1

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim

Sisteminde e-Öğrenmenin Gelişimi

Mehmet Emin Mutlu

memutlu@anadolu.edu.tr

Özlem Özöğüt Erorta

oozogut@anadolu.edu.tr

Buket Kip Kayabaş

bkip@anadolu.edu.tr

İlker Kayabaş

ikayabas@anadolu.edu.tr

ÖZET

Anadolu Üniversitesi Bilgisayar Destekli Eğitim (BDE) Birimi BDE alanında araştırma, tasarım ve geliştirme

yapmak amacıyla Açıköğretim Fakültesi bünyesinde 1989-90 öğretim yılında oluşturulmuştur. İlk dönemde

ağırlıklı olarak Milli Eğitim Bakanlığına yönelik BDE malzemelerinin üretimi ve eğitim hizmetlerinin sunumu

gerçekleştirilirken 1993’den itibaren BDE Biriminde geliştirilen Açıköğretim Alıştırma Yazılımları çeşitli illerde

kurulan AÖF BDE Laboratuvarlarında açıköğretim öğrencilerine sunulmuştur. Aynı dönemde ses ve video

barındıran çokluortam ders yazılımları hazırlanarak öğrencilere CD-ROM ortamında dağıtılmıştır. 2000’lerin

başından itibaren internet ortamında deneme sınavları, ders kitaplarının ve televizyon programlarının internette

yayınlanması, çokluortam ders yazılımlarının internet ortamına aktarılması gibi e-öğrenme hizmetleri tasarlanıp

geliştirilerek öğrencilere sunulmaya başlanmıştır. 2001-2002 öğretim yılından itibaren bütünüyle internet

üzerinden yürütülen Açıköğretim Uzaktan Eğitim Programlarının açılmasında öncülük edilmiştir. 2005 yılında

dağınık olarak yürütülen internet hizmetleri Açıköğretim e-Öğrenme Portalı altında birleştirilmiş ve bu portalda

derslere yönelik e-Sınav, e-Televizyon, e-Alıştırma, e-Ders, Eşzamanlı ve Eşzamansız e-Danışmanlık, e-

SesliKitap, e-Destek, e-DersNotu gibi hizmetleri yayınlamaya başlamıştır. BDE Biriminde 2006’dan itibaren

internet üzerinde yürütülen Ford/Otosan e-Öğrenme Projesi, e-Sertifika Programları, Türkçe Sertifika

Programları, e-Portfolyo uygulamaları, Yunusemre Açık Ders Malzemeleri Portalı, Cambridge Sertifika

Programları gibi yaşamboyu öğrenmeye yönelik yeni uygulamalar hizmete sokulmuştur. 2010 yılından itibaren

Açıköğretim sisteminde gerçekleştirilmeye başlanan dönüşüm sürecine paralel olarak e-öğrenme hizmetlerinin

mobil ortamlar başta olmak üzere çoklu platformlarda sunulması amacıyla çalışmalar başlatılmıştır. Tüm

açıköğretim programlarının yıllık sistemden dönemlik ve kredili sisteme dönüştürülmesine paralel olarak ders

kitapları yenilenmesi nedeniyle e-öğrenme malzemelerinin yeni tasarımla üretimine başlanmıştır. Açıköğretim

BDE Birimi sunduğu eğitsel içerik miktarı ve yararlanan öğrenci sayısı açısından ülkemizin en büyük e-

Öğrenme sunucusudur. BDE Biriminde e-öğrenme hizmetlerinin ve içeriğinin yapımında öğretim tasarımcıları,

2

yazılım ve sistem uzmanları, eğitim teknologları, ses-görüntü-video-canlandırma tasarımcıları görev

almaktadırlar. BDE Birimi sunduğu eğitsel içeriğin tasarımını, geliştirilmesini ve uygulanmasını kendi

bünyesindeki uzmanların yanı sıra Açıköğretim Kitap Birimi, Açıköğretim Televizyon Yapım Merkezi,

Açıköğretim Test Araştırma Birimi, Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi ile çok sayıda editör, yazar,

sunucu ve tasarımcının desteği ile geçekleştirmektedir. Bu çalışmada Anadolu Üniversitesi Açıköğretim

sisteminde e-öğrenme uygulamalarının tasarlanması, geliştirilmesi, uygulamaya konulması ve değerlendirilmesi

amacıyla gerçekleştirilen yayınlar taranmış ve Açıköğretim sisteminde e-öğrenmenin gelişimine yönelik

kapsamlı bir çerçeve elde edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar sözcükler: Açıköğretim Fakültesi, Açık ve uzaktan öğrenme, e-öğrenme

GİRİŞ

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim sistemi 1982 yılında kurulduğunda temel öğretim malzemeleri

uzaktan eğitim tekniklerine göre hazırlanmış ders kitapları, televizyon eğitim programları ve çeşitli

illerde akşamları ve hafta sonları düzenlenen yüz yüze akademik danışmanlık derslerinden

oluşmaktaydı. Bu sistem ayrıca illerde aynı anda düzenlenen merkezi sınavlar ile yine illerdeki bürolar

aracılığıyla sunulan öğrenci işleri hizmetleriyle desteklenmekteydi. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki

gelişmelerle ders kitapları ve televizyon programları gibi kitle iletişim araçlarının yanı sıra bilgisayarın

da uzaktan öğrenmede kullanılması için çalışmalar yapılmasına gereksinim duyulmuştur. Bu

araştırmada Anadolu Üniversitesi açıköğretim sisteminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin öğretim ve

öğrenmede kullanımının tarihsel gelişimi; nedenleri, kaynakları, boyutları, çıktıları ve etkileri gibi

değişik açılardan ele alınmış ve bu gelişimin dinamikleri anlaşılmaya çalışılmıştır.

Açıköğretim sisteminde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının gelişimi kesin çizgilerle

birbirinden ayrılmayan ve bazı açılardan iç içe geçebilen üç dönemde ele alınacaktır. Bu dönemler;

1990’lar boyunca süren “BDE Dönemi”, 2000’li yıllarda etkisi artan “İnternet ve Yaşamboyu

Öğrenme Dönemi” ve 2010’lara damgasını vuran “Mobil Öğrenme Dönemi” olarak adlandırılacaktır.

Bu çalışmada BDE Dönemi ile Mobil Öğrenme Dönemi birer bölüm olarak ele alınmasına rağmen

İnternet ve Yaşamboyu Öğrenme Dönemi iki ayrı bölüm olarak incelenmiştir.

E-Öğrenme içeriğinin tasarımı ve geliştirilmesi; kitap tasarım birimi, test araştırma birimi, televizyon

yapım merkezi, konservatuvar ve BAUM gibi fakültenin ve üniversitenin diğer birimleri ile diğer

üniversitelerdeki öğretim elemanı konu uzmanlarının ve editörlerin yoğun desteğiyle

gerçekleştirilmesine rağmen BDE Birimi planlama, yapım ve koordinasyon sürecinin merkezinde

olagelmiştir. Bu nedenle Açıköğretimde e-Öğrenmenin gelişimi aynı zamanda bir ölçüde Açıköğretim

Fakültesi BDE Biriminin de tarihidir.

BİLGİSAYAR DESTEKLİ EĞİTİM DÖNEMİ

İş dünyası için 1980’lerin başında yaygınlaşmaya başlayan kişisel bilgisayarlar Türkiye’deki

kurumlara 1980’lerin ikinci yarısından itibaren girmeye başlamıştır. Anadolu Üniversitesi’ndeki ilk

3

kişisel bilgisayarlar 1986 yılında IBM firması tarafından hibe edilen, diski bulunmayan çift disketli

IBM PC’ler olmuştur. O dönemde yayınlanan “Bilgisayar Dergisi”nin verilerine göre, 1987 sonunda

25.000 civarında olan toplam bilgisayar sayısı, 1988 sonunda 40.000’e yükselmiştir. Kişisel bilgisayar

alanındaki bu gecikmeye rağmen, bilgisayarın kendisine ve üzerinde çalışan yazılımlara yönelik

eğitimlerin yanı sıra, bilgisayar aracılığıyla diğer alanlardaki öğretimin de desteklenebileceği

düşüncesi ülkemizde daha o dönemde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu düşüncenin uygulamaya

konulan sonuçlarından birisi de Açıköğretim Fakültesi bünyesinde kurulan BDE Birimidir. BDE

Birimi 1990’larda Türkiye’de bilgisayarın eğitimde kullanımının öncülüğünü üstlenmiş, Açıköğretim

Fakültesi ve MEB bünyesinde önemli projelerin gerçekleştirilmesinde rol almıştır.

BDE Biriminin Kuruluşu

Açıköğretim Fakültesi’nde bilgisayar destekli eğitimle ilgili uygulamaya yönelik ilk çalışmalar 1989

yılında Doç. Dr. B. Fethi Şeniş’in akademik ilgisi ve eğitim senaryosu yazma denemeleri ile

başlamıştır. Fethi Şeniş’le biraraya gelen Öğr. Gör. Cemalettin Taşçı’nın vizyoner görüşleri ve Arş.

Gör. Mehmet Emin Mutlu’nun teknik desteğiyle bilgisayar destekli eğitimle ilgili ilk uygulamalar

geliştirilmiştir. Bu uygulamaların ilki o dönemin sunum hazırlama programlarından birisi olan IBM

Storyboard ile hazırlanan “Dört Zamanlı Motor” animasyonuydu. Siyah beyaz ve gri tonlarla

hazırlanan bu animasyon grafik ekranlı kişisel bilgisayarların ilk kez ortaya çıktığı o dönemde

seyredenler üzerinde çok etkili olmuştu. Bu animasyon Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Sinan Bozok,

Dekan Prof. Dr. Semih Büker ve Rektör Yılmaz Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’e sunulduğunda

oldukça ilgi çekti ve öğrencilerin kişisel bilgisayarlar yardımıyla öğrenebileceklerine yönelik görüş

üniversitede kabul görmeye başladı. Ardından bir cismin düzgün doğrusal hareketini kullanıcının

girdiği hız ve zaman parametreleri doğrultusunda canlandıran bir yazılım geliştirildi. Ayrıca bir cismin

eğik atışını kullanıcının girdiği kuvvet ve eğim açısı gibi parametrelerle değiştirebilen ve canlandıran

bir yazılım daha hazırlandı. Bu sanal fizik deneyi yazılımlarının her ikisi de DOS işletim sistemi

üzerinde çalışan Microsoft Quick Basic ile renkli grafik ekran kullanacak şekilde hazırlanmıştı. Bu

yazılımlar üniversite yöneticilerini olduğu kadar üniversiteye gelen üst düzey ziyaretçileri de etkilemiş

ve Üniversite’nin o dönemde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından çalışmaları başlatılan MEB BDE

Projesine katılması konusunda teşvik edici olmuştur.

1989 sonbaharında Fethi Şeniş, Cemalettin N. Taşçı ve yarı zamanlı destek veren Mehmet Emin

Mutlu’nun yanı sıra dokuz kişi daha üniversitenin bir vakıf şirketi olan ETAM A.Ş. bünyesinde işe

alınarak Açıköğretim Fakültesinde bir BDE Birimi oluşturulmuştur. Ekibe katılan yeni üyelerin üçü

Açıköğretim Fakültesi Eğitim İletişimi ve Planlaması Bölümü’nden mezun, üçü resim-grafik

alanlarında güzel sanatlar mezunu, diğer üçü ise elektronik-bilgisayar-istatistik olmak üzere teknik

kökenli kişilerden oluşmaktaydı. Ekibin ilk çalışma ortamı o dönemdeki Açıköğretim Fakültesi

binasının dördüncü katındaki 3 odadan oluşmaktaydı (Taşçı, 1992).

4

Milli Eğitim Bakanlığı’nın Bilgisayar Destekli Eğitim Projeleri

ABD’de 1970’lerde Apple mikrobilgisayarları okullara girmeye başlamış, 1980’lerin sonuna

gelindiğinde okullarda bilgisayarlaşma büyük ölçüde tamamlanmıştı. ABD’de okulların kendi

inisiyatifleri ve özel sektörün geliştirdiği eğitim yazılımlarıyla yönlendirilen bu sürecin Türkiye’de

devlet tarafından merkezi olarak gerçekleştirilmesi öngörülmüş ve dönemin Başbakanı Turgut Özal

tarafından “okullara bir milyon bilgisayar” sloganıyla, MEB bünyesinde BDE hareketi başlatılmıştı.

Bu hareket kapsamında MEB tarafından okullarda bilgisayar laboratuvarlarının kurulması ve bu

bilgisayarlarda çalışacak BDE yazılımları temin etmek amacıyla ihaleler düzenlemeye başlanmıştır

(METARGEM, 1991).

Fizik alanındaki ilk BDE denemeleri üniversiteyi ziyaret eden IBM firması yetkililerinin ilgisini

çekmiş ve 1990 yılında MEB tarafından açılan ihaleye katılan bilgisayar tedarikçilerinden birisi olan

IBM Türk Limited firmasının ihale kapsamında teslim etmek zorunda olduğu BDE ders yazılımlarını

Anadolu Üniversitesine yaptırma kararını vermesine neden olmuştu. Etkileyici örneklerin fizik

alanında gerçekleştirilmiş olması nedeniyle IBM firması da Ortaokul 2. Sınıfta okutulan Fen Bilgisi II

dersini üstlenerek yapımı için Açıköğretim Fakültesine yönlendirmişti. Bir yıl süren bu projede Fen

Bilgisi II dersi 50 ünite boyunca ele alınmış ve her ünitesi 2 ders saati içerisinde çalışılacak biçimde

tasarlanmıştı. Her ünite için kapsamlı bir eğitim senaryosu hazırlanmış, grafik tasarım, canlandırma

yazılımları geliştirme, ekranların tasarlanması gibi süreçler BDE Birimindeki yapım ekibi tarafından

gerçekleştirilmişti. Her ünitede bir ön test sonrası etkileşimli canlandırmalarla ve eğitsel oyunlarla

konu anlatılmakta ve aralarda öğrencilerin yanıtlamaları amacıyla dönütlü ara sorular sorulmaktaydı.

Ders içeriği 640x480 duyarlılığında ve 16 renkli VGA grafik ekranda sunulmakta ve yazılım fare

yardımıyla kullanılmaktaydı. Belirli bir konuda öğrencinin dikkatini çekmek amacıyla “leylek”,

öğrenciye yardım etmek amacıyla da “kaplumbağa” figürlerinden yararlanılmıştı. Ders

tamamlandığında bir son test gerçekleştirilmekte ve öğrenciye üniteyi tekrar etmesi ya da izleyen

üniteye geçmesi şeklinde yönlendirme yapılmaktaydı. Ders yazılımı o dönemde IBM firması

tarafından geliştirilmekte olan IBM Linkway isimli bir yazarlık sistemi kullanılarak hazırlanmış,

bunun yanı sıra Microsoft Quick Basic programlama dili yardımıyla her ünite için yaklaşık 10 adet

etkileşimli-etkileşimsiz canlandırma programı yazılmıştı. Söz konusu etkileşimli canlandırma

ortamlarında öğrenciler fare yardımıyla ekrandaki fiziksel nesneleri seçebilmekte, sürükleyebilmekte,

hareket ettirebilmekte, küçültüp-büyütebilmekte, çoğaltıp-azaltabilmekteydiler. Öğrenciler bu fare

etkinlikleriyle fiziksel olguları ekran üzerinde yaşayarak, deneyleri ve sonuçlarını daha kolay

kavrayabilmekteydiler. Dersin her bir ünitesi; ders içeriği, Linkway yazılımının “runtime” bileşenleri,

canlandırma yazılımları, Quick Basic “runtime” bileşenleri ve hatta IBM DOS işletim sisteminin

“bootable” bileşenleriyle birlikte 1.44 kapasitesindeki bir diskete sığabilmekteydi. Böylece

öğrencilerin diski olmayan bir kişisel bilgisayarda dahi bilgisayarı üniteye ait disketle “boot” ederek

başka herhangi bir yazılım desteğine ihtiyaç duymadan çalışabilmelerine olanak sağlanmıştır. Ayrıca

5

projede öğretmenler ve öğrenciler için kullanım kılavuzları da hazırlanarak teslim edilmiştir (Taşçı ve

ark., 1990).

Bu dönemde Linkway yazarlık sisteminin oluşturduğu içerik dosyalarının yapısı geriye mühendislikle

çözümlenmeye çalışılmış ve elde edilen birikimle üretim sürecinde kolaylık sağlayıcı olan LinkWay

Dosyalarını Dışarıdan Düzenleme Programı (LIX), LinkWay Palet Dosyalarının Düzenlenmesi

Programı (CP), LinkWay Resim Dosyalarının Düzenlenmesi Programı (PC) gibi ders yapım sürecini

kolaylaştırıcı araçlar geliştirilmiştir. Bu çalışmalar BDE teknolojisiyle ilgili ilk AR-GE çalışmaları

olmuştur (Mutlu, 1991b).

1989-1990 MEB BDE ihalesinde yapımı tamamlanıp MEB’e teslim edilen Fen Bilgisi II dersine ait

BDE yazılımının önemli etkileri olmuştur. 1989 yazında Fizik alanındaki ilk BDE denemelerinin BDE

Birimi tarafından Anadolu Üniversitesine gelen tüm önemli konuklara sunulan etkileyici örnekler

olmasına benzer şekilde Fen Bilgisi II dersi de MEB bünyesinde aynı durumu yaratmıştır. IBM’in

Ankara’da kurduğu örnek bilgisayar laboratuvarı ve bu bilgisayarlarda çalışan Fen Bilgisi II dersi

MEB tarafından o dönem konuk olan yerli ve yabancı devlet büyüklerine en iyi uygulamalardan birisi

olarak seyrettirilmiştir. MEB BDE alanındaki bu ve benzeri iyi örneklerden motive olarak, büyük bir

özgüvenle, izleyen 1990-1991 öğretim yılında 5000 ders saati yazılım üretimini de içeren dev bir

bilgisayar alımı ihalesine çıkmaya karar vermiştir (METARGEM, 1991).

1990-1991 BDE ihalesi öncekine göre geniş kapsamlıydı ve büyüklüğü nedeniyle çok çekişmeli bir

ihale olmuş ve büyük bilgisayar firmaları devre dışı kalmıştı. Anadolu Üniversitesi ihalede bilgisayar

tedarikçisi firmalardan birisi olan Kalafatoğlu Kompüter Teknoloji A.Ş. firmasının yükümlülüğündeki

Fen Bilgisi 1, Besin Kontrol ve Analizleri, Ortaokul İngilizce 1, Ortaokul İngilizce 2 ve Ortaokul

İngilizce 3 derslerinin toplam 200 saatlik BDE yazılımının yapımını üstlendi. Bu projenin

gerçekleştirilebilmesi için BDE Biriminde hızlı bir büyümeye gidildi. 1990 yılı sonunda BDE

Biriminde 40’tan fazla tasarımcı çalışmaya başlamıştı. Bu kadronun üç odadan oluşan fiziksel ortamda

çalışması mümkün değildi. Bu nedenle kampüste o dönemde yapımı devam eden Enstitüler binasının

ilk katı bütünüyle BDE Birimine tahsis edildi ve Mart 1991 ayında her birisi sınıf büyüklüğünde 7

ofisi, 2 bilgisayar laboratuvarı ve iki yönetim odası bulunan yeni binaya taşınıldı. Odaların

düzenlenmesi, herkese bilgisayar temin edilmesi, görüntü yakalama kartları ve dijital kameraların

temin edilmesi, hizmet içi eğitimler ve AR-GE çalışmaları nedeniyle ders yazılımlarının üretimine geç

başlanmıştı. BDE Birimi elemanlarının proje üzerinde giderek daha uzun saatler çalışmasıyla ders

yazılımlarının yapımı zamanında tamamlanmış ve 1991 yılının Temmuz - Ağustos aylarında teslim

edilerek MEB Talim Terbiye Kurulunun onayına sunulmuştur. Bu projenin öncekinden farkı IBM gibi

uluslararası bir firmanın yazılım desteğinden mahrum olunmasıydı. Bu aşama stratejik bir karar

verilerek, Fen Bilgisi 1, Besin Kontrol ve Analizleri derslerinin IBM Linkway ile tasarlanması, ortaya

çıkan ders içeriği dosyalarının ise BDE Biriminde geliştirilecek olan ANADES isimli “runtime”

6

motoruyla çalıştırılması ve teslim edilmesi kararlaştırılmıştı. Ayrıca yapısı bu derslerden çok farklı

olan İngilizce dersleri için sıfırdan bir gerçekleştirme ve çalıştırma sistemi tasarlanmasına ve Ortaokul

İngilizce derslerinin İNGPROG adı verilen bu geliştirme ortamıyla üretilmesine karar verilmişti.

Böylece bu proje sadece 200 saat ders yazılımı üretiminin yanı sıra üretimde kullanılacak olan iki ayrı

yazarlık sisteminin geliştirilmesi sürecini de içermiştir. ANADES’in geliştirilmesinde Borland Turbo

C++, İNGPROG’un geliştirilmesinde ise Borland Turbo Pascal gibi dönemin ünlü geliştirme ortamları

kullanılmıştır (Mutlu, 1991a; Yavaş, 1992). Birimin bütün yazılımcı kadrosunun yazarlık sistemi

geliştirme çalışmalarına ağırlık vermesi nedeniyle ders yazılımlarına önceki projede olduğu gibi yoğun

etkileşimli canlandırma eklenememiş olmasına rağmen bu projede geliştirilen yazılımların sahip

olduğu görsellik ihaledeki diğer firmalara göre daha üst düzeyde gerçekleşmiştir. Yoğun görsellik

kullanımı nedeniyle önceki projede olduğu gibi her ünitenin bir diskete yerleştirilmesi sonucunda

proje toplam 200 disket içerisinde teslim edilmiş, Talim Terbiye Kurulunun kabul komisyonlarında

çok daha fazla üniteden sorumlu firmaların kendi yazılımlarını toplam bir-iki disket içerisinde teslim

etmeleri nedeniyle tartışmalar yaşanmıştır (Panel, 1991).

MEB’in 1990-1991 ihalesi nedeniyle Anadolu Üniversitesi BDE Biriminde personel, bilgi birikimi ve

teknoloji konusunda önemli gelişmelerin sağlanmasına rağmen MEB bu ihaleden dolayı bünyesinde

ciddi sorunlar yaşamıştır. Teslim alınan 5000 saatlik öğretici yazılım teknik ve eğitsel açıdan önemli

kalite farklılıkları taşımaktaydı. Bu nedenle bu ihale kapsamında üretilen yazılımların çoğu

kullanılamadı. Bakanlık da bu ihaleden sonra öğretici ders yazılımı alımından vazgeçmiştir (Şeniş,

1991; Taşçı, 1991; Panel 1991).

MEB BDE Projesi kapsamında okullara bilgisayar laboratuvarları kurma ve bu laboratuvarlar için

öğretici ders yazılımları ürettirmenin yanı sıra aynı zamanda seçmiş olduğu öğretmenlere bilgisayar ve

BDE konusunda hizmet içi eğitim düzenlenmesi amacıyla üniversitelerden destek almıştır. Anadolu

Üniversitesi de MEB öğretmenlerine BDE formasyonu kazandırma eğitimleri düzenlemiş ve bu

amaçla 1990 Uygulayıcı öğretmen yetiştirme, 1991 uygulayıcı ve formatör öğretmen yetiştirme, 1992

uygulayıcı ve formatör öğretmen yetiştirme, 1993 uygulayıcı ve formatör tekamül eğitimi projeleri

gerçekleştirilmiştir. 1990-1993 arasında yaz aylarında düzenlenen bu kurslarda yüzlerce öğretmen

BDE konusunda eğitilmiştir (Özöğüt, 1991; Özöğüt 1992; Mutlu, 1994a)

Açıköğretim Bilgisayar Destekli Eğitim Laboratuvarları

BDE Birimi’nin Açıköğretim Fakültesi bünyesindeki kuruluş amaçlarından birisinin uzaktan eğitim

gören Açıköğretim öğrencilerinin bilgisayar desteğiyle öğretim gerçekleştirmelerini sağlamak

amacıyla araştırma-geliştirme çalışmaları yapılması olmasına rağmen, o dönemde ülkedeki

bilgisayarlaşma oranının düşük olması nedeniyle Açıköğretim öğrencilerine BDE uygulamaları

sunmak amacıyla uygulanabilir bir model geliştirilememiştir. Ayrıca 1990 ve 1991 yıllarında BDE

Biriminin bütün insan gücü kaynağı MEB BDE projeleri ve BDE Eğitimlerine yönlendirilmiştir. Bu

7

projelerde elde edilen deneyim Birimin teknik ve yapım bilgisinde önemli birikim sağlamıştır. MEB

Projesi tamamlandıktan sonra 1991 sonunda BDE Biriminin personel sayısında indirime gidilmiştir.

Ayrıca özellikle programcı kadrosundaki işçi-öğrenciler mezun olmaları nedeniyle birimden ayrılmaya

başlamışlardır. MEB’nın BDE ders yazılımı üretimi için yeni ihaleler açmayacağı belli olduktan sonra

BDE Birimi’nin kaynaklarının Anadolu Üniversitesi’nin gereksinimleri için kullanma yönünde

çalışmalar başlamıştır.

Açıköğretim Fakültesi kurulduğundan itibaren eğitimde teknoloji kullanımı konusunda öncü bir kurum

olmasına rağmen, öğrenci sayısının çok fazla olması, öğrencilerin bütün ülkeye (hatta Batı Avrupa

ülkelerine) dağılmış olması, ülkedeki bilgisayarlaşma oranının düşük olması gibi nedenlerle kişisel

bilgisayarların uzaktan öğretimde kullanımı konusunda herhangi bir çalışma yapılmamıştı. Bu

dönemde BDE Biriminde BDE ders yazılımlarının Açıköğretim öğrencilerinin uzaktan öğretiminde

nasıl kullanılabileceği uzun süre tartışılmış ve sonuç olarak uzaktan eğitim tekniklerine göre yazılmış

ders kitapları ve televizyon programlarının zaten mevcut olması nedeniyle öğrencilere bu temel ders

malzemelerini destekleyecek öğretim malzemelerinin hazırlanmasına karar verilmiştir. Açıköğretim

Fakültesi öğrencilerinin yaş ve beceri düzeyleri, derslerin öğretmen denetiminde uygulanmayacağı,

programların temel amacının konu aktarımı değil pekiştirme ve alıştırma yaptırmak oluşu

değerlendirilerek, yeni ve özgün bir öğretici yazılım yapısı oluşturuldu. Özellikle öğrencilerin ders

kitaplarını okuyup, televizyon programlarını seyrettikten sonra edindikleri bilgileri tekrarlayacak ve

pekiştirecek “alıştırma yazılımları” yapısında karar kılındı (Taşçı, 1992).

Diğer taraftan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi faaliyetleri arasında yer alan danışmanlık

hizmetlerinin mevcut teknolojiyle, coğrafi olarak yeterince yaygınlaştırılamadığı, sınıfların

kalabalıklığı yüzünden yeterince bireysel eğitim olanağı bulunamadığı, maliyetlerin yüksek olduğu ve

bazı öğrencilerin özel durumları yüzünden bazı danışmanlık saatlerini kaçırdıkları gerçeklerinden

hareketle, bilgisayarın öncelikle danışmanlık hizmetlerinin kalite ve verimini arttırma potansiyeli

taşıdığı sonucuna varıldı.

