmiany dowolnego innego ogólnoekonomicznego parametru, bo wymagają
w takiej sytuacji zaangażowania znacznego kapitału. Instrumenty finansowe działają
najefektywniej wtedy, gdy ich uzasadnieniem jest naprawienie konkretnej ułomności
rynku albo nieefektywności w gospodarce;
instrumenty kapitałowe powinny służyd do wspierania firm technologicznych,
kapitałowo intensywnych, z niepewnym zwrotem z inwestycji mocno utrudniającym
inne formy finansowania – nie nadają się one zupełnie do promowania zatrudnienia;
poręczenia także mogą służyd do wsparcia kapitałowo intensywnych i niepewnych
projektów, ale jak pokazują przykłady z Finlandii i Stanów Zjednoczonych, w przypadku
dużych inwestycji (jak np. elektrownie atomowe), pewien stopieo dodatkowej pomocy
publicznej może byd konieczny;
lokalne bądź regionalne zarządzanie funduszami jest często dobrym środkiem do
podniesienia skuteczności, jeśli instrument ma trafid do konkretnej grupy odbiorców –
za przykład może tu służyd szkocki fundusz West of Scotland Loan Fund. Jest to
szczególnie ważne w przypadku funduszy kapitałowych, których współpraca z innymi
źródłami kapitału na szczeblu regionalnym może silnie wpłynąd na długookresowy
rozwój rynków finansowych;
fundusze skierowane do instytucji pozarządowych powinny przede wszystkim byd
ukierunkowane na poprawę ich dostępu do kapitału – nie należy się spodziewad, że
pozwolą na naprawienie problemów strukturalnych na rynku inwestycji społecznych;
efektywnośd programów jest tym wyższa, im bardziej selektywnie przyznawane są
dofinansowania, ale to może mied skutki odwrotne do pożądanych, prowadząc do
dofinansowywania wyłącznie najlepszych przedsiębiorstw, które doskonale
realizowałyby swoje projekty także bez wsparcia publicznego.
43
2 Doświadczenia w stosowaniu instrumentów
zwrotnych w województwie śląskim
W województwie śląskim zwrotne instrumenty finansowe oferowane są w ramach Regionalnego
Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013 oraz programów samorządowych
realizowanych przez np. urzędy miast. Istnieją ponadto fundusze, które nadal udzielają wsparcia ze
środków pochodzących z zakooczonych już programów, np. Sektorowego Programu Operacyjnego
Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw czy inicjatywy PHARE.
Wartośd kapitału funduszy pożyczkowych i poręczeniowych wynosiła średnio w okresie 2007-2012 około
200 mln PLN, z czego środki w RPO WSL wynosiły około 66 mln PLN (wyłączając inicjatywę JESSICA).
Ponadto w zakresie RPO WSL dostępna jest pożyczka JESSICA, której łączne środki wynoszą około 251
mln PLN.13
Wykres 7. Alokacja pożyczek i poręczeo w RPO WSL w porównaniu z kapitalizacją reszty funduszy w województwie śląskim (z wyłączeniem inicjatywy JESSICA) w okresie 2007-2012
Źródło: Dostępne raporty z realizacji RPO WSL oraz dane udostępnione przez fundusze pożyczkowe i poręczeniowe.
Wartości przedstawione na wykresie 7. zawierają kapitalizację funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych działających w RPO WSL (Fundusz Górnośląski SA, Agencja Rozwoju
Regionalnego SA, Agencja Rozwoju Lokalnego SA, Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy)
oraz poza RPO WSL (Bielskie Centrum Przedsiębiorczości, Bielski Fundusz Poręczeniowy,
Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego, Górnośląska Agencja Promocji Przedsiębiorczości,
Rudzka Agencja Rozwoju „Inwestor”, Fundusz Poręczeo Kapitałowych w Jastrzębiu-Zdroju.
Powyższe instytucje udzielają wsparcia jedynie przedsiębiorcom.
Jeśli dany fundusz posiadał środki zarówno z RPO WSL, jak i z innych programów, kapitalizacja
była rozdzielana. Dane pozyskano bezpośrednio od pośredników finansowych.
13
Dane RPO WSL podawane są za Sprawozdaniem okresowym z realizacji RPO WSL za I półrocze 2012 roku.
44
2.1 Wsparcie zwrotne w ramach poddziałania 1.1.1. RPO WSL
2.1.1 Charakterystyka poddziałania 1.1.1.
Celem Działania 1.1 jest wzmocnienie atrakcyjności inwestycyjnej regionu. Zadaniem Poddziałania 1.1.1.,
typ projektu 7. jest dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorczości (w niniejszej
publikacji odnosimy się wyłącznie do tej części Poddziałania 1.1.1.). Odbywa się to poprzez wsparcie
funduszy poręczeniowych i pożyczkowych środkami z RPO WSL. Fundusze poręczeniowe i pożyczkowe
korzystając z otrzymanych środków i środków własnych oferują instrumenty zwrotne na preferencyjnych
warunkach, kierowane do sektora MSP.
W ramach Poddziałania 1.1.1. w zakresie dokapitalizowania zewnętrznych źródeł finansowania
przedsiębiorczości w okresie programowania 2007-2013 realizowane są 4 projekty – 3 pożyczkowe i 1
poręczeniowy.
Analiza poziomu zainteresowania przedsiębiorstw instrumentami finansowymi bazuje na danych
dostarczonych przez instytucje udzielające wsparcia w ramach Poddziałania 1.1.1. oraz na
ogólnodostępnych sprawozdaniach z działalności funduszy i dotyczą danych na dzieo 30 września 2012 r.
Agencja Rozwoju Lokalnego SA osiągnęła najwyższą skutecznośd, udzielając 44 pożyczek i wykorzystując
98 proc. wartości projektu (przez skutecznośd rozumie się tu stopieo wykorzystania dostępnych
środków). ARL SA udzieliła w większości pożyczek mikroprzedsiębiorstwom (37 z 44). Pozostała częśd
została przeznaczona dla przedsiębiorstw małych.
Fundusz Górnośląski SA udzielił pożyczek stanowiących 66 proc. wartości projektu. Pożyczki
przeznaczone były dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Instrumentem wsparcia o największej
popularności była pożyczka preferencyjna o wysokości oprocentowania wynoszącym jeden procent (50 z
83 podpisanych umów dotyczyło pożyczki preferencyjnej). Z usług Funduszu Górnośląskiego korzystały
przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie w porównywalnych udziałach.
Agencja Rozwoju Regionalnego SA udzieliła dotychczas pożyczek na kwotę stanowiącą 35 proc. wartości
projektu. Na tę liczbę składa się 15 udzielonych pożyczek – w 13 przypadkach udzielonych mikro
przedsiębiorcom, 2 umowy zawarto z małymi przedsiębiorstwami.
Sumarycznie trzy fundusze pożyczkowe udzieliły pożyczek wykorzystując 65 proc. środków (przyznanego
im dofinansowania oraz wkładu własnego).
W ramach projektów dofinansowanych z RPO WSL 2007-2013 tylko Śląski Regionalny Fundusz
Poręczeniowy oferuje poręczenia. Dotychczas osiągnął efektywnośd rzędu 41 proc. wartości projektu.
Na tę wartośd składają się 73 udzielone poręczenia. W 45 przypadkach z poręczenia skorzystały mikro
przedsiębiorstwa, 21 umów podpisano z małymi przedsiębiorstwami, 7 ze średnimi.
Charakterystyka odbiorców ostatecznych wsparcia
W ramach pożyczek udzielanych w RPO WSL ponad połowę umów podpisano z mikro przedsiębiorcami.
Jednak z uwagi na większe wartości pożyczek dla małych i średnich przedsiębiorstw, to do nich trafiła
większośd środków. Największe zainteresowanie pożyczkami wykazały przedsiębiorstwa działające w
obszarze usług i produkcji - łącznie 64 proc. wartości wszystkich udzielonych pożyczek. Pozostała częśd
została przekazana firmom handlowym (22 proc.) i budowlanym (8 proc.), a 6 procent przypadło na
przedsiębiorstwa inne niż wymienione.
Tabela 7. Porównanie warunków udzielania pożyczek oraz aktywności funduszy w ramach RPO WSL (stan na dzieo 30.09.2012)
Warunek Fundusz Górnośląski SA Agencja Rozwoju
Regionalnego SA Agencja Rozwoju
Lokalnego SA Pożyczka na bieżące wydatki
Pożyczka na wydatki inwestycyjne
Preferencyjna pożyczka inwestycyjna
Kwota 25 tys. – 600 tys. PLN 25 tys. – 600 tys. PLN 25 tys. –600 tys. PLN 10 tys. – 250 tys. PLN Do 120 tys. PLN
Okres (max.) 4 lata 7 lat 7 lat 5 lat 3 lata *
Karencja (max.) 3 miesiące 12 miesięcy 12 miesięcy 6 miesięcy 6 miesięcy
Oprocentowanie 4,91 % ** 4,91 % ** 1 % 4,91 % ** 4,91 % **
Marża 0 % 0 % 0 % 0,5 % - 3 % 0,5 % - 3,5 %
Prowizja 0,5 % - 4 % 0,5 % - 4 % 0,5 % 0 % - 3 % 1 % - 3 %
Wkład własny (min.) 0 % 20 % 25 % 15 % 30 %
Wartośd udzielonych pożyczek
3,9 mln PLN 8,8 mln PLN 18,3 mln PLN 1,6 mln PLN 2,2 mln PLN
Wartośd projektu 50,1 mln PLN 5 mln PLN 2,4 mln PLN
Wkład własny 10,1 mln PLN 1 mln PLN 0,4 mln PLN
Wykorzystanie 66 % 35 % 98 %
*- „5 lat w szczególnie uzasadnionych przypadkach” - Z Regulaminu Udzielania Pożyczek z Lokalnego Funduszu Pożyczkowego **- stopa referencyjna ustalana przez Komisję Europejską, od 1.01.2012 stopa wynosi 4,91 proc. Wysokośd marży lub prowizji zależy od polityki firmy udzielającej pożyczki (np. od oceny ryzyka beneficjenta, warunków na rynku etc.) Wartośd alokacji to wartośd projektu, czyli suma dofinanowania w ramach RPO WSL i środków własnych
Źródło: Informacje ze stron internetowych funduszy oraz dane dostarczone przez Fundusz Górnośląski SA, Agencję Rozwoju Regionalnego SA i Agencję Rozwoju Lokalnego SA
46
Wykres 8. Liczbowy rozkład pożyczek Wykres 9. Wartościowy rozkład pożyczek(mln PLN)
Wykres 10. Pożyczki względem obszaru działalności przedsiębiorstwa (mln PLN)
Wykres 11. Rozkład liczby pożyczek w zależności od celu pożyczki
Wykres 12. Rozkład pożyczek względem czasu trwania (w mln PLN)
Wykres 13. Rozkład pożyczek (mln PLN) względem ich wartości (oś pozioma w tys. PLN
Źródło: Dane dostarczone przez Fundusz Górnośląski SA, Agencję Rozwoju Regionalnego SA i Agencję Rozwoju Lokalnego SA, wykresy dotyczą pożyczek udzielonych w ramach poddziałania 1.1.1 RPO WSL –
stan na dzieo 30.09.2012
47
Wykresy 8. – 13. przedstawiają podstawowe charakterystyki wszystkich pożyczek w zakresie
poddziałania 1.1.1. – typ projektu 7. Wykresy te przedstawiają do jakich przedsiębiorstw było kierowane
wsparcie, jaki był cel wsparcia, obszar działalności przedsiębiorstw, okres udzielania pożyczek oraz jakiej
wartości pożyczki były udzielane.
Najczęstsze wartości udzielonych pożyczek to pożyczki o wartości 501-600 tys. PLN (wykres 13). Wysoki
odsetek najniższego progu wartości pożyczek może byd tłumaczony dużym udziałem małych i mikro
przedsiębiorstw w grupie beneficjentów wsparcia. Relatywnie wysokie zainteresowanie wiąże się z
najwyższym progiem wartości pożyczki - 9 mikro, 6 małych i 8 średnich przedsiębiorstw uzyskało
pożyczki w maksymalnej dostępnej wysokości.
Średnia wartośd pożyczki rośnie wraz ze wzrostem wielkości firmy. Duża różnica między wartością
średniej pożyczki mikro przedsiębiorstwa, a wielkością średnią dla małych i średnich przedsiębiorstw
wskazuje na znacznie niższe wartości pożyczek dla najmniejszych przedsiębiorstw. Dane przedstawione
na wykresie 14. wskazują na duży udział pożyczek inwestycyjnych we wszystkich przedsiębiorstwach.
Wykres 14. Rozkład wartości pożyczek wraz z uwzględnieniem celów względem wielkości przedsiębiorstwa (oś lewa, mln PLN) oraz średnia wartośd pożyczki (oś prawa, tys. PLN)
Źródło: Dane dostarczone przez Fundusz Górnośląski SA, Agencję Rozwoju Lokalnego SA, Agencję Rozwoju Regionalnego SA
Z powyższego zestawienia wynika, że przedsiębiorstwa zaciągają pożyczki na inwestycje- średnio 3-4
krotnie więcej niż na funkcjonowanie bieżącej działalności gospodarczej.
Dla mikro przedsiębiorstw wkład własny liczony jako średnia ważona14
wkładów własnych w udzielonej
pożyczce wynosi 38 proc. W kategorii przedsiębiorstw małych wkład własny stanowił średnio 44 proc., a
dla przedsiębiorstw średnich wartośd to 32 proc.
Przypadek szczególny: preferencyjna pożyczka inwestycyjna
Preferencyjna pożyczka inwestycyjna stanowi przypadek szczególny z uwagi na konkurencyjne warunki,
na jakich jest oferowana. Preferencyjna pożyczka wyróżnia się spośród innych dostępnych instrumentów
najniższym kosztem finansowania. Może byd przeznaczona tylko na nowe inwestycje. W przypadkach,
gdy przedsiębiorca musi wnieśd wkład własny powoduje to, że pożyczka ta realizuje efekt dodatkowości,
tj. przedsiębiorca inwestuje również własne środki, by zwiększyd produkcję lub zróżnicowanie
oferowanych produktów.
14
Średnia ważona to stosunek sumy wartości wkładów własnych do wartości sumy otrzymanych pożyczek
48
Preferencyjna pożyczka inwestycyjna stanowiła niemal połowę wszystkich udzielonych pożyczek przez
Fundusz Górnośląski SA w ramach pożyczek inwestycyjnych (50 ze 104).
W porównaniu z rozkładem liczby wszystkich pożyczek, z preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej
korzystały częściej małe przedsiębiorstwa, kosztem mikro przedsiębiorstw. Udział umów w populacji
przedsiębiorstw średnich jest na podobnym poziomie.
Wykres 15. Rozkład wartości preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej względem wielkości przedsiębiorstwa (oś lewa, mln PLN) oraz średnia wartośd pożyczki (oś prawa, tys. PLN) – stan na
30.09.2012
Źródło: Dane dostarczone przez Fundusz Górnośląski SA
Widoczna jest wyraźna tendencja do większych kwot pożyczek udzielanych w ramach preferencyjnej
pożyczki inwestycyjnej w porównaniu do wszystkich udzielonych pożyczek inwestycyjnych w ramach
Funduszu Górnośląskiego (zob. wykres 15.). Dla mikro i małych przedsiębiorstw preferencyjne pożyczki
są średnio o 10 – 15 proc. większe od średniej pożyczki. Dla średnich firm jest to już 20 proc. W
powyższym rozkładzie nie widad znacznych różnic w porównaniu z rozkładem średnich wartości
wszystkich pożyczek w rozbiciu na wielkośd przedsiębiorstwa.
49
Wykres 16. Rozkład udzielonych preferencyjnych pożyczek inwestycyjnych względem obszarów działania przedsiębiorstw (mln PLN i proc. ogółem) względem rozkładu MSP w województwie
Źródło: Dane Funduszu Górnośląskiego SA oraz dane REGON GUS.
Rozkład preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej z uwzględnieniem podziału na branże prezentuje się
podobnie jak rozkład wszystkich pożyczek. Nie ma różnic w kolejności, a różnice w liczebności są
niewielkie.
W porównaniu z rozkładem przedsiębiorstw w województwie śląskim preferencyjna pożyczka
inwestycyjna trafiała najczęściej do przedsiębiorstw produkcyjnych, podczas gdy stanowią one najmniej
liczną grupę w województwie śląskim. Ponadto przedsiębiorstwa handlowe i usługowe korzystające z
preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej stanowią pośród beneficjentów średnio o 12 punktów
procentowych mniej liczną grupę niż w ogóle populacji. Udziały w budownictwie i pozostałych obszarach
działalności są porównywalne (zob. wykres 16).
Wykres 17. Rozkład udzielonych preferencyjnych pożyczek inwestycyjnych względem czasu trwania
pożyczki (mln PLN) – stan na dzieo 30.09.2012
Wykres 18. Rozkład udzielonych preferencyjnych pożyczek inwestycyjnych względem
wartości pożyczki (mln PLN) – stan na 30.09.2012
Źródło: Dane dostarczone przez Fundusz Górnośląski SA
50
Pożyczki preferencyjne o wyższej średniej wartości mają dłuższy czas trwania (zob. wykres 17.).
Zdecydowanie najwięcej wykorzystuje się pożyczek o najdłuższym możliwym czasie trwania. W zakresie
rozkładu pożyczek względem ich wartości widoczna jest tendencja do wykorzystywania większych
wartości pożyczek – aż 46 proc. pożyczek preferencyjnych to pożyczki o maksymalnej kwocie 600 tys.
PLN (zob. wykres 18).
Poręczenia
Z udzielonych w ramach RPO WSL w latach 2007-2012 poręczeo korzystały w większości mikro
przedsiębiorstwa. Obszarami działalności gospodarczej najczęściej wspieranymi poręczeniami
był handel i usługi. W odróżnieniu od pożyczek, poręczenia były częściej udzielane na cele
obrotowe. Ponad połowa umów o poręczenie podpisana została na mniej niż 45 miesięcy.
Średnia wartośd poręczenia rośnie wraz z wielkością firmy. Oznacza to, że większe firmy
korzystają z poręczeo rzadziej, ale poręczenia mają wyższą wartośd.
Wykresy 19 – 24 przedstawiają podstawowe charakterystyki wszystkich poręczeo w zakresie
poddziałania 1.1.1. – typ projektu 7. Wykresy te przedstawiają do jakich przedsiębiorstw było kierowane
wsparcie, jaki był cel wsparcia, obszar działalności przedsiębiorstw, okres udzielania poręczeo oraz jakiej
wartości poręczenia były udzielane
Wykres 19. Liczbowy rozkład poręczeo Wykres 20. Wartościowy rozkład poręczeo (mln PLN)
Źródło: Dane dostarczone przez Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy, dotyczy poręczeo udzielonych w ramach projektu RPO WSL, stan na dzieo 30.09.2012
51
Wykres 21. Rozkład poręczeo względem obszaru działalności przedsiębiorstwa (mln PLN i proc.)
Wykres 22. Rozkład liczby poręczeo względem celu wsparcia
Wykres 23. Rozkład poręczeo względem czasu trwania poręczenia (mln PLN i proc.)
Wykres 24. Rozkład poręczeo (w mln PLN i proc.) względem wartości wsparcia (tys. PLN)
Źródło: Dane dostarczone przez Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy, dotyczy poręczeo udzielonych w ramach projektu RPO WSL, stan na dzieo 30.09.2012
52
Wykres 25. Rozkład wartości poręczeo z podziałem na cel poręczenia względem wielkości przedsiębiorstwa (oś lewa, mln PLN) oraz średnia wartośd poręczenia (oś prawa, tys. PLN) – stan na
dzieo 30.09.2012
Źródło: Dane Śląskiego Regionalnego Funduszu Poręczeniowego
Z powyższego zestawienia wynika, że przedsiębiorstwa korzystające z poręczeo w przeważającej
większości wykorzystywały poręczenia na cele obrotowe. Udział poręczeo inwestycyjnych maleje wraz z
wielkością przedsiębiorstwa. Oznacza to, że większe przedsiębiorstwa nie zgłaszały zapotrzebowania na
poręczenia na cele inwestycyjne, co może wskazywad na lepszy dostęp do kredytu dla przedsiębiorstw
większych. Trudniejszy dostęp do finansowania zewnętrznego dla firm mniejszych może wskazywad na
problem ze spełnianiem warunków uzyskania kredytu, np. z przedstawieniem zabezpieczenia.
Charakterystyka odrzuconych wniosków
Fundusze pożyczkowe udzielając 142 pożyczek odrzuciły 69 wniosków. Stanowiło to 33 proc. wszystkich
złożonych wniosków. Z trzech instytucji udzielających wsparcia Agencja Rozwoju Lokalnego SA nie
musiała odrzucad wniosków, a żaden przedsiębiorca nie wycofał złożonego wniosku.
W Agencji Rozwoju Regionalnego SA w procesie weryfikacji 7 wniosków nie przeszło tej procedury, co
stanowiło 32 proc. wszystkich wniosków złożonych w tej instytucji. Powodami były: rezygnacja
przedsiębiorcy (3 przypadki), negatywna rekomendacja decyzji Komisji Pożyczkowej (2
przypadki),nieosiągnięcie wymaganej przepisami punktacji (1 przypadek) oraz jeden przypadek, gdy
problem stanowił brak wymaganego zabezpieczenia pod wnioskowaną pożyczkę.
Wszystkie odrzucone wnioski składane były przez mikro przedsiębiorców.
Fundusz Górnośląski odrzucił łącznie 62 wnioski o pożyczkę, co stanowiło 30 proc. wszystkich złożonych
w Funduszu wniosków. W ramach wniosków odrzuconych 41 przedsiębiorców ubiegało się o
preferencyjną pożyczkę inwestycyjną, 14 o pożyczkę obrotową a 7 chciało przeznaczyd wsparcie na cel
inwestycyjny. Głównymi przyczynami było niespełnianie warunków Regulaminu (m.in. rozpoczęcie
działao przed otrzymaniem pożyczki, niezgodnośd celu lub niespełnienie warunków „nowej” inwestycji),
brak adekwatnych zabezpieczeo do pożyczki, zbyt wysokie ryzyko transakcji (w opinii Funduszu
Górnośląskiego).
53
W Śląskim Regionalnym Funduszu Poręczeniowym procesu weryfikacji nie przeszło 58 wniosków, co
stanowiło 44 proc. wszystkich złożonych wniosków o poręczenie. W 16 przypadkach wnioskodawca
zrezygnował. Dziewięciokrotnie przedsiębiorca sam wycofywał się z kredytu lub pożyczki, które miały
zostad poręczane, w 7 przypadkach wycofywał się z samego poręczenia. 42 wnioski zostały odrzucone
przez Fundusz Poręczeniowy. Najczęstszymi przypadkami było niespełnianie warunków udzielania
poręczenia, między innymi niekwalifikowalnośd wydatków, zbyt wysoki próg wnioskowanego
finansowania, problemy z zabezpieczeniem, rozpoczęcie inwestycji przed złożeniem wniosku czy zbyt
długi okres kompletowania dokumentów. W zakresie niespełniania warunków nie było dominującego
powodu, który wskazywałby na konkretny problem z odrzucaniem wniosków. W konsekwencji
nieudzielenia poręczenia 26 razy Fundusz udzielił poręczenia w ramach innego produktu dostępnego w
jego ofercie (opartego o środki pochodzące z SPO WKP).
W 17 przypadkach Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy nie wskazał konkretnego powodu, dla
którego odrzucono wniosek finansowany następnie z SPO WKP. W pozostałych 9 sytuacjach kluczowe
były:niekwalifikowalnośd wydatków, poręczenia innych niż dopuszczalne produktów, rozpoczęcie
inwestycji przed złożeniem wniosku.
Biorąc pod uwagę zainteresowanie przedsiębiorców wyrażone dotychczasowym udzielonym wsparciem
oraz liczbę odrzuconych wniosków, można stwierdzid, że zainteresowanie potencjalnych beneficjentów
wsparcia jest satysfakcjonujące. Dotychczasowa skutecznośd w udzielaniu środków zapewni
wykorzystanie całej alokacji w funduszach pożyczkowych, a fundusz poręczeniowy ogranicza udzielania
poręczeo, by rozdystrybuowad fundusze w całym okresie trwania projektu. Produkty o największym
popycie – na co wskazują zarówno udzielone środki jak i liczba odrzuconych wniosków – to
preferencyjna pożyczka inwestycyjna i poręczenia. Zainteresowanie tymi produktami jest bardzo duże.
Pozostałe pożyczki cieszyły się dużym zainteresowaniem, co dobrze rokuje na pełne wykorzystanie
środków w RPO WSL.
54
2.1.2 Charakterystyka wykorzystania przez przedsiębiorstwa środków pozyskanych
dzięki instrumentom zwrotnym finansowanym w ramach poddziałania 1.1.1.
Przegląd wsparcia w zakresie charakterystyki wspartych w ramach poddziałania 1.1.1. działao
firm prezentujemy względem typu instrumentu, opisując branże działalności wspieranych
przedsiębiorstw i ich cele inwestycyjne (lub obrotowe).
Pożyczki inwestycyjne
Fundusze pożyczkowe w ramach RPO WSL do dnia 30 września 2012 udzieliły 104 pożyczki
inwestycyjne (73 proc. wszystkich pożyczek), w tym większośd przedsiębiorstwom usługowym
(46), a następnie produkcyjnym (25), handlowym (16), z sektora budownictwa (10) oraz
innym (7).
Pożyczki inwestycyjne wspierające obszar usług dotyczyły najczęściej zakupów środków
trwałych (samochodów oraz urządzeo, np. klimatyzacji lub urządzeo medycznych, razem 65
proc.), w drugiej kolejności przedsiębiorstwa finansowały inwestycje w nieruchomości (zakup
działek, zakup nieruchomości, rozbudowa istniejących nieruchomości – 35 proc.).
Pożyczki inwestycyjne dla firm produkcyjnych finansowały w przeważającej części zakupy
maszyn, urządzeo produkcyjnych lub surowców produkcyjnych oraz samochodów (68 proc.).
Pozostałe inwestycje dotyczyły zakupów, rozbudowy lub remontu nieruchomości (32 proc.)
Firmy handlowe zaciągały pożyczki inwestycyjne w większości na inwestycje w nieruchomości
(rozbudowa lub budowa pawilonów handlowych i magazynów – razem 60 proc.) oraz na środki
trwałe (urządzenia, np. linie diagnostyczne, lakiernie - 40 proc.).
Firmy budowlane finansowały w przeważającej mierze zakup urządzeo produkcyjnych (frezarki,
prasy narzędziowe i hydrauliczne – 80 proc.) oraz remonty i rozbudowy nieruchomości – 20
proc. Przedsiębiorstwa inne niż wymienione (drukarnie oraz oddział położniczy) dokonywały
inwestycji w środki trwałe (prasy, urządzenia poligraficzne oraz wyposażenie oddziału szpitala
(71 proc.). Reszta pożyczek finansowała inwestycje w nieruchomości (przebudowy i remonty –
29 proc.).
Pożyczki obrotowe
W ramach RPO WSL udzielono 28 pożyczek obrotowych (20 proc. wszystkich pożyczek – na
dzieo 30.09.2012), które wspierały przedsiębiorstwa produkcyjne (11), usługowe (9), handlowe
(5), budowlane (2) oraz inne (1). Wszystkie pożyczki finansowały materiały obrotowe, które
dotyczyły prowadzonej działalności gospodarczej (np. surowce – paliwa lub drewno, materiały
medyczne, wyposażenie sklepu).
Pożyczki obrotowo - inwestycyjne
Pożyczki obrotowo – inwestycyjne stanowiły najmniejszą częśd wszystkich pożyczek w RPO
WSL (7 proc. – stan na dzieo 30.09.2012) i dotyczyły wyłącznie przedsiębiorstw handlowych.
55
Firmy wspierane tym typem pożyczki dokonywały inwestycji mających na celu wyposażenie
sklepów: jednocześnie w urządzenia oraz w asortyment.
Poręczenia obrotowe
Poręczenia obrotowe stanowiły 60 proc. wszystkich poręczeo udzielonych w RPO WSL do dnia
30.09.2012. Wspierały one firmy handlowe (21), produkcyjne (7), usługowe (6), budowlane (5)
oraz inne (5). Wszystkie przedsiębiorstwa, które otrzymały wsparcie wnioskowały o poręczenia
kredytów finansujących zakup materiałów i surowców (np. paliw, stali, asortymentu sklepów).
Poręczenia inwestycyjne
Poręczenia kredytów inwestycyjnych stanowiły 40 proc. wszystkich poręczeo udzielonych w
RPO WSL do dnia 30.09.2012 i wspierały przedsiębiorstwa usługowe (10), handlowe (9),
produkcyjne (3) oraz inne (7).
Firmy usługowe poręczały kredyty finansujące zakupy środków trwałych (w 6 wypadkach
maszyn i w 2 samochodów) oraz adaptacje i modernizacje nieruchomości (2 przypadki).
Przedsiębiorstwa handlowe inwestowały w urządzenia i maszyny (8 przypadków) oraz w
remont nieruchomości (1 przypadek).
Firmy produkcyjne finansowały wyłącznie zakupy środków trwałych - maszyn produkcyjnych.
Przedsiębiorstwa inne niż wymienione skorzystały z poręczenia kredytu do sfinansowania
zakupów kabli światłowodowych i innych materiałów do budowy sieci światłowodowych
(6 przypadków) oraz do remontu i odnowienia wnętrza budynku gospodarczego (1 przypadek).
2.1.3 Atrakcyjność oferty funduszy dla pożyczkobiorców
Pożyczki na cele bieżące (pożyczki obrotowe)
W zakresie oferowanych pożyczek na inwestycje bieżące produkty w RPO WSL charakteryzują się
podobnymi warunkami w porównaniu z innymi pożyczkami. W szczególności środki pochodzące z SPO
WKP mają zbliżone lub takie same wartości oprocentowania, wkładu własnego, okresu przyznania
pożyczki. Pozostałe fundusze pożyczkowe oferują swoje produkty z wyższym oprocentowaniem (np.
Bielskie Centrum Przedsiębiorczości 5,5 proc. przy 4,91 proc. w RPO WSL i SPO WKP). Kredyt dostępny
jest zwykle przy jeszcze wyższym oprocentowaniu (np. ok. 8-18 proc. w zależności od banku i sytuacji
przedsiębiorcy).
Ponadto z uwagi na niewielkie różnice między celami, na które można przeznaczyd pożyczkę,
niemożliwym jest jednoznacznie ocenid konkurencyjnośd pożyczek obrotowych w ramach RPO WSL. W
konsekwencji o popycie na dany produkt decydowad będą dodatkowe warunki otrzymania wsparcia.
W zakresie wszystkich pożyczek porównując wymogi formalne, procedury i czas oczekiwania pomiędzy
funduszami pożyczkowymi nie ma istotnych różnic. Jedynie oferta banków pod tym względem jest
bardziej konkurencyjna – przedsiębiorcy nie muszą sami wypełniad wniosków, ponieważ banki same
robią to chętnie. Firmy nie muszę też zawsze przedstawiad zabezpieczenia - niektóre banki tego nie
56
wymagają kosztem znacznie wyższego oprocentowania (w zależności od wysokości kwoty kredytu i
sytuacji przedsiębiorcy)
Podsumowując oferta RPO WSL jest bardziej konkurencyjna od oferty innych funduszy pożyczkowych z
racji niższego kosztu finansowania, nie jest konkurencyjna w zakresie wymogów formalnych i procedur.
W porównaniu z kredytem bankowym w RPO WSL finansowanie jest znacznie bardziej konkurencyjne
kosztem większej liczby wymogów formalnych i procedur.
Pożyczki na cele inwestycyjne
W ramach RPO WSL istnieją trzy instrumenty pożyczkowe na celeinwestycyjne o zbliżonych parametrach
oraz jeden bardziej konkurencyjny. Najbardziej atrakcyjną jest pożyczka inwestycyjna w ramach
Górnośląskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, która jest oprocentowana w wysokości 1-7-3,5 proc. (dla
4,91 proc. w RPO WSL). Ma jednak ona o wiele niższą maksymalną kwotę (120 tys. PLN przy 600 tys. PLN
w RPO WSL) oraz krótszy okres (4 lata przy 7 latach w RPO WSL). Pozostałe produkty są oferowane w
tym samym oprocentowaniu (wszystkie w SPO WKP) albo wyższym (np. Bielskie Centrum
Przedsiębiorczości 5,5 proc.).
Biorąc pod uwagę warunki formalne i procedury w porównaniu z innymi produktami dostępnymi w
ramach oferty funduszy pożyczkowych środki oferowane w RPO WSL nie są jednoznacznie bardziej
konkurencyjne. Wynika to z podobnych wymagao funduszy pożyczkowych. Bardziej konkurencyjne są
jedynie banki, jednak kosztem o wiele wyższego oprocentowania (8-18 proc.).
Produkty w RPO WSL są zatem o wiele bardziej konkurencyjne cenowo od kredytów bankowych, jednak
podobnie lub mniej konkurencyjne w porównaniu z innymi ofertami funduszy pożyczkowych.
Szczególnym przypadkiem jest Preferencyjna pożyczka inwestycyjna.
Preferencyjna pożyczka inwestycyjna
Konkurencyjnośd warunków preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej jest znaczna. Niskie oprocentowanie
wyróżnia ofertę pożyczki Funduszu Górnośląskiego spośród innych dostępnych na śląsku pożyczek.
Ponadto fakt, że większośd (60 proc.) umów w ramach RPO WSL Fundusz Górnośląski podpisał na
realizację tego instrumentu wskazuje na konkurencyjności preferencyjnej pożyczki.
W województwie śląskim nie istnieją pożyczki ani kredyty, które charakteryzują się równie niskim
oprocentowaniem,
Poręczenia
Warunki poręczeo oferowanych w ramach RPO WSL można porównad na dwóch płaszczyznach. Pierwszą
jest zakres instrumentów kwalifikujących się do otrzymania wsparcia. Porównanie oferty RPO WSL z
pozostałymi poręczeniami wypada niekonkurencyjnie – oferta pozostałych instrumentów jest szersza –
co wyraża się możliwością finansowania każdego kredytu i charakteryzuje się mniejszymi restrykcjami
(możliwośd rozpoczęcia inwestycji przed uzyskaniem poręczenia lub poręczania zakupu używanych
środków trwałych są niedostępne w RPO WSL).
Drugą płaszczyzną porównania są warunki finansowe udzielanych poręczeo. Warunki oferowanych
poręczeo w ramach RPO WSL charakteryzują się wyraźną konkurencyjnością. Wskazuje na to wysokośd
prowizji poręczenia (0,2-0,5 proc. w RPO WSL, przy 1,2-6 proc. poza RPO WSL), takie same są
maksymalna kwota poręczenia czy okres poręczenia (np. w RPO WSL i SPO WKP). Jedynym gorszym
warunkiem jest możliwośd przedłużenia okresu poręczenia o maksymalnie 2 miesiące (w porównaniu z 8
miesiącami w przypadku innych produktów).
57
Dane z badania CAWI
Dane z badania CAWI przeprowadzone z firmami korzystającymi z pożyczek i poręczeo
współfinansowanych z RPO WSL potwierdzają porównanie warunków ogólnych pożyczek i poręczeo z
dostępnymi produktami komercyjnymi. Beneficjenci wsparcia oceniają je w aspektach wysokości
oprocentowania, terminów spłaty czy maksymalnej wysokości kwoty pożyczki lub poręczenia. Zdania
były w przeważającej większości satysfakcjonujące (zob. wykres 26).
Wykres 26. Ocena konkurencyjności warunków wsparcia
Źródło: CAWI, n=40
W porównaniu z instrumentami zwrotnymi dostępnymi komercyjnie najistotniejszym atrybutem
pożyczki dla potencjalnych beneficjentów jest wysokośd oprocentowania. Pojawiają się też odpowiedzi
wskazujące na sprawne udzielanie wsparcia w aspektach liczby procedur, formalności i tempa
otrzymywania środków, ale rzeczą, która przyciąga nowych klientów najbardziej jest definitywnie koszt
pożyczki w porównaniu z innymi ofertami (zob. wykres 27.).
Wykres 27. Najbardziej konkurencyjne atrybuty pożyczek(proc. udzielanych odpowiedzi)
Źródło: CAWI, n=33
58
2.1.4 Atrakcyjność poddziałania 1.1.1. dla pośredników finansowych
Istnieje szereg kwestii wpływających negatywnie na atrakcyjnośd oferty RPO WSL dla pośredników
finansowych. Między innymi są to problemy z zabezpieczeniem, problemy związane z kosztami
kwalifikowalnymi oraz niepewnośd co do przyszłości środków.
Na etapie składania wniosków o dofinansowanie wnioski złożyło ośmiu potencjalnych beneficjentów.
Połowa z nich nie przeszła procesu weryfikacji, druga połowa otrzymała wnioskowane fundusze w
sumarycznej wysokości 66 mln zł. Wartości odrzuconych wniosków wyniosły 10,2 mln. Warto zaznaczyd,
że fundusze, które złożyły odrzucone wnioski (Górnośląska Agencja Przekształceo Przedsiębiorstw,
Fundusz Poręczeo Kredytowych, Bielski Fundusz Poręczeo Kredytowych i Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości) to fundusze mniejsze niż np. Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego czy
Górnośląska Agencja Promocji Przedsiębiorczości – duże podmioty aktywnie działające na rynku
instrumentów zwrotnych, mogące znacznie zwiększyd wykorzystanie kapitału w przyszłości.
Zabezpieczenie
Zasadniczym problemem dla pośredników finansowych na etapie ubiegana się o środki stanowiło
zabezpieczenie: fundusze pożyczkowe i poręczeniowe nie zawsze były w stanie przedstawid
zabezpieczenie zgodne z katalogiem wymaganych zabezpieczeo. W okresie naboru projektów IZ
akceptowała wyłącznie zabezpieczenia na hipotece lub w formie gwarancji bankowych. Pojawiają się
głosy, że katalog zabezpieczeo powinien byd poszerzony, by fundusze nie musiały korzystad np. z
kosztownych gwarancji bankowych. Częśd projektodawców wskazała, że ubiegaliby się o wyższe kwoty,
gdyby nie ograniczenia wynikające z konieczności przedstawienia zabezpieczeo.
Pomysłami mogącymi poprawid dostępnośd wsparcia w przyszłej perspektywie jest obniżenie poziomu
zabezpieczeo oraz rozszerzenie katalogu możliwych zabezpieczeo, np. o weksle in blanco. Trzeba
zauważyd, że w obecnej perspektywie wszyscy pośrednicy finansowi działający w ramach RPO WSL są
instytucjami należącymi do podmiotów publicznych. Przykładowo Fundusz Górnośląski, realizujący
większośd wsparcia pożyczkowego w ramach poddziałania 1.1.1. jest w blisko 93 proc. własnością
Województwa Śląskiego – w związku z tym restrykcje w katalogu zabezpieczeo uznad należy za zbyt
duże.
Koszty kwalifikowalne
Problemy związane z kosztami kwalifikowanymi sprowadzają się po pierwsze, do określenia katalogu
kosztów kwalifikowanych, po drugie, do niezmienności kosztów w czasie, w szczególności w zakresie
wynagrodzeo personelu projektu.
Pośrednicy w szczególności podkreślają problem wynagrodzeo i ich wpływu na możliwości pozyskania i
utrzymania wysoko kwalifikowanych pracowników.
Określenie katalogu kosztów kwalifikowanych nie musi wprost stanowid dużego utrudnienia, jednak w
porównaniu z zwykle stosowanymi rozwiązaniami ryczałtowymi (stosowanymi np. w inicjatywie
JEREMIE, nie mówiąc o rozwiązaniach rynkowych) stanowi poważną nieelastycznośd oraz wprowadza
dodatkowe obciążenia administracyjne dla pośredników finansowych.
Katalog instrumentów wsparcia
Innym problemem dla funduszy pożyczkowych i poręczeniowych jest szerokośd katalogu instrumentów
wsparcia dostępnych w ramach RPO WSL. Kwestią, na którą zwrócił uwagę jeden z respondentów, jest
brak możliwościwspierania szerszego spektrum inwestycji, w tym inwestycji w ochronę środowiska lub
59
wspierających innowacyjne przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku. Rozszerzenie oferty o nowe
instrumenty lub o nowe cele pozwoliłoby na dotarcie do nowych przedsiębiorców i odpowiadanie na
nowe potrzeby firm w zakresie dostępu do finansowania zewnętrznego. Takimi instrumentami mogą byd
np. reporęczenia lub faktoring, a cele, o które można poszerzyd obecne instrumenty to np. ochrona
środowiska.
Przyszłość środków
Ostatnią kwestią jest niepewnośd co do tego, co stanie się ze środkami po zakooczeniu obecnego okresu
programowania. Nie jest w pełni jasne, czy pośrednicy będą musieli zwrócid środki, czy też pozostaną
one w ich dyspozycji także po zakooczeniu programu. Wprowadza to niepewnośd dla pośredników
finansowych, której woleliby oni uniknąd.
Wiedza ostatecznych odbiorców wsparcia
W opinii funduszy pożyczkowych niewiedza klientów o ofercie pożyczkowej znacząco zmniejsza
wykorzystanie dostępnych środków. Według respondentów znajomośd oferty funduszu pożyczkowego
przez przedsiębiorcę przed podjęciem decyzji o wyborze kredytu skłoniłaby ich do skorzystania z
pożyczki. Wynika to z preferencyjnych warunków, na jakich oferowane jest wsparcie w funduszach
pożyczkowych.
Niska świadomośd potencjalnych ostatecznych odbiorców wsparcia jest też problemem dla funduszu
poręczeniowego, bo klienci korzystają z poręczeo tylko z konieczności. Beneficjenci funduszu są
kierowani do niego przez banki w momencie, gdy bank nie chce udzielid całego kredytu lub chce
zasięgnąd drugiej opinii.
Inną kwestią związaną z wiedzą jest traktowanie wszelkiego wsparcia jako dotacji przez potencjalnych
ostatecznych odbiorców wsparcia W konsekwencji pracownicy funduszy pożyczkowych muszą prowadzid
akcję edukacyjną z zakresu produktów w swojej ofercie.
Pozostałe problemy
W zakresie problemów ze spłatami żaden fundusz pożyczkowy nie zgłaszał zastrzeżeo co do opóźnieo
lub braków płatności. Jedyną kwestią, na którą zwrócono uwagę, są naturalne opóźnienia ze strony
pożyczkobiorców, które nie powodują kłopotów dla pożyczkodawców15
.
Obecnie fundusz poręczeniowy chcąc rozłożyd udzielanie poręczeo w czasie na cały okres
programowania musi ograniczad wspieranie przedsiębiorstw. Wynika to ze zbyt małej ilości środków do
dyspozycji funduszu, przy czym zwiększone zainteresowanie jego ofertą wynika z wprowadzenia
możliwości poręczania kredytów na cele obrotowe.
2.1.5 Studia przypadków
Kryterium doboru studiów przypadku stanowił cel przyznawania pożyczki. Populację stanowiły
projekty wsparte preferencyjną pożyczką inwestycyjną przez Fundusz Górnośląski SA. Wartośd
wybranych projektów oscylowała w granicach maksymalnej wartości wsparcia. Wynika to z
przekonania, że duże projekty najmocniej wpływają na rozwój przedsiębiorstw. Wybrane do
prezentacji projekty charakteryzują się takim wykorzystaniem środków na inwestycje, które
15
W rozmowach pojawia się termin „naturalne opóźnienia” i oznacza opóźnienia do 30 dni wynikające z przypadków losowych i traktowane bezkarnie
60
pozwoliło na wprowadzenie nowych produktów do oferty przedsiębiorstw oraz
usprawnieniami w procesach produkcyjnych. Efektem jest znaczny wzrost konkurencyjności
wskazanych przedsiębiorstw.
Przypadek 1. Drukarnia
Pierwszym analizowanym projektem jest inwestycja podjęta przez drukarnię z Czechowic- Dziedzic. Firma ta jest małym przedsiębiorstwem działającym w formie spółki jawnej. Drukarnia została założona w 1989 roku. Zatrudnienie w firmie wynosi 13 osób. Firma świadczy szeroki zakres usług poligraficznych, w tym między innymi druk książek, albumów, plakatów, produkcja artykułów tekturowych oraz nadruki na różnych powierzchniach, np. katalogach, segregatorach, kopertach. Kondycja finansowa firmy jest dobra. Rynek zbytu przedsiębiorstwa to rejon kilku województw.
Preferencyjna pożyczka inwestycyjna pomogła sfinansowad zakup środków trwałych – automatyczną linię sitodrukową z tunelem suszącym. Wartośd pożyczki była maksymalna i wynosiła 600 tys. PLN, przy wkładzie własnym przedsiębiorstwa na poziomie 200 tys. PLN, co stanowiło minimum wkładu własnego. Okres udzielenia pożyczki był maksymalny i wynosił 7 lat, przy braku karencji spłat kapitału. Koniec spłaty jest wyznaczony na początek czerwca 2018 roku.
Wybór instrumentu zależał w największej mierze od kosztu wsparcia. Preferencyjna pożyczka inwestycyjna była o wiele bardziej konkurencyjna niż kredyt bankowy, którego oprocentowanie dla wybranego przedsiębiorstwa wynosiło około 14 proc. W przypadku braku możliwości skorzystania z preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej przedsiębiorstwo skorzystałoby ze zwykłej pożyczki inwestycyjnej w Funduszu Górnośląskim. W sytuacji, gdyby żadna z pożyczek nie była dostępna, przedsiębiorstwo nie wzięłoby kredytu. Co więcej, bez kredytu lub pożyczki inwestycja nie zostałaby podjęta. Oznacza to, że dostępnośd pożyczek w RPO WSL umożliwiła podjęcie tej inwestycji. Przedsiębiorstwo nie szukało w pierwszej kolejności dotacji, ponieważ czas pozyskiwania bezzwrotnych funduszy jest zbyt długi w porównaniu z instrumentami finansowymi.
Inwestycja pozwoliła firmie na rozszerzenie oferty o nowe usługi poligraficzne oraz podniesienie szybkości i obniżenie kosztów usług już wcześniej świadczonych przez przedsiębiorstwo. Miała więc charakter innowacji produktowej i procesowej na poziomie przedsiębiorstwa. Wpłynęło to istotnie na konkurencyjnośd firmy na rynku.
W opinii przedsiębiorcy informacja o pożyczce jest łatwo dostępna. Dotyczy to osób szukających taniego finansowania, które przeglądają wszystkie oferty na rynku i zainteresowane są najkorzystniejszym produktem.
Proces uzyskiwania finansowania był w opinii przedsiębiorcy szybki i przebiegał bez problemów. Drukarnia nie miała kłopotu z przedstawieniem zabezpieczenia pożyczki. Związane z uzyskaniem pożyczki wnioski i formularze są trudniejsze niż w przypadku uzyskaniu kredytu, ale w pełni zrozumiałe dla przedsiębiorcy. Stopieo skomplikowania i związany z tym czas sprawił jednak, że firma zdecydowała się na skorzystanie z pomocy firmy zewnętrznej w procesie ubiegania się o udzielanie pożyczki.
