yaşasın gökbilim

YYaaflflaass›nnGGöökkbbiilliimmYYaaflflaass›nnGGöökkbbiilliimm

‹‹llkköö¤¤rreettiimm öö¤¤rreenncciilleerrii iiççiinn......

HHaazz››rrllaayyaann:: TTuu¤¤bbaa CCaannGGrraaffiikk TTaassaarr››mm:: HHüüllyyaa YY››llmmaazzccaann

GGöökkbbiilliimm ddeenniinnccee aakkll››nnaa nneelleerr ggeelliiyyoorr,, kkuuttuullaarr››nniiççiinnee yyaazz..

Peki, gökbilimleu¤raflanlara ne denir?

1

Bulutsuz, karanl›k bir gecede gökyüzüne bak,neler görüyorsun? Gördüklerini afla¤›ya çiz yada yaz.

YY››lldd››zzllaarr››nn AAlltt››nnddaa

2

GGöökkyyüüzzüünnee bbaakk››nnccaa yy››lldd››zzllaarr bbiirreerr nnookkttaa ggiibbiiggöörrüünnüürrlleerr.. Asl›nda y›ld›zlar dev boyutlardad›r.Y›ld›zlar, çekirde¤inde tepkimeler olan böylece›s› ve ›fl›k üreten çok s›cak gaz toplar›d›r.Gezegenimizi ›s›tan ve ayd›nlatan Günefl de biry›ld›zd›r. Hem de bize en yak›n y›ld›z!

Günefl, bizden 150 milyon kilometre

uzakl›ktad›r. Peki, nedengökyüzündeki di¤er

y›ld›zlar Günefl’ten çokdaha küçük görünür?

Sence y›ld›zlar›n fleklinedir? Buraya bir y›ld›z

çizer misin? 3

GGöökkyyüüzzüünnddeekkii yy››lldd››zzllaarr bbiizzee aayynn› uuzzaakkll›kkttaa ggiibbiiggöörrüünnüürrlleerr!! Ancak, gezegenimize en yak›n ikinciy›ld›z›n yaklafl›k 40 trilyon kilometre uzakl›ktaoldu¤u düflünülecek olursa y›ld›zlar›n ayn›uzakl›kta olmad›klar› anlafl›labilir.

Y›ld›zlar›n uzakl›klar›n› trilyonlarca kilometreyle söyle-mek yerine gökbilimciler “›fl›k y›l›” denilen bir uzunlukölçüsü birimi gelifltirmifller. Bir ›fl›k y›l›, yaklafl›k 10 trilyon kilometredir. Afla¤›da baz› y›ld›zlar›n gezegeni-mize olan uzakl›klar› yaklafl›k olarak verilmifltir.Bunlar›n birimini ›fl›k y›l›na çevir.

YY››lldd››zz››nn aadd›› UUzzaakkll››¤¤›› ((kkmm)) UUzzaakkll››¤¤›› ((››flfl››kk yy››ll››))Kapella

SiriusVega

AldebaranKanopusHadar

Kutupy›ld›z›Rigel

90 trilyon

41 trilyon

250 trilyon 600 trilyon

740 trilyon3200 trilyon

4200 trilyon8150 trilyon

4

Gökyüzündekibaz› y›ld›zlar›n daha parlak olduk-

lar›n› fark ettin mi? Baz› y›ld›zlar parlakt›r,çünkü çok s›cakt›r. Baz› y›ld›zlar çok ama çok

büyük olduklar› için parlak görünür. Baz› y›ld›zlarsa gezegen-imize yak›n olduklar› için parlak görünür.

K›rm›z› y›ld›zlars›cakt›r.

Sar› y›ld›zlardaha s›cakt›r.

Beyazy›ld›zlar çoks›cakt›r.

Mavi y›ld›zlar çok ama çoks›cakt›r.

Günefl’in s›cakl›¤›, s›caky›ld›zlarla çok s›cak y›ld›zlararas›ndad›r. Bu durumda Güneflne renktir?