İlk alıştırma yazılımının yapımı için AÖF İstatistik dersi seçilmiştir. 1991 yılı sonunda başlayan

tasarım ve üretim süreci 1992 boyunca devam etmiştir. Bu süre boyunca tamamlanan üniteler BDE

Birimi bünyesindeki bilgisayar laboratuvarlarında açıköğretim öğrencileri üzerinde test edilmiş, elde

edilen bulgularla ünitelerde düzeltmeler yapılmıştır. İstatistik dersinde başarılı sonuçlar elde edildiği

görülünce AÖF Genel Muhasebe ve AÖF Genel Matematik dersleri için alıştırma yazılımlarının

üretimine başlanmıştır. Alıştırma yazılımlarında her ünitede kısaca bir konu anlatımı, öğrencinin

bilgisayarla etkileşimi ile çözebildiği etkileşimli örnekler, dersin yapısına özgü sözlük, harita vb.

bileşenleri içeren bir araç kümesi, on adet dönütlü/çözümlü alıştırma sorusu ve on adet test sorusu

bulunmaktaydı. Öğrenci bu bileşenlere ana sayfadaki bir menü aracılığıyla erişebilmekteydi. Ünitelere

8

ait sayfalar IBM Linkway ile tasarlanmakta, elde edilen içerik dosyaları ANADES motorunun

geliştirilmiş sürümüyle çalıştırılarak öğrenciye sunulmaktaydı (Mutlu, 1992, Mutlu, 1994a).

Bu dönemde AÖF İngilizce derslerinin üretimi için de yeni bir tasarım yapılmıştır. İngilizce dersi dil

öğretimine yönelik olduğundan dolayı farklı bir yapıya sahipti. Her ünitede “Pre-Test”, “Vocabulary”,

“Structure”, “Reading”, “Learning Drills” ve çeşitli oyunlar gibi bileşenler bulunmaktaydı. Ayrıca

anlatım ve diyaloglarda konuşma balonları kullanılmıştı. Bu derslerin geliştirilmesi ve yürütülmesi

amacıyla BDE Biriminin kendi tasarımı olan INGPROG yazarlık sisteminin geliştirilmiş bir sürümü

kullanılmıştır (Ada, 1993).

Alıştırma yazılımlarının üretimine paralel olarak Kurulum Kılavuzu, Teknik Başvuru Kılavuzu ve

Öğrenci Kullanım Yönergesi gibi yardımcı malzemeler de hazırlanmıştır.

Birimin 1992 yılında gerçekleştirdiği Ar-Ge çalışmalarının sonuçları 1993 yılında alınmış ve

Üniversite tarafından AÖF Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri Projesi’nin

uygulamaya konulması için yatırımlara başlanmıştır. Birimde AÖF projesinin gerçekleştirilmesi

doğrultusunda insan gücü ve donanım açısından yeniden yapılanmaya gidilmiş, beş AÖF dersinin

üretimi planlanarak, üretime hız verilmiştir. Üretilen derslerin öğrenciye sunulacağı laboratuvarların

tasarımı gerçekleştirilmiş, 30 laboratuvar için maliyet ve zaman planları hazırlanmıştır. Projenin

ayrıntılı tasarımı Rektörlüğe ve DPT’ye proje raporu olarak sunulmuştur. AÖF projesinin kapsamlı bir

gerekçesini, analizini ve tasarımını kapsayan bir kitap yazılmış ve yayınlanmıştır (Şeniş, 1993).

Yatırımın uzun dönemli olarak korunması ihtiyacı nedeniyle (üretilen derslerin en az dört yıl

kullanılması öngörülmüştür) 1992 ve 1993’de DOS işletim sistemi ortamında üretilen prototip

derslerin o dönemde yaygınlaşmaya başlayan Windows işletim sistemine aktarılmasına karar

verilmiştir. Bu amaçla Windows işletim sistemi altında çalışan bir yazarlık sistemi olan Asymetrix

ToolBook yazılımı edinilmiş ve Birim personeline Windows ve Asymetrix ToolBook konusunda

hizmetiçi eğitimi verilerek bir ay gibi bir sürede yeni sisteme geçiş sağlanmıştır. İstatistik dersinin 28

ünitesinin ToolBook’a aktarımı 6 haftada gerçekleştirilmiş, Matematik ve Muhasebe dersleri ise yeni

konu uzmanları ile tümüyle ToolBook üzerinde yeniden üretilmeye başlanmıştır (Doğan, 1993). AÖF

İngilizce dersi ise İNGPROG yazarlık sisteminin ses özelliği eklenmiş üçüncü sürümü kullanılarak ana

dili İngilizce olan seslendirmeciler yardımıyla sesli hale dönüştürülmüştür (Mutlu, 1994a; Doğan ve

ark., 1996).

1993'ün son aylarında Üniversite’nin başlattığı satınalma süreci ile üretici firmadan 30 laboratuvarlık

900 öğrenci bilgisayarı ile 30 sunucu bilgisayarın alım anlaşması tamamlanmıştır. Laboratuvarların

kurulacağı bölgelerin saptanması ve laboratuvarların kurulması için gerekli çalışmalar

gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucunda Açıköğretim Fakültesi bünyesinde ilk bilgisayar destekli

akademik danışmanlık laboratuvarı 1994 yaz aylarında Eskişehir’de açılmıştır. O dönemde henüz

9

Windows NT işletim sistemi edinilebilir durumda olmadığından sunucu bilgisayarlarda ağ işletim

sistemini kendi içerisinde barındıran IBM OS/2 işletim sistemi kullanılmış ve Windows 3.1 kurulu

istemci bilgisayarların bu sunucuya yerel alan ağı üzerinden erişmeleri sağlanmıştır. Alıştırma

yazılımları sunucu bilgisayara kurulmakta ve öğrenciler laboratuvardaki öğrenci bilgisayarlarından

sunucu bilgisayar üzerinde çalışan ve birimde geliştirilmiş olan bir genel amaçlı menü oluşturma

yazılımı olan “GMenu” ile hazırlanmış olan dersler ve üniteler sayfalarına erişerek istedikleri dersin

ünitelerine girebilmekteydiler (Şeniş, 1993).

İllerde laboratuvar açılması süreci 1997 yılına kadar devam etmiş ve 15 il merkezinde 16 laboratuvara

erişilmiştir. Laboratuvarlarda kullanılmak üzere 1998 yılına kadar 20 açıköğretim dersinin alıştırma

yazılımının üretimi gerçekleştirilmiştir. Başlangıçta 30 laboratuvar öngörülerek tedarik edilen

bilgisayarlardan artakalanlar laboratuvarlaşma hızının düşük olması nedeniyle Anadolu

Üniversitesi’ndeki diğer fakültelere bilgisayar laboratuvarı kurulması amacıyla dağıtılmaya başlanmış

ve Anadolu Üniversitesinin bilgisayarlaşma açısından diğer üniversitelerin önüne geçmesine

sağlamıştır (Şeniş ve Mutlu, 1997).

Bilgisayar destekli akademik danışmanlık merkezleri zaman zaman bilgisayarlar ve dersler

güncellenerek 2004 yılına kadar varlıklarını sürdürmüşler, bu tarihten sonra öğrenciler benzer

hizmetleri Açıköğretim e-Öğrenme Portalından almaya devam etmişlerdir.

Çokluortam Uygulamaları Geliştirme Projeleri

1990 yılı sonunda BDE Birimi’nde çalışan kişi sayısı 30’u bulmuştu. Hem işe yeni alınanların

eğitiminde kullanılmak hem de MEB tarafından açılacak ikinci BDE ihalesine katılma sürecini

beklerken üretim gerçekleştirebilmek amacıyla bir dizi çoklu ortam uygulaması hazırlanmaya

başlandı. Daha sonraları gelişen teknolojiye paralel olarak değişik çoklu ortam uygulamaları

tasarlanmaya devam edildi.

Bu çalışmalardan ilki 1990 yaz aylarında başlayan MEB öğretmenlerine BDE formasyonu kazandırma

kurslarında kullanılmak amacıyla hazırlanan “BDE Programlarının Genel Özellikleri” isimli IBM

Linkway ile hazırlanmış bir BDE yazılımıydı. BDE konusunda birimin savunduğu ilkeleri vurgulayan

ve BDE’nin olanaklarını anlatan bu yazılımın 1992 yılında “BDE Programlarının Genel Özellikleri -2”

isimli güncellenmiş bir sürümü hazırlanmıştır (Taşçı, 1992; Mutlu, 1992).

Ardından yine IBM Linkway kullanılarak hazırlanan “Antalya Yöresi Turistik Tanıtımı” yazılımı ile

Renoir’ın hayat hikâyesi ve resim çalışmalarının anlatıldığı yazılımlar tasarlanmış ve üretilmiştir.

Benzer bir yazılım olan “Nasreddin Hoca Öyküleri” uygulamasında ise Bir Nasrettin Hoca öyküsü

seçilerek sesli bir bilgisayar programı olarak gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. Borland Tubo Pascal ile

tasarlanan “Anadolu Üniversitesi Tanıtımı” programında ise bilgisayar ekranında Yunusemre

Kampüsü haritasının üzerinde fare ile etkileşimli olarak gezebilme özelliği bulunmaktaydı. Bu

10

yazılımlarda dijital kamera ve görüntü yakalama kartları yardımıyla kapsamlı birer görsel veritabanı

hazırlanmış ve çoğunlukla birim içi sunumlarda ve hizmet içi eğitimlerde iyi örnekler olarak

kullanılmışlardır (Taşçı, 1992; Mutlu, 1992).

Bu dönemde son derece gelişmiş ve bir osiloskopu tüm işlevleriyle etkileşimli olarak canlandırabilen

“Osiloskop” benzetim yazılımı da deneysel bir çalışma olarak Tubo C++ ile hazırlanmış ve derslerde

iyi örnek olarak kullanılmıştır. Bu yazılımla kullanıcılar ekranda serbestçe bir elektrik devresi

oluşturabilmekte ve bu devrenin herhangi bir noktasına sanal bir osiloskop bağlayarak osiloskopun

ekranında sonucu görebilmekteydiler.

Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Öğretmenliği Bölümü ile yapılan görüşmelerin değerlendirilmesi ile

ortak bir çalışma grubu oluşturularak özel eğitimde kullanılmak üzere BDE programları üretilmeye

başlanmıştır. Zihin engelli çocuklar üzerinde kullanılan “Nesne Eşleme” programı ile öğrenciyi

bilgisayara hazırlayan “Fare Kullanımı” programları tamamlanmış, “Şekil Eşleme” programının

üretimine başlanmıştır. IBM Linkway ile Üretilen bu programlar ANADES ile öğrenciler üzerinde test

edilmiş, sonuçlar değerlendirilmiştir. Gerçekleştirilen çalışmanın TV ve yayınlar yolu ile tanıtımı

yapılmış, çalışmaya gösterilen ilgi üzerine çalışma grubu genişletilerek projeye devam edilmiştir

(Öztürk, 1992, Vuran 1992).

1992 yılında üniversite kampüsü içerisinde açılan Özel Çağdaş Lisesi’nde bir bilgisayar laboratuvarı

oluşturularak okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise sınıflarına bilgisayar dersleri verilmeye

başlanmıştır. Aynı zamanda kolejin BDE gereksinimleri de giderilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla 1993

yılında dil öğretiminde kullanılmak üzere İNGPROG yazarlık sistemi ile “Rainbow English” ders

yazılımı ve Borland C++ ile geliştirilen İNGDES isimli bir araç yardımıyla da “Let’s Read & Write”

yazılımları hazırlanmış ve öğrenciler üzerinde uygulanmıştır. Bu dönemde Çağdaş Lise’de ilkokul 1.

Sınıf öğrencilerinin okuma becerilerini geliştirmek amacıyla “Okuma” yazılımı da geliştirilmiştir. Bu

projelerin tümü de kolejin öğretmenleriyle yapılan ortak çalışmalarla gerçekleştirilmiştir (Öztürk ve

Koç, 1993).

Aynı yıl Trafik Eğitiminde kullanılmak amacıyla “Trafik Fren Benzetimi” isimli bir benzetim yazılımı

geliştirildi. Bu yazılımla kullanıcılar fren yapmak için öndeki araçla aralarında olan güvenli mesafeyi

belirleme becerileri kazanıyorlardı (Mutlu, 1994a).

1993 yılında IBM firması Türkiye piyasasına yeni sürdüğü PS/1 kişisel bilgisayarlarında yüklü olarak

dağıtmak amacıyla Anadolu Üniversitesine “İnsan Vücudu” ve “Ajanda” yazılımlarını sipariş etti.

Turbo Pascal ile geliştirilen İnsan Vücudu yazılımı interaktif bir anatomi atlasıydı. Ajanda yazılımı ise

DOS işletim sistemi üzerinde Windows benzeri bir masaüstü ve pencerelerden oluşan bir araç kutusu

şeklinde tasarlanmış kişisel bilgi yönetimi yazılımıydı. Ajanda yazılımı henüz Microsoft Windows

yazılımının yaygınlaşmadığı bir dönemde geliştirilmeye çalışılmış, dönemine göre fazla iddialı bir

11

uygulamaydı. IBM’e teslim edilen sürümü çok kararlı değildi. Fakat bu yazılımı geliştirme sürecinde

görev alan programlama ekibi Windows programlama gerektiren daha sonraki projeler için önemli

deneyim elde etmiş oldu (Öztürk, 1993; Özöğüt 1993).

MEB firmalara BDE yazılımı üretimi sipariş etmekten vazgeçmiş olmasına rağmen bu alandaki

yenilikleri izleyebilmek amacıyla 1993 yılında BDE öğretici yazılımı geliştirme yarışması düzenledi.

Anadolu Üniversitesi BDE Birimi bu yarışmaya katılarak Asymetrix Toolbook ile geliştirilmiş

Windows üzerinde çalışan “Madde ve Elektrik” isimli bir Fen Bilgisi dersi ünitesini hazırladı ve

“Öğrenci El Kitabı”, “Öğretmen El Kitabı” ve “Program Kurulum Yönergesi” ile birlikte teslim etti.

MEB’in sadece DOS tabanlı yazılımları değerlendirmeye alması nedeniyle BDE Birimi yarışmayı

kazanamadı. Fakat bu yarışma için geliştirilen öğretici ders yazılımı şablonu daha önceleri DOS

ortamında ANADES ile çalıştırılan alıştırma yazılımlarının Windows ortamına aktarılmasında

kullanılarak, birimdeki bütün tasarım ve üretim sürecinin Windows ortamına taşınması sağlandı

(Mutlu, 1994a).

1994 yılında gelişmekte olan ve giderek yaygınlaşan çoklu ortam teknolojilerinin eğitimde kullanımı

konusu araştırılmış ve bu teknolojileri içeren bir uygulama geliştirmek amacıyla 1995 yılında “BDE

Birimi Tanıtımı Çoklu Ortam Uygulaması” tasarlanmıştır. Birimdeki öğretim elemanları tarafından

verilen derslerde ve fuarlardaki tanıtım etkinliklerinde kullanılan bu uygulamada ses, canlandırma ve

video desteğiyle BDE Biriminde geliştirilen uygulamalardan örneklere ve yapım süreçlerine yer

verilmiştir (Mutlu, 1994b, Mutlu, 1996).

1997 yılında bir doktora tezi çalışmasında kullanılmak amacıyla duyma engelli öğrenciler üzerinde

denenen “Kelime Ayırtetme Programı” geliştirildi. Bu programı kullanan duyma engelli öğrenciye

ekrandaki çok sayıdaki cisimden birisinin adı seslendirilmekte, öğrenci duyduğu bu sesten yola

çıkarak ekranda karşı gelen cismi seçmekteydi. Visual Basic 5.0 ile geliştirilen bu program yardımıyla

duyma engelli öğrencilerin kelime ayırt edebilme becerileri saptanmaktaydı.

1996-1997 öğretim yılındaki yeniden yapılandırma sonucunda AÖF Büro Yönetimi Programı’na

Klavye Öğretimi dersi eklenmiş ve öğrencilere uzaktan klavye öğretme ve klavye becerilerini sınama

problemiyle karşı karşıya kalınmıştı. Üst yönetim BDE Biriminden bu konuda destek istediğinde

klavye öğretimi için Logo 10 Parmak isimli hazır bir programın satın alınarak öğrencilere dağıtılması,

dersin sınavının ise öğrencilerin bürolara randevu usulüyle davet edilmesi ve BDE Biriminde

geliştirilecek bir yazılım aracılığıyla birebir yapılması düşüncesi geliştirilmişti. Proje tasarlanan

şekilde uygulamaya konulmuş ve dersi alan öğrencilere Logo 10 Parmak yazılımı CD-ROM’u kitapla

birlikte gönderilmişti. Diğer taraftan Asymetrix Toolbook ile geliştirilen “Klavye Sınavı Yazılımı”

bürolardaki bilgisayarlara kurulmuş ve büro yöneticisinin gözetiminde öğrenciler birer birer bu

yazılım aracılığıyla sınav olmuşlardır. Yazılım, öğrencinin merkezden gönderilen metinlerden rassal

olarak seçilen bir tanesini verilen bir sürede 10 parmak kullanarak bilgisayar ekranında yazmasına

12

olanak sağlıyor, sınav sonunda ise yazılan metinle birlikte bir tutanak hazırlayarak yazıcıdan

döküyordu. Her öğrencinin sınav kağıdı ve tutanağı merkeze gönderilerek merkezde notlanıyordu

(Benligiray ve ark., 1997). Bu yazılımın 2000’li yıllarda Macromedia Flash ile yeni sürümleri

hazırlanmış ve kullanılmıştır.

Açıköğretim Fakültesinde en çok öğrencinin kayıt yaptırdığı dersler olan Atatürk İlkeleri ve İnkılap

Tarihi ile Genel Matematik derslerine ait birer çokluortam CD-ROM’unun hazırlanması ve dersi alan

tüm öğrencilere gönderilmesi 2000 yılında projelendirilmiştir. Her CD-ROM’da derse ait Asymetrix

ToolBook ile hazırlanmış alıştırma yazılımı, televizyon programlarına ait video dosyaları, PDF

dosyası şeklinde ders kitabı, deneme sınavlarına erişim olanağı, çok sayıda araçtan oluşan bir araç

kutusu ve ayrıntılı bir çalışma yönergesi bulunmaktaydı. Bu iki derse ait CD-ROM’lar ihaleyle

dışarıda toplam 250.000 adet çoğaltılarak öğrencilere kitaplarıyla birlikte gönderildi. Bu proje ile

geliştirilen ve öğrenciye iletilen öğrenme malzemeleri uzaktan eğitimde çok etkili olmasına rağmen

çoğaltma masrafları o dönem için son derece yüksek kalıyordu. Öyle ki aynı maliyetlerle büyük bir

internet sunucusu merkezi ve altyapısı kurulması mümkün olabilmekteydi. Bu nedenle bu projeden

sonra geniş öğrenci sayılarına yönelik olarak CD-ROM hazırlanması yerine aynı hedef kitleye internet

üzerinden erişilmesi için yatırım yapılması tercih edilmeye başlandı (Mutlu ve ark., 2003a).

Birimin çoklu ortam CD-ROM’ları hazırlama deneyimi kazanması sonucunda, aynı yıl TODAİE’ye

bağlı Yerel Yönetimler Eğitim ve Araştırma Merkezi mahalli idarelerde kullanılmak amacıyla

“Personel Yönetimi” konulu çoklu ortam ders yazılımı CD-ROM’u hazırlaması için BDE birimini

tercih etti. Asymetrix Toolbook ile 2000 yılı sonlarında tasarımına başlanan proje 2001 yılı ortasında

tamamlanmış ve öğrencilerin kendi bilgisayarlarında kişisel olarak çalışabilecekleri, en son yasaları

içerecek biçimde hazırlanmış “Personel Yönetimi” öğretici ders yazılımı TODAİE’ye teslim edilmişti.

Kurulmasına 1994 yılında başlanan bilgisayar destekli akademik danışmanlık merkezlerindeki

bilgisayarlar ve yazılımların 2000’li yılların başında eskimeye başlaması nedeniyle bilgisayarların ve

ders yazılımlarının güncellenmesi gündeme gelmiştir. 2002 yılına kadar en çok öğrencisi bulunan 6

farklı derse ait alıştırma yazılımı AİİT ve Genel Matematik dersleri için geliştirilmiş olan şablon

kullanılarak CD-ROM ortamına aktarılmış ve laboratuvarlardaki yeni bilgisayarlara kurulmuştur.

Öğrenciler isterlerse bu CD-ROM’lardan kendilerine birer kopya alabiliyorlardı.

Diğer Çalışmalar

Açıköğretim Fakültesi BDE Birimi’nin ilk döneminde öğretim malzemesi geliştirme ve BDE

konusunda eğitim vermenin yanı sıra kullanılan teknolojiye ait yazılım alt yapısının geliştirilmesi

konusunda da önemli AR-GE çalışmalarını gerçekleştirdiği görülmektedir. Birimin tasarım, üretim ve

uygulama süreçlerindeki kendi gereksinimlerini karşılamak amacıyla gerçekleştirdiği AR-GE

faaliyetlerinin arasında IBM Linkway için geliştirilen araçlar, ANADES ve İNGPROG yazar sistem

geliştirme çalışmaları, GMenu ve INGDES gibi hızlı test hazırlama ve erişim araçları, Asymetrix

13

ToolBook için geliştirilen öğretici ders yazılımı şablonları örnek verilebilir. Bunun yanı sıra

etkileşimli video, CD-ROM, ses ve görüntü kartları, dijital video, dijital ses gibi teknolojileri içeren

çokluortam araştırmaları ve denemeleri gerçekleştirilmiş, ortaya çıkan ürünler iyi örnekler olarak

dersler ve tanıtımlarda kullanılmıştır. BDE Birimindeki AR-GE faaliyetleri o dönemde “BDE Birimi

Çalışma Raporları” adıyla ayrıntılı olarak belgelendirilmiş ve 1990-1994 arasında 65 çalışma raporu

hazırlanmıştır.

MEB BDE Projesi tamamlandıktan sonra Bakanlık yetkilileri, üniversiteler ve ihalelere katılan

firmaları bir araya getiren Eğitim Teknolojisi ve BDE I. Sempozyumu 25-27 Eylül 1991 tarihlerinde

Anadolu Üniversitesinde BDE Biriminin öncülüğünde gerçekleştirilmiş ve sempozyumdaki

oturumlarda ve panelde ülkenin BDE projeleri ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Bu sempozyum 1996’den

itibaren MEB’in düzenlediği Uzaktan Eğitim Sempozyumlarının öncüsü olmuştur.

BDE Birimi öğretim elemanları 90’lı yıllar boyunca Eğitim Fakültesi ve İletişim Bilimleri

Fakültesi’nde BDE alanına özgü çok sayıda tasarım ve geliştirmeye yönelik dersin sorumluluğunun

yanı sıra üniversitenin çeşitli birimlerinde bilgisayar okuryazarlığı düzeyindeki temel bilgisayar

derslerini de üstlenmişlerdir.

BDE Birimi 1991 yılından itibaren bulunduğu Enstitüler binasının ilk katından 1999 Şubat ayında yeni

yapılan Açıköğretim binasının 8. katının bir koridoruna taşınmıştır. BDE biriminde 1993 yılındaki

yapılanma sonucunda 40’ın üstüne çıkan çalışan sayısı izleyen yıllarda sürekli azalmış, yeniden

yapılanacağı 1999 sonunda 11’e kadar düşmüştür. Bu dönemde dünyada kişisel bilgisayarlarda bir

masaüstü uygulaması halinde çalışan öğretici ders yazılımlarının yerini internet üzerinden erişilen ders

içerikleri almaya başlamıştı. BDE Birimi de yeni döneminde bu değişime uyum sağlamaya çalışmıştır.

İNTERNET DESTEKLİ ÖĞRENME VE İNTERNETE DAYALI ÖĞRENME DÖNEMİ

1990’ların ortasında Anadolu Üniversitesi internet bağlantısına kavuşmuş ve BDE Birimi

üniversitenin Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi (BAUM) dışında internete erişilebilen ilk

birimlerinden birisi olmuştur. Kurulan ilk bağlantı bir modem ve yerel telefon hattı ile birimdeki bir

bilgisayarın BAUM’daki yönlendiriciye bağlanmasıyla sağlanmıştı. 1996 yılında Linux işletim sistemi

kurulu bir bilgisayar üzerinden birimdeki yerel ağa bağlı diğer bilgisayarların da internete erişimi

mümkün olmuştur. BDE Biriminde internete yönelik ilk çalışmalar 1997 yılında Açıköğretim

Fakültesi ve BDE Birimi web sitelerinin tasarlanması ve BAUM’daki bir sunucu üzerinden

yayınlanmasıyla başlamıştır. Bu yıllarda web tasarımında deneyim kazanılmaya çalışılmış, internet

üzerinde çalışan programlar yazmak amacıyla denemeler gerçekleştirilmiş ve çeşitli araştırmalarla

Açıköğretimde verilen hizmetlerin internet üzerinden sunulabilmesi tartışılmıştır (Mutlu ve ark., 1997;

Şeniş ve ark., 1999; Mutlu ve Öztürk, 1999; Mutlu ve ark., 2000).

İnternette Deneme Sınavları

14

Açıköğretim Fakültesinin 1982 yılındaki kuruluşundan 1999 yılına kadar öğrenci sayısı hızla artmış ve

500.000’e dayanmıştı. Açıköğretim Fakültesinde okuyan öğrenciler için hemen hemen her şehirde

dershaneler açılmaya başlamış ve Açıköğretim öğrencileri, sınav tekniğine alışmak amacıyla bu

konuda hizmet veren dershanelerin en büyük müşterileri durumuna gelmişlerdi. Dershanelerin

hazırladıkları kitapçıklarda kısa bir konu özetinden sonra bolca çoktan seçmeli sorular yer alıyordu.

Öğrencilerin dershaneler aracılığıyla gidermeye çalıştıkları bu ihtiyaca cevap verebilmek amacıyla

BDE Biriminde 1997 yılından itibaren internete dayalı deneme sınavları sistemi geliştirilmeye çalışıldı

(Mutlu ve ark., 1998). Web sunucuları üzerinde çalışan program yazmak amacıyla o dönem yaygın

olarak kullanılan CGI (Common Gateway Interface) yöntemi kullanılarak bir dizi deneme yapıldı.