Przedsiębiorca nie miał żadnych uwag co do działania funduszu pożyczkowego, obsługi klienta czy innych aspektów współpracy. Co więcej, przedsiębiorca nie widzi możliwości poprawienia całego procesu finansowania inwestycji i wyrażał się pochlebnie zarówno o pożyczce jak i o instytucji ją oferującej. W jego opinii warunki są wystarczające- z perspektywy jego działalności ani kwota, ani okres udzielania pożyczki nie są w żadnej mierze ograniczające i nie wymagają zmian.
61
Przypadek 2. Zakład stolarski
Drugim analizowanym projektem jest inwestycja podjęta przez warsztat stolarski w Pszczynie. Firma jest średniej wielkości przedsiębiorstwem i zajmuje się działalnością produkcyjną. W jej ofercie znajdują się drewniane okna, drzwi oraz bramy garażowe. Przedsiębiorstwo zostało założone w 1992 roku. Przedsiębiorstwo działa na rynku międzynarodowym, ale większośd sprzedaje w Polsce. Firma zatrudnia 56 osób, a jej kondycja finansowa jest dobra.
Instrument wsparcia pomógł sfinansowad zakup linii technologicznej do produkcji mebli. Udzielona preferencyjna pożyczka inwestycyjna miała wartośd 510 tys. PLN przy wkładzie własnym 197 tys. PLN. Okres, na jaki została przyznana pożyczka to 7 lat przy sześciomiesięcznych spłatach. Koniec okresu przypada na lipiec 2018 roku.
Wybór pożyczki zależał w największej mierze od ceny kapitału. Właściciel firmy wskazał, że pomimo znacznie niższego oprocentowania (oprocentowanie kredytu bankowego, na który miałaby szanse firma to w opinii przedsiębiorcy ok. 6-7 proc.), wysokośd prowizji dla funduszu pożyczkowego była wysoka (bank nie oczekiwał żadnej prowizji). Sumarycznie jednak niższy koszt i chęci skorzystania z preferencyjnego finansowania zadecydowały o wyborze pożyczki. W przypadku braku możliwości skorzystania z preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej przedsiębiorca nie był w stanie określid, czy zdecydowałby się na inną pożyczkę. Przy braku jakichkolwiek pożyczek firma zaciągnęłaby kredyt, ale w niższej, nieokreślonej kwocie. W przypadku niemożności sfinansowania inwestycji kredytem lub pożyczką inwestycja zostałaby zrealizowana w mniejszym zakresie. Przedsiębiorstwo nie szukało w pierwszej kolejności dostępnych dotacji i innych środków bezzwrotnych, ponieważ potrzebowało zrealizowad inwestycję szybko.
Zakup środków trwałych pozwolił firmie na unowocześnienie procesu produkcji. Podjęta inwestycja w dużej mierze obniżyła koszty produkcji i wpłynęła na przyspieszenie tego procesu. W mniejszym stopniu pozwoliła na wprowadzenie nowych produktów do oferty firmy. Innowacyjnośd procesowa dotyczyła tylko poziomu przedsiębiorstwa. Wszystkie zmiany podniosły konkurencyjnośd firmy na rynku.
W opinii przedsiębiorcy informacja o pożyczce jest słabo dostępna. Nawet dla firm szukających najlepszej oferty na rynku trudno jest zdobyd wiedzę o tej formie finansowania.
Proces uzyskiwania pożyczki nie generował dla przedsiębiorstwa większych problemów i został oceniony pozytywnie. Czas potrzebny na formalności jest porównywalny z czasem otrzymywania kredytu. W zakresie liczby i stopnia skomplikowania wniosków przedsiębiorca nie miał zdania, ponieważ korzystał z usług firmy zewnętrznej, która złożyła wszystkie dokumenty za niego.
Przedsiębiorca nie miał żadnych uwag co do współpracy z funduszem pożyczkowym, współpracę ocenił bardzo pozytywnie. Jedyne zastrzeżenia, które miał właściciel firmy, dotyczyły warunków otrzymania pożyczki. W pierwszej kolejności zabezpieczenie pożyczki podniosło koszty finansowania zewnętrznego, czego w opinii przedsiębiorcy można by uniknąd. Ponadto kwestie wysokości kwoty pożyczki oraz okres finansowania ograniczają zakres inwestycji dla danej firmy.
62
2.1.6 Wnioski z badania CATI
Znaczenie instrumentów zwrotnych dla firm województwa śląskiego
Na podstawie badania CATI mikro, małych i średnich firm województwa śląskiego (n=121) można wskazad, że firmy najczęściej korzystają z kredytów bankowych. Tylko najmniejsze przedsiębiorstwa miały stycznośd z pożyczkami. Inne formy finansowania są słabo znane.
Wykres 28. Doświadczenia w wykorzystaniu instrumentów finansowych
Źródło: CATI, n=121
Jednocześnie bardzo wiele firm planuje w przyszłości rozwój za pomocą finansowania instrumentami finansowymi, chod co zgodne z poprzednim wnioskiem, najmniej firm deklarujących chęd wykorzystania kapitału zewnętrznego to mikro przedsiębiorstwa. Także pośród mikro przedsiębiorstw jest największy udział niezdecydowanych firm, co może wynikad z nieznajomości zalet finansowania zewnętrznego, lub konkretnych warunków dostępu do kapitału zewnętrznego.
Wykres 29. Plany wykorzystania instrumentów finansowych w przyszłości
Źródło: CATI, n=121
Jeśli chodzi o poszczególne instrumenty finansowe, to firmy mają popyt na kredyty, szczególnie większe firmy. Poręczenia kredytowe mogą cieszyd się dużą popularnością, pomagając zwiększyd wykorzystanie środków przeznaczonych na kredyty. Przedsiębiorstwa nadal mają dużą chęd do wykorzystywania dotacji, mimo trudności z ich uzyskaniem (długi czas oczekiwania i wiele procedur). W szczególności widad to w populacji mikro przedsiębiorstw,
63
które zarazem wykazują najmniejszy popyt na najbardziej popularne i najłatwiej dostępne instrumenty zwrotne.
Wykres 30. Przyszły popyt z uwzględnieniem instrumentów finansowych
Źródło: CATI, n=121
Dla wielu firm, szczególnie większych, dostęp do kapitału jest barierą wzrostu. Jest to o tyle istotne, że wiele średnich przedsiębiorstw deklaruje jednocześnie dobry dostęp do kapitału. W mikro przedsiębiorstwach mniej niż połowa respondentów twierdzi, że finansowanie zewnętrzne jest dla niej dobrze dostępne.
Wykres 31. Udział firm o wystarczającym dostępie do kapitału
Wykres 32. Udział firm, dla których dostęp do kapitału jest barierą rozwoju
Źródło: CATI, n=121
Podsumowując – poprawianie dostępu do kapitału zewnętrznego jest istotnym zadaniem w zakresie szybszego wzrostu i poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw w województwie śląskim. Działania podjęte w RPO WSL poprawiły sytuację, ale nadal wiele przedsiębiorstw potrzebuje poprawy warunków finansowania zewnętrznego.
64
2.1.7 Wnioski z dotychczasowego wdrażania poddziałania 1.1.1.
Wsparcie oferowane w ramach poddziałania 1.1.1. było udzielane na konkurencyjnych warunkach, co
wiązało się z satysfakcjonującym zainteresowaniem ostatecznych odbiorców wsparcia. W efekcie
alokacja najprawdopodobniej zostanie wykorzystana w obecnym okresie programowania. Oznacza to, że
dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości przebiegnie pomyślnie.
Wykorzystanie alokacji przez przedsiębiorstwa oznacza, że firmy korzystające ze wsparcia w RPO WSL
przez realizację projektów inwestycyjnych poprawiły swoją konkurencyjnośd.
Dokładne wnioski co do efektu wsparcia wskazują, że ponad połowa badanych przedsiębiorców, która
otrzymała wsparcie, albo podniosła swoje przychody, albo poprawiła swoje wyniki finansowe. 48 proc.
przedsiębiorstw zwiększyło swoją sprzedaż a 30 proc. mogło wejśd na nowe rynki zbytu. Oznacza to, że
co najmniej połowa firm w efekcie otrzymanego wsparcia poprawiła swoją konkurencyjnośd na rynku.
Ponadto pomoc w zakresie RPO WSL pozwoliła osiągnąd zyski dla 15 proc. przedsiębiorstw, przyczyniając
się tym samym do przeżycia tych firm na rynku (wykres 33).
Wykres 33. Efekt wsparcia w RPO WSL w ramach poddziałania 1.1.1. RPO WSL
Źródło: CAWI, n=40
Inwestycje ukazane jako studia przypadków potwierdzają wcześniejsze wnioski. Wsparcie udzielane w
ramach RPO WSL jest często jedyną możliwością zrealizowania preferowanego projektu w pełnym
wymiarze. W razie niedotrzymania wnioskowanego wsparcia firmy albo zupełnie nie podjęłyby
inwestycji, albo byłyby zmuszone do jej ograniczenia.
Problemami, które występowały we wdrażaniu wsparcia w poddziałaniu 1.1.1. były trudności z
uzyskaniem zabezpieczenia przez potencjalnych pośredników finansowych, co wynikało ze zbyt
wąskiego katalogu możliwych zabezpieczeo.
Trudnośd sprawiała także pośrednikom finansowym niepewnośd co do przyszłości otrzymanych
środków. Wynika to z nieprecyzyjnego określenia warunków udzielania dofinansowania pośredników
finansowych.
Jedynymi problemami, które wystąpiły na poziomie wdrażania wsparcia przez pośredników finansowych
były trudności z uzyskaniem zabezpieczeo od przedsiębiorców. Wynika to z małej wielkości podmiotów
gospodarczych będących potencjalnymi odbiorcami wsparcia i w konsekwencji małej ilości aktywów
możliwych do przedłożenia jako zabezpieczenie. Nie bez znaczenia pozostaje również fakt małej
znajomości tematu instrumentów zwrotnych przez przedsiębiorców. Wynika to z ogólnego małego
zainteresowania przedsiębiorców (szczególnie małych i mikro) finansowaniem zewnętrznym
65
(potwierdzają to np. wnioski z badania CATI zawarte w raporcie).Podsumowując - wsparcie w ramach
poddziałania 1.1.1. należy kontynuowad. Pomaga ono przedsiębiorcom z sektora MSP dotrzed do
taoszego niż na rynku finansowania zewnętrznego. Jest to podstawą do rozwijania się i zwiększania
konkurencyjności mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w województwie śląskim.
Kwestią, która będzie kluczowa w kontynuacji wsparcia jest doinformowanie potencjalnych
beneficjentów o istnieniu preferencyjnych produktów. Alokacja w obecnym okresie programowania
mogła byd wykorzystana szybciej, gdyby większa liczba podmiotów wiedziała o dostępnej ofercie. Bez
akcji informacyjnej wykorzystanie większej ilości środków w kontynuacji wsparcia może nie byd możliwe.
Istotnym jest też zrozumienie podstawowych definicji w ramach instrumentów finansowych - np. różnic
między pożyczką a poręczeniem. Będzie to tym istotniejsze w przypadku chęci rozszerzenia spektrum
instrumentów wsparcia. Tym samym akcja edukacyjno-informacyjna może byd kluczowa jeśli chodzi o
wykorzystanie większej ilości oraz bardziej zróżnicowanych instrumentów.
Warunki, na jakich oferowane jest wsparcie w obecnym okresie programowania można ocenid
pozytywnie. Podniesienie progu maksymalnej pożyczki do 600 tys. PLN poprawiło wykorzystanie
pożyczek.
Instrumenty, które cieszą się największym zainteresowaniem to preferencyjna pożyczka inwestycyjna i
poręczenia. Alokacja na te instrumenty może zostad zwiększona w kontynuacji wsparcia bez obawy o
niewykorzystanie funduszy. Wynika to z dużego popytu w obecnym okresie programowania. Przy
odpowiedniej akcji informacyjnej można liczyd na większe zainteresowanie niż dotychczas.
Obecne wykorzystanie alokacji w dużej mierze wynika z dośd późnego rozpoczęcia prac z instrumentami
finansowymi - dopiero w marcu 2010 roku zostały ogłoszone wyniki naboru funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych. Jak najszybsze rozpoczęcie prac nad instrumentami w nowym okresie programowania
z pewnością pozwoli na większy stopieo wykorzystania funduszy.
66
2.2 Wsparcie w ramach inicjatywy JESSICA
Województwo śląskie, jest jednym z pięciu województw16, które zaangażowały się we
wdrażanie inicjatywy JESSICA w Polsce. Początkowo nie znalazła się ona w programie
operacyjnym na lata 2007-2013. Niespełna w miesiąc po włączeniu do programu (17 czerwca
2010 roku), podpisano umowę o finansowanie funduszu powierniczego w ramach JESSICA
z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym.
2.2.1 Model wdrażania inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
Poniższy schemat prezentuje model wdrażania inicjatywy JESSICA realizowany
w województwie śląskim. Zawiera on kluczowe etapy realizacji inicjatywy JESSICA począwszy
od utworzenia funduszu powierniczego, do inwestowania w projekty miejskie.
W Polsce rolę Instytucji Zarządzających odpowiedzialnych za realizację inicjatywy JESSICA
pełnią zarządy województw, które dystrybuują środki EFRR w ramach regionalnych programów
operacyjnych. W Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Śląskiego Inicjatywie
JESSICA poświęcone zostało Poddziałanie 6.2.3 Rewitalizacja – inicjatywa JESSICA. Funkcję
funduszu powierniczego pełni Europejski Bank Inwestycyjny. Tylko w 3 (Brandenburg, East
Midlands, Estonia) na 25 przypadkach w całej UE wdrożenia inicjatywy JESSICA funduszem
powierniczym została wybrana inna instytucja finansowa. EBI jako zarządzający funduszami
powierniczymi pełni także rolę konsultanta w zakresie rozwiązao prawnych, ale główne jego
zadanie polega na wyborze Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich (FROM), którym w
województwie śląskim został Bank Ochrony Środowiska S.A. W zakresie promocji, kampanii
marketingowych i promocyjnych oraz wsparcia procesu wyboru projektów od strony
ostatecznego beneficjenta, partnerem BOŚ S.A. jest Centrum Projektów Rewitalizacyjnych S.A.
16
Poza województwem śląskim inicjatywę JESSICA wdraża się w województwach: mazowieckim, pomorskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.
67
Wykres 34. Model wdrażania inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
Źródło: Opracowanie IBS
Kluczową dla procesu rolą FROM jest wybór projektów miejskich,17 które kwalifikują się do
wsparcia w ramach inicjatywy JESSICA oraz zainwestowanie w ten sposób środków EFRR
przekazanych przez Instytucję Zarządzającą za pomocą funduszu powierniczego utworzonego
przez EBI.
Projekt miejski to inwestycja, która przyczyni się do trwałego i zrównoważonego rozwoju
miejskiego w województwie śląskim i tym samym wpisze się w Lokalny Plan Rewitalizacyjny
Pozytywna ocena projektu skutkuje przyznaniem środków zwrotnych w ramach 3 oferowanych
przez BOŚ S.A. produktów: pożyczka, wkład kapitałowy, gwarancja. Pierwotnie BOŚ S.A. jako
FROM proponował również dodatkowe instrumenty takie jak obligacje komunalne i obligacje
komercyjne, ale nie spotkały się one z zainteresowaniem wśród potencjalnych beneficjentów.
Zgodnie z Uszczegółowieniem Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego
z finansowania w ramach inicjatywy JESSICA mogą skorzystad zarówno podmioty sektora
publicznego jak i inwestorzy prywatni18.
17
Schemat wyboru projektów zaprezentowany jest w dalszej części rozdziału. 18
Dopuszczalne typy beneficjentów zgodnie z URPO WŚL: jednostki samorządu terytorialnego ( JST) i/lub podmioty z większościowym udziałem JST, podmioty wybrane w drodze zamówieo publicznych działające na zlecenie JST, szkoły wyższe, kościoły, organizacje pozarządowe, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, przedsiębiorcy, towarzystwa budownictwa społecznego, partnerstwa publiczno-prawne, jednostki sektora finansów publicznych, instytucje administracji publicznej, porozumienia wyżej wymienionych podmiotów.
68
Ramka 2. Definicja rewitalizacji
Rewitalizacja – działanie skupione na zdegradowanym obiekcie i obszarze, którego celem jest przywrócenie jego pierwotnego stanu i funkcji, bądź też znalezienie dla niego nowego zastosowania i doprowadzenie do stanu, w którym obiekt ten staje się wartościowy i funkcjonalny. Rewitalizacja jest pojęciem stosowanym najczęściej w odniesieniu do części miasta lub zespołu obiektów budowlanych, które w wyniku przemian gospodarczych, społecznych, ekonomicznych i innych, utraciły częściowo swoją pierwotną funkcję i przeznaczenie. Rewitalizacja jest w tym znaczeniu zespołem działao z zakresu budownictwa, planowania przestrzennego, ekonomii i polityki społecznej, których celem jest doprowadzenie do ożywienia, poprawy funkcjonalności, estetyki, wygody użytkowania i jakości życia w rewitalizowanym zespole.
Źródło: Regulamin BOŚ
2.2.2 Procedura oceny wniosków
Nabór na projekty miejskie w ramach inicjatywy JESSICA został ogłoszony 5 grudnia 2011 roku i
ma charakter ciągły, tj. do wyczerpania środków. Procedura wyboru projektów jest odgórnie
regulowana umowami operacyjnymi z funduszem powierniczym EBI. Charakteryzuje się ona
zhierarchizowaniem zarówno pod względem realizowanych zadao jak i pod względem
ponoszonej odpowiedzialności, a ta zależy od wysokości dokapitalizowywanych projektów.
Strukturę prezentującą zaangażowanie EBI i UM WSL w proces wyboru projektów miejskich,
wraz z rolą poszczególnych jednostek FROM pokazuje poniższy schemat.
Procedura wyboru projektów jest złożona strukturalnie i angażuje różne jednostki w ramach
FROM. Odgórnie jest ona regulowana umowami operacyjnymi z funduszem powierniczym EBI.
Gdy projekt jest zaakceptowany pod względem formalnym, informacja o nim przekazywana
jest zarówno do UMWSL, jak i EBI. Podobnie jest przy pozytywnej ocenie finansowej i
merytorycznej. Zgodnie z założeniami BOŚ S.A. mniejsze projekty tj. do 5 mln zł nie stanowią
przedmiotu opiniowania, czy to UMWŚL, czy EBI, ale większe zostają przedstawione im do
informacji oraz ewentualnego wydania opinii. Gdy wnioski-projekty zostają ostatecznie
pozytywnie ocenione merytorycznie zwołany zostaje Komitet Inwestycyjny. Na tym etapie
zarówno EBI jak i UMWSL zostają zaproszeni do udziału w KI, na którym podobnie jak innym
członkom KI zostają przekazane Karty oceny projektu miejskiego, na których to kartach
możliwe jest wydanie opinii.
Wykres 35. Procedura oceny wniosków
CK(Katowice,
Częstochowa lub Bielsko-Biała)
UM WSL
EBIFundusz Poręczeniowy
Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich
Instytucja Zarządzająca
Komitet Kredytowy (Warszawa)
Zarząd BOŚ Banku
(Warszawa)
Dyrektor CK(Katowice,
Częstochowa lub Bielsko-Biała)
Centrala BOŚ (Warszawa)
ocena formalna
Inwestorzy prywatni i publiczni
złożenie wniosku
+
Etapy oceny 1 2 3
ocena finansowa
Dyrektor CK(Katowice,
Częstochowa lub Bielsko-Biała)
Komitet Kredytowy (Warszawa)
Komitet Inwestycyjny
FROM
Zarząd BOŚ Banku
(Warszawa)
Dyrektor CK(Katowice,
Częstochowa lub Bielsko-Biała)
Dyrektor DIF (Warszawa)
właściwa ocena merytoryczna
Inwestorzy prywatni i publiczni
wstępna ocena merytoryczna
4 5 6
zatwierdzenie projektu miejskiego
Inwestorzy prywatni i publiczni
Umowa inwestycyjna
RADA INWESTYCYJNA
JESSICA
Źródło: Opracowanie IBS na podstawie desk research oraz IDI.
70
Cechą systemu oceny wniosków przez FROM jest wydłużający się w czasie etap oceny
finansowej, czego powodem jest specyfika projektów miejskich, które charakteryzuje:
niska dochodowośd projektu (wyższa kwalifikowałaby projekt do ubiegania się o pożyczki lub kredyt komercyjny),
koniecznośd poręczenia 120 proc. wartości inwestycji + jeden 3 miesięczny okres odsetkowy (wymóg EBI).
Inne istotne cechy procedury aplikacyjnej to opieranie oceny merytorycznej na ocenie
finansowej, a także utrudniony dostęp do jej kryteriów i ich niejasnośd dla pożyczkobiorców.
2.2.3 Stan realizacji inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
W województwie śląskim wysokośd alokacji przeznaczona na inicjatywę JESSICA wyniosła
251 mln PLN. W ramach Poddziałania 6.2.3. Rewitalizacja – inicjatywa JESSICA w badanym
okresie podpisano 2 umowy finansowe19 na pożyczkę JESSICA o łącznej wartości 35 304 094
PLN. Tym samym wykorzystanie alokacji Poddziałania 6.2.3. wynosi 14,06 proc.
Tabela 8. Stan realizacji inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
Stan realizacji inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
Fundusz Powierniczy JESSICA śląskie Wybrane FROM Bank Ochrony Środowiska S.A. Obszar działania całe województwo Data podpisania umowy o finansowanie
III kwartał 2010
Data podpisania umowy operacyjnej 24 października 2011 Data uruchomienia naboru na projekty miejskie
5 grudnia 2011
Partner FROM Centrum Projektów Rewitalizacyjnych S.A. Kwota przekazana w zarządzanie 251 mln PLN Liczba podpisanych umów inwestycyjnych (listopad 2012)
2
Zastosowane poręczenia hipoteki Oferowane produkty finansowe Pożyczka, wkład kapitałowy, gwarancja Okres kredytowania max. 15 lat Oprocentowanie WIBOR 3M pomniejszony o 2.5 p.p., w skali rocznej
nie niższe niż 1 proc. Karencja w spłacie kapitału max. 24 miesiące, nie dłużej niż do 31 grudnia
2015 roku
Źródło: Opracowanie IBS
19
Dotychczas podpisano umowy inwestycyjne z Urzędem Miasta Tychy oraz firmą Stara Kablownia. Projekt urzędu miasta polega na rewitalizacji Placu Baczyoskiego, a dokładniej na adaptacji niezagospodarowanego i niezamieszkałego budynku, w którym pierwotnie ulokowane było kino Andromeda. Dodatkowo zmodernizowany zostanie skwer przylegający do budynku, co wpłynie na poprawę estetyki w rewitalizowanej części miasta. Druga umowa inwestycyjna dotyczy rewitalizacji terenu poprzemysłowego, zlokalizowanego w centrum miasta Czechowice-Dziedzice, na którym powstanie Multicentrum Stara Kablownia. Projekt poza polepszeniem walorów estetycznych okolicy, prowadzi do przywrócenia tym terenom funkcji kulturalno-rozrywkowych oraz handlowo-usługowych.
71
Wśród wnioskodawców pożyczki JESSICA znajdują się przede wszystkim przedsiębiorcy (spółki
celowe) z sektora MSP (7), na drugim miejscu jednostki samorządu terytorialnego (3). Projekt
złożyła również jedna spółdzielnia mieszkaniowa. Na dzieo badania zostało złożonych łącznie
14 wniosków z 12 podmiotów, w tym 9 wniosków jest nadal na etapie analizy finansowo-
merytorycznej, 1 beneficjent zrezygnował na etapie rozpatrywania wniosku oraz 2 projekty
zostały negatywnie ocenione na etapie oceny finansowej. W I kwartale 2013 roku planuje się z
puli złożonych wniosków podpisad kolejnych 5 umów obecnie przygotowywanych ze
wsparciem Centrum Projektów Rewitalizacyjnych S.A.
Największym zainteresowaniem wśród rozpatrywanych projektów wnioskodawców
i pożyczkobiorców złożonych w województwie śląskim, cieszą się takie dziedziny ZIPROM
(Zintegrowany Plan Zrównoważonego Rozwoju Obszarów Miejskich) jak hotele-pensjonaty z
częścią gastronomiczną, tworzenie i rozwój firm (usługi medyczne, centrum konferencyjne),
rewitalizacja infrastruktury miejskiej (kamienica, targowisko, plac zabaw, kąpielisko) oraz
nadanie funkcji kulturalnych nieużytkowanym obiektom (mediateka).
Głównym instrumentem finansowym jest pożyczka JESSICA. Z przedstawionych danych przez
FROM wynika, że montaże finansowe 6 podmiotów obejmują również kredyt inwestycyjny w
BOŚ S.A. Wnioskowany udział pożyczki JESSICA wynosi od 26 proc. do 71 proc.
Tabela 9. Preferowane montaże finansowe wśród wnioskodawców (n=10)20
Liczba wniosków z danym
montażem finansowym
21
Pożyczka JESSICA
Wkład własny Inne środki zewnętrzne
4
4
2
Źródło: Opracowanie IBS
Biorąc pod uwagę okres spłaty pożyczki poza jednym przypadkiem siedmioletniego okresu
spłaty projektodawcy wnioskują o piętnastoletni okres spłaty pożyczki i innych zobowiązao
wobec BOŚ S.A.
20
Brak danych o montażach finansowych pozostałych wniosków. 21
Na podstawie zestawienia BOŚ S.A.
72
Tabela 10. Wartości złożonych wniosków aktualnych i potencjalnych beneficjentów, w PLN (n=11)
rodzaj wartość
Kwota wydatków brutto 489 999 586
Wydatki kwalifikowane 376 141 430
Wartośd pożyczki JESSICA 172 767 357
Wartośd kredytu inwestycyjnego BOŚ S.A.
184 641 569
Wkład własny beneficjenta 83 571 066
Kredyt bankowy (inny niż BOŚ S.A.) 2 650 000
Potencjalne wykorzystanie alokacji 68,83 %
Obecne wykorzystanie alokacji 14,06 %
Źródło: Opracowanie IBS
Przyjmując optymistyczny scenariusz złożone wnioski (z wyłączeniem już odrzuconych)
potencjalnie mogłyby skonsumowad 68,83 proc. alokacji na 3 lata przed zobowiązaniem FROM
do wydatkowania środków EFRR.
2.2.4 Ocena wsparcia
Do niniejszej oceny wsparcia w ramach inicjatywy JESSICA wykorzystano zarówno wyniki
przeprowadzonych wywiadów telefonicznych z potencjonalnymi projektodawcami22 oraz
obecnymi pożyczkobiorcami i wnioskodawcami, jak i wyniki badao wśród ekspertów i instytucji
wdrażających. Ponadto dla porównania danych na temat zapotrzebowania na wsparcie JESSICA
wykorzystano dane otrzymane na podstawie ankiet zebranych przez UM WSL na przełomie
2010/2011 roku wśród potencjalnych projektodawców23.
22
Respondenci wywiadów telefonicznych wytypowani zostali na podstawie baz danych dostarczonych przez IZ RPO UM WSL. Próba liczyła 20 podmiotów, wśród których znalazło się 12 potencjalnych beneficjentów, tj. podmiotów, które złożyły ankiety deklarujące chęd skorzystania z oferty JESSICA, oraz podmiotów które złożyły wnioski w ramach inicjatywy, i aktualnie oczekują na rozstrzygnięcie wniosku o pożyczkę/kredyt inwestycyjny, albo otrzymały już dofinansowanie (tzw. wnioskodawcy). 23
Badanie w celu oszacowania zainteresowania skorzystaniem ze środków w ramach JESSICA oraz oczekiwao w stosunku do instrumentów finansowych, w celu dostosowania dokumentacji przetargowej przygotowywanej przez FROM. Wzięcie udziału w badaniu łączyło się z nawiązaniem kontaktu z firmą TPA Horwarth pełniącą funkcję konsultanta EBI. Na zaproszenie UM WSL zostało złożonych 66 ankiet – pomysłów-projektów miejskich, które pochodziły z 36 instytucji: jednostek samorządu terytorialnego (19), przedsiębiorców (12), TBS (2), szkół wyższych
73
Zgodnie z relacją FROM, na podstawie wywiadów pogłębionych, widad, że wsparcie w ramach
JESSICA w województwie śląskim cieszy się dużym zainteresowaniem w porównaniu z
zainteresowaniem, jakie odnotował FROM w regionie pomorskim i zachodniopomorskim, w
których nie tylko nie było na adekwatnym etapie tylu chętnych, ale w ogóle zainteresowania
wyrażonego telefonami w sprawie inicjatywy JESSICA, czy zgłaszaniem chęci udziału po
ogłoszeniu naboru projektów miejskich. Dowodem tego są nie tylko terminy złożonych
wniosków, ale również liczba otrzymanych telefonów, zorganizowanych spotkao w urzędach
miast z udziałem potencjalnych beneficjentów, zarówno wśród inwestorów prywatnych jak i
publicznych w województwie śląskim. Szczególnie trudna dotychczas była sytuacja w
województwie zachodniopomorskim, gdzie pośród 9 zgłoszeo projektów (wytypowanych przez
burmistrzów miast) w celu zebrania portfela projektów spełniających kryteria finansowania z
JESSICA, wciągu 2 miesięcy do realizacji nie zgłoszony został ani jeden.
Porównując dane z deklaracji chęci skorzystania ze wsparcia w ramach inicjatywy JESSICA
oczekiwania w stosunku do wartości pożyczki JESSICA wynosiły średnio 72 proc. udziału
pożyczki JESSICA w wartości całej inwestycji. We wnioskach złożonych średnia ta wynosi 44
proc.
Tabela 11. Kalkulacja wartości pożyczek w deklarowanym przez ankietowanych zapotrzebowaniu na
wsparcie w ramach inicjatywy JESSICA w województwie śląskim (w PLN)
Wartości brutto24
Min. wartośd
Max. wartośd
Średnia wartośd
Mediana
budżet inwestycji25
2 500 000,00 107 736 000,00 18 237 900,56 7 185 944,52
pożyczka JESSICA
1 435 102,34 56 250 000,00 12 187 638,32 6 266 105,68
Źródło: Opracowanie IBS
Około 39 proc. ogółu potencjalnych projektodawców nie posiadała doświadczenia w realizacji
projektów rewitalizacyjnych. Inwestycje tego typu są charakterystyczne głównie dla
samorządów, które stanowią 59 proc. ogółu ankietowanych.
Badania terenowe ujawniły mniejszą w stosunku do przedsiębiorców popularnośd JESSICA
wśród jednostek samorządu terytorialnego. Wniosek ten nasuwa się głównie z uwagi na częste
krytykowane stosowania instrumentów zwrotnych w stosunku do JST, które z istoty i specyfiki
działalności nie realizują przedsięwzięd wysoko dochodowych. Brak popularności potwierdzad
może również rzeczywiste w stosunku do deklarowanego w ankiecie TPA26 zainteresowanie
inicjatywą JESSICA, wśród aktualnych wnioskodawców. Wnioskodawcami złożonych projektów
(2) i 1 zakład opieki zdrowotnej. Celem ankiety było oszacowanie zainteresowania skorzystaniem ze środków zwrotnych oferowanych w ramach inicjatywy JESSICA, oraz zebranie informacji na temat obszarów interwencji. 24
Odpowiedzi ankietowanych nie sumują się do n=66. 25
Wartośd całkowita realizacji projektu, uwzględniająca zamknięty montaż finansowy, wskazana przez badanych w ankietach (patrz wyżej). 26
TPA Horwarth – firma pełniąca funkcję konsultanta Europejskiego Banku Inwestycyjnego.
74
miejskich są w większości przedsiębiorcy, którzy w badaniu ankietowym UM WSL stanowili
mniejszośd (tj. ok. 27 proc.).
Analizując ankiety potencjalnych beneficjentów dowiadujemy się, że 32 proc. projektów
kwalifikuje się do więcej niż jednego typu projektu zaproponowanego przez TPA. Pokazuje to
złożonośd i kompleksowośd projektów, na które mają beneficjenci zapotrzebowanie.
Interesujące jest, że zdecydowana większośd inwestycji potencjalnie planowana była do
realizacji w najbliższym czasie, tj. w okresie 2011-2013 (69 proc. ankietowanych chciała
realizowad projekt w tym terminie) i najczęściej wynosiła 3 lata. Pokazuje to, bieżący charakter
zapotrzebowania na wsparcie. Gdyby dad wiarę ankietowanym przy możliwości dysponowania
środkami, w 2012 roku realizowane byłyby 84 proc. deklarowanych projektów. Z drugiej strony
nie należy zignorowad planowanego czasu realizacji potencjalnych projektów miejskich w
stosunku do możliwości realizacji jakie daje wsparcie udzielone w ramach Poddziałania 6.2.3.
Mimo, zdawałoby się, dużego przekonania o konieczności realizacji różnego typu inwestycji
rewitalizacyjnych, wywiady telefoniczne z ankietowanymi, zrealizowane w zakresie badania
ewaluacyjnego, dowodzą zaniechania koncepcji inwestycji i ujawniają wstępny, daleko
życzeniowy, w praktyce niedochodowy, charakter zgłoszenia zainteresowania inicjatywą
JESSICA, niepoparty często rzetelną analizą finansową. Na badanej próbie respondentów
wcześniej wypełniających ankietę widad, że w praktyce okazało się, że samorządy – bo ich
głównie dotyczy ta uwaga – nie dysponują środkami na wkład własny, oraz nie chcą zwiększad
swojego zadłużenia. W związku z tym, czekają na pojawienie się możliwości otrzymania
dofinansowania bezzwrotnego w postaci dotacji. Jednak gros projektów (ok. 53 proc., na
podstawie danych z badania ankietowego TPA - posiadało już przygotowaną dokumentację,
np. studium wykonalności, projekt architektoniczny, analizę środowiskową, dokumentację
techniczną, analizę opłacalności finansowej bądź ekonomicznej, lub kilka z nich.
W porównaniu do rzeczywistych wnioskodawców, na podstawie ankiet TPA można było
wyciągnąd optymistyczną prognozę co do łatwości włączania projektu do obszaru projektów
miejskich w Lokalnym Programie Rewitalizacyjnym (LPR). Ewaluacja dokonana przez IBS
pokazuje w praktyce, że zarówno projektodawcy potencjalni, jak i przedstawiciele instytucji
zaangażowanych we wdrażanie inicjatywy zmagają się ze zbyt długim okresem aktualizacji LPR
oraz zależnością od decyzji zarządów miast, których opinia może uniemożliwid realizację
projektu. Jest to słabośd systemu, polegająca na bezwzględnej zależności od interesariuszy
zewnętrznych. Z drugiej strony problem ten nie byłby zapewne tak wyraźny, gdyby o wsparcie
ubiegały się przede wszystkim JST.
Trudno z uwagi na bardzo ogólne informacje na temat przygotowania potencjalnych projektów
mówid o pewnym utraconym potencjale wykorzystania środków EFRR w ramach JESSICA, to
jednak łączna wartośd zgłoszonych w ankietach TPA projektów wyniosła ponad 1,02 mld PLN, a
88 proc. ankietowanych deklarowała zdolnośd spłaty zobowiązao z przychodów
inwestycyjnych, w tym 8 potencjalnych beneficjentów uwzględniało w planie wspomaganie się
innymi źródłami dochodów związanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą.
75
Atrakcyjnośd pożyczki JESSICA wśród potencjalnych wnioskodawców i aktualnych
projektodawców polega przede wszystkim na oferowaniu preferencyjnego oprocentowania
JESSICA, które wynosi WIBOR 3M pomniejszony o 2,5 p.p., a w skali rocznej nie niższe niż
1 proc. Rozpatrywanie wniosku ma charakter indywidualny, czego respondenci są świadomi.
Istnieje też ogólna akceptacja długiego trwania procedury oceniającej, ze zrozumieniem
spotyka się szczególnie u tych podmiotów, które mają doświadczenie w ubieganiu się o środki
funduszy europejskich czy to w formie dotacji, czy to w formie wsparcia zwrotnego. Niektóre
podmioty wskazują na podobieostwo procedury aplikacyjnej do procedury składania wniosku o
kredyt lub pożyczkę komercyjną.
Wśród potencjalnych i aktualnych wnioskodawców będących JST, posiadających doświadczenie
w korzystaniu z instrumentów zwrotnych w ramach funduszy unijnych wyróżniają się jednostki
samorządu terytorialnego, które z reguły posiadają doświadczenie w korzystaniu z kredytów
komercyjnych w bankach oraz z pożyczek w ramach funduszy WFOŚiGW (lub NFOŚiGW). W
porównaniu do wymienionych zewnętrznych źródeł finansowania pożyczka JESSICA pod
względem oprocentowania i wymogów formalnych wymieniana jest przez większośd badanych
jako najatrakcyjniejsza. W opiniach 3 respondentów oferta JESSICA była mniej konkurencyjna
niż oferta pożyczek WFOSiGW, które podlegają umorzeniom. Z wysoką oceną pożyczki JESSICA
wiążą się również pozytywne skojarzenia ze środkami uzyskiwanymi za pośrednictwem
instytucji paostwowych, które dla respondentów oznaczają większe bezpieczeostwo. Co do
konkurencyjności pożyczki JESSICA nie mają wątpliwości przedsiębiorcy, którzy w
zdecydowanie mniejszym stopniu mają doświadczenia w aplikowaniu o środki UE, oni jednak
najgorzej oceniają czas trwania procedury aplikacyjnej oraz złożonośd koniecznej do
przygotowania dokumentacji.
Zainteresowani narzekają na brak informacji ze strony FROM na temat postępu w ocenie.
Jedno z JST krytykowało słabą znajomośd banku specyfiki samorządów, które utrudnia
porozumienie. Również jeden respondent-przedsiębiorstwo zwróciło uwagę na faktyczny brak
podawania do publicznej wiadomości kryteriów oceny wniosków, oraz że wymogi są zbyt
ogólnikowe i wymagają doprecyzowania. Nie dziwi również rozdźwięk co do umiejętności
uzasadnienia efektów finansowych oraz społecznych wśród beneficjentów – te pierwsze
łatwiejsze są dla spełnienia dla przedsiębiorców, drugie dla jednostek samorządu
terytorialnego. Jednakże w obu przypadkach wnioski pod tym względem są bardzo dobrze
oceniane przez FROM.
Nieliczni respondenci samodzielnie przygotowują studia wykonalności. W tym zakresie nadal
zarysowuje się brak know-how w przygotowywaniu tego typu dokumentacji, co implikuje
częste zlecanie tego zadania specjalizującym się w tym zakresie firmom zewnętrznym.
Podejmowane przez FROM działania informacyjne – po części stanowią platformę, na której
może dojśd do spotkania i zawiązywania się partnerstw publiczno-prywatnych, jednak
zwłaszcza wśród JST panuje przekonanie o skomplikowaniu, ale i trudności w pozyskaniu tego
typu partnerstw, które szczególnie na inwestora prywatnego zgodnie z oczekiwaniem JST
przerzuca odpowiedzialnośd finansową projektu.
76
Mimo, że przez większośd badanych kontakty z bankiem na różnych etapach oceny, oceniane
są bardzo pozytywnie pod względem pomocności, elastyczności, rzeczowości, to jednak na
etapie składania wniosków, potencjalni beneficjenci potrzebowali więcej informacji.
Zgodnie z informacjami uzyskanymi od potencjalnych beneficjentów większośd projektów nie
może byd realizowana bez wsparcia pożyczką JESSICA. Wśród respondentów badania TDI
znaleźd można tylko 4 przykłady realizacji inwestycji, mimo braku wsparcia ze środków JESSICA.
Jeden projekt jest realizowany z RPO, 3 ze środków własnych. Nasuwa się wniosek, że
alternatywą dla pożyczki JESSICA jest wsparcie bezzwrotne, co potwierdza chodby fakt,
gotowości jednego z wnioskodawców, do odstąpienia od aplikacji w inicjatywie JESSICA, w
chwili gdy otrzyma dotację na realizację projektu, o które jednocześnie ubiega się w RPO. W
tym sensie JESSICA jest dla potencjalnych beneficjentów alternatywą przede wszystkim
wówczas gdy nie mogą ubiegad się o wsparcie bezzwrotne. Innym wnioskiem jest fakt, że
realizowad inwestycje mogą tylko te podmioty, które na to stad.
Samorządy z urzędu mają problem z wykazywaniem dochodowości projektów, bo tego typu
projekty nie należą do typowych ich inwestycji, dlatego też przedsięwzięcia, które winny byd w
ramach JESSICA wspierane za pomocą instrumentów zwrotnych odpowiadają bieżącym
potrzebom gmin, tj.: kanalizacja, infrastruktura drogowa, rewitalizacja. Przedsiębiorstwa
również wskazują na takie inwestycje jak rewitalizacja – która ma duże pole do popisu na
poprzemysłowym obszarach województwa śląskiego. Zarówno wśród przedsiębiorców jak i
jednostek samorządu terytorialnego na pierwszym miejscu wśród instrumentów finansowych
dostępnych w ramach programów unijnych pojawia się zapotrzebowanie na wsparcie
bezzwrotne.
Większośd biorących w badaniu TDI respondentów w perspektywie korzystania z oferty
JESSICA nie dostrzega zmian w warunkach finansowania swoich podmiotów. Około połowa
respondentów JST przy odczuwalnym zadłużeniu samorządu uważa za wątpliwy wpływ
instrumentów zwrotnych na wzrost nakładów inwestycyjnych. W opinii większości
potencjalnych beneficjentów wsparcie w ramach JESSICA powinno byd kontynuowane.
W gronie ekspertów pojawiają się sprzeczne opinie, jednak program traktuje się jako
pilotażowy, który ma za zadanie zapoznad interesariuszy z nowymi instrumentami w ramach
korzystania ze środków unijnych. Niektóre samorządy zwracały uwagę, że obowiązujące zasady
lepiej adresowane wydają się do przedsiębiorców, niż do samorządów, a samorządom
pozostawia się możliwości skorzystania z dotacji. Jako jedno z rozwiązao jakie się pojawiło jest
przyszłe połączenie instrumentu dotacyjnego z pożyczkami w ramach funduszy unijnych.
Pożyczki zresztą są wymieniane przez respondentów na pierwszym miejscu jako najprostszy
instrument inżynierii zwrotnej.
Podsumowując należy stwierdzid, że podjęcie decyzji o korzystaniu ze środków JESSICA:
powoduje większe niż w przypadku dotacji przemyślenie celu, oraz zasadności podjęcia
inwestycji,
zmierza w kierunku racjonalnego gospodarowania zasobami samorządów, i
w ogólności w stronę nowoczesnego zarządzania JST,
77
stanowi dodatkowe źródło atrakcyjnych na rynku innych instrumentów zwrotnych dla
przedsiębiorców z MSP.
Problemy z wdrożeniem
Wśród kluczowych zagadnieo związanych z wdrażaniem inicjatywy JESSICA znajduje się
niekorzystne z uwagi na ryzyko powodzenia wdrożenia opóźnienie w stosunku do
uruchomienia perspektywy finansowej 2007-2013 RPO. Mimo, tego mamy do czynienia z
innymi wydłużającymi proces czynnikami.
Jednym z kluczowych zagadnieo związanych z wdrażaniem inicjatywy JESSICA jest zarówno
trudne, jak i czasochłonne uzyskanie, przez potencjalnych beneficjentów, wpisu do Lokalnego
Programu Rewitalizacji. Aktualizacja Lokalnych Programów Rewitalizacyjnych jest istotną
barierą wdrażania inicjatywy JESSICA, co stało się przedmiotem zwołanego w marcu 2012 roku
posiedzenia Rady Inwestycyjnej JESSICA podsumowującego stan implementacji inicjatywy
JESSICA w województwie śląskim.
Inny czynnik spowalniający konsumpcję alokacji, to długotrwała procedura oceniająca wnioski.
W porównaniu do czasu w jakim powinna zostad dokonana ocena finansowa, wydłuża się ona
o około 400 proc. Pod tym względem województwo śląskie nie jest odosobnione. BOŚ S.A. jako
FROM ma z podobną sytuacją do czynienia w innych regionach Polski, gdzie odnotowany został
przypadek 4 miesięcznego okresu oczekiwania na ocenę zamiast zakładanych 2 tygodni.
Pochodną problemów z oceną finansową potencjalnych projektów jest nacisk, jaki potencjalni
beneficjenci kładą, na wymagania związane z efektem społecznym i traktowanie po
macoszemu konieczności dostarczania bardzo dokładnych analiz finansowych i ekonomicznych
do Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich. Spowodowane jest to bardzo poważnym
traktowaniem wytycznych IZ RPO WSL, które kładą mniejszy nacisk na stronę finansowego
przygotowania projektu.
Powodem wydłużania czasu trwania oceny finansowej i kompletowania dokumentów jest specyfika projektów miejskich, które charakteryzują się:
1. koniecznością udowodnienia niskiej dochodowości projektu (wyższa kwalifikowałaby projekt do ubiegania się o pożyczki lub kredyt komercyjny),
2. koniecznością poręczenia 120 proc. wartości inwestycji + jeden 3 miesięczny okres odsetkowy (wymóg EBI)
Nie można wśród problemów z wdrażaniem inicjatywy JESSICA pominąd niskiej wiedzy wśród
potencjalnych beneficjentów na temat mechanizmów funkcjonowania instrumentów inżynierii
finansowej. Niejednokrotnie zmusza to FROM do podejmowania dodatkowych działao
zmierzających do przedstawienia oferty. W tym wypadku okazują się najlepsze metody
bezpośrednio wskazujące korzyści wypływające z zastosowania danego instrumentu
finansowego. Mimo olbrzymich kosztów czasu jakie ponosi FROM w celu informowania
potencjalnych beneficjentów, informacji tej dla potencjalnych projektodawców jest wciąż za
mało. Na wyróżnienie zasługują więc opinie niektórych wnioskodawców, którzy doświadczają
78
bardzo dużego zainteresowania, konsultacji i wsparcia na różnych płaszczyznach ze strony
FROM.
Niezaprzeczalną barierą implementacji inicjatywy JESSICA jest brak środków (dotyczy przede
wszystkim JST) i co za tym idzie możliwości spłaty produktów oferowanych przez FROM, ale
także brak środków na skorzystanie z pomocy innych instytucji posiadających know-how lub
brak atutów przyciągających potencjalnych inwestorów. Należy pamiętad, że dla wielu
beneficjentów skorzystanie z oferty JESSICA mimo uznawania jej za bardzo atrakcyjną i
konkurencyjną w stosunku do innych form wsparcia zwrotnego, to jednak przede wszystkim
ostatecznośd.
Pomimo powyższych uwag wdrażanie inicjatywy JESSICA w województwie śląskim jest
oceniane przez FROM bardzo dobrze w porównaniu do innych regionów, w których BOŚ
zarządza środkami EFRR w ramach JESSICA. Szczególnie pod względem skali zainteresowania
potencjalnych beneficjentów otrzymaniem wsparcia, ale również chodzi o bogatsze – bo
zdobyte wcześniej w innych regionach – doświadczenie BOŚ w pełnieniu funkcji FROM.
Zarówno decydenci jak i potencjalni pożyczkobiorcy dostrzegają wartośd takiego modelu
wdrażania instrumentów zwrotnych, które prowadzi do bardziej zintegrowanych działao
i współpracy.