GGöökkbbiilliimmcciilleerr,, yy››lldd››zzllaarr››nn rreennkklleerriinnii ddee aarraaflfltt››rr››rrllaarr..Y›ld›zlar ilk bak›flta beyaz renkte görünebilir. Ancak,çok karanl›kta onlara dikkatlice bakarsan baz›lar›n›nk›rm›z›, baz›lar›n›n sar›, baz›lar›n›n da mavi renkte

oldu¤unu görürsün. Bu renkler,y›ld›zlar›n s›cakl›¤›n› gösterir.

5

Eski ça¤larda yaflayan insanlar, y›ld›zlar›n bir-tak›m flekiller oluflturduklar›n› düflünmüfller vebunlara isimler vermifller. Böylecetak›my›ld›zlar ortaya ç›km›fl. Afla¤›daki bul-macada 16 tak›my›ld›z var. Haydi onlar› bul!Ancak dikkat et, tak›my›ld›zlar sa¤dan sola,soldan sa¤a, afla¤›dan yukar›, yukar›dan afla¤›dizilmifl olabilir.

TTaakk››mmyy››lldd››zzllaarr

Akrep Arabac› Aslan Avc›Baflak Büyükay› Çalg› ÇobanEjderha Kartal Kral KraliçeKu¤u Kuzey tac› Yay Yunus

H A Y T Z E K R A G I Y N Y A IB A T A E J D E R H A A K K Ö AA L A B Ü J A Y C I Ç E A A J SI A K P E R ‹ A H A N A I fi U ÖK A R T A L A Y A Y A A ⁄ A A EA T E J Y Ü Ç A L A B A B B A ÇU Z P fi U L G R T A O A Y G I ‹I U Z D K A I G L A Ç V C N S LA ⁄ A I A K U Z E Y T A C I Y A‹ U A C A E J Ö Z M A V C I T RK K R A L fi N A R A B A C I V KT K Ö B R T A L U J S B Ü K R AA Ç G Y A Y P A N K L Y U N U SC E H R A Z A A U U A A K L A NI P P A ‹ C B Ü Y Ü K A Y I E ÇK A L V C S A R A L Ç N A L S A

6

Afla¤›da bir tak›my›ld›z var. Noktalar› birlefltirve hangi tak›my›ld›z oldu¤unu bul.

12 3 4

10

11

7

5

6

9

8

13

1412

Gökyüzündekiy›ld›zlar› birkaç saat

gözlemlersen hareket ettiklerinigörürsün. T›pk› Günefl gibi gökyüzünde

gördü¤ümüz y›ld›zlar da do¤udan do¤ar ve bat›danbatarlar. Asl›nda bu bir yan›lsamad›r. Çünkü, hareket

eden Dünya’d›r. Dünya kendi çevresinde döner. 7

Afla¤›daki tak›my›ld›zlar›n adlar›yla flekilleriniefllefltirebilir misin?

Aslan

Küçük Ay›

Kuzey Tac›

Kraliçe

Kral

Ejderha

Gökyüzüne bak›ld›¤›nda y›ld›zlarbirbirlerine çok yak›n görünebilir-

ler. Asl›nda, birbirlerinden çokama çok uzak olabilirler.

8

KKuuttuuppyy››lldd››zz››

Kuzey yar›kürede sürekli ayn› yerde görünen biry›ld›z vard›r. Ayn› yerde görünür, çünküDünya’n›n dönme ekseniyle neredeyse ayn›do¤rultudad›r. Bu y›ld›za “Kutupy›ld›z›” denir.

Güneyyar›kürede kutup

y›ld›z›na benzer bir y›ld›z yoktur.Ancak burada yaflayan insanlar yönlerinibulmak için “Güney Haç›” ad› verilen bir

tak›my›ld›zdan yararlan›rlar.

Kutupy›ld›z›, yönbulmak için kul-lan›l›r; kuzeyi gös-terir. Yerini bulmakiçin önce BüyükAy› tak›my›ld›z›bulunur. Butak›my›ld›z bircezveye benzer.Cezvenin sa¤yan›ndaki iki y›ld›zizlenirse kutupy›ld›z›na ulafl›l›r.

Büyük Ay›

Küçük Ay›

Kraliçe

Kutupy›ld›z›

9

Afla¤›da kuzey yar›kürenin en parlak y›ld›zlar›bulunuyor. Bunlar›, içinde bulunduklar›tak›my›ld›zlarla efllefltirir misin?