Açıköğretim öğrencilerine yönelik kapsamlı bir Deneme Sınavları yazılımı internete dayalı bir soru

hazırlama ve yayınlama sistemi olarak 1999 yaz aylarında MS Visual Basic 5.0 ile MS Access

veritabanı kullanacak şekilde geliştirildi, 100’den fazla derse ait 10 binden fazla sınav sorusu

veritabanına yüklendi ve sistem Aralık 1999’da uygulamaya konuldu. Uzaktan öğretim gören fakülte

öğrencilerinin internet üzerinde belirli derslerin deneme sınavlarını olabilmeleri için tasarlanan sistem,

çok sayıda fakülte, bölüm, sınıf ve ders için kullanılabilecek esnekliğe sahipti. Deneme sınavları,

yönetici modülü, öğrenci modülü, sınav modülü, raporlama modülü ve sistem yönetimi modülü olmak

üzere beş bölümden oluşmaktaydı. Yönetici modülü yardımıyla dersin okutulduğu bölümler, ara sınav

sorumluluk ünite sayısı, soru girişleri, doğru yanıtlar, sınavın süresi gibi parametreler belirlenmekte ve

sisteme yüklenmekteydi. Öğrenciler öğrenci modülü üzerinden kendilerine bir parola belirleyerek

sistemde profil bilgileri oluşturabilmekteydiler. Sisteme kayıtlı öğrenciler sınav modülü adresinden

öğrenci numarası ve parolası ile uygulamaya girerek fakülte, bölüm, ders ve sınav türü seçimini

yaparak deneme sınavını başlatabiliyorlardı (Mutlu, 1999).

İnternet üzerinden deneme sınavları uygulamasıyla açıköğretim öğrencileri örgün sınavlara benzer

sınav süresinde ve soru yapısında sınav olmaya başladılar. Uygulama tahmin edilenden daha fazla

talep gördü. Uygulamanın bu kadar talep görmesinin en önemli nedenlerinden biri öğrencilerin her

sınava girişlerinde soru bankasından rassal olarak seçilen soruların bir araya getirilmesi ile oluşan

farklı bir sınavla karşılaşmalarıydı. Deneme sınavları bir öğrenme ortamı olmaktan çok, durum

saptama aracı olduğu için, sınav sonunda sınav sorularının yanıtlarının öğrencilere verilmesi yerine

üniteler bazında başarı durumları raporlandı. Böylece öğrenciler gerçekleştirdikleri sınav sonunda

hangi ünitelerde iyi hangi ünitelerde zayıf oldukları konusunda bilgi sahibi oldular. Deneme

sınavlarının soruları Test Araştırma Birimi tarafından gerçek sınav sorularının hazırlanma sürecine

paralel olarak hazırlandığı için bir derste birkaç deneme sınavı gerçekleştiren öğrenci o anda gerçek

sınava girdiğinde alacağı sınav notuna benzer sonuçlarla karşılaşabiliyordu. Bu nedenle öğrencilere

derslere çalışmadan önce deneme sınavı gerçekleştirerek, eksik oldukları yönlerini saptamaları ve bu

bölümlere çalışmaya ağırlık vermeleri önerilmiştir.

15

Deneme sınavları uygulaması açıköğretim sistemine kayıtlı öğrencilerin kullanımına açıldıktan bir yıl

sonra 60.000’den fazla öğrenci sisteme kayıt yaptırmış ve bir milyondan fazla deneme sınavı

gerçekleştirilmişti. Deneme sınavlarıyla birlikte her ay internete dayalı hizmetlerin sunum ve kullanım

bilgileri içeren “BDE Birimi Bülteni” aylık bir rapor şeklinde hazırlanmaya başlanmış ve üniversite

üst düzey yöneticilerine dağıtılmıştır (BDE Birimi, 2005).

Öğrencilerin internete erişim oranlarının belirlenmesinde ve daha sonra gerçekleştirilecek internete

dayalı pek çok hizmetin planlanmasında deneme sınavları uygulaması hem milat hem de yol gösterici

olmuştur. Deneme sınavları uygulaması zaman içinde evrim geçirerek e-Sınav adını alacak ve her

zaman en fazla tıklanan hizmet olma özelliğini sürdürecektir (Mutlu ve Gülen, 2002).

Deneme sınavları yazılımını geliştirirken elde edilen deneyimle aynı dönemde BDE Biriminde internet

üzerinden anket hazırlama, yayınlama ve değerlendirme sistemi de geliştirildi. Zamanla yeni sürümleri

hazırlanan çevrimiçi anket hizmeti uzun yıllar Anadolu Üniversitesi öğretim elemanları tarafından

bilimsel çalışmalarında internet üzerinde anket uygulamak amacıyla kullanıldı. Bu dönemde

hazırlanan bir başka internet hizmeti de TRT4 kanalında yayınlanan açıköğretim televizyon

programlarının haftalık saatlerini gösteren uygulama olmuştur.

Deneme sınavları hizmetinin sahip olduğu yenilik ve öğrenciler tarafından bu hizmete gösterilen ilgi

BDE Biriminin üniversite üst yönetiminin ilgisini çekmiş ve dönemin Açıköğretim Fakültesi Dekanı

Prof.Dr. Ali Ekrem Özkul ve Rektör Prof.Dr. Engin Ataç BDE Birimini belirgin biçimde

desteklemeye başlamışlardır. Bu destek neticesinde iki işlemcili bir internet sunucusu, bir işlemcili bir

intranet sunucusu, beş iş istasyonu ve on adet masaüstü bilgisayar tedarik edilerek birimin altyapısı

yenilenmiştir. Ayrıca öğrencilerin BDE Birimi sunucularına erişebilmeleri için birimin sunucu odasına

1 Mbps kapasiteli Frame Relay internet hattı çekilmiştir. Öğrencilerin özellikle sınav dönemlerinde

deneme sınavlarına olan talebi artış göstermektedir. BDE Birimi elemanları tarafından sınavlardan iki

hafta öncesinden başlayarak akşamları ve hafta sonları sistem nöbetleri tutulmaya başlanarak hizmet

kalitesi artırılmıştır. İnternet üzerinden verilen hizmetlerin çeşitlenmesiyle ve yoğunluğunun

artmasıyla gelecekte sistem nöbeti uygulaması genişletilecek ve 365 gün boyunca günde 16 saat

uygulanmaya başlanacaktır.

Türkiye’nin İnternete Dayalı İlk Önlisans Programı: Bilgi Yönetimi

Başlangıçta kitap, televizyon ve yüz yüze akademik danışmanlık bileşenlerine dayalı olarak tasarlanan

açıköğretim sisteminde, bilgi teknolojilerine dayalı öğrenme ortamları giderek önem kazanmaya

başlamıştır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının kurulmasını tetikleyen en önemli etken, 1999-2000

öğretim yılında başlatılan internete dayalı Deneme Sınavlarından yararlanan öğrencilerin kayıtlarının

çözümlenmesiyle elde edilen sonuçlardır. Deneme sınavlarının birinci yılına ait kayıtlar

incelendiğinde, 60.000’e yakın öğrenciden 10.000’den fazlasının bilgisayar sektöründe çalıştığı

saptanmıştır (Özkul ve Mutlu, 2000). Böylece bilgisayar sektöründe çalışan ve açıköğretimde okumayı

16

tercih eden adayların çalışma alanlarına daha yakın bir program açılması fikri ortaya çıkmıştır.

Anadolu Üniversitesi’nde yaygın eğitim alanında diplomaya yönelik internete dayalı program açılması

için çalışmalar başlatılarak 2001 Nisan ayında YÖK’ten onay alınmıştır.

Bilgi Yönetimi Önlisans Programı oluşturulurken, en yaygın kullanılan işletim sisteminin Microsoft

Windows olması nedeniyle programda Microsoft Windows ve Microsoft Office yazılımlarına yer

verilmesi öngörülmüş ve Microsoft ile Anadolu Üniversitesi arasında, öğrencilere dağıtılacak lisanslı

yazılımlar ve yardımcı kitapların temini için bir protokol imzalanmıştır. Aynı dönemde BDE

Biriminde başlayan tasarım ve geliştirme çalışmaları kapsamında derslerin yayınlanacağı program

sitesi oluşturulmuş, ilk yılın 6 dersine ait içerik üretimine ve uygulamalara ait ders videolarının

çekimine başlanmış, eşzamanlı akademik danışmanlık dersleri, ödev sistemi, ders tartışmaları ve

teknik destek sistemi geliştirilmiştir. Aynı dönemde öğrencilerin derslerde kullanacakları Windows

Server, Active Directory, Exchange Server, SQL Server, SharePoint Server, Project Server gibi

sunucular ve sanal şirket altyapısı kurulmuştur. 2001-2002 öğretim yılında Bilgi Yönetimi Önlisans

Programına ilk öğrenciler kayıt yaptırmıştır. Dreamweaver ile HTML formatında hazırlanan ders

içeriklerinin yayınlanması amacıyla WebCT öğrenme yönetim sistemi üzerinde başlatılan prototip

tasarım daha sonra Microsoft .LRN aracı kullanılarak bütünüyle BDE Biriminde geliştirilen bir

platforma taşınmıştır. Böylece BDE Birimi başından sonuna kadar bir uzaktan eğitim programının

bütün altyapısını kendisi tasarlayıp kurabilme yeteneğine kavuşmuştur. Diğer taraftan 90’lı yılların

başında olduğu gibi bu dönemde de gerçekleştirilen çalışmaların belgelenmesi amacıyla çeşitli

araştırma raporları yazılmıştır (Mutlu ve ark., 2002a).

Bilgi Yönetimi Önlisans Programı bilgi işçisi olarak nitelendirilen, bilgisayarla ileri düzeyde tanışık

orta kademe işgücü yetiştirmeye yönelik bir programdır. Programın temel amacı öğrencilerine güncel

bilgi teknolojilerini kullanarak işletmelerin bilgi tabanlı problemlerine çözüm getirebilme becerileri

kazandırmak olarak özetlenebilir. Öncelikle öğrencilere güncel yazılımları kullanmayı öğretmek ve

ardından da öğrencilerin bu kullanım bilgisini işletme ortamındaki problemlerin çözümü için

uygulayabilmelerini sağlamak şeklinde özetleyebileceğimiz bir oluşturmacı yaklaşım uygulanmıştır

(Özkul ve ark., 2003).

Programın birinci sınıfında ana tema işletme deneyimidir. Öğrenciler bu sınıfta, İşletme ortamındaki

değişik rolleri üstlenmekte, çok sayıda uygulamayla işletmelerdeki bilgi problemlerine güncel

yazılımlarla çözüm getirme deneyimi ve bu deneyimi benzeri problemlere uygulayabilme becerisi

kazanmaktadır. İkinci sınıftaki ana tema ise takım çalışmasıdır. Bu sınıfta öğrenciler takımlara

ayrılmakta ve her takımın kendisine ait bir portalı bulunmakta, ödevler grup çalışmasıyla yapılmakta,

kapsamlı İntranet uygulamaları geliştirilmekte ve kurumsal bilgi yönetiminde çağdaş yazılımların

kullanımı becerisi kazandırılmaktadır.

17

Öğrenim programı ve içeriğinin kayıtlı öğrencilere sunumunda temel araç internet ortamındaki

derslerdir. Eğitim ortamı ayrıca CD-ROM, kitap, yazılım, sanal şirket uygulamaları, akademik

danışmanlık, destek hizmeti ve örgün sınavlarla desteklenmektedir. Öğrencilere kayıt sırasında

kullanıcı adı ve şifre bilgileri verilmekte ve kayıtlı öğrenciler program sitesinde oturum açarak internet

ortamında bulunan derslere ulaşabilmektedirler.

Uygulamaların tamamı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı için özel olarak tasarlanan Anadolu

Yayıncılık A.Ş. isimli sanal şirket üzerinde yapılmaktadır. Örgün staj olanağı bulunmayan

öğrencilerin, verilen uygulamaları işlem adımlarını takip ederek çözmeleri sağlanmaktadır.

Uygulamalar, resimler, canlandırmalar ve ipuçları ile desteklenmektedir. Ayrıca iki yıl boyunca

toplam 100 saatin üzerinde ekran videosu gönderilmektedir. Böylece öğrenciler uygulama bölümünde

verilen problemi adım adım çözebilecekleri gibi adreslerine gönderilen sesli ve görüntülü CD-

ROM’ları izleyerek de çözümlerini karşılaştırabilme olanağına sahip olmaktadır (Mutlu ve ark.,

2002b; Özöğüt Erorta ve ark., 2004).

Öğretim yılı başında kayıtlı öğrencilere kuramsal ve uygulamalı derslerin kitapları gönderilmektedir.

AİİT, Türk Dili ve İngilizce gibi kuramsal derslerde temel kaynak gönderilen kitaplardır. Uygulamalı

derslerde ise temel eğitim materyali internet üzerinden yayınlanan derslerin konu anlatımlarıdır.

Gönderilen kitaplar öğrenciye yardımcı malzeme olarak sunulmaktadır. Belirli bir yazılımın

kullanımının öğretildiği derslerde öğrencilere gönderilen yardımcı kitaplar, Microsoft Press Yayınları

(Arkadaş Yayınevi) arasından seçilmektedir. Kuramsal dersler için AÖF yayınları kullanılmaktadır.

Ayrıca programa kayıtlı öğrencilere uygulamalı derslerde kullanabilmeleri için lisanslı işletim sistemi

ve uygulama yazılımları gönderilmektedir.

Programda birinci ve ikinci sınıfta yer alan uygulamalı dersler için akademik danışmanlık hizmeti

verilmektedir. 2010-2011 öğretim yılına kadar uygulamalı her dersten günde 4 saat olmak üzere

haftada 20 saat çevrimiçi akademik danışmanlık hizmeti verilmiştir. 2010-2011 öğretim yılında

uzaktan eğitim programlarının kontenjanları 100 ile sınırlandırıldığı için uygulamalı derslerde

çevrimiçi akademik danışmanlık hizmeti haftada 3 saate indirilmiştir. Akademik danışmanlar, BDE

Birimindeki danışmanlık odasında yer alan konsollarda danışmanlık süreleri boyunca bekleyerek

öğrencilerden gelen soruları almakta ve yanıtlamaktadır. Öğrenciler akademik danışmanlarına iletmek

istedikleri soruları sadece sohbet odalarından değil e-posta yolu ile de iletebilmekte ve yanıt

alabilmektedir. Özellikle ödev haftalarında danışmanlıklara yoğun talep olmaktadır. Öğrenciler

hazırladıkları ödevleri e-ödev sistemine eklemekte ve ödev değerlendirmeleri danışmanları tarafından

yapılmaktadır (Mutlu ve Aydın, 2004). 2012-2013 öğretim yılına kadar her derste verilen ödevlerin

%75’inin yapılmaması öğrenciyi dersten devamsız bırakırken, 2012-2013 öğretim yılından itibaren

devamsızlık kuralı kalkmış ve sadece başarı ortalamalarını %20 oranında etkilemeye devam etmiştir.

18

Programın birinci sınıfında verilen tüm ödevler bireysel ödevken, ikinci sınıfta verilen ödevlerin yarısı

bireysel kalan yarısı ise ekip ödevidir.

Ekip ödevleri için kullanılmak üzere ekip web sitesi kurularak öğrencilerin ödevlerini bu sitede

yapmaları sağlanmaktadır. Öğretim yılı başında öğrenciler beş kişilik ekiplere ayrılmaktadır. Ekip

ödevleri oluşturulurken, ödevi oluşturan işler tanımlanmakta ancak öğrencilere herhangi bir iş ataması

yapılmamaktadır. Ödevler yayınlandıktan sonra ekip üyeleri sanal ortamda bir araya gelerek ekip

liderini seçmektedir. Ekip lideri, ekip üyelerine iş tanımlarını vererek ödevin yapımını başlatmaktadır.

Ekip liderinin yöneticiliğinde ekip web sitesinde yer alan duyurular, görevler, ortak belgeler ve

tartışma bölümleri kullanılarak ödev tamamlanmaktadır. Ekip liderinin hazırladığı bir ödev tutanağı ile

birlikte ekip elemanlarının tümü ödevlerini programa ait platformun e-Ödev sistemi yardımıyla teslim

etmektedirler. Bilgi Yönetimi Önlisans Programına kayıtlı öğrencilere, uygulamalar ve ödevlerle iki

yıl boyunca sanal şirketle ilgili 350’den fazla işletme problemi verilmekte ve bu problemleri çözerek

işletme deneyimi kazanmaları amaçlanmaktadır (Mutlu ve Öztürk, 2003).

Bilgi Yönetimi Önlisans Programına kayıtlı öğrencilere Anadolu Yayıncılık A.Ş. isimli sanal bir

işletme ortamı sunularak şirket benzetimi yapılmaktadır. Anadolu Yayıncılık A.Ş. Yayın Kurulu,

Üretim, İnsan Kaynakları, Bilgi Teknolojileri, Muhasebe-Finansman, Pazarlama bölümleri ile Ankara,

İstanbul ve İzmir’de şubeleri olan web sitesi ve çalışma portalı bulunan, 1997 yılında 5 kurucu üye ile

kurulan, merkezi Eskişehir’de olan bir şirkettir. Şirket, yerli ve yabancı yazarların kitapları ile

periyodik yayınlanan 8 derginin basım, yayım, dağıtım ve satışını yapmaktadır. Anadolu Yayıncılık

A.Ş.’de farklı bölümlerde toplam 65 kişi görev almaktadır. Anadolu Yayıncılık A.Ş. kurgulanırken

küçük ve orta büyüklükte bir işletmenin gereksinim duyacağı teknik alt yapı oluşturulmuştur.

Microsoft Office uygulamalarını barındıran, içerik yönetimi, belge yönetimi, iş akışı, kurumsal

iletişim ve birlikte çalışma faaliyetleri sanal şirketin sanal çalışanlarının her türlü ihtiyacına cevap

verebilecek düzeydedir (Öztürk ve Mutlu, 2005).

Anadolu Yayıncılık A.Ş.‘de yapılan tüm işler şirketin çalışma portalı üzerinde gerçekleştirilmektedir.

Öğrenciler uygulamalarda şirketin hemen hemen her bölümünde çalışma deneyimi yaşayarak,

çalıştıkları bölüme göre bilgisayar operatörlüğünden yöneticiliğe kadar çeşitli roller üstlenmektedir.

Bu rolleri yerine getirebilmek için kayıtlar sırasında verilen kullanıcı adı ve parolasını kullanarak

çalışma portalına girmeleri gerekmektedir. Öğrenciler, uygulamada tanımlanan probleme göre

uygulamayı yapacakları bölümü çalışma portalından seçtiklerinde bir görev tanımıyla

karşılaşmaktadır. Görev tanımını alan öğrenci problemi isterse yardım almadan kendi çözebilir, isterse

uygulama bölümündeki işlem adımlarını takip edebilir ya da kayıtlar sırasında dağıtılan CD-

ROM’lardan uygulamanın videosunu izleyip öğrenerek görevini tamamlayabilir. Çalışma portalı,

derslerin başladığı ilk haftadan itibaren genel duyurular, bölüm duyuruları, toplantı duyuruları, görev

atamaları, tamamlanan görevler, yayınlanan dosyalarla öğretim yılı sonuna kadar iş bilgileriyle

19

dolmaktadır. Tıpkı yaşayan bir işletmede olduğu gibi yapılan işlerde bir sıra takip edilmektedir. Bir

bölümde tamamlanan bir işin üzerine başka bir bölümde yenileri eklenebilmektedir. Uygulamalar

tasarlanırken, şirketin kendi içindeki tutarlılığını sağlamak için programdaki derslerin konu

uzmanlarıyla mümkün olduğunca koordineli çalışılmıştır (Mutlu ve ark., 2005a).

Bilgi Yönetimi programının sınavları diğer Açıköğretim sınavlarıyla aynı sistem içerisinde fakat sınırlı

sayıda ilde gerçekleştirilmektedir. Her sınav döneminde BDE Birimindeki konu uzmanları sınav

illerine giderek öğrencilerle yüz yüze görüşmelerde bulunmaktadırlar. Bu sistem 2011-2012 öğretim

yılında sınavların diğer uzaktan eğitim programlarıyla birlikte tüm illerde yapılmaya başlanmasıyla

son erdirilmiştir.

Bilgi Yönetimi Programında uygulanan internete dayalı uzaktan eğitim teknikleri Türkiye’de bir

önlisans programında ilk kez uygulanmaktaydı. Açıköğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi Önlisans

Programı diğer üniversiteleri de uzaktan eğitim programları oluşturmalarında bir başarı örneği olarak

motive etmiştir. Bu dönemde uzaktan eğitim programı açmak isteyen çok sayıda üniversite temsilcisi

BDE Biriminde ağırlanmış, tasarım ve uygulamaya yönelik deneyimler paylaşılmıştır. Bilgi Yönetimi

Programında BDE birimi tarafından elde edilen deneyim daha sonra diğer Açıköğretim

programlarında uygulanan e-Öğrenme çalışmaları için yoğun olarak kullanılmıştır.

İnternet Üzerinden Verilen Hizmetlerin Çeşitlenmesi

Açıköğretim öğrencilerinin genel kitlesine yönelik olarak tasarlanan deneme sınavları uygulamasının

sonuçlarının alınmasının hemen ardından, 1990’lı yıllarda Açıköğretim BDE laboratuvarlarında,

2000’li yıllarda ise çokluortam CD-ROM’ları biçiminde öğrenciye sunulan alıştırma yazılımları

hizmetinin 2002 yılında internet üzerinden yayınlanması amacıyla çalışmalar başlatıldı. Böylece,

alıştırma yazılımlarının CD-ROM ortamında sunulmasının yol açtığı güncelleme zorluğu, yüksek

öğrenci sayısına bağlı maliyet, çoğaltma için gerekli zaman gibi çeşitli sınırlılıklar ortadan

kaldırılmıştır.

İnternete dayalı alıştırma yazılımları öğrencilerin kitaptan ve televizyon edindikleri bilgileri

uygulamaya dönüştürmeleri ve pekiştirmeleri için Macromedia Flash ile etkileşim olanakları

artırılarak ve sesli sunum olanağına kavuşturularak internet ortamında yayınlanmak amacıyla yeniden

tasarlanmışlardır. İnternete dayalı alıştırma yazılımlarında, laboratuvarlardaki ve CD-ROM’lardaki

alıştırma yazılımlarına paralel olarak, çözümlü çoktan seçmeli soruların yer aldığı “Soru” bölümü,

konu ile ilgili örnek olayların probleme dönüştürülerek aşamalı olarak çözüldüğü “Örnek” bölümü,

sadece doğru yanıtlarının verildiği çoktan seçmeli sorulardan oluşan “Test” bölümü ve öğrencinin soru

çözerken ihtiyaç duyması halinde başvurması için kısa bir konu özetinin bulunduğu “Konu” bölümü

yer almaktaydı. Ayrıca internete dayalı alıştırma yazılımları, öğrencinin ders çalışırken ihtiyaç

duyabileceği hesap makinesi, sözlük ve derse özgü tablolar, belgeler, kaynaklar, konuyla ilgili bilgi

alabileceği web sayfalarının adresleri gibi çeşitli araçları barındırmaktaydı (Mutlu ve ark., 2003b).

20

2002-2003 öğretim yılında bir dersle pilot uygulama olarak başlayan internete dayalı alıştırma

yazılımları Deneme Sınavları uygulamasında olduğu gibi öğrenciden kabul görmüş, 2003-2004

öğretim yılında 10 ders, 2004-2005 öğretim yılında ise 24 dersi kapsayan bir hizmet durumuna

gelmiştir. Zaman içerisinde alıştırma yazılımı hazırlanan derslerin sayısı artacak ve bu hizmet

sistemdeki derslerin %80’ni kapsayarak e-Alıştırma adını alacaktır. Hazırlanan alıştırma yazılımlarının

yayınlanması amacıyla bir site tasarlanmıştır. Öğrenciler bu sitede öğrenci numaralarını girerek

oturum açabilmekte ve derslere erişebilmekteydiler.

2003-2004 öğretim yılına gelindiğinde, her yıl kayıtlar ile birlikte öğrencilere verilen ders kitaplarının

dağıtımında baskıdan kaynaklanan gecikmeler yaşanmıştır. Kitap dağıtımındaki gecikmelerden dolayı

öğrencilerin yaşadıkları kaybı gidermek amacıyla kitapların elektronik kopyalarının internetten

yayınlanması düşüncesi doğmuştur. Aynı yıl öğrencilerin çevrimiçi olarak erişebilmeleri amacıyla

ders kitapları üniteler halinde PDF dosyalarına dönüştürülmüş ve bu amaçla hazırlanan bir sitede PDF

formatında yayınlanmaya başlamıştır. Önceleri geçici bir sorunu gidermek amacıyla başlayan bu

uygulama, kitapların dağıtımında yaşanan sorunların giderilmesinden sonra da öğrencilerin

taleplerinin devam ettiğinin saptanması üzerine kalıcı bir hizmete dönüştürülmüştür. Öğrencilerin

elektronik kitaplardan yararlanmalarının başlıca nedenleri arasında işyerlerinde mola verdikleri

zamanlarda üniteleri okumalarına olanak sağlaması olduğu görülmektedir. Ayrıca öğrenciler

kitaplarından uzakta iken, internet ortamına sahip oldukları durumda derslerini çalışabilmektedirler

(Mutlu ve ark., 2006a).

2000-2001 yıllarında öğrencilere dağıtılan çokluortam CD-ROM’larında açıköğretim televizyon

programlarına ait video klipler de bulunmaktaydı. Ayrıca bazı dersler için internet ortamındaki

alıştırma yazılımlarıyla birlikte ünitelere ait video klipler de indirilmek amacıyla deneysel amaçlı

olarak yayınlanmaktaydı. Bu olanaklardan yararlanmış olan bilgisayar sahibi açıköğretim öğrencileri,

açıköğretim televizyon programlarını bilgisayarlarında izleme konusunda deneyime sahiptiler.

2004 yılında Türk Telekom firmasının ADSL hizmetlerinde ülke çapında önemli artışlar oldu. Hızlı

internet erişiminde sağlanan bu gelişmeden açıköğretim öğrencileri de etkilenmiş ve TRT kanallarında

yayınlanan açıköğretim televizyon programlarının sayısal kopyalarını internetten indirmeyi talep

etmeye başlamışlardır.

Öğrencilerin bu talepleri dikkate alınarak 2004-2005 öğretim yılında çok sayıda açıköğretim dersinin

televizyon programları üniteler halinde sayısal videoya dönüştürülmüş ve bu amaçla hazırlanan bir

siteden yayınlanmaya başlamıştır. Böylece öğrenciler TRT4 kanalında kaçırdıkları ve sınırlı sayıda

izleyebildikleri Açıköğretim televizyon programlarını bilgisayarlarına indirerek, yıl boyunca defalarca

izleme olanağına kavuştular (Mutlu ve ark., 2006b). Üniversite’nin ULAKNET (Ulusal Akademik

İnternet Omurgası) üzerindeki 42 Mbps kapasitesindeki hatları kullanarak verilen bu hizmetten ayda

100.000’den fazla ziyaretçinin 5 TB büyüklüğünde video indirdiği dönemler kaydedildi. Böylece

21

önceleri ULAKNET kullanan üniversiteler arasında yayınladığı bilgi miktarı açısından 14-15’inci

sırada olan Anadolu Üniversitesi üç ay içerisinde Türkiye’nin üçüncü üniversitesi durumuna yükseldi.

Öğrencilerin giderek artan talebi sonucunda ULAKNET hatları 70 Mbps’a yükseltildi ve ayrıca TT-

NET (Ulusal Telekom Omurgası) üzerinden 34 Mbps kapasitesinde yeni bir hat tahsis edildi (Mutlu ve

ark., 2007a).