79
2.3 Przegląd dostępnych instrumentów finansowania zwrotnego poza
RPO WSL
W okresie programowania 2007-2013 w województwie śląskim poza RPO WSL dostępne były pożyczki,
linie kredytowe, poręczenia oraz finansowanie kapitałowe. Przegląd został podzielony względem celu
wsparcia na konkurencyjnośd sektora małych i średnich przedsiębiorstw, wsparcie Jednostek Samorządu
Terytorialnego oraz wejścia kapitałowe w innowacyjne małe i średnie przedsiębiorstwa.
2.3.1 Przegląd instytucji udzielających wsparcia poza RPO WSL
Instytucje udzielające wsparcie poza RPO WSL zostały przedstawione w tabeli 12. W większości
instytucje są funduszami pożyczkowymi lub poręczeniowymi - dotyczy to niemal wszystkich instytucji
wspierających konkurencyjnośd sektora MSP. Fundusze są spółkami akcyjnymi lub z ograniczoną
odpowiedzialnością, których właścicielami są najczęściej samorządy. Jeden fundusz poręczeniowy jest
komórką działającą przy Urzędzie Miasta.
W zakresie wsparcia dla JST i przedsiębiorstw związanego z ochroną środowiska jedyną instytucją jest
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jest to publiczna instytucja finansowa
realizująca politykę ekologiczną województwa śląskiego.
Instytucje wdrażające wsparcie za pomocą wejśd kapitałowych to fundusz venture capital, parki
technologiczno-naukowe oraz aniołowie biznesu. Aniołowie biznesu są prywatnymi przedsiębiorcami
inwestującymi własne pieniądze. Finansowanie venture capital wdrażane jest przez fundusz
inwestycyjny. Finansowanie za pomocą seed capital implementowane przez trzy parki technologiczno-
naukowe oraz jedną agencję - spółkę akcyjną gdzie udziały mają głównie gminy lub Urzędy Miast.
Wsparcie zwrotne w województwie śląskim poza RPO WSL obejmuje wyłącznie wsparcie dla MSP (cel
tematyczny III., oferta wszystkich instytucji poza WFOŚiGW) oraz ochronę środowiska (cel tematyczny
VI., oferta WFOŚiGW).
Tabela 12 . Porównanie programów wspierania instrumentami finansowymi – za okres 01.01.2007 – 30.09.2012
Program lub instytucja / Instrument
wsparcia
SPO WKP WFOŚiGW PO IG PolBAN Inne *
Pożyczki, poręczenia Pożyczki, linie
kredytowe Venture capital,
Seed capital
Aniołowie Biznesu, Finansowanie
kapitałowe Pożyczki, poręczenia
Beneficjenci wsparcia
Mikro, mali i średni przedsiębiorcy
JST, podmioty świadczące usługi
publiczne w ramach realizacji zadao własnych JST,
przedsiębiorstwa
Mikro i małe innowacyjne
przedsiębiorstwa
Mikro i małe przedsiębiorstwa
Mikro, mali i średni przedsiębiorcy
Instytucje udzielające wsparcia
- Agencja Rozwoju Lokalnego (Sosnowiec), - Górnośląska Agencja
Rozwoju Regionalnego, - Rudzka Agencja
Regionalna, - Bielski Fundusz
Przedsiębiorczości - Śląski Regionalny
Fundusz Poręczeniowy
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Satus Venture Capital, Agencja Rozwoju
Regionalnego w Bielsku-Białej,
Techno Park Gliwice, Park Euro-Centrum,
Park Technologiczny w Kaniowie
Polska Sied Aniołów Biznesu
Górnośląska Agencja Rozwoju Regionalnego
Liczba podpisanych umów
2531 1711 23 b.d. 167
Wartośd udzielonego wsparcia
272 mln PLN 1,74 mld PLN 25,2 mln PLN b.d. 22 mln
*- Inne to środki udzielone w programie PHARE, przez Wojewodę Katowic oraz środki z PARP, oraz z Urzędu Miasta w Zabrzu oraz w Jastrzębiu
81
Wsparcie sektora MSP
Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw odpowiada III. celowi tematycznemu w założeniach RPO
WSL.
Inwestycje wspierające wzrost konkurencyjności sektora MSP były inwestycjami w działalnośd bieżącą –
zakup materiałów, produktów i towarów, regulowanie zobowiązao, oraz inwestycjami w środki trwałe-
nowe budynki, grunty, remonty i przebudowy budynków, wyposażenie trwałe czy zakup wartości
niematerialnych i prawnych.
Żaden z funduszy nie oferował instrumentu finansowego na zasadach wyłącznie nowej inwestycji. Taka
pożyczka dostępna jest tylko w ramach RPO WSL i jest to preferencyjna pożyczka inwestycyjna w
Funduszu Górnośląskim.
W celu wspierania sektora MSP w województwie śląskim do firm kierowano pożyczki i poręczenia. W
zakresie pożyczek sześd produktów pochodzi ze środków Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw, jeden produkt pożyczkowy finansowany jest ze środków Wojewody
Katowic (udzielanych od 1998 r.), jedna z inicjatywy PHARE oraz jedna ze środków PARP mających na
celu dokapitalizowanie funduszy pożyczkowych .
Środki w ramach SPO WKP mają za zadanie wspierad dostęp przedsiębiorstw do kapitału. Program ten
został zapoczątkowany w okresie programowania 2004-2006 i nie ma terminu zakooczenia. Oznacza to,
że łączna kwota przekazana na wspieranie przedsiębiorczości w województwie śląskim może byd w
ciągłym obrocie. To samo dotyczy środków, którymi PARP dofinansowywał w przeszłości fundusze
pożyczkowe.
Środki udostępnione przez Wojewodę Katowic przekazane zostały w 1998 roku w celu rozwoju
przedsiębiorczości na obszarze województwa Katowickiego. Inicjatywa PHARE, z której finansowana jest
działalnośd jednego funduszu, miała na celu poprawę konkurencyjności i efektywności śląskich
przedsiębiorstw. Pochodzi z lat 2000-2003.
Bez wykorzystania środków RPO WSL funkcjonują cztery fundusze świadczące usługi poręczeniowe. Dwa
z nich (ARL w Sosnowcu i ŚRFP w Katowicach) udzielają poręczeo z wykorzystaniem środków SPO WKP i
mają na celu poprawę sytuacji mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w województwie śląskim.
W dwóch miastach w województwie śląskim Urzędy Miast wyszły z inicjatywą stworzenia własnych
funduszy poręczeniowych. Tym samym w Zabrzu i w Jastrzębiu Zdroju istnieją dwa fundusze udzielające
poręczeo głównie z pieniędzy miast i mające na celu stymulowanie przedsiębiorczości i przeciwdziałanie
bezrobociu. Fundusz w Jastrzębiu Zdroju działa jako osobna jednostka finansowana częściowo
pieniędzmi udzielonymi przez Urząd Miasta. Fundusz w Zabrzu działa jako komórka wewnątrz Urzędu
Miasta i udziela poręczeo z budżetu Urzędu Miasta. Oba fundusze udzielają poręczeo mikro, małym i
średnim przedsiębiorstwom, na porównywalnych warunkach
Łącznie wartości środków w funduszach poręczeniowych i pożyczkowych w województwie śląskim
wynoszą ok. 200 mln PLN. Brak precyzji wynika z faktu, że kapitalizacja funduszy zmienia się w czasie
(dane uzyskane od funduszy pożyczkowych i poręczeniowych na drodze zapytao telefonicznych lub
pocztą e-mail).
Wsparcie kierowane do JST i firm w zakresie ochrony środowiska- WFOŚiGW
Wsparcie w zakresie ochrony środowiska kierowane jest głównie do JST, rzadziej do przedsiębiorstw.
Instytucją wdrażającą program jest Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ten
typ wsparcia odpowiada celom tematycznym IV i VI w założeniach RPO WSL.
82
Interwencje wsparcia w WFOŚiGW miały na celu ochronę środowiska i nie były uzależniane od
charakterystyk beneficjentów wsparcia. Innymi słowy niezależnie od tego, czy wsparcie
trafiłoby do JST czy do dużego przedsiębiorstwa, celem nadrzędnym było zagwarantowanie, by
wspierana inwestycja wywierała pozytywny wpływ na ochronę środowiska.
W zakresie pożyczek WFOŚiGW udziela wsparcia w czterech obszarach ochrony środowiska: ochrona
wodno-ściekowa, ochrona klimatu i atmosfery oraz ochronę powierzchni Ziemi.
W zakresie ochrony powierzchni ziemi chodzi o gospodarowanie odpadami (komunalnymi i innymi) oraz
rekultywację terenów zdegradowanych przez minimalizację powstawania odpadów, usuwanie azbestu
czy likwidację zagrożeo środowiskowych powodowanych zdeponowaniem niebezpiecznych odpadów.
Ochrona klimatu i atmosfery ma na celu głównie ochronę powietrza oraz inwestycje pozwalające na
wykorzystanie odnawialnych źródeł pozyskiwania energii. Odbywa się to przez m.in. budowę lub zmianę
systemu ogrzewania na bardziej efektywny, instalację do produkcji paliw niskoemisyjnych lub budowę
ekranów akustycznych wzdłuż dróg. Ochrona wód dotyczy gospodarki wodno-ściekowej, a jej wdrażanie
polega na wymianie lub naprawie starych sieci wodociągowych, budowie sieci kanalizacji zbiorczych
zapewniających odpowiedni poziom oczyszczania czy szeregu projektów związanych z budową nowych
sieci wodociągowych dostarczających wodę pitną.
Wszystkie instrumenty, niezależnie od priorytetu wsparcia, udzielane są na tych samych warunkach.
Pożyczki w ramach powyższych programów udzielane są do kwoty 80 proc. kosztów kwalifikowanych.
Podobnie w przypadku montażu „pożyczka+dotacja” łączne wsparcie może wynieśd do 80 proc.
Wyjątkiem są sytuacje nagłej potrzeby usuwania azbestu, wtedy dofinansowanie może wynieśd do 100
proc.
WFOŚiGW udziela pożyczek stosując preferencyjne oprocentowanie o charakterze zmiennym według
stopy redyskonta weksli. Wysokośd oprocentowania wynosi 0,95 stopy redyskonta weksli, ale nie mniej
niż 3,5 proc. w stosunku rocznym. Okres, na jaki WFOŚiGW udziela pożyczki to 3 do 12 lat. WFOŚiGW
udziela również pożyczek pomostowych – nieumarzalnych pożyczek przyznawanych w ramach
utrzymania ciągłości zadao.
W zakresie linii kredytowych WFOŚiGW ogłasza przetargi dla banków, które są zainteresowane
wprowadzaniem preferencyjnych kredytów w zakresie ochrony środowiska. Warunki są podobne do
warunków udzielania pożyczek – występuje tam to samo oprocentowanie (0,95 stopy redyskonta weksli
ale nie mniej niż 3,5 proc. w stosunku rocznym), zwiększone dodatkowo o jednoprocentową prowizję.
Podobnie okres, na jaki przyznawana jest linia kredytowa wynosi do 12 lat.
Całkowite środki do dyspozycji funduszuw okresie 2007-2013 przeznaczone na wsparcie zwrotne to1
mldzł.
Wejścia kapitałowe w małe i średnie innowacyjne przedsiębiorstwa
Finansowanie kapitałowe odpowiada I celowi tematycznemu w założeniach RPO WSL.
Fundusze zajmujące się wejściami kapitałowymi działają zwykle na poziomie krajowym, a nie
regionalnym. W związku z tym rozpatrzone zostały źródła finansowania tych funduszy, które w
okresie 2007-2013 udzielały wsparcia w województwie śląskim lub mają tam siedzibę.
Środki funduszy seed i venture capital pochodzą z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka i
mają na celu inwestowanie w małe i mikro innowacyjne przedsiębiorstwa.
83
W województwie śląskim istnieje 5 funduszy oferujących wsparcie kapitałowe. Jeden z nich jest
funduszem venture capital, pozostałe to fundusze seed capital. Fundusz venture capital ma siedzibę w
województwie śląskim, tam też między innymi inwestuje. Wartośd środków funduszu to 50 mln zł.
Pozostałe 4 fundusze seed capital to głównie parki technologiczne lub technologiczno-naukowe.
Wszystkie mieszczą się w województwie śląskim i zajmują się tzw. fazą zasiewu (pomoc w kreacji
przedsiębiorstw i pierwsze fazy rozwoju). Sumaryczna wartośd środków w funduszach seed capital to 47
mln zł. Sumarycznie wartośd środków przeznaczona na wejścia kapitałowe to 97 mln zł (zob. wykres 36.).
Wykres 36. Środki dostępne w województwie śląskim w funduszach private equity (venture capital i seed capital), mln zł – stan na dzieo 30.10.2012
Źródło: Baza projektów KSI SIMIK MRR
Inwestycje wspierane przez fundusze venture capital i seed capital muszą mied charakter
innowacyjności. Celem tej formy wsparcia jest rozwój małych i średnich innowacyjnych firm, które mają
trudności z dostępem do innej formy finansowania zewnętrznego. Wejścia kapitałowe to najczęściej nie
tylko fundusze, ale i know-how w zakresie innowacji oraz doświadczenie w biznesie.
Beneficjentami tego typu wsparcia są powstające oraz małe i średnie innowacyjne firmy. Warunek
innowacyjności nie musi byd spełniony dla wejśd Aniołów Biznesu, którzy inwestują we wszystkie małe
firmy, niekoniecznie innowacyjne.
2.3.2 Wykorzystanie mechanizmów finansowania zwrotnego poza RPO WSL
Wykorzystanie mechanizmów w całym okresie programowania w podziale na instrumenty zbadane
zostało w oparciu o dostępne anonimowe dane agregatowe oraz na opracowaniach instytucji
wdrażających. Dane zostały udostępnione przez fundusze pożyczkowe lub poręczeniowe na potrzeby
niniejszego badania.
W zakresie wspierania sektora małych i średnich przedsiębiorstw w okresie od początku 2007 roku do
dnia 30 września 2012 r.poza RPO WSL fundusze pożyczkowe udzieliły sumarycznie pożyczek na 103 mln
PLN, a fundusze poręczeniowe udzieliły poręczeo na 186 mln PLN.
Wykres 37. Wartośd pożyczek poza RPO WSL względem instytucji udzielającej wsparcia w
okresie 2007-2012 (mln PLN) – stan na 30.09.2012
Wykres 38. Wartośd poręczeo poza RPO WSL względem instytucji udzielającej wsparcia w
okresie 2007-2012 (mln PLN) – stan na 30.09.2012
84
GAPP - Górnośląska Agencja Promocji Przedsiębiorczości, RAR - Rudzka Agencja Rozwoju
„Inwestor”, FG - Fundusz Górnośląski, GARR - Górnośląska agencja Rozwoju Regionalnego, BCP -
Bielskie Centrum Przedsiębiorczości.
BFPK - Bielski Fundusz Poręczeo Kredytowych, ARL - Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, FPKJ -
Fundusz Poręczeo Kapitałowych w Jastrzębiu Zdroju, ŚRFP - Śląski Regionalny Fundusz
Poręczeniowy.
Źródło: Dane funduszy poręczeniowych i pożyczkowych
W porównaniu ze środkami udzielanymi w ramach RPO WSL (wyłączając inicjatywę JESSICA) w okresie
2007-2012 fundusze pożyczkowe i poręczeniowe udzieliły sumarycznie ponad sześciokrotnie więcej
środków (szczegółowo rozkład pożyczek i poręczeo poza RPO WSL obrazują odpowiednio wykres 37. i
wykres 38.). Należy jednak pamiętad, że w ramach RPO WSL pożyczki i poręczenia w okresie 2007-2012
dla ostatecznych beneficjentów wsparcia dostępne były dopiero od około połowy 2010 r. Wynika to z
późnego wdrażania instrumentów finansowych w województwie śląskim.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej udzielał pożyczek i linii
kredytowych w okresie 2007-2012. W zakresie pożyczek podpisał 1711 umów o łącznej
wartości 1 667 mln PLN. WFOŚiGW udzielił w okresie 2007-2012 w województwie śląskim 18
linii kredytowych na łączną wartośd 72,6 mln PLN.
WFOŚiGW w okresie 2007-2011 wykonał swoje plany finansowe udzielając w pożyczkach i
liniach kredytowych wszystkich dostępnych pieniędzy.
Dane w tym podpunkcie pochodzą z otrzymanych od WFOŚiGW sprawozdao z wykonania
planów finansowych za lata 2007-2011 oraz sprawozdao dostępnych na stronie internetowej
funduszu.
85
Fundusz venture capital zainwestował w 5 innowacyjnych przedsiębiorstw w województwie
śląskim o łącznej wartości 11,2 mln PLN (dane PARP, strona internetowa dot. POIG27). Przy
kapitalizacji funduszu na poziomie 50 mln PLN wskazuje to na efektywnośd wykorzystania
środków na poziomie 22 proc., ale pamiętad należy, że fundusz może inwestowad w całym
kraju.
Fundusze seed capital dokonały łącznych inwestycji na 14 mln PLN (dane PARP, strona
internetowa dot. POIG28). Przy łącznej kapitalizacji funduszy rzędu 47 mln PLN daje to
efektywnośd wykorzystania środków na poziomie 30 proc.
Z wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami funduszy pożyczkowych poza RPO WSL
wynika, że instrumenty inżynierii finansowej które cieszą się największą popularnością
podmiotów, do których są kierowane, są pożyczki. Przedsiębiorców przyciąga niższy koszt
finansowania inwestycji w porównaniu z kredytem bankowym. Wynika to z najlepszej
znajomości tego typu instrumentów oraz z dużej dostępności wynikającej z największej liczby
podmiotów udzielających tego typu wsparcia. W drugiej kolejności popytem cieszą się
poręczenia kredytowe ułatwiające przedsiębiorcom dostęp do najbardziej popularnego
rynkowego instrumentu zwrotnego – kredytu bankowego. Najmniejszą popularnością cieszą
się wejścia kapitałowe – niektóre fundusze seed capital nie zrealizowaly jeszcze żadnej
inwestycji.
Modele wdrażania wsparcia poza RPO WSL
Model wdrażania zależy od instrumentu wsparcia. Pomoc udzielana małym i średnim
przedsiębiorstwom wdrażana jest za pomocą modelu bezpośredniego – zarówno PARP w
programach SPO WKP i Phare, wojewoda Katowic czy Urzędy Miast wybierały konkretne
fundusze pożyczkowe lub poręczeniowe do udzielania wsparcia, bez powoływania menadżera
funduszu.
Wsparcie udzielane w zakresie Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej udzielane jest w bezpośrednim modelu wdrażania. Wynika to z tego, że WFOŚiGW
udziela wsparcia wyłącznie ze swoich środków i nie potrzebuje korzystad ze zlecania wdrażania
innym funduszom.
2.3.3 Problemy z wdrażaniem wsparcia poza RPO WSL
Problemami, z którymi instytucje wdrażające wsparcie mogły się spotkad to niewystarczające
zainteresowanie ze strony przedsiębiorców. Szczególnie widoczne jest to w funduszach
wspierających wejściami kapitałowymi- niektóre nie podjęły jeszcze ani jednej inwestycji (np.
Technopark Gliwice).
27
http://www.poig.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/Strony/default.aspx 28
Ibid.
86
Trudnośd z wykorzystaniem środków mają też małe fundusze (np. Bielskie Centrum
Przedsiębiorczości), które nie oferują wielu produktów dla różnych grup przedsiębiorców.
Instytucje z bardziej zróżnicowaną ofertą (w zakresie celów na które przeznaczane jest
wsparcie oraz ostatecznych odbiorców) nie mają najczęściej problemów z wykorzystaniem
wsparcia (np. Fundusz Górnośląski).
Ponadto problemem, na który fundusze pożyczkowe zwracały uwagę, były kwestie
zabezpieczenia pożyczki przez przedsiębiorców.
Mniejszą trudnością, na który wskazują fundusze pożyczkowe to niejednokrotnie zbyt małe
kwoty pożyczek i zbyt krótki okres wsparcia. Instytucje wdrażające wsparcie poza RPO WSL
mają często niższą granicę maksymalnej wielkości pożyczki niż jest to w RPO WSL. Jednocześnie
istnieje zapotrzebowanie przedsiębiorców na większe kwoty pożyczek, z czym fundusze mają
problem jeśli inwestycji nie da się rozbid na kilka mniejszych. Tym samym maksymalne kwoty
pożyczki w ramach RPO WSL (szczególnie w Funduszu Górnośląskim SA) wydają się byd
ustalone na odpowiednim poziomie.
87
3 Propozycje zwrotnego i bezzwrotnego wsparcia w
województwie śląskim w perspektywie 2014-2020
Kluczowym problemem w analizie przyszłości wsparcia zwrotnego w województwie śląskim
jest wskazanie, w jakich obszarach ma byd ono stosowane, do jakich grup podmiotów powinno
byd kierowane oraz jakie będą zasady jego udzielania.
W podrozdziale 3.1. analizujemy, w odniesieniu do jakich celów tematycznych i obszarów
(typów) interwencji, zdefiniowanych w Założeniach do przyszłego Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Śląskiego w latach 2014-2020, finansowanego z EFRR (w wersji
z maja 2012 r.)29 stosowad można poszczególne instrumenty. W kolejnym podrozdziale (3.2.)
przedstawiamy możliwe modele wdrażania, by następnie zaprezentowad propozycje alokacji
środków (3.3.). Rozważania na temat wpływu zwiększenia rangi finansowania zwrotnego (3.4.)
na rozwój województwa stanowią podsumowanie niniejszego rozdziału.
3.1 Wsparcie zwrotne i bezzwrotne wg celów tematycznych
3.1.1 Cel tematyczny I. Wspieranie badań naukowych, rozwoju technologicznego
i innowacji
Założenia RPO WSL 2014-2020 proponują koncentracje na trzech typach działao, zmierzających
do rozwoju infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki, wsparciu innowacji w
przedsiębiorstwach i wspieraniu badao naukowych.
Zasadniczo charakter badao naukowych, a także inwestycji w infrastrukturę naukową i B+R
powoduje, że wsparcie zwrotne nie ma w odniesieniu do nich zastosowania. Wynika to z ryzyka
związanego z pracami B+R oraz często niepewnym, odległym i czasem trudnym w praktyce do
wykorzystania związkiem między prowadzonymi badaniami a rynkowym sukcesem.
Jednocześnie, mimo dużej ogólności założeo przyszłego programu, można wskazad obszary, w
których celowe jest rozważenie wykorzystania wsparcia zwrotnego.
W ramach celu tematycznego pierwszego planuje się wsparcie innowacji w
przedsiębiorstwach, przez co rozumie się wspieranie transferu technologii, wspieranie rozwoju
nowych produktów i usług (a więc wprowadzanie innowacji produktowych) oraz wspieranie
wprowadzania nowoczesnych technologii w przedsiębiorstwach (w ramach inteligentnych
specjalizacji regionu). Katalog tych działao jest zbyt ogólny, by było z całą pewnością możliwe
określenie, czy nie ma podstaw do stosowania wsparcia zwrotnego. W szczególności, jeśli
projekty z ww. obszarów nie są związane z istotnym ryzykiem niepowodzenia projektu, to
29
W dalszej części raportu odwołujemy się do tego opracowania jako do Założeo RPO WSL 2014-2020 lub po prostu założeo.
88
uzasadnienie wsparcia bezzwrotnego jest niewielkie. Natomiast nawet w wypadku projektów o
wysokim ryzyku celowe może byd rozważenie udzielanie pożyczek na wkład własny
beneficjentów wsparcia – także dla projektów finansowanych dotacyjnie z innych źródeł niż
RPO WSL (np. z grantów NCBiR czy środków następcy PO IG). Ponadto projekty zakładające
tworzenie innowacji produktowych, które związane są z powstaniem nowego podmiotu lub
istotnym rozwojem istniejącego podmiotu mogą stanowid obszar wsparcia kapitałowego – w
szczególności wtedy, gdy jest to przedsięwzięcie wysoce ryzykowne.
Jednocześnie należy zwrócid uwagę, że obszar ten jest problematyczny z punktu widzenia
demarkacji z celem tematycznym III., obszar wsparcia: inwestycje polegające na wdrożeniu
innowacji w MSP. W związku z tym ew. wsparcie zwrotne w celu tematycznym powinno
stanowid de facto częśd kompleksowych rozwiązao skierowanych do przedsiębiorstw,
zależnych od modelu wdrażania wsparcia i zintegrowanych ze wsparciem w ramach celu
tematycznego III., co opisujemy w rozdziale 3.1.3. oraz w rozdziale 3.2.1. poniżej.
Tabela 13. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym I.
Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji
Innowacje w przedsiębiorstwach Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy
Pożyczki preferencyjne
Wsparcie absorpcji technologii i innowacji produktowych związanych z niewielkim ryzykiem (w ramach obszaru transferu technologii, rozwoju produktów i usług oraz wsparcia inteligentnych specjalizacji)
MSP
Wejście kapitałowe
Wsparcie innowacji produktowych o wysokim ryzyku, w projektach dużych w stosunku do wielkości przedsiębiorstwa (w ramach obszaru rozwoju produktów i usług)
MSP, w tym nowe
Uzasadnienie odbiorców: W ramach celu tematycznego I. wsparcie zwrotne powinno dotyczyd wyłącznie przedsiębiorstw, których projekty mają ściśle komercyjny charakter. Podmioty nierynkowe w ramach celu tematycznego nie będą realizowad projektów o potencjale wsparcia instrumentami zwrotnymi. Ograniczenie wsparcia do MSP wynika z założeo opisanych w rozdziale 3.1.8. Wsparcie przedsiębiorstw nowych i na wczesnych etapach rozwoju w ramach wejśd kapitałowych wynika ze specyfiki tego instrumentu.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.2 Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości
technologii informacyjno-komunikacyjnych
Sposób sformułowania celu tematycznego II. pozostawia niewielkie pole manewru w zakresie
zastosowania instrumentów zwrotnych. Większośd działao wspierających rozwój branży TIK
będzie (zgodnie z założeniami RPO) realizowana w ramach celu I. i III., co jest podejściem
słusznym. W obszarze interwencji celu II. pozostają e-usługi, przy czym kryterium decydującym
o potencjale wykorzystania instrumentów zwrotnych jest możliwośd ich rynkowego
wykorzystania, dokonując ich podziału na:
89
e-usługi publiczne, realizowane przez podmioty publiczne, o zerowym lub niewielkim
potencjale rynkowym: nie nadają się do realizacji z wykorzystaniem
wsparcia zwrotnego;
e-usługi rynkowe, realizowane przez przedsiębiorstwa, o wysokim potencjale
rynkowym – możliwe do realizacji z wykorzystaniem wsparcia zwrotnego.
Wsparcie przedsiębiorstw w zakresie e-usług rynkowych powinno byd jednak realizowane jako
element wsparcia w ramach celu tematycznego I. (innowacje produktowe) lub III. Wsparcie
MSP może w tym zakresie obejmowad wszystkie główne instrumenty wsparcia zwrotnego i co
do zasady nie ma powodu, by wydzielad je jako odrębne obszary wsparcia przedsiębiorstw przy
zastosowaniu instrumentów zwrotnych (można np. rozważyd uwzględnienie sektora, jako
jednego z uwzględnianych w pożyczkach preferencyjnych opisywanych w celu
tematycznym III.). Potencjalnie można rozważyd stworzenie dedykowanego e-usługom
rynkowym wsparcia kapitałowego, w formie instrumentu skierowanego wyłącznie do
powstających i rozwijających się firm tego sektora.
Tabela 14. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym III.
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych
e-usługi rynkowe
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Wejście kapitałowe
Wejścia kapitałowe dla projektów polegających na tworzeniu nowych e-usług rynkowych. Pozostałe instrumenty – w ramach ogólnego wsparcia celu III.
MSP, w tym nowe
Uzasadnienie odbiorców: W ramach celu tematycznego II. wsparcie zwrotne powinno dotyczyd wyłącznie przedsiębiorstw i projekty mają ściśle komercyjny charakter. Podmioty nierynkowe w ramach celu tematycznego nie będą realizowad projektów o potencjale wsparcia instrumentami zwrotnymi. Ograniczenie wsparcia do MSP wynika z założeo opisanych w rozdziale 3.1.8. Wsparcie przedsiębiorstw nowych i na wczesnych etapach rozwoju w ramach wejśd kapitałowych wynika ze specyfiki tego instrumentu.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.3 Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw,
W ramach celu tematycznego III. przewiduje się na obecnym etapie prac nad przyszłą
perspektywą działania zmierzające do wsparcia inwestycji w MSP, innowacji w MSP oraz
wzmocnienia atrakcyjności inwestycyjnej regionu. O ile polegające na przygotowywaniu
terenów inwestycyjnych powinno byd przedmiotem wsparcia bezzwrotnego, to w pozostałych
wypadkach rozważyd należy różne formy wsparcia zwrotnego, zależne od celu interwencji i
problemów, których doświadczają beneficjenci. Cel tematyczny III. z oczywistych względów
stanowi najważniejszy obszar wykorzystania instrumentów zwrotnych, co zresztą znajduje
odzwierciedlenie w propozycjach ich wykorzystania w założeniach RPO WSL 2014-2020 (wg.
których w celu III. koncentruje się aż 50 proc. środków programu w ramach wsparcia
zwrotnego, czyli 10 proc. całej alokacji przyszłego programu).
90
W zakresie wsparcia działalności inwestycyjnej MSP najwłaściwszym instrumentem wsparcia są
poręczenia oraz pożyczki, przy czym ich stosowanie powinno byd uzależnione od specyficznego
problemu, jaki uniemożliwia przedsiębiorcy pozyskania finansowania na rynku, wg opisu
poniżej (a także ogólnego opisu ich zastosowania pkt. 1.1.):
Poręczenia, jako instrument służący dostarczaniu zabezpieczenia pod rentowne, nie obarczone
ponadprzeciętnym ryzykiem przedsięwzięcia, jest najwłaściwszym instrumentem szerokiego
wsparcia przedsiębiorców – zwłaszcza mikro i małych, w ich codziennej działalności
inwestycyjnej. Przemawia za tym również łatwośd stosowania tego instrumentu i istniejący w
tej chwili popyt na nie. Jednocześnie pewne wątpliwości może budzid to, jaki powinien byd
model wdrażania wsparcia z wykorzystaniem tego instrumentu – nie ulega jednak wątpliwości,
że poręczenia powinny się stad podstawowym narzędziem wsparcia działalności inwestycyjnej
MSP, przy ograniczonej użyteczności w pozostałych obszarach wsparcia celu tematycznego III.
Poręczenia mogą byd także wykorzystywane do zabezpieczenia kredytów obrotowych, co nie
jest przewidziane w założeniach RPO, ale na co popyt jest zgłaszany przez odbiorców.
Wykorzystanie pożyczek warunkowane jest szczegółowymi celami wsparcia przedsiębiorstw w
ramach RPO WSL 2014-2020. Zauważyd należy, że pożyczka jest dla przedsiębiorstwa
rozwiązaniem bardziej korzystnym od kredytu (czy kredytu z poręczeniem) głównie ze względu
na oprocentowanie, które zwykle nawet dla pożyczek rynkowych jest niższe od
oprocentowania bankowego. Jednocześnie niezbyt wysokie zainteresowanie produktami
pożyczkowymi, jak również bardzo dobre wyniki funduszy pożyczkowych pod względem spłat
uprawdopodabniają hipotezę, że w tej formie wsparcia występuje jałowa strata, to jest że
firmy, które prawdopodobnie otrzymałyby wsparcie w instytucji komercyjnej uzyskują pożyczki
ze środków publicznych (i to na zasadach w gruncie rzeczy bardzo zbliżonych do rynkowych).
W związku z tym w przyszłości pożyczki udzielane na zasadach rynkowych powinny byd
kierowane do tych przedsiębiorców (lub przedsięwzięd), które nie mają szans na finansowanie
rynkowe – co oznacza koniecznośd akceptacji znacznie wyższego niż obecny poziomu ryzyka.
Jednocześnie przemawia to za ograniczeniem tego typu wsparcia: z jednej strony w wielu
wypadkach może byd ono efektywnie zastąpione poręczeniami (wszędzie tam, gdzie
zasadniczym problemem jest niewielki majątek lub krótki czas istnienia przedsiębiorstwa),
z drugiej strony popyt na te instrumenty może byd w przyszłości niewielki, a same narzędzia
nie powinny konkurowad z ofertą komercyjną banków. Pożyczki rynkowe mogą byd stosowane
przede wszystkim w wypadku wsparcia dla przedsiębiorstw bez historii kredytowej,
rentownych, ale o ograniczonej zdolności kredytowej, a pomocniczo w projektach dotacyjnych,
gdzie mogą byd traktowane jako wkład własny przedsiębiorcy.
Inaczej w tym kontekście prezentują się pożyczki preferencyjne, tj. o oprocentowaniu istotnie
niższym od rynkowego. Ich zadaniem jest bowiem nie tylko dostarczanie kapitału
przedsiębiorcom, ale także obniżanie – dla określonych kategorii inwestycji, wybranych branż
czy obszarów – jego kosztu. Tym samym narzędzie takie ma prowadzid nie tylko do
wyrównania niedoskonałości rynku, ale także (podobnie jak w wypadku dotacji) do sklonienia
przedsiębiorców do określonych działao. W tym kontekście jest to narzędzie szczególnie
predystynowane do wsparcia inwestycji polegających na wdrażaniu innowacji w MSP, a także
91
do ewentualnego profilowania interwencji w ramach wsparcia dla działalności
inwestycyjnej MSP.
Wejścia kapitałowe mogą byd skutecznym narzędziem wsparcia projektów najbardziej
ryzykownych (tak w działalności inwestycyjnej, jak i w innowacyjnych inwestycjach), w tym
projektów skierowanych do nowopowstających przedsiębiorstw – przy czym skuteczne może
byd (celem ograniczenia koniecznego wejścia kapitałowego do 50 proc.) łączenia ich ze
wsparciem dotacyjnym lub pożyczkami rynkowymi. Wejście kapitałowe należy rozważad w
szczególności w wypadku relatywnie (tj. w relacji do rozmiarów firmy) dużych i ryzykownych
przedsięwzięd firm nie posiadających zdolności kredytowej.
Warto na zakooczenie podkreślid, że sama innowacyjnośd inwestycji nie powinna byd (jak jest
to zaproponowane w założeniach RPO WSL 2014-2020) przesłanką udzielania wsparcia
bezzwrotnego – bardziej właściwe jest zwrócenie uwagi na ryzyko (i ewentualne efekty
zewnętrzne) i stosowanie wsparcia zwrotnego tylko tam, gdzie innowacja jest z nim silnie
związana – co dla dużej części inwestycji innowacyjnych nie ma miejsca. W związku z tym nie
należy zakładad, że dla wsparcia inwestycji polegających na wdrażaniu innowacji w MSP
głównym instrumentem powinny byd dotacje. Nawet innowacje w zakresie średnich i wysokich
technologii będące innowacją w skali krajowej mogą byd bowiem zwykłą adaptacją technologii
i w związku z tym ryzyko oraz efekty zewnętrzne z nimi związane są niewielkie.
Komentarza wymaga także konstrukcja wsparcia w odniesieniu do cyklu rozwojowego firmy.
Jak wskazano w rozdziale 1.3.1., na różnych etapach rozwoju firmy poszukują (i mają dostęp)
do różnych form finansowania zewnętrznego. W formułowanych przez nas propozycjach żadna
z form wsparcia (za wyjątkiem propozycji wsparcia zwrotnego firm nowopowstających) nie
odnosi się wprost do momentu rozwoju firmy i nie ma potrzeby ścisłego definiowania fazy
rozwoju, dla której kierowane są poszczególne instrumenty, niemniej charakterystyka
poszczególnych instrumentów proponowanych w celu tematycznym III. determinuje ich
wykorzystanie przez firmy o różnej charakterystyce:
wsparcie kapitałowe jest narzędziem finansowania przede wszystkim firm o potencjale
wzrostowym na wczesnych etapach ich rozwoju;
pożyczki rynkowe udzielane ze względu na ograniczoną zdolnośd kredytową są również
instrumentem skierowanym przede wszystkim do młodszych i mniejszych firm, które
ze względu na brak historii kredytowej nie są w pełni wiarygodnymi partnerami dla
banków – jednak ograniczona zdolnośd kredytowa (przy jednoczesnych korzystnych
perspektywach rozwojowych) może wynikad także z innych czynników, np. z branży, w
której działa przedsiębiorca;
pożyczki preferencyjne, przez efekt dodatkowości, kierowane są do wszystkich MSP
niezależnie od długości istnienia na rynku – chociaż zapewne ich odbiorcami będą (tak
jak obecnie) raczej nieco większe przedsiębiorstwa z grupy MSP;
również poręczenia kierowane są do firm niezależnie od ich etapu rozwoju, chociaż
dotychczas ich odbiorcami były w dużym stopniu firmy mniejsze.
92
Należy podkreślid, że wszystkie powyższe instrumenty mają znaczenie dla rozwoju
przedsiębiorstw – jednak bazując na dotychczasowych doświadczeniach i możliwościach
instytucjonalnych postulujemy położenie większej wagi na instrumenty dłużne (w tym
zwłaszcza poręczenia i pożyczki preferencyjne) kosztem instrumentów kapitałowych.
Tabela 15. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym III.
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw
wsparcie działalności inwestycyjnej MSP30
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Ograniczone zastosowanie – w obszarach niekonkurencyjnych z bankami, a więc głównie w obszarach bardziej ryzykownych niż obecnie.
MSP, zwłaszcza o ograniczonej
zdolności kredytowej
Pożyczki preferencyjne
Podstawowy instrument wpływania na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców – promocja określonych sektorów, obszarów lub typów inwestycji.
MSP, preferencje zależne od celów
RPO WSL
Poręczenia Podstawowy instrument zmniejszania niedoskonałości rynku kredytowego, skierowany do wszystkich branż, na wszystkie projekty inwestycyjne MSP.
MSP, zwłaszcza mikro i małe
Wejście kapitałowe
Pomocniczy instrument, dla relatywnie dużych inwestycji mikro i małych przedsiębiorstw.
MSP, nowe
Uzasadnienie odbiorców: W ramach wsparcia działalności inwestycyjnej MSP, przedsiębiorstwa o ograniczonej zdolności kredytowej są odbiorcami pożyczek rynkowych ze względu na cel interwencji i założenie o niekonkurowaniu z sektorem bankowym. Preferencje dla odbiorców (sektorowe lub na rodzaj inwestycji) pożyczek preferencyjnych związane są z tworzeniem efektu zachęty zgodnego z celami RPO WSL. Poręczenia są – ze swojej specyfiki – instrumentem skierowanym do mniejszych firm (i na nich powinny się koncentrowad), ale nie należy zamykad możliwości ich uzyskania firmom średnim. Wejścia kapitałowe mogą mied (przy skali przewidzianej w RPO WSL) zastosowanie głównie dla mniejszych wejśd na wczesnych etapach rozwoju, co wskazuje na firmy młode, raczej mikro i małe niż średnie.
wsparcie inwestycji polegających na wdrażaniu innowacji w MSP
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Ograniczone zastosowanie – przede wszystkim jako ew. uzupełnienie wsparcia dotacyjnego projektów ryzykownych.
MSP, preferencje zależne od celów
RPO WSL
Pożyczki preferencyjne
Podstawowe narzędzie wsparcia innowacyjnych projektów nieryzykowanych.
MSP, preferencje zależne od celów
RPO WSL Wejście kapitałowe
Pomocniczy instrument, w szczególności dla ryzykownych, relatywnie dużych inwestycji mikro i małych przedsiębiorstw.
MSP, w tym nowe
Uzasadnienie odbiorców: W ramach wsparcia inwestycji polegających na wdrażaniu innowacji w MSP, pożyczki rynkowe są proponowane jako uzupełnienie wsparcia dotacyjnego (tym samym kryterium powinny byd cele RPO WSL w zakresie promocji innowacji, a nie ograniczona zdolnośd kredytowa). Preferencje dla odbiorców (sektorowe lub na rodzaj inwestycji) pożyczek preferencyjnych związane są z tworzeniem efektu zachęty zgodnego z celami RPO WSL, przy czym instrument jest przeznaczony dla projektów nieryzykownych. Wejścia kapitałowe mogą mied (przy skali przewidzianej w RPO WSL) zastosowanie głównie dla mniejszych wejśd na wczesnych etapach rozwoju, co wskazuje na firmy młode, raczej mikro i małe niż średnie.
30
W założeniach RPO WSL 2014-2020 nie przewidziano tego typu wsparcia, ale celowe jest rozważenie udzielanie w tym obszarze również poręczeo również kredytów obrotowych oraz pożyczek rynkowych na cele obrotowe.
93
wsparcie powstawania przedsiębiorstw
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Istotne narzędzie wsparcia – stosowane samodzielnie lub jako uzupełnienie wsparcia kapitałowego.
nowe przedsiębiorstwa
Wejście kapitałowe
Istotne narzędzie wsparcia – zwłaszcza w wypadku stosunkowo dużych i ryzykownych projektów.
nowe przedsiębiorstwa
Uzasadnienie odbiorców: Kierowanie wsparcia do nowych przedsiębiorstw wynika wprost z obszaru interwencji.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.4 Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną
we wszystkich sektorach
W ramach celu tematycznego IV. wyróżniono trzy obszary (nie całkiem spójne z tymi z założeo,
ale im odpowiadające), do potencjalnego wsparcia środkami zwrotnymi. Są to wspieranie
produkcji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w źródłach rozproszonych (tj. wsparcie
skierowane do gospodarstw domowych, wspólnot itp., normalnie nie zajmujących się
produkcją energii), wsparcie termomodernizacji (skierowane do ww. grup) oraz wsparcie
produkcji energii odnawialnej pochodzącej ze źródeł nierozproszonych (a więc skierowane do
MSP, zajmujących się produkcją energii).
Wsparcie skierowane do właścicieli nieruchomości (czy to z przeznaczeniem na energetykę, czy
termomodernizację) ma na celu umożliwienie inwestycji korzystnych z punktu widzenia
interesu publicznego, prowadzonych przez podmioty normalnie nie prowadzące działalności
gospodarczej, o ograniczonej zdolności kredytowej. Dlatego też w ich wypadku rozważad
można przede wszystkim wsparcie w formie pożyczek – rynkowych, lub też preferencyjnych, w
zależności od decyzji o intensywności wsparcia i wysokości alokowanych środków.
W wypadku wsparcia dla MSP, mającego promowad tworzenie nowych instalacji
produkujących energię ze źródeł odnawialnych, właściwym instrumentem są pożyczki
preferencyjne (pożyczki rynkowe stanowiłyby w tym zakresie konkurencję dla oferty banków).
Na marginesie warto zauważyd, że w związku z regulacjami rynku energii wsparcie z RPO
infrastruktury służącej do dystrybucji energii jest wątpliwe niezależnie od jego formy.
Tabela 16. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym IV.
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach
produkcja energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych – źródła rozproszone
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Podstawowe narzędzie wsparcia – celem jest dostarczenie środków na inwestycje, przede wszystkim podmiotom na co dzieo nie prowadzącym działalności gospodarczej.
właściciele domów, wspólnoty
mieszkaniowe, spółdzielnie, JST
Pożyczki preferencyjne
Alternatywny instrument – do rozważenia w zależności od decyzji w zakresie polityki społeczno-gospodarczej, zapewniający większe oddziaływanie wsparcia.
właściciele domów, wspólnoty
mieszkaniowe, spółdzielnie, JST
94
Uzasadnienie odbiorców: Wsparcie z założenia dotyczy projektów realizowanych przez podmioty niekomercyjne, posiadające nieruchomości (lub zarządzające nimi).
produkcja energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych – inne źródła
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki preferencyjne
Podstawowe narzędzie wsparcia – celem jest zwiększenie skłonności przedsiębiorców do inwestycji w sprawdzone rozwiązania OZE.
MSP
Uzasadnienie odbiorców: Wsparcie dotyczy komercyjnych projektów firm. Ograniczenie wsparcia do MSP wynika z założeo opisanych w rozdziale 3.1.8.
termomodernizacja
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Podstawowe narzędzie wsparcia – celem jest dostarczenie środków na inwestycje, przede wszystkim podmiotom na co dzieo nie prowadzącym działalności gospodarczej.
właściciele domów, wspólnoty
mieszkaniowe, spółdzielnie, JST
Pożyczki preferencyjne
Alternatywny instrument – do rozważenia w zależności od decyzji w zakresie polityki społeczno-gospodarczej, zapewniający większe oddziaływanie wsparcia.
właściciele domów, wspólnoty
mieszkaniowe, spółdzielnie, JST
Uzasadnienie odbiorców: Wsparcie z założenia dotyczy projektów realizowanych przez podmioty niekomercyjne, posiadające nieruchomości (lub zarządzające nimi).
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.5 Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności
wykorzystania zasobów
W założeniach RPO WSL przewidziano w celu tematycznym VI. wsparcie dużych
przedsiębiorstw w zakresie rekultywacji zdegradowanych obszarów/terenów na cele
komercyjne. Wsparcie takie powinno byd udzielane zapewne w formie pożyczki preferencyjnej
(ze względu na niekonkurencyjnośd pożyczki rynkowej i niewielką przydatnośd pozostałych
instrumentów dla dużych przedsiębiorstw).
Ponadto rozważyd można udzielanie wsparcia zwrotnego (w formie pożyczek rynkowych lub
preferencyjnych) spółkom miejskim na zakup i modernizację środków transportu
publicznego.31 Projekty tego typu mogą byd finansowane z wykorzystaniem zwrotnych
instrumentów, ponieważ miejskie spółki transportowe działają w warunkach rynkowych
i osiągają przychody z tytułu świadczonych usług, a unowocześnienie i rozbudowa taboru daje
mi większe możliwości działania. Jednocześnie celem tych spółek nie jest osiąganie zysków,
a unowocześnienie taboru generuje pozytywne efekty zewnętrzne, np. poprzez ograniczenie
emisji. To, czy pożyczki będą udzielane na zasadach rynkowych czy preferencyjnych jest tu do
31
W Założeniach zakup środków transportu publicznego przewidziany jest w celu tematycznym VI. Obecnie rozważane jest przeniesienie tego obszaru do celu IV., w związku z ograniczeniami wynikającymi z tzw. ring-fencingu. W niniejszym dokumencie trzymamy się konwencji Założeo, jednocześnie ew. przeniesienie obszaru między celami nie zmienia w żaden sposób formułowanych przez nas propozycji.
95
pewnego stopnia kwestią wtórną: podstawową przesłanką stosowania instrumentu zwrotnego
będzie w tym wypadku rewolwing kapitału i tworzenie trwałego instrumentu wsparcia.
Zasadniczo w tym obszarze można także wykorzystad instrumenty dotacyjne.
Tabela 17. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym VI.