Arkturus

Vega

Altair

Aldebaran

Procyon

Kapella

Regulus

Bellatrix

Deneb

Polluks

Y›ld›zlar

Orion

Bo¤a

‹kizler

Ku¤u

Aslan

Çoban

Kartal

Arabac›

Çalg›

Küçük Köpek

Tak›my›ld›zlar

10

GGöökkyyüüzzüünnddee mmiillyyoonnllaarrccaa yy›lldd›zz vvaarr!! Y›ld›zlar, bulutsudenilen dev toz ve gaz bulutlar›ndan oluflur. Baz›bulutsulardaki toz ve gaz bulutlar› s›k›fl›r. Bu, on bin-lerce y›l sürer. Ard›ndan s›cak bir çekirdek oluflur. Buçekirdek, nükleer tepkimeler bafllayana kadar›s›nd›kça ›s›n›r. Sonra da yeni bir y›ld›z do¤ar. Biry›ld›z›n nas›l do¤du¤unu afla¤›ya çizer misin?

Baz› y›ld›zlar›nparlakl›¤›n›n zaman zaman

de¤iflti¤i görülür. Bu y›ld›zlara“de¤iflken y›ld›zlar” ad› verilir.

11

BBiirr YY››lldd››zz››nn YYaaflflaamm››

Bir y›ld›z›nyaflam› baz›bulutsular›nbulutlar›n›nçökmesiylebafllar.

Güneflbüyüklü¤ündeki

y›ld›zlar›n öyküsüfarkl›d›r.

Günefl’den dahabüyük y›ld›zlar›nöyküsü farkl›d›r.

Y›ld›zlar›n enerjileri en sonundatükenir ve ölürler. Günefl büyük-

lü¤ündeki bir y›ld›z, ölürkengenifller ve k›rm›z› bir renk al›r.Bu aflamadaki y›ld›za “k›rm›z›

dev” denir.

Bulutsu

Y›ld›z

Dev y›ld›z

K›rm›z› dev

Süper k›rm›z›

Dev y›ld›zlar daenerjileri tükenince “süper

k›rm›z› devler”e dönüflürler.Bundan sonra öykü etkileyici hale gelir.

12

En sonundaysa geriye“beyaz cüceler” kal›r. Beyazcüceler afl›r› derecede yo¤unve a¤›rd›rlar. Yavafl yavafl

so¤ur ve sönükleflirler.

Gezegenimsibulutsu Beyaz cüce

Süpernova

Nötron y›ld›z›

Karadelik

K›rm›z› devler d›fl katman-lar›ndaki gaz› uzaya salarlarve “gezegenimsi bulutsular”

ortaya ç›kar.

Süper k›rm›z› devler,“süpernova” denilenbüyük bir patlamayla patlarlar.

Patlama sonunda,beyaz cücelerden

bile daha yo¤un vea¤›r “nötron

y›ld›zlar›” ortayaç›kar.

Y›ld›z›nkütlesi yeterince büyükse, patla-

ma sonunda çöken y›ld›z öyleküçülür ki “karadelik” denilenson derece yo¤un dipsiz kuyuya

dönüflür. 13

GGüünneeflfl SSiisstteemmii

Günefl, çevresinde bulunan tüm gökcisimlerine“kütle çekimi” denilen bir çekme kuvveti uygular. Bu nedenle Günefl’inçevresinde gezegenler, bunlar›nuydular›, cüce gezegenler, aster-oitler ve kuyrukluy›ld›zlarbulunur. ‹flte Günefl ve çevresindebelli bir yörüngede dolanan gök-cisimlerin tümüne Günefl Sistemiad› verilir.

Günefl çevresinde dolanan gezegen-ler birbirlerinden farkl›d›r. Günefl’eyak›n gezegenler küçük,yo¤unluklar› fazla ve kayal›kt›r.Bunlar, Merkür, Venüs, Dünya veMars’t›r. Jüpiter, Satürn, Uranüsve Neptün’se Günefl’e uzak geze-genlerdir. Bunlar, daha büyüktür vekaya-metal bir çekirdek, gaz, buz ves›v›lardan oluflurlar.