Açıköğretim sisteminde çok sayıda engelli öğrenci bulunmaktadır. Bir bölümü görme engelli olan bu

öğrencilere genellikle aile üyelerinin ders kitaplarını okuyarak yardımcı oldukları bilinmektedir. Yine

2004-2005 öğretim yılında özellikle görme engelli öğrencilerin ders kitaplarını sesli olarak

dinleyebilmelerini sağlamak amacıyla Sesli Kitap projesi başlatılmıştır. En fazla öğrenci sayısına sahip

dersler listelenerek sesli kitabı hazırlanacak dersler belirlenmiş ve radyo tiyatrosu biçiminde tasarlanan

sesli kitapların çekimleri Açıköğretim Televizyon Yapım Merkezi stüdyolarında gerçekleştirilmiştir.

İnternet ortamından MP3 formatında yayınlanan sesli kitaplara görme engelli öğrenciler kadar

herhangi bir engeli olmayan ancak ekrandan kitap okumakta güçlük çeken öğrenciler de ilgi

göstermiştir. Bu öğrenciler işyerinden ya da bir internet kafeden derslerine erişerek, ders kitabının

ünitelerine ait ses dosyalarını bilgisayarlarına ya da taşınabilir medyalara kaydetmek suretiyle mobil

ortamlarda takip edebilmişlerdir (Mutlu ve ark., 2006f).

Artan büyüklükteki veri sunumunu gerçekleştirebilmek amacıyla 2001 yılında 4 işlemcili bir sunucu,

2002 yılında ise 6 işlemcili bir başka sunucu daha hizmete sokulmuştur. 2004 yılında 8 adet iki

işlemcili ve 2 adet dört işlemcili olmak üzere döneminin en güçlü sunucuları satın alınmış ve var olan

sunucu kümesine eklenerek BDE Biriminin üretim ve sunum altyapısı güçlendirilmiştir (Mutlu ve ark.,

2007a). Aynı dönemde BDE Birimindeki üretim süreçlerinin giderek karmaşıklaşması, altyapı

yatırımlarının büyümesi, çalışan sayısının ve verilen hizmet çeşitliliğin artması nedeniyle daha

bilimsel ve profesyonel bir yönetim yaklaşımının uygulamaya konulmasını gerektirmiştir (Mutlu,

2004).

İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı’nın e-Öğrenme Altyapısı

Açıköğretim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı ilk ve orta öğretimde giderek artan

yabancı dil öğretmeni talebini karşılamada destek olmak amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı ile Anadolu

Üniversitesi’nin ortak bir projesi olarak 2000-2001 öğretim yılında başlatılmıştır. Program,

Türkiye’deki Eğitim Fakültelerinde uygulanmakta olan örgün İngilizce Öğretmenliği Lisans

Programlarına eşdeğer bir programdır. Bu programa kayıt yaptıran öğrenciler, lisans düzeyindeki dört

yıllık öğretimlerini başarıyla bitirdiklerinde "İngilizce Öğretmeni Lisans Diploması" almaya hak

kazanırlar. Program ilk mezunlarını 2003-2004 öğretim yılı sonunda vermiştir. İngilizce Öğretmenliği

kapsamında ders sunumu, yüz yüze ve uzaktan öğretimin birlikte ele alınıp uygulandığı bir karma

öğrenme modeli olarak tasarlanmıştır. Programa kayıt olan öğrencilere ilk iki yıla ait alan dersleri sınıf

22

ortamında yüz yüze öğretimle verilmekte, 3. ve 4. sınıf dersleri ise bütünüyle açıköğretim sistemine

göre yürütülmektedir.

3. ve 4. sınıfta açıköğretim sistemi kapsamında verilen derslerin etkinliğini artırmak amacıyla bu

derslerin internete dayalı öğretim teknolojileriyle desteklenmesi öngörülmüş ve 2003-2004 yılında bir

pilot proje olarak, iki ders için internet ortamında akademik danışmanlık uygulaması başlatılmıştır.

Pilot projede elde edilen sonuçlar cesaret verici olmuştur ve projenin 3. ve 4. sınıftaki tüm derslere

genişletilmesi planlanmıştır (Özkul ve Mutlu, 2005).

İngilizce Öğretmenliği Programında 3. ve 4. sınıftaki dersler için internet ortamında yayınlanacak

eğitim yazılımları ve sunulacak danışmanlık hizmetlerinin tasarımı ve geliştirilmesi bir proje olarak

2004 yılının yaz aylarında başlamış ve 2005 yılı sonbaharına kadar sürmüştür. 3. ve 4. sınıf

öğrencilerinin ekonomik durumları ve bulundukları köy/kasaba/şehirlerin farklılıkları nedeniyle

internet erişimi olanakları benzerlik göstermediğinden öğrencilerin internet destekli açıköğretim

modelinden isteğe bağlı olarak yararlanmaları öngörülmüştür. İngilizce Öğretmenliği Programında

uygulanan “internet destekli açıköğretim modeli”, her derste üniteler biçimde sunulan, öğrencilerin

kendi kendilerine ders çalışmalarını sağlayacak yönlendirici ve etkileşimli eğitsel içerik, foruma dayalı

eş zamanlı olmayan akademik danışmanlık ve görüntülü sohbete dayalı eş zamanlı teknik destek

olmak üzere üç temel bileşenden oluşmaktadır.

İnternet ortamında öğrenciye sunulan eğitsel içerik canlandırmalı ve sesli olarak tasarlanmıştır ve her

hafta yayına giren üniteler biçiminde öğrencinin kullanımına açılmıştır. Çevrimiçi derslere ait

ünitelerde, her haftaya ait konuların amaçlarının ve ana hatlarının vurgulandığı bir gözden geçirme

bölümü ve öğrencilerin kendilerine gönderilmiş bulunan kitapları çalışmaları esnasında yerine

getirmeleri gereken yönlendirici görevler bölümü bulunmaktadır. Her ünite ayrıca ileri okuma

parçaları, başvuru kaynakları, testler ve alıştırmalar gibi öğretim araçlarıyla zenginleştirilmiştir (Mutlu

ve ark., 2006e).

İngilizce Öğretmenliği Programında öğrencilerin ilk iki sınıfta yüz yüze eğitim gördükten sonra son

iki sınıfta uzaktan eğitime geçmeleri ve yabancı dil ağırlıklı derslerdeki yüzde 70 başarı zorunluluğu

öğrencilerin zorlanmasına yol açmış, ilk yıllar beklenenin altında mezun verilmiştir. Üçüncü ve

dördüncü sınıf derslerinde e-Öğrenme desteğinin sağlanmasıyla öğrenci başarısında belirgin artış

olmuştur (Kopkallı-Yavuz ve Mutlu, 2009; Altunay ve Mutlu, 2010a; Altunay ve Mutlu, 2010b).

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı

Açıköğretim öğrencilerine internet ortamında sunulan e-Öğrenme hizmetleri değişik zamanlarda farklı

projelerle ve farklı yazılım teknolojileriyle geliştirildiklerinden dolayı standart bir yapıya sahip

değildiler. Öğrenci, her hizmete farklı internet adresinden erişmek ve her hizmet için ayrı oturum

açmak zorunda kalıyordu. Öğrenciye kullanım kolaylığı ve sistem sorumlularına öğrenciyi izleme

23

kolaylığı sağlamak amacıyla bütün e-Öğrenme hizmetlerine tek bir noktadan erişme olanağı sağlayan

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı tasarlanarak 2005 yılının Mayıs ayında uygulamaya konuldu. Böylece

öğrenciler aynı zamanda öğrenci numarası olarak kullandıkları TC Kimlik numaraları yardımıyla

parola ve başka bir bilgi girmelerine gerek kalmadan sadece bir oturum açarak bütün derslere ve e-

öğrenme hizmetlerine erişebilir duruma geldiler. Açıköğretim e-Öğrenme Portalının öğrenci

veritabanında başlangıçta bir milyondan fazla öğrencinin kaydı yüklenmiştir. Veritabanındanki tanımlı

öğrenci sayısı yaşamboyu öğrenme yaklaşımı nedeniyle mezun öğrencilerin silinmemesi ve örgün

öğrencilerin de erişimine açılması nedeniyle zamanla 3,5 milyonu geçmiştir.

Önceleri ayrı birer hizmet olarak yayınlanan e-Öğrenme hizmetleri Açıköğretim e-Öğrenme Portalına

taşınırken yeniden isimlendirilmişlerdir. Böylece “Deneme Sınavları” e-Sınav, “Alıştırma Yazılımları”

e-Alıştırma, “Elektronik Kitap” e-Kitap ve “Elektronik Televizyon” ise e-Televizyon adını almıştır.

Bu hizmetlere yıllar içinde yenileri eklenecek ve Açıköğretim e-Öğrenme Portalı barındırdığı içerik

açısından Türkiye’nin en büyük e-öğrenme projesi olacaktır. Bu dönemde Açıköğretim e-Öğrenme

Portalı ve içerdiği hizmetlere yönelik posterler ve broşürler tasarlanarak bütün bürolara asılmış, kayıt

yaptıran/yenileyen öğrencilerin adreslerine kayıt evraklarıyla birlikte gönderilmiştir (Mutlu ve ark.,

2005b).

Daha önceleri birbirinden farklı teknolojilerle geliştirilen hizmetler sunucular üzerinde yönetim ve

bakım zorluğu yaratıyorlardı. Açıköğretim e-Öğrenme Portalı Microsoft Visual Studio C#.Net ile ve

Microsoft SQL Server kullanacak biçimde bütünüyle BDE Birimi içerisinde geliştirilerek daha

güvenli, kararlı, yönetilebilir ve milyonlarca öğrenciye ölçeklenebilir bir sistem oluşturulmuştur. Aynı

dönemde BDE Biriminin altyapısı çift işlemcili 50 iş istasyonu, 10 TB depolama ünitesi, 2 çekirdekli

dört işlemcili 2 sunucu ile iki çekirdekli 8 işlemcili 4 sunucu ve 200 Mbps kapasiteli Metro Ethernet

internet bağlantısı ile yenilenmiştir. Bu dönemde 2002 ve öncesi temin edilen donanım devre dışı

bırakılmıştır. Sahip olunan bu altyapı ile aynı anda 50 bin, gün içinde ise 250 bin farklı öğrenciye

hizmet verilebilmekteydi.

İnternet ortamında danışmanlık hizmetleri ise Bilgi Yönetimi Önlisans Programı’nda 2001 yılından

günümüze kadar senkron ve asenkron, İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı’nda ise 2004-2005

döneminden itibaren senkron olarak sürdürülmüştür. Sınırlı sayıda öğrencisi bulunan bu iki programda

uygulanan internete dayalı akademik danışmanlık hizmetlerinden elde edilen deneyimlerin yardımıyla,

büyük sayıda öğrencisi bulunan açıköğretim programlarında da internete dayalı akademik danışmanlık

hizmetleri uygulamaya konulmuştur. Böylece 2004-2005 öğretim yılında Açıköğretim öğrencilerine

sunulan yüz yüze akademik danışmanlık hizmetlerinin bir benzeri internet ortamında da

gerçekleştirilmeye başlamıştır. Alıştırma yazılımlarına paralel olarak, öğrencilerin akademik

danışmanlara, dersleriyle ilgili soru sormalarına olanak tanıyan e-Danışmanlık uygulaması Mayıs

24

ayında 24 derste pilot uygulama olarak başlamış, izleyen yıllarda tüm üçüncü ve dördüncü sınıf

derslerine yaygınlaştırılmıştır.

Bu sistemde öğrenciler akademik içerikli sorularını internet ortamında yazarak ya da Word vb. bir

belge içerisinde akademik danışmanlara iletebilmektedirler. Danışmanlara gönderilen bu sorular bir

moderatör tarafından incelenerek, geçersiz olanlar iptal edilmekte, ilgisiz olanlar ise doğru kanala

yönlendirilmekte, akademik içerikli olanlar ise ilgili danışmana yanıtlaması amacıyla iletilmektedir.

Danışman tarafından yanıtlanan soru ve yanıta bütün öğrenciler erişebilmektedir.

Öğrencilerden mektup, e-posta ya da telefonla gelen bütün sorular Açıköğretim İletişim Merkezi

tarafından yanıtlanmaktadır. Akademik içerikli soruların İletişim Merkezi yerine e-Danışmanlık

sistemine yönlendirilmesiyle öğrenciler ve akademik danışmanlar arasında düzenli bir iletişim

sağlanmış olmakta ve öğrenci-danışman arasında kurulan bu diyalogtan diğer öğrenciler de

yararlanabilmektedir (Mutlu ve ark., 2006g).

Açıköğretim öğrencilerinin en önemli sorunlarından biri de teknik destek gereksinimi olmuştur. Bu

ihtiyacın karşılanması için 2005-2006 öğretim yılında Açıköğretim e-Öğrenme Portalına e-Destek

hizmeti eklenmiştir. Destek Hizmeti sorunların rahat bir ortamda iletilmesine olanak sağlamak

amacıyla sade ve kullanımı kolay bir arayüzle tasarlanmıştır. Öğrenciler yardım almak istedikleri

Açıköğretim hizmetlerinin web sitelerinde yer alan e-Destek bağlantılarına tıklayarak e-Destek

Hizmetine erişebilir, sorularını sorabilir, gerekiyorsa dosya ekleyebilir, daha önce sorulmuş soruları ve

yanıtlarını görebilir duruma gelmişlerdir. E-Destek hizmeti BDE Birimi tarafından internet üzerinden

yürütülmekte olan 23 ayrı e-öğrenme hizmeti için uygulamaya konulmuş, bu amaçla 23 öğretim

elemanı destek vermiştir. Öğretim elemanları, teknik sorunlara birinci elden yanıt verebilecek

yetkinliğe sahip olabilmeleri amacıyla, ilgili sitelerin yönetimini ve bakımını üstlenen kişiler arasından

seçilmiştir. Sistem uygulamaya konulmadan önceki bir haftalık test süresinde teknik destek görevini

yürütecek olan öğretim elemanlarının eğitimi gerçekleştirilmiştir.

Açıköğretim e-Destek hizmeti yayına girmeye başladıktan sonra öğrencilerden teknik sorun içerikli e-

postaların gelmesi sona ermiş ve öğrenciler bu amaçla e-Destek hizmetini kullanmaya başlamışlardır.

İlk aşamada öğrencilerin e-öğrenme hizmetleriyle ilgisi olmayan çok sayıda soru sorduğu

gözlenmiştir. Bu tür soruların idari olanların Açıköğretim İletişim Merkezine, akademik olanların e-

Danışmanlık hizmetine yönlendirilmesi ve bunlara yönelik uyarıların sıkça sorulan sorularda yer

almasıyla, ilgisiz sorularda azalma başlamıştır. Uygulama devam ederken hizmete ait kullanım

loglarını oluşturmak ve raporlamak amacıyla geliştirme süreci devam etmiştir (Mutlu ve ark., 2006c).

E-Destek hizmeti izleyen yıllarda yapay zeka teknolojileriyle desteklenerek, sadece e-Öğrenme

alanında değil öğrenci işleri alanında da hizmet verecek şekilde geliştirilmiştir. Böylece uzaktan eğitim

25

gören büyük kitlelerin otomasyon sistemleriyle desteklenmesi konusunda bir AR-GE çalışması

başlatılmıştır (Kayabaş, 2008b; Kayabaş ve Kumtepe, 2010)

2006 yılına gelindiğinde bir üniversite–sanayi işbirliği projesi olan “Anadolu Üniversitesi– Ford

Otosan e-Öğrenme Projesi”’nde e-Ders yapısıyla ilgili ilk çalışmalar başlatılmıştır. Bu proje

kapsamında 2006 Ocak –Ağustos döneminde Ford Otosan Servis İstasyonlarında çalışan bireylerin

hizmet içi eğitimini gerçekleştirmek amacıyla “Servis Danışmanının Temel Eğitimi” dersi

geliştirilmiştir. E-Ders yazılımıyla ilgili araştırma – geliştirme faaliyetlerinin önemli bir bölümü bu

proje sürecinde gerçekleştirilmiş ve elde edilen yeniliklerin açıköğretim e-Öğrenme hizmetlerinde de

uygulanmasına karar verilmiştir. Bu amaçla açıköğretim e-Ders yapımında kullanılabilir bir şablon

geliştirilmiştir. E-Ders yazılımlarında dersin konusu ekranın sol üst köşesindeki videoda bir sunucu

tarafından anlatılmaktaydı. Türkiye’deki internet altyapısındaki gelişmelere paralel olarak tasarlanan

e-Ders yazılımlarında sunucunun içeriği aktarması sırasında, konuyla ilgili animasyon, grafik ve

resimler eşzamanlı olarak ekrana gelmekte, konu içindeki anlatım sırasında ara sorular sorulmakta,

alıştırma sorusuna yönlendirmek için ve konuyla ilgili örnek olay videolarının izlenmesi için

düğmelere yönlendirme yapılmaktaydı. 2006 yılından sonra yapılan tüm internete dayalı alıştırma

yazılımları e-Ders formatında hazırlanmış ve Açıköğretim e-Öğrenme Portalına yeni bir hizmet olarak

eklenmiştir (Mutlu ve ark., 2007b).

E-Ders modeli geliştirilirken BDE biriminde sunucu videolarının çekimi amacıyla mavi zeminli küçük

bir video çekim stüdyosu oluşturulmuştur. Sunucular kendileri tarafından yönlendirilebilir bir

“prompter” ile dersin senaryo metnini okuyabilmekte görüntülü olarak videoya aktarabilmektedirler.

Video stüdyosu oluşturulurken var olan iki ses stüdyosuna ek olarak bir ses stüdyosu daha eklenmiştir.

Ayrıca öğrencilerin değişik e-öğrenme deneyimleri yaşayabilmelerine olanak sağlamak amacıyla ders

yazılımı üretimi esnasında içerikle etkileşim sağlamak gerektiğinde kullanılabilen öğrenme nesneleri

havuzu oluşturulmuştur (Mutlu ve ark., 2006d; Kayabaş, 2008a).

Açıköğretim e-Öğrenme hizmetleri, açıköğretim öğrencilerinin evinde, işyerinde ya da bir internet

kafede derslerine ait bütün öğretim materyallerine erişme olanağı vermiş ve böylece öğrenme

süreçlerinde zamanlarını daha etkin kullanmalarını sağlamıştır. Açıköğretim öğrencilerinin portaldan

daha etkin yararlanabilmeleri için kapsamlı “Açıköğretim e-Öğrenme Kılavuzu” ile “Açıköğretim

Mobil Öğrenme Kılavuzu” hazırlanmış ve PDF olarak yayınlanmıştır. Öğrencilere Açıköğretim e-

Öğrenme Portalında ders çalışırken aşağıdaki işlem adımlarını takip etmeleri önerilmektedir (BDE

2006; BDE, 2007).

1. İlgili derse ait deneme sınavı yap.

2. Kendini başarılı buluyorsan 3. adıma geç. Başarısız buluyorsan 2.1’ci adıma geç.

2.1 Zayıf olduğun ünitelere ait e-Kitap/e-SesliKitapları oku

2.2 Zayıf olduğun ünitelere ait e-Televizyon programlarını izle.

2.3 Zayıf olduğun ünitelere ait e-Alıştırma/e-Ders ünitelerine çalış.

26

2.4 Anlamadığın konularda e-Danışmanlık ile danışmana soru sor.

2.5 Tekrar deneme sınavı yap.

2.6 2. adıma geç.

3. İzleyen derse geç

İnternet ortamındaki e-öğrenme hizmetlerinden yararlanan öğrencilerin başarılarında önemli artışlar

görülmüştür. Yapılan bir araştırmada 2003-2004 öğretim yılında, Açıköğretim e-Öğrenme

hizmetlerinden yararlanan 91.000 öğrencinin başarı ortalamasının, yararlanmayan 619.000 öğrencinin

başarı ortalamasından yüzde 19 daha yüksek olduğu saptanmış ve başarı ortalaması ile e-öğrenme

hizmetlerine girme sıklığı arasında doğrusal bir ilişki olduğu gözlenmiştir (Mutlu ve ark., 2004a;

Mutlu ve ark., 2004b).

BDE Biriminde 2000’lerin başında 11 kişiye düşen çalışan sayısı 2006 yılı sonunda 53 olmuştu.

Özellikle birimde çalışan BÖTE son sınıfta okuyan işçi öğrenciler mezun olduktan sonra 2002 yılında

öğretim görevlisi olarak istihdam edilerek birimin kalifiye eleman sayısının artması sağlanmıştır.

Böylece birimde 20 farklı üretim ekibi kurulabilir hale gelmiştir. Her ekipte deneyimli proje

sorumlularına destek veren 2-3 işçi öğrenci, seslendirme sanatçısı, görsel tasarımcı, konu uzmanları ve

editörler bulunmaktaydı. Çalışan sayısının artmasıyla çalışma alanı gereksinimi de artmış ve

Açıköğretim binasının 8. Katındaki tek koridoru yeterli gelmemeye başlamıştır. Bu nedenle 7. Kata

taşınılmış ve zamanla katın tümü BDE Birimine tahsis edilmiştir. Birimin büyümesi sonucu ses

stüdyoları kurmak ve çok sayıdaki işçi öğrenciyi açık ofis ortamında yerleştirebilmek amacıyla

binanın 9. Katı da BDE Biriminin kullanımına verilmiştir. 2008 yılına gelindiğinde BDE Biriminde

100’den fazla çalışan bulunuyordu. 2009 yılından itibaren YÖK tarafından üniversitelerde işçi öğrenci

istihdamı kısıtlanmaya başlanmış ve BDE Birimindeki çalışan sayısı giderek düşmüştür.

İnternet üzerinden sunulan e-Öğrenme hizmetlerinin sayısı ve yoğunluğunun artması nedeniyle BDE

Birimini altyapısı 2008 yılında tekrar güçlendirilmiştir. Bu dönemde 12 adet iki çekirdekli dört

işlemcili “Blade” sunucu ile 8 adet dört çekirdekli dört işlemcili sunucu alınarak üretimde ve yayında

kullanılan sunucu sayısı 36’ya çıkartılmıştır. Depolama ünitesi kapasitesi 30 TB’ye, internet bant

genişliği ise 2006’da 500 Mbps, 2008’de ise 1 Gbps’ye çıkartılmıştır. Üretim ve denetimde 125 iş

istasyonu aktif olarak kullanılmaya başlanmıştır. 2008 sonunda aynı anda 100 bin, günde ise 500 bin

farklı öğrencinin Açıköğretim e-Öğrenme Portalındaki sesli-görüntülü ve yoğun görselliğin bulunduğu

Açıköğretim ders malzemelerine sorunsuz olarak erişebilmesi sağlanmıştır.

1999 yılında deneme sınavlarıyla başlayan ve 2005 yılında Açıköğretim e-Öğrenme Portalına dönüşen

süreç Açıköğretim Fakültesi gibi büyük ölçekli üniversitelerin e-öğrenmeye geçişleri için

yararlanabilecekleri ekonomik ve etkin bir e-dönüşüm modeli ve bir yol haritası haline gelmiştir

(Özkul ve Mutlu, 2006; Latchem ve ark., 2006)

Sınav Sorularının İnternetten Yayınlanması

27

Açıköğretim sisteminde okuyan öğrencilerden gelen yoğun istek üzerine 2007 yılından itibaren

sınavların hemen sonrasında sınav kitapçıkları ve doğru yanıt anahtarları e-öğrenme portalından

yayınlanmaya başlamıştır. Sınav soruları Test Araştırma Birimi tarafından hazırlanmaktadır. Sınav

soruları, oturum koduna göre düzenlenmiş kitapçıklardan oluşmakta ve bu kitapçıklarda, öğrencinin

sınavda sorumlu olduğu dersler yer almaktadır. Bu kitapçıklar. PDF formatında, oturum kodu ve

kitapçık koduna (A, B, C, D) göre sıralı dosyalardan oluşmaktadır. Bu dosyalar sınavlar

tamamlandıktan sonra BDE Birimine Açıköğretim e-Öğrenme Portalına eklenmek üzere

ulaştırılmaktadır. Yaklaşık bir gün içerisinde yüzlerce derse ait onbinlerce soru sistem yüklenmekte ve

öğrencilerin erişimine sunulmaktadır. Zamanla geçmiş dönemlere ait sınav soruları da portala

yüklenmiştir. Açıköğretim e-Öğrenme Portalında 2000 yılından günümüze bütün Açıköğretim

sınavlarının soruları ve yanıt anahtarları yayınlanmaktadır.

Uzaktan Eğitim Programlarının Sayısının Artması

2001-2002 öğretim yılında başlayan Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ile elde edilen deneyim 2009

yılına gelindiğinde altı yeni önlisans programının açılmasını gündeme getirmiştir. 2009-2010 öğretim

yılında, Uydu ve Uzay Bilimleri Enstitüsünde görev alan öğretim elemanları ile birlikte Coğrafi Bilgi

Sistemleri Önlisans Programı tasarlanmış ve öğrenci alımına başlanmıştır. Aynı yıl Fen Fakültesi

öğretim elemanları ile birlikte Eczane Hizmetleri Önlisans Programı, Gıda Kalite Kontrolü ve Analizi

Önlisans Programı , Kimya Teknolojisi Önlisans Programı, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Önlisans

Programı ve Tıbbi Laboratuvar Teknikleri Önlisans Programı açılmış ve öğrenci almaya başlamıştır.

Yeni açılan bu uzaktan eğitim programları için yeni bir yaklaşımla “Uzaktan Eğitim Programları

Portalı” oluşturulmuş, ödev sistemi geliştirilmiş, e-Ders üretimine başlanmış ve her ders için haftada 3

saat eşzamanlı ders uygulaması başlatılmıştır.

2000’lerin başında Açıköğretim Batı Avrupa Programlarında kredili sistem, açıköğretimin kalanında

ise mutlak sistem uygulanmaktaydı. Bilgi yönetimi Önlisans Programı 2001-2002 öğretim yılında ilk

açıldığında kredili sistemin uygulanmasına karar verilmişti. Zamanla kredili sistem uygulayan

programlar arasına İÖLP de katılmıştı. Gerek mutlak, gerekse kredili sistem uygulanan bütün

programlar yıllık sistemde bir akademik takvime sahiptiler. 2009 yılında Fen Fakültesi desteğiyle

açılan 5 uzaktan eğitim programında önemli bir yenilik yapılmış ve programlar dönemlik-kredili

sistem uygulanacak biçimde tasarlanmışlardı. Bilgi Yönetimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri

programlarında ise yıllık-kredili sistem uygulanmaya devam edilmiştir.

2009 yılında yaz aylarında Rektörlük tarafından Uzaktan Eğitim Programları ve e-Sertifika

Programlarında sınavların internet üzerinde çevrimiçi olarak yapılması kararı alınmıştır. BDE birimi

ve BAUM tarafından ortak olarak tasarlanan ve daha sonra BAUM tarafından geliştirilerek uygulanan

çevrimiçi sınavlar az sayıda öğrencinin bulunduğu illerde AÖF Bürolarında, öğrenci sayısının yüksek

olduğu illerde ise üniversitelerin bilgisayar laboratuvarlarında yapılmaktaydı. Bu modelde

28

Açıköğretim sınav organizasyonun genel yapısında bir değişikliğe gidilmemiş, sadece öğrencilerin

illerde okullardaki derslikler yerine laboratuvarlarda, üniversitenin sınav yazılımı üzerinden aynı anda

sınav olmaları sağlanmıştır. İzleyen yıllarda uzaktan eğitim programlarından bu uygulamadan

vazgeçilmiş ve sadece e-Sertifika Programlarında uygulanmaya devam edilmiştir.