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów
rekultywacji zdegradowanych obszarów/terenów na cele komercyjne
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki preferencyjne
Pożyczki preferencyjne na rekultywację zdegradowanych obszarów/terenów na cele komercyjne
duże firmy
Uzasadnienie odbiorców: Wsparcie z założenia dotyczy dużych projektów inwestycyjnych, realizowanych przez duże firmy.
zakup środków transportu publicznego
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe lub preferencyjne
Pożyczki (preferencyjne lub rynkowe, w zależności od wyboru publicznego) dla spółek JST na zakup środków transportu publicznego.
spółki JST
Uzasadnienie odbiorców: Wsparcie z założenia kierowane jest do należących do JST spółek świadczących usług transportu publicznego.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.6 Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności
pracowników
W celu tematycznym VIII przedmiotem wsparcia zwrotnego (w formie pożyczek), może byd
wsparcie tworzenia nowych miejsc pracy, udzielane w dwóch formach:
przedsiębiorcy, który deklaruje utworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy
(w formie pożyczki preferencyjnej);
osobie podejmującej samozatrudnienie, na rozpoczęcie działalności (w formie pożyczki
rynkowej lub preferencyjnej).
Działania w ramach celu tematycznego będą mied w większości charakter aktywnych polityk
rynku pracy, realizowanych zapewne przez publiczne służby zatrudnienia. W tym obszarze w
większości wypadków stosowane są w Polsce różne formy wsparcia bezzwrotnego,
kierowanego bezpośrednio do bezrobotnych lub do firm. Proponowane powyżej instrumenty
zasadniczo mogą byd realizowane także w formie bezzwrotnej, jednak ich specyfika powoduje,
że również wsparcie w formie pożyczek jest możliwe.
Jednocześnie należy pamiętad o tym, że w wypadku wsparcia osób podejmujących
samozatrudnienie ryzyko jest dośd wysokie, co będzie w dłuższym okresie ograniczad
rewolwing środków: udzielanie wsparcia w formie pożyczek, a nie grantów, ma doprowadzid
do z jednej strony ograniczenia efekty jałowej straty (w mniejszym stopniu będą się o nie
ubiegad osoby de facto ich niepotrzebujące), z drugiej stanowid będzie dla odbiorców
96
motywację do rzetelnej kalkulacji biznesplanu i podejmowaniu działalności wtedy, gdy szanse
powodzenia są wysokie.
W wypadku wsparcia dla przedsiębiorstw na tworzenie nowych miejsc pracy, pożyczka
preferencyjna tworzy efekt zachęty, jednocześnie umożliwiając rewolwing kapitału i
ograniczając zjawisko jałowej straty.
Działania takie raczej podlegad będą finansowaniu z EFS.
Tabela 18. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym VIII.
Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników
wsparcie tworzenia miejsc pracy w MSP
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki preferencyjne
Pożyczki udzielane MSP na tworzenie nowych miejsc pracy za pośrednictwem projektów dotacyjnych dla PSZ
MSP, za pośrednictwem PSZ
Uzasadnienie odbiorców: Ograniczenie wsparcia do MSP wynika z założeo opisanych w rozdziale 3.1.8.
wsparcie dla rozpoczynających działalnośd gospodarczą
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki rynkowe
Mikropożyczki udzielane bezrobotnym na rozpoczynanie działalności gospodarczej – zapewne za pośrednictwem projektów dotacyjnych dla PSZ
bezrobotni, za pośrednictwem PSZ
Uzasadnienie odbiorców: Wynika z obszaru zastosowania.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.7 Cel tematyczny IX. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
W celu tematycznym IX. wsparcie zwrotne dotyczyd może wyłącznie obszaru „kompleksowa
rewitalizacja terenów zdegradowanych z uwzględnieniem elementu społecznego”, a więc
kontynuacji działao obecnie finansowanych z wykorzystaniem środków JESSICA. Co do zasady
proponujemy utrzymanie propozycji Założeo, należy tu jednak wspomnied o występujących we
wdrażaniu Inicjatywy JESSICA problemach.
Mimo ogólnie wysokiej naszej oceny wdrażania inicjatywy JESSICA w województwie śląskim
(również na tle części innych województw, zob. rozdział 2.2.), nie sposób pominąd
zasadniczego problemu, jakim jest niska adekwatnośd tego instrumentu do potrzeb JST, które
często rezygnują ze wsparcia w tej formie ze względu na brak możliwości (dalszego) zadłużania
się i problem ze sfinansowaniem wkładu własnego. Mimo tego, z inicjatywy JESSICA w
województwie śląskim przynajmniej częściowo JST jednak korzystają. Niemniej nie jest
oczywiste, czy – również w kontekście planowanego wprowadzenia reguły wydatkowej – w
przyszłości można spodziewad się wysokiego popytu ze strony JST na tego typu instrument.
97
Tabela 19. Instrumenty zwrotne w celu tematycznym IX.
Cel tematyczny IX. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
rewitalizacja
Instrument Obszar zastosowania Odbiorcy Pożyczki preferencyjne
Pożyczki udzielane JST na projekty rewitalizacyjne w ramach modelu post-JESSICA.
Głównie JST, także inne podmioty niekomercyjne
i MSP Uzasadnienie odbiorców: Katalog odbiorców wynika ze specyfiki projektów rewitalizacyjnych, w których większe znaczenie ma sam projekt, a nie podmiot go realizujący.
Źródło: Opracowanie IBS.
3.1.8 Wsparcie zwrotne wg typów beneficjentów
W powyższych zestawieniach prezentowaliśmy typy beneficjantów, do których kierowane ma
byd wsparcie w ramach proponowanych instrumentów wsparcia zwrotnego. Niemniej dwie
grupy zostały w tych zestawieniach praktycznie pominięte, co wymaga dodatkowego
komentarza.
Pierwszą grupą są duże firmy, które wskazaliśmy tylko w odniesieniu do projektów
rekultywacyjnych w celu VI., zgodnie z założeniami. Poza nimi, dużymi firmami uzyskującymi
wsparcie zwrotne mogą byd także spółki JST w ramach wsparcia na zakupy taboru transportu
publicznego. Poza tymi wyjątkowymi przypadkami wsparcie dużych firm nie jest
rekomendowane ze względu na to, że aby miało ono istotny wpływ na ich działania i
zachowania (poprzez efekt zachęty), musiałoby byd istotnie większe niż produkty przewidziane
dla MSP. Wymagałoby to nie tylko innych rozwiązao instytucjonalnych i organizacyjnych, ale
potencjalnie przekraczałoby demarkację między programami regionalnymi i krajowymi.
Ponadto, w celu tematycznym III. z definicji nie ma możliwości wspierania firm dużych – tak
więc ewentualne rozważanie takich działao możliwe jest przede wszystkim w celu
tematycznym IV., w ramach pożyczek preferencyjnych na inwestycje w OZE. To z kolei byłoby
nieefektywne w związku z przewidzianą alokacją na instrumenty zwrotne w tym celu.
Drugą grupą, która wymaga szczególnego omówienia są przedsiębiorstwa ekonomii społecznej.
W zakresie wszystkich instrumentów zwrotnych oferowanych dla przedsiębiorstw, powinny
one mied dostęp na równych z innymi przedsiębiorstwami zasadach. W związku z przeciętnie
niską zdolnością kredytową tego typu instytucji zapewne atrakcyjnymi instrumentami mogą
byd dla nich pożyczki i poręczenia w ramach celu tematycznego III. Potencjalnie można też
rozważyd dedykowane tym podmiotom instrumenty finansowane z EFS w ramach celu
tematycznego VIII. lub IX. Z bardziej szczegółowymi rekomendacjami warto jednak poczekad do
uzyskania pierwszych wyników pilotażowego programu pożyczkowego dla przedsiębiorstw
ekonomii społecznej, rozpoczynanego obecnie przez BGK i finansowanego ze środków EFS.
Tabela 20. Podsumowanie rekomendacji w zakresie zastosowania wsparcia zwrotnego i bezzwrotnego – wg obszarów wsparcia założeo RPO WSL32
Obszar Pożyczka rynkowa
Pożyczka preferenc.
Poręczenie Kapitał Dotacje Obszary wsparcia/Typ projektów Cel interwencji
Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju
technologicznego i innowacji
- - - - ++ budowa/przebudowa/modernizacja/doposażenie infrastruktury służącej innowacjom i B+R
rozwój infrastruktury służącej rozwojowi gospodarki
- - - - ++ budowa/przebudowa/modernizacja/doposażenie parków technologicznych, parków naukowych, parków przemysłowych
- - - - ++ budowa/przebudowa/modernizacja/doposażenie centrów kompetencji
- + - - + transfer technologii absorpcja innowacji
- + - + + rozwój produktów i usług innowacje
produktowe
- + - - + wsparcie inteligentnych specjalizacji (nowoczesne technologie w przedsiębiorstwach)
inteligentna specjalizacja
- - - - ++ badania stosowane
wspieranie badao naukowych
- - - - ++ badania technologiczne
- - - - ++ linie pilotażowe
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia
wykorzystania i jakości technologii informacyjno-
komunikacyjnych
+ ++ ++ ++ - e-usługi rynkowe wsparcie e-usług
komercyjnych
- - - - ++ e-usługi publiczne wsparcie e-usług
niekomercyjnych
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw
+ ++ ++ + - wsparcie działalności inwestycyjnej MSP zgodnie celami RPO (np. z uwzględnieniem branży turystycznej, edukacyjnej, wsparcia rozwoju eksportu),
wzrost inwestycji przedsiębiorstw
- - - + ++
wsparcie inwestycji polegających na wdrażaniu innowacji w MSP (ze szczególnym uwzględnieniem innowacji w zakresie średnich i wysokich technologii oraz innowacji w skali krajowej/regionalnej),
zmniejszenie ryzyka związanego z innowacyjnymi projektami
+ ++ - - - zwiększenie nakładów na
32
++ - instrument zdecydowanie rekomendowany, + - instrument rekomendowany,– - instrument nierekomendowany
Obszar Pożyczka rynkowa
Pożyczka preferenc.
Poręczenie Kapitał Dotacje Obszary wsparcia/Typ projektów Cel interwencji
działalnośd innowacyjną o niskim ryzyku
- - - - ++ kompleksowe uzbrojenie terenów typów brownfield pod działalnośd gospodarczą wraz z ich promocją,
zwiększenie atrakcyjności woj.
+ - - + - wsparcie powstawania przedsiębiorstw kreacja
przedsiębiorstw
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę
niskoemisyjną we wszystkich sektorach
++ + - - - budowa infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych – źródła rozproszone (podmioty nierynkowe)
czyste powietrze i odnawialne źródła energii
- ++ - - - budowa infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii ze źródeł odnawialnych – podmioty rynkowe
- - - - ++ projekty zwiększające efektywnośd energetyczną oświetlenia w gminach/miastach
- - - - ++
wsparcie budowy/modernizacji inteligentnych sieci w elektroenergetyce oraz rozszerzenia tych rozwiązao na sieci gazowe, ciepłownicze i wodociągowe, poprzez wdrażanie zintegrowanych systemów pomiarów oraz wspieranie rozwoju lokalnych hybrydowych systemów energetycznych
poprawa efektywności energetycznej
++ + - - - kompleksowa termomodernizacja budynków: MSP, komunalnych, spółdzielczych i wspólnot mieszkaniowych Wymiana/modernizacja indywidualnych źródeł ciepła
- - - - ++ efektywnośd energetyczna i innowacyjne wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych w sektorze MSP
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów
- ++ - - - wsparcie dla dużych przedsiębiorstw w zakresie rekultywacji zdegradowanych obszarów/terenów na cele komercyjne
tereny zdegradowane i poprzemysłowe
+ + - - - zakup/modernizacja środków transportu publicznego czysty transport
publiczny
- - - - ++ pozostałe obszary celu tematycznego pozostałe
Cel tematyczny VIII. - ++ - - - wsparcie tworzenia nowych miejsc pracy wzrost zatrudnienia
– przedsiębiorstwa
Obszar Pożyczka rynkowa
Pożyczka preferenc.
Poręczenie Kapitał Dotacje Obszary wsparcia/Typ projektów Cel interwencji
Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności
pracowników ++ - - - -
wsparcie podjęcia samozatrudnienia wzrost zatrudnienia - samozatrudnienie
Cel tematyczny IX. Wspieranie włączenia społecznego i walka z
ubóstwem33
- ++ - - -
Kompleksowa rewitalizacja terenów zdegradowanych z uwzględnieniem elementu społecznego
Wsparcie działao rewitalizacyjnych
Źródło: Opracowanie IBS.
33
W ramach celu tematycznego uwzględniono wyłącznie rewitalizację – pozostałe obszary wsparcia w sposób oczywisty podlegają wsparciu dotacyjnemu.
101
3.2 Modele wsparcia zwrotnego
Zwiększenie środków na wsparcie zwrotne i poszerzenie katalogu celów za jego pomocą
realizowanych powoduje, że refleksja nad modelem wdrażania musi dotyczyd nie tylko wyboru
instrumentów i rozwiązao instytucjonalnych (tj. tego, w jaki sposób ostatecznie środki będą
trafiad do pośredników), ale także sposobu realizacji celów tematycznych w ramach
poszczególnych instrumentów.
Nawiązując do rozważao przedstawionych w rozdziale 1.2, Instytucja Zarządzająca może:
wdrażad IIF bezpośrednio, wybierając samodzielnie pośredników finansowych;
wdrażad IIF pośrednio, za pośrednictwem menadżera funduszu;
udzielad pożyczek bezpośrednio ich koocowym odbiorcom.
Jednocześnie kluczowym problemem jest to, jak proponowane we wcześniejszym rozdziale
instrumenty (i oferujących je pośredników finansowych) przyporządkowad do poszczególnych
celów tematycznych. W dotychczasowej praktyce wdrażania instrumentów zwrotnych
stosowano podejście, które nazwad można wertykalnym modelem wdrażania. Oznacza ono
tyle, że dla realizacji określonego celu interwencji (np. wsparcia MSP) definiowano
dedykowane mu instrumenty, wdrażane następnie przez pośrednika finansowego (lub ich
grupę), wyłonionych w modelu bezpośrednim lub pośrednim.
Wykres 39. Podejście wertykalne
Podejście wertykalne
Cel 1 Cel 3Cel 2
Instrumenty A B C
Instrumenty A C
Instrumenty B C
fundusz funduszfundusz
Źródło: Opracowanie IBS
Podejście wertykalne jest o tyle czytelne, że umożliwia łatwe powiązanie narzędzi z celami
i postawienie przed instytucją współpracującą z pośrednikami finansowymi jednego celu
głównego. W ten sposób wdrażana jest obecnie interwencja skierowana dla przedsiębiorców,
poprzez fundusze pożyczkowe i poręczeniowe – czy to w ramach modelu bezpośredniego, czy
przy wdrażaniu z wykorzystaniem menadżera funduszu w formie Inicjatywy JEREMIE.
102
Alternatywnie zdefiniowad można podejście horyzontalne, które dopuszcza realizację wielu
celów w ramach jednego narzędzia w jednym funduszu (celów nie utożsamiamy tu z osiami
priorytetowymi – problem ten szerzej opisujemy poniżej). W sytuacji modelowej, podejście
horyzontalne oznacza, że jeden menadżer funduszu (lub bezpośrednio IZ, w modelu
bezpośrednim) dysponuje środkami na realizację różnych celi, wdrażając je następnie za
pośrednictwem różnych pośredników finansowych, oferujących narzędzia niekoniecznie
realizujących tylko jeden cel.
Wykres 40. Podejście horyzontalne
Podejście horyzontalne
Instrument B
Instrument B
Instrument A
Instrument A
Fundusz X
Fundusz Y
Instrument C
Instrument C
Fundusz Z
Cel 1 Cel 3Cel 2
Źródło: Opracowanie IBS
Zasadniczą zaletą proponowanego podejścia horyzontalnego jest to, że łatwiej będzie
doprowadzid do zapewnienia spójności systemu oraz uzupełniania się – a nie konkurencji –
pomiędzy poszczególnymi jego elementami. Jest to kluczowe w szczególności we wsparciu
oferowanym przedsiębiorcom, ze względu na znaczne poszerzenie katalogu tematycznego,
dostępnych środków oraz proponowanych narzędzi.
Jednocześnie nie we wszystkich obszarach interwencji konieczne jest tworzenie tak
rozbudowanych struktur w modelu wdrażania – poniżej omawiamy proponowane modele
wdrażania wraz ze wskazaniem, w jakich obszarach należy je wykorzystad i jakie są dodatkowe
warunki konieczne udanej realizacji interwencji.
3.2.1 Menadżer funduszu powierniczego – środki skierowane do przedsiębiorstw
W modelu horyzontalnym proponujemy realizację wsparcia dla przedsiębiorców. Za jego
wdrażanie odpowiedzialny byłby jeden menadżer funduszu powierniczego, w ramach którego
finansowane byłyby instrumenty realizujące wsparcie celu III., I., II. oraz w IV. (w tym ostatnim
wypadku wyłącznie w obszarze skierowanym do przedsiębiorstw), działający w modelu
103
wdrażania zbliżonym do funkcjonującego w chwili obecnej w inicjatywie JEREMIE.
Jednocześnie postuluje się realizację wsparcia zwrotnego dla przedsiębiorców –
przewidzianego obecnie w celach I., II. i III. w ramach jednego priorytetu RPO WSL 2014-2020,
tak by było możliwe elastyczne reagowanie ze strony IZ i menadżera na zmieniającą się
sytuację rynkową oraz zmiany popytu. Współpraca z menadżerem funduszu w takiej formule
umożliwi również bardziej elastyczne podejście do realizacji interwencji przez samych
pośredników finansowych. Docelowo, takie elastyczne podejście powinno uwzględniad:
realokację środków jeszcze nieprzekazanych pośrednikom w ramach celów (obszarów)
interwencji oraz w ramach instrumentów przez menadżera, w porozumieniu z IZ:
umożliwi to lepsze dopasowywanie interwencji do zmian sytuacji rynkowej i
zmniejszy ryzyko nieskutecznej interwencji;
przekazywanie środków transzami, przy uzależnieniu przekazywania kolejnych transzy
od efektywności obracania środkami już przyznanymi: stworzy to dla pośredników
motywacje do efektywnego wykorzystania środków, a menadżerowi umożliwi
kierowanie środków do tych pośredników, którzy osiągają najlepsze wyniki;
umożliwienie pośrednikowi (za zgodą menadżera) realokowanie środków między
oferowanymi w ramach projektu środkami: umożliwi to lepsze dopasowanie
interwencji do potrzeb rynku (dla środków już przekazanych pośrednikom).
Elastycznośd wprowadzona ww. rozwiązaniami będzie nieporównywalnie większa, niż
funkcjonująca obecnie w Poddziałaniu 1.1.1.: w obecnym okresie programowania kształt
interwencji został zdeterminowany w momencie rozstrzygnięcia konkursu i jego
modyfikowanie jest, w istniejącym stanie instytucjonalnym i prawnym, bardzo trudne. O ile nie
tworzy to w chwili obecnej poważniejszych trudności, to przy znacznym wzroście dostępnych
środków i komplikacji całego systemu tworzenie rozwiązao równie nieelastycznych obarczone
by było bardzo wysokim ryzykiem.
W związku z zakładanym sektorowym profilowaniem interwencji, należy rozważyd –
przynajmniej w odniesieniu do pożyczek preferencyjnych – stworzenie rozwiązao promujących
projekty o określonym profilu, np. o większej dostępności dla przedsiębiorstw z branży
turystycznej. W szczególności mogłyby byd to korzystniejsze warunki udzielania wsparcia lub
nawet subfundusze dedykowane określonym obszarom.
Poważnym wyzwaniem dla wdrażania będzie także taka konstrukcja pożyczek rynkowych, by
koncentrowały się one na przedsiębiorstwach o niskiej zdolności kredytowej. Będzie to musiało
oznaczad akceptację wyższego poziomu ryzyka – przy czym problemem może tu byd zarówno
awersja do ryzyka IZ, jak i niechęd pośredników finansowych do angażowania w
przedsięwzięcia ryzykowne środków własnych (w ramach wkładu własnego pośrednika).
Biorąc pod uwagę ograniczenia instytucjonalne po stronie pośredników finansowych konieczne
jest także stosowanie innych niż dotychczas w poddziałaniu 1.1.1. wymogów co do
zabezpieczeo dostarczanych pośrednikom IZ (czy menadżerowi funduszu w przyszłej
perspektywie) – co do zasady powinny byd akceptowane (co najmniej od instytucji
104
publicznych) weksle in blanco. Również w zakresie wynagradzania za zarządzanie należy
przyjąd rozwiązania możliwie elastyczne (najlepiej ryczałtowe rozliczenie w zależności od
obrotu, bez dodatkowych ograniczeo), w celu umożliwienia pośrednikom rozbudowy własnego
potencjału, co jest warunkiem skonsumowania istotnie większych środków przyszłym
programie.
3.2.2 Menadżer funduszu powierniczego – rewitalizacja
Realizacja wsparcia zwrotnego w zakresie rewitalizacji powinna przebiegad w sposób zbliżony
do obecnego, pod warunkiem usunięcia pewnych niedociągnięd systemu, opisanych w
rozdziale 2.2. Zasadniczą przesłanką jest to, że w Założeniach przewidziano prowadzenie
działao rewitalizacyjnych w zbliżonym zakresie i przy podobnej alokacji środków jak ta w
obecnym programie. Podstawowym problemem w chwili obecnej jest niska atrakcyjnośd
instrumentu dla JST. Atrakcyjnośd tę można zwiększyd, zmniejszając wymagania co do wkładu
własnego i wymaganych zabezpieczeo. Pożądane (chod niezależne od IZ) byłoby także takie
sformułowanie reguły wydatkowej, by pożyczki typu JESSICA (zaciągane de facto wewnątrz
sektora publicznego) nie były traktowane jako wzrost zadłużenia netto.
3.2.3 Model bezpośredni – cel IV. dla podmiotów nierynkowych
Wsparcie w ramach celu IV. skierowane do podmiotów niekomercyjnych jest w zakresie
projektów termomodernizacyjnych zbieżne z obecną ofertą WFOŚiGW. Również pozostałe
obszary wsparcia w ramach celu wpisują się w kompetencje tej instytucji, nawet jeśli nie
oferuje ona w tej chwili pożyczek czy dotacji na te cele. W związku z tym wdrażania wsparcia
zwrotnego dla instytucji nierynkowych we współpracy z WFOŚiGW jest oczywistym
rozwiązaniem – nie tylko podmiot ten posiada wymagane kompetencje, ale wspólne
stworzenie oferty zapewni jej spójnośd z instrumentami oferowanymi ze środków
pozostających w dyspozycji WFOŚiGW. Przy takim rozwiązaniu WFOŚiGW pełniłby rolę
pośrednika finansowego.
Funkcjonowanie takiego modelu zależy jednak istotnie od tego, jakie inne funkcje w systemie
wdrażania funduszy na lata 2014-2020 pełnid będzie Fundusz i jakimi środkami globalnie
będzie dysponowad. Alternatywnie można rozważyd model z wykorzystaniem innej instytucji
(lub innych instytucji), jednak w chwili obecnej nie ma oczywistych innych kandydatów do
wdrażania tego typu instrumentów.
Dodatkowo, WFOŚiGW mógłby byd pośrednikiem finansowym dla wsparcia w zakresie
rekultywacji w celu VI. – o ile nie będzie to realizowane w modelu post-JESSICA.
3.2.4 Wdrażanie pozostałych instrumentów
W rozdziale 3.1. przedstawiono także propozycje wsparcia z wykorzystaniem instrumentów
zwrotnych działao w zakresie zakupów taboru transportu publicznego (cel VI.) oraz wsparcia
tworzenia miejsc prac i wsparcia podejmowania samozatrudnienia (cel VIII.).
W wypadku zakupów taboru transportu publicznego, ze względu na stosunkowo niewielką
oczekiwaną liczbę projektów (zapewne ok. kilkunastu, bazując na doświadczeniach obecnej
perspektywy), proponowane jest udzielanie pożyczek bezpośrednio przez IZ, co będzie
105
rozwiązaniem najprostszym i bezpiecznym, zważywszy na to, że odbiorcami wsparcia
zwrotnego będą spółki samorządowe. Alternatywnie można rozważyd powierzenie roli
pośrednika finansowego WFOŚiGW.
W zakresie wsparcia na tworzenie miejsc pracy (dla MSP) i podejmowania działalności
gospodarczej (dla bezrobotnych), instrumenty powinny byd oferowane odbiorcom za
pośrednictwem PSZ – przy czym poszczególne projekty mogą byd wybierane w procedurze
konkursowej, zapewne przez WUP, o ile będzie pełnid rolę IP2 w zakresie celu
tematycznego VIII.
3.2.5 Modele wdrażania – podsumowanie
Proponowany model wdrażania – z wykorzystaniem dwóch menadżerów funduszy, w tym
wdrażającym interwencję horyzontalnie menadżerem odpowiedzialnym za całośd wsparcia dla
przedsiębiorstw – jest rozwiązaniem umożliwiającym efektywne zarządzanie środkami i
wdrażanie interwencji w warunkach istotnego wzrostu środków dostępnych na instrumenty
zwrotne.
Proponowany model wdrażania oznacza odciążenie IZ poprzez outsourcing do menadżerów
funduszy interwencji w tych obszarach, w których będzie najwięcej środków, przy zachowaniu
bezpośredniego modelu tam, gdzie środki są mniejsze a wdrożenie interwencji – stosunkowo
proste. Kluczem do sukcesu jest dobra współpraca na linii IZ (lub menadżer funduszu) a
pośrednik finansowy: województwo dysponuje bowiem siecią instytucji zdolnych do realizacji
wsparcia zwrotnego we wszystkich proponowanych obszarach.
Tabela 21. Podsumowanie proponowanych modeli wdrażania
Menadżer funduszu odpowiedzialny za instrumenty kierowane do przedsiębiorców
Cel I., II., III. Wszystkie instrumenty zwrotne Cel IV. Instrumenty zwrotne kierowane do przedsiębiorców
Menadżer funduszu odpowiedzialny za instrumenty skierowane na rewitalizację
Cel IX. Zwrotne wsparcie rewitalizacji (głównie dla JST) w ramach modelu post-JESSICA
Cel VI. Wsparcie rekultywacji (projekty komercyjne dużych firm).
Model bezpośredni – wybór pośredników przez IZ
Cel IV. Wsparcie do podmiotów nierynkowych.
Model bezpośredni – pożyczki udzielane bezpośrednio przez IZ
Cel VI. Pożyczki na zakup taboru transportu publicznego
Model bezpośredni – dotacje na instrumenty zwrotne dla PSZ
Cel VIII. Pożyczki na tworzenie miejsc pracy/samozatrudnienie w ramach projektów konkursowych dla PSZ
Źródło: Opracowanie IBS.
106
Jednocześnie należy mied na uwadze to, że model wdrażania zależy w pewnej mierze od
rozstrzygnięd, na które IZ może mied niewielki wpływ. Należy tu wymienid przede wszystkim:
ostateczne ustalenia w zakresie demarkacji interwencji między poziomem krajowym
i regionalnym;
wypracowane przez rząd rozwiązania ogólne w zakresie instrumentów zwrotnych tak w
zakresie regulacji prawnych, jak i gotowych (tzw. „off the shelf”) formatów wdrażania
(typu JESSICA czy JEREMIE), łącznie ze wskazaniem domyślnego menadżera funduszu;
przyjmowanie rozwiązao systemowych niezależnych od wdrażania polityk
finansowanych ze środków UE.
W szczególności ostatni przypadek jest interesujący i wart bliższego spojrzenia. System
instytucji realizujących wsparcie zwrotne (przynajmniej na poziomie IZ i pośredników
finansowych, w mniejszym stopniu na poziomie instytucji mogących byd menadżerami
funduszy) powstał i rozwinął się w Polsce w znacznej mierze dzięki finansowaniu ze
środków UE (dotyczy to zresztą nie tylko instrumentów zwrotnych, ale większości instytucji
realizujących wsparcie dla MSP czy wsparcie innowacyjności i konkurencyjności gospodarki).
Tym samym, system ten działa niejako w rytmie kolejnych perspektyw finansowych,
definiujących wiele z jego istotnych elementów. Stanowi to poważną barierę dla budowania
spójnych, systemowych rozwiązao o zasięgu ogólnokrajowym. Dodatkowym utrudnieniem jest
to, że w wielu aspektach IZ i pośrednicy finansowi działają w trudnym środowisku
regulacyjnym, przy niewystarczających lub nieadekwatnych przepisach prawa.
Rozwiązaniem tego problemu może byd tworzenie rozwiązao systemowych dla określonych
typów instrumentów, w oderwaniu (ale nie w sprzeczności) od finansowania z perspektywy
2014-2020. Przykładem takiego rozwiązania może byd koncepcja modelu wdrażania poręczeo
kredytowych, prezentowana w ramce poniżej.
107
Ramka 3. Model wdrażania systemu poręczeo kredytowych
Na koniec 2011 roku w Polsce istniało 51 funduszy poręczeniowych. Ich łączna kapitalizacja wynosi 1,035
mld PLN, udzieliły one poręczeo na wartośd 967 mln PLN. Średnia kapitalizacja funduszu w Polsce to ok.
20 mln PLN.
W zakresie celu udzielanych poręczeo najczęściej poręcza się kredyty na cele obrotowe (75 proc.
wartości poręczeo). W drugiej kolejności są to kredyty inwestycyjne (19 proc.). Resztę dopełniają
pożyczki inwestycyjne, obrotowe i inne finansowanie.
Na polskim rynku funduszy brakuje ustrukturyzowania, fundusze działają w zakresie regionalnym, często
ze sobą rywalizując. Efektem tego jest niski wskaźnik udzielania poręczeo (stosunek udzielonych
poręczeo do posiadanego przez fundusze kapitału). W 2011 roku wskaźnik wynosił niecałe 1, przy czym
fundusze mogłyby w większości wypadków bezpiecznie osiągad mnożniki o wartości 3-5. Wyjątkiem w
tej regule jest wielkopolska, gdzie fundusze poręczeniowe podpisały umowy o współpracy między sobą.
W efekcie wskaźnik udzielanych poręczeo osiąga w tych funduszach wartośd 5.
W polskim systemie funduszy poręczeniowych nie ma funduszu zajmującego się reporęczeniami. Istnieją
rządowe programy reporęczeo wdrażane przez Bank Gospodarstwa Krajowego, ale brakuje ścisłej
współpracy w tym zakresie funduszy poręczeniowych i BGK. Reporęczenia funkcjonują też w ramach
inicjatywy JEREMIE, ale banki i tak muszą tworzyd rezerwy od poręczanych części kredytów, co ogranicza
atrakcyjnośd tego instrumentu dla sektora finansowego.
Próbą wpłynięcia na strukturę rynku funduszy poręczeniowych był pomysł rządowy na stworzenie
Krajowej Agencji Poręczeniowej, wyspecjalizowanej w udzielaniu reporęczeo. Utworzenie nowego
podmiotu ma wzmocnid integrację i współpracę uczestników rynku poręczeniowego i tym samym
zwiększenie jego efektywności.
Inną propozycją jest stworzenie systemu ratingowego, który pozwalałby oceniad fundusze
poręczeniowe. To dawałoby bankom możliwośd zrezygnowania z tworzenia rezerw od poręczanej części,
tym samym znacznie zwiększając zainteresowanie banków korzystaniem z tego instrumentu.
W dyskusjach nad zmianą systemu poręczeo proponuje się także wprowadzenie poręczeo portfelowych.
Rozwiązanie takie jest jednak do pewnego stopnia niespójne z obecnie istniejącym systemem funduszy
poręczeniowych, których główną rolą jest bycie drugą instytucją, która ocenia zasadnośd
wnioskowanego kredytowania pod względem zasadności ekonomicznej. W wypadku poręczeo
portfelowych fundusze poręczeniowe stają się – w obecnej formie – zbędne.
Przykładem modelu wdrażania poręczeo efektywnie wykorzystującym mechanizmy wsparcia są
rozwiązania funkcjonujące w Portugalii (zob. rozdział 1.2.4.).
Źródło: Opracowanie IBS na bazie materiałów rządowych, informacji prasowych i wywiadów indywidualnych.
108
3.3 Alokacja środków
Ocena zapotrzebowania na wsparcie zwrotne w okresie 2014-2020 jest o tyle trudna, że w
województwie śląskim nie były prowadzone większe badania zmierzające do oceny
występowania luki finansowej w przedsiębiorstwach. Ponadto, dla części interwencji wybór,
czy wsparcie powinno przybrad formę zwrotną, czy bezzwrotną ma charakter wyboru
publicznego, ponieważ można przedstawid dobre argumenty za każdym rodzajem wsparcia.
Dotyczy to w szczególności środków kierowanych do podmiotów nierynkowych na projekty de
facto niekomercyjne, chod potencjalnie generujące korzyści finansowe dla samych
zainteresowanych, jakrównież wysokie efekty zewnętrzne. Przykładem takich działao są
projekty termomodernizacyjne czy inwestycje w tabor transportu publicznego (przyczyniające
się do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych).
3.3.1 Alokacja według Założeń RPO WSL 2014-2020
Punktem wyjścia dla analizy alokacji środków na instrumenty zwrotne są propozycje
przedstawione w Założeniach RPO WSL 2014-2020, przy czym we wszystkich obliczeniach
przyjmujemy, że środki jakimi będzie dysponował przyszły program będą identyczne z tymi na
lata 2007-2013 i wyniosą 2 057,5 mln euro.
W obecnej perspektywie, na wsparcie zwrotne (przy mniejszym katalogu działao)
przeznaczono w tych obszarach 316 mln zł (66 mln zł w ramach Poddziałania 1.1.1. i 250 mln zł
w ramach Poddziałania 6.2.3). Według Założeo, na wsparcie zwrotne zostanie przeznaczone ok.
297 mln euro, a więc ok. trzykrotnie więcej, niż w obecnej perspektywie, przy czym środki
zwrotne kierowane do przedsiębiorstw wzrosną ok. 12 razy, przy niezmienionych środkach na
rewitalizację i pojawieniu się środków na wsparcie zwrotne w ramach niskoemisyjnej
gospodarki i ochrony środowiska. O ile wsparcie zwrotne w ramach ochrony środowiska jest
nieduże, to w samej niskoemisyjnej gospodarce środki będą wg Założeo ok. dwukrotnie
większe, niż obecnie kierowane do przedsiębiorstw w ramach Poddziałania 1.1.1.34
Tabela 22. Alokacja na IIF wg Założeo RPO WSL 2014-2020
Cel Alokacja (proc.
programu)
proc. na IIF proc. alokacji
programu na IIF
mln euro na IIF
III. Podnoszenie
konkurencyjności MSP
20,0% 50,0% 10,0% 205,8
IV. Niskoemisyjna
gospodarka
15,0% 10,0% 1,5% 30,9
VI. Ochrona środowiska 7,0% 2,0% 0,1% 2,9
IX. (Rewitalizacja) 7,0% 40,0% 2,8% 57,6
RAZEM 49,0% x 14,4% 297,1
Źródło: Założenia RPO WSL 2014-2020
34
Jednocześnie, środki zwrotne w ochronie środowiska będą mied podobny charakter do wsparcia zwrotnego oferowanego obecnie przez WFOŚiGW.
109
To, że środki na wsparcie zwrotne przedsiębiorstw stanowią najważniejszy punkt założeo w
tym zakresie, determinujący np. propozycje w zakresie modelu wdrażania w tym obszarze (zob.
poprzedni rozdział). Są one wysokie nawet rozważając cały publiczny system wsparcia
zwrotnego przedsiębiorstw w województwie śląskim. Kapitalizacja funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych (bez JESSICI) wspartych w ramach RPO WSL stanowi ok. 1/3 kapitalizacji
instytucji świadczących takie usługi w województwie – tym samym, można przyjąd, że
realizacja RPO WSL 2014-2020 spowoduje wzrost kapitalizacji z ok. 200 mln obecnie do ok.
1 mln zł – a więc środków w ramach wsparcia zwrotnego przedsiębiorczości będzie ok. 5 razy
więcej. Jednocześnie znacznie ograniczone będzie wsparcie dotacyjne – co więcej powinno ono
byd tak kształtowane, by było niekonkurencyjne względem wsparcia zwrotnego. Dla
osiągnięcia tego celu konieczna będzie demarkacja między wsparciem zwrotnym
a bezzwrotnym, wg propozycji formułowanych w pkt. 3.1.3, lub tworzenie możliwości montażu
finansowego dotacji z pożyczką w wypadku wybranych obszarów.
Przy mieszanych zdaniach interesariuszy nt. możliwości absorpcji istotnie większych środków
przez przedsiębiorstwa w formie wsparcia zwrotnego należy zauważyd, że w relacji do PKB
kapitalizacja funduszy na tle kraju jest dośd niska, w szczególności w odniesieniu do funduszy
poręczeniowych (zob. rozdział 1.2.1.). Szerzej opinie interesariuszy nt. możliwości
absorpcyjnych przedstawiamy w rozdziale 4.
3.3.2 Propozycje alokacji – środki na IIF wg celów tematycznych
W naszych propozycjach alokacji przyjęliśmy, że środki programu ogółem będą w latach 2014-
2020 na poziomie tych z lat 2007-20132013. Ponadto przyjęliśmy za dany podział środków
między cele tematyczne (ale nie IFF) zaproponowany w Założeniach. Wynika to z tego, że
alokacja środków między cele tematyczne jest domeną wyboru publicznego i szczegółowych
analiz potrzeb rozwojowych województwa, które nie są przedmiotem niniejszego opracowania.
W odniesieniu do poszczególnych celów i propozycji wykorzystania w nich IIF, postulujemy:
W celu I. (wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji) częśd
przewidzianych obszarów wsparcia potencjalnie nadaje się do wykorzystania
instrumentów zwrotnych (w ramach de facto wsparcia przedsiębiorstw), w związku z
tym zaproponowaliśmy 10 proc. udział IIF w alokacji na cel I.;
W celu II. usługi rynkowe potencjalnie nadają się do wykorzystania instrumentów
zwrotnych, w związku z tym zaproponowaliśmy 10 proc. udział IIF w alokacji na cel II.
(jednak wyłącznie na wsparcie kapitałowe);
W celu III. i IV. pozostawiono propozycje Założeo bez zmian – oznacza ona bardzo
istotny wzrost roli wsparcia zwrotnego;
W celu VI. proponujemy wykorzystanie wsparcia zwrotnego w obszarze rozwoju taboru
transportu publicznego – propozycja zwiększenia odpowiada w przybliżeniu wydatkom
RPO WSL na ten cel w obecnej perspektywie;
110
W celu VIII. proponujemy wykorzystanie IIF, jednak alokacja na cały cel nie jest
w Założeniach ustalona;
W celu IX. proponuje się pozostawienie alokacji na IIF wg propozycji założeo.
Zaproponowany podział ma charakter kierunkowy – o ostatecznym podziale powinien
zadecydowad popyt, zdiagnozowany analizą luki finansowej. Dotyczy to przede wszystkim
instrumentów kierowanych do przedsiębiorstw. Jednocześnie model wdrażania oparty na
menadżerze funduszu w wariancie horyzontalnym umożliwi stosunkowo łatwe modyfikowanie
założeo i dopasowywanie się do zmieniającej się sytuacji rynkowej.
Według naszej propozycji środki na IIF są o ok. 60 mln euro wyższe niż w założeniach – wynika
to z propozycji zwiększenia alokacji na IIF w ramach celu I., II. i VI. W celu VI. propozycja ta
wprost odzwierciedla założenie, że zakupy taboru publicznego mogą byd finansowane z IIF.
W wypadku celu I. i II. wskazanie alokacji na IIF na poziomie 10 proc. środków celu ma
charakter wskazania, że częśd z przewidzianej w nich interwencji może podlegad wsparciu
zwrotnemu (co bardziej szczegółowo opisujemy w rozdziale 3.1.). De facto więc udział IIF
w tych celach powinien odpowiadad następującym decyzjom:
na ile w celu tematycznym I. mają byd wspierane „innowacje w przedsiębiorstwach”,
a na ile pozostałe główne typy działao (w których nie ma pola do finansowania
zwrotnego), oraz na ile „innowacje w przedsiębiorstwach” mają byd ukierunkowane na
projekty nieryzykowne, możliwe do finansowania finansowaniem zwrotnym
(względnie zakresu montażu finansowego przy finansowaniu pożyczkowym wkładu
własnego w projektach dotacyjnych);
na ile w celu tematycznym II. mają byd wspierane e-usługi rynkowe, a na ile e-usługi
nie mające potencjału komercyjnego.
Tabela 23. Proponowana alokacja na IIF RPO WSL 2014-2020
Cel Alokacja (proc. programu)
proc. na IIF
IIF proc. alokacji całkowitej
IIF w mln euro
I. Wsparcie B+R i innowacji 15,0% 10% 1,5% 30,9
II. E-usługi 2,0% 10% 0,2% 4,1
III. Podnoszenie konkurencyjności MSP
20,0% 50,0% 10,0% 205,8
IV. Niskoemisyjna gospodarka 15,0% 10,0% 1,5% 30,9
VI. Ochrona środowiska 7,0% 20,0% 1,4% 28,8
IX. (Rewitalizacja) 7,0% 40,0% 2,8% 57,6
RAZEM 66,0% x 17,4% 358,0
Źródło: Opracowanie IBS.
W każdym wypadku sugerujemy realizację celu I. i II. w zakresie wsparcia przedsiębiorstw (a co
najmniej zwrotnego wsparcia przedsiębiorstw) w ramach osi priorytetowej przyszłego RPO
realizującej cel III. Nie tylko będzie to korzystne z punktu widzenia ring-fencingu, ale przede
111
wszystkim umożliwi elastyczną realokację środków między obszarami, jak postulujemy to w
podrozdziale 3.2.1.
3.3.3 Propozycje alokacji – instrumenty w poszczególnych celach tematycznych
Oprócz ustalenia alokacji w ramach poszczególnych celów tematycznych, konieczne jest także
rozważanie, jakie instrumenty zwrotne powinny byd finansowane w ramach poszczególnych
celów tematycznych. Propozycje w tym zakresie przedstawiamy w tabeli 24. Zaproponowany
podział wynika przede wszystkim z diagnozy użyteczności instrumentów w poszczególnych
obszarach oraz dostępnych środków oraz (opisanej w rozdziale 1.1. i 3.1.) roli poszczególnych
instrumentów w realizacji polityki społeczno-gospodarczej.
W celu tematycznym I. (Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji)
podstawowym środkiem powinny byd pożyczki preferencyjne (ze względu na efekt zachęty),
uzupełnione o instrumenty kapitałowe. Da to możliwośd z jednej strony promowania
innowacyjnych, ale nieryzykownych przedsięwzięd przedsiębiorstw, z drugiej umożliwi
wsparcie rozwijających się, ryzykownych ale wysoce innowacyjnych przedsięwzięd firm małych
i nowopowstających. W celu tematycznym I. można także teoretycznie rozważyd pożyczki
rynkowe, które dawałyby możliwośd finansowania wkładu własnego w projektach dotacyjnych
celu I. – jednak raczej nie ma potrzeby specyficznego profilowania takiego narzędzia w tym
celu, przyjęto więc e finansowanie tego typu działao z ogólnej alokacji na pożyczki rynkowe w
celu tematycznym III.
W celu tematycznym II. przedsięwzięcia z zakresu e-usług rynkowych mogą byd wsparte
zwrotnie właściwie w każdej formie, jednak jedynie w wypadku wsparcia kapitałowego
rozważyd można tworzenie dedykowanych e-usługom programów, stąd też propozycja
(niewielkiej) alokacji wyłącznie na ten cel, przy założeniu dostępności środków (w ramach
ogólnych instrumentów) na tego typu projekty w celu tematycznym III.
Cel tematyczny III. odznacza się najwyższą alokacją środków na instrumenty zwrotne.
Propozycja alokacji połowy środków wsparcia zwrotnego w poręczeniach wynika z kilku
czynników: po pierwsze, instrument ten jest wykorzystywany w tej chwili w województwie
śląskim na relatywnie niewielką skalę, przy wysokim popycie i dużej łatwości alokacji większych
środków. Co więcej, działalnośd poręczeniowa, o ile ma wywrzed istotny wpływ na rynek,
powinna byd prowadzona na większą niż obecnie skalę.
Kolejnym istotnym instrumentem w ramach celu tematycznego III. są pożyczki preferencyjne.
W ramach celu – wg Założeo – realizowana ma byd interwencja zmierzająca do inwestycji
w wybranych dziedzinach życia gospodarczego (Założenia wymieniają branżę turystyczną,
edukacyjną, wsparcie rozwoju eksportu, wsparcie wdrażania innowacji). Pożyczki
preferencyjne stwarzają możliwośd faktycznego wpływu na zwiększenie inwestycji
przedsiębiorstw w tych obszarach – i jeśli instrumenty zwrotne mające realizowad tak
zdefiniowana politykę sektorową, są najwłaściwszym wyborem.
Pożyczki rynkowe powinny mied mniejszą rolę (i alokację) niż wcześniejsze dwa instrumenty,
przy ścisłym ich ograniczeniu do firm rentownych o braku zdolności kredytowej oraz
112
ewentualnego finansowania wkładu własnego w projektach dotacyjnych. W tym pierwszym
wypadku konieczna jest akceptacja wyższych poziomów ryzyka, niż ma to obecnie miejsce.
W celu tematycznym IV. zaproponowany podział wynika z założenia, że pożyczki rynkowe
kierowane są przede wszystkim dla podmiotów nierynkowych, preferencyjne – do podmiotów
rynkowych (dla stworzenia efektu zachęty). Jak opisano to w rozdziale 3.1.4. nie jest to jedyne
możliwe podejście do problemu (wsparcie dla podmiotów nierynkowych może byd skutecznie
realizowane także z wykorzystaniem pożyczek preferencyjnych lub dotacji). Tym samym
zaproponowany podział należy traktowad indykatywnie – ostateczny zależed będzie od decyzji
w zakresie tego, na ile wspierane mają byd inwestycje w OZE firm, a na ile inwestycje
podmiotów nierynkowych oraz formy wsparcia dla podmiotów nierynkowych.
Podobnie sytuacja wygląda w ramach celu tematycznego VI: proponowana alokacja w pożyczki
rynkowe w całości wynika z założenia o finansowaniu zakupów taboru transportu publicznego
z wykorzystaniem tego instrumentu (pożyczki preferencyjne odpowiadają Założeniom w
zakresie rekultywacji na cele komercyjne), w kwotach zbliżonych do tych obserwowanych w
obecnym programie. Działania te mogą byd jednak potencjalnie realizowane także z
wykorzystaniem pożyczek preferencyjnych lub dotacji.
W celu tematycznym VII. roboczo przyjęliśmy, że pożyczki rynkowe będą udzielane na
rozpoczęcie działalności, a preferencyjne – na tworzenie nowych miejsc pracy. W związku z
brakiem założeo co do alokacji środków ogółem na ten cel (a tym samym także na IIF) i braku
katalogu obszarów interwencji w Założeniach, przyjęto proporcjonalny podział środków między
oba instrumenty. W wypadku wsparcia pożyczką rynkową dla rozpoczynających działalnośd
rozważyd można umarzanie części pożyczki lub subwencjonowanie odsetek. W związku z
proponowanym modelem wdrażania, kształt interwencji powinien w znacznej mierze zależed
od diagnozy potrzeb i możliwości wykorzystania środków przez PSZ.
Cel tematyczny IX. stanowi powtórzenie Założeo co do wysokości alokacji i instrumentów
stosowanych w obecnej perspektywie (pożyczki preferencyjnej w ramach inicjatywy Jessica).