Gezegenlerin ço¤u, çevrelerinde dönenuydulara sahiptir. Dünya’n›n uydusuAy’d›r. Satürn’ünse tam 31 uydusu vard›r.Gezegenlerin uydular› da Günefl çevresindedöner mi, ne dersin?

Dünya

Jüpiter

Mars

Asteroid

14

Satürn

Merkür

UranüsNeptün

VenüsKuyrukluy›ld›z

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..................................................................................

..........................................................................................................................................................

.......................................................................................................

.................................

Günefl Sistemi’ni boya vebu sistemin nas›lolufltu¤unu afla¤›dakisat›rlara yaz.

15

Afla¤›da gezegenler kar›fl›k halde bulunuyor.Bunlar› Günefl Sistemi’ndeki yerlerine yerlefltirirmisin?

Dünya

Satürn

Neptün

Venüs

Günefl

16

JüpiterMars

Merkür

Uranüs

Gezegenleraras›nda gözünüz Plüton’u

arayabilir. Ancak, o art›k bir gezegende¤il. Uluslararas› Gökbilim Birli¤i’nin 24

A¤ustos 2006 tarihli karar›yla gezegens›n›fland›r›lmas›ndan ç›kar›ld› ve “cüce gezegen” olaraks›n›fland›r›ld›. Günefl Sistemi’nde Plüton d›fl›nda Ceres ve Eris decüce gezegen olarak kabul ediliyor.

Gezegenlerin yerleri ölçekli belirtilmemifltir!

17

GGüünneeflfl

Günefl’in merkezindeki bölgeye“çekirdek” denir. Burada s›cakl›k,15 milyon derecenin üzerin-dedir. Çekirde¤i “›fl›n›m”bölgesi çevreler.Çekirdekte üretilen ›s›,dalgalar halinde buradayay›l›r. Günefl’in enerjisi“tafl›n›m” bölgesindenyüzeye tafl›n›r. Hareketeden gazlardan oluflan end›fl bölgeyse ›fl›kküredir.

Günefl’in yüzeyinde “günefllekeleri” denilen, çevrelerinegöre daha so¤uk bölgeler

vard›r. Günefl lekerinin üzerindegünefl parlamalar› olur. Günefl parla-

malar› sonucu oluflan ›fl›n›m yeryüzüneulafl›r ve kutup bölgelerinde kutup ›fl›¤›

denilen etkileyici görünümün ortayaç›kmas›na yol açar.

Günefl’iboyarm›s›n?

Günefl, orta büyüklükte bir y›ld›zd›r. Bu büyüklüktekiy›ld›zlar›n ömürleri yaklafl›k 10.000 milyon y›ld›r.Günefl’in enerjisi tepkimelerden, yani hidrojen atom-lar›n›n parçalanarak helyuma dönüflmesinden kay-naklan›r. Bu enerji Dünya’m›z› ›s›t›r ve ayd›nlat›r.

18

Günefl’e asla ç›plak gözle bak›lmaz.Bir anl›k bak›fl bile gözlere zarar verebilir.

Ay, tam olarak Dünya ve Günefl aras›ndakald›¤›nda, elbette di¤er baz› özel koflullarla bir-likte “Günefl tutulmas›” gerçekleflir. Bunun nas›loldu¤unu afla¤› çiz.

Ay, Dünya’dan 400kat küçüktür. Peki nas›l olur da tutulma

s›ras›nda Günefl ›fl›¤›n›n Dünya’yaulaflmas›n› önler?

i

19

MMeerrkküürr

Merkür, çok küçük bir gezegendir. ÜstelikGünefl’e en yak›n gezegen oldu¤u için hem çoks›cakt›r hem de daha k›sa bir yörüngeye sahiptir.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiMerkür’ü daha iyi keflfetmek için afla¤›daki sorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresinde kaçDünya gününde döner? Merkür’ü

boyarm›s›n?

20

Merkür’de gündüz s›cakl›k 427derece olabilir. Geceyse s›cakl›k -183

dereceye inebilir.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Merkür’ün en ilginç özelli¤inedir?

21

VVeennüüss

Venüs, Dünya’yla ayn› boyuttad›r. Günefl›fl›nlar›n› yans›tan yo¤un sülfürik asit bulutlar›,gezegende sera etkisi oluflturur ve s›cakl›¤›nartmas›na yol açar. Gökyüzünde parlakl›¤›ylaonu kolayca ay›rt edebilirsiniz.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiVenüs’ü daha iyi keflfet-mek için afla¤›daki soru-lar› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaçDünya gününde döner?