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim programlarında kendisine ait bir yönetmeliği uygulamaktadır. YÖK

2012’de üniversitelerdeki uzaktan eğitim programlarında uygulanması amacıyla farklı bir yönetmelik

çıkartmıştır. Mevzuattaki bu gelişmeler sonucunda Açıköğretim sistemi içerisinde bulunan uzaktan

eğitim programlarının işleyişinde sorunlar yaşanmaması amacıyla 2012-2013 öğretim yılından itibaren

bu programlara öğrenci alınmamaya başlanmıştır.

Öğretmenlik Programlarında e-Portfolyo Uygulamaları

Açıköğretim sistemindeki öğretmenlik programları olan Okulöncesi Öğretmenliği ile İngilizce

Öğretmenliği programlarında okuyan öğretmen adaylarının mezun olmadan önce alanlarına uygun

okullarda uygulama yapmaları, bu uygulama kapsamında ayrıntılı raporlar hazırlamaları ve bu

uygulamaların hem okullardaki gözetmen öğretmenlerin hem de Açıköğretim Fakültesinde

değerlendirilmesi sonucunda başarılı olmaları gerekmektedir. Uygulama derslerinin yürütülmesi ve

raporların değerlendirilmesi uzun yıllar rapor dosyalarının uygulama okullarında toplanarak kargo

aracılığıyla Eskişehir’e gönderilmesi ve Eğitim Fakültesi öğretim elemanlarının bu raporları

değerlendirmesi ile gerçekleşmekteydi. Bu süreci bilgisayar ortamına taşımak ve hem rapor gönderme

hem de rapor değerlendirme işleminin internet üzerinden gerçekleştirmek amacıyla e-Portfolyo sistemi

geliştirildi.

Okulöncesi Öğretmenliği Lisans Programında e-Portfolyo uygulaması ilk kez 2008–2009 öğretim

yılında “Okul Deneyimi” dersi kapsamında oluşturulmuş, ardından 2009–2010 öğretim yılında

"Öğretmenlik Uygulaması" ve "Topluma Hizmet Uygulamaları" gibi 4. sınıf derslerine yönelik e-

Portfolyo uygulamaları da sisteme eklenmiştir (Özgür ve Kaya, 2011). Öğretmen adaylarının, etkinlik

raporlarını uygulama öğretmenleri ile paylaşmasına olanak tanıyan e-Portfolyo Portalı, uygulama

derslerinde değerlendirmenin daha etkili ve hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.

Benzer şekilde İngilizce Öğretmenliği Programında “Okul Deneyimi” ile “Öğretmenlik Uygulaması”

derslerinin daha etkin bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla 2009-2010 akademik yılından

itibaren e-Portfolyo uygulaması yürütülmeye başlanmıştır (Keçik ve ark., 2012). Programa kayıtlı olan

7. ve 8. yarıyıl öğrencileri öğretmenlik deneyimi kazanmak üzere okullarda öğretmenlik uygulaması

yapmaktadır. Öğretmen adayları uygulama süresince hazırlamaları gereken etkinliklere ilişkin ders

planlarını İngilizce Öğretmenliği Programı e-Portfolyo uygulamasına yükleyerek AÖF uygulama

öğretim elemanı ve uygulama öğretmeninden geribildirim alabilmektedir.

29

Açıköğretim e-Portfolyo sistemi BDE Biriminde Microsoft SharePoint Services altyapısı kullanılarak

oluşturulmuştur. Sistemde öğretmen adaylarının ders planlarını içeren e-portfolyoları, AÖF uygulama

öğretim elemanı ve uygulama öğretmeninin e-portfolyalara ilişkin geribildirimleri, öz değerlendirme

raporları, tartışma forumları, duyurular, teknik sorular ve yönergeler, öğretmenlik deneyimi el kitabı,

örnek ders videoları ve yararlı linkler bulunmaktadır.

E-Portfolyo uygulamasında 6-8 kişilik öğrenme toplulukları oluşturulmuştur ve bu topluluklarda yer

alan öğretmen adayları kendi aralarında öğretmenlik uygulamalarına ilişkin deneyimlerini

paylaşabilmektedir. Öğretmen adayları ayrıca AÖF uygulama öğretim elemanı ile uygulama

öğretmeninin sağlayacağı geribildirimler yoluyla öğretmenlik uygulamasına ilişkin bilgi ve

becerilerini geliştirme olanağı bulabilmektedir (Genç-Kumtepe, 2009).

Çevrimiçi Dersler ve Sanal Sınıflar

1990’ların sonunda akademik dünyada en çok tercih edilen Öğrenme Yönetim Sistemi WebCT

yazılımıydı. WebCT, ders içeriğinin sunulması ve öğrenci ile iletişim kurulmasını sağlamak amacıyla

birçok araç sunmaktadır. BDE Biriminde 1998 yılında incelenmeye, 2000 yılından itibaren ise lisanslı

olarak kullanılmaya başlanan WebCT yazılımı, Anadolu üniversitesinde örgün derslere internet

desteği vermek amacıyla tüm öğretim elemanlarının kullanımına açılmıştır. 2000-2001 öğretim

yılından itibaren sanal dersler uygulaması başlatılmış ve bu amaçla öğretim elemanlarına internet

üzerinde ders hazırlama ve yayınlama konusunda kurslar düzenlenmiştir. Anadolu üniversitesinin

neredeyse tüm fakültelerinde düzenlenen kursları tamamlayan öğretim elemanları hazırladıkları

dersleri BDE Birimi’nin katkılarıyla internet ortamında yayınlamaya başlamıştır.

Açıköğretim Fakültesinde 2001-2002 öğretim yılında ilk kez Bilgi Yönetimi Önlisans Programında

başlayan eşzamanlı sanal sınıf uygulaması için günümüzde Adobe Connect yazılımdan

yararlanılmaktadır. Aynı şekilde Türkçe Sertifika Programlarına ait eşzamanlı danışmanlık hizmeti ile

Açıköğretim Uzaktan Eğitim Programlarına ait eşzamanlı danışmanlık hizmeti Adobe Connect

yazılımı üzerinden sunulmaktadır. 2011-2012 Güz ve Bahar döneminde Adobe Connect yazılımında

152 sanal sınıf açılmıştır.

Anadolu Üniversitesinde Açıköğretim sistemi dışındaki birimlerdeki öğretim elemanları tarafından

verilen lisans, yüksek lisans ve doktora derslerine destek amaçlı çevrimiçi dersler ve sanal sınıflar

açılmaktadır. WebCT–Blackboard Öğrenme Yönetim Sistemi/Adobe Connect öğrenme yönetim

sistemleri üzerinde ders yayınlayabilmeleri amacıyla hizmet içi eğitimler verilmekte ve uzaktan bilgi

paylaşımı ve yardım hizmetleri sunulmaktadır. Öğretim elemanları tarafından 2011-2012 Güz ve

Bahar döneminde Blackboard sisteminde 116 ders, Adobe Connect sanal sınıf yazılımda 72 ders

açılmıştır. Öğretim elemanlarından gelen talep doğrultusunda 2012-2013 Öğretim yılı için Blackboard

yazılımının lisans kapasitesi 2000 kullanıcıdan 4000 kullanıcıya çıkarılması ve yeni hizmetiçi

eğitimlerin verilmesi planlanmıştır.

30

Günümüzde Anadolu-SUNY (Anadolu Üniversitesi - State University of New York, Empire State

College ile ortak düzenlenen) e-MBA Programı, Konaklama İşletmeciliği Yüksek Lisans Programı (e-

Konaklama), Gelişimsel Yetersizlikleri Olan Çocukların Öğretmenliği Yüksek Lisans Programı (e-

GEYCOP) ve Kurumsal İletişim Yüksek Lisans Programlarına ait çevrimiçi dersler BDE Biriminde

kurulu bulunan Blackboard Öğrenme Yönetim Sistemi üzerinde yayınlanmaktadır.

BDE Biriminde bulunan e-Öğrenme bilgi birikimi ile e-Öğrenme donanım ve yazılım altyapısından

Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarının yararlanması amacıyla gerçekleştirilen hizmetlerin tümü

“http://cevrimici.anadolu.edu.tr” sitesinde bir araya toplanmıştır.

Açıköğretim e-Öğrenme portalı ile hem sağlanan eğitsel içerik hem de erişen öğrenci sayıları

açısından Türkiye ölçeğinde çok büyük sayılara erişilmiş olması nedeniyle bu deneyimin başkalarıyla

paylaşılması amacıyla çalışmalar gerçekleştirilmiştir Açıköğretim Fakültesinin yanısıra Anadolu

Üniversitesinin diğer birimlerinde de yaşanan e-Öğrenme deneyimleri büyük ölçekli e-öğrenme

uygulamaları olarak belgelenmiştir (Ataç ve Mutlu, 2006; Aydın ve ark., 2006).

Açıköğretimde Yıllık Sistemden Dönemlik Sisteme Dönüşüm

2010-2011 öğretim yılında dönemlik sistem uygulayan beş uzaktan eğitim programına ek olarak

İlahiyat Önlisans Programı da yıllık sistemden dönemlik sisteme dönüştürüldü. Böylece ilk kez az

sayıda öğrenciye uygulanan dönemlik sistem bu öğretim yılında 50 binden fazla öğrenciye

uygulanmaya başlandı.

2011-2012 öğretim yılına gelindiğinde aralarında Bilgi yönetimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri de

bulunan 11 program daha yıllık sistemden dönemlik kredili sisteme dönüştürüldü, 2 yeni program da

doğrudan dönemlik kredili sistemde açıldı. Böylece dönemlik kredili sistem uygulayan program sayısı

19’a, öğrenci sayısı ise 250 binin üstüne çıktı. Bu programlarda okutulan dersler tekrar belirlendiği

için eski derslere ait e-öğrenme malzemeleri güncelliğini yitirmiştir. Yenilenen çok sayıdaki derse ait

e-Öğrenme malzemesi açığını kapatmak amacıyla aynı yıl hızlı e-öğrenme geliştirme hizmeti olan e-

DersNotu projesi hayata geçirilmiştir. e-DersNotu projesinin amacı, Açıköğretim sisteminin temel

öğrenme ortamı olarak tasarlanan açıköğretim kitaplarında verilen detaylı bilgileri özetlemek, önemli

yanlarını vurgulamak, öğrenciler tarafından daha kolay ve kalıcı bir biçimde anlaşılabilir hale

getirmektir. e-Ders Notu, her ünite için hazırlanan farklı yapıdaki ve işlevdeki e-öğrenme

materyallerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmaktadır. e-DersNotu hizmetine ait içerikler ünite

yazarları tarafından oluşturulmakta, editör tarafından akademik denetimi gerçekleştirilmekte ve dersin

BDE Biriminde görevli e-Öğrenme Koordinatörü tarafından teknik denetimden geçirilerek program

sitesinde yayınlanmaktadır.

2012-2013 öğretim yılında ise Açıköğretim sisteminde yıllık sistemde kalan bütün diğer programların

dönemlik kredili sisteme dönüştürülmesi tamamlandı. Bu süreç boyunca bütün ders kitapları

31

yenilenmiş ve Açıköğretim e-Öğrenme Portalında yayınlanan e-öğrenme içeriği ve hizmetleri

geçerliliğini yitirmiştir. Bu nedenle 2012-2013 öğretim yılından itibaren Açıköğretim sistemindeki

bütün e-Öğrenme hizmetlerinin mobil sistemler başta olmak üzere çok platformlu biçimde yeniden

tasarlanması ve üretilmesi için üniversite çapında çalışma başlatılmıştır.

YAŞAMBOYU ÖĞRENME UYGULAMALARI

Açıköğretim BDE Biriminde e-öğrenme alanında biriken deneyim, uzmanlık ve altyapı Açıköğretim

öğrencileri dışındaki kitleye yönelik yaşamboyu öğrenme projelerinin tasarımı ve uygulanmasına

olanak sağlamıştır. Rektör Prof. Dr. Fevzi Sürmeli’nin yaşamboyu öğrenme projelerine öncelik

vermesi sonucunda 2006 yılından itibaren BDE Biriminde bu alana yönelik bir dizi e-Öğrenme projesi

gerçekleştirilmiştir.

FordOtosan e-Öğrenme Sistemi

Anadolu Üniversitesi yaşamboyu öğrenme uygulamaları kapsamında 2006 yılında bir üniversite -

sanayi işbirliği projesi olan “Anadolu Üniversitesi – Ford Otosan e-Öğrenme Projesi” hayata

geçirilmiştir. Bu proje kapsamında 2006 yılının Ocak - Ağustos döneminde Türkiye sathına dağılmış

Ford Otosan Servis istasyonlarında çalışan bireylerin hizmet içi eğitimini gerçekleştirmek amacıyla

“Servis Danışmanının Temel Eğitimi” dersi geliştirilmiştir. Bu projede 12 bölümden oluşan bir e-

Öğrenme içeriğinin hazırlanmasının yanısıra, Ford-Otosan eğitim birimindeki personele öğretim

tasarımı, senaryo yazma teknikleri, ders kitabı hazırlama, e-Öğrenme içeriği hazırlama ve yayınlama

teknolojileri, eğitim videosu hazırlama gibi alanlarda hizmet içi eğitimler verilmiştir. Proje

tamamlandığında firmanın eğitim personelinin kendi eğitim programlarını tasarlayabilir, geliştirebilir

ve uygulayabilir duruma gelmeleri amaçlanmıştır (Aydın ve Toprak, 2007). Bu projede BDE

Biriminin yanı sıra Test Araştırma Birimi, Televizyon Yapım Merkezi, Konservatuar, Kitap Tasarım

Birimi gibi birimlerden onlarca uzman görev almıştır. İlk kez bu proje kapsamında tasarlanan e-Ders

modeli daha sonra Açıköğretim e-Öğrenme Portalında temel e-Öğrenme şablonu olarak kullanılmaya

başlanmıştır (Mutlu ve ark., 2007b).

e-Sertifika Programları

Açıköğretim sistemi bünyesinde geliştirilmiş olan uzaktan eğitim tekniklerine göre hazırlanmış ders

kitapları, televizyon programları ve e-Öğrenme içeriğinin Açıköğretim öğrencileri dışındaki kitlelerin

eğitim gereksinimleri için de kullanılabilmesi amacıyla Rektör başkanlığında 2006 yılında bir dizi

beyin fırtınası toplantısı düzenlenmiştir. Önerilen çok sayıda model değerlendirilmiş, sonunda

Anadolu Üniversitesi e-Sertifika Programları modeli uygun görülerek, uygulanmaya konulmasına

karar verilmiştir. Anadolu Üniversitesi e-Sertifika Programları her biri üç dersten oluşan, eğitim ve

öğretimin internet üzerinden, sınavların ise gözetim altında yapıldığı, üç ay süreli sertifika

programlarıdır. İlk kez 2006-2007 Bahar döneminde başlayan Anadolu Üniversitesi e-Sertifika

32

Programlarında yılda üç dönem, sürekli eğitim vermek ve güncel akademik içerik sunmak

amaçlanmaktadır (Mutlu ve ark., 2007c).

En az lise ve dengi okullardan mezun olmuş herkesin başvurabildiği e-Sertifika Programlarından

üniversiteye girememiş bireyler, üniversite eğitimini tamamlamış fakat farklı bir alanda bilgilerini

geliştirmek isteyen çalışanlar, sahip oldukları bilgi ve becerilerini geliştirmek isteyen girişimcilerin

yararlanabileceği gibi, kurum ve kuruluşlar da personelini Anadolu Üniversitesi e-Sertifika

Programlarına yönlendirerek farklı bölgelere dağılmış çalışanlarının standart bir eğitimden geçmelerini

sağlayabilirler.

Muhasebe, Pazarlama, Girişimcilik, Finans, Sekreterlik ve Eğitim alanlarında toplam 42 farklı e-

Sertifika Programı bulunmaktadır. Her sertifika programında 3 ders yer almakta ve dersler internete

dayalı olarak yürütülmektedir. Ayrıca kayıt yaptıran öğrencilere uzaktan öğretim yöntemine göre

hazırlanmış ders kitapları gönderilmektedir. Başvuru, kayıt, sınav öncesi ve sonrası tüm işlemler

internet ortamında yürütülmektedir ve adaylar başvuru yaptıklarında kendilerine gönderilen kullanıcı

adı ve parola bilgileriyle tüm bu hizmetlerden yararlanabilmektedir (Başpınar ve ark., 2007).

e-Sertifika programlarının öğrenme ortamları; uzaktan öğretim tekniklerine göre tasarlanmış Ders

Kitapları, e-Sertifika Programları Portalı üzerinden sunulan e-Öğrenme Hizmetleri ve Türkiye’de 81

ilde ve Almanya Köln’de gerçekleştirilmekte olan Sınavlardan oluşmaktadır. e-Sertifika Programlarına

kayıt yaptıran öğrencilerin adreslerine ders kitapları gönderilmekte ve e-Sertifika Programları

Portalına erişebilecekleri kullanıcı hesapları açılmaktadır (Mutlu ve Okur, 2009).

e-Sertifika Programlarına kayıt yaptıran öğrenciler kendilerine gönderilen uzaktan öğretim yöntemine

göre hazırlanmış ders kitapları ve internet ortamında sunulan e-öğrenme hizmetlerinden yararlanarak

sertifika sınavlarına hazırlanmaktadır. e-Öğrenme hizmetleri e-Sertifika Programları Portalı üzerinden

sunulmakta ve her ders için e-Alıştırma, e-Ders, e-Kitap, e-Televizyon, e-Sınav, e-Danışmanlık ve e-

Sesli Kitap bileşenlerinden oluşmaktadır. Öğrenciler e-Sertifika Programları Portalında kullanıcı adı

ve parolalarını yazarak oturum açtıklarında kayıtlı oldukları sertifika programındaki derslere ait tüm e-

öğrenme hizmetlerine ulaşabilmekte, kendi öğrenme hızına ve öğrenme biçimine uygun olan

elektronik içeriklerden istedikleri zaman ve mekanda yararlanabilmektedir (Mutlu ve ark., 2008).

Öğrencilerin Sertifika Programlarındaki derslerden başarılı olabilmeleri için sınavdan 100 tam puan

üzerinden en az 50 puan alması gerekmektedir. Bir programdaki üç dersin tümünden başarılı olan

öğrenciler programa ait “Sertifika” almaya hak kazanmaktadır. Öğrenciler başarısız oldukları dersleri

izleyen sertifika döneminde kayıt yenileme yaptırarak tamamlayabilmektedir. e-Sertifika

Programlarına kayıt yaptıran öğrencilere telefon, e-posta ve e-danışmanlık hizmetleri ile teknik,

yönetsel ve akademik konularda destek verilmektedir. Anadolu Üniversitesi e-Sertifika Programları,

33

Açıköğretim Fakültesi bünyesindeki e-Sertifika Programları Koordinatörlüğü tarafından

yürütülmektedir (Mutlu, 2011).

Kişisel gelişim ve daha iyi bir kariyer amaçlayan bireylerin yanı sıra e-Sertifika Programları, daha

nitelikli elemanlarla çalışmak isteyen ama elemanlarına eğitim aldıracak zaman ve olanak bulamayan

işletmelerin sorunlarına da çözümler sunmaktadır. 2007 yılından bu yana özel ve kamu kurumlarıyla

bu doğrultuda bir dizi işbirliği çalışması yürütülmüştür:

Migros-Tansaş İşbirliği - 2007 yılında Anadolu Üniversitesi ile Migros-Tansaş firması arasında

işbirliği çalışması başlatılmıştır. Bu çalışma kapsamında Migros’un talep ettiği programlar açılarak

personelin hizmetiçi eğitim alması sağlanmıştır. İşbirliği çalışması kapsamında başlangıç tarihinden

itibaren her dönem Migros programlara katılacak personelin bilgilerini Anadolu Üniversitesi’ne

göndermekte, e-Sertifika Programları Koordinatörlüğünce ilgili kişilerin kayıt kabulleri yapılmakta,

derslere katılım durumları ile sınav sonuçları kişi tabanlı raporlaştırılarak Migros’a iletilmektedir.

İçişleri Bakanlığı İşbirliği - 2007 yılında yerel yönetim çalışanlarına yönelik yapılacak yerel

yönetimler sertifika eğitimi ve sınavının düzenli ve etkin biçimde uygulanmasını sağlamak amacıyla

Anadolu Üniversitesi ile İçişleri Bakanlığı arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır. “Mahalli İdareler

Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliğine Dair Yönetmelik” uyarınca Bakanlık ve Üniversite

tarafından Yerel Yönetimler e-Sertifika Programı hazırlanmıştır. Bakanlık tarafından belirlenen

kişilere Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği eğitimi verilerek, sınavı yapılmıştır. Sınav sonuçları

ayrıntılı bir şekilde bakanlığa gönderilmiş, bu sonuçlara göre ilgili kişilerin görevde yükselme ve

unvan değişikliği işlemleri yapılmıştır. İçişleri Bakanlığı Görevde Yükselme Eğitimi ve Sınavı ile

Unvan Değişikliği Sınavı, her yıl yenilenen protokoller kapsamında Anadolu Üniversitesi e-Sertifika

Programları organizasyonu altında yürütülmektedir.

Milli Eğitim Bakanlığı İşbirliği - 2008 yılında Anadolu Üniversitesi ile Milli Eğitim Bakanlığı

arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır. Protokol kapsamında açılacak programlara Milli Eğitim

Bakanlığı’na bağlı resmi ve özel ilköğretim okullarında görev yapan öğretmen, yönetici ve

müfettişlerin bireysel olarak katılması öngörülmüş ve Bakanlığın her dönem genelge yayımlayarak

duyurması kararlaştırılmıştır. e-Sertifika Programları Koordinatörlüğünce ilgili programlara başvuru

yapan kişilerin kayıt kabulleri yapılmakta, derslere katılım durumları ile sınav sonuçları kişi tabanlı

raporlaştırılarak Milli Eğitim Bakanlığı’na iletilmektedir. Bakanlık tarafından bu puanlar Milli Eğitim

Bakanlığı MEBBİS Modülü veritabanına işlenmekte, kişiler de özlük modüllerinde bu bilgiyi

görüntüleyebilmektedir.

2012 yılından bu yana Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı merkez ve taşra teşkilatlarında (resmi / özel)

görev yapan yönetici ve öğretmenlerin İngilizce Dil Yeterliliklerinin artırılması ve Milli Eğitim

Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan İngilizce Öğretmenlerinin İngilizce dil öğretimine yönelik

34

öğretmenlik becerilerinin artırılması amacıyla iki ayrı proje üzerinde çalışılmaktadır. İlk proje

kapsamında; aşamalı olarak Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bütün öğretmenlerin Anadolu Üniversitesi

İngilizce e-Sertifika Programlarından yararlanarak İngilizce Dil Yeterliliklerinin artırılması

amaçlanmaktadır. 2012 Bahar döneminde Eskişehir’de görev yapan yaklaşık 500 okulöncesi

öğretmeninin İngilizce Sertifika Programlarına ücretsiz kayıt kabulü ile ilgili çalışmalar başlatılmıştır.

İkinci proje kapsamında İngilizce öğretmenlerinin İngilizce dil öğretimi yeterliliklerinin uzaktan

eğitim yöntemiyle artırılması amacıyla internet üzerinden yürütülecek üç yeni sertifika programı

açılacaktır.

Halkbankası İşbirliği - 2008 yılında Anadolu Üniversitesi ile Halkbankası arasında işbirliği

protokolü imzalanmıştır. Halkbankası müşteri portföyünde yer alan kişiler arasından her dönem

belirlediği katılımcıların katılım bedellerini kendi karşılayarak sertifika programlarından

yararlanmalarını sağlamıştır.

Bursa Ecza Kooperatifi İşbirliği - 2009 yılında Bursa Ecza Kooperatifi, çalışanlarına e-Sertifika

Programları ile hizmetiçi eğitim alma talebinde bulunmuş, çalışanlar 2009 Yaz döneminden

başlayarak programlara bireysel kayıt yaptırmışlardır.

Koçtaş İşbirliği - 2012 yılında Migros ile yapılan çalışma model alınarak Anadolu Üniversitesi ile

Koçtaş arasında işbirliği çalışması başlatılmıştır. Bu çalışma kapsamında var olan e-Sertifika

Programlarından Koçtaş yöneticilerinin bireysel kayıt yaptırmak suretiyle hizmetiçi eğitim alması

öngörülmüştür. Koçtaş personelinin başarı durumları ve not çizelgeleri dönemlik olarak üniversitemiz

tarafından hazırlanarak Koçtaş’a iletilmektedir.

Türkcell İşbirliği - Türkcell’in talebi üzerine, Türkcell iletişim merkezi çalışanlarına yönelik

sunulacak hizmetiçi eğitimlerin e-Sertifika Programları organizasyonu ile yürütülmesi

kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda 2012 yılında Türkcell ile bir işbirliği sözleşmesi hazırlanmış ve bu

sözleşmeye göre 2012 Bahar döneminde perakendecilik alanında ikişer dersten oluşan sertifika

programları açılmıştır. Programlar genel başvuruya kapalı olup yalnızca Türkcell’in belirlediği

kişilerin katılması öngörülmüştür. Kayıt döneminden bir ay önce ilgili eğitim ve sınavlara katılacak

kişilerin bilgisi iller bazında üniversitemize iletilmektedir. e-Sertifika Programları Koordinatörlüğünce

başvuru sistemine ilgili kişilerin bilgi girişi yapılmakta, böylece adayların sadece eğitim alacağı ya da

sınavına katılacağı sertifika programına başvuru yapabilmesi sağlanmaktadır. Başvuru döneminin

ardından kaydı kesinleşen adayların bilgisi Türkcell’e iletilmektedir. Sertifika döneminin sonunda

kişilerin derslere katılım durumları ile sınav sonuçları kişi tabanlı raporlaştırılarak Türkcell’e

iletilmektedir.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İşbirliği - Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı

Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Anadolu Üniversitesi arasında Temmuz 2012 tarihinde imzalanan

35

protokol ile “Yaşamboyu Destek Projesi” kapsamında ortak işbirliği kararı alınmıştır. Genel

Müdürlüğe bağlı resmi ve özel merkezlerde çalışacak personelin eğitilmesi ve mevcut personelin

eğitim eksikliklerinin giderilmesi amacıyla “Bakım Elemanı Sertifika Programı”nın açılması

kararlaştırılmıştır.

Roketsan İşbirliği – 2013 yılında Roketsan firması çalışanlarına e-Sertifika Programları ile hizmetiçi

eğitim alma talebinde bulunmuş ve bu konuda çalışmalara başlanmıştır.