Tabela 24. Proponowany podział środków na poszczególne instrumenty w RPO WSL 2014-2020
Cel Pożyczka rynkowa
Pożyczka preferenc.
Poręczenie Kapitał Dotacje IIF w mln euro
I. Wsparcie B+R i innowacji 0% 8% 0% 2% 90% 30,9
II. E-usługi 0% 0% 0% 10% 90% 4,1
III. Podnoszenie konkurencyjności MSP
10% 12,5% 25% 2,5% 50% 205,8
IV. Niskoemisyjna gospodarka 4% 6% 0% 0% 90% 30,9
VI. Ochrona środowiska 19% 1% 0% 0% 80% 28,8
VIII. (Tworzenie miejsc pracy) 50% 50% x x x x
IX. (Rewitalizacja) 0% 40% 0% 0% 60% 57,6
RAZEM 4% 7% 5% 1% 83% 358,0
Źródło: Opracowanie IBS.
113
3.4 Podsumowanie propozycji – finansowanie zwrotne a rozwój
województwa śląskiego
Przedstawione w niniejszym rozdziale propozycje wykorzystania instrumentów zwrotnych
w perspektywie 2014-2020 oznaczają istotną zmianę sposobu realizacji interwencji publicznej
realizowanej przez województwo śląskie ze środków UE – w szczególności dotyczy to modelu
wsparcia rozwoju przedsiębiorstw. Będzie to mied istotny wpływ na perspektywy rozwojowe
śląska i skutecznośd polityki finansowanej ze środków UE.
W odniesieniu do środków, które zostaną przeznaczone na rozwój przedsiębiorstw w formie
zwrotnej w miejsce obecnie funkcjonujących dotacji należy spodziewad się, że początkowo ich
oddziaływanie na rozwój gospodarki będzie niższy niż w wypadku wsparcia dotacyjnego.
Wynika to z tego, że pomoc bezzwrotna znacznie szybciej przekłada się na wzrost gospodarczy,
w szczególności kanałem popytowym (tj. na skutek wprowadzenia do gospodarki
zewnętrznego finansowania). Jednocześnie trwałośd tych efektów zależy nie od tego, czy na
wskutek dotacji czasowo wzrósł popyt na dobra i usługi, ale od tego, czy wsparcie to wywołało
efekty podażowe, innymi słowy, czy przełożyło się na trwałe zwiększenie produktywności
(względnie zdolności produkcyjnych) beneficjentów. Oczywiście skala oddziaływania w tym
wypadku zależy przede wszystkim od tego, czy interwencja nie jest obarczona efektem jałowej
starty, tj. czy pomoc nie finansuje inwestycji, które i tak miałyby miejsce (w takim wypadku
spodziewad się będzie można przede wszystkim krótkotrwałego wzrostu produktu w wyniku
efektów popytowych).
Zwrotne wsparcie przedsiębiorstw – w porównaniu z dotacjami – ma znacznie niższe efekty
popytowe, ale jednocześnie spodziewad się można, że po pierwsze, efekty podażowe będą co
najmniej porównywalne z tymi w wypadku wsparcia zwrotnego (co wynika z założenia, że
wsparcie zwrotne otrzymają takie projekty, które obecnie otrzymałyby dotację, ale mogą byd
finansowane zwrotnie), a jednocześnie dzięki rewolwingowi środków, suma udzielonego
wsparcia będzie większa niż w wypadku wsparcia bezzwrotnego. Kwantyfikacja ww. zjawisk
wymagałaby analizy modelowej, jednak w dłuższym okresie dla wsparcia zwrotnego inwestycji
MSP można oczekiwad większych efektów podażowych. Tym samym, wsparcie to przyczyni się
do większego długookresowego wzrostu produktu niż wsparcie dotacyjne.
W wypadku przedsięwzięd podmiotów nierynkowych, sytuacja wygląda nieco inaczej.
Finansowanie dłużne w większości wypadków nie jest dla nich związane bezpośrednio ze
znacznym wzrostem dochodów (chociaż, np. w wypadku projektów termomodernizacyjnych,
może przynieśd istotne oszczędności). Ponadto, samorządy są dla rynkowych instytucji
finansowych wiarygodnymi partnerami i o niekorzystaniu z oferty rynkowej decyduje niechęd
przed nadmiernym zadłużaniem się (lub nawet brak możliwości prawnej dalszego zaciągania
długiem). Co więcej, w sytuacji sztywności pozostałych wydatków JST, koniecznośd obsługi
zadłużenia może oznaczad faktyczny brak możliwości finansowania dłużnego. Tym samym
114
przesunięcie istotnej części środków z finansowania bezzwrotnego na zwrotne może
ograniczyd inwestycje JST. Przykładem tego, że zagrożenie jest realne jest praktyka wdrażania
inicjatywy JESSICA w Polsce. Na pewno pewnym częściowym rozwiązaniem tych problemów
byłoby uznanie przez ministra finansów zadłużenia JST w ramach instrumentów finansowanych
publicznie za neutralne względem długu publicznego (nie zmienia ono bowiem zadłużenia
netto SFP). Przy założeniu wprowadzenia takiej regulacji, środki skierowane do JST w ramach
inicjatywy JESSICA i celu tematycznego IV. mogłyby byd wykorzystywane bardziej efektywnie.
Finansowanie zwrotne tego typu projektów również spowoduje mniejszy wpływ na rozwój w
pierwszych latach wdrażania wsparcia, jednak dzięki rewolwingowi środków umożliwi trwałe
oddziaływanie na inwestycje JST w regionie. Dotyczy to także innych podmiotów
nierynkowych, które jednak z jednej strony mogą mied niższą awersję do zadłużania się niż JST i
mniejsze zdolności kredytowe w warunkach rynkowych – co implikuje zasadnośd tego typu
instrumentów.
Podsumowując to, jak szybko wsparcie z instrumentów zwrotnych przełoży się na rozwój
województwa, można wskazad, że:
dla wszystkich obszarów wsparcia oddziaływanie na rozwój byłoby szybsze i
początkowe większe dla instrumentów dotacyjnych;
dla wsparcia przedsiębiorstw oczekiwad należy co najmniej niemniejszych efektów
długotrwałych niż przy wsparciu bezzwrotnym, co przy rewolwingu środków oznaczad
będzie długookresowe bardziej efektywne ich wykorzystanie;
dla wsparcia podmiotów nierynkowych wykorzystanie wsparcia zwrotnego jest w
niektórych obszarach zasadne, jednak wsparcie dotacyjne może byd także
wykorzystywane, przy czym wsparcie dotacyjne przełoży się na szybsze efekty, a
wsparcie zwrotne – umożliwi długookresowe wsparcie inwestycji tych podmiotów
wybranych obszarach;
dla wsparcia JST problemem może byd prawna niezdolnośd do finansowania długiem.
Szersze – niż obecnie – wykorzystanie instrumentów zwrotnych jest zgodne z celami Strategii
Europa 2020, co najmniej w obszarze wsparcia przedsiębiorczości. Strategia postuluje między
innymi zwiększenie dostępu do niedrogiego finansowania zewnętrznego dla MSP. Ujmując
Strategię w szerszym kontekście można powiedzied, że jednym z celów UE jest budowanie
równoległych do instytucji rynkowych kanałów finansowania przedsiębiorczości, które będą
mogły łagodzid efekty cyklicznego ograniczenia akcji kredytowej banków. Zarówno propozycje
Załozeo, jak i ich rozwinięcie w tym dokumencie wpisują się w taką tendencję. Co więcej,
proponowane IIF koncentrują się w celach tematycznych III. i IV., a więc (biorąc pod uwagę
ring-fencing) kluczowych w kolejnym okresie programowania.
Jednocześnie należy pamiętad, że instrumenty zwrotne będą narzędziem realizacji RPO WSL
2014-2020 w wybranych obszarach, ale de facto są tylko jedną z dróg do celu. Dlatego też
pozostają w pewnym stopniu neutralne względem celów rozwojowych województwa czy jego
endogenicznych potencjałów. W szczególności w odniesieniu do wpływu wykorzystania
instrumentów zwrotnych na wykorzystanie endogenicznych potencjałów zależy on przede
115
wszystkim od tego, jak w ramach wsparcia przedsiębiorstw (gdzie istnieje największy potencjał
ich rozwoju, ze względu na możliwośd sektorowego kształtowania wsparcia) wykorzystane
zostaną pożyczki preferencyjne – tj. na ile uda się skonstruowad zasady promujące ich
wykorzystanie w szczególności przez te przedsiębiorstwa, które znajdują się w branżach
najistotniejszych dla rozwoju i mają największą szansę z endogenicznych potencjałów
korzystad. W tym kontekście istotne jest także skuteczna realizacja wsparcia kapitałowego:
chociaż proponujemy przeznaczyd na nie relatywnie niewielkie środki, to ich skuteczne
wykorzystanie w najbardziej obiecujących przedsiębiorstwach może istotnie przyczynid się do
rozwoju województwa w branżach strategicznych.
116
4 Ocena wykorzystania instrumentów zwrotnych
W niniejszym rozdziale prezentujemy oceny sformułowanych przez nas propozycji wyrażone
przez projektodawców (pośredników finansowych), beneficjentów (i potencjalnych
beneficjentów) oraz przedstawicieli IZ i ekspertów podczas poświęconych temu dwóch grup
fokusowych (FGI), uzupełnione o materiał pochodzący z pozostałych badao jakościowych (IDI
oraz TDI).
4.1 Ocena propozycji modelu wdrażania IIF
Zaprezentowane w trakcie zogniskowanych wywiadów grupowych propozycje instrumentów
zwrotnych spotkały się z merytorycznym zainteresowaniem uczestników. Projektodawcy oraz
potencjalni beneficjenci przychylnie przyjęli propozycję modelu horyzontalnego, w którym
bardzo dużą zaletę stanowi umożliwienie migracji środków pomiędzy poszczególnymi
funduszami i celami interwencji. Z aprobatą spotkały się założenia dwunastokrotnego
zwiększenia środków na wsparcie zwrotne przedsiębiorstw, jednak towarzyszyła jej obawa
niewłaściwego zagospodarowania tak dużej alokacji.
Eksperci oraz przedstawiciele Instytucji Zarządzającej RPO zasugerowali zmiany
w zaprezentowanej tabeli rekomendacji wg obszarów wsparcia w założeniach RPO WSL.
W celu ulokowania wsparcia dla przedsiębiorców w obszarze jednej osi priorytetowej,
zaproponowano aby dedykowane elementy MSP w celu tematycznym I. Wspieranie badao
naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji oraz celu tematycznym II. Zwiększenie
dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych
przenieśd do celu tematycznego III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw.
Drugą szczególnie istotną zmianą jest zaproponowanie przeniesienia taboru transportu
publicznego z celu tematycznego VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie
efektywności wykorzystania zasobów do celu tematycznego IV. Wspieranie przejścia na
gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach zaproponowano. Sugestia ta znajduje
swoje uzasadnienie w ring-fencingu.35
Trzecią poruszoną, przez przedstawicieli IZ oraz funduszy wdrażających IIF, zmianą jest
propozycja objęcia zarządzaniem funduszu-funduszy celu tematycznego IV. i celu
tematycznego VI. Pojawiła się co do tego miękkie sugestie, że możliwe jest wykorzystanie
Europejskiego Banku Inwestycyjnego jako menadżera takiego funduszu i byd może
wprowadzenie takich rozwiązao w formie instrumentu podobnego do obecnej inicjatywy
JESSICA, a więc łącznie z rewitalizacją w celu tematycznym IX.
Ponadto stwierdzono jednoznacznie, że dla przyszłej perspektywy finansowej najważniejsze
jest jak najszybsze wprowadzenie modelu/i wdrażania instrumentów zwrotnych oraz szybkie
35
Zmiany te nie zostały wprowadzone do koncepcji opisanej w rozdziale 3., ponieważ bazuje ona na układzie celów i obszarów pochodzącym z ostatniej dostępnej wersji Założeo. Jednocześnie uwagi te mają charakter wyłącznie techniczny i nie wpływają na przedstawione propozycje w warstwie.merytorycznej.
117
osiąganie wskaźników programu, co może uzasadniad zastosowanie modelu bezpośredniego,
jak i ograniczenie zakresu zastosowania IIF.
W wyniku dyskusji, ostatecznie przychylnie ustosunkowano się także do wynikającego
z modelu horyzontalnego połączenia środków z EFS i EFRR, które pierwotnie kojarzono
z ograniczeniem systemu.
Kontrowersję wzbudził poziom zainteresowania instrumentami zwrotnymi wśród JST oraz
spółdzielni, i wspólnot mieszkaniowych w stosunku do inwestycji w termomodernizację. I chod
przychylano się do pierwotnej wizji wsparcia JESSICA, tj. dla JST, to jednak respondenci
podnosili kwestię przyzwyczajenia jednostek samorządu terytorialnego do wsparcia w systemie
dotacyjnym i ich ograniczonych zdolności absorpcyjnych wsparcia zwrotnego.
Respondenci IZ wraz z ekspertami zaproponowali uwzględnienie w przyszłej perspektywie
finansowej instrumentów zwrotnych na cele obrotowe. Jednocześnie wyrażone przez
uczestników badania oceny proponowanych na przyszłośd instrumentów pozostały na
wysokim poziomie ogólności. Przedstawiciele przedsiębiorstw podkreślali, że nawet pożyczki
udzielane na warunkach rynkowych są atrakcyjnym instrumentem, przede wszystkim ze
względu na mniejsze ograniczenia co do możliwości ich pozyskiwania i wykorzystania niż
pożyczki preferencyjne – co zgodnie z prezentowanymi w rozdziale 3. założeniami nadal
miałoby miejsce (poprzez preferencje sektorowe i tematyczne).
4.2 Atrakcyjność IIF
Kolejnym elementem pozwalającym na dokonanie oceny wykorzystania przez projektodawców
oraz potencjalnych wnioskodawców instrumentów zwrotnych jest oszacowanie atrakcyjności
finansowania za pomocą mechanizmów zwrotnych. Na wstępie należy zaznaczyd, że
potencjalni beneficjenci pośród samorządów lokalnych prawie bez wyjątku mieli problem
z określeniem, co jest, a co nie jest instrumentem zwrotnym – stąd wynikłe w trakcie
wywiadów nieporozumienia.
W wyniku wyjaśnieo udało się otrzymad przybliżony zakres wykorzystywania instrumentów
wsparcia zwrotnego wśród samorządów. Dla określenia atrakcyjności IIF interesowały nas
zarówno powody zainteresowania skorzystaniem z funduszy zwrotnych, jak również
dotychczasowe doświadczenia w korzystaniu ze wsparcia odnawialnego.
Powodem dla jakiego respondenci interesują się inicjatywą JESSICA są proponowane przez nią
warunki finansowe. Z wyjątkiem 3 JST spośród 20, respondenci uważają ofertę instrumentów
zwrotnych za konkurencyjną w stosunku do oferty innych pożyczek, przede wszystkim z uwagi
na oprocentowanie. Mimo braku bezwzględnej oceny oferty jako konkurencyjnej, atrakcyjnośd
oprocentowania wymieniają wszyscy respondenci. Oferta JESSICA - jest dla nich konkurencyjna
w stosunku do innych propozycji IIF, pod względem negocjowanej możliwości czasu spłaty,
oraz okresu karencji. Przegrywa jednak zdecydowanie z przekonaniami JST na temat
atrakcyjności wsparcia bezzwrotnego. Nie ma to miejsca w przypadku przedsiębiorców, którzy
poza jednym respondentem nie mają doświadczenia w skorzystaniu z dotacji.
118
Opinie na temat konkurencyjności typów finansowania zwrotnego, wśród jednostek
samorządu terytorialnego są bardzo zróżnicowane. Z jednej strony JESSICA jest uważana za
najatrakcyjniejszą formę IIF z uwagi na niskie oprocentowanie w stosunku do pożyczek lub
kredytów w WFOŚiGW oraz pożyczek, czy kredytów komercyjnych. Z drugiej strony to właśnie
pożyczki i kredyty WFOŚiGW są uważane za atrakcyjniejsze w stosunku do pozostałych IIF,
z uwagi na możliwośd umorzenia zobowiązania. Umorzenie jest dla JST szczególnie pożądane,
gdyż może skutkowad – jak w przypadku jednego z respondentów – nawet 80 proc.
„odzyskaniem” kapitału.
Sporadycznie pojawiały się także opinie, że oferta JESSICA, biorąc pod uwagę procedury
formalne, czas oczekiwania, kryteria oceny i kryteria wyboru projektów, nie jest tak atrakcyjna
jak mogłoby się wydawad. Dla niektórych JST nadal najbardziej prostym narzędziem jest
„zwykły” kredyt komercyjny, który nie jest obwarowany żadnymi warunkami, poza
posiadaniem możliwości spłaty. Zaletą kredytów bankowych, jest też to, że JST ogłaszając
przetarg, występuje jakoby w zupełnie innej roli niż rola beneficjenta. Natomiast nawet przy
takiej ocenie niezaprzeczalnym walorem inicjatywy JESSICA jest jej wpływ na planowanie
strategiczne samorządów.
Z podobnym problemem co JESSICA w ocenie instrumentów spotyka się dotacja, która również
deklarowana jest jako bezkonkurencyjne źródło dofinansowania, jednak często respondenci
ubolewają nad złożonością, obszernością i trudnościami w interpretacji wymogów stawianych
przez UMWŚL we wniosku i w procedurze aplikacyjnej. Postrzeganym przez respondentów
ograniczeniem pozytywnej oceny dotacji w stosunku do oferty IIF, jest wysoka konkurencja
wśród potencjalnych beneficjentów.
Uczestnicy FGI w większości oceniali, że już obecnie dostępne instrumenty pożyczkowe (tak
rynkowe, jak preferencyjne) odznaczają się wysoką atrakcyjnością, a głównym problemem
pozostaje niewielka wiedza przedsiębiorców nt. możliwości ich wykorzystania.
Zainteresowanie przedsiębiorców poszczególnymi propozycjami w zakresie finansowania
zwrotnego jest sprawą indywidualną, co wiąże się z istotą ich działalności. Znajomośd oferty
finansowania zewnętrznego działalności jest oczywiście warunkiem rozważenia możliwości
implementacji ich w praktyce prowadzenia działalności gospodarczej. Jednak przedsiębiorcy
biorący udział w badaniu nie stali się kreatorami pomysłów na cele oraz sposobów ich
realizowania. Mimo to uwagę ich wzbudził kierunek poręczeniowy, który otwiera drogę w
kierunku możliwości finansowania przedsięwzięd większego ryzyka, które niekiedy spełzają na
niczym przez brak możliwości uzyskania zabezpieczenia pożyczki bądź kredytu. Poręczenia
stanowią więc czynnik zwiększenia wykorzystania zwielokrotnionej alokacji na instrumenty
zwrotne w przyszłej perspektywie finansowej. Możliwośd zmniejszenia wartości wymaganego
przez bank od przedsiębiorcy zabezpieczenia jest atrakcyjnym rozwiązaniem dla
przedsiębiorców. Jednocześnie deklarują oni przede wszystkim zainteresowanie instrumentami
preferencyjnymi, a ze względu na niższe od rynkowego oprocentowanie.
Rynkowe instrumenty finansowe są jednak dla przedsiębiorców posiadających zdolnośd
kredytową atrakcyjne pod względem szybkości i relatywnej łatwości uzyskania finansowania.
119
Zaletami tymi niestety nie dysponują fundusze pożyczkowe. Jednocześnie, chod załatwianie
spraw w banku jest gwarancją wygody klienta biznesowego co do obsługi formalnej, to jednak
przewagą funduszu jest indywidualne podejście do klienta i „trzymanie go za rękę”.
Problematyczna jest kwestia terminowości, bo jeśli klienci nie uzyskają np. poręczenia w
terminie, zniechęcają się na dobre i nie wracają do funduszu, tylko kolejnym razem szukają
pomocy w banku, w którym mają szansę załatwid taką sprawę „od ręki”.
Podobnie jak w przypadku JST, przedsiębiorcy dostrzegają brak informacji na poziomie
promowania oferty IIF w ramach RPO WSL, ale również wśród wad wymieniają dystrybuowanie
niekompletnej informacji. Dotyczy to szczególnie kampanii informacyjnej jaka prowadzona jest
w związku z inicjatywą JESSICA. Rozbieżne informacje dotyczą zarówno: „samego
pozyskania” finansowania, „składania dokumentów”, „poręczeo”, jak i „kryteriów oceny”
wniosków/projektów, które pozwoliłyby na urealnienie oczekiwao w stosunku do wyników
procedury aplikacyjnej. Tego typu braki informacji prowadzą do znacznego utrudnienia w
kalkulacjach pomiędzy spodziewaną jak najwyższą wartością pożyczki/kredytu, a jak najniższą
dochodowością projektu. W konsekwencji ubiegający się o pożyczkę ponoszą dodatkowe
koszty, związane z wielokrotnymi analizami tego samego – liczonego na efekt – projektu.
Z relacji respondentów wynika, że gros przedsiębiorców czuje się niedoinformowana na temat
alternatywnych możliwości uzyskania finansowania zewnętrznego poza bankiem, i tu przynosi
pomoc tzw. marketing szeptany. Propozycją przedsiębiorców jest niwelowanie tego typu
przekaźników na rzecz przeprowadzenia, na szeroką skalę, profesjonalnych kampanii
promocyjno-informacyjnych. W opinii uczestników FGI jest to warunek konieczny
wykorzystania zwiększonej alokacji w przyszłej perspektywie.
W rozmowach poruszony został również temat trudnego do uzyskania wpisu projektów
miejskich, przy inicjatywie JESSICA, do Lokalnego Programu Rewitalizacji.
Podsumowując należy zauważyd, że chod przedsiębiorcy dostrzegają zdolnośd skonsumowania
zwiększonej alokacji przez pośredników finansowych, to jednak wątpliwośd wzbudza
skonsumowanie oferty IIF bezpośrednio przez przedsiębiorców. Wątpliwośd ta utrzymuje
przedsiębiorców na stanowisku, że nie należy rozbudowywad instytucji, a raczej skoncentrowad
się na lepszej i kompletnej informacji. Ponadto w kontekście wykorzystania przyszłej alokacji,
należy rozważyd kwestię dopuszczalnej liczby i wysokości wsparcia. Dotychczasowe
doświadczenia respondentów FGI oraz TDI wskazują bowiem na to, że jednorazowa możliwośd
skorzystania z pożyczki preferencyjnej powoduje odkładanie aplikacji o środki w czasie, do
momentu zaistnienia większej potrzeby lub atrakcyjnej inwestycji. Podobnie wysokośd
dofinansowania może byd realnym zagrożeniem wdrażania IIF, zwłaszcza tam gdzie
beneficjenci poszukują wsparcia realizacji przedsięwzięd milionowych, a nie takich w których
potrzebne jest kilkadziesiąt tysięcy złotych. Co do celu IIF, wskazuje się, że poza celem
inwestycyjnym – należy przeznaczad alokację na produkcję czy wdrażanie technologii.
Należy podkreślid, że powyższe obserwacje przedsiębiorców niekoniecznie w każdym wypadku
mogą byd podstawą do wyciągania wniosków i formułowania na ich podstawie rekomendacji.
W szczególności, perspektywa ostatecznych odbiorców pożyczek i poręczeo jest zawsze
120
perspektywą biznesową, trudno więc się dziwid, że największym zainteresowaniem i uznaniem
cieszą się pożyczki preferowane. Jednocześnie, tworząc przyszły program należy brad pod
uwagę nie tylko preferencje rynku, ale w szczególności cele polityki społeczno-gospodarczej i
niedoskonałości rynku, jakie mają byd zniwelowane przez interwencję. W tym kontekście
szczególnie istotne są postulaty interesariuszy nt. znacznego zwiększenia nacisku na informację
i promocję IIF.
W zakresie oceny atrakcyjności IIF dla finansowania różnych typów inwestycji, przedstawiciele
przedsiębiorców nie mieli wątpliwości, że jest to instrument efektywnie umożliwiający
finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, wskazując jednocześnie na znaczenie finansowania
zwrotnego również działalności bieżącej (np. pożyczkami obrotowymi, czy poręczeniami
kredytów obrotowych). Więcej wątpliwości budziło wykorzystanie finansowania zwrotnego
w innych obszarach, w szczególności w ramach celu tematycznego IV. (termomodernizacja i
rozproszone OZE), skierowanych do podmiotów niekomercyjnych. Uczestnicy FGI wskazywali,
że podmioty te nie będą zainteresowane realizacją tego typu projektów z wsparcia innego niż
dotacyjne (chociaż przynajmniej w zakresie termomodernizacji doświadczenia WFOŚiGW
wskazują, ze pewien popyt na tego typu wsparcie istnieje). W odniesieniu do inwestycji JST w
kontekście inicjatywy JESSICA i przyszłego wsparcia działao rewitalizacyjnych wskazywano na
problem konieczności ponoszenia kosztów utrzymania obiektów będących efektem inwestycji
– chociaż wymiar rynkowy tych projektów powinien zapewniad ich samofinansowanie się i tym
samym nie generowad kosztów utrzymania dla inwestora. Uczestnicy FGI wskazywali, że
inwestycje całkowicie niekomercyjne, które po zakooczeniu będą generowad koszty dla
inwestora, nie mogą byd przedmiotem finansowania zwrotnego – jednocześnie w
prezentowanych przez nas założeniach nie znalazły się tego typu propozycje.
4.3 Przewidywane problemy
Z większym zainteresowaniem projektodawców oraz potencjalnych beneficjentów, niż chodby
innowacyjny kierunek projektów, czy dostępnośd odnawialnych źródeł wsparcia, spotkały się
dostrzegane przez nich problemy z dotychczasową implementacją modelu.
Do najważniejszych z nich należą:
niewystarczająca informacja,
problem wysokości zabezpieczenia,
problem inwestowania w obszar większego ryzyka,
problem kwalifikowalności kosztów,
brak odpowiedniego systemu zarządzania oraz systemu motywacyjnego w instytucjach
finansowo-doradczych.
4.3.1 Brak informacji
Kwestia niedostatecznej informacji na temat oferty wsparcia zwrotnego w ramach RPO, wiąże
się ściśle z późniejszym w stosunku do początku obecnej perspektywy finansowej,
uruchomieniem inicjatywy JESSICA oraz, co za tym idzie, późniejszym i niedostatecznym
121
przeprowadzeniem kampanii informacyjnej na temat oferty pożyczkowej, oraz na temat
funduszy (powierniczego, pożyczkowego).
Wielu przedsiębiorców nie jest świadomych dostępnych oraz dostosowanych do ich potrzeb
opcji finansowania, które byłyby odpowiednie do ich biznesowych strategiach. Znaczna częśd
firm, zwłaszcza MSP, nie planuje też swojego rozwoju w dłuższym horyzoncie, co w oczywisty
sposób ogranicza ich zainteresowanie finansowaniem zewnętrznym: 72 proc. mikro, 50 proc.
małych i 44 proc. średnich przedsiębiorstw planuje swoje działania wyłącznie z miesiąca na
miesiąc (PSDB 2010, str. 60). Chociaż finansowanie zewnętrzne jest preferowanym źródłem
finansowania rozwoju, to firmy inwestując najczęściej korzystają ze środków własnych
(ibidem, str. 63). Brak informacji dotyczy także nie do kooca uzmysławianej przez
przedsiębiorców (wg respondentów FGI) różnicy pomiędzy bankami a funduszami.
Potencjalnym beneficjentom środki UE kojarzą się głównie ze wsparciem dotacyjnym, co rodzi
nieporozumienia i powoduje nieadekwatne do oferty pośredników finansowych oczekiwania
przedsiębiorców. Ponadto respondenci w stosunku do inicjatywy JESSICA, poza koniecznością
poszukiwania informacji własnymi siłami, zgłaszali rozbieżnośd pomiędzy informacjami
uzyskiwanymi ze strony Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz ze strony
FROM (BOŚ S.A.).
Paradoksalne jest, że podejmowane przez fundusze działania doradcze „uzmysławiają”
potencjalnym beneficjentom skomplikowanie procedur aplikacyjnych w funduszu i skłaniają do
przekonania o łatwiejszym załatwieniu pożyczki czy kredytu w banku.
Respondenci FGI z potencjalnymi beneficjentami i projektodawcami postulowali
przeprowadzanie na szeroką skalę kampanii informacyjnych z wykorzystaniem największych
mediów, gdzie w zakresie emitowanych komunikatów powinno się:
akcentowad odrębnośd funduszy w stosunku do banków (np. 0 zł za informację), oraz
promowad ich stabilizacyjny wizerunek, a także indywidualne podejście i wsparcie
klienta,
prezentowad dokładną ofertę (więcej do potencjalnych beneficjentów dociera
informacji na temat wysokości środków, niż ich celu, czy rodzaju beneficjenta).
W kontekście rozważao nad brakami informacji i przygotowaniem ostatecznych odbiorców do
korzystania ze wsparcia zwrotnego warto zauważyd, że istotnym czynnikiem wpływającym na
wiedzę MSP nt. instrumentów zwrotnych (oraz popyt na nie) jest ogólna znajomośd zagadnieo
finansowych w społeczeostwie (ang. financial literacy), co potwierdzają zarówno
doświadczenia europejskie (Taci, 2011), jak i pochodzące z paostw rozwijających się (Nunoo,
Andoh, 2012). Jednocześnie poziom wiedzy nt. zagadnieo finansowych jest w Polsce niski w
porównaniu z innymi krajami rozwiniętymi, nawet wśród osób korzystających z różnych form
usług finansowych (Szafraoska, Matysik-Pejas, 2010). Niski poziom wiedzy nt. finansów
Polaków pokazują także badania KNF (Rychwalski, 2011). Wskazuje to na koniecznośd
prowadzenia programów edukacji finansowej skierowanych do młodzieży (w systemie
szkolnym), jak i dorosłych, poprzez kampanie medialne (Szafraoska, Matysik-Pejas, 2010).
122
Działania takie pośrednio wpływają na zachowania MSP i ich podejście do finansowania
działalności z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych.
Znaczenie wiedzy właścicieli MSP podkreśla też Komisja Europejska (EC, 2006), zauważając, że
są one w porównaniu do firm dużych znacznie słabiej przygotowane do prezentowania swoich
projektów sektorowi finansowemu i zdobywania finansowania zewnętrznego, zwłaszcza w
wypadku finansowania przedsięwzięd ryzykowny. Komisja wskazuje, że dla podnoszenia wiedzy
MSP nt. funkcjonowania rynków finansowych kluczowe jest zacieśnianie współpracy między
sieciami doradczymi IOB a sektorem finansowym.
Warto zauważyd, że problem informacji nt. oferty przyszłego RPO i problem edukacji
finansowej przedstawicieli MSP (a w szerszym ujęciu – całego społeczeostwa) są od siebie
niezależne. O ile informacja i promocja nt. RPO musi byd realizowana na poziomie
regionalnym, to problem edukacji finansowej przedsiębiorców jest zagadnieniem
ogólnokrajowym, które powinno byd zaadresowane przez program krajowy.
4.3.2 Zdolności absorpcyjne
Potencjał pośredników
Według oceny respondentów badao FGI potencjał pośredników finansowych działających na
obszarze województwa śląskiego pozwala na zwiększenie środków dostępnych w systemie
rewolwingowym w ramach przyszłego RPO. Uważa się, że to nie liczba instytucji finansowych
oferujących szeroki katalog zwrotnych IIF stanowi problem, ale raczej ich system
instytucjonalny. Dla przedstawicieli funduszy pożyczkowych wiele do życzenia pozostawia
system zarządzania kadrami oraz system motywacyjny, których braki wynikają z obecnie
funkcjonującego systemu wynagradzania funduszy za zarządzanie.
Brak adekwatności wysokości wynagradzania doradców w stosunku do wykonywanych przez
nich analiz, raportów, często w godzinach nadliczbowych oraz w warunkach wzrostu liczby
beneficjentów, był największym podnoszonym przez respondentów problemem. Jego
konsekwencją jest duża rotacja pracowników, wzrost kosztów rekrutacji oraz problem
osiągania na rynku pracy specjalistów o, bądź co bądź, unikatowych kwalifikacjach. W sytuacji
znacznego zwiększenia dostępnych środków konieczne jest zmienienie tej sytuacji, w celu
budowania potencjału ludzkiego pośredników finansowych tak, by mogli sobie poradzid z
większymi wyzwaniami.
Kolejnym wyjątkiem w ocenie potencjału absorpcji pośredników finansowych, są wątpliwości
co do istnienia w województwie instytucji o szerszym doświadczeniu w udzielaniu wsparcia
kapitałowego – uczestnicy FGI nie byli w stanie wskazad tego typu instytucji.
Potencjał przedsiębiorstw
Respondenci FGI w większości wskazywali, że przedsiębiorcy posiadają potencjał do absorpcji
zwiększonej alokacji na wsparcie zwrotne, warunkiem jest jednak poprawienie informacji na
123
ten temat oraz edukacja przedsiębiorców w zakresie dostępności i warunków uzyskania
wsparcia.
Potencjał JST
Zdolności absorpcyjne zwrotnych IIF JST nie są tak duże, jak życzyliby sobie pierwotnie
inicjatorzy modelu JESSICA. Możliwości finansowe biorących w badaniach TDI jednostek
samorządu terytorialnego są znacznie ograniczone z powodu zadłużenia. Spośród 12 JST, z
którymi przeprowadzono wywiady, tylko jedna mogła poszczycid się brakiem zaciągania
dłużnych zobowiązao, co zresztą jest motywacją do dalszego utrzymania takiego stanu
w kolejnych kadencjach. Z powodu niezadawalającej sytuacji finansowej, większośd JST –
wśród respondentów TDI – nie będzie kontynuowała zgłoszonych wcześniej pomysłów-
projektów przed implementacją inicjatywy JESSICA. Do powodów takiej decyzji przyczynia się
przede wszystkim:
wyczerpanie limitu zadłużenia,
brak środków własnych,
niechętne nastawienie do nowych przedsięwzięd obecnego zarządu JST,
zmiana warunków umożliwiających realizację przedsięwzięcia.
Na uwagę zasługują opinie pojawiające się wśród respondentów JST na temat zasadności
kierowania wsparcia, w takiej formie jaką obecnie oferuje JESSICA, w stosunku do
przedsiębiorców, którzy z założenia podejmują się przedsięwzięd o różnym stopniu ryzyka i nie
mają, jako takiego, limitu zaciągania długu. Inny pomysł respondentów JST, to adresowanie
inicjatywy JESSICA do średniej wielkości i dużych gmin, które z oczywistych względów
dysponują większym budżetem.
Uczestnicy FGI co do zasady podzielali ww. obawy wskazując, że wsparcie zwrotne kierowane
do JST może spotkad się z ograniczonym popytem – czy to dla inicjatywy post-JESSICA, czy dla
IIF w innych obszarach tematycznych.
4.3.3 Inne zagrożenia
Wśród problemów, które mogą w istotny sposób przyczyniad się do spowolnienia efektów
wdrażania modeli IIF znajduje się problem wysokości zabezpieczenia inwestycji. Projektodawcy
oraz potencjalni beneficjenci dzielili się obawami co do kierunku zmian w tym temacie. Już
teraz obecne wymagania co do poziomu zabezpieczenia są dla nich krytyczne do osiągniecia.
Niejednokrotnie, przy posiadanej zdolności spłaty pożyczki bądź kredytu, stanowią one powód
odstąpienia od procedury aplikacyjnej o środki z funduszy zwrotnych.
Problem nasila się zwłaszcza gdy potencjalny beneficjent ma już zapisaną hipotekę pod
zabezpieczenie, wówczas spotyka się z koniecznością zwrócenia się o pomoc do funduszu
poręczeniowego. Niestety, klienci funduszy, nawet wieloletni, doświadczają ciągłego „braku
zaufania” związanego z tym, że w stosunku do funduszy historia kredytowa nie działa na
korzyśd beneficjenta, inaczej niż w banku.
124
Wysokośd zabezpieczenia jest barierą korzystania ze zwrotnych instrumentów inżynierii
finansowej zarówno w odniesieniu do inicjatywy JESSICA, jak i uzyskania wsparcia
oferowanego w ramach Poddziałania 1.1.1. Stanowisko to znajduje potwierdzenie wśród
przedstawicieli funduszy, którzy właśnie z uwagi na ten problem, zgłaszają utrudnioną
współpracę z potencjalnymi klientami.
4.4 Podsumowanie
Wyniki zrealizowanych, w zakresie badania ewaluacyjnego, badao terenowych skłaniają do
wysunięcia poniższych wniosków na temat oceny, różnych grup interesariuszy, potencjału
wykorzystania instrumentów zwrotnych:
Mieszana ocena zdolności absorpcyjnych zwiększonej alokacji, zwłaszcza dla JST;
Wątpliwości co do możliwości zastosowania tak skomplikowanych modeli wdrażania
(i tak dużej alokacji na IIF) ze względu na spodziewany nacisk na szybkośd wdrażania
(i realizacji wskaźników) w przyszłej perspektywie;
Brak istotnych uwag dla doboru instrumentów w poszczególnych obszarach (co może
wynikad z obszerności i poziomu komplikacji prezentowanych propozycji);
Dośd wysoka ocena kompetencji instytucjonalnych w województwie do wdrożenia IIF,
za wyjątkiem instytucji odpowiedzialnych za wsparcie kapitałowe;
Niska ocena poziomu wiedzy i przygotowania MSP do korzystania z IIF.
125
5 Wnioski i rekomendacje
Bardzo istotnym zagadnieniem z punktu widzenia zaplanowania wykorzystania instrumentów
finansowych w perspektywie finansowej 2014-2020 w województwie śląskim jest wyciągnięcie
wniosków z dotychczasowych doświadczeo z wdrażania RPO WSL 2007-2014 i innych
doświadczeo krajowych i międzynarodowych.
W kontekście ogólnych założeo dla kolejnej perspektywy, kluczowym zagadnieniem jest to, w
jaki sposób poszerzyd katalog instrumentów zwrotnych tak, by jak najlepiej realizowad
interwencję w poszczególnych obszarach przyszłego RPO WSL. W zakresie poszczególnych
instrumentów zwrotnych, można sformułowad następujące wnioski i rekomendacje:
Wniosek 1. Nie ma pełnej wymienności między instrumentami dotacyjnymi
i instrumentami zwrotnymi. Istnieją obszary, w których instrumenty zwrotne są
zdecydowanie bardziej właściwe i takie, w których wsparcie powinno mied charakter
bezzwrotny.
Rekomendacja 1. Instrumenty zwrotne powinny byd co do zasady
wykorzystywane w projektach, które mają problemy z finansowaniem ze
względu na niedoskonałości rynku kapitałowego.
1.1. Pożyczki rynkowe należy kierowad do MSP o ograniczonej zdolności
kredytowej lub do MSP jako uzupełnienie wsparcia dotacyjnego, ze
względu na konieczny wkład własny. Pożyczki rynkowe mogą byd też
kierowane do podmiotów nierynkowych, w zależności od decyzji o formie
wsparcia, dla działao termomodernizacyjnych i w zakresie rozproszonych
OZE oraz do spółek JST w ramach zakupów taboru transportu miejskiego.
1.2. Pożyczki preferencyjne tworzą efekt zachęty i w związku z tym (podobnie
jak dotychczas dotacje) mogą skłaniad MSP (a w wypadku rekultywacji na
cele komercyjne – także firmy duże) do zwiększenia aktywności
inwestycyjnej w określonych obszarach (np. inwestycje w innowacje czy
turystykę). Pożyczka preferencyjna jest też proponowanym instrumentem
wsparcia dla działalności rewitalizacyjnej, skierowanej do MSP, JST i innych
podmiotów nierynkowych. Pożyczki preferencyjne mogą byd też kierowane
do podmiotów nierynkowych, w zależności od decyzji o formie wsparcia,
dla działao termomodernizacyjnych i w zakresie rozproszonych OZE oraz
do spółek JST w ramach zakupów taboru transportu miejskiego.
1.3. Poręczenia umożliwiają MSP zaciąganie kredytów podmiotom o
niewystarczających zabezpieczeniach (ale posiadających zdolnośd
kredytową).
1.4. Wejścia kapitałowe skierowane są do odbiorców realizujących najbardziej
ryzykownych projekty (przy braku zdolności i zabezpieczeo). Wejścia
kapitałowe są instrumentem wsparcia MSP, w szczególności
nowopowstałych i we wczesnych fazach rozwoju.
126
1.5. Dotacje są najwłaściwszym instrumentem realizacji projektów
niegenerujących przychodów, ryzykownych (w tym także związanych z
ryzykiem gospodarczym, np. B+R przedsiębiorstw), powodujących istotne
pozytywne efekty zewnętrzne lub dostarczających dóbr publicznych. Jako
takie są skierowane w szczególności do podmiotów nierynkowych, a do
MSP w ograniczonym zakresie - w szczególności w wypadku projektów B+R
lub ryzykownych projektów innowacyjnych.
Szczegółowe rekomendacje dla poszczególnych celów tematycznych opisaliśmy
w rozdziale 3.1.
Analiza modeli wdrażania prowadzi natomiast do następującego wniosku:
Wniosek 2. Znaczny wzrost środków na instrumenty zwrotne w przyszłej pespektywie
oznacza koniecznośd refleksji nad modelem wdrażania. Obecny model stosowany w
poddziałaniu 1.1.1. (tj. bezpośrednia współpraca IZ z pośrednikami finansowymi) będzie
trudny do realizacji w kolejnej perspektywie. Model wdrażania inicjatywy JESSICA
sprawdził się, a występujące w niej problemy są raczej niezależne od samego modelu.
Rekomendacja 2. Proponuje się zastosowanie kilku różnych rozwiązao w
zakresie wdrażania instrumentów zwrotnych.
2.1. W obszarze wsparcia przedsiębiorstw rekomenduje się powołanie jednego
menadżera funduszu powierniczego, który będzie realizowad wsparcie
(poprzez pośredników finansowych) zwrotne skierowane do
przedsiębiorstw w obszarach przewidzianych celami tematycznymi I.
(Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji), II.
(Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii
informacyjno-komunikacyjnych) i III. (Podnoszenie konkurencyjności
małych i średnich przedsiębiorstw ), oraz w celu tematycznym IV.
(Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich
sektorach), przy czym wsparcie przewidziane obecnie w ramach celów
tematycznych I. do III. powinno byd zblokowane w jednym priorytecie
(poświęconym wsparciu MSP), co umożliwi większą elastycznośd
wdrażania.
2.2. Interwencja w ramach celu tematycznego IV. skierowana do podmiotów
niekomercyjnych (termomodernizacja, rozproszone OZE) powinna byd
realizowana we współpracy IZ bezpośrednio z pośrednikiem finansowym –
oczywistym kandydatem jest tu WFOŚiGW.
2.3. W obszarze wsparcia rewitalizacji rekomenduje się zastosowanie modelu
post-JESSICA, rozszerzając go o wsparcie na rekultywację na cele
komercyjne prowadzoną przez duże firmy (cel tematyczny VI. Ochrona
środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania
zasobów), ewentualnie także wsparcia podmiotów niekomercyjnych w
ramach celu tematycznego IV. (o ile realizacja tych zadao nie zostanie
powierzona WFOŚiGW w modelu bezpośrednim).
127
2.4. Wsparcie zwrotne na zakupy taboru transportu publicznego (cel
tematyczny VI.) może byd realizowane poprzez pożyczki udzielane przez IZ
bezpośrednio spółkom transportowym JST.
2.5. Wsparcie zwrotne w ramach celu tematycznego VIII. (Promowanie
zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników) powinno byd
realizowane za pośrednictwem PSZ, uzyskujących finansowanie projektów
procedurze konkursowej.
Punktem wyjścia do analizy alokacji środków przyszłego programu na instrumenty zwrotne
były Założenia RPO WSL 2014-2020.
Wniosek 3. Zaproponowane w Założeniach alokacje na instrumenty zwrotne są wysokie,
bo ponad trzykrotnie wyższe niż w perspektywie 2007-2013. Jednocześnie środki na
wsparcie MSP są ok. 12 razy wyższe, na rewitalizację – zbliżone do tych w obecnym
programie; ponadto zaproponowano wykorzystanie instrumentów zwrotnych w celu
tematycznym IV. i celu tematycznym VI. Nie we wszystkich obszarach, gdzie istnieje
potencjał do wykorzystania finansowania zwrotnego, zaproponowano jego wykorzystanie.
Rekomendacja 3. W oparciu o Założenia stworzyliśmy wariant maksymalnego
wykorzystania środków zwrotnych, proponując ich szersze stosowania dla
wybranych obszarów w ramach celu tematycznego I., II. i VI.. Spowodowało to
wzrost udziału instrumentów zwrotnych w całym programie do 17,4 proc.
alokacji (w stosunku do 14,4 proc. w programie). Jednocześnie podkreślamy, że
w niektórych wypadkach (co do zasady we wsparciu kierowanym do
podmiotów nierynkowych) stosowanie instrumentów zwrotnych nie jest
jednoznacznie rekomendowane, bo przy nieco innych oczekiwanych
rezultatach można stosowad instrumenty zwrotne lub dotacje. Dotyczy to w
szczególności wsparcia w ramach celu tematycznego IV. (działania z zakresu
termomodernizacji i rozproszonych OZE) oraz celu tematycznego VI. (zakupy
taboru transportu publicznego).
Dodatkowe istotne wnioski dla przyszłego programu wynikają z
dotychczasowych doświadczeo w ramach RPO WSL 2007-2013. Ich analiza
prowadzi do następujących istotnych wniosków:
Wniosek 4. Zasady współpracy IZ z pośrednikami finansowymi poddziałania 1.1.1.
prowadzą do pewnych problemów w pozyskiwaniu i realizacji projektów. W zakresie
uczestnictwa pośredników finansowych w naborze projektów poddziałania 1.1.1. kluczowe
były wysokie wymagania IZ co do przedstawianego zabezpieczenia – akceptowano
wyłącznie gwarancje bankowe i zabezpieczenie na nieruchomościach. Dla części
potencjalnych projektodawców oznaczało to zamknięcie możliwości udziału w konkursie,
dla instytucji realizujących projekty – ograniczenie wielkości środków, o jakie wnioskowali
lub istotne podniesienie kosztów zarządzania (koszt gwarancji bankowej). Ponadto
problematyczny jest sposób rozliczania kosztów zarządu (znacznie mniej elastyczny niż w
wypadku np. zasad obowiązujących w inicjatywie JEREMIE), powodujący wysoką
nieelastycznośd kosztów osobowych (co utrudnia politykę kadrową pośredników
finansowych) oraz wątpliwości co kwalifikowalności niektórych kosztów.
128
Rekomendacja 4. W przyszłej perspektywie finansowej, w związku z
proponowanym modelem wdrażania, problem zabezpieczeo i kosztów
zarządzania pośredników finansowych będzie w znacznym stopniu po stronie
menadżera funduszu – jednak w ustaleniach na poziomie IZ – menadżer należy
dopuścid szerszy katalog akceptowanych zabezpieczeo (w szczególności
akceptowanie weksli in blanco od instytucji publicznych) oraz możliwie
elastyczny sposób rozliczania kosztów zarządzania (przejście na ryczałtowe
rozliczanie kosztów zarządu, bez dodatkowych ograniczeo nakładanych na
pośrednika finansowego).