Venüs’üboyarm›s›n?

22

Venüs’de s›cakl›k 480 dereceyeç›kabilir.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Venüs’ün en ilginç özelli¤inedir?

23

DDüünnyyaa

Dünya, Günefl Sistemi’nde yaflam›n var oldu¤ubilinen tek gezegendir. Bunda gezegenimizinGünefl’e 150 milyon kilometre uzakl›ktaolmas›n›n da pay› vard›r.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiDünya’y› ne kadar tan›yorsun? Afla¤›dakisorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?

2. Günefl çevresinde-ki dolan›fl›n› kaçgünde tamamlar?

3. Kendi çevresindekidönüflünü kaç günde

tamamlar? Dünya’y›boyarm›s›n?

24

Sence gezegenimizde yaflam›n varol-mas› için hangi uygun koflullar var?

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Dünya’n›n en ilginç özelli¤inedir?

25

DDüünnyyaa’’nn››nn UUyydduussuu AAyy

Dünya’n›n tek bir uydusu vard›r. O da Ay’d›r.Ay, Dünya’ya 384.400 kilometre uzakl›ktad›r.Ay, Dünya’n›n dörtte biri büyüklü¤ündedir.

Dünya’n›n kütleçekimi nedeniyleAy, gezegenimizin çevresindedolan›r. Yine ayn› nedenleAy’›n kendi çevresindedönmesi ve Dünyaçevresinde dolanmas›ayn› süredegerçekleflir. Bu daAy’›n hep ayn› yüzünügörmemize yol açar.

Ay’›n nas›l olufltu, bukonuda bir tahminde

bulun! Yandakikutuya tahminini

yaz.

26

Ay, dolunay evresindeyken Dünya’n›n göl-gesinin bir k›sm›ndan geçerse “Aytutulmas›”gerçekleflir. Bunun nas›l oldu¤unuafla¤› çiz.

Gezegenimiz çevresindedolan›rken Günefl’e göre konumunun de¤iflimi Ay’›n

belirli evrelerde görünmesine neden olur. Bu evreleryeniay, hilal, ilkdördün, dolunay, sondördün,

hilal ve tekrar yeniay fleklindebirbirini izler.

Yeniay

Hilal

‹lkdördün HilalDolunay

Sondördün

27

MMaarrssMars, gökyüzünde ç›plak gözle k›rm›z›ms›rengiyle kolayca gözlemlenebilir. fiu an geze-gende uzay araflt›rmalar› devam ediyor.Gelecekte oraya bir yolculu¤un yap›lmas›ylailgili haz›rl›klar da sürüyor.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiMars’› daha iyi keflfet-mek için afla¤›dakisorular› yan›tla.

1. Gezegeninyap›s›n› neleroluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaç Dünyagününde döner?

Mars’›boyarm›s›n?

28

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Mars’›n en ilginç özelli¤inedir?

Mars’ta bulunanrobotlar gezegenle ilgili

bilgi topluyorlar.29

JJüüppiitteerr

Jüpiter, Günefl Sistemi’nin en büyükgezegeni. Gezegenin çok say›dauydusu var. Bunlar aras›nda enbüyük olanlar›n adlar›: Ganimed, ‹o,Kalisto ve Europa

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiJüpiter’i daha iyikeflfetmek içinafla¤›daki sorular›yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresindekikaç Dünya gününde

döner?

Jüpiter’iboyarm›s›n?

‹o

GanimedKalisto

30

Jüpiter ve sonraki gezegenler, hem büyük oranda

gazlardan olufltuklar› hem de büyük olduklar› için “gaz devleri” olarakadland›r›l›rlar.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Jüpiter’in en ilginç özelli¤inedir?

Europa

31

SSaattüürrnn

Satürn, Günefl Sistemi’nin en büyük ikinci gezegenidir. Gezegen, çevresindeki toz ve buz parçalar›ndan oluflan halkalar› nedeniyle“halkal› gezegen” olarak da adland›r›l›r.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiSatürn’ü daha iyi keflfetmek için afla¤›dakisorular› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n› neleroluflturur?