Türkiye Futbol Federasyonu İşbirliği – 2013 yılında Türkiye Futbol Federasyonu Merkez Hakem

Kurulu ile Anadolu Üniversitesi arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu protokolle ilk defa

hakem olmak için Türkiye Futbol Federasyonu’na başvuracak kişiler ile mevcut hakemler için eğitim

altyapısı oluşturmak hedeflenmektedir. Böylece hakemlik yapmak üzere başvuru yapacak kişiler ile

hali hazırda hakemlik yapmakta olan kişiler Anadolu Üniversitesi tarafından oluşturulan akademik bir

eğitimden geçerek bu işi yapabilecek yeterliliğe sahip olacaktır. Hakemlerin eğitim ihtiyaçlarının

karşılanması amacıyla Türkiye Futbol Federasyonu ile Anadolu Üniversitesi’nin yürüteceği işbirliği

çalışması çerçevesinde “Hakem Eğitimi Sertifika Programı”nın açılması için çalışmalara başlanmıştır.

LC Waikiki İşbirliği - 2013 yılında LC Waikiki giyim firması çalışanlarına e-Sertifika Programları

ile hizmetiçi eğitim alma talebinde bulunmuş ve bu konuda çalışmalara başlanmıştır.

Cambridge Üniversitesi İşbirliği – Anadolu Üniversitesi ve Cambridge Üniversitesi arasında

imzalanan işbirliği protokolü kapsamında üniversitemiz Cambridge ESOL Sınav Merkezi olarak

belirlenmiştir. Bu kapsamda 2013 Bahar döneminden itibaren İngilizce Sertifika Programlarının

sınavları, KET ve PET sınavları kapsamında yapılmaya başlanmış, başarılı olan katılımcılara

uluslararası geçerliliği olan Cambridge Üniversitesi sertifikası verilmiştir.

Kurumlarla gerçekleştirilen işbirlikleri e-Sertifika Programlarına olan ilginin her yıl giderek artmasını

sağlamaktadır. Günümüzde yılda 10.000’den fazla öğrenci e-Sertifika programlarına kayıt

yaptırmaktadır.

Türkçe Sertifika Programları

Açıköğretim Fakültesi yönetiminde 2006 ve 2007 yıllarında bir dizi Avrupa ülkesinde anadili Türkçe

olanlar ve Türkçeyi ikinci dil olarak kullananlar üzerinde kapsamlı bir saha araştırması gerçekleştirildi.

Bu araştırmalar sonucunda bireylerde Türkçe öğrenmeye ve Türkçe bilgisi geliştirmeye yönelik bir

gereksinim bulunduğu ve bu öğretimin uzaktan eğitimle ve özellikle e-Öğrenme ile giderilebileceği

öngörüldü (Ulutak ve ark., 2007; Ulutak, 2007). Bu doğrultuda internet üzerinden yürütülecek bir

Türkçe Sertifika Programı’nın tasarımına başlandı. Bu proje 2007-2008 yıllarında, uzaktan eğitim ve

e-Öğrenme ekibi dışında Üniversite içi ve dışından 200’den fazla görsel tasarımcı, televizyoncu,

36

seslendirmeci, müsizyen ve tiyatrocunun katılımıyla gerçekleştirilerek BDE Birimi tarihindeki en fazla

kişinin görev aldığı e-Öğrenme projesi olmuştur.

Türkçe Sertifika Programının amacı ana dili Türkçe olmayanlar ile ana dili Türkçe olup yeterli Türkçe

bilmeyenlere Türkçeyi öğretmek ve bireylerin bir iletişim dili olarak iş, eğitim ve sosyal çevrelerinde

kullanabilecek düzeye erişmelerini sağlamaktır. Bu program A1, A2; B1, B2; C1, C2 olmak üzere altı

düzeyden oluşmaktadır. Günümüzde A1, A2, B1 ve B2 düzeyleri sunulmaktadır. A1 ve A2

düzeylerinde, günlük yaşamda kullanılabilecek dil becerileri kazandırılmaktadır. B1 ve B2 düzeyinde

ise güncel konularla ilgili sohbet edebilme ve günlük hayatta bireylerin kendilerini kolaylıkla ifade

edebilmeleri hedeflenmektedir.

Türkçe Sertifika Programları her yıl Bahar, Yaz ve Güz olmak üzere 3 dönem açılır. Her dönem 12

haftadan oluşur ve birbirinden bağımsız olarak yürütülür. e-Sertifika Programları ile aynı takvim

kullanılır, öğrenme ortamları ve değerlendirme ölçütleri diğer sertifika programlarından farklılık

gösterdiği için Türkçe Sertifika Programı’nın Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca olmak üzere 4

dilde web sitesi sunulmaktadır. Türkçe Sertifika Programına Türkçe okumak yazmak ve konuşmak

isteyen herkes başvurabilir. Programa katılım için herhangi bir önkoşul bulunmamaktadır.

Türkçe Sertifika Programlarında öğretim süreci tamamen internet üzerinden yürütülmektedir. e-

Öğrenme içeriğine erişim, kayıt, sınav gibi elektronik işlemlerini gerçekleştirebilmelerini sağlayacak

parola bilgisi, programa kayıt yaptıran öğrencilerin e-posta adreslerine gönderilmekte ve Türkçe

Sertifika Programı Portalında giriş hesapları açılmaktadır. Türkçe Sertifika Programına kayıt yaptıran

öğrenciler internet ortamında sunulan Ders, Çalışma, Ödev, Televizyon Programları, Kitap, Deneme

Sınavı ile Eşzamanlı ve Eşzamansız Danışmanlık hizmetlerinden yararlanarak sertifika sınavlarına

hazırlanabilmektedir. Türkçe Sertifika Programında her hafta çeşitli e-öğrenme uygulamaları içeren

yeni bir ünite yayına açılmakta ve 12 hafta boyunca eğitim-öğretim etkinlikleri yürütülmektedir.

Öğrenciler her hafta bir üniteyi çalışarak, kendilerine atanan akademik danışmanlarından eşzamanlı ve

eşzamansız danışmanlık hizmetleri almaktadır (Özgür ve Mutlu, 2009; Aydın, 2007; Mutlu ve Özöğüt

Erorta, 2008).

Türkçe Sertifika Programının sınavları sözlü ve yazılı olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmektedir.

Sözlü sınav, akademik takvimde belirtilen tarih aralığında danışmanlarla belirlenen gün ve saatte,

yazılı sınav ise yine akademik takvimde belirtilen gün ve saatte internet üzerinden

gerçekleştirilmektedir. 12 haftalık öğretim döneminde okuma ve yazma etkinliklerini içeren 10 ödev

verilmektedir. 10 ödev puanının aritmetik ortalaması Ödev puanını oluşturmaktadır. Ayrıca eşzamanlı

ve eşzamansız danışmanlık hizmetlerinden yararlanma durumları da değerlendirme kriterleri arasında

yer almaktadır. Öğrenciler değerlendirme kriterlerinde belirtilen etkinliklerden 100 tam puan

üzerinden en az 70 puan aldıklarında başarılı sayılmaktadır. Program sonunda öğrencilerin derslerdeki

başarı durumunu gösteren Başarı Belgesi internette yayınlanmaktadır. 100 tam puan üzerinden en az

37

70 puan alarak başarılı olan öğrenciler programa ait sertifikayı almaya hak kazanmaktadır (Kayabaş-

Kip, 2011).

Erasmus ve Erasmus-Mundus kapsamında Anadolu Üniversitesi’ne gelen öğrenciler Türkçe dersini

Türkçe Sertifika Programından almaktadır. Bu öğrenciler için ayrıca yüzyüze bir ders

verilmemektedir. Diğer bir deyişle Türkçe dersini Türkçe Sertifika Programından almaları zorunlu

hale gelmiştir. Başarılı olan öğrencilere 6 ECTS kredisi verilmektedir. 2011 yılında Eskişehir

Osmangazi Üniversitesi’nin talebi üzerine Eskişehir Osmangazi Üniversitesi’ne Erasmus ve Erasmus-

Mundus kapsamında gelen öğrencilerin de Türkçe Sertifika Programından yararlanmaları sağlanmıştır.

Türkçe Sertifika Programına, 26 Eylül 2009 tarihinde Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları

Merkezi Başkanlığı (Ulusal Ajans) tarafından Avrupa Dil Ödülü verilmiştir.

ELBEP Projesi

Anadolu Üniversitesinin proje koordinatörlüğünü yaptığı Avrupa Hapishanelerinde Açık ve Uzaktan

Eğitim Teknolojileri Yoluyla Dil Engellerinin Ortadan Kaldırılması (ELBEP - Eliminating Language

Barriers in European Prisons Through Open and Distance Education Technology) projesi, Avrupa

Birliği Yaşamboyu Öğrenme Yetişkin Eğitimi Programı (Grundtvig) tarafından desteklenen çok uluslu

bir Avrupa Birliği projesidir. Projede hapishanelerde görev yapan gardiyanların kendilerine sunulan

çevrimiçi dil öğretim programı yoluyla yabancı tutuklularla iletişim kurmada karşılaşacakları

problemlerin üstesinden gelmelerini sağlamak amaçlanmıştır. Türkçe Sertifika Programı projesindeki

bilgi birikimi ve deneyimden yararlanarak başlatılan bu uluslararası proje Aralık 2007 – Kasım 2009

tarihleri arasında iki yıl sürmüştür. Gardiyanların kültürlerarası iletişim ihtiyaçlarının göz önünde

bulundurulduğu projede Avrupa hapishanelerinde en fazla konuşulan dilleri kapsayacak şekilde Rusça,

Polonyaca, İspanyolca, Yunanca ve Türkçe dillerinde e-öğrenme içerikleri hazırlanmış, gardiyanların

kullanımına sunulmuş ve programların değerlendirmesi yapılmıştır (Barkan ve ark., 2011).

YunusEmre Yeni Nesil Öğrenme Portalı

Açık ders malzemeleri hareketi ABD’de 2000’lerin başında MIT’in OpenCourseWare uygulaması ile

başlamış ve zamanla diğer ülkelere de yayılmıştır. Türkiye’deki uygulama ise 2007’de TÜBA’nın

başkanlığında 10 üniversite ve 12 kurumun bir araya gelmesiyle oluşturulan Açık Ders Malzemeleri

(ADM) Konsorsiyumu ile başlamıştır. ADM Konsorsiyumu Türkçe açık ders malzemesi havuzu

oluşturabilmek için başarılı yabancı açık ders malzemelerinin Türkçe’ye çevrilmesi ve başvuru

yapanlar arasından seçilmiş konu uzmanlarına Türkçe yeni açık ders malzemesi hazırlamaları için

sipariş verilmesi şeklinde iki temel yaklaşım uygulamıştır. Günümüzde ADM bünyesinde çeviri ve

özgün eser şeklinde toplam 80 derse ait açık ders malzemesi yayınlanmaktadır. Yayınlanan

kaynakların genellikle ders notu, video ve ses kaydı şeklinde içerikler olduğu görülmektedir.

38

Türkiye’de merkezi Açıköğretim hizmeti sunmakla yetkilendirilmiş Anadolu Üniversitesi Açıköğretim

Sistemi, 2008 yılında ADM yönetiminden bağımsız olarak, kendisi tarafından üretilmiş olan çok

ortamlı ders içeriklerini “Yunusemre Yeni Nesil Öğrenme Portalı” adıyla duyurulan bir sitede açık

ders malzemesi olarak yayınlamaya başlamıştır. Yunusemre Öğrenme Portalında günümüzde 20 farklı

sosyal bilim alanında 180 dersin içeriği erişime sunulmuştur.

Ders içerikleri, ders kitaplarının dijital kopyaları, derslere ait televizyon eğitim programlarının

videoları, sesli kitaplar, etkileşimli ve çoklu ortamlı öğretici ders yazılımları, alıştırma yazılımları,

deneme sınavları gibi kaynaklardan oluşmaktadır. Yunusemre portalında yayınlanan ders kaynakları

Creative Commons fikri mülkiyet lisans modellerinden Attribution Non-Commercial No Derivatives

(CC BY-NC-ND) modeline eşdeğer bir fikri mülkiyet modeli ile yayınlanmaktadır (Mutlu ve ark.,

2012).

Yunusemre Yeni Nesil Öğrenme Portalı da Açıköğretim e-Öğrenme Portalı, Uzaktan Eğitim

Programları, Açıköğretim e-Sertifika Programları ve Türkçe Sertifika Programlarında olduğu gibi

bütünüyle BDE Birimi tarafından tasarlanmış ve geliştirilmiş olan bir öğrenme yönetim sistemi

üzerinde çalışmaktadır.

MOBİL ÖĞRENME DÖNEMİ

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi kapsamında öğrenenlere sunulan öğretim hizmetlerinin

kalitesinin arttırılması ve uluslararası standartlar çerçevesinde akredite edilebilmesi amacıyla 2010-11

öğretim yılı itibariyle başlatılan yıllık-mutlak sistemden dönemlik-kredili sisteme geçiş süreci

Açıköğretim tarihi açısından yeni bir dönemin kapılarını aralamıştır. Rektör Prof. Dr. Davut Aydın ve

ekibi tarafından başlatılan dönemlik sisteme geçiş süreci, 2012-13 öğretim yılının başında hayata

geçirilen e-öğrenme seferberliğiyle yeni bir boyut kazanmıştır. “e-Dönüşüm” olarak da

adlandırabileceğimiz bu süreçte öğrenenlerin ihtiyaçlarına ve beklentilerine daha hızlı, etkili ve

verimli çözümler üretebilmek amacıyla açıköğretim dersleri kapsamında sunulan tüm e-öğrenme

hizmetlerinin yapısı, üretim ve güncelleme süreçleri yeniden tasarlanmıştır. Yeni e-öğrenme modeli

bağlamında açıköğretim dersleri, etkinlik tabanlı modüler bir yapıya dönüştürülerek tüm Anadolu

Üniversitesi öğretim elemanlarının e-öğrenme malzemeleri geliştirme ve güncelleme süreçlerine

doğrudan katılabilmelerine olanak sağlanmıştır.

Anadolu Üniversitesi tarihindeki en büyük dönüşümlerden birisi olan e-dönüşüm projesi, aşamalı

olarak hayata geçirilmiştir. e-Dönüşüm sürecinin ilk aşaması; Anadolu Üniversitesi öğretim

elemanlarının sahip oldukları teknolojik olanakların iyileştirilmesi ve yeni uzaktan öğretim

teknolojilerine yönelik farkındalıklarının arttırılması olarak tarif edilebilir. İkinci aşama; Anadolu

Üniversitesinin Açık ve Uzaktan Öğretim Sistemi için gerekli yasal mevzuatların günümüz

ihtiyaçlarına yanıt verebilecek bir biçimde yenilenerek sisteme katkı sağlayan öğretim elemanlarının

sağladıkları katkı oranında desteklenmesi için gerekli altyapının oluşturulması sürecidir. Üçüncü ve

39

son aşama ise; öğrencilere sunulan tüm hizmetlerin yeni bir e-öğrenme modeli çerçevesinde

iyileştirilmesi ve tasarlanan yeniliklerle zenginleştirilmesi olarak tanımlanabilir.

Ortam Bağımsız ve Mobil Öğrenme

Ortam bağımsız bir e-öğrenme sisteminin tasarlanması ve mobil öğrenme araçlarının sisteme

entegrasyonu, e-dönüşüm olarak adlandırılan Açıköğretim e-Öğrenme Sisteminin yenilenme sürecini

şekillendiren en önemli yaklaşımlardır.

2012-13 öğretim yılı verilerine göre Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine kayıtlı yaklaşık

1.200.000 aktif öğrenci bulunmaktadır. Sahip olduğu öğrenci sayısı bakımından dünyanın mega

üniversiteleri arasında bulunan Anadolu Üniversitesi, Türkiye dışında Batı Avrupa’da, KKTC’de,

Azerbaycan’da ve Balkanlar’da açıköğretim hizmeti sunmaktadır.

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi kapsamında kayıtlı öğrencilerin sayısına paralel olarak

öğrencilerin kayıt olma nedenleri ve demografik özelikleri birbirinden oldukça farklılaşmaktadır. 2013

yılı içerisinde Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi bünyesinde gerçekleştirilen ve açıköğretim

öğrencilerinin onlara sunulan öğrenme ortamlarına ilişkin eğilimlerini araştıran bir çalışmaya göre

(Hakan, 2013); öğrencilerin %53,2’si bir üniversite diplomasına sahip olmak için Anadolu

Üniversitesi Açıköğretim Sistemini tercih ederken %40,1’i ise çalıştığı işte terfi alabilmek amacıyla

açıköğretim sistemine kayıt olmayı seçmiştir. Bunlara ek olarak geçmişte kaçırdığı eğitim olanağını

yakalamak için açıköğretimi tercih edenlerin yüzdesi 30,1 ve bir meslek sahibi olabilmek amacıyla

açıköğretimi tercih edenlerin yüzdesi ise 28,5’dir.

Tercih nedenlerinde gözlemlenen çeşitlilik açıköğretim öğrencilerinin teknolojik yatkınlıkları ve bilgi-

iletişim araçlarını kullanabilme özellikleri açısından da dikkati çekmektedir. Hakan ve arkadaşlarının

araştırmaları kapsamında ortaya koyduğu bulgular açıköğretim öğrencilerinin %97,9’unun düzenli bir

internet erişimine sahip olduklarını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte yine aynı araştırmada

açıköğretim öğrencilerinin cep telefonu başta olmak üzere bilgisayardan tablete kadar çok geniş bir

yelpazede bilgi ve iletişim araçlarını kullandıkları vurgulanmaktadır (Hakan, 2013).

e-Öğrenme faaliyetleri açısından ele alındığında Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi gibi hedef

kitlesi milyonlar ile ifade edilen bir organizasyonun çözmesi gereken birincil problem, öğrenenlerin

tüm beklentilerini karşılayabilecek beceriye sahip bir hizmet ağı oluşturmaktır. Bu noktadan hareketle

şekillendirilen yeni açıköğretim öğrenme yönetim sisteminden erişilecek içerik ve hizmetlerin

donanım, yazılım, yer ve zaman bağımsız bir yapıda olmasına karar verilmiştir. Ulaşılmaya çalışılan

ana hedef öğrenenlerin kendi tercihleri, öğrenme biçimleri ve çalışma tempolarına göre

yapılandırabilecekleri yenilikçi bir e-öğrenme deneyimi yaratmaktır.

40

Yeni Açıköğretim e-Öğrenme Sisteminin tasarım aşamasında özellikle üzerinde durulan bir diğer

önemli noktada mobil öğrenmedir. Teknolojinin geldiği son noktada donanımdan yazılıma pek çok

keskin teknolojik dönüşüm yaşanmaktadır. Bu dönüşümlerin en önemlilerinden biri mobil donanımlar

ve yazılımlar alanında yaşanmaktadır. Cep bilgisayarı ve tablet gibi taşınabilir cihazlara olan

yatırımlar ve talepler çok büyük bir hızla artmaktadır. Açıköğretim e-Öğrenme Portalının kullanım

verileri incelendiğinde 2012-13 öğretim yılındaki mobil cihaz kullanım oranının 2011-12 öğretim

yılına oranla 5 kat arttığı gözlenmektedir (BDE Birimi, 2013).

Yenilenen Altyapısı ile Açıköğretim e-Öğrenme Portalı

İşletme, İktisat ve Açıköğretim Fakülteleri kapsamında sunulan programlara kayıtlı uzaktan

öğrenenlerin bireysel ders çalışma süreçlerini ve faaliyetlerini desteklemek amacıyla hazırlanmış bir

öğrenme yönetim sistemi olan Açıköğretim e-Öğrenme Portalının (http://eogrenme.anadolu.edu.tr)

kuruluş öyküsü 1999 yılına dayanmaktadır. BDE Birimi tarafından öğrencilerin sınavlara hazırlık

süreçlerini destekleyici çevrimiçi deneme sınavları uygulaması (e-sınav) ile temelleri atılan

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı, öğrenenlerin bireysel öğrenme ihtiyaçlarına odaklanmış yenilikçi e-

öğrenme uygulamalarıyla (e-kitap, e-televizyon, e-alıştırma, e-ders, e-danışmanlık ve e-sesli kitap)

zenginleştirilmiştir. 2010-11 öğretim yılına gelindiğinde yararlanan kullanıcı sayısı ve sunduğu e-

öğrenme hizmetleri açısından Açıköğretim e-Öğrenme Portalı Türkiye’nin en büyük eğitim portalı

olarak değerlendiriliyordu. Günümüzdeki durumu sayılarla ifade etmek gerekirse Açıköğretim e-

Öğrenme Portalı 2012-13 öğretim yılında 34.914.164 farklı kullanıcı tarafından 90.654.851 defa

ziyaret edilmiştir. Bu ziyaretlerin toplamında ise 861.033.671 sayfa görüntülenmiştir.

Yıllık-mutlak sistemden dönemlik-kredili sisteme geçiş sürecinin doğal bir sonucu olarak tüm

derslerin kitapları yenilenmiş ve böylece e-öğrenme malzemelerinin tamamıyla yeniden tasarlanması

ve geliştirilmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi

kapsamında okutulan 1000’i aşkın dersin yeniden tasarlanması baştan sona tüm detayları ile çok iyi

yönetilmesi gereken dev bir proje durumundadır.

e-Dönüşüm süreci kapsamında yenilenen Açıköğretim e-Öğrenme Portalı, ortam bağımsızlık ve mobil

öğrenme yaklaşımları çerçevesinde yeniden tasarlanmıştır. Tamamıyla çevrimiçi bir sistem olan

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı, her biri kendi içerisinde özel bir öğretim tasarımı modeline sahip

farklı e-öğrenme ortamlarını bünyesinde barındıran gelişmiş bir öğrenme yönetim sistemine

evrilmiştir.

Anadolu Üniversitesi BDE Birimi tarafından tasarlanan, geliştirilen ve yönetilen Açıköğretim e-

Öğrenme Portalı, Microsoft SharePoint altyapısı üzerine inşa edilmiştir. “eLrnPoint” kod adıyla

projelendirilen ve yöneticiliği İlker Kayabaş tarafından yürütülen Açıköğretim e-Öğrenme Portalı,

SharePoint altyapısı kullanılarak geliştirilen ilk öğrenme yönetim sistemi örneklerinden biridir.

41

Açıköğretim e-Öğrenme Portalının web arayüzü; masaüstü, dizüstü, tablet ve cep telefonu gibi farklı

ekran boyutlarına sahip cihazlardan aynı işlevsellik ile erişilebilmektedir. Kullanıcı arayüzüne ek

olarak dersler kapsamında sunulan tüm e-öğrenme ortamlarında HTML5 teknolojisi kullanılmıştır.

Öğrenenlere farklı erişim seçenekleri sunmak amacıyla Açıköğretim e-Öğrenme Portalının iOS,

Android ve Windows Store uygulamalarının geliştirilmesine başlanmıştır.

Sistem Tasarım Modeli

En güncel teknolojilerle çağın gereklerine uygun olarak yeniden tasarlanan Açıköğretim e-Öğrenme

Portalı, kullanıcı bazında özelleştirilmiş modüler bir öğrenme yönetim sistemidir. Rol tabanlı bir

hiyerarşi ile yönetilen Açıköğretim e-Öğrenme Portalında Açıköğretim sistemindeki her programın

kendine ait bir web sitesi bulunmaktadır. Programa ilişkin genel bilgiler, program kapsamında

okutulan derslerin tanıtım bilgileri, akademik takvim ve duyurular ilgili programın web sitesi

üzerinden kullanıcıların bilgisine sunulmaktadır.

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında yer alan program web siteleri, dersler ve dersler kapsamında

sunulan e-öğrenme ortamları farklı rollerle yetkilendirilmiş akademisyenler tarafından

yönetilmektedir. Portalın ve program web sitelerinin yönetimi kapsamında tanımlanmış roller ve görev

dağılımları şu şekildedir:

Sistem Yöneticisi: Kullanıcı yönetimi, program web sitelerinin yönetimi, ders yönetimi ve içerik

yönetimi olmak üzere portalın tüm bileşenlerinin yönetiminden sorumludur.

Program Koordinatörü: Görevlendirildikleri programın web sitesinde yayınlanacak bilgileri temin

etmek, yayınlanmasını sağlamak, gerekli kontrolleri yapmak ve devamlılığı sağlamak ile sorumludur.

Aynı zamanda görevlendirildikleri program kapsamında okutulan derslerin e-öğrenme malzemelerinin

yayınlanma sürecini takip etmek ve raporlamak ile yükümlüdür.

Program Koordinatör Yardımcısı: Görevlendirildikleri program kapsamında program

koordinatörünün görev ve sorumluluklarını paylaşır.

Uygulama Koordinatörü: Görevlendirildikleri programın web sitesini yönetmek ile sorumludur.

İlgili programa özgü duyuruları yayınlamak, öğrencilerden gelen dönütlere ve sorulara göre sıkça

sorulan sorular hazırlamak, programa ilişkin genel bilgileri yayınlamak, staj ve benzeri uygulamalı

derslere yönelik belgeleri yayınlamak uygulama koordinatörünün yapmakla yükümlü olduğu

görevlerden bazılarıdır.

Açıköğretim, İktisat ve İşletme Fakülteleri bünyesinde faaliyet gösteren toplam 42 programın web

sitesi Açıköğretim e-Öğrenme Portalı üzerinden yayınlanmaktadır. Bunlara ek olarak lisans

tamamlama ve meslek eğitim programları için ortak iki ayrı web sitesi de öğrenenlere sunulmaktadır.

Program siteleri ilgili programın uygulama koordinatörü tarafından tamamen çevrimiçi olarak

42

yönetilebilmektedir. Sorumlu olduğu programın web sitesine giriş yapan bir uygulama koordinatörü

site yönetimine yönelik olarak yapılması gereken yeni sayfa oluşturma ve düzenleme; gezinme

menüsünü değiştirme; resim, ses, video, pdf, docx, xlsx gibi dosyaları öğrencilerle paylaşma; duyuru

yayınlama gibi daha pek çok gelişmiş içerik yönetim işlemini gerçekleştirebilmektedir.

Öğretim Tasarım Modeli

Portalda yayınlanan tüm e-öğrenme hizmetleri ders bazında ve öğrenciye özel olarak sunulmaktadır.

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında her bir öğrencinin kendine ait özel bir çalışma alanı

bulunmaktadır. Kullanıcı adı ve parola ile sistemde oturum açtıktan sonra erişilebilen kişisel çalışma

alanları, öğrencilerin ders çalışma süreçlerinin başlangıç noktası olarak tanımlanmıştır. Bir öğrencinin

sorumlu olduğu dersler, bildirimler ve derslere özgü duyurular çalışma alanı üzerinden öğrencilere

sunulmaktadır.

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında dersler modüler bir bütünlük oluşturacak biçimde tasarlanmıştır.

Dersler kapsamında açıköğretim öğrencilerine kendi bireysel öğrenme ihtiyaçlarına göre tercih

edebilecekleri farklı yapı ve işlevsellikte olan pek çok e-öğrenme ortamı sunulmaktadır. Her biri

kendine özgü farklı öğretim tasarım modelleri çerçevesinde yapılandırılan açıköğretim e-öğrenme

ortamlarının bazıları görev odaklı çalışma ortamları olarak bazıları ise sosyal odaklı iletişim ortamları

olarak tasarlanmıştır.