Rekomendacja ta jest obowiązująca dla każdego modelu wdrażania – w tym
także dla rozwiązao „off-the-shelf” przygotowywanych przez MRR.
Wniosek 5. Dotychczasowe wdrażanie inicjatywy JESSICA, tak w województwie śląskim,
jak i poza nim, wskazuje na znacznie wyższe zainteresowanie jej ofertą przedsiębiorstw, niż
JST, co nie jest zgodne z pierwotnymi założeniami tego instrumentu. Jako przyczyny
ograniczonego zainteresowania JST wskazuje się niechęd do zwiększania zadłużenia
zewnętrznego, problemy z wystarczającą rentownością przedsięwzięd rewitalizacyjnych
oraz problemy z wkładem własnym. Jednocześnie zainteresowanie inicjatywą w
województwie (w porównaniu z innymi regionami) jest wysokie, a potrzeby w ramach
rewitalizacji – duże.
Rekomendacja 5. Ze względu na niejednoznaczne doświadczenia wdrażania
inicjatywy JESSICA, zasadne jest niezwiększanie (w stosunku do obecnej
perspektywy) środków na wsparcie zwrotne w tym obszarze. Reguła
wydatkowa dla samorządów powinna byd neutralna względem pożyczek ze
środków publicznych (ponieważ nie zmienia zadłużenia netto), co przynajmniej
częściowo może zmniejszyd ich awersję do finansowania długiem.
129
Dodatkowe wnioski dla przyszłej pespektywy wynikają też z oceny zdolności absorpcyjnych
i możliwości realizacji przyszłej perspektywy przez samych interesariuszy:
Wniosek 6. Województwo śląskie dysponuje wystarczającą liczbą instytucji profesjonalnie
oferujących instrumenty zwrotne (podmiotów mogących pełnid funkcję pośredników
finansowych) do realizacji interwencji w przyszłej perspektywie, jednak problemem może
byd po pierwsze, sam potencjał pośredników, nastawionych obecnie na działalnośd na
mniejszą skalę, po drugie, brak podmiotów o większym doświadczeniu w realizacji
wsparcia kapitałowego.
Rekomendacja 6. Przyszła perspektywa powinna przewidywad wynagradzanie
za zarządzanie umożliwiające pośrednikom finansowym zwiększenie potencjału
instytucjonalnego, w szczególności w zakresie osobowym. Ze względu na brak
wyspecjalizowanych instytucji we wsparciu kapitałowym, powinno byd ono
realizowane stopniowo, przy niewielkiej początkowej alokacji.
Wniosek 7. Świadomośd przedsiębiorców nt. oferty funduszy pożyczkowych i
poręczeniowych jest niska, dodatkowo wsparcie z funduszy UE jest przez nich kojarzone
z instrumentami bezzwrotnymi. Również ogólna wiedza przedsiębiorców nt. finansowania
zwrotnego (niezależnie od jego źródła) jest niewielka. W sytuacji istotnego wzrostu
dostępnych środków może to prowadzid do problemów z wykorzystaniem alokacji.
Rekomendacja 7. Kampania informacyjno-promocyjna skierowana do MSP na
temat instrumentów zwrotnych powinna byd przewidziana jako jedno z działao
promocyjnych RPO WSL 2014-2020 i jest warunkiem wykorzystania
zwiększonej alokacji we wsparciu przedsiębiorstw. Jednocześnie konieczny jest
ilościowy pomiar luki finansowej i zdolności absorpcyjnej województwa
śląskiego w zakresie IIF.
Wniosek 8. Przedstawiciele przedsiębiorców wskazywali, że właśnie informacja i promocja,
a więc dotarcie do odbiorców z ofertą funduszy, jest główną barierą absorpcji środków.
Jednocześnie w ramach badania nie prowadzono ilościowej oceny luki finansowej
w województwie śląskim, co uniemożliwia precyzyjne określenie zdolności absorpcyjnych.
Rekomendacja 8. Dla określenia ostatecznych alokacji w IIF konieczny jest
ilościowy pomiar luki finansowej na terenie województwa śląskiego.
Tabela wdrażania rekomendacji
Lp. Wniosek
(podrozdział)
Rekomendacja
(podrozdział)
Adresat
rekomendacji
Sposób
wdrożenia
Termin realizacji
Rekomendacje kluczowe
1. Nie ma pełnej wymienności między instrumentami
dotacyjnymi i instrumentami zwrotnymi. Istnieją
obszary, w których instrumenty zwrotne są
zdecydowanie bardziej właściwe i takie, w których
wsparcie powinno mied charakter bezzwrotny.
(podrozdziały 1.1., 1.3)
Pożyczki rynkowe należy kierowad do MSP o ograniczonej
zdolności kredytowej w ramach wsparcia inwestycji, względnie
na cele obrotowe, a także do MSP jako uzupełnienie wsparcia
dotacyjnego, ze względu na konieczny wkład własny, w
projektach B+R lub innowacyjnych o dużym ryzyku;.
Pożyczki preferencyjne tworzą efekt zachęty i w związku z tym
(podobnie jak dotychczas dotacje) powinny byd kierowane do
MSP (a w ramach rewitalizacji – także do podmiotów
nierynkowych, w szczególności JST) i skłaniad odbiorców do
zwiększenia aktywności inwestycyjnej w określonych
obszarach (np. inwestycje w innowacje czy turystykę);
Pożyczki preferencyjne lub rynkowe (w zależności od wyboru
publicznego) mogą też byd narzędziem finansowania
projektów z zakresu termomodernizacji i rozproszonych OZE
(realizowanych przez podmioty niekomercyjne) oraz zakupów
taboru transportu publicznego (przez spółki JST);
Poręczenia umożliwiają zaciąganie kredytów podmiotom o
niewystarczających zabezpieczeniach (ale posiadających
zdolnośd kredytową) i powinny byd kierowane na
zabezpieczenie kredytów inwestycyjnych i obrotowych firm
sektora MSP.
Wejścia kapitałowe skierowane są do MSP (w szczególności
nowopowstałych lub na wczesnych etapach rozwoju)
realizujących najbardziej ryzykownych projekty (przy braku
zdolności i zabezpieczeo).
IZ W RPO WSL
2007-2014,
wg
propozycji
rozdziału 3.1
2014-2020
Dotacje są najwłaściwszym instrumentem realizacji projektów
niegenerujących przychodów, ryzykownych (w tym także
związanych z ryzykiem gospodarczym, np. B+R
przedsiębiorstw), powodujących istotne pozytywne efekty
zewnętrzne lub dostarczających dóbr publicznych.
(podrozdziały 1.1., 1.3., 3.1.)
2. Znaczny wzrost środków na instrumenty zwrotne
w przyszłej pespektywie oznacza koniecznośd
refleksji nad modelem wdrażania. Obecny model
stosowany w poddziałaniu 1.1.1. (tj. bezpośrednia
współpraca IZ z pośrednikami finansowymi)
będzie trudny do realizacji w kolejnej
perspektywie. Model wdrażania inicjatywy
JESSICA sprawdził się, a występujące w niej
problemy są raczej niezależne od samego modelu.
(podrozdział 1.2., 3.2.)
W obszarze wsparcia przedsiębiorstw rekomenduje się
powołanie jednego menadżera funduszu powierniczego, który
będzie realizowad wsparcie (poprzez pośredników
finansowych) zwrotne skierowane do przedsiębiorstw
w obszarach przewidzianych celami tematycznymi I. do III.,
oraz w celu tematycznym IV., przy czym wsparcie przewidziane
obecnie w ramach celów tematycznych I. do III. powinno byd
zblokowane w jednym priorytecie (poświęconym wsparciu
MSP), co umożliwi większą elastycznośd wdrażania.
Interwencja w ramach celu tematycznego IV. skierowana do
podmiotów niekomercyjnych (termomodernizacja,
rozproszone OZE) powinna byd realizowana we współpracy IZ
bezpośrednio z pośrednikiem finansowym – oczywistym
kandydatem jest tu WFOŚiGW.
W obszarze wsparcia rewitalizacji rekomenduje się
zastosowanie modelu post-JESSICA, rozszerzając go o wsparcie
na rekultywację na cele komercyjne prowadzoną przez duże
firmy (cel tematyczny VI.), ewentualnie także wsparcia
podmiotów niekomercyjnych w ramach celu tematycznego IV.
(o ile realizacja tych zadao nie zostanie powierzona WFOŚiGW
w modelu bezpośrednim).
Wsparcie zwrotne na zakupy taboru transportu publicznego
(cel tematyczny VI.) może byd realizowane poprzez pożyczki
udzielane przez IZ bezpośrednio spółkom transportowym JST.
Wsparcie zwrotne w ramach celu tematycznego VIII.
IZ W RPO WSL
2007-2014,
wg
propozycji
rozdziału 3.2
2014-2020
promowania zatrudnienia i mobilności powinno byd
realizowane za pośrednictwem PSZ, uzyskujących
finansowanie projektów procedurze konkursowej.
(podrozdział 3.2.)
3. Zaproponowane w Założeniach alokacje na
instrumenty zwrotne są wysokie, bo ponad
trzykrotnie wyższe niż w perspektywie 2007-2013.
Jednocześnie środki na wsparcie MSP są ok. 12
razy wyższe, na rewitalizację – zbliżone do tych w
obecnym programie; ponadto zaproponowano
wykorzystanie instrumentów zwrotnych w celu
tematycznym IV. i celu tematycznym VI. Nie we
wszystkich obszarach, gdzie istnieje potencjał do
wykorzystania finansowania zwrotnego,
zaproponowano jego wykorzystanie.
(podrozdział 3.3.1.)
W oparciu o Założenia stworzyliśmy wariant maksymalnego
wykorzystania środków zwrotnych, proponując ich szersze
stosowania dla wybranych obszarów w ramach celu
tematycznego I., II. i VI. Spowodowało to wzrost udziału
instrumentów zwrotnych w całym programie do 17,4 proc.
alokacji (w stosunku do 14,4 proc. w programie). Jednocześnie
podkreślamy, że w niektórych wypadkach (co do zasady we
wsparciu kierowanym do podmiotów nierynkowych)
stosowanie instrumentów zwrotnych nie jest jednoznacznie
rekomendowane, bo przy nieco innych oczekiwanych
rezultatach można stosowad instrumenty zwrotne lub dotacje.
(podrozdział 3.3.2.)
IZ W RPO WSL
2007-2014,
wg
propozycji
rozdziału 3.3
2014-2020
4. Zasady współpracy IZ z pośrednikami finansowymi
poddziałania 1.1.1. prowadzą do pewnych
problemów w pozyskiwaniu i realizacji projektów.
W zakresie uczestnictwa pośredników
finansowych w naborze projektów poddziałania
1.1.1. kluczowe były wysokie wymagania IZ co do
przedstawianego zabezpieczenia – akceptowano
wyłącznie gwarancje bankowe i zabezpieczenie na
nieruchomościach. Dla części potencjalnych
projektodawców oznaczało to zamknięcie
możliwości udziału w konkursie, dla instytucji
realizujących projekty – ograniczenie wielkości
środków, o jakie wnioskowali lub istotne
podniesienie kosztów zarządzania (koszt gwarancji
bankowej). Ponadto problematyczny jest sposób
rozliczania kosztów zarządu (znacznie mniej
W przyszłej perspektywie finansowej, w związku z
proponowanym modelem wdrażania, problem zabezpieczeo i
kosztów zarządzania pośredników finansowych będzie w
znacznym stopniu po stronie menadżera funduszu – jednak w
ustaleniach na poziomie IZ – menadżer należy dopuścid szerszy
katalog akceptowanych zabezpieczeo oraz możliwie elastyczny
sposób rozliczania kosztów zarządzania.
(rozdział 5.)
IZ W RPO WSL
2007-2014
2014-2020
elastyczny niż w wypadku np. zasad
obowiązujących w inicjatywie JEREMIE),
powodujący wysoką nieelastycznośd kosztów
osobowych (co utrudnia politykę kadrową
pośredników finansowych) oraz wątpliwości co
kwalifikowalności niektórych kosztów.
(podrozdział 2.1.5.)
5. Dotychczasowe wdrażanie inicjatywy JESSICA, tak
w województwie śląskim, jak i poza nim, wskazuje
na znacznie wyższe zainteresowanie jej ofertą
przedsiębiorstw, niż JST, co nie jest zgodne z
pierwotnymi założeniami tego instrumentu. Jako
przyczyny ograniczonego zainteresowania JST
wskazuje się niechęd do zwiększania zadłużenia
zewnętrznego, problemy z wystarczającą
rentownością przedsięwzięd rewitalizacyjnych
oraz problemy z wkładem własnym. Jednocześnie
zainteresowanie inicjatywą w województwie (w
porównaniu z innymi regionami) jest wysokie, a
potrzeby w ramach rewitalizacji – duże.
(podrozdziały 2.2.4., 4.3.2.)
Ze względu na niejednoznaczne doświadczenia wdrażania
inicjatywy JESSICA, zasadne jest niezwiększanie (w stosunku do
obecnej perspektywy) środków na wsparcie zwrotne w tym
obszarze. (podrozdział 3.3.2.)
IZ W RPO WSL
2007-2014
2014-2020
6. Województwo śląskie dysponuje wystarczającym
potencjałem instytucji profesjonalnie oferujących
instrumenty zwrotne (podmiotów mogących
pełnid funkcję pośredników finansowych) do
realizacji interwencji w przyszłej perspektywie,
jednak problemem może byd po pierwsze, sam
potencjał pośredników, nastawionych obecnie na
działalnośd na mniejszą skalę, po drugie, brak
podmiotów o większym doświadczeniu w realizacji
wsparcia kapitałowego.
Przyszła perspektywa powinna przewidywad wynagradzanie za
zarządzanie umożliwiające pośrednikom finansowym
zwiększenie potencjału instytucjonalnego, w szczególności w
zakresie osobowym. Ze względu na brak wyspecjalizowanych
instytucji we wsparciu kapitałowym, powinno byd ono
realizowane stopniowo, przy niewielkiej początkowej alokacji.
(podrozdział 3.1, rozdział 5.)
IZ W RPO WSL
2007-2014
2014-2020
(podrozdział 4.3.2.)
7. Świadomośd przedsiębiorców nt. oferty funduszy
pożyczkowych i poręczeniowych jest niska,
dodatkowo wsparcie z funduszy UE jest przez nich
kojarzone z instrumentami bezzwrotnymi.
Również ogólna wiedza przedsiębiorców nt.
finansowania zwrotnego (niezależnie od jego
źródła) jest niewielka. W sytuacji istotnego
wzrostu dostępnych środków może to prowadzid
do problemów z wykorzystaniem alokacji.
(podrozdział 4.3.1.)
Kampania informacyjno-promocyjna skierowana do MSP na
temat instrumentów zwrotnych powinna byd przewidziana
jako jedno z działao promocyjnych RPO WSL 2014-2020.
(rozdział 5.)
IZ W RPO WSL
2007-2014
2014-2020
Przedstawiciele przedsiębiorców wskazywali, że
właśnie informacja i promocja, a więc dotarcie do
odbiorców z ofertą funduszy, jest główną barierą
absorpcji środków. Jednocześnie w ramach
badania nie prowadzono ilościowej oceny luki
finansowej w województwie śląskim, co
uniemożliwia precyzyjne określenie zdolności
absorpcyjnych.
(podrozdział 4.3.2.)
Dla określenia ostatecznych alokacji w IIF konieczny jest
ilościowy pomiar luki finansowej na terenie województwa
śląskiego.
(podrozdział 3.3.2.)
IZ Badanie
ewaluacyjne
2013
Rekomendacje horyzontalne
Jako przyczyny ograniczonego zainteresowania JST
wsparciem zwrotnym wskazuje się m.in. niechęd
do zwiększania zadłużenia zewnętrznego.
(podrozdziały 2.2.4., 4.3.2.)
Reguła wydatkowa dla samorządów powinna byd neutralna
względem pożyczek ze środków publicznych (ponieważ nie
zmienia zadłużenia netto), co przynajmniej częściowo może
zmniejszyd ich awersję do finansowania długiem.
(rozdział 5.)
Ministerstwo
Finansów
regulacje
dot. reguły
wydatkowej
2014-2020
Zasady współpracy IZ z pośrednikami finansowymi
poddziałania 1.1.1. (w szczególności w zakresie
wymaganych od pośrednika zabezpieczeo i
sposobu wynagradzania za zarządzanie) prowadzą
W ramach przyszłych rozwiązao „off-the-shelf” należy dążyd
do tego, by zabezpieczenie oraz sposób wynagradzania za
zarządzanie nie były barierą dla rozwoju pośredników
finansowych i ich większego zaangażowania w realizację
Ministerstwo
Rozwoju
Regionalnego
Regulacje
dotyczące IIF
w przyszłej
perspektywie
2014-2020
do problemów w pozyskiwaniu i realizacji
projektów, zgłaszanych przez pośredników
finansowych. Problem ten może przybrad bardziej
uniwersalny wymiar wraz ze wzrostem środków
na IIF – nie tylko w województwie śląskim.
(podrozdział 2.1.6.)
przyszłej perspektywy. Optymalnym rozwiązaniem jest
akceptowanie weksli in blanco od instytucji publicznych oraz
przejście na ryczałtowe rozliczanie kosztów zarządu, bez
dodatkowych ograniczeo nakładanych na pośrednika
finansowego.
(rozdział 5.)
136
Bibliografia
ADE (2009), Ex post Evaluation of Cohesion Policy Programmes 2000-2006 co-Financed by the
European Fund for Regional Development (Objectives 1 and 2) – Work Package 5b:
Environment and Climate Change, Raport koocowy, t. 2.
Berger, A., Udell, G., (1998) The economics of small business finance: The roles of private equity
and debt markets in the financial growth cycle, Journal of Banking & Finance, No. 22
Boocock, G., Shariff, M. (2005) Measuring the Effectiveness of Credit Guarantee Schemes,
Longborough University
European Commission (2006) Commission Staff Working Document: Annex II to the
Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the European
Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Implementing the
Community Lisbon Programme: Financing SME Growth – Adding European Value, COM(2006)
349 final
European Commission (2010), EUROPE 2020, A strategy for smart, sustainable and inclusive
growth, European Commission, Bruksela.
European Commission (2002), Guide to Risk Capital Financing in Regional Policy, Bruksela
2002Główny Urząd Statystyczny (2012), Rocznik statystyczny województwa śląskiego 2011,
GUS, Katowice.
Habschick M., Seidl B., Evers J. (2007) Survey of Financial Literacy Schemes in the EU27 - Final
Report, Hamburg 2007
Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową (2010), Mechanizmy inżynierii finansowej w
podnoszeniu efektywności absorpcji środków UE i ich znaczenie w polityce spójności po 2013
roku, IbnGR, Gdaosk.
Jabłooska D. (2011), Analiza propozycji Komisji Europejskiej dotyczącej rozszerzenia zakresu
stosowania instrumentów inżynierii finansowej w Polityce Spójności po 2013 r. – ekspertyza dla
MRR, Warszawa, 2011.
Kierzkowski T. (2012). Zwrotne instrumenty finansowe w ramach programów operacyjnych na
lata 2014-2020 – proponowany model funkcjonowania poręczeo portfelowych oraz
preferencyjnych kredytów, Fundusze pod Lupą – Analizy Departamentu Funduszy Europejskich
PKPP Lewiatan (1/2012), arszawa, 2012.
Kreuz Z., Nadler M., JESSICA – UDF Typologies and Governance Structures in the context of
JESSICA implementation, EIB, Luksemburg, 2011
Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych (2012), Raport o stanie funduszy
poręczeniowych w Polsce – stan na 31.12.2011 r., KSFP, Warszawa.
137
Martinot, E., Cabraal, A., Mathur S. (2001), World Bank/GEF solar home system projects:
experiences and lessons learned 1993–2000, Renewable and Sustainable Energy Reviews, nr 5
(39-57).
Matejun M. (2011), Instrumenty wspierania rozwoju firm sektora MSP w teorii i w praktyce
zarządzania, Wspomaganie i finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Difin
(193-210).
Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2011), Evidence-based cohesion policy and its role in
achieving Europe 2020 objectives.
Nunoo J., Andoh F. K. (2012) Sustaining Small and Medium Enterprises through Financial
Service Utilization: Does Financial Literacy Matter? Agricultural & Applied Economics
Association’s 2012 AAEA Annual Meeting, Seattle, Washington, August 12-14, 2012
OECD (2006), The SME Financing Gap (Volume I): Theory and Evidence, OECD.
Owen, A. (2006), Nuclear Power for Australia?, Agenda, t. 13, nr 3 (195-210).
Piotrowski, Sz., Filipowska, M. (2012), Wady i zalety dotacji bezzwrotnej w perspektywie
alternatywnych instrumentów finansowych wspierania innowacyjności i rozwoju MŚP, Prace i
Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdaoskiego, Zeszyty Naukowe nr. 1, t. I (195-
206).
Policy & Action Group Uniconsult sp z o.o. (2009), Ewaluacja trafności I efektów realizacji
Działania 1.2 Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw,
Raport koocowy.
Policy & Action Group Uniconsult sp z o.o. (2010), Ekspertyza dotycząca uwarunkowao
społeczno-gospodarczych oraz system prawno-instytucjonalnego wdrażania instrumentów
inżynierii finansowej w Polsce Wschodniej, PAG Uniconsult, Warszawa.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (2008), Raport z ewaluacji poddziałania 1.2.1 oraz
1.2.2 SPO WKP, PARP, Warszawa.
Polski Związek Fundszy Pożyczkowych (2011), Stan i perspektywy rozwoju funduszy
pożyczkowych w Polsce według stanu na 31.12.2010 r., PZFP, Warszawa.
Position of the Commision Services on the development of Partnership Agreement and
programmes in Poland for the period 2014-2020, dokument opublikowany przez Komisję
Europejską 28.09.2012 r.
Projekt Założeo Umowy Partnerstwa, 4 października 2012 r., prezentacja z 4 października
2012 r., opublikowana 16.10.2012 r. na stronie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w
zakładce Programowanie perspektywy finansowej na lata 2014-2020.
PSDB sp. z.o.o., Quality Watch sp. z o.o., ASM Centrum Badao I Analiz Rynku sp z o.o. (2010),
Badanie rynku wybranych usług wpierających rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności w
Polsce. Obszar: Finansowanie zwrotne, PARP.
138
PSDB (2011) Ocena wsparcia udzielanego przedsiębiorcom w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2007-2013, Warszawa, 2011
Rambøll (2010), Ex post evaluation of cohesion policy programmes financed by the ERDF
Enterprise Support, Raport koocowy.
Revest, V. Sapio, A. (2012), Financing technology-based small firms in Europe: what do we
know?, Small Business Economics, t. 39, wyd. 1( 179-205).
Richard, D. (2011), Small business and government: the Richard report.
Riding, A.L., Haines, G. (2001), Loan guarantees: costs of default and benefits to small firms,
Journal of Business Venturing, nr 16 (595-612).
Rychwalski A. (2011) OECD Financial Literacy Measurement Study in Poland: Objectives,
Challenges and Preliminary Findings, prezentacja z: OECD-FCAC Conference, Tonronto 26-27
May 2011
Samecki P. (2009) Orientation Paper On Future Cohesion Policy, European Commission 2009
Social Research (2008) Evaluation of ERDF Supported Venture Capital and Loan Funds, 2008
Stiglitz, J. E. , Weiss, A. (1981), Credit Rationing in Markets with Imperfect Information, The
American Economic Review, t. 71, nr 3 (393-410).
Sułkowski, R. (2009), Ocena wsparcia MSP przez fundusze poręczeniowe i pożyczkowe,
Zarządzanie Publiczne, nr 2 (31-43).
Szafraoska M, Matysiak-Pejas R. (20120) Knowledge and financial skills of consumer in Poland
against the background of selected countries in the Word Delhi Business Review, vol. 11, no. 2,
2010
Taci A. (2011) EBRD Experience in access to finance, prezentacja z: Capacity Building Seminar,
Trento, 25-28 October 2011
Tamowicz P. (red.), Wpływ wdrożenia Inicjatywy JEREMIE na terenie województwa
zachodniopomorskiego na sytuację gospodarczą regionu ze szczególnym uwzględnieniem
sektora MSP oraz funkcjonujących instytucji poręczeniowych i pożyczkowych, Szczecin/Gdaosk,
2008.
Thomas, S. (2008), Can nuclear power plants be built in Britain without public subsidies and
guarantees?, niepublikowany artykuł z konferencji Commercial Nuclear Energy in an Unstable,
Carbon Constrained World, Praga.
Tymoczko, I., Pawłowska, M. (2007), Uwarunkowania dostępności kredytu bankowego –
analiza polskiego rynku, Bank i Kredyt, nr 6 (47-68).
Uesugi, I., Sakai, K., Yamashiro, G. (2008) The Effectiveness of Public Credit Guarantees in the
Japanese Loan Market, RIETI Discussion Paper Series 06-E-04
139
Wells, P., (2012) Understanding Social Investment Policy: evidence from the evaluation of
Futurebuilders in England, Voluntary Sector Review, nr 3 t. 2, 2012, s. 157-177.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (2008), Strategia działania
WFOŚiGW w Katowicach na lata 2009-2012, WFOŚiGW, Katowice.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (2012), Zasady udzielania
dofinansowania ze środków WFOŚiGW w Katowicach, WFOŚiGW, Katowice.
Wydział Rozwoju Regionalnego (2012), Założenia do przyszłego Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Śląskiego w latach 2014-2020, finansowanego z EFRR, Urząd
Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice, wersja z maja 2012 r.
Zecchini, S., Ventura, M. (2009), The impact of public guarantees of credit to SMEs, Small
Business Economics, nr 32 (191-206).
140
SPIS WYKRESÓW
WYKRES 1. PODZIAŁ NA TYPY INSTRUMENTÓW ZWROTNYCH ............................................................................................... 14
WYKRES 2. KAPITALIZACJA FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH (2010) I PORĘCZENIOWYCH (2011)
W ZŁ NA 100 TYS. ZŁ PKB (2009) .............................................................................................................................................................. 20
WYKRES 3. KAPITALIZACJA PRZEZNACZONA NA UDZIELANIE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH W POLSCE
(MLD PLN) NA LATA 2007-2012 ................................................................................................................................................................ 21
WYKRES 4. WDRAŻANIE WSPARCIA ZWROTNEGO W MODELU BEZPOŚREDNIM .......................................................... 24
WYKRES 5. MODEL WDRAŻANIA INICJATYWY JEREMIE .............................................................................................................. 28
WYKRES 6. FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI W CYKLU ROZWOJU FIRMY ........................................................................... 31
WYKRES 7. ALOKACJA POŻYCZEK I PORĘCZEŃ W RPO WSL W PORÓWNANIU Z KAPITALIZACJĄ RESZTY
FUNDUSZY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM (Z WYŁĄCZENIEM INICJATYWY JESSICA) W OKRESIE 2007-201243
WYKRES 8. LICZBOWY ROZKŁAD POŻYCZEK ...................................................................................................................................... 46
WYKRES 9. WARTOŚCIOWY ROZKŁAD POŻYCZEK(MLN PLN) ................................................................................................... 46
WYKRES 10. POŻYCZKI WZGLĘDEM OBSZARU DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA (MLN PLN) ........................ 46
WYKRES 11. ROZKŁAD LICZBY POŻYCZEK W ZALEŻNOŚCI OD CELU POŻYCZKI ............................................................. 46
WYKRES 12. ROZKŁAD POŻYCZEK WZGLĘDEM CZASU TRWANIA (W MLN PLN) ........................................................... 46
WYKRES 13. ROZKŁAD POŻYCZEK (MLN PLN) WZGLĘDEM ICH WARTOŚCI (OŚ POZIOMA W TYS. PLN ............ 46
WYKRES 14. ROZKŁAD WARTOŚCI POŻYCZEK WRAZ Z UWZGLĘDNIENIEM CELÓW WZGLĘDEM WIELKOŚCI
PRZEDSIĘBIORSTWA (OŚ LEWA, MLN PLN) ORAZ ŚREDNIA WARTOŚĆ POŻYCZKI (OŚ PRAWA, TYS. PLN) ..... 47
WYKRES 15. ROZKŁAD WARTOŚCI PREFERENCYJNEJ POŻYCZKI INWESTYCYJNEJ WZGLĘDEM WIELKOŚCI
PRZEDSIĘBIORSTWA (OŚ LEWA, MLN PLN) ORAZ ŚREDNIA WARTOŚĆ POŻYCZKI (OŚ PRAWA, TYS. PLN) –
STAN NA 30.09.2012 ........................................................................................................................................................................................ 48
WYKRES 16. ROZKŁAD UDZIELONYCH PREFERENCYJNYCH POŻYCZEK INWESTYCYJNYCH WZGLĘDEM
OBSZARÓW DZIAŁANIA PRZEDSIĘBIORSTW (MLN PLN I PROC. OGÓŁEM) WZGLĘDEM ROZKŁADU MSP W
WOJEWÓDZTWIE ............................................................................................................................................................................................... 49
WYKRES 17. ROZKŁAD UDZIELONYCH PREFERENCYJNYCH POŻYCZEK INWESTYCYJNYCH WZGLĘDEM CZASU
TRWANIA POŻYCZKI (MLN PLN) – STAN NA DZIEŃ 30.09.2012 ............................................................................................... 49
WYKRES 18. ROZKŁAD UDZIELONYCH PREFERENCYJNYCH POŻYCZEK INWESTYCYJNYCH WZGLĘDEM
WARTOŚCI POŻYCZKI (MLN PLN) – STAN NA 30.09.2012............................................................................................................ 49
WYKRES 19. LICZBOWY ROZKŁAD PORĘCZEŃ .................................................................................................................................. 50
WYKRES 20. WARTOŚCIOWY ROZKŁAD PORĘCZEŃ (MLN PLN) ............................................................................................. 50
WYKRES 21. ROZKŁAD PORĘCZEŃ WZGLĘDEM OBSZARU DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA (MLN PLN I
PROC.) ...................................................................................................................................................................................................................... 50
WYKRES 22. ROZKŁAD LICZBY PORĘCZEŃ WZGLĘDEM CELU WSPARCIA ........................................................................ 51
WYKRES 23. ROZKŁAD PORĘCZEŃ WZGLĘDEM CZASU TRWANIA PORĘCZENIA (MLN PLN I PROC.) .................. 51
WYKRES 24. ROZKŁAD PORĘCZEŃ (W MLN PLN I PROC.) WZGLĘDEM WARTOŚCI WSPARCIA (TYS. PLN) ...... 51
WYKRES 25. ROZKŁAD WARTOŚCI PORĘCZEŃ Z PODZIAŁEM NA CEL PORĘCZENIA WZGLĘDEM WIELKOŚCI
PRZEDSIĘBIORSTWA (OŚ LEWA, MLN PLN) ORAZ ŚREDNIA WARTOŚĆ PORĘCZENIA (OŚ PRAWA, TYS. PLN) –
STAN NA DZIEŃ 30.09.2012 ......................................................................................................................................................................... 52
WYKRES 26. OCENA KONKURENCYJNOŚCI WARUNKÓW WSPARCIA .................................................................................... 57
WYKRES 27. NAJBARDZIEJ KONKURENCYJNE ATRYBUTY POŻYCZEK(PROC. UDZIELANYCH ODPOWIEDZI) .. 57
WYKRES 28. DOŚWIADCZENIA W WYKORZYSTANIU INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ........................................... 62
WYKRES 29. PLANY WYKORZYSTANIA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH W PRZYSZŁOŚCI .................................... 62
WYKRES 30. PRZYSZŁY POPYT Z UWZGLĘDNIENIEM INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH ......................................... 63
WYKRES 31. UDZIAŁ FIRM O WYSTARCZAJĄCYM DOSTĘPIE DO KAPITAŁU..................................................................... 63
WYKRES 32. UDZIAŁ FIRM, DLA KTÓRYCH DOSTĘP DO KAPITAŁU JEST BARIERĄ ROZWOJU ................................. 63
WYKRES 33. EFEKT WSPARCIA W RPO WSL W RAMACH PODDZIAŁANIA 1.1.1. RPO WSL ........................................ 64
WYKRES 34. MODEL WDRAŻANIA INICJATYWY JESSICA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM ............................................ 67
WYKRES 35. PROCEDURA OCENY WNIOSKÓW .................................................................................................................................. 69
141
WYKRES 36. ŚRODKI DOSTĘPNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W FUNDUSZACH PRIVATE EQUITY (VENTURE
CAPITAL I SEED CAPITAL), MLN ZŁ – STAN NA DZIEŃ 30.10.2012 ......................................................................................... 83
WYKRES 37. WARTOŚĆ POŻYCZEK POZA RPO WSL WZGLĘDEM INSTYTUCJI UDZIELAJĄCEJ WSPARCIA W
OKRESIE 2007-2012 (MLN PLN) – STAN NA 30.09.2012 .............................................................................................................. 83
WYKRES 38. WARTOŚĆ PORĘCZEŃ POZA RPO WSL WZGLĘDEM INSTYTUCJI UDZIELAJĄCEJ WSPARCIA W
OKRESIE 2007-2012 (MLN PLN) – STAN NA 30.09.2012 .............................................................................................................. 83
WYKRES 39. PODEJŚCIE WERTYKALNE .............................................................................................................................................. 101
WYKRES 40. PODEJŚCIE HORYZONTALNE ......................................................................................................................................... 102
SPIS TABEL
TABELA 1. PRZEGLĄD NAJWAŻNIEJSZYCH INSTRUMENTY ZWROTNE W POLSCE, FINANSOWANYCH ZE
ŚRODKÓW PUBLICZNYCH.............................................................................................................................................................................. 18
TABELA 2. PORÓWNANIE WYKORZYSTANIA I KAPITALIZACJI FUNDUSZY POŻYCZKOWYCH,
PORĘCZENIOWYCH I INNYCH INICJATYW W WOJEWÓDZTWACH POLSKICH ................................................................... 22
TABELA 3. STAN REALIZACJI BADAŃ EWALUACYJNYCH POPRZEDZAJĄCYCH AKCESJĘ JESSICA W EUROPIE . 26
TABELA 4. CECHY EKONOMICZNE DOTACJI I INSTRUMENTÓW ZWROTNYCH ................................................................ 35
TABELA 5. CHARAKTERYSTYKI WYBRANYCH PROGRAMÓW POMOCY ZWROTNEJ FINANSOWANYCH Z EFRR
..................................................................................................................................................................................................................................... 39
TABELA 6. CHARAKTERYSTYKI WYBRANYCH PROGRAMÓW FINANSOWANIA KAPITAŁOWEGO
FINANSOWANYCH Z EFRR ............................................................................................................................................................................ 40
TABELA 7. PORÓWNANIE WARUNKÓW UDZIELANIA POŻYCZEK ORAZ AKTYWNOŚCI FUNDUSZY W RAMACH
RPO WSL (STAN NA DZIEŃ 30.09.2012) ................................................................................................................................................ 45
TABELA 8. STAN REALIZACJI INICJATYWY JESSICA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM ....................................................... 70
TABELA 9. PREFEROWANE MONTAŻE FINANSOWE WŚRÓD WNIOSKODAWCÓW (N=10)........................................ 71
TABELA 10. WARTOŚCI ZŁOŻONYCH WNIOSKÓW AKTUALNYCH I POTENCJALNYCH BENEFICJENTÓW, W PLN
(N=11) ...................................................................................................................................................................................................................... 72
TABELA 11. KALKULACJA WARTOŚCI POŻYCZEK W DEKLAROWANYM PRZEZ ANKIETOWANYCH
ZAPOTRZEBOWANIU NA WSPARCIE W RAMACH INICJATYWY JESSICA W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM (W
PLN) .......................................................................................................................................................................................................................... 73
TABELA 12 . PORÓWNANIE PROGRAMÓW WSPIERANIA INSTRUMENTAMI FINANSOWYMI – ZA OKRES
01.01.2007 – 30.09.2012 ................................................................................................................................................................................ 80
TABELA 13. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM I. ........................................................................................ 88
TABELA 14. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM III...................................................................................... 89
TABELA 15. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM III...................................................................................... 92
TABELA 16. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM IV. ..................................................................................... 93
TABELA 17. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM VI. ..................................................................................... 95
TABELA 18. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM VIII................................................................................... 96
TABELA 19. INSTRUMENTY ZWROTNE W CELU TEMATYCZNYM IX. ..................................................................................... 97
TABELA 20. PODSUMOWANIE REKOMENDACJI W ZAKRESIE ZASTOSOWANIA WSPARCIA ZWROTNEGO I
BEZZWROTNEGO – WG OBSZARÓW WSPARCIA ZAŁOŻEŃ RPO WSL..................................................................................... 98
TABELA 21. PODSUMOWANIE PROPONOWANYCH MODELI WDRAŻANIA ...................................................................... 105
TABELA 22. ALOKACJA NA IIF WG ZAŁOŻEŃ RPO WSL 2014-2020...................................................................................... 108
TABELA 23. PROPONOWANA ALOKACJA NA IIF RPO WSL 2014-2020 ............................................................................... 110
TABELA 24. PROPONOWANY PODZIAŁ ŚRODKÓW NA POSZCZEGÓLNE INSTRUMENTY W RPO WSL 2014-
2020 ....................................................................................................................................................................................................................... 112
TABELA WDRAŻANIA REKOMENDACJI ............................................................................................................................................... 130
142
Aneks metodologiczny Celem badania ewaluacyjnego była analiza zastosowania instrumentów zwrotnych w realizacji
inwestycji finansowanych z funduszy unijnych. Badania jakościowe i ilościowe objęły analizę
stosowanych dotychczas w tym względzie rozwiązao oraz analizę możliwości ich wykorzystania
ich w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim.
Badanie ewaluacyjne objęło:
cele tematyczne interwencji finansowanej m.in. z wykorzystaniem instrumentów
zwrotnych wg dotychczasowych propozycji w trakcie tworzenia perspektywy 2014-
2020;
Cele tematyczne interwencji finansowanej z EFRR, objęte badaniem(tj. potencjalnie
realizowane z wykorzystaniem wsparcia zwrotnego):
Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji,
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii
informacyjno-komunikacyjnych,
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw,
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich
sektorach,
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności
wykorzystania zasobów,
Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników,36
6 Cel tematyczny IX. Wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
doświadczenia w realizacji wsparcia z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych
(w szczególności w ramach RPO WSL) od 2007 r.;
W tej części ewaluacją objęto nie tylko instrumenty wdrażane w ramach RPO WSL, ale również
instrumenty interwencji, realizowane w innych regionach oraz na szczeblu krajowych. Zgodnie
z naszymi dodatkowymi propozycjami badanie zostało pogłębione o analizę literatury
umożliwiającą krytyczna refleksją wobec poszczególnych modeli wsparcia.
obszary badawcze, takie jak podsumowanie dotychczasowych doświadczeo, analizę
możliwości zastosowania mechanizmów zwrotnych i bezzwrotnych oraz analizę
możliwości ich faktycznego wdrożenia.
36
W związku z ewolucją kontekstu badania, w szczególności krajowych i regionalnych założeo dla przyszłej perspektywy finansowej, podjęto decyzję o zastąpieniu w badaniu (w stosunku do założeo SOPZ) celu tematycznego VII. celem tematycznym VIII.
143
Udzielenie odpowiedzi na zaprezentowane poniżej w zestawieniu obszarów i problemów
badawczych, pytania z SOPZ oraz dodatkowe zaproponowane przez Zespół IBS pytania
badawcze, pozwoliło sformułowad rekomendacje dla wykorzystania instrumentów zwrotnych
w latach 2014-2020.
Tabela A.1. Zestawienie obszarów i problemów badawczych z wskazaniem ich umiejscowienia
we wstępnym konspekcie raportu
Obszar badawczy 1: Podsumowanie dotychczasowych doświadczeo w stosowaniu instrumentów zwrotnych w ramach RPO WSL
1A. OCENA INSTRUMENTÓW ZWROTNYYCH PODDZIAŁANIA 1.1.1. Jak należy ocenid wsparcie udzielane za pośrednictwem
Poddziałania 1.1.1 Infrastruktura rozwoju gospodarczego, typ projektu: Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania
przedsiębiorczości? Czy odpowiada ono potrzebom instytucji oferujących tego typu wsparcie? Czy poziom zainteresowania
potencjalnych beneficjentów można uznad za satysfakcjonujący? Jeżeli nie, jakie działania należałoby podjąd aby zwiększyd
zainteresowanie beneficjentów wskazanym typem projektu? Czy wystąpiły problemy w realizacji projektów? Jaki był powód
wystąpienia ewentualnych problemów? Czy zainteresowanie odbiorców, tj. przedsiębiorców, zwrotnymi instrumentami było na
poziomie gwarantującym prawidłową realizację projektów? Czy oferta skierowana do przedsiębiorców (biorąc pod uwagę
wymogi formalne, procedury, czas oczekiwania) jest konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi
instrumentami? Jakiego rodzaju inwestycje zostały wsparte za pomocą instrumentów zwrotnych? Czy wsparcie oferowane w
ramach analizowanego Poddziałania 1.1.1. należy kontynuowad w przyszłym okresie programowania?
1B. OCENA INICJATYWY JESSICA Jak należy ocenid wsparcie w ramach Poddziałania 6.2.3. Rewitalizacja - JESSICA? Czy występują
jakieś problemy z wdrożeniem Inicjatywy JESSICA w województwie śląskim? Czy oferta skierowana dla projektodawców (biorąc
pod uwagę wymogi formalne, procedury, czas oczekiwania) jest konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi
instrumentami? Jakie są powody wystąpienia ewentualnych problemów? Jakie rozwiązania należałoby rozważyd do wdrożenia
w przyszłym okresie programowania?
Obszar badawczy 2: Analiza możliwości zastosowania zwrotnych i bezzwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji
w perspektywie 2014-2020 w województwie śląskim
2A. INNE ŹRÓDŁA ZWROTNE - ŚLĄSK Jakie zwrotne źródła finansowania dla inwestycji w ramach wskazanych celów
tematycznych (poza wsparciem przewidzianym w ramach RPO WSL) są dostępne dla podmiotów w województwie śląskim?
Jakich rodzajów inwestycji dotyczą? Jakie podmioty mogą ubiegad się o wsparcie na wskazane inwestycje? Jakie instytucje
udzielają wsparcia? Jaka jest skutecznośd stosowania wskazanych mechanizmów (na podstawie dostępnych danych źródłowych,
raportów ewaluacyjnych, analiz)? Czy mechanizmy cieszą się popularnością wśród podmiotów do których są skierowane? Jakie
są powody ewentualnych problemów z wdrażaniem wskazanych mechanizmów? Jakie jest ich wykorzystanie?
2B. INNE ŹRÓDŁA ZWROTNE – POZA ŚLĄSKIEM Jakie formy zwrotnych instrumentów finansowych dostępne są w
poszczególnych celach tematycznych na poziomie kraju oraz w innych regionach w Polsce? Jakiego rodzaju inwestycji dotyczą?
Jakie podmioty mogą udzielad wsparcia? Jakie podmioty mogą realizowad projekty? Czy będą możliwe do zastosowania w
ramach perspektywy 2014-2020 w ramach regionalnego programu operacyjnego? Jaka jest skutecznośd stosowania wskazanych
mechanizmów (na podstawie dostępnych informacji źródłowych, raportów ewaluacyjnych, analiz oraz wywiadów pogłębionych
z wybranymi IZ)? Czy mechanizmy cieszą się popularnością wśród podmiotów, do których są skierowane? Jakie są powody
ewentualnych problemów z wdrażaniem wskazanych mechanizmów?
2Ba. (dodatkowe) ROZWINIĘCIE Jakiego rodzaju modele wdrażania i zarządzania instrumentami inżynierii finansowej są
praktykowane w innych regionach Polski oraz innych krajach / regionach UE? Jakie instytucje zaangażowane są na
poszczególnych poziomach zarządzania i wdrażania? Jakie są zalety i wady poszczególnych modeli? Który z tych modeli byłby
możliwy i korzystny do zastosowania w województwie śląskim w latach 2014-2020?
2C. PROPOZYCJA INTERWENCJI Jakie rodzaje inwestycji w ramach poszczególnych celów tematycznych powinny byd
finansowane za pomocą instrumentów zwrotnych? Do jakich beneficjentów należy skierowad finansowanie zwrotne?
2Ca. ALOKACJA (dodatkowe) Czy województwo śląskie będzie w stanie wykorzystad przyznaną alokację zakładając, że
zdecydowana większośd dofinansowania będzie dostępna w formie instrumentów zwrotnych? W których obszarach szansa na
wykorzystanie alokacji byłaby największa, a w których najmniejsza? Z czego to wynika?
2Cb. WPŁYW NA ROZWÓJ (dodatkowe) Jak wyglądałby rozwój regionu w latach 2014-2020 przy zachowaniu starego kształtu
finansowania projektów, a jak przy proponowanym kształcie? Który z modeli byłby lepszy dla realizacji strategii Europa 2020?
144
Jak nowe zasady finansowania wpłyną na rozwój endogenicznych potencjałów województwa?
2Cc. ZNACZENIE DLA MSP (dodatkowe) Popyt na jakiego typu instrumenty inżynierii finansowej zgłaszają w cyklu rozwoju MSP,
w podziale na dłużne i kapitałowe? Dostęp do których z nich byłby w województwie śląskim najbardziej pożądany w przyszłej
perspektywie?
2Cd. DOTACJE vs. INŻYNIERIA (dodatkowe) Jakie można wskazad wady i zalety wykorzystania instrumentów inżynierii
finansowej (porównując z dotacjami)? W jakich dziedzinach/obszarach istnieje przewaga wykorzystywania IIF nad dotacjami
oraz dotacji nad instrumentami inżynierii finansowej?
2Ce. (dodatkowe) JEREMIE Czy za właściwy należy uznad wybór trybu realizacji przedsięwzięcia polegającego na
dokapitalizowaniu funduszy pożyczkowych i poręczeniowych na terenie województwa śląskiego ze środków RPO WSL w
porównaniu z alternatywnymi rozwiązaniami (np. JEREMIE)? Czy istnieją przesłanki aby wprowadzid tę inicjatywę do woj.
śląskiego?
Obszar badawczy 3: Analiza możliwości wykorzystania proponowanych mechanizmów/form finansowania zwrotnego
3A. OCENY EKSPERTÓW, IZ/IP2 Jak są oceniane propozycje instrumentów zwrotnych w ramach poszczególnych celów
tematycznych, które mogą zostad wdrażane w regionie w przyszłej perspektywie finansowej? Jakie są wady/zalety/możliwości
wdrożenia/ przewidywane zainteresowanie potencjalnych beneficjentów? Jak oceniany jest proponowany sposób
wdrażania/zarządzania?
3B. OCENY PROJEKTODAWCÓW Czy możliwości finansowe i potrzeby inwestycyjne potencjalnych odbiorców ostatecznych
(projektodawców) pozwolą na realizację wskazanych inwestycji za pomocą instrumentów zwrotnych? Czy wskazane typy
inwestycji są pożądanymi/priorytetowymi inwestycjami z punktu widzenia potencjalnych odbiorców ostatecznych
(projektodawców)?
3C. (dodatkowe) ROZWINIĘCIE Czy w województwie śląskim oraz w poszczególnych krajach /regionach, w których stosowano
zwrotne instrumenty finansowe, beneficjenci byli przygotowywani do korzystania z nich? Jeśli tak to w odniesieniu do których
działao, w jakiej formie i z jakim przełożeniem na skutecznośd? Jakie formy przygotowania były najskuteczniejsze? Czy zasadne
jest ich zastosowanie w województwie śląskim (jeżeli nie były w nim stosowane wcześniej)? Czy można wskazad przykłady
dobrych praktyk?