2. Günefl çevresinde kaç Dünyagününde dolan›r?

3. Kendi çevresinde kaçDünya gününde döner?

Satürn’üboyarm›s›n?

32

Uranüs ve Neptün gezegenlerinin de çevrelerinde toz,

kaya ve buz parçalar›ndan oluflan hal-kalar› vard›r.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Satürn’ün en ilginç özelli¤inedir?

33

UUrraannüüss

Uranüs, Günefl’in yörüngesinde oldukça yavaflhareket eder. Öyle ki h›z›, saniyede yaklafl›k 7kilometredir. Üstelik, ço¤u gezegen Güneflçevresinde bir topaç gibi dolan›rken, Uranüs birf›ç› gibi yuvarlanmaktad›r.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiUranüs’ü daha iyi keflfet-mek için afla¤›daki soru-lar› yan›tla.

1. Gezegenin yap›s›n›neler oluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaçDünya gününde döner? Uranüs’ü

boyarm›s›n?

34

Gökbilimciler, Uranüs’ünhâlâ keflfedilmeyi bekleyen uydular›

oldu¤unu söylüyorlar.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Uranüs’ün en ilginç özelli¤inedir?

35

NNeeppttüünn

Neptün, Uranüs’ten daha küçük bir gezegendir. Ç›plak gözle gözlemlenemez.Ancak, teleskopla mavimsi bir daire olarakgörülebilir. Gezegene mavi rengi, atmosferindebulunan metan gaz› verir.

GGeezzeeggeenn DDeeddeekkttiiffiiNeptün’ü daha iyikeflfetmek içinafla¤›daki sorular›yan›tla.

1. Gezegeninyap›s›n› neleroluflturur?

2. Günefl çevresindekaç Dünya günündedolan›r?

3. Kendi çevresindeki kaç Dünyagününde döner?

Neptün’üboyarm›s›n?

36

Uzayaraçalar› taraf›ndan

görüntülenen gezegende koyulekeler gözlemlenmifltir. Bunlar›n Dünya

büyüklü¤ünde fliddetli f›rt›nalar oldu¤udüflünülmektedir.

4. Gezegenin atmosferi var m›?

5. Gezegende su var m›?

6. Kaç uydusu var?

7. Sana göre Neptün’ün en ilginç özelli¤inedir?

37

AAsstteeoorrooiittNNeeddiirr??Asteroitler, büyük kaya ya da kaya ve metalparçalar›d›r. ‹lk kez bir ‹talyan gökbilimcitaraf›ndan 1801 y›l›nda keflfedilmifllerdir.Asteroitlerin ço¤u Mars ve Jüpiter aras›nda“Asteoroit kufla¤›” denilen bir bölgedebulunurlar. Onlar da Güneflçevresinde dolan›rlar. Yandagörülen Gaspra, bu kuflaktaki enbüyük asteroitlerden biridir. Biruçtan di¤erine uzunlu¤u 19kilometredir. Resme dikkatlebak. Üzerinde çukurlar görü-yorsun. Bunlar nas›l oluflmuflolabilir, bu konuda nedüflünüyorsun?

MMeetteeoorrooiidd ((GGöökkttaaflfl››)) NNeeddiirr??Meteoroidler, çok küçük uzay tozu parçac›klar›d›r.Bunlar, kuyrukluy›ld›zlardan ya da asteroitlerdenparçalanm›fl olabilirler. Kimi zaman Dünya ve

meteoroidlerin yolu keflisir ve bunlar atmosfere gire-rek yanarlar. Bu s›rada ›fl›k çizgisi halinde

hofl bir görünüm ortaya ç›kar. Pekimeteoroidler, Dünya’ya

düflebilir mi?

Asteroid

Meteroid

38

GüneflSistemi’nde asteroit,

meteoroid, kuyrukluy›ld›z gibi milyonlarcagökcisminin, Günefl Sistemi’nin do¤umundan arta kalan

parçac›klar oldu¤u düflünülmektedir.