Etkileşimli e-Kitap

Kitap okuma alışkanlıklarına yeni bir yaklaşım getiren etkileşimli e-kitap, öğrenenlere video, ses ve

animasyonlar ile zenginleştirilmiş interaktif bir öğrenme ortamı sunmaktadır. Bilginin alışılmışın

dışına çıkan farklı uzaktan öğretim teknikleriyle öğrenenlere aktarıldığı etkileşimli e-kitaplar,

öğrenenleri çalışma sürecinin merkezine çekerek daha etkin ve verimli öğrenmenin gerçekleşmesine

olanak sağlamak amacıyla tasarlanmıştır.

Etkileşimli e-kitap ortamının öğretim tasarımındaki temel prensiplerinden biri platform ve ortam

bağımsızlıktır. Masaüstü, dizüstü, tablet ve cep telefonu gibi farklı cihazlara ek olarak Windows, Mac,

iOS ya da Android gibi farklı platformlar üzerinden de erişilebilen etkileşimli e-kitaplar her zaman,

her ortamda öğrenenlerin kullanıma hazır durumdadır. Öğrenciler hiçbir donanım ve işletim sistemi

kısıtlaması olmadan, hazırlanan tüm etkileşimli e-kitapları masaüstü bilgisayarlardan, tabletlerden ya

da akıllı telefonlardan kullanabilmektedirler.

Etkileşimli e-kitaplara masaüstü bilgisayarlarından erişmek isteyen öğrenciler Açıköğretim e-Öğrenme

Portalında kendi kullanıcı adı ve parolaları ile oturum açarak kitapları görüntüleyebilmektedir. Ayrıca

Android tabanlı tablet bilgisayarı olan öğrenciler de Google Play Store’dan “Açıköğretim Yayınları”

adlı etkileşimli e-kitap uygulamasını indirerek yayınlanan kitapları okuyabilmektedir. Etkileşimli e-

43

kitapların iPad ve iPhone cihazlarında görüntülemek isteyen öğrenciler de Apple Store’dan

“Açıköğretim Yayınları” uygulamasını indirerek etkileşimli e-kitaplardan faydalanabilirler.

Ders tabanlı proje yaklaşımı çerçevesinde tasarlanan etkileşimli e-kitap projesi ile tüm açıköğretim

ders kitaplarının dijitalleştirilmesi amaçlamaktadır. BDE Birimi tarafından yürütülen proje

kapsamında 2012-13 öğretim yılında 150 açıköğretim kitabının etkileşimli sürümlerinin geliştirilmesi

tamamlanmıştır.

Etkileşimli e-kitapların geliştirme süreci rol tabanlı özelleştirilmiş çalışma ekipleri tarafından

yürütülmektedir. Her bir etkileşimli e-kitap için aşağıdaki rollere göre yapılandırılmış çalışma ekipleri

oluşturulmuştur.

Dijital Yayıncılık Uzmanı: Açıköğretim Fakültesi BDE Biriminde görevli uzmanlardır. Bu proje

kapsamındaki görev tanımı şu şekildedir:

Çalışma ekibinin koordinasyonu sağlamak

Çalışma takvimi oluşturmak ve işletilmesini sağlamak

Kullanıcı - içerik etkileşimlerini tasarlamak

İçeriğin etkileşimli e-kitap ortamına nasıl aktarılacağını belirlemek

Hazırlanan etkileşimli e-kitapları yayınlamak

Yayınlanan etkileşimli e-kitapları güncellemek

Editör: Etkileşimli e-kitap sürümü geliştirilecek olan basılı kitabın editörüdür. Bu proje kapsamındaki

görev tanımı şu şekildedir:

Etkileşimli e-kitap ortamına aktarılacak içeriği belirlemek

Yazarların koordinasyonunu sağlamak

Kullanıcı - içerik etkileşimlerini tasarlamaya yardımcı olmak

Gerekli yardımcı materyallerin (ses, video, grafik vb.) temin edilmesini ya da hazırlanmasını

sağlamak

Yazar: Etkileşimli e-kitap sürümü geliştirilecek olan basılı kitabın ilgili ünitesinin yazarıdır. Bu proje

kapsamındaki görev tanımı şu şekildedir:

Sorumlu olduğu ünitenin ya da ünitelerin içeriğini (amaç, öğrenme çıktıları, sorular, konu

anlatımı vb.) oluşturmak

Kullanıcı - içerik etkileşimlerini tasarlamaya yardımcı olmak

Gerekli yardımcı materyallerin (ses, video, grafik vb.) temin edilmesini ya da hazırlanmasını

sağlamak

44

Yapımı tamamlanan tüm etkileşimli e-kitaplar için ders kitabının editöründen yayınlanabilir onayı

alınmaktadır. Yayınlanabilir onayı alınan etkileşimli e-kitaplar BDE Birimi bünyesinde oluşturulmuş

“Etkileşimli e-Kitap Yayın Kurulu” tarafından teknik kontrolleri yapılarak yayınlanmaktadır.

e-Öğrenme Malzemeleri

Yıllık sistemden dönemlik sisteme geçiş sürecinin bir sonucu olarak Açıköğretim, İktisat ve İşletme

Fakülteleri kapsamında okutulan tüm dersler yeni müfredat çerçevesinde yeniden yapılandırılmıştır.

Müfredatın ve dersler kapsamında okutulan içeriğin değişmesinden dolayı öğrenenlere sunulan tüm e-

öğrenme malzemelerinin de yenilenmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu zorunluluk neticesinde

öğrenenlerin ihtiyaçlarına ve beklentilerine hızlı ve etkili bir çözüm üretmek amacıyla Anadolu

Üniversitesi e-Öğrenme Sistemi kapsamında bir dizi önemli değişiklik yapılmıştır. Anadolu

Üniversitesi’nin sunduğu tüm e-öğrenme ortamlarının yapısı, üretim ve güncelleme süreçleri yeniden

tasarlanarak dersler etkinlik tabanlı, modüler bir yapıya dönüştürülmüştür. Bu dönüşüm doğrultusunda

Anadolu Üniversitesi öğretim üyelerinin tamamının içerik geliştirme ve güncelleme süreçlerine

doğrudan katılabilmelerine olanak sağlanmıştır.

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı kapsamında oluşturulan yeni e-ders yapısı içerisindeki en önemli

bileşenlerden biri e-öğrenme malzemeleridir. Etkileşimli e-kitaba paralel olarak tasarlanan e-öğrenme

malzemeleri, öğrenenlerin bireysel ders çalışma faaliyetlerini yönlendirmeyi amaçlamaktadır. Her

dersin her bir ünitesi için hazırlanan konu anlatımlarına, sunumlara, alıştırma sorularına ek olarak

öğrenme sürecine katkı sağlayabilecek web bağlantıları, belgeseller vb. dış kaynaklar bir etkinlik

listesi biçiminde öğrenenlere sunulmaktadır. Bu e-öğrenme ortamında öğrenenlerden beklenen,

etkinlik listesinde belirtilen sıra ve biçimde ilgili e-öğrenme malzemelerinden yararlanmalarıdır. Bir

öğrencinin dersleri üniteleri kapsamında gerçekleştirildiği tüm etkinlik sistem tarafından kaydedilerek

raporlanmaktadır. Bu sayede öğrenciler kendi ders çalışma süreçlerini ve öğrenme düzeylerini çok

kolay bir biçimde çevrimiçi olarak takip edebilmektedir.

Etkinlik listesinde tanımlanan her bir adım aşağıda detaylandırılan e-öğrenme malzemelerinden biri ile

ilişkilendirilebilmektedir. Açıköğretim derslerinin her bir ünitesi için ayrı ayrı hazırlanması öngörülen

e-öğrenme malzemeleri şunlardır:

Konu Anlatımları

İlgili dersin her bir ünitesi için PowerPoint sunusu oluşturulur.

PowerPoint sunuları baştan sona seslendirilir.

Mobil erişimi mümkün kılmak amacıyla hazırlanan tüm sunular video (.mp4) formatında

kaydedilerek ilgili dersin e-öğrenme akademik koordinatörü ya da yardımcısı tarafından

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında yayınlanır.

Aynı ünite için birden fazla sayıda konu anlatımı ya da sunum hazırlanabilir.

45

Alıştırma Soruları

İlgili dersin her bir ünitesi için 10 adet alıştırma sorusu hazırlanır.

Her bir alıştırma sorusu için öğrenciye dönüt verilir.

Hazırlanan alıştırma soruları ilgili dersin e-öğrenme akademik koordinatörü ya da yardımcısı

tarafından Açıköğretim e-Öğrenme Portalında yayınlanır.

Belge ve Dokümanlar

Bir dersin ilgili ünitesi kapsamında öğrencilerin ihtiyaç duyabileceği farklı içerik ve

formattaki her türlü belge öğrencilerin yararlanması için Açıköğretim e-Öğrenme Portalında

yayınlanabilir.

Fotoğraf Galerisi

Bir dersin ilgili ünitesi kapsamında öğrencilere sunulmak istenilen görseller için bir ya da

birden fazla fotoğraf galerisi oluşturulabilir.

Web Bağlantıları

Bir dersin ilgili ünitesi kapsamında öğrencilere sunulmak istenilen tüm internet kaynakları

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında yayınlanabilir.

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında sunulan ders içeriklerinin zenginleştirilmesi amacıyla tasarlanan e-

öğrenme malzemelerinin geliştirme süreci, farklı rollere sahip öğretim elemanlarının bir araya

getirilmesiyle oluşturulmuş çalışma ekipleri tarafından yürütülmektedir. Çalışma ekiplerini oluşturan

öğretim elemanlarının rolleri ve bu rollere atanan görevler şunlardır:

Program Akademik Koordinatörü

Programın koordinasyonundan ve akademik süreçlerinin takibinden sorumludur.

Program kapsamında yürütülen tüm derslerin e-öğrenme malzemelerinin yapım süreçleri ile

ilgili görevleri koordine eder.

Programın öğretim faaliyetleri kapsamında yer alan tüm süreçlerin takibini yapar.

Hazırlanan içeriklerin ve e-öğrenme malzemelerinin sürekli güncel tutulabilmesi için gerekli

düzenlemeleri gerçekleştirir.

Tüm süreçlerde, program akademik koordinatör yardımcısı ve program uygulama

koordinatörü ile işbirliği içerisinde çalışır.

Program kapsamında yürütülen tüm derslerde yapılan çalışmaları raporlaştırarak her ayın son

iş gününe kadar programın bağlı olduğu dekanlığa elektronik ortamda bildirir.

46

Program Akademik Koordinatör Yardımcısı

Program akademik koordinatörü için tanımlanmış tüm görev ve sorumluluklarda program

akademik koordinatörüne yardım eder, yetki ve sorumluluğu paylaşır.

e-Öğrenme Akademik Koordinatörü

Sorumlu olduğu derslerin e-öğrenme malzemelerinin (konu anlatımı, sunum, alıştırma

soruları, dosya, belge, belgesel, fotoğraf galerisi, web bağlantısı) hazırlanmasından ve

yayımlanmasından sorumludur.

Sorumlu olduğu derslerin e-öğrenme malzemelerinin geliştirilme sürecini planlar. Bu süreçte

ilgili derslerin e-öğrenme destek hizmetleri uzmanı ve görsel-işitsel malzeme hazırlama

uzmanı ile birlikte eşgüdümlü olarak çalışır.

Sorumlu olduğu derslerin basılı kitabının editörü ile birlikte ilgili dersler kapsamında

gerçekleştirilen e-seminerleri koordine eder ve eş-zamansız akademik danışmanlığını yürütür.

Sorumlu olduğu derslerin deneme sınavı sorularının alan uzmanı öğretim elemanlarına

yazdırılmasını ve sisteme yüklenmesi gerçekleştirir.

e-Öğrenme Akademik Koordinatör Yardımcısı

e-Öğrenme akademik koordinatörü için tanımlanmış tüm görev ve sorumluluklarda e-öğrenme

akademik koordinatörüne yardım eder, yetki ve sorumluluğu paylaşır.

e-Öğrenme Destek Hizmetleri Uzmanı

Sorumlu olduğu dersler kapsamında Açıköğretim Fakültesi BDE Birimi ile koordineli

çalışarak e-öğrenme akademik koordinatörüne ve yardımcısına teknik destek verir.

Görsel-İşitsel Malzeme Hazırlama Uzmanı

Sorumlu olduğu dersler kapsamında gerekli olan fotoğraf, grafik, şekil, karikatür, 2B ve 3B

animasyon, ses efekti vb. her türlü görsel-işitsel malzemeyi hazırlar.

Deneme Sınavları

Açıköğretim e-Öğrenme Portalı kapsamında sunulan ve öğrenenler tarafından en çok tercih edilen

hizmet olan deneme sınavları (e-sınav), Açıköğretim öğrencilerinin resmi sınavlar öncesi kendilerini

denemeleri ve başarı durumlarını gerçeğe yakın biçimde ölçmeleri amacıyla tasarlanmış bir e-öğrenme

ortamıdır.

Bir açıköğretim öğrencisinin deneme sınavlarından faydalanmak için yapması gereken tek şey

Açıköğretim e-Öğrenme Portalında oturum açmaktır. Öğrenenler hiçbir kısıtlama olmadan 7 gün 24

saat diledikleri sayıda deneme sınavı oluşturarak bilgi düzeylerini ve sınav öncesi başarı durumlarını

47

test edebilmektedir. Öğrenenler tarafından gerçekleştirilen her bir deneme sınavı çoktan seçmeli 20

adet sorudan oluşmaktadır ve sınav süresi ise 30 dakikadır.

2013-14 öğretim yılı itibariyle ile yeniden tasarlanarak hayata geçirilecek olan deneme sınavları

hizmeti kapsamında öğrenenlerin oluşturdukları tüm deneme sınavlarının sonuçları kaydedilmektedir.

Kayıt altına alınan tüm deneme sınavı verileri raporlanarak öğrenenlerin erişimine sunulmaktadır.

Raporlama özelliği ile öğrenenlerin kendi sınav başarı durumlarını ve bireysel gelişim süreçlerini takip

edebilmelerine olanak sağlamak hedeflenmektedir.

Deneme sınavları kapsamında sorulan sorular, gerçek sınav sorularının hazırlanma sürecine paralel

olarak hazırlanmaktadır. Alan uzmanları tarafından deneme sınavı için hazırlanan yeni sorulara ek

olarak geçmiş dönemlerde yapılan ve yayınlanan açıköğretim sınav soruları da deneme sınavları

kapsamında kullanılmaktadır. Bu nedenle deneme sınavlarında alınan puanlar gerçek sınavlarda

alınabilecek puanlara paralellik gösterebilmektedir. Açıköğretim e-Öğrenme Portalı üzerinden

gerçekleştirilen deneme sınavları hiçbir şekilde değerlendirmeye alınmaz, sadece öğrenenlerin

kendilerini sınamalarına olanak sağlamak amacıyla yapılandırılmıştır.

Yeni bir deneme sınavı başlatıldığında sorular, ilgili derse ait sorular arasından rassal olarak seçilir. Bu

nedenle yeni bir deneme sınavında önceki deneme sınavlarında sorulan bazı sorulara rastlanması

mümkün fakat tamamen aynı sınava rastlanma olasılığı çok düşüktür.

e-Seminer

Bugüne kadar Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sisteminin en büyük eksikliği olarak görülen

eşzamanlı danışmanlık hizmetlerinin yetersizliği ile ilgili sorunlara çözüm getirmek amacıyla

tasarlanan e-seminer, öğrenenleri öğreticilerle buluşturmayı amaçlayan eşzamanlı bir e-öğrenme

ortamıdır. 2012-13 öğretim yılının bahar döneminde ilk defa uygulanan e-seminerler haftanın belirli

gün ve saatlerinde 45 dakikalık süre ile gerçekleştirilmektedir. Eşzamanlı olarak katılamayan

öğrenenler için hazırlanan tüm e-seminerler kaydedilerek Açıköğretim e-Öğrenme Portalında

yayınlanmaktadır.

Her dönem yeniden düzenlenen e-seminerlerin tarihi, saati, semineri verecek öğretim elemanlarının

isimleri ve seminerin konusu dönem başında Açıköğretim e-Öğrenme Portalı üzerinden öğrencilere

duyurulmaktadır. Hazırlanan tüm e-seminerlerin aşağıda tanımlanan bölümlerden oluşması

öngörülmektedir:

Giriş (5 dakika): e-Seminerin konusu hakkında bir giriş yapılır. Bir önceki e-seminerin içeriğine

atıfta bulunarak işlenen konu başlıkları hatırlatılır.

Konu Anlatımı (25 dakika): İlgili ünite içerisinde yer alan konu başlıkları sırasıyla işlenir. Eğer varsa

daha önceden hazırlanmış etkileşimli e-kitap, yardımcı ders materyalleri kullanılabilir.

48

Soru-Cevap (15 dakika): Öğrencilerden gelen sorular yanıtlanır. Öğrencilerden gelen herhangi bir

soru yok ise ders kitabının ilgili ünitesinin sonunda yer alan ünite değerlendirme soruları yanıtlanır.

Tartışma Grupları

Tartışma grupları, öğrenenlerin eşzamansız olarak birbirleriyle ve dersin danışmanlarıyla iletişime

geçmelerine olanak sağlamak amacıyla oluşturulmuş ders tabanlı bir sosyal iletişim platformudur.

Öğrenenler, kendi oluşturabildikleri konu başlıkları altında danışmanlara sorularını sorabilir ya da yeni

tartışmalar başlatarak ilgili dersi alan diğer öğrenenler ile görüş alış-verişinde bulunabilmektedir.

Açıköğretim Çalışma Portalı

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemi kapsamında yürütülen projelere ilişkin bilgi akışını

sağlamak amacıyla hazırlanan açıköğretim çalışma portalı, ilgili projelerde görev alan öğretim

elemanlarına yönelik olarak tasarlanmış bir çevrimiçi destek sistemidir. Projelere ilişkin yardım

dokümanları, duyurular, görev dağılımları, kullanılacak şablonlar ve örnek dosyalar

“http://yardim.eogrenme.anadolu.edu.tr” web adresi üzerinden ilgili projelerde görevlendirilen

Anadolu Üniversitesi personeline sunulmaktadır.

Anadolu Üniversitesi Kitlesel Açık Ders Malzemeleri Portalı (AKADEMA)

Açık ders malzemeleri, 2001 yılında Massachusetts Institute of Technology (MIT) öncülüğünde

başlatılan ve bilgiyi üreten kurumların ürettikleri bilgiyi, hiçbir önkoşul ya da ücret istemeden

toplumunun kullanıma sunulması gerektiğini savunan bir yaklaşımdır. Açıköğretim geleneğindeki

“açık” ifadesiyle birebir örtüşen bu yaklaşım çerçevesinde Anadolu Üniversitesi 2013-14 öğretim yılı

itibariyle hayata geçecek olan yeni bir projeyi hayata geçirmeyi planlamıştır. Bu proje kapsamında

Anadolu Üniversitesi’nin örgün programlarında okutulan tüm derslerin internet üzerinden hiç bir

önkoşul ya da ücret talep etmeden toplumun kullanımına açılması planlanmaktadır.

Açıköğretim Fakültesi BDE Birimi tarafından yürütülecek proje kapsamında hazırlanması planlanan

tüm açık ders malzemeleri “http://akadema.anadolu.edu.tr” adresindeki Anadolu Üniversitesi Kitlesel

Açık Ders Malzemeleri Portalı üzerinden kitlelerin kullanımına sunulacaktır. AKADEMA, 2008

yılında yayına başlayan Yunus Emre Öğrenme Portalının yeni ve genişletilmiş bir sürümü olarak da

nitelendirilebilir.

Açık ders malzemeleri bağlamında yapılan araştırmalar iki önemli sorunun varlığına işaret etmektedir:

Telif hakkı sorunu ve içerik geliştiren öğretim elemanlarının kurumlar tarafından finanse edilmemesi.

Anadolu Üniversitesi, Mayıs 2013 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiş olan yeni döner sermaye katkı payı

dağıtım esasları çerçevesinde yaptığı düzenlemeler ile açık ders malzemeleri geliştirmeyi gelir getirici

bir faaliyet olarak tanımlayarak, açık ders malzemesi hazırlayacak öğretim elemanlarına telif bedeli

ödenmesine karar vermiştir. Böylece Türkiye’nin en büyük açık ders malzemeleri hizmetinin

oluşmasının yolu açılmıştır.

49

SONUÇ

1989 yılında yeni bilgi ve iletişim teknolojilerinin uzaktan eğitimde kullanımının araştırılması ve

uygulanması amacıyla kurulan BDE Biriminin 1990’larda BDE, 2000’lerde internet ve 2010’larda

mobil öğrenme olmak üzere onar yıllık teknolojik dönemden geçtiği görülmektedir.

BDE Biriminde her dönemin başında e-Öğrenme için gerekli akademik ve teknolojik bilgi birikimi

sağlamak amacıyla uzaktan eğitimde yeni teknolojiler denenmeye ve bu teknolojiler kullanılarak e-

Öğrenme ürün ve hizmetlerine ait prototiplerin geliştirilmesine çalışılmıştır. Yeni teknolojilerin işe

koşulmasıyla elde edilen ilk ürünlerin sağladığı başarıyla bu teknolojilerin uzaktan eğitimde

kullanılmasına yönelik olarak her dönemde gelecek 4-5 yıla ait bir projeksiyonlar yapılmış ve BDE

Biriminde bu doğrultuda yeniden yapılanma gerçekleştirilmiştir. Bu amaçla gerekli işgücü,

üniversitenin kendi kaynaklarından ve öğrencilerden sağlanarak, birim içerisinde hizmetiçi eğitimden

geçirilmiş; yeni teknolojiye ait tasarım, yapım ve uygulama için gerekli süreçler özgün olarak

tasarlanmış; tasarımda ve yapımda kullanılacak şablonlar ve yardımcı araçların yanı sıra e-Öğrenme

malzemelerini büyük sayıdaki öğrenciye sunabilmek amacıyla laboratuvarlar, öğrenme yönetim

sistemleri ya da çoklu platformlar da yine birim bünyesinde tasarlanarak geliştirilmiştir.

Her dönemin kendisine özgü olan yeni süreçleri boyunca konu uzmanları, editörler, görsel

tasarımcılar, ses ve sahne sanatçıları gibi ihtiyaç duyulan kaynaklar üniversitelerin diğer birimlerinden

karşılığında telif ödenmek koşuluyla sağlanmıştır. Ayrıca gerçekleştirilen araştırma-geliştirme

faaliyetleri ve uygulama sonuçları da bildiri, makale, kitap ve rapor şeklinde yayınlanarak, birimin

teknolojik belleği canlı tutulmuştur.

Her teknolojik dönemin ilk 4-5 yılı sonunda belirli bir kararlılığa erişilerek, başlangıçta belirlenen

hedeflerin daha geniş kitlelere yönelik olarak güncellenmesi sağlanmış, dönemin ikinci 4-5 yıllık

diliminde birimde büyümeye gidilerek büyük sayılarda içerik yapımı ve hizmet üretimi ile bu ürün ve

hizmetlerin daha çok sayıda öğrenciye ulaştırılması sağlanmıştır. Örneğin 1989 da DOS işletim

sisteminde kullanmak amacıyla başlayan BDE uygulamaları 1993’den itibaren Windows işletim

sistemine aktarılarak dünya ile aynı anda geçiş sağlanmıştır. Benzer şekilde 2000’lerin başında HTML

ve CGI gibi basit Web tasarımı ve programlarıyla hazırlanan içerik ve hizmetler 2003 yılından itibaren

Adobe Flash ve Microsoft .Net teknolojisiyle profesyonel bir yapıya dönüştürülerek devam edilmiştir.

Benzer bir gelişme de 90’ların sonunda yaşanmış ve içeriklerin HTML5 ortamında oluşturulması için

değişiklikler yapılmıştır.

Açıköğretim sisteminde e-Öğrenmenin gelişimi üzerinde BDE Birimini bu iç dinamiklerinin yanı sıra,

dünyadaki teknolojik gelişmeler, hedef kitlenin teknolojik düzeyi, öğrenci sayısındaki olağan üstü

artış, program sayısındaki çeşitlenme ve sistemdeki yapısal dönüşümler de etkili olmuştur.

50

Bir teknolojik dönemden bir diğerine geçerken eski dönemin teknolojisine ait devam eden projelerin

terkedilmesi, altyapının yenilenmesi, önceki döneme ait süreçlerin güncellenmesi, bireylerin

alışkanlıklarının değiştirilmesi kolay değildir. Bu türden teknolojik geçişi rasyonalize edecek ve

zorlayacak dış faktörlere ihtiyaç duyulmaktadır. BDE Birimi için bu faktörlerin başında Açıköğretim

sistemindeki dönüşümler gelmektedir. Örneğin 90’ların başında Açıköğretim Fakültesinin

Açıköğretim, İşletme ve İktisat Fakültesi olarak bölünmesi, 2000’lerin başında Açıköğretim ders

kitaplarının tümünün yeni bir tasarımla yenilenmesi, 2010’larda ise yıllık mutlak sistemden dönemlik

kredili sisteme geçiş gibi dönüşümler o anlarda gerçekleştirilen teknolojik dönüşümler için önemli bir

itici güç oluşturmuştur.

Açıköğretimde e-Öğrenmenin rolünün bu üç dönem boyunca giderek arttığı görülmektedir.

1990’lardaki BDE uygulamaları temel bir gereksinim olmaktan daha çok farkındalık yaratma

açısından önemli olmuştur. 2000’lerde ise internet ortamındaki e-Öğrenme hizmetleri ve içeriği

giderek öğrencilerin temel bir çalışma ortamı haline gelmiştir. Bu dönemde ders kitapları, televizyon

programları ve yüz yüze danışmanlık derslerinin yanı sıra e-Öğrenme de Açıköğretim sisteminin temel

bir bileşeni haline gelmiş ve diğer bileşenleri de dijitalleştirerek dönüştürmeye başlamıştır. 2010’larda

ise e-Öğrenme içeriğinin ve hizmetlerinin tasarımı, geliştirilmesi ve uygulanması faaliyetleri Anadolu

Üniversitesinin genelinde Döner Sermaye katkı paylarının dağıtımı ile ilişkilendirilmiş, böylece e-

Öğrenme etkinlikleri Açıköğretim sisteminin merkezine yerleşmeye başlamıştır.

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim sisteminde başlangıçtan günümüze kadar e-Öğrenmenin gelişimi

bu çalışmada saptanmaya çalışılan iç ve dış dinamiklerin doğal etkileriyle kendiliğinden

gerçekleşmiştir. Bu sürecin uzun dönemli yönetilebilirliği amacıyla bir çalışmanın gerçekleştirilmemiş

olduğu görülmektedir. Bu araştırmada saptanan olguların gelecekteki çalışmalarda, kurumların yeni

teknolojilere uyum sağlaması ve eski teknolojileri terketmesi konusuna odaklanan kurumsal yaşam

döngüsü yaklaşımıyla ele alınarak, Açıköğretimde e-Öğrenmenin yönetimi için uygulanabilir bir

sistem geliştirilmesi mümkün olabilecektir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Ada, N. (1993). İngilizce Sürüm Programı, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: CC07,

Kasım 1993.

Altunay, D. ve Mutlu, M.E. (2010a). Distance Foreign Language Learning:The Experience of Anadolu

University, Distances et Savoirs , Volume 8, No. 3, 463-473 pp., Juillet-Septembre 2010.