1. Opis sposobu realizacji badania
Odpowiedzi na wyżej postawione pytania poszukiwane były poprzez realizację, poniższych
technik badawczych:
desk research,
wywiadów indywidualnych,
wywiadów grupowych,
wywiadów telefonicznych,
ankiety telefonicznej,
ankiety internetowej.
Zgodnie z zasadą triangulacji metod badawczych (a także źródeł informacji oraz perspektyw
badawczych), w efekcie rozmów (wywiadów i dyskusji eksperckiej) dokonana została
weryfikacja spójności i uzupełnienie wniosków wyciągniętych z analizy wywiadów IDI, TDI oraz
desk research, ankiety CAWI i badania CATI.
145
Analiza desk research, była pierwszym inicjującym ewaluację etapem badania, przebiegającym
wraz z analizą danych statystycznych, w całej czasowej rozciągłości badania, począwszy od
etapu przygotowywania raportu metodologicznego. W dalszej kolejności przeprowadzone
zostały wywiady IDI i TDI. Zbiegły się z realizacją badania CATI na próbie potencjalnych
beneficjentów – przedsiębiorców, przygotowania bazy mailingowej do badania CAWI. Ten etap
ewaluacji zakooczyło opracowanie propozycji zastosowania instrumentów zwrotnych, które
zaprezentowane zostały w gronie dwóch badao fokusowych. W tym czasie zostały opracowane
studia przypadków oraz podsumowano przeprowadzone badania.
Zasadniczo metodologia badania oparta została na danych zastanych oraz na wynikach badao
jakościowych – wywiadów pogłębionych, telefonicznych wywiadów pogłębionych i grup
fokusowych. Uzupełnieniem były dane ilościowe uzyskane w ramach badania CATI i CAWI.
1.1. Analiza danych zastanych (desk research)
Początkowym etapem badania była analiza danych zastanych. W pierwszej kolejności
przygotowane i przeanalizowane zostały materiały źródłowe wskazane w SOPZ.
Projekty i zatwierdzone dokumenty strategiczne wskazane jako dodatkowe, rozszerzające
zakres SOPZ źródła danych wykorzystane zostały w szczególności do opracowania
dodatkowych problemów badawczych, w tym w szczególności dla wskazania różnego rodzaju
instrumentów zwrotnych funkcjonujących w Polsce i zagranicą oraz wskazania
dotychczasowych doświadczeo w ich wykorzystywaniu.
Publikacje wykorzystane w analizach zaprezentowano w bibliografii opracowania.
1.2. Wywiady indywidualne (IDI)
Celem wywiadów indywidualnych było podsumowanie dotychczasowych doświadczeo w
danym obszarze (instrumentach zwrotnych) i wypracowanie na tej podstawie rekomendacji dla
polityki społeczno-gospodarczej. W celu dogłębnej eksploracji tematu oraz uszczegółowienia
problemów badawczych przeprowadzono wywiady z następującymi typami respondentów:
przedstawicielami IZ i IP2,
przedstawicielami instytucji wdrażających instrumenty finansowania zwrotnego,
przedstawicielami wnioskodawców Poddziałania 1.1.1. RPO WŚL
przedstawicielem Funduszu Rozwoju Obszarów Miejskich (JESSICA),
ekspertami w zakresie zwrotnych mechanizmów finansowych.
Szczegółowy dobór prób oraz liczbę zrealizowanych jednostek badawczych, prezentuje
poniższa tabela.
146
Tabela A.2. Zestawienie zrealizowanych badao IDI wg typu respondenta
rodzaj instytucja liczba
Wywiady IDI
z przedstawicielami IZ i IP2
UMŚL Wydział Rozwoju
Regionalnego (JESSICA)
3
UMŚL Wydział Rozwoju
Regionalnego (Poddziałania
1.1.1)
Śląskie Centrum
Przedsiębiorczości
Wywiady IDI
z przedstawicielami instytucji
wdrażających instrumenty
finansowania zwrotnego
Krajowy Fundusz Kapitałowy
4 (w tym 1 TDI)
Fundacja Rozwoju Śląska oraz
Wspierania Inicjatyw
Lokalnych
Polska Agencja Rozwoju
Przedsiębiorczości
Menadżer Funduszu
Powierniczego JEREMIE
Województwa Pomorskiego
Wywiady IDI z
przedstawicielami
wnioskodawców
Poddziałania 1.1.1. RPO WŚL
Górnośląski Fundusz S.A.
2 Śląski Regionalny Fundusz
Poręczeniowy
Wywiad IDI z
przedstawicielem Funduszu
Rozwoju Obszarów Miejskich
(JESSICA)
Bank Ochrony Środowiska S.A.
1
Wywiad IDI z ekspertami
w zakresie zwrotnych
mechanizmów finansowych.
Górnośląska Agencja Rozwoju
Regionalnego
6 (w tym 2 TDI)
Agencja Rozwoju
Regionalnego w Częstochowie
147
Uniwersytet Ekonomiczny
w Katowicach
Krajowe Stowarzyszenie
Funduszy Poręczeniowych
BOŚ Warszawa
Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego
Łącznie
16
Źródło: opracowanie własne IBS
Z wyjątkiem tych wywiadów, które z racji ograniczonej dostępności respondentów
zrealizowano w formie wywiadów telefonicznych, dla zagwarantowania komfortowych
i swobodnych warunków do wymiany informacji, wywiady odbyły się w miejscu pracy
respondentów.
Po wyrażonej bezpośrednio akceptacji respondenta, były one rejestrowane audio na nośniku
cyfrowym. W dalszej kolejności były przekazywane do transkrypcji i odtwarzane w kolejnych
etapach analizy. Rozmowy trwały około 60-75 minut.
Wywiady przebiegały według ustrukturyzowanych, ramowych scenariuszy (dopasowane do
każdej populacji), z wyjątkiem respondentów grupy wywiadów IDI z przedstawicielami IZ i IP2,
którzy mieli odpowiednio, indywidualnie przygotowane kwestionariusze.
Zgodnie z założeniami raportu metodologicznego wywiady zrealizowane zostały przez
członków zespołu badawczego (tj. Juliana Zawistowskiego, Martę Ponichter-Kolendę oraz
Małgorzatę Zub).
1.3 . Telefoniczne wywiady pogłębione (TDI)
Obok zrealizowanych indywidualnych wywiadów pogłębionych przeprowadzone zostały
telefoniczne wywiady pogłębione z wnioskodawcami i potencjonalnymi projektodawcami
inwestycji z wykorzystaniem finansowania zwrotnego. Badaną populacją były zarówno
148
jednostki samorządu terytorialnego, jak i przedsiębiorcy z MŚP37, zgodnie z wytycznymi RPO
WŚL dla beneficjentów ostatecznych Poddziałania 6.2.3 tj. Rewitalizacja – JESSICA.
Próba w tej jednostce badawczej wyniosła 20 TDI. Poniższe zestawienie szczegółowo
prezentuje realizację wywiadów według typu respondenta.
Tabela Charakterystyka zrealizowanych wywiadów TDI wg typu respondenta
Typ respondenta Instytucja/przedsiębiorca Liczba
wnioskodawcy
Geo Spółka developerska
8
Warszawska 21 Sp. z o.o.
(obecnie Browar Mariaoski Sp. z o.o.)
Urząd Miasta Świętochłowice
Firma Handlowo Usługowa „OSKAR”
ZARI Sp. z o.o. Spółka miejska Zabrze
Urząd Miasta Tychy
Górnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa
Jastrzębie Zdrój
CH Stara Kablownia Sp. z o.o.
potencjalni projektodawcy
A4.BLOCK.PL Sp. z o.o.
12
Armada Development S.A.
Urząd Gminy Cieszyn
Urząd Miasta Czeladź
Urząd Miasta w Kaletach
Urząd Miasta w Myszkowie
Urząd Miasta w Kłobucku
Urząd Miasta w Pyskowicach
Urząd Miasta w Bielsku-Białej
Urząd Miasta Czechowice-Dziedzice
37
Zgodnie z Uszczegółowieniem Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego, Poddziałanie 6.2.3 Rewitalizacja – JESSICA, pkt. 18 b) – grupy docelowe (osoby, instytucje, grupy społeczne bezpośrednio korzystające z pomocy).
149
Urząd Miasta w Strumieniu
Urząd Miasta w Siemianowicach Śląskich
suma 20
Źródło: opracowanie własne IBS
Informację na temat potencjalnych projektodawców zaczerpnięto z przekazanych przez Urząd
Marszałkowski Województwa Śląskiego danych z ankiet złożonych na przełomie 2010/2011
roku. Celem badania ankietowego była wówczas identyfikacja potrzeb projektowych
pomysłodawców, ewentualnie zainteresowanych realizacją różnego typu inwestycji
rewitalizacyjnych w ramach inicjatywy JESSICA. Natomiast informacji o wnioskodawcach
dostarczył nam Fundusz Rozwoju Obszarów Miejskich, tj. Bank Ochrony Środowiska S.A.
1.4. Zogniskowane wywiady grupowe (FGI)
Zogniskowane wywiady grupowe (FGI) przeprowadzone zostały jako jeden z ostatnich
elementów całego procesu badawczego. Ich szczegółowy scenariusz opierał się na wynikach
wcześniejszych analiz:
wnioskach z analizy danych zastanych,
informacji uzyskanych w ramach IDI, TDI oraz internetowych, i telefonicznych badao
kwestionariuszowych.
Celem zastosowanych badao FGI było pogłębienie interpretacji przedstawianych wyników
badao terenowych oraz ilościowych, a także dokonanie wielopłaszczyznowej oceny
zaprezentowanych propozycji instrumentów zwrotnych. Pozwoliła ona na szybkie uzyskanie
wyników weryfikujących słusznośd przedstawionych propozycji.
Miały miejsce dwie grupy fokusowe. Poniżej w syntetyczny sposób zaprezentowano realizację
FGI pod względem typu respondentów i liczebności.
Tabela A.3. Charakterystyka realizacji badao fokusowych (FGI) wg rodzaju grupy
numer typ respondenci liczba
FGI I ekspertami z zakresu
instrumentów
inżynierii finansowej
oraz
przedstawicielami IZ
RPO WSL i IP2 RPO
WSL
UMWŚL Wydział Rozwoju
Regionalnego
7
Śląskie Centrum
Przedsiębiorczości
Wojewódzki Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej
150
Fundusz Górnośląski S.A.
FGI II z potencjonalnymi
odbiorcami
ostatecznymi
(projektodawcami)
Multinet Sp. z o.o. 6
Agencja Rozwoju Regionalnego
w Częstochowie
Górnośląska Agencja Rozwoju
Regionalnego w Katowicach
ZARI Sp. z o.o.
P.P.H.U. MWS Metal Welding
Service
Źródło: opracowanie własne IBS
Czas realizacji obu grup fokusowych nie przekroczył 2 godzin. Po stronie Wykonawcy wzięli w
nim udział Julian Zawistowski oraz Marta Ponichter-Kolenda.
W obu wywiadach grupowych wzięły udział osoby na stanowiskach kierowniczych, posiadające
zarówno wiedzą praktyczną, jak i teoretyczną w zakresie poszukiwanych przez zespół badawczy
informacji.
1.5. Ankiety telefoniczne (CATI)
Kolejnym realizowanym badaniem było badanie kwestionariuszowe CATI, które objęło
potencjalnych beneficjentów. Ankieta CATI zgodnie z założeniami była głównym źródłem
informacji na temat zapotrzebowania na wsparcie IIF, wśród mikro, małych i średnich
przedsiębiorstw. Badanie CATI było techniką uzupełniającą do analizy desk research oraz badao
terenowych. Uzasadnieniem jego przeprowadzenia była chęd ogólnego scharakteryzowania
potrzeb przedsiębiorców województwa śląskiego w zakresie finansowania zewnętrznego.
Operatem losowania była populacja przedsiębiorców mikro, małych i średnich posiadających
siedzibę na terenie województwa śląskiego. Zastosowano warstwowo-losowy dobór próby.
Łącznie zrealizowano 121 wywiadów, o 21 więcej niż wcześniej zakładano. Wynikało to z
wykorzystania w badaniu do ostatecznego warstwowania wyników informacji o zatrudnieniu
wg deklaracji respondenta, a nie danych z bazy. W rezultacie osiągnięto 56 wywiadów z
przedstawicielami mikroprzedsiębiorstw, 35 wywiadów z przedstawicielami małych i 30 ankiet
z przedstawicielami średnich przedsiębiorstw. Wpłynęło to na układ wag, założonych w
raporcie metodologicznym.
151
Tabela A.4. Charakterystyka próby warstwowo-losowej do badania CATI – wg klas zatrudnienia.
Wielkośd
przedsiębiorstwa
% z populacji WAGA % próba celowa
mikro 94,66% 2,045 46%
małe 4,57% 0,158 29%
średnie 0,77% 0,031 25%
Źródło: opracowanie własne IBS
Z uwagi jednak na to, że każdorazowo dokonujemy prezentacji wyników w podziale oddzielnie
na mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa – zmiana układu wag, nie ma istotnego znaczenia, a
ich wartości pokazane w powyższej tabeli pozwalają na dokonanie generalizacji na poziomie
badanej próby przedsiębiorstw.
W odniesieniu do ostatecznie zrealizowanej wielkości próby, została ona także doważona, aby
odzwierciedlała strukturę PKD w województwie śląskim.
Tabela A.5. Charakterystyka próby warstwowo-losowej do badania CATI – wg PKD.
% w populacji ogółu
przedsiębiorców
w województwie śląskim
zrealizowana próba
handel, naprawa samochodów
32% 34%
budownictwo 13% 16%
przemysł 10% 13%
działalnośd profesjonalna, naukowa i techniczna
9% 9%
transport, gospodarka magazynowa
8% 8%
pozostałe 28% 20%
Suma 100% 100%
Źródło: opracowanie własne IBS oraz na podstawie Zmian strukturalnych grup podmiotów
gospodarki narodowej w rejestrze Regon, I półrocze 2012 r. GUS, W-wa 2012
152
1.6. Ankiety internetowe (CAWI)
W ramach projektu zrealizowana została również internetowa ankieta (CAWI). Dzięki pomocy
beneficjentów Poddziałania 1.1.1 RPO WŚL uzyskaliśmy w fazie przygotowania badania dane
o 155 przedsiębiorstwach, będących ostatecznymi beneficjentami poniższych instytucji
finansowych. Pośród nich, do 16 nie uzyskano adresów mailowych. Ostatecznie ankieta CAWI
została wysłana do 139 destynacji.
Tabela A.5. Charakterystyka zrealizowanej próby w badaniu CAWI – wg typów instytucji
instytucja Liczba adresów e-mail
Fundusz Górnośląski 23
Agencja Rozwoju Lokalnego 3
Agencja Rozwoju Regionalnego 4
Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy 10
suma 40
Wzięli w niej udział kierownicy oraz osoby odpowiedzialne za realizację zadao projektowych.
Badani otrzymali kwestionariusze drogą e-mailową. W razie jakichkolwiek problemów z
ankietą, jej uruchomieniem, wypełnieniem, zapisem, zrozumieniem, pozostawał do dyspozycji
ankietowanych dedykowany pracownik zespołu projektowego. Realizacja próby wyniosła 40
wywiadów (a więc 25,6%), co w tego typu badaniu jest wynikiem typowym.
Tabela A.6. Charakterystyka zwrotu badania ankietowego CAWI, wg rodzaju instrumentu zwrotnego
Instrument zwrotny Liczba adresów e-mail
Pożyczka 31
Poręczenie kredytu bankowego 9
suma 40
Co do charakterystyki firm, wśród których została zrealizowana ankieta CAWI, ponad połowa
zajmuje się działalnością w zakresie przemysłu (w tym przetwórstwa) oraz handlu. W puli tej
znalazły się także przedsiębiorstwa świadczące: usługi dla firm oraz dla ludności, usługi
w zakresie opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, usługi budowlane oraz z branży HoReCa.
153
Około połowa przedsiębiorców działa na rynku krajowym oraz ponad krajowym. Wśród
respondentów, którzy działają lokalnie było 20% takich, których aktywnośd ogranicza się do
jednego bądź kilku powiatów, a 7,5% badanych zasięgiem obejmuje obszar całego
województwa śląskiego, a 17,5% kilka województw.
1.7. Studia przypadków
W ramach realizacji dwóch studiów przypadków, zastosowano poniżej podane kryteria
wyboru:
preferencyjna pożyczka inwestycyjna,
Fundusz Górnośląski S.A.
w granicach maksymalnej wartości wsparcia,
długi okres spłaty i okres karencji.
Po uwzględnieniu powyższych kryteriów powstała lista projektów spełniających ww. kryteria. Z
listy tej zostały wyłonione a następnie opisane dwa projekty, prowadzone przez:
Drukarnię,
Zakład Stolarski.
Na studia przypadków złożyły się analizy udostępnionej przez fundusze dokumentacji
proceduralnej (wniosków o dofinansowanie, itp.), telefoniczne wywiady pogłębione z
przedstawicielami beneficjenta, dodatkowe materiały dostarczone przez pożyczkobiorców i
beneficjenta.
Przeprowadzone wywiady TDI, miały charakter jednorazowy, a ich celem było uzyskanie
informacji na temat przeznaczenia preferencyjnej pożyczki inwestycyjnej, efektu inwestycji
współfinansowanej ze środków wsparcia oraz zdania przedsiębiorcy na temat współpracy z
instytucją wdrażającą. Wyniki przeprowadzonych badao, zaprezentowane zostały w Rozdziale
2 raportu.
154
2. Narzędzia badawcze wykorzystane w badaniu
2.1. Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)
2.1.1. Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ (przedstawiciel RWP
1) [poddziałanie 1.1.1.]
Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ
i IP 2 RPO WSL
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
155
Blok 1 Zagadnienia horyzontalne
1. Jak Pan/i ocenia ogólną przydatnośd instrumentów finansowych do realizacji celów rozwojowych polityki społeczno-gospodarczej?
2. Jak ocenia Pan/i obserwowane w chwili obecnej tendencje do wzrostu znaczenia instrumentów zwrotnych (w tym Założeo umowy partnerstwa) w kontekście potrzeb rozwojowych województwa śląskiego?
a. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w finansowaniu projektów przedsiębiorstw?
b. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w finansowaniu projektów instytucji publicznych?
Blok 2 Ocena wsparcia w ramach poddziałania 1.1.1
Ogólna ocena Poddziałania 1.1.1. oraz zastosowanych w nim instrumentów zwrotnych
1. Jak ocenia Pan/i wsparcie udzielane w ramach dokapitalizowania zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości realizowane za pośrednictwem Poddziałania 1.1.1 RPO WSL – z punktu widzenia wnioskodawców?
a. Czy Pana/i zdaniem jest ono adekwatne do potrzeb instytucji, które oferują wsparcie w zakresie zewnętrznych źródeł finansowania?
b. Jaki jest poziom zainteresowania wsparciem w poddziałaniu 1.1.1 ze strony potencjalnych beneficjentów? Czy ten poziom jest satysfakcjonujący? Jeśli nie – w jaki sposób można zwiększyd zainteresowanie potencjalnych beneficjentów omawianym typem projektów?
c. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w ramach naboru wniosków (kryteria oceny)?
2. A jak Pan/i ocenia instrumenty zwrotne oferowane przedsiębiorcom dzięki wsparciu? Jaką pełnią one rolę w realizacji celów RPO WSL? Do kogo faktycznie trafiają? Czy są atrakcyjne?
a. Czy pod względem wymogów formalnych, procedur, kosztów oraz czasu oczekiwania, oferta skierowana do przedsiębiorców jest konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi instrumentami finansowania? Jakimi? Pod jakim względem?
b. Jaki ma wpływ na zainteresowanie instrumentami zwrotnymi dostępnośd wsparcia w ramach dotacji?
Ocena realizacji wsparcia
3. Proszę ogólnie opisad, jak przebiegła realizacja projektów w ramach typu projektu dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości realizowane za pośrednictwem Poddziałania 1.1.1 RPO WSL? Czy pojawiły się jakieś
156
problemy? Jeśli tak – co było tego powodem? a. Jak Pan/i ocenia poziom zainteresowania oraz wiedzy przedsiębiorców
(odbiorców) zwrotnymi instrumentami finansowymi? Czy są one czynnikami gwarantującymi prawidłową realizację projektu?
b. Jak ocenia Pan/i jakośd realizowanych projektów w ramach typu projektu dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości realizowane za pośrednictwem Poddziałania 1.1.1 RPO WSL?
c. Czy może Pan/i wskazad rodzaje inwestycji, które zostały wsparte poprzez dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorstw w ramach Poddziałania 1.1.1. RPO WSL? Jakich instrumentów zwrotnych dotyczą wymienione inwestycje?
Blok 3 Przyszła perspektywa finansowa
1. W jakiej formie w przyszłej perspektywie powinno byd kontynuowane wsparcia zwrotne (czy coś się Pana/i zdaniem zmieniło od sformułowania Założeo dla RPO WSL 2014-2020)?
a. Czy wsparcie oferowane w ramach analizowanego typu projektu Poddziałania 1.1.1. w przyszłej perspektywie finansowej powinno byd kontynuowane? Dlaczego? Jeśli tak, to w jakiej formie/zakresie? Co należy zmienid?
b. Jak w tym kontekście ocenia Pani możliwośd wykorzystania Inicjatywy
JEREMIE (lub narzędzia analogicznego) w przyszłej perspektywie finansowej?
c. Czy wsparcie oferowane w ramach Poddziałania 6.2.3 powinno byd kontynuowane w przyszłej perspektywie finansowej? Jeśli tak, to w jakiej formie/zakresie? Co należy zmienid?
d. Na co (typy projektów, rodzaje inwestycji) powinno byd kierowane wsparcie zwrotne?
e. Do kogo powinno byd kierowane wsparcie zwrotne (przedsiębiorstwa/JST/NGO)?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
157
2.1.2. Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ (przedstawiciel RMK)
[JESSICA]
Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ
i IP 2 RPO WSL
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
Blok 1 Zagadnienia horyzontalne
1. Jak Pan/i ocena ogólną przydatnośd instrumentów finansowych do realizacji celów rozwojowych polityki społeczno-gospodarczej?
2. Jak ocenia Pan/i obserwowane w chwili obecnej tendencje do wzrostu znaczenia instrumentów zwrotnych (w tym Założeo umowy partnerstwa) w kontekście potrzeb rozwojowych województwa śląskiego?
a. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w
158
finansowaniu projektów przedsiębiorstw? b. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w
finansowaniu projektów instytucji publicznych?
Blok 2 Ocena wsparcia w ramach poddziałania 6.2.3 oraz zastosowanych instrumentów zwrotnych
1. Jak ogólnie ocenia Pan/i etap wdrożenia Inicjatywy JESSICA w ramach poddziałania 6.2.3. ?
a. Proszę ogólnie opisad etap, na jakim znajduje się w tej chwili wdrażanie Inicjatywy JESSICA w województwie.
b. Czy wystąpiły/występują jakieś problemy w trakcie wdrożenia Inicjatywy JESSICA w województwie śląskim? Jakie były/są powody ewentualnych problemów?
c. Jak ocenia Pan/i wymogi formalne, skomplikowanie procedur, czas oczekiwania na decyzję skierowane do projektodawców?
2. Czy wsparcie w ramach Inicjatywy Jessica jest konkurencyjne w porównaniu z innymi źródłami finansowania, tak rynkowymi, jak i pomocowymi? Z jakimi?
a. Co powoduje, że samorządy ubiegają się o Jessice, zamiast o dotację? b. Czy demarkacja jest wystarczająca? c. Czym różni się dla samorządu dotacja Jessica od kredytu bankowego?
3. Czy Inicjatywa Jessica jest adekwatnym, skutecznym i efektywnym instrumentem interwencji w zakresie wsparcia rewitalizacji w województwie śląskim?
a. Dlaczego zdecydowano się na wykorzystanie takiego instrumentu? Czy założenie które leżały u podstaw przystąpienia do tej Inicjatywy zostały zrealizowane Jeśli nie, dlaczego?.
b. Jak interwencja w ramach poddziałania 6.2.3. ma się do 6.2.1. i 6.2.2. pod względem zakładanych i osiąganych celów? Jakie jest uzasadnienie takiej konstrukcji Poddziałao w ramach rewitalizacji?
c. Jak oceniany jest obecny model wdrażania Inicjatywy (jako model rozumiemy poszczególne instytucje, ich zakres zadao i odpowiedzialności oraz relacje między nimi), proszę wskazad wady , zalety? Czy w przyszłości powinny też uczestniczyd podmioty na wszystkich poziomach we wdrażaniu takiego instrumentu (może pewne poziomy powinny byd pominięte, jakieś zadanie/a realizowane przez inne podmioty).
d. Czy zadania IZ w obszarze zarządzania JESSICA są wystarczające dla sprawnego i zgodnego z celami RPO WSL wdrażania projektów w ramach Inicjatywy Jeśli nie, co wymagałoby zmiany.
Blok 3 Przyszła perspektywa finansowa
1. W jakiej formie w przyszłej perspektywie powinno byd kontynuowane wsparcia zwrotne (czy coś się Pana/i zdaniem zmieniło od sformułowania Założeo dla RPO WSL 2014-2020)?
a. Czy wsparcie oferowane w ramach Poddziałania 6.2.3 powinno byd kontynuowane w przyszłej perspektywie finansowej? Jeśli tak, to w jakiej
159
formie/zakresie, tj. jak powinien byd skonstruowany instrument i jaki powinien byd kwotowy i procentowy zakres wsparcia? Co należy zmienid?
b. Na co (typy projektów, rodzaje inwestycji) powinno byd kierowane wsparcie zwrotne?
c. Do kogo powinno byd kierowane wsparcie zwrotne (przedsiębiorstwa/JST/NGO)?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
2.1.3. Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IP 2 RPO WSL [IP2]
Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami IZ
i IP 2 RPO WSL
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu
160
w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
Blok 1 Zagadnienia horyzontalne
1. Jak Pan/i ocena ogólną przydatnośd instrumentów finansowych do realizacji celów rozwojowych polityki społeczno-gospodarczej?
2. Jak ocenia Pan/i obserwowane w chwili obecnej tendencje do wzrostu znaczenia instrumentów zwrotnych (w tym Założeo umowy partnerstwa) w kontekście potrzeb rozwojowych województwa śląskiego?
a. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w finansowaniu projektów przedsiębiorstw?
b. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w finansowaniu projektów instytucji publicznych?
Blok 2 Wsparcie dotacyjne
1. Proszę ogólnie scharakteryzowad wsparcie dla przedsiębiorstw w ramach RPO WSL, w szczególności pozostające w kompetencji Paostwa instytucji.
2. Jakie są największe zalety modelu wsparcia opartego na bezpośrednich dotacjach dla przedsiębiorstw?
a. z punktu widzenia IZ/IP2 b. z punktu widzenia beneficjentów
c. Czy wsparcie jest skuteczne, efektywne i adekwatne? 3. Jakie problemy występują w ramach wsparcia dotacyjnego?
a. W szczególności w zakresie efektywności i adekwatności tego wsparcia? b. Czy wsparcie zwrotne może byd sposobem na zmniejszenie tych problemów?
Blok 2 Przyszła perspektywa finansowa
1. W jakiej formie w przyszłej perspektywie powinno byd kontynuowane wsparcia zwrotne (czy coś się Pana/i zdaniem zmieniło od sformułowania Założeo dla RPO WSL 2014-2020)?
a. Proszę wskazad wady i zalety wsparcia zwrotnego z Paostwa punktu widzenia a także potencjalnych odbiorców ostatecznych.
b. Czy wsparcie oferowane w ramach analizowanego typu projektu Poddziałania 1.1.1. w przyszłej perspektywie finansowej powinno byd
161
kontynuowane? Dlaczego? Jeśli tak, to w jakiej formie/zakresie? Co należy zmienid?
i. Mając doświadczenia z tej perspektywy z beneficjentami jak oceniają Paostwo ich zainteresowanie instrumentami zwrotnymi.
ii. Prosimy o ustosunkowanie się do tego że w ramach przyszłego RPO zakłada się 50 proc. środków na przedsiębiorców sfinansowad w ramach IF
c. Czy wsparcie oferowane w ramach Poddziałania 6.2.3 powinno byd kontynuowane w przyszłej perspektywie finansowej? Jeśli tak, to w jakiej formie/zakresie? Co należy zmienid?
d. Na co (typy projektów, rodzaje inwestycji) powinno byd kierowane wsparcie zwrotne?
i. Jakiego rodzaju działania/typy projektów kierowanych do przedsiębiorców wydają się adekwatne do dofinansowania właśnie w ramach wsparcie zwrotnego.
e. Do kogo powinno byd kierowane wsparcie zwrotne
(przedsiębiorstwa/JST/NGO)?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
2.1.4. Indywidualny wywiad pogłębiony z wnioskodawcami Poddziałania 1.1.1
Infrastruktura rozwoju gospodarczego (typ projektu: Dokapitalizowanie
zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości w ramach RPO WSL)
Indywidualny wywiad pogłębiony z wnioskodawcami Poddziałania
1.1.1 Infrastruktura rozwoju gospodarczego
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
162
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
Blok 1 Wniosek i formuła wsparcia
1. Proszę scharakteryzowad ogólnie koncepcję mającą swój wyraz w złożonym wniosku o dofinansowanie w ramach Poddziałania 1.1.1 RPO WSL.
2. Jak Pan/i ocenia proces naboru i wyboru projektów? Czy (i w jaki sposób) wpłynął on na Paostwa koncepcję?
a. Czy spotkał się Pan/Pani z utrudnieniami ze strony przepisów prawnych, procedury aplikacyjnej, problemów organizacyjnych, kryteriów oceny? Jakimi?
b. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w ramach naboru wniosków (kryteria oceny)?
3. Proszę ogólnie opisad instrumenty, jakie oferujecie Paostwo przedsiębiorcom – w tym te wsparte z Poddziałania 1.1.1.
a. Jakie instrumenty zwrotne obejmuje realizacja projektu w ramach Poddziałania 1.1.1.?
b. Proszę scharakteryzowad beneficjentów ostatecznych pod względem typu, sektora, wielkości, rodzaju dofinansowywanej inwestycji, wartości pożyczek, rodzaju wykorzystywanego instrumentu zwrotnego?
163
Blok 2 Ogólna ocena Poddziałania 1.1.1.
1. Jak ogólnie ocenia Pan/i wsparcie udzielane w ramach dokapitalizowania
zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości realizowane za
pośrednictwem Poddziałania 1.1.1 RPO WSL?
a. Czy Pana/i zdaniem jest ono adekwatne do wsparcia, które oferujecie
Paostwo w zakresie zewnętrznych źródeł finansowania? Jak wpłynęło na
Paostwa ofertę (zwiększenie skali działania, wprowadzenie nowych
instrumentów, skierowanych do nowych grup przedsiębiorców i/lub na nowe
typy projektów)?
b. Jak Pan/i sądzi czy pod względem wymogów formalnych, procedur oraz czasu
oczekiwania, Paostwa oferta skierowana do przedsiębiorców jest
konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi instrumentami
finansowania (w tym oferowanymi przez rynek)? Pod jakim względem? Jaki
mają wpływ na to regulacje związane z finansowaniem Paostwa operacji z
Poddziałania 1.1.1.? Co można zrobid dla zwiększenia konkurencyjności i
atrakcyjności wsparcia?
2. Jaki jest poziom zainteresowania wsparciem potencjalnych beneficjentów
ostatecznych? Czy ten poziom jest satysfakcjonujący?
a. Jeśli nie – W jaki sposób można zwiększyd/zwiększacie Paostwo
zainteresowanie potencjalnych klientów omawianym typem projektów?
Blok 3 Ocena realizacji wsparcia
1. Proszę ogólnie opisad, jak przebiegła realizacja projektów w ramach typu projektu
dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości
realizowane za pośrednictwem Poddziałania 1.1.1 RPO WSL? Czy pojawiły się jakieś
problemy? Jeśli tak – co było tego powodem?
a. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w trakcie realizacji projektów? Jakie są
bariery utrudniające dostęp do uzyskania wsparcia
b. Czy może Pan/i wskazad rodzaje inwestycji, które zostały wsparte poprzez dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorstw w ramach Poddziałania 1.1.1. RPO WSL? Jakich instrumentów zwrotnych dotyczą wymienione inwestycje?
c. Czy może Pan/i ocenid jakośd realizacji tych inwestycji? d. Jak ocenia Pan/i jakośd realizowanych projektów?
164
e. Jakiego rodzaju inwestycje zostały wsparte za pomocą których instrumentów zwrotnych?
2. Jak Pan/i ocenia wiedzę przedsiębiorców (odbiorców) nt. zwrotnych instrumentów
finansowych? Czy jest ona wystarczająca dla prawidłowej realizacji projektu? Jak
oceniają współpracę z przedsiębiorcami?
Blok 4 Przyszła perspektywa
1. Czy wsparcie oferowane w ramach analizowanego Poddziałania 1.1.1. należy kontynuowad w przyszłym okresie programowania? Proszę uzasadnid, dlaczego tak/nie.
a. Jeśli tak, to czy coś (i co) należy zmienid? 2. Jak się Pani/u wydaje jakie będzie wykorzystanie instrumentów inżynierii finansowej
za ok. 3-5 lat? a. Jakie Pana/Pani zdaniem rodzaje inwestycji powinny byd finansowane za
pomocą instrumentów zwrotnych? b. Do jakich beneficjentów należy skierowad finansowanie zwrotne? c. Jakie są perspektywy rozwoju instrumentów finansowych w okresie 5
kolejnych lat? 3. Czy zamierzają Paostwo skorzystad z wsparcia na wdrożenie innych instrumentów
inżynierii finansowej dostępnych w ramach programów unijnych – tak w ramach kontynuacji, jak i rozszerzenia działalności?
a. Na jakie instrumenty jest zapotrzebowanie?
b. Jak oceniacie Paostwo możliwości absorpcji środków na wsparcie zwrotne w wypadku jego bardzo znacznego (wielokrotnego) wzrostu?
4. Czy są jakieś typy projektów, które szczególnie powinny byd dofinansowywane zewnętrznie za pomocą instrumentów zwrotnych?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
165
2.1.5. Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem Funduszu Rozwoju
Obszarów Miejskich w ramach Inicjatywy Jessica
Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielem Funduszu
Rozwoju Obszarów Miejskich w ramach Inicjatywy Jessica
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
Blok 1 Koncepcja i strategia FROM
1. Co było powodem zgłoszenia do procedury aplikacyjnej na FROM? Jaka była koncepcja?
2. Jak Pan/i ocenia procedurę aplikacyjną? Zasady obowiązujące w odniesieniu do kryteriów oceny aplikacji? Jakie wady, jakie zalety? Co można by poprawid?
166
3. Proszę scharakteryzowad oferowane produkty finansowe w ramach FROM? a. Czy współpracujecie Paostwo i w jaki sposób, w jakim zakresie z funduszami
powierniczymi i pożyczkowymi, innymi? b. Jaki mają Paostwo wpływ na wybór projektów miejskich? c. Czy może wskazad przykłady udzielonej pomocy merytorycznej dla
projektodawców, np. w przygotowaniu biznes planów inwestycji?
4. Czy mogą Paostwo krótko scharakteryzowad, jak przebiega wdrażanie Inicjatywy Jessica w
innych województwach (zachodniopomorskie, pomorskie)?
Blok 2 Wdrożenie Inicjatywy JESSICA – Pożyczkobiorcy
1. Jak ocenia Pan/i wsparcie udzielane w ramach dokapitalizowania zewnętrznych źródeł dofinansowania przedsiębiorczości realizowane za pośrednictwem Poddziałania 6.2.3. Rewitalizacja – inicjatywa JESSICA?
a. Jak przebiega współpraca z IZ RPO WSL? b. Co-jak działa? Co można poprawid? Jakie typy projektów? Jak
przebiega/przebiegła realizacja projektów? c. Czy, i jeśli tak, jakie problemy z wdrożeniem Inicjatywy JESSICA występują w
województwie śląskim? Jakie są powody wystąpienia ewentualnych problemów?
d. Proszę scharakteryzowad beneficjentów ostatecznych pod względem typu, sektora, wielkości, rodzaju dofinansowywanej inwestycji, wartości pożyczek, rodzaju wykorzystywanego instrumentu zwrotnego?
e. Jaki jest poziom uzyskanego efektu mnożnikowego – czy dysponujecie Paostwo takimi danymi?
f. Jaki jest przeciętny poziom całkowitych kosztów kwalifikowanych projektów? Jaki jest okres spłaty pożyczki?
g. Jak ocenia Pan/i jakośd i efekty realizowanych projektów. W jaki sposób objęte wsparciem zwrotnym projekty doprowadzą do trwałej poprawy środowiskowych, społecznych i gospodarczych uwarunkowao życia mieszkaoców i podejmowania działalności inwestycyjnej przez przedsiębiorców? Co można by zmienid aby podnieśd jakośd realizowanych inwestycji.
h. Czy w przypadku projektów miejskich (w województwie śląskim, względnie wg Pana/i wiedzy na innych obszarach) mamy do czynienia z dodatnią stopą zwrotu z inwestycji oraz dodatnią ekonomiczną stopą zwrotu?
i. Jakie dziedziny z katalogu ZIPROM są najpopularniejsze wśród potencjalnych i aktualnych beneficjentów?
j. Jak Pan/i ocenia poziom zainteresowania oraz wiedzy potencjalnych beneficjentów ostatecznych (pożyczkobiorców) zwrotnymi instrumentami finansowymi? Czy są one wystarczające dla prawidłowej realizacji projektów?
k. Jak oceniacie Paostwo współpracę z wnioskodawcami? Czy występują w niej problemy? Jakie?
167
l. Czy biorąc pod uwagę wymogi formalne, procedury, czas oczekiwania oferta skierowana dla projektodawców (pożyczkobiorców) jest konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi instrumentami w województwie śląskim? Co można zrobid, by zwiększyd jej atrakcyjnośd i konkurencyjnośd?
m. Czy biorąc pod uwagę warunki finansowe oferta skierowana dla pożyczkobiorców (projektodawców) jest konkurencyjna w porównaniu z innymi dostępnymi zwrotnymi instrumentami finansowymi w województwie śląskim? Co można zrobid, by zwiększyd jej atrakcyjnośd i konkurencyjnośd?
n. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w trakcie realizacji projektów? Jakie są bariery utrudniające dostęp do uzyskania wsparcia.
Blok 3 Przyszła perspektywa programowa 2014-2020
1. Jak ocenia Pan/i przyszłośd instrumentów zwrotnych typu JESSICA? a. Czy wsparcie oferowane w ramach Inicjatywy JESSICA należy kontynuowad w
przyszłym okresie programowania? Proszę uzasadnid. b. Jakie rozwiązania w odniesieniu do oferty dla pożyczkobiorców należałoby
rozważyd do wdrożenia w przyszłym okresie programowania? Co należałoby zmienid w stosunku do istniejącej oferty?
2. Jak się Pani/u wydaje jakie będzie wykorzystanie instrumentów inżynierii finansowej za ok. 3-5 lat?
a. Jakie rodzaje inwestycji biorąc pod uwagę cele tematyczne interwencji, powinny byd finansowane za pomocą instrumentów zwrotnych w przyszłej perspektywie finansowej?
b. Do jakich beneficjentów należy skierowad finansowanie zwrotne?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
Cele tematyczne interwencji finansowanej z EFRR, objęte badaniem
(tj. potencjalnie realizowane z wykorzystaniem wsparcia zwrotnego):
Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji,
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-
komunikacyjnych,
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw,
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach,
168
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie efektywności wykorzystania zasobów,
Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności pracowników,
Cel tematyczny IX. wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
2.1.6. Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami instytucji wdrażających
zwrotne instrumenty finansowe
Indywidualny wywiad pogłębiony z przedstawicielami instytucji
wdrażających zwrotne instrumenty finansowe
Wprowadzenie Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo czasowych.
169
Blok 1 Ogólna charakterystyka systemu wsparcia
1. Proszę o zarysowanie koncepcji działalności Pana/i instytucji stojącej za wdrażaniem zwrotnych instrumentów finansowych.
a. Jakie są źródła finansowania Paostwa instrumentów? Jakie znaczenie mają zewnętrzne źródła (jakie)?
b. Jakie instrumenty finansowe są wdrażane? c. Jakie podmioty mogą ubiegad się o wsparcie? d. Na jakich zasadach zostaje przyznane dofinansowanie? e. Jaki jest etap wdrożenia finansowania zewnętrznego?
2. Co można powiedzied na temat sprawności funkcjonowania systemu instrumentów zwrotnych? Co działa sprawnie, co nie?
a. Jakie są powody ewentualnych problemów z wdrażaniem wskazanych mechanizmów? Czy były jakieś problemy natury prawnej/organizacyjnej?
b. Jakie istotne problemy pojawiają się na linii instytucja-pożyczkobiorca?
c. Jeśli instrumenty finansowane są ze środków zewnętrznych (np. w ramach funduszy UE), proszę krótko scharakteryzowad Paostwa współpracę z instytucją z którą Paostwo w tym zakresie współpracujecie.
Blok 2 Ocena wsparcia i oddziaływania IIF
1. Proszę ogólnie opisad strukturę pożyczkobiorców (typ, sektor, wielkośd)? a. Jaki jest zakres dofinansowywanych zwrotnie działao (inwestycji)? b. Jaka jest liczba i wartośd udzielonego wsparcia? c. Z jakich instrumentów inżynierii finansowej korzystają najczęściej Paostwa
klienci? 2. Jakich instrumentów potrzebują przedsiębiorcy?
a. Jakie instrumenty cieszą się największym zainteresowaniem? Dlaczego? b. Co Paostwa zdaniem decyduje o atrakcyjności instrumentów inżynierii
finansowej? Jak można ich atrakcyjnośd zwiększyd? c. Jakie ograniczenia rynkowe pomagają przezwyciężyd przedsiębiorstwom
oferowane przez Paostwa produkty? d. Jakie są bariery utrudniające dostęp do uzyskania wsparcia?
3. Czy mogą Paostwo powiedzied, na podstawie posiadanych danych jaka jest skutecznośd stosowania wskazanych mechanizmów zwrotnych?
a. Jak jest wpływ udzielonego wsparcia na firmy? Jaki jest ich rozwój? Jaka częśd firm ma problem z terminową obsługą zobowiązao?
b. W jaki sposób wpływa na rozwój paostwa instytucji – czy doprowadzi do powstania stabilnego źródła finansowania przedsiębiorstw?
Blok 3 Przyszłe zapotrzebowanie na instrumenty inżynierii finansowej
170
1. Jak się Pani/u wydaje jakie będzie wykorzystanie instrumentów inżynierii finansowej za ok. 3-5 lat?
a. Jakie Pana/Pani zdaniem rodzaje inwestycji powinny byd finansowane za pomocą instrumentów zwrotnych?
b. Do jakich beneficjentów należy skierowad finansowanie zwrotne? c. Jakie są perspektywy rozwoju instrumentów finansowych w okresie 5
kolejnych lat? 2. Czy zamierzają Paostwo skorzystad z wsparcia na wdrożenie innych instrumentów
inżynierii finansowej dostępnych w ramach programów unijnych – tak w ramach
kontynuacji, jak i rozszerzenia działalności?
a. Na jakie instrumenty jest zapotrzebowanie?
b. Jak oceniacie Paostwo możliwości absorpcji środków na wsparcie zwrotne w
wypadku jego bardzo znacznego (wielokrotnego) wzrostu?
3. Czy są jakieś typy projektów, które szczególnie powinny byd dofinansowywane zewnętrznie za pomocą instrumentów zwrotnych?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
2.1.7. Indywidualny wywiad pogłębiony z ekspertami z zakresu instrumentów
zwrotnych
Indywidualny wywiad pogłębiony z ekspertami z zakresu
instrumentów zwrotnych Wprowadzenie
Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
171
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie
wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd
zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo
czasowych.
Blok 1 Zagadnienia horyzontalne
1. Jak ocenia Pan/i obserwowane w chwili obecnej tendencje do wzrostu znaczenia instrumentów zwrotnych?
a. Jakie są potrzeby w uzupełnianiu oferty rynkowej w zakresie instrumentów zwrotnych?
b. Czy beneficjenci są przygotowani do zwiększenia wykorzystania wsparcia zwrotnego?
2. Czy i pod jakimi warunkami instrumenty zwrotne mogą byd przydatne w finansowaniu projektów instytucji publicznych?
Blok 2 Własne doświadczenia
1. Jakie są Pana/i zdaniem najistotniejsze modele wsparcia z instrumentów zwrotnych? – Przez model wdrażania wsparcia rozumiemy to, jakie instrumenty, w jakim celu i na jakich zasadach są kierowane do ostatecznych obiorców instrumentów wsparcia oraz to, jakie instytucje są zaangażowane we wdrażanie i oferowanie tych instrumentów.
a. Do kogo należy kierowad wsparcie? b. W jakim celu należy kierowad wsparcie? c. Na jakich warunkach? d. Jakie instytucje zaangażowane są na poszczególnych poziomach zarządzania
i wdrażania? e. Jakie są zalety i wady poszczególnych modeli?
172
2. Który z tych modeli byłby możliwy i korzystny do zastosowania w województwie śląskim w latach 2014-2020? Proszę o uzasadnienie.
Pytania skierowane do ekspertów znających dobrze specyfikę województwa śląskiego:
1. Jakie zwrotne źródła finansowania dla inwestycji są dostępne dla podmiotów w województwie śląskim? Jakie instytucje je oferują? Jakim zainteresowaniem cieszą się oferowane źródła finansowania? *pytanie zadawane w celu sprawdzenia, czy nie pomijamy istotnych instrumentów –
poinformowad, że nie chodzi o zidentyfikowane już przez nas źródła – wskazad listę+
a. Jakich obszarów tematycznych dotyczą? b. Jakie inwestycje się za ich pośrednictwem dofinansowuje w województwie
śląskim? c. Jakie podmioty mogą ubiegad się o wsparcie na wskazane inwestycje?
Blok 3 Przyszła perspektywa finansowa
1. W jakiej formie w przyszłej perspektywie powinno byd dostępne wsparcie zwrotne? a. Czy wsparcie oferowane w ramach analizowanego typu projektu
Poddziałania 1.1.1. w przyszłej perspektywie finansowej powinno byd kontynuowane? Dlaczego?
b. Czy wsparcie oferowane w ramach Poddziałania 6.2.3 powinno byd kontynuowane w przyszłej perspektywie finansowej?
c. Czy w ramach poniższych obszarów tematycznych (skorzystad z katalogu obszarów tematycznych w pyt. 1.d.) należałoby stosowad instrumenty zwrotne? Jeżeli tak, dlaczego? W odniesieniu do których obszarów, dlaczego?
d. Jakie rodzaje inwestycji w ramach poniższych celów tematycznych: Cel tematyczny I. Wspieranie badao naukowych, rozwoju technologicznego
i innowacji,
Cel tematyczny II. Zwiększenie dostępności, stopnia wykorzystania i jakości
technologii informacyjno-komunikacyjnych,
Cel tematyczny III. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich
przedsiębiorstw,
Cel tematyczny IV. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we
wszystkich sektorach,
Cel tematyczny VI. Ochrona środowiska naturalnego i wspieranie
efektywności wykorzystania zasobów,
Cel tematyczny VIII. Promowanie zatrudnienia i wspieranie mobilności
pracowników,
173
Cel tematyczny IX. wspieranie włączenia społecznego i walka z ubóstwem.
e. powinny byd finansowane z EFRR za pomocą instrumentów zwrotnych? Proszę o skomentowanie każdego z nich.
f. Jakie rodzaje inwestycji finansowanych za pomocą instrumentów zwrotnych z EFRR powinny byd wspierane na poziomie regionalnym w przyszłej perspektywie programowej?
g. Jakie typy beneficjentów (ze względu na wielkośd, rodzaj) powinny byd objęte finansowaniem zwrotnym?