KKuuyyrruukklluuyy››lldd››zzNNeeddiirr??Kuyrukluy›ld›zlar, kirli buz

toplar›d›r. Onlar da Günefl çevresindedolan›rlar. Ancak, kuyrukluy›ld›zlar›n yörüngeleriçok genifltir. Öyle ki bir kuyruklu y›ld›z›n dolan›m›binlerce y›l sürebilir. Bu arada düflün bakal›m,kuyrukluy›ld›z›n kuyru¤u nas›l oluflur?

Kuyrukluy›ld›z

oid

39

SSaammaannyyoolluu

Dünya, Günefl Sistemi içinde yer al›yor. PekiGünefl Sistemi nerede yer al›yor? Bu sorunun yan›t›için karanl›k ve bulutsuz bir gecede gökyüzüne birdaha bak›n. Ne kadar çok y›ld›z var de¤il mi?Biliyor musunuz, asl›nda bu y›ld›zlar›n bileötesinde hayal etmesi olanaks›z büyüklükte bir“dünya” var. Bu dünyaya “evren” deniyor. Evren,gökcisimleri, uzay denilen boflluk ve enerjidenolufluyor. Gökbilimciler, evrendedev y›¤›nlarda bir arayagelmifl milyarlarcay›ld›zdan oluflangökadalaroldu¤unukeflfetmifller.Günefl Sistemide bugökadalardanbirindebulunuyor.GüneflSistemi’nin bulun-du¤u gökadan›nad›, Samanyolu.

Günefl

40

Evrenin nas›lolufltu¤unu merak ediyor

musun? “Büyük patlama”dan sözedildi¤ini duydun mu? Evrenin nas›l olufltu¤unu

yukar›daki kutuya çizer misin?41

GGöökkaaddaallaarr

Gökbilimciler tam 15.000 milyon ›fl›k y›l›uzakl›¤›ndaki gökadalar›n varl›¤›ndan söz ediyor-lar. Anlayaca¤›n›z evrende milyonlarca gökadavar. Her gökada da milyarlarca y›ld›z var.

Burada gökadaçeflitleri tan›t›l›yor.Bunlar› resimleriyleefllefltirebilir misin?

Düzensizgökadalar›n

belirli bir flekilleriyoktur.

Eliptikgökadalar›n

flekilleri yuvarlak veelips aras›nda

de¤iflir.

Sarmalgökadalar›n

y›ld›zlardan oluflanparlak bir merkezive k›vr›lan kollar›

vard›r.

Çubuklusarmal

gökadalar›n çubu¤abenzer bir merkezlerive bunun iki ucun-

da birer kollar›vard›r.

42

Samanyolu’naen yak›n gökadalar Büyük

ve Küçük Magellan Bulutlar›’d›r. Pekikuzey yar›küreden ç›plak gözle görülebilenSamanyolu’na en yak›n gökada hangisidir?

Y›ld›zlar, gökadalar›n içinde kümeler halindebulunurlar. Bir kümedeki y›ld›zlar ayn› do¤rultuve h›zda hareket ederler. ‹ki tip y›ld›z kümesivard›r.

Aç›k kümeler, da¤›n›k haldeyay›lm›fl genç ve parlaky›ld›zlardan oluflurlar.

Küresel kümeler, öbekhalinde toplanm›fl y›ld›zlardan oluflur. Aç›kkümelerden daha büyüktürler.

43

UUzzaayy›› KKeeflflffeettmmeekk

‹nsano¤lu gökyüzünü hep merak etti ve gözlemledi. O karanl›k bofllukta neler oldu¤unuanlamak için gökyüzünü gözlemlemekle yetinmedi, çeflitli aletler, araçlar gelifltirdi.

Bu bir optikteleskop, ›fl›¤›kullanarak görün-tü oluflturur.

Bu bir radyoteleskop.Uzaydaki cisim-lerin yayd›¤›düflük radyosinyallerinitoplar.

44

Bu bir uzayteleskopu.Atmosfer,görüflünüengellemedi¤indençok daha uza¤›ngörülebilmesinisa¤lar.

Bu bir uydu. Uydular,bir gezegen ya da

y›ld›z›n yörünge-sine girerler ve

uzaydan bilgi toplarlar.

Gökbilimciler,uzay›n derinliklerini daha iyi

görebilmek için dev teleskoplar kullan›rlar.Bu teleskoplar› bar›nd›ran yap›lara “gözlemevi”denir.