Altunay, D. ve Mutlu, M.E. (2010b). Use of ICT in Distance English Language Learning: A Study With

Anadolu University, Open Education Faculty EFL Students, IODL&ICEM 2010 International Open

and Distance Learning & ICEM Joint Conference and Media Days konferansı dahilinde yayınlanan

"IODL&ICEM 2010 International Open and Distance Learning & ICEM Joint Conference and Media

Days Proceedings" kitapçığındaki bildiri, 65-78 pp., Eskişehir, Türkiye, October 6-8, 2010.

Ataç, E. ve Mutlu, M.E. (2006). Very Large Scale E-Learning Practices in the Open Education System at

Anadolu University, E-LEARN 2006 - World Conference on E-Learning in Corporate, Government,

51

Healthcare & Higher Education konferansı dahilinde yayınlanan "Proceedings of World Conference on

E-Learning in Corporate, Government, Healthcare, and Higher Education 2006" kitapçığındaki bildiri,

339-344 pp., Honolulu, Hawaii, USA, 13-17 October, 2006.

Aydın, C H. (2007). Design Principles of an Online Language Education, Program, World Conference on E-

Learning in Corporate, Government, Healthcare, and Higher Education (ELEARN) 2007, October 15,

2007, Quebec City, Canada In G. Richards (Ed.), Proceedings of World Conference on ELearning in

Corporate, Government, Healthcare, and Higher Education2007, pp. 1399-1404, Chesapeake, VA:

AACE.

Aydın, C.H. ve Toprak, E. (2007). Anadolu University Fordotosan e-Learning Project: A Model for University

& Industry Collaboration, EADTU's 20th Anniversary Conference, November 2007, Lisbon, Portugal.

Aydın, C.H., Mutlu, M.E. ve McIsaac, S. M. (2006), Integrating Computer-Supported Learning into Traditional

Distance Courses, (Ed: F.M. Mendes Neto, F.V. Brasileiro) Advances in Computer-Supported

Learning, 97-120 pp., London, Information Science Publishing, 2006.

Barkan, M., Toprak, E., Kumtepe, A.T., Genc Kumtepe, E., Ataizi, M., Pilanci, H., Mutlu, M.E., Kayabas, İ. ve

Kip Kayabas, B. (2011). Eliminating Language Barriers Online at European Prisons (ELBEP): A Case-

study, Educational Media International , Volume 48, No 3, 235-248 pp., September 2011.

Başpınar, O.N, Bayramlı, Ü. ve Şen, O. (2007). Dünyada Sekreterlik E-Sertifika Programları ve Anadolu

Üniversitesi Modeli, VI. Ulusal Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi, 25–27 Ekim 2007, Ankara.

Türkiye.

BDE Birimi, (2005). BDE Birimi Bülteni - İnternete Dayalı Hizmetlerin Sunum ve Kullanım Bilgileri – Özet

(Aralık 1999-Mayıs 2005), Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi, BDE Birimi, Eskişehir,

Temmuz 2005.

BDE Birimi, (2006). Açıköğretim Mobil Öğrenme Kılavuzu, Eylül 2007, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim

Fakültesi, BDE Birimi, Eskişehir, Haziran 2006.

BDE Birimi, (2007). Açıköğretim e-Öğrenme Kılavuzu, Eylül 2007, Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim

Fakültesi, BDE Birimi, Eskişehir, Ekim 2007.

BDE Birimi (2013). 2012-13 Öğretim Yılı Açıköğretim e-Öğrenme Portalı Kullanım Verileri. Anadolu

Üniversitesi. Açıköğretim Fakültesi BDE Birimi, Eskişehir.

Benligiray, S., Mutlu, M.E., Yılmaz, R., Aydın, S. ve Özkul, A.E. (1997). AÖF Büro Yönetimi Programı,

Klavye Öğretimi Dersi İçin Uzaktan Öğretim ve Sınav Uygulaması, IV. Ulusal Eğitim Bilimleri

Kongresi konferansı dahilinde yayınlanan "IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri 2" bildiri

kitapçığındaki bildiri, 66-79 pp., Eskişehir, Türkiye, 10-12 Eylül 1997.

Doğan, Ö, Öztürk, M.C. ve Özöğüt, Ö. (1996). AÖF BDE Programlarının Tasarımı ve Üretimi, Türkiye l.

Uluslararası Uzaktan Eğitimi Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, MEB FRTEB 12 Kasım 1996.

Doğan, Ö. (1993). İstatistik Ders Programı Yapısının Hazırlanmasında Toolbook Kullanımı, Anadolu

Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: CC06, Kasım 1993.

Genç-Kumtepe, E. (2009). Eportfolio System For Preservice Distance Teacher EducaTion Program: An

Alternative Assessment Story, From Boxes Through eContainers. Paper presented at the 23rd ICDE

World Conference on Open Learning and Distance Education, Maastricht, Holland, June-2009.

Hakan, A. V. (2013). Açıköğretim Öğrencilerinin Özellikleri ile Öğrenme ve İletişim Ortamlarına İlişkin

Eğilimleri. Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi. Eskişehir: Açıköğretim Yayınları.

52

Kayabas, I. (2008a). Development of a Reusable Interaction Objects Database. Association for Educational

Communications and Technology. Orlando, Florida.

Kayabas, I. (2008b). Sinir Ağlarının Uzaktan Eğitimde Destek Amaçlı Kullanımı. 8. Uluslararası Eğitim

Teknolojileri Konferansı. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

Kayabas, I. ve Kumtepe, A. T. (2010). Usabilty of Artificial Intelligent Conversational Agents as Student

Support Service in Distance Education. Association for Educational Communications and Technology.

Anaheim, California.

Kayabas Kip, B. (2011). Online Assesment in Language Teaching: A Case Study in Turkish e-Certificate

Programme. Association for Educational Communications and Technology. Jacksonville, Florida. USA.

Keçik İ., Aydın B. ve Diğerleri (2012). Determining the Feasibility of an E-Portfolio Application in a Distance

Education Teaching Practice Course, IRRODL, Vol:13 No:2, April 2012.

Kopkallı-Yavuz, H. ve Mutlu, M.E. (2009). Does Frequency Of Online Support Use Have An Effect On Overall

Grades?, The Turkish Online Journal of Distance Education (TOJDE), Volume 10, Number 2, 71-85

pp., April 2009.

Latchem, C., Özkul, A.E., Aydın, C.H. ve Mutlu, M.E. (2006). The Open Education System, Anadolu

University, Turkey: e-transformation in a mega-university, Open Learning: The Journal of Open and

Distance Learning, Volume 21, No 3, 221–235 pp., November 2006.

METARGEM, (1991), Türkiye’de Bilgisayar Destekli Eğitim, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki ve Teknik

Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi, Ankara, 1991.

Mutlu, M.E. (1991a). Yazar Sistem Geliştirme Çalışmaları: Anadolu Üniversitesi'nde İki Uygulama, Eğitim

Teknolojisi ve BDE 1. Sempozyumu konferansı dahilinde yayınlanan "Eğitim Teknolojisi ve BDE 1.

Sempozyumu Bildiriler Kitabı" kitapçığındaki bildiri, 41-45 pp., Eskişehir, Türkiye, 25-27 Eylül 1991.

Mutlu, M.E. (1991b). Linkway’in Nesne Yönelimli mimarisini Oluşturan Veri Yapıları, Anadolu Üniversitesi

BDE Birimi Çalışma Raporu, No: CC02, Şubat 1991.

Mutlu, M.E. (1992). Anadolu Üniversitesi BDE Birimi 1992 Faaliyet Raporu, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi

Çalışma Raporu, No: EF02, Aralık 1992.

Mutlu, M.E. (1994a). Anadolu Üniversitesi BDE Birimi 1993 Faaliyet Raporu, Anadolu Üniversitesi BDE

Birimi Çalışma Raporu, No: EF03, Ocak 1994.

Mutlu, M.E. (1994b). Eğitim Teknolojisinde Yeni Gelişmeler, Anadolu Üniversitesi, İletişim Bilimleri

Fakültesi'nde düzenlenen Perşembe Sohbetleri dizisinde yayınlanan kitapçık, 6 Şubat 1994.

Mutlu, M.E. (1996). Masaüstü Stüdyo Sistemleri, Anadolu Üniversitesi, İletişim Bilimleri Fakültesi'nde

düzenlenen Perşembe Sohbetleri dizisinde yayınlanan kitapçık, 18 Nisan 1996.

Mutlu, M.E., Yılmaz, R. ve Öztürk, M.C. (1997). Uzaktan Eğitim Veren Fakültelere Yönelik Bilgisayar Destekli

Eğitim Yazılımlarının İnternet Üzerinde Yayımlanabilirliği, IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi

konferansı dahilinde yayınlanan "IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri 2" bildiri

kitapçığındaki bildiri, 130-143 pp., Eskişehir, Türkiye, 10-12 Eylül 1997.

Mutlu, M.E., Yılmaz, R. ve Şeniş, B.F. (1998). İnternet Tabanlı Test Hazırlama ve Değerlendirme Programlama

Arayüzü, Yöneylem Araştırması ve Endüstri Mühendisliği XIX. Ulusal Kongresi, ODTÜ, Ankara, 25-26

Haziran 1998.

53

Mutlu, M.E. (1999). Deneme Sınavları Hazırlama, Yayınlama ve Değerlendirme Yazılımı Kullanım Kılavuzu,

Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi BDE Birimi, Eskişehir, Temmuz 1999.

Mutlu, M.E. ve Öztürk, M.C. (1999). İnternet Üzerinde Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımı Geliştirme ve

Sunum Araçlarının Gereksinimleri Karşılama Düzeyleri, BTIE'99 Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim

1999 Kongresinde sunulan bildiri, 13-15 Mayıs 1999.

Mutlu, M.E., Öztürk, M.C., Yılmaz, R. ve Özöğüt, Ö. (2000). Dünyanın En Büyük On Bir Açık Üniversitesi'nde

İnternete Dayalı Eğitim Uygulamaları, BTIE'2000 Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim 2000

Kongresinde sunulan bildiri, 15-17 Mayıs 2000.

Mutlu, M.E. ve Gülen, M.F. (2002). Açıköğretim Öğrencilerinin İnternet Erişim Profilleri, Açıköğretim

Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda

sunulan bildiri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 23-25 Mayıs 2002.

Mutlu, M.E., Öztürk, M.C. ve Çetinöz, N. (2002a). Alternatif Eğitim Araçlarıyla Zenginleştirilmiş İnternete

Dayalı Eğitim Modeli, Açıköğretim Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık

ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 23-25 Mayıs

2002.

Mutlu, M.E., Özöğüt, Ö. ve Avdan, H. (2002b). İnternet Ortamında Rol Tabanlı İşletme Eğitimi ve

Anayay.com, Açıköğretim Fakültesi’nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve

Uzaktan Eğitim Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, 23-25 Mayıs 2002.

Mutlu, M.E., Öztürk, C., Özöğüt, Ö., Yılmaz, R. ve Çetinöz, N. (2003a). Açıköğretimde e-Öğrenme, TBD 20.

Ulusal Bilişim Kurultayı konferansı dahilinde "20. Ulusal Bilişim Kurultayı Bildiriler Kitabı" bildiri

kitapçığındaki , 58-68 pp., İstanbul, Türkiye, 2-5 Eylül 2003

Mutlu, M.E., Özöğüt, Ö., Çetinöz, N. ve Yılmaz, R. (2003b). Açıköğretimde İnternete Dayalı Alıştırma

Yazılımları Tasarımı – Genel Matematik Dersi Örneği, The Turkish Online Journal of Educational

Technology (TOJET), Volume 2, Issue 4, 60-66 pp., October 2003.

Mutlu, M.E. ve Öztürk, M.C. (2003). İnternet Ortamında Takım Çalışmasına Dayalı Eğitim, III. International

Educational Technologies Symposium and Fair konferansı dahilinde yayınlanan "Proceedings of Third

International Educational Technologies Symposium Vol:1" kitapçığındaki bildiri, 531-540 pp., Gazi

Magosa, KKTC, 28-30 May 2003.

Mutlu, M.E. (2004). Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımlarının Üretimi İçin Bir Bilgi Sistemi Tasarımı,

Uygulanması ve Değişen Çevre Koşullarına Uyumunun Sınanması: Açıköğretim Fakültesi Örnek Olayı,

Yayınlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.

Mutlu, M.E. ve Aydın, C.H. (2004). The Information Management Associate Degree Program: The First

Internet-Based Distance Education Experience in Turkey, The Eleventh Annual Distance Education

Conference, Texas A&M University, Houston-Texas, January 20-23, 2004.

Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö. ve Yılmaz, Ü. (2004a). Efficiency of e-Learning in Open Education, First

International Conference on Innovations in Learning for the Future: e-Learning konferansı dahilinde

yayınlanan "First International Conference on Innovations in Learning for the Future: e-Learning

Proceedings" kitapçığındaki bildiri, 361-372 pp., İstanbul, Türkiye, October 26-27, 2004.

Mutlu, M.E., Çetinöz, N. ve Avdan, H. (2004b). Internete Dayalı Alıştırma Yazılımlarının Etkinliği, IV.

International Educational Technology Symposium konferansı dahilinde yayınlanan "Proceedings of IV.

International Educational Technology Symposium Vol:1" kitapçığındaki bildiri, 609-613 pp., Sakarya,

Türkiye, November 24-26, 2004.

54

Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö. ve Gümüş, S. (2005a). İnternet Ortamında Bilgi Yönetimi Eğitimi: AÖF Bilgi

Yönetimi Önlisans Programı Örneği, Biltek2005 Uluslararası Bilişim Kongresi, Eskişehir 10-12

Haziran 2005.

Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö. ve Yılmaz, R. (2005b). Design and Development of the E-Learning Services in

the Open Education System in Turkey, EADTU- Working Conference 2005 Towards Lisbon 2010:

“Collaboration for Innovative Content in Lifelong Open and Flexible Learning”, Roma, 10-11 Kasım

2005.

Mutlu, M.E., Beyaz Korkut, M. ve Yılmaz, Ü. (2006a). Ders Kitaplarının Dağıtımı Amacıyla İnternetin

Kullanılması: Açıköğretim e-Kitap Uygulaması Örneği, IETC 2006 6th International Educational

Technology Conference konferansı dahilinde yayınlanan "6th International Educational Technology

Conference Proceedings Vol:3" kitapçığındaki bildiri, 1270-1277 pp., Famagusta, North Cyprus, 19-21

April, 2006.

Mutlu, M.E., Avdan, H. ve İşeri, P. (2006b). Açıköğretim Televizyon Programlarını İnternet Ortamında

Yayınlama Hizmetinin Değerlendirilmesi, IETC 2006 6th International Educational Technology

Conference konferansı dahilinde yayınlanan "6th International Educational Technology Conference

Proceedings Vol:3" kitapçığındaki bildiri, 1255-1261 pp., Famagusta, Nort Cyprus, 19-21 April, 2006.

Mutlu, M.E., Kip, B. ve Kayabaş, İ. (2006c). İnternet Ortamında Sunulan Açıköğretim Hizmetlerinde

Öğrencilerin Teknik Sorunlarının Çözümü İçin Merkezi Bir Yaklaşım: Açıköğretim E-Destek Hizmeti,

Bilgi Teknolojileri Kongresi IV & Akademik Bilişim 2006 konferansı dahilinde yayınlanan "Bilgi

Teknolojileri IV & Akademik Bilişim 2006 Bildiriler Kitabı" kitapçığındaki bildiri, 379-384 pp., Denizli,

Türkiye, 9-11 Şubat 2006.

Mutlu, M.E., Kip, B. ve Kayabaş, İ. (2006d). Açıköğretim E-Öğrenme Sisteminde Öğrenci - İçerik Etkileşimi,

IETC 2006 6th International Educational Technology Conference konferansı dahilinde yayınlanan "6th

International Educational Technology Conference Proceedings Vol:3" kitapçığındaki bildiri, 1262-

1269 pp., Famagusta, North Cyprus, 19-21 April 2006.

Mutlu, M.E., Çetinöz, N. ve Aydın, S. (2006e). İngilizce Öğretmenliği Lisans Programı İnternet Destekli

Açıköğretim Modelinin Değerlendirilmesi, Türkiye'de Internet Konferansı, TOBB Ekonomi ve Teknoloji

Üniversitesi, Ankara, 21-23 Aralık 2006.

Mutlu, M.E, Yenigün, H.U. ve Uslu, N. (2006f). Açıköğretimde Mobil Öğrenme: Açıköğretim E-Öğrenme

Hizmetlerinden Mobil Bilişim Aygıtlarıyla Yararlanma Olanaklarının Değerlendirilmesi, Bilgi

Teknolojileri Kongresi IV & Akademik Bilişim 2006 Konferansı, 427-434 pp., Denizli, Türkiye, 9-11

Şubat 2006.

Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö. ve Kayabaş, İ, (2006g). Açıköğretim Sisteminde İnternete Dayalı Akademik

Danışmanlık Hizmetlerinin Tasarımı ve Uygulanması, 23. Ulusal Bilişim Kurultayı (Bilişim’06)

konferansı dahilinde "Bilişim’06 Bildiriler Kitabı" bildiri kitapçığındaki bildiri, 132-137 pp., Ankara,

Türkiye, 7-10 Kasım 2006.

Mutlu, M.E., Gülen, M.F. ve Dinçer, G.D. (2007a). Açıköğretim e-Öğrenme Yapım ve Sunum Altyapısı,

Akademik Bilişim 2007, Dumlupınar Üniversitesi, 31 Ocak-2 Şubat 2007.

Mutlu, M.E., Avdan, H. ve Yılmaz, Ü. (2007b). Açıköğretimde e-Ders Tasarımı, Akademik Bilişim 2007,

Dumlupınar Üniversitesi, 31 Ocak-2 Şubat 2007.

Mutlu, M.E., Özöğüt Erorta, Ö., Kayabaş, İ. ve Kip, B. (2007c). Açıköğretimde e-Sertifika Programları,

Akademik Bilişim 2007, Dumlupınar Üniversitesi, 31 Ocak-2 Şubat 2007.

Mutlu, M.E. ve Özöğüt Erorta, Ö. (2008). Uzaktan Dil Öğretiminde Yeni Öğrenme Ortamları: Anadolu

Üniversitesi Türkçe Sertifika Programları Örneği, I. Uluslararası Eğitim ve Kültür Bağlamında

55

Avrupalı Türkler Kongresi konferansı dahilinde "I. Uluslararası Eğitim ve Kültür Bağlamında Avrupalı

Türkler Kongresi Cilt - 1" bildiri kitapçığındaki bildiri, 344-352 pp., Anvers, Belçika, 22-23 Şubat

2008.

Mutlu, M.E., Kip, B. ve Kayabaş, İ. (2008). e-Sertifika Programlarında Katılımcıların Öğrenme Ortamı

Tercihleri, Second International Conference on Innovations in Learning for the Future: e-Learning

konferansı dahilinde "Second International Conference on Innovations in Learning for the Future: e-

Learning Proceedings" bildiri kitapçığındaki bildiri, 753-763 pp., İstanbul, Türkiye, March 27-29 2008.

Mutlu, M.E. ve Okur M.R. (2009). Western Europe E-Certificate Programs In Context Lifelong Learning, IInd

International Congress of European Turks konferansı dahilinde "IInd International Congress of

European Turks, Volume 2" bildiri kitapçığındaki bildiri, 855-861 pp., Antwerp, Belgium, May 14-16,

2009.

Mutlu, M.E. (2011). A Different Approach to Managing an e-Certificate Program in Language Teaching, AECT

- Association for Educational Communications and Technology Annual International Convention,

Jacksonville, Florida, USA, 2011.

Mutlu, M.E., Kayabaş, İ. ve Kip Kayabaş, B. (2012). An Open Eucational Resource Experience in Turkey:

Yunusemre Learning Portal, AAOU2012 The 26th Annual Conference of Asian Association of Open

Universities konferansı dahilinde "Proceedings of AAOU2012" CD-ROM'unda dağıtılan bildiri, Chiba,

Japonya, 16-18 Ekim 2012.

Özgür, A.Z. ve Mutlu, M.E. (2009). Türkçe Sertifika Programları, 8. Dünyada Türkçe Öğretimi Sempozyumu

konferansı dahilinde "8. Dünyada Türkçe Öğretimi Sempozyumu Bildirileri" bildiri kitapçığındaki

bildiri, 174-185 pp., Ankara, Türkiye, 6-7 Mart 2009.

Özgür, A.Z. & Kaya S. (2011). The Management Aspect Of The E-Portfolio as an Assessment Tool: Sample Of

Anadolu University, TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, July 2011,

volume 10 Issue 3.

Özkul, A.E. ve Mutlu, M.E. (2000). Açıköğretim Öğrencilerinin İnternet Kullanım Alışkanlıkları, BTIE'2000

Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim 2000 Kongresinde sunulan bildiri, 15-17 Mayıs 2000.

Özkul, A.E., Mutlu, M.E. ve Öztürk, M.C. (2003). İnternete Dayalı Eğitimde Oluşturmacı Yaklaşım Deneyimi,

Bilgi Teknolojileri Işığında Eğitim (BTIE) Sempozyumu 2003 – Ankara, 21-23 Mayıs 2003.

Özkul, A.E ve Mutlu, M.E. (2005). İnternet Destekli Açıköğretim Modeli: İngilizce Öğretmenliği Lisans

Programı, Uzaktan Eğitim Çalıştayı, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 29 Nisan 2005.

Özkul, A.E. ve Mutlu, M.E. (2006). A Road Map Proposal for Transition to Large Scale E-Learning in Open

Universities: Case of Anadolu University Open Education System, 2nd International Open and

Distance Learning (IODL) Symposium konferansı dahilinde yayınlanan "2nd International Open and

Distance Learning (IODL) Symposium Proceedings" kitapçığındaki bildiri, 671-686 pp., Eskişehir,

Türkiye, September 13-15, 2006.

Özöğüt, Ö. (1991). Bilgisayar Destekli Eğitimde Öğretmen Yetiştirme: 1991 Uygulamasının Değerlendirilmesi,

Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: AC02, Kasım 1991.

Özöğüt, Ö. (1992). Bilgisayar Destekli Eğitimde Öğretmen Yetiştirme Projesi 1992 Yılı Uygulaması, Anadolu

Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: AC03, Kasım 1992.

Özöğüt, Ö. (1993). Üst-Metin Dosyalarının Gerçekleştirme Süreci, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma

Raporu, No: CF04, Temmuz 1993.

56

Özöğüt Erorta, Ö., Okur, R. ve Gümüş, S. (2004). E-Öğrenme'de Sanal Şirket Uygulaması: Anayay.com Örneği,

3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir, 25-26 Kasım 2004.

Öztürk, C. (1992). Zihinsel Engelli Çocukların Eğitimine Yönelik Bilgisayar Destekli Eğitim Programlarının

Hazırlanması, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: FE06, Nisan 1992.

Öztürk, C. (1993). İnsan Vücudu, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: CC08, Ekim 1993.

Öztürk, C. ve Koç, S. (1993). Özel Çağdaş Lisesi'nde Gerçekleştirilen Bilgisayar Destekli Eğitim Uygulamaları,

Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: FG01, Eylül 1993.

Öztürk, M.C. ve Mutlu, M.E. (2005). An Investigation Of Social Interactivity In Computer Mediated

Communication, 3rd International Symposium Communication in the Millennium konferansı dahilinde

yayınlanan "3rd International Symposium Communication in the Millennium" kitapçığındaki bildiri,

359-371 pp., Noth Carolina, USA, May 11-13, 2005

Panel. (1991). Anadolu Üniversitesi Eğitim Teknolojisi ve Bilgisayar Destekli Eğitim I. Sempozyumu Paneli,

Eğitim Teknolojisi ve BDE 1. Sempozyumu konferansı dahilinde yayınlanan "Eğitim Teknolojisi ve BDE

1. Sempozyumu Bildiriler Kitabı" kitapçığındaki panel, 193-214 pp., Eskişehir, Türkiye, 25-27 Eylül

1991.

Şeniş, B.F. (1991). Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımlarında Standart Sorunu, Eğitim Teknolojisi ve BDE 1.

Sempozyumu konferansı dahilinde yayınlanan "Eğitim Teknolojisi ve BDE 1. Sempozyumu Bildiriler

Kitabı" kitapçığındaki bildiri, 183-192 pp., Eskişehir, Türkiye, 25-27 Eylül 1991.

Şeniş, F. (1993). Açıköğretimde Eğitsel İletişim Ortamı Olarak Bilgisayar, Akademik Danışmanlık Sistemi İçin

Bir BDE Modeli, Anadolu Üniversitesi Yayınları No:684, Eskişehir.

Şeniş, B.F. ve Mutlu, M.E. (1997). Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Bilgisayar Destekli Akademik

Danışmanlık Merkezleri Projesi'nin Değerlendirilmesi, IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi konferansı

dahilinde yayınlanan "IV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Bildirileri 2" bildiri kitapçığındaki bildiri,

1-17 pp., Eskişehir, Türkiye, 10-12 Eylül 1997.

Şeniş, B.F., Mutlu, M.E. ve Çetinöz, N. (1999). İnternet Tabanlı Eğitim Uygulamalarında Öğretmenin Sahip

Olduğu İzleme Araçlarının Açıköğretim Sisteminde Uygulanabilirliği, BTIE'99 Bilişim Teknolojileri

Işığında Eğitim 1999, 13-15 Mayıs 1999.

Taşçı, C.N., Gürol, F. ve Ataizi, M. (1990). Bilgisayar Destekli Eğitim Ders Yazılımlarının Gerçekleştirilme

Süreci, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: EB01, Aralık 1990.

Taşçı, C. N. (1991). Öğretici Yazılım Alımı, Eğitim Teknolojisi ve BDE 1. Sempozyumu konferansı dahilinde

yayınlanan "Eğitim Teknolojisi ve BDE 1. Sempozyumu Bildiriler Kitabı" kitapçığındaki bildiri, 161-

168 pp., Eskişehir, Türkiye, 25-27 Eylül 1991.

Taşçı, C.N. (1992). Anadolu Üniversitesi BDE Birimi 1991 Faaliyet Raporu, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi

Çalışma Raporu, No: EF01, Ocak 1992.

Ulutak, N. ve Diğerleri. Avrupa’da Türkçe “İkinci Dil” Öğretimi Araştırması (Turkish in Europe: Research on

“Second Language” Teaching), T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları; No: 1719, Proje No: 050734,

Anadolu Üniversitesi, 2007, Eskişehir, Türkiye.

Ulutak, Nazmi. (2007). Front-end Analysis of an Online Language Program, EADTU 2007 Conference,

November 8-9, Lisbon, 2007, Portugal.

57

Vuran, S. (1992). Zihin Engelli Çocuklar İçin Bilgisayar Kullanımı Ve Nesne Eşleme Becerilerinin

Kazandırılmasına Yönelik Öğretim Programlarının Geliştirilmesi Ve Deneme Sonuçları, Anadolu

Üniversitesi BDE Birimi Çalışma Raporu, No: FE05, Nisan 1992.

Yavaş, B.K. (1992). Geniş Çaplı Yazılım Projelerinin Gerçekleştirilmesi, Anadolu Üniversitesi BDE Birimi

Çalışma Raporu, No: EE03, Şubat 1992.