2. W jakim stopniu i pod jakimi warunkami zwrotne instrumenty finansowe oferowane w ramach RPO WSL na lata 2014-2020 mogą byd konkurencyjne wobec dostępnych na rynku zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
174
2.2. Wywiady telefoniczne (TDI)
2.2.1. Wywiady telefoniczne z instytucjami, które złożyły wnioski lub podpisały
umowy
Telefoniczny wywiad pogłębiony z projektodawcami w ramach
Inicjatywy JESSICA Wprowadzenie
Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie
wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd
zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo
czasowych.
Blok 1 Wniosek-Projekt
1. Dlaczego chcecie Paostwo skorzystad z Pożyczki JESSICA? 2. Na czym polega projekt? Proszę scharakteryzowad możliwie jak najbardziej
175
szczegółowo projekt, których chcecie Paostwo zrealizowad z Pożyczki JESSICA. a. Proszę scharakteryzowad projekt pod względem rodzaju dofinansowywanej
inwestycji, wielkości, wartości pożyczki, rodzaju wykorzystywanego instrumentu zwrotnego?
b. Czy omawiany projekt jest/byłby finansowany w partnerstwie? Jakie były powody zawiązania partnerstwa? Czy wystąpiły związane z tym problemy, jakie?
c. Czy spotkał się Pan/Pani z utrudnieniami ze strony przepisów prawnych, procedury aplikacyjnej, problemów organizacyjnych, kryteriów oceny?
d. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w ramach naboru wniosków (kryteria oceny)?
e. Czy w związku z ubieganiem się o Pożyczkę JESSICA nastąpiła koniecznośd modyfikacji projektu?
f. Jaki jest etap rozpatrywania wniosku (względnie, na jakim etapie realizacji jest projekt)? Czy wystąpiły jakieś problemy?
3. W jaki sposób projekt przyczynia się do trwałego i zrównoważonego rozwoju miejskiego?
4. W jaki sposób projekt spełnia kryterium dochodowości w dłuższej perspektywie czasowej?
5. Jakie warunki było najtrudniej spełnid z zakresu warunków udzielenia pomocy publicznej w ramach Inicjatywy JESSICA?
a. Co było najtrudniejsze w przygotowaniu wniosku o pożyczkę? b. Co było najtrudniejsze do przygotowania w ramach studium wykonalności? c. Jak Pan/i ocena procedurę aplikacyjną? Jakie są jej wady, jakie zalety? Co
można poprawid?
Blok 2 Ogólna ocena Inicjatywy JESSICA
1. Pod jakim względem oferta Jessica jest konkurencyjna w stosunku do innych dostępnych zwrotnych instrumentów finansowych? (wymogów formalnych, procedur, czasu oczekiwania)?
a. Co warto byłoby zmienid aby zwiększyd konkurencyjnośd oferty?
b. Jakie problemy w realizacji inwestycji (ich finansowaniu) rozwiązuje Pożyczka JESSICA? Jakie alternatywne sposoby ich rozwiązania można wskazad?
c. Czy projekt jest możliwy do realizacji bez wsparcia Pożyczką JESSICA? W jakim zakresie i w jakich terminach?
2. Czy oferta Pożyczek JESSICA zmienia istotnie warunki finansowe działania Paostwa instytucji? W szczególności, czy zwrotne instrumenty finansowe mogą efektywnie przyczyniad się do wzrostu nakładów inwestycyjnych w warunkach pogarszania się sytuacji finansowej Paostwa jednostki?
3. Czy korzystacie/korzystaliście Paostwo z form wsparcia zwrotnego? Jeśli tak, to jakich?
a. Jak oceniacie Paostwo, dokonując porównania, instrumenty wsparcia
176
zwrotnego z których korzystaliście/korzystaliście?
Blok 3 Przyszłe zapotrzebowanie na instrumenty inżynierii finansowej
1. Czy powinno się kontynuowad wsparcie oferowane w ramach Jessica? a. Jeśli wsparcie powinno byd kontynuowane, to czy na takich samych zasadach
czy jakieś elementu wsparcia należałoby zmienid? 2. Jak się Pani/u wydaje jakie będzie zapotrzebowanie zwrotne Pana/i instytucji na
wsparcie zwrotne za ok. 3-5 lat? a. Jakie z Pana/Pani perspektywy rodzaje inwestycji powinny byd finansowane
za pomocą instrumentów zwrotnych? b. Jakie są perspektywy rozwoju instrumentów finansowych w okresie 5
kolejnych lat? 3. Czy zamierzają Paostwo skorzystad z innych instrumentów inżynierii finansowej
dostępnych w ramach programów unijnych? a. Na jakie instrumenty jest zapotrzebowanie?
4. Czy są jakieś typy projektów, które szczególnie powinny byd dofinansowywane zewnętrznie za pomocą instrumentów zwrotnych?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
2.2.2. Wywiady telefoniczne z instytucjami, które nie złożyły wniosku
Telefoniczny wywiad pogłębiony z potencjalnymi projektodawcami
w ramach Inicjatywy JESSICA Wprowadzenie
Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
177
wywiady stanowią istotny element badania
wywiady oparte o ramowy scenariusz, elastycznie dopasowujący się do wiedzy rozmówcy – z tego powodu prosimy o pełne i dokładne odpowiedzi na pytania, zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Uwaga!
Pytania numerowane są co do zasady obowiązkowe i powinny zostad zadane w trakcie
wywiadu. Pytania zapisane kursywą stanowią pytania pomocnicze, które powinny byd
zadawane w zależności od przebiegu wywiadu, wiedzy respondenta i ograniczeo
czasowych.
Blok 1 Wniosek-Projekt
1. Jakie są/były losy „projektu miejskiego” zgłoszonego w kwestionariuszu na prośbę UMWŚ na przełomie 2010/2011 roku ?
a. Czy przystąpili Paostwo do jego realizacji? 2. Na czym ma/miał polegad projekt przedstawiony w ankiecie *odczytad nazwę
projektu]? a. Proszę scharakteryzowad projekt pod względem rodzaju dofinansowywanej
inwestycji, wielkości, wartości pożyczki, rodzaju wykorzystywanego instrumentu zwrotnego?
b. [odczytad tylko w odniesieniu do realizowanych projektów]Jaki jest etap realizacji projektu?
3. Czy projekt spełnia warunki udzielenia pomocy publicznej w ramach Inicjatywy JESSICA?
4. Dlaczego ostatecznie nie ubiegaliście się paostwo o pożyczkę w ramach Inicjatywy Jessica?
5. Jeśli projekt jest realizowany, to jakie są ostatecznie źródła finansowania? 6. Jeśli projekt jest realizowany, to czy coś zostało zmodyfikowane w stosunku do jego
wersji wskazanej w ankiecie? 7. Jeśli projekt nie jest realizowany, to jakie są przyczyny odstąpienia/opóźnienia jego
realizacji?
Blok 2 Ogólna ocena Inicjatywy JESSICA
178
(poniższe pytania zadajemy, o ile respondent deklaruje znajomośd Inicjatywy Jessica)
1. Pod jakim względem oferta Jessica jest (lub nie jest) konkurencyjna w stosunku do innych dostępnych zwrotnych instrumentów finansowych? (wymogów formalnych, procedur, czasu oczekiwania)?
a. Czy korzystacie/korzystaliście Paostwo z form wsparcia zwrotnego? Jeśli tak, to jakich?
b. Jak oceniacie Paostwo, dokonując porównania, instrumenty wsparcia zwrotnego z których korzystaliście/korzystaliście?
c. Jakie problemy w realizacji inwestycji (ich finansowaniu) rozwiązuje Pożyczka JESSICA? Jakie alternatywne sposoby ich rozwiązania można wskazad?
d. Czy projekt jest możliwy do realizacji bez wsparcia Pożyczką JESSICA? W jakim zakresie i w jakich terminach?
2. Czy oferta Pożyczek JESSICA zmienia istotnie warunki finansowe działania Paostwa instytucji? W szczególności, czy zwrotne instrumenty finansowe mogą efektywnie przyczyniad się do wzrostu nakładów inwestycyjnych w warunkach pogarszania się sytuacji finansowej Paostwa jednostki?
Blok 3 Przyszłe zapotrzebowanie na instrumenty inżynierii finansowej
1. Czy powinno się kontynuowad wsparcie oferowane w ramach Jessica? a. Jeśli wsparcie powinno byd kontynuowane, to czy na takich samych zasadach
czy jakieś elementu wsparcia należałoby zmienid? 2. Jak się Pani/u wydaje jakie będzie zapotrzebowanie zwrotne Pana/i instytucji na
wsparcie zwrotne za ok. 3-5 lat? a. Jakie z Pana/Pani perspektywy rodzaje inwestycji powinny byd finansowane
za pomocą instrumentów zwrotnych? b. Jakie są perspektywy rozwoju instrumentów finansowych w okresie 5
kolejnych lat? 3. Czy zamierzają Paostwo skorzystad z innych instrumentów inżynierii finansowej
dostępnych w ramach programów unijnych? a. Na jakie instrumenty jest zapotrzebowanie?
4. Czy są jakieś typy projektów, które szczególnie powinny byd dofinansowywane zewnętrznie za pomocą instrumentów zwrotnych?
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
179
2.3. Zogniskowane wywiady grupowe
2.3.1. Zogniskowany wywiad grupowy z potencjonalnymi projektodawcami
Zogniskowany wywiad grupowy z potencjonalnymi projektodawcami posiadającymi doświadczenie w realizacji projektów finansowanych z
instrumentów zwrotnych Wprowadzenie
Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
zogniskowane wywiady grupowe stanowią istotny element badania
zogniskowane wywiady grupowe oparte są o ramowy scenariusz opisujący cele każdego etapu badania, bardzo prosimy o aktywny udział w dyskusjach
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami w raporcie z badania
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Blok 1 Prezentacja wyników badao
Przedstawiciele zespołu badawczego przedstawią w syntetyczny sposób wstępne wyniki
badao jakościowych i ilościowych, dotyczących doświadczeo w stosowaniu instrumentów
zwrotnych w województwie śląskim. Wraz z analizą możliwości zastosowania różnych
mechanizmów finansowania przedstawiona zostanie zamknięta lista źródeł finansowania w
kontekście przyszłych kierunków interwencji oraz grup beneficjentów do których powinna
byd skierowana.
Prezentacja wzbogacona zostanie o praktyczne uwagi dotyczące stosowanych zwrotnych
180
instrumentów finansowych, przygotowania beneficjentów, wyboru typu działao poza regionem oraz poza obszarem Polski. Rozważając różne przykłady dobrych praktyk, zastanowimy się nad zasadnością zastosowania instrumentów na obszarze województwa śląskiego
Blok 2 Burza mózgów
Blok rozpocznie się rundą wprowadzającą, w trakcie której każdy z uczestników spotkania
przedstawi swoje wstępne przemyślenia dotyczące zaproponowanych zwrotnych źródeł
finansowania ze względu na obszar tematyczny oraz rodzaj beneficjenta na przyszłą
perspektywę finansową.
Następnie będzie miała miejsce moderowana dyskusja na temat słuszności przedstawionej
przez Zespół Badawczy propozycji dofinansowywanych zwrotnie inwestycji. Istotnymi
zagadnieniami do poruszenia będą:
możliwości finansowe projektodawców a realizacja projektów z instrumentów zwrotnych (w szczególności w odniesieniu do instytucji publicznych);
czynniki zachęcające i zniechęcające do realizacji wskazanych inwestycji oraz szanse i zagrożenia zastosowania instrumentów zwrotnych w poszczególnych typach inwestycji.
Blok 3 Podsumowanie rezultatów dyskusji
Oprócz oczywistego zakooczenia merytorycznego dyskusji, celem tego bloku jest ocena, czy
wskazane typy inwestycji są pożądanymi/priorytetowymi inwestycjami z punktu widzenia
potencjalnych odbiorców ostatecznych (projektodawców).
Ważną jej częścią będzie szczególne zwrócenie uwagi na możliwości finansowe oraz potrzeby
inwestycyjne potencjalnych odbiorców ostatecznych. Oceniad będziemy, czy pozwolą one na
realizację różnych typów inwestycji (wg obszarów tematycznych) za pomocą
zaproponowanych instrumentów zwrotnych.
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
181
2.3.2. Zogniskowany wywiad grupowy z ekspertami i przedstawicielami IZ/IP2 RPO
WSL
Zogniskowany wywiad grupowy z ekspertami i przedstawicielami
IZ/IP2 RPO WSL Wprowadzenie
Charakterystyka badania
Analiza możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020,
Badanie realizowane przez IBS na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
Cele badania: analiza rozwiązao w zakresie instrumentów zwrotnych oraz ocena możliwości wykorzystania instrumentów zwrotnych w nowej perspektywie finansowej w województwie śląskim
Charakterystyka wywiadu
zogniskowane wywiady grupowe stanowią istotny element badania
zogniskowane wywiady grupowe oparte są o ramowy scenariusz opisujący cele każdego etapu badania, bardzo prosimy o aktywny udział w dyskusjach
gwarancja pełnej anonimowości – formułowane opinie i poglądy nie zostaną powiązane z ich autorami w raporcie z badania
Prośba o zgodę na nagrywanie
nagrywanie pozwala analitykom uchwycid najistotniejsze kwestie w kontekście badania
w przypadku braku zgody: konieczne dokładne notatki z wywiadu w przypadku wyrażenia zgody – rozpoczęcie nagrywania
Blok 1 Prezentacja wstępnych wyników badao
Przedstawiciele zespołu badawczego przedstawią w syntetyczny sposób wstępne wyniki
badao jakościowych i ilościowych, dotyczących doświadczeo w stosowaniu instrumentów
zwrotnych w województwie śląskim. Wraz z analizą możliwości zastosowania różnych
mechanizmów finansowania przedstawiona zostanie zamknięta lista źródeł finansowania w
kontekście przyszłych kierunków interwencji oraz grup beneficjentów do których powinna
byd skierowana. Analizie zostaną poddane zaprezentowane w tej części badania inwestycje
w podziale na poszczególne obszary tematyczne.
182
Prezentacja wzbogacona zostanie o praktyczne uwagi dotyczące stosowanych zwrotnych
instrumentów finansowych, przygotowania beneficjentów, wyboru typu działao poza
regionem oraz poza obszarem Polski. Rozważając różne przykłady dobrych praktyk,
zastanowimy się nad zasadnością zastosowania instrumentów na obszarze województwa
śląskiego
Blok 2 Burza mózgów na temat przedstawionych propozycji
Blok rozpocznie się rundą wprowadzającą, w trakcie której każdy z uczestników spotkania
przedstawi swoje wstępne przemyślenia dotyczące zaproponowanych zwrotnych źródeł
finansowania ze względu na obszar tematyczny oraz rodzaj beneficjenta na przyszłą
perspektywę finansową.
Następnie będzie miała miejsce moderowana dyskusja na temat słuszności przedstawionej
przez Zespół Badawczy propozycji dofinansowywanych zwrotnie inwestycji. Istotnymi
zagadnieniami do poruszenia będą:
możliwości finansowe projektodawców a realizacja projektów z instrumentów zwrotnych (w szczególności w odniesieniu do instytucji publicznych);
czynniki zachęcające i zniechęcające do realizacji wskazanych inwestycji oraz szanse i zagrożenia zastosowania instrumentów zwrotnych w poszczególnych typach inwestycji.
Blok 3 Wykorzystanie IIF w RPO WSL
Na koocu badania rozważona zostanie kwestia wyboru trybu realizacji dokapitalizowania
funduszy pożyczkowych i poręczeniowych w województwie śląskim w porównaniu do
rozwiązao jakie proponują inne, alternatywne formy takie jak JEREMIE. Uzgodnione zostaną
możliwości wdrożenia nowego modelu IIF. Będziemy oceniad zainteresowanie potencjalnych
beneficjentów wsparciem oraz samym sposobem wdrożenia i zarządzania.
W odniesieniu do przyznanej alokacji, rozstrzygnięta zostanie kwestia lokalizacji obszarów
mających największe szanse maksymalnego wykorzystania instrumentów zwrotnych.
Zakończenie poinformowanie o zakooczeniu części scenariuszowej wywiadu
prośba o ewentualne uzupełnienie zagadnieo poruszonych w wywiadzie
183
prośba o własne refleksje w zakresie tematycznym wywiadu
podziękowanie
koniec nagrania
2.4. Badanie telefoniczne przedsiębiorstw (CATI)
Kwestionariusz CATI z MSP z województwa śląskiego Wprowadzenie do ankiety
*ANKIETER ODCZYTAD+
Dzieo dobry. Nazywam się *IMIĘ I NAZWISKO ANKIETERA+, dzwonię w imieniu Instytutu Badao
Strukturalnych. Realizujemy badanie na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego,
dotyczące „Analizy możliwości zastosowania zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w
perspektywie 2014-2020”. Jednym z kluczowych elementów tego projektu jest badanie ankietowe
wśród kadry kierowniczej mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w województwie śląskim.
Badanie ma na celu poznanie Paostwa doświadczeo oraz potrzeb związanych z inwestycjami, jakie
mogą byd finansowane ze środków Unii Europejskiej.
Czy mógłbym porozmawiad z właścicielem bądź prezesem firmy, lub inną osobą z kadry kierowniczej
mogącą udzielid mi informacji w zakresie potrzeb inwestycyjnych oraz preferowanych źródeł
finansowania?
*JEŻELI ROZMAWIAMY Z ODPOWIEDNIĄ OSOBĄ - KONTYNUUJEMY, JEŻELI NIE – NALEŻY POPROSID
O UMOŻLIWIENIE KONTAKTU Z TAKĄ OSOBĄ+.
Chciał(a)bym poinformowad, że zebrane dane będą miały charakter całkowicie anonimowy i zostaną
wykorzystane jedynie w formie zbiorczych zestawieo statystycznych. Będę bardzo zobowiązany, jeżeli
poświęci mi Pan/i około 15 minut. Czy wyraża Pan/i zgodę na przeprowadzenie rozmowy?
*JEŻELI ZGODA – KONTYNUUJEMY
JEŻELI UMÓWIENIE– KONTAKTUJEMY SIĘ PONOWNIE W USTALONYM TERMINIE,
JEŻELI NIE – KONIEC WYWIADU+ Dziękuję za rozmowę. Do widzenia.
Blok A Doświadczenie w dofinansowaniu w ramach wsparcia UE
A.1. Czy w latach 2008 – 2012 Paostwa przedsiębiorstwo korzystało z dofinansowania ze
środków Unii Europejskiej?
1. Tak
2. Nie > przejdź do B.1.
97. Trudno powiedzied > przejdź do B.1
184
[PYTANIE ZADAWANE JEŻELI W A.1. ODPOWIEDŹ „TAK”+
A.2. Z którego programu pochodziło wsparcie, z którego Paostwo korzystaliście?
1. Tak 2. Nie 97. Trudno powiedzied
*ANKIETER ODCZYTAD+ *JEŻELI RESPONDENT WSKAŻE WYŁĄCZNY/E PROGRAMY NA WSTĘPIE, NIEKONTYNUOWAD
LISTY, ZAZNACZYD ODPOWIEDŹ „NIE” PRZY POZOSTAŁYCH PROGRAMACH+
1. Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego
2. Program Operacyjny Kapitał Ludzki
3. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
4. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
5. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
6. Inny – jaki? …………………………
A.3. Jaką formę miało pozyskane wsparcie?
[ANKIETER: NIE CZYTAJ - ZAZNACZ]
1. Dotacja
2. Preferencyjne pożyczki
3. Poręczenia kredytowe
4. Wsparcie kapitałowe (z funduszu kapitału podwyższonego ryzyka, tak zwanego venture capital [wenczer kapital+, z funduszu zalążkowego, tak zwanego seed capital *siid kapital+ lub usługi aniołów biznesu)
5. Dofinansowane szkolenie pracowników
6. Usługi instytucji otoczenia biznesu
7. Inne
A.4. Na jakie działania wykorzystywali Paostwo pozyskane wsparcie?
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
….
Blok B Doświadczenie w wykorzystaniu zwrotnych mechanizmów finansowych
B.1. Czy korzystali bądź korzystają Paostwo z zewnętrznych źródeł finansowania (takich jak
kredyty, pożyczki czy emisja akcji) przy realizacji różnych typów inwestycji? Chodzi nam o
wszelkie formy finansowania zewnętrznego, także np. kredyty bankowe.
185
1. Tak
2. Nie / Nie korzystamy z żadnych zewnętrznych źródeł finansowania
[ANKIETER: NIE CZYTAJ, ZAZNACZ]
1. funduszy typu venture capital (kapitał podwyższonego ryzyka)
2. funduszy typu seed capital (kapitał zalążkowy)
3. wsparcia aniołów biznesu
4. kredytu bankowego (komercyjnego)
5. pożyczki z funduszu pożyczkowego
6. poręczenia kredytowego (gwarancji kredytowej)
7. inne, dotacje (podad źródło)?
8. inne jakie? ………………………………………………..
*PYTANIE ZADAWANE JEŻELI W B.1. ODPOWIEDŹ „TAK”+
B.2. Na jakie działania pozyskiwali Paostwo wskazane źródła finansowania inwestycji?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………….
*PYTANIE ZADAWANE JEŻELI W B.1. ODPOWIEDŹ „NIE”+
B.3. Z jakich środków zapewniano dotychczas finansowanie inwestycji? (pole wielokrotnego
wyboru)?
1. środki własne – finansowanie z zysku
2. środki własne – finansowanie z rezerw
3. środki własne – dokapitalizowanie przedsiębiorstwa
4. nie prowadzono inwestycji
5. inne (jakie)?………………
B.4. Czy zamierzają Paostwo skorzystad z zewnętrznych źródeł finansowania przy realizacji
inwestycji?
1. Tak
2. Nie / Nie zamierzamy skorzystad z żadnych zewnętrznych źródeł finansowania
186
3. Trudno powiedzied
[ANKIETER: NIE CZYTAJ, ZAZNACZ]
1. funduszy typu Venture capital (kapitał podwyższonego ryzyka)
2. funduszy typu Seed capital (kapitał zalążkowy)
3. wsparcia aniołów biznesu
4. kredytu bankowego (komercyjnego)
5. pożyczki z funduszu pożyczkowego
6. poręczenia kredytowego (gwarancji kredytowej)
7. inne dotacje (podad źródło)
8. inne jakie? ………………………………………………..
*PYTANIE ZADAWANE JEŻELI W B.4. ODPOWIEDŹ „TAK”+
B.5. Na jakie działania zamierzają Paostwo pozyskad wskazane źródła finansowania
inwestycji?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Blok C Ogólna sytuacja przedsiębiorstwa
C.1. Proszę ogólnie ocenid obecną sytuację firmy:
1. bardzo dobra 2. dobra 3. średnia 4. zła 5. bardzo zła 6. nie wiem/trudno powiedzied
C.2. Proszę ocenid obecną sytuację firmy na tle konkurencji:
1. bardzo dobra 2. dobra 3. średnia 4. zła 5. bardzo zła
187
6. nie wiem/trudno powiedzied
C.3. Czy Paostwa zdaniem w przyszłości (w tym roku) firma: (TAK, NIE, NIE WIEM):
(randomizacja kolejności)
1. Wypracuje zysk 2. Poprawi swoje wyniki finansowe (zwiększy zyski lub zmniejszy straty) 3. Zwiększy sprzedaż 4. Zwiększy przychody 5. Zdobędzie nowe rynki zbytu
C.4. Czy w chwili obecnej Paostwa firma wymaga wsparcia zewnętrznego w celu rozwoju
działalności?
1. Tak 2. Nie
[PYTANIE ZADAWANE JEŻELI W B.4. ODPOWIEDŹ „TAK”+
C.5. Proszę określid potrzeby związane z zewnętrznym finansowanie – tj. wskazad, które z
poniższych są niezbędnie konieczne dla rozwoju przedsiębiorstwa:
1. TAK, 2. NIE, 3. NIE WIEM
I. Dostęp do kredytu lub pożyczki: a. W celu finansowania projektów inwestycyjnych b. W celu finansowania prac B+R i innowacji c. W celu zapewnienia płynności d. W innym celu, jakim?
II. Dostęp do bezzwrotnej dotacji: a. W celu finansowania projektów inwestycyjnych b. W celu finansowania prac B+R i innowacji c. W celu zapewnienia płynności d. W innym celu, jakim?
Blok D Dostępnośd zewnętrznych źródeł finansowania
D.1. Czy Paostwa firma ma wystarczający dostęp do kapitału zewnętrznego, by realizowad
188
planowane projekty inwestycyjne i rozwojowe?
1. Tak 2. Nie
D.2. Jak oceniacie Paostwo ogólną dostępnośd do komercyjnego finansowania zwrotnego (np.
kredytów bankowych) dla firm w województwie śląskim? Czy oceniacie, że pozyskanie
zewnętrznego finansowania jest dla firm:
1. Bardzo łatwe 2. Łatwe 3. Ani łatwe, ani trudne 4. Trudne 5. Bardzo trudne
D.3. Jak oceniacie Paostwo dostępnośd do komercyjnego finansowania zwrotnego (np.
kredytów bankowych) dla Paostwa firmy? Czy oceniacie, że dla Paostwa firmy pozyskanie
zewnętrznego finansowania jest:
1. Bardzo łatwe 2. Łatwe 3. Ani łatwe, ani trudne 4. Trudne 5. Bardzo trudne
D.4. Czy dostęp do kapitału, w tym do finansowania zwrotnego, stanowi dla Paostwa barierę
rozwojową?
1. Tak 2. Nie
D.5. Jakie działania byście Paostwo podjęli w sytuacji bardzo łatwej dostępności do kapitału
w formie zewnętrznego finansowania zwrotnego (a więc np. dużej łatwości pozyskiwania
kredytów bankowych)?
189
………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Metryczka
I.1. Jaką działalnością zajmuje się firma?_______________________________
*ANKIETER: NIE CZYTAD, dopasowad wg sekcji PKD+
Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
Sekcja B, C - Przetwórstwo przemysłowe oraz górnictwo i wydobywanie
Sekcja D, E - Dostarczanie energii elektrycznej, gazy, wody, gospodarowanie ściekami i rekultywacja
Sekcja F - Budownictwo
Sekcja G - Handel
Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa
Sekcja I, R - Turystyka, gastronomia, kultura, rozrywka, rekreacja
Sekcja J - Informacja i komunikacja
Sekcja K, L, M, N, S - usługi dla firm i dla ludności, w tym: finansowe, ubezpieczeniowe, rynek nieruchomości,
działalnośd profesjonalna i naukowa, administrowanie itp.
Sekcja O - Administracja publiczna
Sekcja P - Edukacja
Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Sekcja U Organizacje i zespoły eksterytorialne
Sekcja T - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, produkujące wyroby i świadczące usługi na własne
potrzeby
I.2. Proszę podad rok założenia firmy _________________________
I.3. Proszę określid wielkośd zatrudnienia w chwili obecnej:
I.3.a. 0-9 pracowników I.3.b. 10-49 pracowników I.3.c. 50-99 pracowników I.3.d. 100-249 pracowników I.3.e. wpisad, jeśli respondent wskaże dokładnie _________
I.4. Proszę podad nazwę miejscowości oraz powiatu, w którym znajduje się siedziba firmy?
190
*ANKIETER WPISAD+
I.5. Na jakim rynku działa przedsiębiorstwo?
I.5.a. lokalnym (do kilku powiatów)
I.5.b. regionalnym (do kilku województw)
I.5.c. krajowym (kilkanaście województw)
I.5.d. krajowym i międzynarodowym (posiada zagranicznych odbiorców, ale
większośd sprzedaży na rynku krajowym)
I.5.e. międzynarodowym (większośd sprzedaży na rynku międzynarodowym)
I.6. Ile wyniosły przychody przedsiębiorstwa brutto w 2011 r.?
I.6.b. do 100 tys. zł
I.6.c. od 100 tys. do 500 tys. zł
I.6.d. od 500 tys. do 1 mln
I.6.e. od 1 mln do 5 mln
I.6.f. od 5 mln do 50 mln
I.6.i. powyżej 50 mln
Zakończenie *ANKIETER ODCZYTAD+
To było już ostatnie pytanie ankiety. Serdecznie dziękuję w imieniu zespołu badawczego Instytutu Badao
Strukturalnych za udział w badaniu.
Do widzenia.
191
2.5. Badanie internetowe beneficjentów (CAWI)
Kwestionariusz CAWI dla beneficjentów ostatecznych Poddziałania 1.1.1. Wprowadzenie do ankiety - mail
Szanowni Paostwo,
Działając na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, Instytut Badao
Strukturalnych prowadzi badanie ewaluacyjne pt.: Analiza możliwości zastosowania zwrotnych
mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020. W ramach tego badania,
prowadzimy badanie ankietowe wśród firm, które korzystały z pożyczki lub poręczenia z Poddziałania
1.1.1 Regionalnego Programu Operacyjnego - typ projektów: „Dokapitalizowanie zewnętrznych źródeł
dofinansowania przedsiębiorczości”.
Paostwa firma korzystała z *pożyczki/ poręczenia+ udzielonej / udzielonego przez *nazwa agencji+.
Zwracamy się z uprzejmą prośbą o wypełnienie poniższej ankiety przez osobę, która stworzyła
koncepcję Paostwa wniosku o pożyczkę lub poręczenie, albo która zarządzała przedsięwzięciem
polegającym na wykorzystaniu środków. Paostwa odpowiedzi dostarczą wiedzy o tym, czy wsparcie
finansowe było przydatne dla przedsiębiorców, oraz pomogą zaprojektowad w przyszłości takie
rozwiązania, które odpowiedzą na potrzeby przedsiębiorstw.
Odpowiedzi są poufne, a wyniki badania zostaną opracowane wyłącznie w formie zbiorczych
zestawieo statystycznych.
Aby wypełnid ankietę, proszę kliknąd na poniższy link.
Błąd! Nieprawidłowy odsyłacz typu hiperłącze.
Zwracam się z uprzejmą prośbą o wypełnienie ankiety do 22 listopada br.
W załączniku przesyłam pismo z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego z informacjami o
badaniu.
Z poważaniem,
Małgorzata Zub
Kierownik projektów
Fundacja Naukowa Instytut Badao Strukturalnych
ul. Rejtana 15 m. 24/25, 02-516 Warszawa
tel. +48 22 395-50-26 / faks +48 22 395-50-21
Wprowadzenie do ankiety - www
Szanowni Paostwo,
192
Niniejsza ankieta jest realizowana w ramach badania Analiza możliwości zastosowania
zwrotnych mechanizmów finansowania inwestycji w perspektywie 2014-2020.
Badanie dotyczy wsparcia, jakie otrzymali Paostwo, w formie pożyczki lub poręczenia, od
jednej z następujących instytucji: Fundusz Górnośląski, Agencja Rozwoju Lokalnego w
Sosnowcu, Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie lub Śląski Regionalny Fundusz
Poręczeniowy.
Zapraszamy do wypełnienia ankiety. Proszę kliknąd na ekranie przycisk "Następny" po
prawej stronie na dole.
Blok 1 Charakterystyka dokapitalizowania
1. Czego dotyczyło uzyskane przez Paostwa wsparcie? a. Pożyczki b. Poręczenia kredytu bankowego
P1=a – pożyczki
2. Skąd pochodził wkład własny? (Można wskazad kilka odpowiedzi). a. własne środki pieniężne b. surowce, materiały, towary, wartości niematerialne i prawne zakupione do 6
miesięcy przed datą złożenia wniosku o pożyczkę c. środki trwałe lub wydatki poniesione na modernizację rozbudowę, adaptację d. obiektów produkcyjno-usługowych zakupione do 6 miesięcy przed datą
złożenia wniosku o pożyczkę. e. Inne – jakie? ……
P=b - poręczenia
3. Proszę podad oprocentowanie poręczonego kredytu ………
4. W którym roku Paostwa firma skooczy spłacad poręczony kredyt? ……
193
5. Jaki był cel pożyczki / poręczonego kredytu? a. obrotowy b. inwestycyjny/kapitałowy c. obrotowo-kapitałowy
6. Na co przeznaczyli Paostwo pożyczkę / kredyt? Można wskazad kilka odpowiedzi a. zakup nieruchomości b. budowa, rozbudowa, adaptacja, remont lub modernizacja budynków i budowli c. zakup maszyn, urządzeo lub środków transportu d. zakup wartości niematerialnych i prawnych, licencji e. inne inwestycje bezpośrednio związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. f. zakup surowców lub materiałów g. zakup usług h. inne jakie………
Blok 3 Konkurencyjnośd wsparcia
7. Czy pożyczka / poręczony kredyt odpowiadała na Paostwa potrzeby w zakresie… a. Wysokośd pożyczki / poręczenia b. Termin spłaty c. Wysokośd oprocentowania
a. Zdecydowanie tak b. Raczej tak c. Ani tak ani nie d. Raczej nie e. Zdecydowanie nie
Tylko pożyczki:
8. Dlaczego skorzystali Paostwo z pożyczki ze środków publicznych, a nie z kredytu bankowego? (Można wskazad kilka odpowiedzi)
(rotacja odpowiedzi)
a. niższe oprocentowanie b. długi okres kredytowania c. niski wymagany wkład własny d. proste procedury aplikacyjne
194
e. nie mieliśmy zdolności kredytowej na kredyt w banku f. firma działała zbyt krótko, by otrzymad kredyt bankowy g. banki nie chcą udzielad kredytów firmom z naszej branży h. nie mam zdania i. inne, jakie? …
9. Czy zanim skorzystali Paostwo z pożyczki… a. Sprawdzali Paostwo warunki otrzymania kredytu w banku (na ten cel na który
wzięli Paostwo pożyczkę)? b. Złożyli Paostwo w banku wniosek o kredyt (na ten cel na który wzięli Paostwo
pożyczkę)? c. Firma otrzymała kredyt z banku na ten cel, na który wzięli Paostwo pożyczkę? d. Firma otrzymała kredyt z banku na inny cel (przed wzięciem pożyczki)?
Tak / nie
10. Czy w porównaniu z ofertą banków i komercyjnych instytucji finansowych, pożyczka z której Paostwo skorzystali była…
a. Zdecydowanie lepsza b. Raczej lepsza c. Porównywalna z innymi d. Raczej gorsza e. Zdecydowanie gorsza f. Trudno powiedzied g. Inne były dla nas niedostępne
Jeżeli odp a/b
11. Dlaczego ta pożyczka była lepsza od innych ofert? ……………
Jeżeli odp d/e
12. Dlaczego ta pożyczka była gorsza od innych ofert? …………
13. Jak ocenia Pan/i zasady obowiązujące w ramach ubiegania się o pożyczkę / poręczenie:
195
a. Bardzo dobrze b. Raczej dobrze c. Raczej źle d. Bardzo źle
Blok 4 Problemy w realizacji
14. Czy w trakcie realizacji projektu wystąpiły następujące problemy? (Można zaznaczyd kilka odpowiedzi).
a. Problemy organizacyjne b. Problemy związane z przepisami lub procedurami c. Problemy techniczne d. Wzrost cen materiałów, towarów itp. na które była przeznaczona pożyczka / kredyt e. W praktyce nasze potrzeby okazały się większe, niż przewidywaliśmy wnioskując o
pożyczkę / kredyt f. Nie było żadnych problemów
Jeżeli odp 1/2/3
15. Jakie problemy wystąpiły? ………………
Blok 5 Rezultaty
16. Jakie były efekty pożyczki / poręczonego kredytu? (Można wybrad kilka odpowiedzi). Czy dzięki pożyczce / poręczonemu kredytowi Paostwa firma… (rotacja odpowiedzi)
a. Wypracowała zysk b. Poprawiła swoje wyniki finansowe c. Zwiększyła sprzedaż d. Zwiększyła przychody e. Zdobyła nowe rynki zbytu f. Żadne z powyższych
17. Gdyby nie uzyskali Paostwo wsparcia w postaci pożyczki/poręczenia kredytu, czy zrealizowaliby Paostwo przedsięwzięcie, na które została wykorzystana pożyczka /
196
kredyt? (Można wskazad kilka odpowiedzi.) a. Tak, w identycznym zakresie i terminie b. Tak, ale tylko częściowo c. Tak, ale później d. Nie
Jeżeli odp. b Tak, ale tylko częściowo
18. Gdyby nie uzyskali Paostwo wsparcia, zrealizowaliby Paostwo przedsięwzięcie tylko częściowo. Jaką częśd by Paostwo zrealizowali? Proszę podad szacunkowo, w procentach wartości przedsięwzięcia.
……%
Jeżeli odp. c Tak, ale później
19. Gdyby nie uzyskali Paostwo wsparcia, zrealizowaliby Paostwo przedsięwzięcie później. O ile miesięcy opóźniłoby się przedsięwzięcie? Proszę podad szacunkowo.
……
Blok 6 Postawy w stosunku do form zewnętrznego finansowania
20. Poniższe stwierdzenia dotyczą finansowania zwrotnego, czyli kredytów bankowych oraz preferencyjnych pożyczek i poręczeo. Proszę ocenid poniższe stwierdzenia na skali 1 do 5, gdzie 1 oznacza „zdecydowanie się nie zgadzam”, a 5 „zdecydowanie zgadzam się”.
(rotacja odpowiedzi)
197
1-2-3-4-5
a. Obecnie możemy sfinansowad nowe przedsięwzięcia rozwijające firmę ze środków własnych
b. Obecnie nasza firma może uzyskad kredyt w banku. c. Obecnie nasza firma może sobie pozwolid na wzięcie nowej pożyczki lub kredytu. d. Zapewnienie wkładu własnego jest dla nas poważnym wysiłkiem finansowym e. Przedsięwzięcia dofinansowywane środkami zwrotnymi są bardzo ryzykowne f. kredyty inwestycyjne są łatwo dostępne
kredyty są tak wysoko oprocentowane, że przedsięwzięcia są nieopłacalne
21. Czy w chwili obecnej Paostwa firma potrzebuje finansowania zewnętrznego (np. dotacji, kredytu lub pożyczki, poręczenia albo wykupienia części udziałów przez inwestora)?
a. Tak b. Nie
Jeżeli odp. tak:
22. Na jaki cel jest potrzebne finansowanie? (Można wybrad kilka
odpowiedzi.)
a. Dla zapewnienia płynności finansowej b. Na inwestycje c. W celu finansowania prac badawczo-rozwojowych lub innowacji d. W innym celu, jakim? …………..
23. Jakiego rodzaju finansowaniem są Paostwo zainteresowani? (Można
wybrad kilka odpowiedzi.)
a. kredyt bankowy (komercyjny) na określony cel
b. kredyt obrotowy
c. pożyczka z funduszu pożyczkowego
d. poręczenie kredytowe (gwarancje kredytowe)
e. dotacje bezzwrotne
f. inwestowanie przez zewnętrznego inwestora w zamian za udziały w firmie
g. inne jakie? _____________________________
24. W latach 2014 – 2020 ze środków Unii Europejskiej będą wspierane przedsięwzięcia w różnych obszarach. Proszę wskazad, czy byliby Paostwo zainteresowani realizacją
198
przedsięwzięd w następujących obszarach? (Można wybrad kilka odpowiedzi). a. Badania naukowe, rozwój technologiczny i innowacje b. Technologie informacyjno-komunikacyjne c. Podnoszenie konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw d. Wspieranie przejścia na gospodarkę niskoemisyjną e. Ochrona środowiska naturalnego i efektywnośd wykorzystania zasobów f. Zatrudnienie i wspieranie mobilności (zawodowej) pracowników g. Integracja społeczna i walka z ubóstwem h. Żadne z powyższych i. Trudno powiedzied
Blok 7 Wiedza i wykorzystanie wsparcia
25. Czy w latach 2004 – 2012 Paostwa przedsiębiorstwo korzystało… a. Tylko z pożyczki lub poręczenia udzielonego przez jedną z następujących instytucji:
Fundusz Górnośląski, Agencja Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu, Agencja Rozwoju Regionalnego w Częstochowie lub Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy
b. Także z innej pomocy finansowej , doradczej lub szkoleniowej, udzielonej ze środków Unii Europejskiej przez inną instytucję niż wyżej wymienione, lub w ramach innego programu UE
c. Trudno powiedzied
Jeżeli odp b
26. Jakiego rodzaju wsparcie otrzymali Paostwo ze środków UE poza Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Śląskiego? (Można wybrad kilka odpowiedzi) a. Dotacja b. Pożyczka c. Poręczenie d. Wsparcie kapitałowe z funduszu kapitału podwyższonego ryzyka venture capital, z funduszu zalążkowego, lub usługi aniołów biznesu e. szkolenie pracowników dofinansowane ze środków UE f. Usługi instytucji otoczenia biznesu, np. doradztwo dofinansowane ze środków UE g. Inne – jakie? ………
27. W ramach jakiego programu europejskiego otrzymali Paostwo tę pomoc? (Można wybrad kilka odpowiedzi) a. Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL)
199
b. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) c. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) d. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ) e. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) f. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO WKP) g. Trudno powiedzied h. Inny – jaki? …………………………
28. Czy aktualnie oprócz pożyczek udzielanych przez Fundusz Górnośląski, Agencję Rozwoju Lokalnego w Sosnowcu i Agencję Rozwoju Regionalnego w Częstochowie i oprócz poręczeo udzielanych przez Śląski Regionalny Fundusz Poręczeniowy ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego?
a. W województwie śląskim są dostępne także inne formy wsparcia w formie pożyczek, poręczeo albo wsparcia kapitałowego – udzielane przez inne instytucje albo z innych programów.
b. W województwie śląskim nie ma innych form wsparcia w formie pożyczek, poręczeo albo wsparcia kapitałowego, udzielanych przez inne instytucje albo z innych programów.
c. Trudno powiedzied.
Jeżeli odp a
29. Proszę wymienid, jakiego rodzaju formy wsparcia finansowego dla przedsiębiorstw są Panu/i znane i jakie instytucje ich udzielają?
a. Trudno powiedzied b. Wiem o następujących rodzajach wsparcia udzielanych przez następujące instytucje:
…………………………………………………………………
Blok 8 Ogólna sytuacja przedsiębiorstwa
30. Proszę ogólnie ocenid obecną sytuację firmy: a. bardzo dobra b. raczej dobra c. ani dobra ani zła d. raczej zła e. bardzo zła
31. Proszę ocenid obecną sytuację firmy na tle konkurencji: a. lepsza
200
b. podobna c. gorsza d. trudno powiedzied
32. Czy Pana / Pani zdaniem w ciągu najbliższego roku firma… (można wybrad kilka odpowiedzi) (rotacja odpowiedzi)
a. Wypracuje zysk b. Poprawi swoje wyniki finansowe (zwiększy zyski lub zmniejszy straty) c. Zwiększy sprzedaż d. Zwiększy przychody e. Zdobędzie nowe rynki zbytu f. Żadne z powyższych
33. Na poniższej liście wymieniono czynniki które mogą utrudniad rozwój firmom. Czy któreś z tych problemów utrudniają działanie Paostwa firmy? (Można wybrad kilka odpowiedzi.) (rotacja odpowiedzi)
a. Opóźnienia płatności przez kontrahentów b. Za małe zasoby finansowe c. Trudności w uzyskaniu kredytu d. Wysokie koszty kredytów e. Żadne z powyższych f. Inne – jakie? ………
Blok 9 – Metryczka
34. Proszę podad rok założenia firmy _________________________
35. Jaką działalnością zajmuje się Paostwa firma wg sekcji PKD? Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie
Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe
Sekcja D, E - Dostarczanie energii elektrycznej, gazy, wody, gospodarowanie ściekami i
rekultywacja
Sekcja F - Budownictwo
Sekcja G - Handel
201
Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa
Sekcja I, R - Turystyka, gastronomia, kultura, rozrywka, rekreacja
Sekcja J - Informacja i komunikacja
Sekcja K, L, M, N, S - usługi dla firm i dla ludności, w tym: finansowe, ubezpieczeniowe, rynek
nieruchomości, działalnośd profesjonalna i naukowa, administrowanie itp.
Sekcja O - Administracja publiczna
Sekcja P - Edukacja
Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna
Sekcja U Organizacje i zespoły eksterytorialne
Sekcja T - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, produkujące wyroby i
świadczące usługi na własne potrzeby
36. Proszę podad liczbę pracowników (jeżeli prowadzi Pan/Pani jednoosobową działalnośd i nie zatrudnia pracowników, proszę wpisad 0): _________
37. Czy wielkośd zatrudnienia zmieniła się w ciągu ostatniego roku? a. wzrosła b. nie zmieniła się c. zmalała
38. W jakim powiecie znajduje się siedziba firmy? a. będzioski b. bielski c. Bielsko-Biała d. bieruosko-lędzioski e. Bytom f. Chorzów g. cieszyoski h. Częstochowa i. częstochowski j. Dąbrowa Górnicza k. Gliwice l. gliwicki m. Jastrzębie-Zdrój n. Jaworzno o. Katowice p. kłobucki
202
q. lubliniecki r. mikołowski s. Mysłowice t. myszkowski u. Piekary Śląskie v. pszczyoski w. raciborski x. Ruda Śląska y. rybnicki z. Rybnik aa. Siemianowice Śląskie bb. Sosnowiec cc. Świętochłowice dd. tarnogórski ee. Tychy ff. wodzisławski gg. Zabrze hh. zawierciaoski ii. Żory jj. żywiecki kk. Poza województwem śląskim
39. Na jakim rynku działa Paostwa przedsiębiorstwo? a. jeden lub kilka powiatów b. całe województwo śląskie c. kilka województw d. cały kraj lub większośd kraju e. krajowym i międzynarodowym (firma posiada zagranicznych odbiorców, ale większośd
sprzedaży na rynku krajowym) f. międzynarodowym (większośd sprzedaży na rynku międzynarodowym)
40. Ile wyniosły przychody przedsiębiorstwa brutto w 2011 r.? a. do 100 tys. zł b. powyżej 100 tys. do 500 tys. zł c. powyżej 500 tys. do 1 mln d. powyżej 1 mln do 5 mln e. powyżej 5 mln do 50 mln f. powyżej 50 mln
Zakończenie Dziękujemy za poświęcony czas na wypełnienie ankiety.
Ankieta została zarejestrowana poprawnie.
Możesz zamknąd okno przeglądarki.
203
Opracowane statystycznie wyniki badania ankietowego zostaną włączone do raportu z badania
ewaluacyjnego i zamieszczone na stronie internetowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa
Śląskiego oraz na stronie Instytutu Badao Strukturalnych www.ibs.org.pl
Raport zostanie wydany w formie książkowej.