Yukar›daki kutuya bir gözlemevi çizer misin?45

UUzzaayyaa ÇÇ››kkmmaakk

Uzaya ç›kmak bir zamanlar düfltü. Ancak insan-o¤lunun merak› ve gelifltirdi¤i bilim ve teknolojisayesinde uzaya insans›z araç göndermek, uzayaç›kmak, Ay’a ayak basmak, uzay istasyonlar› kurmak, uzay mekikleri yapmak gerçek oldu.Bakal›m sen bu konuda neler biliyorsun?

1. Uzayagönderilen in-

sans›z araçlarane ad verilir?

3. Uzaya ilkç›kan

astronotun ad›nedir?

4. En soninsanl› Ay görevi

yapan uzayarac›n›n ad›

nedir?

2. Astronotnedir?

46

7.Astronotlar

uzay istasyo-nunda ne kadar

kalabilirler?

6.Kat› yak›tl›,

paraflütlerle denizeinebilen, yeniden kul-

lan›labilen uzayaraçalar›n›n ad›

nedir?

5. Ay’a ilkkez ayak basanastronotun ad›

nedir?

8. Kimlerastronot olabilir?

47

UUzzaayyddaa EE¤¤lleennccee!!Bu oyunu iki kifli oynayabilirsiniz. Oyunun amac›,noktalar› birlefltirerek kareler oluflturmak. Farkl›renk kalemler kullan›n ve yapt›¤›n›z karelerioluflturdukça içine ad›n›z›n baflharfini yaz›n. Boflkareler 1, içinde Dünya olan kareler 2, içinde uyduolan kareler 3 puan de¤erinde. ‹yi e¤lenceler...

48

UUzzaayyddaa BBiirr GGüünnAfla¤›da bir uydu var. Bu uydu, uzaydanDünya’n›n foto¤raflar›n› çekiyordu, ancak göre-vi bitti. Bu uyduyu dünyaya indirin bakal›m...

49

UUzzaayyddaa NNee YYeenniirr??Astronotlar›n, uzayda sa¤l›kl› kalabilmeleri içinbeslenmeleri önemli. Öyle bir uzay yeme¤ihaz›rlay›n ki, astronotlar›n bütün besingereksinimlerini karfl›las›n!

50

UUzzaayy ‹‹ssttaassyyoonnuunnddaa SSoorruunn VVaarr??Önemli bir görev için uzaya ç›kt›n›z. Ancak,istasyonda önemli bir sorun var. Nedir bu sorunve nas›l çözersiniz?

51

BBeenniimm GGüüzzeell UUzzaayy AArrkkaaddaaflfl››mmBir uzay keflfinde yan›n›zda hangi hayvan›n

olmas›n› isterdiniz, neden?

52

BBüüyyüükk YYoollccuulluukk!!Tarihi bir uzay yolculu¤una ç›k›yorsunuz.Nereye gidiyorsunuz? Yolculu¤un amac›n›aç›klay›n.

53

AAyy’’ddaa YYaaflflaammAy'da yaflamla ilgili afla¤›daki sorular›yan›tlay›n.

Ay'dabasketbol oynamak kolaym› olur, zor mu?Neden?

Ay'datuvaletini yap-mak kolay m›olur, zor mu?Neden?

Ay'dabitki yetifltirmekkolay m› olur,zor mu? Neden?

54

UUzzaayy ÇÇaadd››rr›› TTaassaarrllaa!!Astronotlar›n, Ay keflif gezileri s›ras›nda içindekalabilecekleri bir "uzay çad›r›" tasarlad›¤›n›z›düflünün. Televizyoncular, sizinle bu konudasöylefli yap›yor. Sorular› yan›tlay›n.

Çad›r›niçine havay› nas›lsa¤l›yorsunuz?

Uzay çad›r›n›

hangimalzemelerden

yapt›n›z?

Çad›r,güçlü Ay rüzgâr-lar›na nas›ldayan›yor?

55

Gökbilimle u¤raflmak ister misin? ‹stiyorsanneler yapmay› planl›yorsun?

Örne¤in, okulundaGözlem fienli¤i yap›lmas› için

çal›flmalara bafllayabilirsin.

56